I

STREEKMUSEUM HOFWEG 13 3274 BK HEINENOORD yLE'l' ~~ 58 APRIL 1992

STICHTING VRIENDENKRING VAN HET STREEKMUSEUM HOEKSCHE WAARD (ingeschreven K.v.K. Dordrecht nr. S 119934)

Redactie en secretariaat: Hofweg 13, 3274 BK Heinenoord. Giro 38.70.852. Contributie: minimaal F 10,-- per persoon/jaar.

Redactie: J. Gerretse K.H. van der Ree A.O. Kol W. Reedijk lic. P.G. Perneel Drs. J.E. de Rooy P.J. Pot Kr. R. van der Waal

Hof van Assendelft: Hofweg 13, 3274 BK Heinenoord. Telefoon 01862 - 1535. Geopend dinsdag t/m zaterdag 14.00 - 17.00 uur. Zaterdag bovendien 10.00 - 12.00 uur. Leeszaal: Geopend woensdag 09.00 - 13.00 uur. Zaterdag 10.00 - 17.00 uur.

Oost-Leeuwenstein: Dorpsstraat 13, 3274 BB Heinenoord. Geopend zaterdag 10.00 - 12.00 en 14.00 - 17.00 uur.

Groepen op afspraak.

Conservator: Drs. J.E. de Rooy 01862 - 2010

Niets van deze uitgave mag zonder toestemming van de redactie worden overgenomen. ,I <'1'·' IN KEMORIAM NIEUWS VAN DE REDACTIE

De Vriendenkring heeft helaas op 18 januari 1992 Tenlgkijkend op het afgelopen jaar kunnen wij "n van haar oudste en trouwste vrienden verloren zeggen, dat het een goed jaar is geweest voor het in de peraoon van de heer J.L. Verhoeven te Oud- Streekmuseum en voor de Vriendenkring. Bijna 100 hijerland. nieuwe vrienden, waarvan velen buiten de Hoeksche Waard wonen, meldden zich in 1991 aan bij de Toen burgemeeeter Hammar in 1954 een commissie Vriendenkring. Een gestage toevloed van nieuwe leden inatalleerde om te koman tot de oprichting van een , is wat de Vriendenkring actief houdt en de vele 1 Streekmuseum in de Hoetsehe Vaard, was de heer medewerkers motiveert om zich te blijven inspannen. Verhoeven al van de partij. Een lange reeks van Deze medewerking is zeker nodig, want er moet veel jaren was hij penningmeester van de "Stichting gedaan worden voor het goede verloop van de Streekmuseud'. Later, bij de bouwen de inrichting dagelijkse zaken. En dat zijn er heel wat. van de studiezaal was hij een zeer gezien en deskundig adviseur. Dikwijls was hij aanwezig in de Degene, die hiervan een groot deel voor haar afdeling genealogie. f rekening neemt is mevrouw Dekker. Zij verdient grote lof voor het vele werk dat zij voor het Vanaf 1968 tot het laatst toe alfabetiseerde hij Streekmuseum verzet. Mevrouw Dekker aarzelt zelfs wekelijks ca. 2000 kaarten met genealogische niet om zelf de verfkwast ter hand te nemen. Zo gegevens. Veel genealogie~n, vooral betrekking heeft zij, nadat onze medewerker de heer Tieleman op hebbend op geslachten uit de Hoeksche Waard, werkte vakkundige wijze de binnenzijde van het dak met hij uit voor familie's uit Canada, de Verenigde platen hout had betimmerd, meegeholpen deze platen Staten, Australiä, Nieuw-Zeeland en Oostenrijk. te beitsen. Maar talrijker zijn de dagelijkse Hij had srote intereeee voor de sesehiedenis van klussen, zoals bijvoorbeeld het rondleiden van de atreek. bezoekers. hlehll cUe heli sekend hebben, zullen beseffen, Ons Streekmuseum mocht vorig jaar weer een groot hoe••er wij h.m zullen mi••• n. aantal bezoekers ontvangen, die de collectie oude Zijn nas.dachteni •• al bij one in hose ere blijven. voorwerpen bekeken of de studiezaal bezochten voor onderzoek naar familie- of streekgeschiedenis. Het J. Gerretse , aantal was ongeveer even groot als in 1990, toen (voorzitter Vriendenkring) r circa 9.000 personen een bezoek aan het museum hebben gebracht. Het blijkt dus dat er een onverminderde belangstelling voor het Streekmuseum bestaat.

En, zoals steeds opnieuw uit de rubriek aanwinsten blijkt, wordt het Streekmuseum nog immer gezien als een plaats waar oude spulletjes thuis horen.

2 3 I Tussen deze aanwinsten zitten SOES heel interessante Naast serieuze zaken als theologische werken en voorwerpen, die goed bij de collectie passen. Ook Bijbeltjes staan ingebonden Panorama~s uit de jaren wat dat betreft gaat het goed met ons StreekEuseum. 1924-1926. Ook al weer zo~n 65 jaar oud! Heel Tenslotte kunnen wij u melden, dat het overgrote plechtig klinkt de volgende titel: "Gedenkschrift deel van de vrienden hun bijdrage voor 1992 al in I van de Vereniging van Kommiezen bij ~s Rijks 1901 of in het begin van dit jaar hebben voldaan. Belastingen 1892-1917". Interessant zijn ook de Wij vra8en aan een ieder die dit nog niet heeft bladen "Beijerlandse Klokken" uit 1938 van de ROOES 8adaan, om hun bijdrage snel te voldoen, waarna u Katholieke gemeenschap te Oud-Beijerland. Een hat mu.aua kosteloos kunt bezoeken, zo vaak u maar brandweerregleEent van Zuid-Beijerland mag ook niet wilt, ontbreken en verder voor de liefhebbers "Voorschriften taEboers en hoornblazers infanterie". De redactie wen.t u ve.l leesgenoegen met dit 58e bulletin. Dan gereedschappen en materialen uit allerlei R.v.d.W. bedrijven en beroepen. Ketalen netverzwaarders uit AANWINSTEN de visserij. Het schildersbedrijf komt met een [ verfEolen en een monstercollectie oude glassoorten. Onze voorjaarsuitstalling. De bakkerij met roomspuiten en de dokterspraktijk Sinds het najaar is de collectie van het museum levert een leren dokterstas, een schaar voor weer aardig uitgebreid. Teveel om op te noemen! gipsverband en andere medische zaken. Een greep uit de grote variatie aan dingen, die wij Voorraadblikken voor de kruidenierswinkel ontbreken mochten ontvangen: f ook nooit. Voorts oliekannen en profielschaafjes, De nodige huishoudelijke zaken, waaronder een hoge een merkhamer met de initialen H.K.V. Oude hoed Bet doos, een gasstrijkijzer, een bruin f geluidsapparatuur en een caner-e . Wat.dat laatste stilletje (oftewel w,e.) met bruine pot. Daar sluit betreft is er tegenwoordig zoveel nieuws aan de mooi bij aan een bidet (in 80ed Nederlands ook wel markt, dat dingen al gauw "Euseumrijp" worden. "billen •••• r" genoemd). I ~ De k1D4arafda11n8 1. verblijd met een zeer Wat gevarieerde zaken blijven over, maar zijn toch uitsebraid kinder ••rvie., looomotiefjes met niet. te versmaden: een banjo, een herenfiets (waar rijtuigje. an naaat kinderspelen ook lees- en de heer Verhoeven zestig jaar opgereden heeft>, twee schoolboekje •. bronzen beeldjes (te bewonderen in de studiezaal) en een burry om te gebruiken bij de slacht. Zo komen wij bij het gedrukte gedeelte van de En dan tot slot een aanwinst, die echt iets van de aanwinsten: 6 delen van "Ons Voorgeslacht", Hoeksche Waard laat zien: een fraaie aquarel van de topografische kaarten, een leren schooletui, een molen in Sint-Anthoniepolder. spoorboekje uit 1921 (toen niemand zich nog zorgen j maakte over de Hoge Snelheids Trein), oude r Dank voor al Uw gaven en mocht de voorjaars- familiefoto~s, kranteknipsels betreffende het schoonmaak nog wat opleveren, Uw St.reekmuseum Oranjehuis en illegale blaadjes uit de Tweede houdt zich aanbevolen. Wereldoorlog. J. G. J 4 5 WERKGROEP DIALECTBI Jacob, die nu in Xichigan een welvarende boekhandel IN KEXORIAM bezit, bezocht enkele jaren geleden zijn geboorte- streek en ook ons Streekmuseum werd door hem Wederom moet de werkgroep Dialecten tot haar enthousiast bezocht. Het bleek, dat zijn Nederlands leedwezen melding maken van het verlies van twee nog het onvervalste "Kaesse" dialect was. Toen hij trouwe medewerkers, te wetenj vernam van het bestaan van een werkgroep dialecten van onze streek besloot hij om na zijn terugkeer Nico de Regt, oud 95 jaar, overleden 13 december voor ons een dialectverhaal te schrijven. 1991 te Xaasdam, Het is het relaas geworden van de ervaring van een en emigrant met zijn gezin, in de vorm van een brief Jan Spaan, oud 87 jaar, overleden 4 januari 1992 te naar Holland. Zuid-Beijerland. Wij verheugen ons, wanneer wij dergelijke bijdragen ;;t' r voor onze rubriek ontvangen en hopen, dat u na het .< Zij mochten beiden een hoge leeftijd bereiken. lezen ervan ook deze emigrantenbrief zal weten te Ook waren zij beiden in hun leven huisschilder. waarderen. Door hun werk en contacten met veel mensen, waren W.R. zij in staat voor onze werkgroep een waardevolle inbreng te leveren. Beste Vriend Dirk en Vrouw Willempie. Een voorbeeld daarvan was o.a. de onlangs in het bulletin gepubliceerde bijdrage van de heer Spaan, ~t Is alweer een hêêlen hort geleje damme bij jullie over de manier zoals onze voorvaders rekenden. gendag kwamme zegge. In die tijd zijme de zêê over- gestoke en in de Noordamerikaanse rimboe terecht Wij herdenken hen met gevoelene van dankbaarheid gekomme. voor al het werk dat zij gedurende zovele jaren voor Over die zêêraais en ~t raaize in dut grÖöte land de Werkgroep "Dialecten Hoekeche Waard" hebben wikkie wat vertelle. verricht. de Z. ZOÖ azzie nog wel weet was ~t ofschaaid neme voor öÖns erg akelug. Toeme in op de bdöt ginge, schrêêuwde mun vrouw Drik~ traene me tuite, Door de jaren heen zijn er regelmatig ook uit onze maar toeme aaindeluk van de kaai of waere wasset streek gezinnen ge~migreerd naar de andere zijde van wel over. Ik had gedocht damme met un zaailbóflt de Atlantische Oceaan om daar een nieuwe toekomst op zouwe vaere. Nou kejje wel begrijpe hoe blij me te bouwen. waere dat ut un grÖöte stdömbÖöt was, der was gêên luxe an boord hoor. Daer beneje was ut: "hap, hop Jacob Reedijk geboren aan de "Risselaer" te Westmaas dur ken nog meer op". In ~t begin was ut nog wel was 15 jaar oud, toen zijn ouders met hun acht draecheluk, hoewelieme as stikkies spek in un kuip kinderen ook deze stap in het ongewisse ondernamen. zatte. Maar we waere nog goed en wel een eentjie vurbij Hoek van Holland toen begon ut te sturreme. Xense, mense, was tat eve un narughaaid.

6 De mêêste vro'llwekwa1l1Jlleziek in dur kooi terecht. wille ze daer alles voor doen. Ket de vrindelukste dus tur kwam niks meer van opruime terecht. De lucht mense mossie nog het mêêst oppasse, anders hadde me beneje wier gewoon onho'llwbaar.Het. was un Engels gauw in Öons hempie an den dijk of liever gezegd op schip d'llsde bemanning was nie zöd schöón as tat ut de kaai gestaan. Hollanders zouwe weze. Dur wier nie veul geboend en Der waere sommige van die Amerikane die Hollans ut wier benej edeks un ellendige t,oest,and,dat kej je konne prate. Ze prubeerden an bens land te verkoope je aaige wel indenke. Drika en ik hebben ut dur nog in ~t verre weste. Un dominee, die z'n aaige over aerdug ofgebrocht. Drika lag wel un dag of tien in oons ontfermde, waarschouwde oöns, en zee dattie lui dur kooi en ik heb twêê keer gespage, maar dat was beroepsmisdaeduggers waere, die emigrante dur geld niks vergleke bij un hoop andere passeziers. oftrochelden, deur land an ze te verkoope dan ze De klaaine jonges brochen ut nog het beste dur of. gunêêns hadde. Un gewaarschouwd mens telt voor tw~ê We stuurde ze maar veul de frisse lucht in hoewel en daerom binne we erg voorzichtug geworre. dat wel levesgevaerluk was bij die sturrem. Toen ~t We hebbe zoo een dag of wat in die stad vertoefd, op zun ergst was waere de gal leve zoo haög as het tot tatte me wisse waere me naer toe zouwe gaan. We puntj ie van de grööte kerk in "t durrep. verbleve die daege in un klaain hotellichie en mosse As vrind van je makkie bekenne dä~k ok danig in mun wenne an het Amerikaanse ete. Ja dat was me wat. rats gezete heb. Drika zee soms "Jaap, man man wat Op te boöt hadde we nog zoo~n bietjie oons aaige zijme toch begonne". bekende kossie. We wisse niet dat het er an land "t Leek wel of tur nooit un end an die raais zou anders nae toe zou gaan as bij oons op te Kaes. komme, maar deuzen brief is ut bewijs, dat ut goed (wordt vervolgd) is ofgeloope. WERKGROEP DIALECTEN. Kaar we prate nog daegeluks over oonze mooie Hoeksche Waerd en die beste mense die daer weune. Azze me daeran denke hebbe me wel is haaimw~ê. Maar VAT DE KRANTEN ZEGGEN an zukke prakkezasies kenneme nou ê~mel nie toegeve. Ve zitte nou hier en hier motte we vedder. In het voorgaande bulletin werden we als lezers door 't Is toch met ut anpasse, dam ut nog al is moeiluk de redacteur van het artikel over de schoolmeester hebbe. Allus is hier zoo anders dan thuis. De te Puttershoek meegenomen naar een schoollokaal rond behuizing de meniere, de taal, 't ete en vooral 't het jaar 1770. Hieronder staat het vervolg van deze lanschap is zoo vreemd. terugblik. Maar nou ze~k eerst is vertelle over oonze ankomst in dut voor oons onbekende land. Nae de lange "Aan 's meesters hooge lessenaar hangt een groot moeiluke zê~raais was de ankomst in Amerika voor stuk papier, waarop wij lezen: allemal een hêêle opluchting. Maar dat betekende 'Door Schout en Schepenen is met voorkennisse van niet dat alle narughaaid nou inêêns over was. N~ê den Wel. Ed. Geb. Ambagtsheer van Puttershoek goed- mense, we kwamme uit de koekepan in het vier gevonden te arresteeren navolgend Reglement voor den terecht, zoo azze ze dat hier in Amerika zegge. Die Schoolmeester om zig in ~t ontvangen der loonen van havestad had veul weg van Sodom en Gomorra, vol met de scholieren te gedragen. allerlaai gespuis. We mosse vrêêseluk oppasse om nie beroofd te warre. Den dollar is zoo haailig, daer

8 9 Artikel 1. De schrijvers zullen gehouden zijn per Vooral de inhoud van artikel 6 geeft ons aanleiding week voor onderwij s in het lezen en echr t j ven te op te merken 'De schoolmeester heeft de alleen- betalen twee stuivers en daar en boven voor 't verkoop.' Daar geen prijzen door de overheid zijn gebruik van inkt en exemplen twee duijten. bepaald, kan hij de schoolmeester, voor zijn leermiddelen vragen wat hem goeddunkt. Het komt ons Artikel 2. De kinderen welke mede aan de tafels voor dat Adrianus Bos en zijn genoemde vader Jan zitten, schoon niet schrijvende zullen ieder per Bos, van wie gezegd wordt, dat zij 'binnenvetters' week betalen twee stuivers. zijn, een niet onaanzienlijk deel van hun kapitaal- bezit aan deze 'alleenverkoop' te danken hebben. Artikel 3. De kinderen op de losse banken zittende

10 11 verklaring: "Ik onderget. Sr.Secs van Capelle op Via deze weg heten wij de onderstaande personen d'IJssel consenteere dat het lijk van Adrianus Bos, nogmaals welkom: Schoolmeester van Puttershoek en alhier gevist van hier mag worden vervoerd na Putt.ershoek, om aldaer L 287 W. v.d. Assem Ede

12 L 781 G. v.d. Hieuwenhuizen Dordrecht Opnieuw wordt uw hulp ingeroepen, en wel voor de L 782 M. v.d. Nieuwenhuizen-Hoogvliet Dordrecht volgende vragen: HW 761 J. Oprel Nieuw-Beijerland HW 762 N. Oprel-Harmsen Nieuw-Beijerland 352. Een vriend van het museum doet. onderzoek naar HW 333 J.K. Overweel Heinenoord Belgische vluchtelingen in Oud-Beijerland tijdens de Eerste Wereldoorlog. Hij heeft hiervoor reeds alle HW 190 K.A.J. v.d. Perk Oud-Beijerland beschikbare gegevens van het museum geraadpleegd. L 259 A.D. v.d. Ree Oss Thans verzoekt hij mensen die fota~s, documenten HW 645 R. Reedijk Heinenoord e.d. over dit onderwerp in hun bezit hebben te HW 369 J.N. Reedijk-Groenenberg Heinénoord reageren, zodat ook dit materiaal bij het onderzoek L 536 J. Steenhoek Schiedam kan worden betrokken. Mensen die verhalen kennen over de vluchtelingen in Oud-Beijerland worden L 13 J.A. Taselaar Emst tevens met klem verzocht te reageren. Dit kan L 562 A.P. in~t Veld Lage Zwaluwe gebeuren via het contactadres van de vragenrubriek HW 624 C.M. v.d. Velde-Boer Zuid-Beijerland of rechtstreeks naar de vragensteller: Ruud van der HW 129 R. Vermeer ~s-Gravendeel Ploeg, Jacob Marisstraat 17 te Oud-Beijerland, L 466 J. Ver:meulen telefoon 01860-16270. L 32 J. Vermeulen Veldhoven Red. 353. Als antwoord op vraag 340 werd in Bulletin nr. 56 de gedeeltelijke stamreeks van de familie Luijendijk gepubliceerd. Onder nummer VII wordt DE VRAGENRUBRIEK vermeld: Corstiaan Cornelisz. LUijendijk, ged. Brielle 10-12-1647, tr. ca. 1674 met.Pietertje De vragen in het december-nummer van ons Corstiaans, ged. Brielle 11-4-1652, overl. Klaaswaal "stichtingsorgaan" hebben geen stortvloed van ca. 1695. De fiches in de kaartenbakken van het reakties teweeggebracht. Zegge en schrijve één museum vermelden o.a. de volgende gegevens: reaktie is binnengekomen. Misschien waren de vragen erg moeilijk. Bovendien Weeskamer Cromstrijen (28-5-1670): Christiaan zullen er altijd genealogische problemen blijven die Cornelisz. LUijendijk, weduwnaar van Aerjaentie met de beschikbare bronnen niet opgelost kunnen Ariens ten eenre en Dirk Jans van der Linde, wonende worden. En daar moeten wij ons bij neerleggen! Hier onder Dubbeldam, de halve broeder van Ariaentje volgt de bedoelde reaktie: Ariens. Weeskind is Cornelis Corstiaans Luijendijk oud ca. 6 maanden. 350. Jan Vat was een zoon van Abraham Vat en Maartje Teunissen. Hij overleed op 7-8-1873 te Barendrecht. R.A. Cromstrijen (1670): Gedaan verschot aan de De datum van zijn huwelijk met Annigje den Hartog is boedel van Corstiaan LUijendijk en Adriaentje Ariens niet bekend, waarschijnlijk zijn zij omstreeks 1850 Cranendonck (In deze twee gegevens blijkt dat de gehuwd. Annigje was een dochter van Adrianus den voornamen Christiaan en Corstiaan voor dezelfde Hartog en Maria de Graaf. Jan en Annigje hadden een persoon worden genoemd). zoon Abraham, geboren op 5-6-1851 te Barendrecht.

14 15 Gaarder Klaaswaal (25-1-1698): aangegeven het 357. Kornelis de Jong, geb. Piershil 20-6-1844, overlijden van Christiaan Cornelisz. Luijendijk. overl. Zuid-Beijerland 9-1-1895, gehuwd met Adriaantje Terdu, liep "met het pak" in het R.A. Cromstrijen 24 (21-8-1699): Lijsbeth Wense westelijk deel van de Hoeksche Waard en op Knoot, weduwe van Corstiaan Luijendijk, koopt huijs Tiengemeten. op Claaswaal, belend ten zuiden aan Leendert Gevraagd: een foto van Kornelis of overgeleverde Cornelis Luijendijk (halve broeder van Corstiaan). herinneringen.

R.A. Cromstrijen 15 <:1706): Lijsbeth 'Wense Knoot in 358. Johannes van der Graaf, wrs. geb. Oud- leven weduwe van Corstiaan Cornelis Luijendijk. Haar Beijerland 1690-1695, tr. als j.m. van Oud- 3 meerderjarige kinderen: Christiaan 'Willem en Beijerland in 1720 met Anna Harmensdr. Valck uit Bastiaantje Corstiaans Luijendijk zijn erfgenamen Delfshaven. Hij overl. in 1773 te Oud-Beijerland. ook van hun overleden broer Wens Christiaans Gevraagd: gegevens over zijn ouders. Luijendijk. Gevraagd: wie kan bewijzen dat Corstiaans Cornelisse Met belangstelling wordt uitgekeken naar uw Luijendijk getrouwd is geweest met in het antwoord reakties. Het contactadres van deze rubriek is genoemde Pietertje Christiaans en dat daaruit een en blijft: zoon Cornelis is geboren? A.O. Mol 354. Marijgje Houtemolen, ged. Maasdam 29-11-1733 Strijensedijk 2 als dochter van Jan Paulusse Houtemolen en Grietje 3295 KX 's-GRAVENDEEL van Gelder. Zij huwde met Jan Jooste de Pee. Gevraagd: haar overlijden. In het volgende Bulletin zult u hopelijk veel antwoorden kunnen lezenl 355. Maaike Verve er , ged. Puttershoek 26-7-1767 als A.O.X. dochter van Hendrik Verveer en Fijgje de Ruiter, trouwde met Joost Jansz. de Pee. Gevraagd: haar overlijden. HISTORISCH ALLERLEI

356. Jan Cornelisse van der Bije, ged. Heenvliet Een pokkenepidemie (1883-1884) deel 4a. 5-10-1680, tr. met Hendrikje Laurensse van Kieren, dochter van Laurens van Xieren en Cornelia In de tweede helft van 1883 was de toestand te Oud- Willemsdr. van der Bom. Hun eerste kind werd op Beijerland meer dan dramatisch geworden. "Het 3-7-1707 te Klaaswaal gedoopt, de andere kinderen behoeft wel geen betoog, dat de armoede in die te Goudswaard: droevige periode groot was, derhalve moest er iets Gevraagd: waar en wanneer is Hendrikje gedoopt en gedaan worden, om de behoeftige poklijders, door wanneer en waar is zij getrouwd met Jan Cornelisse geldelijke bijdragen te steunen." (1) Het was ds. H. van der Bije. Cramer, predikant bij de Christelijk Gereformeerde Gemeente die zich als eerste het lot van de behoeftige poklijders aantrok.

16 17 doctor, den notaris, zelfs den Burgemeester? De "Kenigmaal bezocht Chijl eenige vrienden en kennis- grafwaartsgedragene was eene jonge daglonersvrouw, sen, alwaar hij den toestand, waarin verschillende ook al, gelijk zooveelen hier uit dien stand, gezinnen verkeerden bloot lag, en dan ook menigmaal slagtoffer der heerschende pokziekte. Bij eene eene gave door de behoeftige paklijders ontving." (2) vorige gelegenheid, toen er 's Zondags een lijk Het bleek een druppel op een gloeiende plaat, moest ter aarde besteld worden, was er niemand der zodat, na het houden van twee collectes (3) werd buren of standgenooten te vinden geweest om den besloten een beroep te doen op de 'algemene overleden grafwaarts te brengen, zoodat de politie, liefdadigheid'. (4) onder een toevloed van mopperaars, bedillers en Op initiatief van Dr. Hers (5) werden oproepen ge- rumoerige gesprekken, zelve met moeite die taak plaatst in het regionale dagblad (6), die in totaal vervulde. (12) 2.200 gulden opbrachten. Niet onopgemerkt was onge- twijfeld een schenking van de Anti-Revolutionaire Oud-Beijerland betaalde een opvallend hoge tol leden van de Tweede Kamer, die "door tussenkoJDst van aan de pokken. mr. L.W.C. Keuchenius"(7) een bedrag van 80 gulden In vergelijking met de omliggende dorpen in de stortten in het zogenaamde "pokkenfonds". (8) Hoeksche Waard was het aantal aangetasten en Het aantal doden was in de zomernaanden van 1883 zo dodelijke slachtoffers er opvallend hoger. "In hoog opgelopen dat de lijken zelfs op zondag moesten Nieuw-Beijerland, Zuid-Beijerland, Heinenoord, worden begraven. Xijnsheerenland, Maasdam en Puttershoek en in Toen op het hoogtepunt van de epidemie de gewone verschillende geJDeenten in Zuid-Holland deden zich dragers aan deze 'ontheiliging van de dag des pokkengevallen voor en wel in het tijdperk van 26 Heeren'(9) weigerden mede te werken, en aangezien de mei tot 1 deceJDber 1883, in totaal 1029, waarvan 308 Wet op de besmettelijke ziekten van 1872 (Staatsblad een dodelijke afloop hadden. In Oud-Beijerland nr. 134) duide lijk voorschreef dat de doden zo alleen deden zich in die zelfde periode 513 gevallen spoedig, mogelijk dienden ter worden begraven, zagen voor, waarvan 154 een dodelijke verloop hadden, dus enkele dorpsnotabelen, waaronder de beide artsen in dat tijdvak half zoveel als in alle andere Hers en Lodder, burgemeester Hendrik Crans en gemeenten samen". (13) apotheker Willem Kok, zich verplicht zich van deze Dat het aantal personen dat door de pokken werd voor hen ook niet alledaagse, naar uit hygi~nisch aangetast in Oud-Beijerland zoveel hoger lag, was standpunt gezien uiterst noodzakelijke taak te zoals reeds is opgemerkt, te wijten aan het feit dat kwijten. (10) zo weinig inwoners waren gevaccineerd of gerevaccineerd. Aangenomen mag worden dat de Hoe sterk de reactie van het "gewone volk" was, en toenmalige pastor loci, Ds. Gerrit van Goor hierin hoe zwaar aan deze ontheiliging van de dag des Heren een niet onbelangrijke rol heeft gespeeld. (14) en de zondagsrust in dit "Calvinistishe centru~' Ds. Van Goor was in 1879 voor de tweede maal als (11) werd getild, blijkt uit de Dordrechtsche predikant te Oud-Beijerland beroepen en had zich Courant die berichtte over deze, in die dagen, reeds van het ogenblik af, dat de eerste hoogst opmerkelijke gang. van zaken: pokkengevallen zich te Rotterdam voordeden, als een "Vanwaar zooveel menschen zoo vroeg op den anders verwoed tegenstander van de vaccinatie laten kennen. stillen rustdag op de been? Welk belangrijk persoon wordt daar toch begraaven, gedragen door onze 19 18 "Vooral onder de weinig ontwikkelde, fanatiek 8. Zo werd het initiatief genoemd in de volksmond, orthodoxe lagere standen, en met name onder de toen blijkens een brief van een inwoonster van de in de Hoeksche Waard nog talrijke landarbeiders, gemeente die na de dood van haar echtgenoot maakte hij propaganda voor zijn denkbeelden en steun geniet van het pokkenfonds. Zie brief in bewoog velen, die zichzelf en hun kinderen anders "Ingekomen Stukken 1885", Gemeente Archief Oud- misschien wel zouden hebben laten inenten, deze Beijerland. voorzorgmaatregel na te laten."(15) Zijn optreden als de "anti-vaccinatie-dominee trok extra de 9. J.J. Beijerman, De

1. A. van der Hoop, Afschrift van bet 3e gedeelte 12. Dordrechtsche Courant, woensdag 29 augustus van het register: "Pokkenepidemie te Oud- 1883, p.1. Beijerland, 6 april 1883 - 29 februari 1884", vervolg p.l. 13. K. Siderius, Uit vervlogen dagen, p.197.

2. A. van der Hoop, register, p.2. 14. Beijerman, De (tweede) pokkenepidemie, 1-11.

3. Weekblad of Brielsche Courant, tweede blad, 14 15. Door Beijerman wordt er tevens op gewezen dat oktober 1883, 2. Ds. G. van Goor "ongestraft zijn denkbeelden kon verkondigen, omdat toen "ongelukkigerwijs de 4. A. van der Hoop, ibidem. tweede predikantenplaats te Oud-Be ijer land gedurende de zijn gehele ambtsperiode vacant 5. K. Siderius, Uit vervlogen dagen, p.197. was, zodat hij dus" niet bang hoefde te zijn, dat zijn collega op het gebied der vaccinatie 6. Deze oproepen verschenen in het Nieuwsblad misschien andere denkbeelden huldigde en zo een gewijd aan de belangen van de Hoeksc:l:.eWaard, tegengewicht tegen hem zou vormen. (Beijerman, IJselmonde, Kralingen en Vlaardingen van 22 en De

20 21 ongelukkigen aantrok". (A. van der Hoop, - Rechterlijk Archief Cro:mstrijen, nr, 37: rekening Register, deel 3, Vervolg, p.l.) Numanspolder 1642. - Idem, nr. 38: rekening tot het weren van vagebonden 1643/44, boedelrekening 1640-1670. 16. K. Siderius, Uit vervlogen dagen, p.198. - Idem, nr. 39: kerkrekening 1638-1639. Beijerman, die de door Siderius geciteerde arts - Idem, nr. 40: rekening Ambachtsheerlijkheid "Pippel" tot "Pipping" verbasterd, heeft gelijk, Cromstrijen, 1624. wanneer hij st.elt, dat het. in feite ging om H.J. - Idem, nr. 41: boedelrekening 1680-1710. Peppink, die de medische praktijk te Spijkenisse - Idem, nr, 42: boedelrekening 1630, Rekening uit.oefende. Groot-Cromstrijen 1659, Volgens het Weekblad of Brielsche Courant (14 - Idem, nr. 43: boedelrekeningen 1624-1693. okt.ober 1883) had Ds. Van Goor zich te Rotterdam - Burgerlijke Stand Nieuw-Beijerland: overlijden lat.envaccineren. een "beschuldiging" die door 1837-1842. Van Goor in het zelfde Weekblad (17 oktober - Burgerlijke Stand Oud-Beijerland: overlijden 1883) "ten stelligste werd ontkend". 1846-1852. - Burgerlijke Stand Piershil: overlijden 1871-1875. Lic. P.G. Perneel - Rechterlijk Archief Goudswaard, nr. 3: trans- porten, hypotheken 1605-1621, besteding reparatie kade Nieuwe Noordpolder 25-3-1637, uitgaven t.b.v. AFDELING GENEALOGIE armen september 1611-januari 1612. - idem, nr. 4: transporten, hypotheken 1621-1634. Heeft u er wel eens aan gedacht hoeveel uren arbeid idem, nr, 5: transporten, hypotheken 1634-1665. er schuilen in de ladenkast.en in de studiezaal? Jaar idem, nr. 19: ceelboek van de verkochte in, jaar uit wordt er geschreven, gesorteerd en onroerende goederen 1668-1677. ingevoegd. Gelukkig is er een grote schare - idem, nr. 22: register vld 20e penning ofte vrijwilligers die de "vaste" kr-ach+er .. daarbij collaterale successie 1719-1742; register vld helpen. Zo mag het archief zich gelukkig prijzen met 40e penning van verkoop meubilaire goederen 1719- de hulp van de heer Van Pel uit Zwijndrecht, die 1741. alle gegevens uit de overlijdensakten van Oud- - idem, nr. 23: register vld 20e penning ofte Beijerland van 1812 tot 1882 op kaart heeft gezet. collaterale successie 1741-1809; register vld 40e Wij wagen ons maar niet aan een schatting over het en 80e penning verkoop meubilaire goederen 1759- aantal kaartjes, maar u kunt er van verzekerd zijn 1805. dat het er duizenden zijn. Voor dit gigantische werk - idem, nr. 33: papieren van Damme Jansz, bestaande willen wij de heer Van Pel van harte bedanken. uit gemenelandsrekeningen en omslagen 1578-1590, Natuurlijk komt die dank ook de andere vrijwilligers 1623, 1630, 1631/1632. toe! - Kerkarchiei Puttershoek: B7. Armenrekeningen 1742- 1762. Sinds het december-bulletin is het vCllgende ingevoegd:

22 23 Van de volgende families werd uitgewerkte gegevens ontvangen: Ardon, Baas, De Bree, Breedborst, Buth, Charlois, Cranendoncqt Van Dalem, Ewijk, Korbijn, Korenneef, KacDaniel, Nugteren, Quispel, Van der Spuij, Stadshoekt Verlee, Verzijl, Waaldijk, Van Zijll van Valkendael en Van Zijl van Zijlhof.

Tot zover deze opsomming. Veel succes met het onderzoek. A.O.M.

24