Azpeitia 1960
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
«Eta azkenean etorri ziren, iluna zegoen» (Mertxe Urtuzaga) «Si comprender es imposible, conocer es necesario» (Primo Levi) MOTIBO POLITIKOZ URRATU DIREN GIZA ESKUBIDEAK ETA BESTE SUFRIMENDU BATZUK, SUFRIMENDU BATZUK, BESTE ETA DIREN GIZA ESKUBIDEAK URRATU POLITIKOZ MOTIBO AZPEITIARREI GERTATUAK AZPEITIAN ETA POLÍTICA DE MOTIVACIÓN SUFRIMIENTOS Y OTROS HUMANOS DE DERECHOS VULNERACIONES AZPEITIARRAS EN AZPEITIA Y CONTRA OCURRIDOS «Resulta muy difícil describir la tristeza» (María Uria) 2017 - AZPEITIA 1960 MOTIBO POLITIKOZ URRATU DIREN GIZA VULNERACIONES DE DERECHOS HUMANOS ESKUBIDEAK ETA BESTE SUFRIMENDU BATZUK, Y OTROS SUFRIMIENTOS DE MOTIVACIÓN POLÍTICA AZPEITIAN ETA AZPEITIARREI GERTATUAK OCURRIDOS EN AZPEITIA Y CONTRA AZPEITIARRAS AZPEITIA 1960 - 2017 MOTIBO POLITIKOZ URRATU DIREN GIZA ESKUBIDEAK ETA BESTE SUFRIMENDU BATZUK, AZPEITIAN ETA AZPEITIARREI GERTATUAK VULNERACIONES DE DERECHOS HUMANOS Y OTROS SUFRIMIENTOS DE MOTIVACIÓN POLÍTICA OCURRIDOS EN AZPEITIA Y CONTRA AZPEITIARRAS JAVIER BUCES CABELLO Donostian, 2018ko ekaina ARGITARATZAILEA / EDITA: Aranzadi Zientzia Elkartea BABESLEA / PATROCINA: Azpeitiako Udala EGILEA / AUTOR: Javier Buces Cabello PROIEKTUAREN KOORDINAZIOA / COORDINADOR DEL PROYECTO: Juantxo Agirre-Mauleon ESKERRAK / AGRADECIMIENTOS: Kriminologiaren Euskal Institutua / Instituto Vasco de Criminología; Euskal Memoria Fundazioa / Fundación Euskal Memoria; Lazkaoko Beneditarren Fundazioa / Fundación de los Benedictinos de Lazkao; Gipuzkoako Artxibo Historiko Probintziala / Archivo Histórico Provincial de Gipuzkoa; Carlos Martín Beristaín; Francisco Etxeberria Gabilondo; Jon-Mirena Landa Gorostiza; Aitziber Blanco Goikoetxea; Iñaki Egaña Sevilla, Sophie Baby. Ikerketa honetarako testigantza eman eta dokumentazioarekin lagundu duten guztiei / A todas las personas que han prestado su testimonio, documentación, y han colaborado con esta investigación. DISEINU ETA MAKETAZIOA / DISEÑO Y MAQUETACIÓN: Oihana Pagola (didart.eu) AZALEko IRUDIA / ImagEN DE CUBIERTA: Ramon M. Zabalegi ITZULPENAK / TraduccIONES: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea) INPRIMAKETA / IMPRESIÓN: Michelena Artes Gráficas s.l. ISBN 978-84-947343-2-8 L.G. / D.L. SS 545-2018 2 3 AURKEZPENA PRESENTACIÓN Eneko Etxeberria, Aitor Gorrotxategi, Esti Elduaien, Itziar Lasa, Aitor Bereziartua, Leire Goenaga, Amaia Etxeberria, Josu Labaka, Aritz Azpiazu, Ainhoa Beristain, Xanti Gurrutxaga, Rebeka Larrañaga, Austin Lizarralde, Leire Etxaniz, Ainara Larrañaga, Nerea Etxebarria eta Mikel Ibarzabal. Liburu honen hitzaurre egokiena Azpeitiko osatu beharreko lan baten hasiera da; tamalez, Udalak, aho batez, oroimenari buruz onartuta- gaur egungo urraketak ere gehitu behar dizkio- ko hitzak ekartzea dela deritzogu. Gure ustez, gu. Denok, ‘egia’ osoa jakiteko eskubidea dugu herritarrengandik jasotako agindua zintzoki eta honi behar bezala erantzuteko konpromisoa betetzera goaz, badakigulako edonori jarrera eta hartzen du Azpeitiko Udalak, eta horretarako errespetu kontuak eskatzeko geuregandik hasi elkarlanerako eskua luzatu nahi dizuegu herri- behar dugula. tarroi ere. Liburu honen argitaratzearekin, modu pu- Oroimenarekin eraiki nahi dugu etorkizu- blikoan, gure herrian gertatu diren giza-esku- na, eta sufrimendu guztiak aitortu nahi ditugu, bide urraketak liburuan jasota geratuko dira. ez dugu sufritu duen inor baztertzerik nahi. Gurean gertatutako eskubide urraketak denon Iraganera sakon begiratu behar dugu, espiritu arteko bizikidetzan aurre pausu gisa balio duela kritikoarekin eta zintzotasun osoz atzera buelta usten dugu, gertatukoa gainditu nahi bada ger- gabeko mina jaso duten herritarrei min horren taerak ezagutzea ezinbestekoa da. Egia jakiteko aitorpena egiteko. Adierazpen honekin guztiei eskubidea ezinbestekoa da eta lan horretarako errekonozimendua egitea nahi diegu. Aranzadi bezalako elkarte baten laguntza iza- Ezin dugu iragana aldatu, baina bai etor- teak berme handia ematen digu. kizuneko lezio sakonak atera, gertatutakoaren Liburu hau, Azpeitian giza-eskubideen kontzientzia izan, berriro gertatu ez dadin. El- urraketak jasan dituzten guztien errekonozi- karbitzitza eraikitzea denon ardura da eta horren mendu izatea nahiko genuke. Aurrean oraindik aldeko konpromiso zabala behar dugu. Bakoi- gure herriaren etorkizuna erabakitzeko eskubi- tzak bere esparrutik, elkarrekin errespetuz bizi- dearen inguruko arazo sakona dugu baina pausu tzen ikasi behar dugu, etorkizun oparoago baten bat bezala irudikatzen dugu. Horretarako Azpei- oinarriak finkatu ditzagun. tiko Udalak aho batez onartu duen adierazpena Azpeitiko Udaleko ordezkariok, gaurkoan, dakarkizuegu. Horrela dio: konpromiso publiko bat hartzen dugu: gure esku Gaurko eguna bizikidetzaren aldeko apus- ditugun bitarteko guztiak jartzen jarraituko tua indartzeko beste pauso bat emateko erabili dugu, gure herriko memoria konpartituta, el- nahi dugu. Azpeitiko Udalean ordezkatuta gau- karbizitzaz eta errespetuz, gure herria eraikitzen den alderdi politikoentzat lehentasuna da oroi- jarraitzeko. menean oinarritu behar diren bakea eta elkarbi- Horrez gain, etorkizunean, inongo giza-es- zitza lortzea, eta bide horretan gure konpromisoa kubide urraketa berririk ez dadin gertatu nahi adierazi nahi dugu; denok eraiki behar ditugu dugu eta, gaur egun, gertatzen ari diren urrake- zubiak, denok dugu elkarrekin bakean bizitzeko tak berehala bukatzea eskatzen dugu, horretan eskubidea, askatasunean eta inor baztertu gabe. jarraituko dugu lanean. Hamarkada luzeetan azpeitiarrok asko sufritu dugu. Aranzadi elkarteak gure herrian egindako lanketek, hamarkada luzeetan biolen- tzia ezberdinek eraginda mota guztietako gi- za-eskubideen urraketak sufritu dituzten herri- tarren errelatoak jaso dituzte. Jabetzen gara, zerrendatutakoak baino bik- tima gehiago daudela. Beraz, emandako pausoa 4 Azpeitia 1960 - 2017 — Motibo politikoz urratu diren giza eskubideak eta beste sufrimendu batzuk, Azpeitian eta azpeitiarrei gertatuak AZPEITIA 1960 - 2017 — Vulneraciones de derechos humanos y otros sufrimientos de motivación política ocurridos en Azpeitia y contra azpeitiarras 5 «Nik uste dut beti markatzen duela» «Izugarria da. Sentitzen zara inpotentzi osoarekin» «Momentu txarrena? Hainbeste momentu txar egon ziren...» «Beldurra eta amorrua, denak batera» «Esposatu egin ninduten ofizina batean. Lurrean etzan ninduten eta barra bat pasa zidaten hanka tartetik eta horrela zintzilik ipini zidaten hanka hutsik... Ez dakit zerrekin nire hankak jotzen zituzten. Lehenengoak «Hasieran oso eramangarriak dira, baina gero, zaila, ez lan, hankak minberatzen zaizkizu, eta ez paper» gero mina bastante fuertea da» «Saiatzen ginen hilean behin behintzat hots egiten. Baina bizitza normala ezin da egin» «Gure izen-abizenekin badugu marka bat. Hori hor gelditzen da, gu markatuak gaude. Hori ez da inon jasotzen» 4 Azpeitia 1960 - 2017 — Motibo politikoz urratu diren giza eskubideak eta beste sufrimendu batzuk, Azpeitian eta azpeitiarrei gertatuak AZPEITIAZPEITIAA 1960 1960 - 2017 - 2017 — — Vulneraciones Vulneraciones de de derechos derechos humanos humanos y y otros otros sufrimientos sufrimientos de de motivación motivación políticapolítica ocurridosocurridos enen Azpeitia y contra azpeitiarras 5 HITzaurrea PRÓLOGO Francisco Etxeberria Gabilondo Lege eta Auzitegi Medikuntzako irakasle titularra (UPV/EHU). (Donostian, 2018ko maiatzaren 15ean) Profesor titular de Medicina Legal y Forense(UPV/EHU). (Donostia, 15 de mayo de 2018) Mende honen hasieran abiatu ginen hobietatik Cuando a comienzos de este siglo emprendimos la ateratzeko zereginetan nor eta 1936ko gerran eta tarea de exhumaciones de hombres y mujeres que frankismoan exekutatu eta bide bazterretan lur- durante la guerra de 1936 y el franquismo fueron peratutako gizon-emakumeak. Ez genuen pen- ejecutados y enterrados en cunetas, no suponíamos tsatzen lehen ekimen hartatik halako tamainako que detrás de aquella primera iniciativa se iba a ge- tsunamia eratuko zenik. Ekitaldi hura Leonen nerar un tsunami de semejante magnitud. Aquel gertatu zen, Bierzoko meatzari eskualdean, eta acto, que tuvo lugar en la zona minera del Bierzo berehala hedatu zen hango uhina hemen hurbi- leonés, tuvo pronto su continuidad en la cercanía, lean, Zaldibian eta Arrasaten. Halako ikusmina en Zaldibia y Arrasate. La expectación que generó eratu zen, erakundeen babesa ekarri baitzuen eta ahondó en muchos aspectos, entre ellos el apoyo belaunaldi berri baten inplikazioa, errepresalia- institucional a la tarea y la implicación de una nue- tuen ilobena, hain zuzen, duela urte sail bat gerta- va generación, los nietos de los represaliados, que tu zena jakin nahi zutenena. querían conocer la verdad de lo sucedió décadas Baina, memoria historikoarekin ikustekoa atrás. duten ekimenak, konpromisoak eta saioak gora- Pero también, entre iniciativas, compromisos behera, gai bat sortu zen denak ukitzen gaituena. y ejercicios relacionados con la memoria histórica, Gai transbertsal bat, gogorarazten ziguna sufri- surgió un tema que nos alcanzaba a todos. Un tema mendua eta biktimak ez direla kolore bakarre- transversal que nos recordaba que el sufrimiento y koak. Ordura arte, agidanean, matxinatuek zuten las víctimas no tenían un único color. Hasta enton- ikusgarritasuna; bateko, berrogei urteko isiltasu- ces, la visibilidad parecía corresponder únicamente na eta, besteko, hogeita hamar urteko ahanztura a la del bando de los sublevados que, a través de interesatua, beren hariarekin josia zuten gure ira- cuarenta años de silencio y otros treinta de olvido ganaren parte bat. interesado, habían construido una parte de nuestro