.eus
2015eko maiatzaren 24a | LXXVIII. urtea | 2.462 zenbakia | 3,90 euro
AHT Zorpetze amaigabea geldiarazteko unea
Harrobia ikastola: Zahartze aktiborako ikerketa martxan
Langabeziak eta etxebizitza hazkundeak badute eragina euskararen atzerakadan
Argitaletxeak: Elkargune izatetik plataforma hutsera
TTIP? Mexikarrei gizeneria eta diabetesa ekarri dizkie Datorren astean NON ZER
.eus Azaleko argazkia: 2015eko maiatzaren 24a, 2.462. zenbakia
2015eko maiatzaren 24a | LXXVIII. urtea | 2.462 zenbakia | 3,90 euro DANI BLANCO Azala: ANTZA KOMUNIKAZIO GRAFIKOA ASTEKO GAIA AHT ABIADURA HANDIKO TRENA Gero eta arinago... Zorpetze amaigabea geldiarazteko unea sinesgarritasuna galtzen. UNAI BREA /4
Harrobia ikastola: Zahartze aktiborako ikerketa martxan PERTSONAIA Langabeziak eta etxebizitza hazkundeak badute eragina ARGIAko edukiak kopiatu, euskararen atzerakadan TATIANA NAGORNAYA: «Txandala eta oinetakoak besterik Argitaletxeak: Elkargune izatetik moldatu, zabaldu eta plataforma hutsera argitara ditzakezu, gure ez nekartzala etorri nintzen Moskutik Eibarrera». TTIP? Mexikarrei gizeneria eta diabetesa ekarri dizkie egiletza aitortu eta baldintza MIEL A. ELUSTONDO /9 beretan eginez gero. GAIAK Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria: Bego Zuza. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia- HARROBIA IKASTOLA Langile euskaldunen harrobia lantzen. Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura: ITZIAR UGARTE IRIZAR /14 Gorka Bereziartua, Garbine Ubeda. Aisia: Unai Brea. Termometroa: Urko Apaolaza, Xabier Letona, Pello Zubiria. IRITZIAREN LEIHOA Euskara: Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua: Lander Arbelaitz. www.argia.eus: Jon Torner. Multimedia: Axier LAN DUALTASUNA MIKEL ZURBANO / 18 Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco. Produkzioa: ANTZA, S.A.L. LARRU KONTUAK AINGERU EPALTZA / 20 Harpidetzak: Iraitz Agirre. Salmentak: Karlos Olasolo. PARADOXA JASANEZINAK ERIC DICHARRY / 21 Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: Idoia Arregi, MIGRAZIO-IBILBIDEEN BIRZABALTZEA: KASUALITATEA ALA Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Berdaitz Goia, Olatz Korta, KAUSALITATEA? NEREA AZKONA / 22 Bego Zuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari Karmen Loiarte. Harrera: Jone Arzallus. Web garapena: Asier Iturralde. GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 19 TXANDAN ITXARO BORDA HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte- Sei bider. / 20 Oria. Tel: 943 371545. Faxa: 943 361048. Lapurdi, Nafarroa Beherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. ERDIKO KAIERA Tel: 559 473163. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa: Gazteluko ARGITALETXEAK Behinola elkargune, orain zer? Plaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: LANDER ARRETXEA BEREZIARTUA / 24 948 222285. POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala: HIP HOPA EUSKARAZ Nola iritsi heldutasunera flow-a galdu [email protected]. Harpidetzak: [email protected]. gabe. GORKA BEREZIARTUA MITXELENA / 28 Erredakzioa: [email protected]. Interneten: www.argia.eus. Lege.gordailua: SS 837-2012. ISSN: 0213-909X. LITERATURIA Aurten galdu ezin dituzun bost zita. Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L. ITZIAR UGARTE IRIZAR / 30 Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebeteko LITERATURA XABIER ETXANIZ ERLE / 32 harpidetza: Euskal Herria eta Espainia: asterokoa, 145 euro; hilean bi ale, 77 euro; hilean behinekoa, 41 euro. Beste MUSIKA IKER BARANDIARAN / 33 atzerriak: 182 euro. Airez: 285 euro. Komunikazio Biziagoa DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO / 34 S.A.L. Ametzagaiña Taldeko partaidea da. ALEA Zein da zein aurtengo Usopopen? GORKA BEREZIARTUA MITXELENA / 35 OSASUNA JABIER AGIRRE / 36 DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 37 LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 38 l BIZI BARATZEA, EMAN ETA HARTU / 39 TERMOMETROA IMANOL ESNAOLA: «Udalerri euskaldunak inguru hauskor bezala ikertu behar dira». ONINTZA IRURETA AZKUNE / 40 TXANPONAREN BESTE ALDEAK Adinekoari besotik heltzea baino zerbait gehiago. ITSASO ZUBIRIA ETXEBERRIA /42 UDAL ETA FORU HAUTESKUNDEAK 2015 PPren azken gotorlekua eror liteke Araban. XABIER LETONA /43 HERRI HARRESIA Desobedientzia Gasteizen AXIER LOPEZ, LANDER ARBELAITZ /46 EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 47 EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 47 NET HURBIL TTIP eta osasuna: Mexikon gertatuak irakatsi diguna. PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48 MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50
2015EKO MAIATZAREN 24A 3 ASTEKO GAIA ABIADURA HANDIKO TRENA Gero eta arinago... sinesgarritasuna galtzen Abiadura handiko trena ez da sozialki errentagarria ia inon, eta Euskal Herrian ere ez da izango. Hala diote munduan barrena egindako hamaika azterketak –kontrakoa dioen azterketarik ez da faltako, noski–, eta errealitate horri aurre egin beharko dio Euskal Y sustatzen buru-belarri diharduen Eusko Jaurlaritzak, gehiengoaren onurarako izango ez den proiektua guztion diruz estali beharreko zulo beltz bilakatzea nahi ez badu. Hona datuak.
| UNAI BREA |
EUSKAL Y, EAEko abiadura handiko tren Hori gutxi balitz, hautsak harrotu dituen proiektua, 2019an egongo da funtzionatzeko datua zabaldu zuen Pastor ministroak Berga- prest, eta atzera bueltarik gabeko proiektua rako bisitaldian: AHTren abiadura ez da da. Halaxe adierazi zuen urtarrilean Ana Pas- hasieran iragarri bezain handia izango. Hala, tor Espainiako Sustapen ministroak, azpiegi- EAEko hiru hiriburuen arteko bidaia-denbo- tura horren obrak ikusteko Bergarara eginda- rak aurreikusitakoak baino sano luzeagoak ko bisitaldian. Garbiago esan du hil honetan izango dira: 43 minutu Bilbo eta Gasteiz bertan Julio Gómez-Pomar Azpiegituretara- lotzeko –28 minutukoa izango zela iragarrita ko Estatu idazkariak, Pastor eta gero ministe- zegoen–, eta 55na Donostia eta beste bietako rioan gehien agintzen duenak alegia: abiadura edozeinen artean –17 minutu gehiago Bilbo- handia estatu proiektua da. ra, 21 gehiago Gasteizera–. Argudio bat Gómez-Pomarrek ez zuen bereziki Euskal gutxiago Y-aren alde. Y-a aipatu, baina zalantzarik ez dago Espai- niako Gobernuaren egitasmo handi eta, gero Inbertsioa berreskuratzea oso zaila da eta gehiagoren ustez, zentzugabe horren Martxoaren 4an, EH Bilduren eskariz, Germà barruan, berebiziko garrantzia Bel eta David Hoyos ekonomiala- duela EAEko AHTk. Mariano riek –lehenbizikoa Espainiako Rajoy presidenteak argi esan Errentagarritasunik gabeko Gobernuaren aholkularia izan zen zuen maiatzaren 10ean Correo egitasmoa dela kontuan izanda garraioaren alorrean, 90eko egunkariari emandako elkarriz- ere, zilegi litzateke Euskal Y hamarkadan– agerraldia egin ketan: Estatuan bultzada merezi geldiaraztea, lanaren erdia zuten Eusko Legebiltzarreko duen abiadura handiko proiek- Ingurumen eta Lurralde Politika- turik bada, Euskal Y da. eginda dagoen honetan? David ren Batzordean. Biek ala biek Nola Madrilek hala Gasteizek Hoyosek baietz uste du azpimarratu zutenez, abiadura eta Iruñeak abiadura handiko tre- handiko trenaz egindako ikerketek naren defentsa sutsua egitea ez adierazten dute ia inoiz ez dela da berria, baina aipatutakoen tankerako adie- azpiegitura errentagarria. Izan ere, munduan razpenak zeharo ugaritu dira azken hilabeteo- linea bitan baino ez da lortu eraikuntza gastuak tan. Ez da kasualitatea. Euskal Y inoiz ez beza- berreskuratzeko adinako bidaiari kopurua: la dago bere sustatzaileen babes beharrean, Tokio-Osaka (urtean 150 milioi bidaiari ingu- jendartean inoiz baino zalantza handiagoak ru) eta Paris-Lyon (25 milioi, ia Espainiako eragiten baititu proiektuaren bideragarritasu- Estatu osoko linea guztiek beste). nak. Haren aurkako jarrera ez da, dagoeneko, Ekuazioa sinplea da: abiadura handiko ekologisten tema bakarrik. Mundu akademi- trena oso azpiegitura garestia da, eta ez dago kotik datozen datuak garbiak dira: abiadura inbertsioa berreskuratzerik bidaiari kopurua handiko trena ez da sozialki errentagarria ia biziki handia ez bada. Aipatutako bi adibi- inon, eta nekez izango da Euskal Herrian. deez landa, linea bakar batek ere ez du lortu
4 2015EKO MAIATZAREN 24A ABIADURA HANDIKO TRENA
Euskal Y-ren eraikitze lanak, Bergara eta Beasain arteko zatian. errentagarritasun atalasea gainditzea. Zehazki Biztanleko kilometro kopuruari dagokio- esanda, hainbat ikerlanetik ondorioztatzen da nez, berriz, txapelduna da alde handiz Espai- abiadura handia nekez justifika daitekeela nia, eta alde hori are handiagoa izango da sozialki, lehen urteko bidaiari kopurua aurreikusitako lineak eraikitakoan: 80 kilome- gutxienez zortzi milioikoa ez bada. tro AHT milioi biztanleko. Frantziaren bi Euskal Y-ren eskariari buruz egindako halako, Txinaren zazpi halako. Eskarian, azterketen arabera, EAEko AHTn sei milioi aldiz, datuak alderantzizkoak dira: trenbide eta erdi ibiliko dira asko jota. Eta ildo horre- kilometro bidaiari kopurua sei aldiz handia- tan, komeni da Germà Belek Legebiltzarrean goa Frantzian Espainian baino. Alemanian, esandako zerbait gogoratzea: abiadura handi- lau aldiz. Italian, hiru. ko tren proiektuetan, aurreikusitako eskaria beti izaten da handiagoa benetakoa baino. Aldeko argudioak gezurtatuz Beste datu bat ere eman zuen Belek: eskain- Legebiltzarreko agerraldian, David Hoyos tzaren eta eskariaren arteko desoreka handie- EHUko ekonomialariak esan zuen Euskal Y- na Espainiako Estatuak du. Izan ere, eraikita- aren egokitasuna defendatzeko erabili ohi ko AHT kilometro gehien daukan munduko diren lau argudio ez liratekeela erabili behar, bigarren herrialdea da, Txina eta gero. esku artean daukagun ebidentzia enpirikoa-
2015EKO MAIATZAREN 24A 5 ABIADURA HANDIKO TRENA
AHTren zenbait datu
À Mugimendu guztien %1 EAEn egunero 6 milioi lekualdatze daude. Erdia oinez egiten dira, eta heren bat autoz. Y-ak hartuko dituen ibilbideetan lekualdatze guztien %1 egiten da.
À Inpaktu ekonomikoa Eusko Jaurlaritzaren esanetan AHTk 15.000 milioi euroko inpaktua izango du ekonomian. Inpaktu horren %98 eraikuntza fasean (eta eraikuntzaren sektorean) ematen dira.
À Tunelak eta zubiak *Tunel eta zubietan, ] Euskal Y-aren luzera guztira: 171 km kilometro baten ] Lur gaineko ibilbidea: 50 km (%30) mantenu-kostua ohikoaren ] Tunelak: 104 km (%60) bi halako da. ] Zubiak: 17 km (%10)
À EAEko errepide zirkulazioa %0,2 arinduko du Eusko Jaurlaritzaren kalkuluen arabera, AHTri esker 3.300 ibilgailu desagertuko dira egunero EAEko errepideetatik. Hau da, trafi ko bolumen osoaren %0,2, eta Y-ak beteko dituen korridoreetako trafi koaren %6.
À Diru gehien daukatenentzat 2008an Frantzian egindako inkestaren arabera, AHT bidezko bidaien %28 errenta altuena daukaten hiritarren %10ek egiten du. Lautik hiru bidaia, errenta altueneko hiritarren erdiak.
À Hiriburuen arteko bidaia denborak ] Bilbo-Gasteiz 28 min. 43 min.
Lehengo aurreikuspena ] Bilbo-Donostia 39 min. 55 min. Aurreikuspen berria ] Donostia-Gasteiz 34 min. 55 min.
ren arabera. Hauek dira Hoyosek gezurtatu- tu zen Hoyos, hein handian. Halaber, gogora- tako lau argudioak: AHT sozialki errentaga- razi zuen abiadura handian inbertitutako euro rria da, trafiko pilaketak arinduko ditu, jen- bakoitza beste nonbait inbertitu ezin izango dartearen gehiengoari mesede egingo dio eta den euroa dela. “Gure buruari egin behar dio- ingurumen aldetik jasangarria da. gun galdera da ea jendartea hobeto biziko den Errentagarritasun sozialaz den bezainba- proiektu honi esker”, esan zuen EHUko ikerla- tean, Germà Belek emandako datuetan oinarri- riak. Eta Espainiako Estatuan bidaiari gehien
6 2015EKO MAIATZAREN 24A ABIADURA HANDIKO TRENA
À AHT linea errentagarri bi besterik ez mundu osoan Munduan AHT linea bi baino ezin daitezke jo fi nantzarioki errentagarritzat (eraikuntza kostuak berreskuratzeko adina mozkin sortzen dute): Tokio-Osaka eta Paris-Lyon. Badirudi azken urteetan Txinako Jinan-Qingdao linea ere ozta-ozta sartu dela zerrenda labur honetan.
Tokio-Osaka 125 milioi bidaiari urtean
Paris-Lyon 25 milioi bidaiari urtean (ia Espainiako Estatu osoan beste)
Euskal Y 5-6 milioi bidaiari urtean (Eusko Jaurlaritzaren aurreikuspena)
daukan abiadura handiko tren linearen adibi- Euskal Y-ra? “Oso informazio gutxi daukagu, dea aipatu zuen: Bartzelona-Madril. baina daukagun apur horretatik ondorioztatu Egin diren analisi ekonomikoen arabera, daiteke egitasmo honen errentagarritasun Madril eta Bartzelona arteko AHT eraikitzeak soziala negatiboa izango dela”. ongizate galera eragin du, eta galera hori diru- Eusko Jaurlaritzak zabaldu izan du AHTk tan neur daiteke: 5.000 milioi euro inguru, 15.000 milioi euroko inpaktua izango duela Hoyosen berbetan. Estrapolazioa egin daiteke EAEko ekonomian. Datu horri ñabardura
2015EKO MAIATZAREN 24A 7 ABIADURA HANDIKO TRENA
behatu da honezkero: tren arruntaren ohiko erabiltzaileek gero eta maizago jotzen dute errepidera. Besteak beste, Renfe konpainiak aldiri trenen salneurriak igo dituelako azken urteotan, abiadura handiko ibilbideen ustia- penak sortutako defizita berdintze aldera. Ingurumen-jasangarritasunari dagokionez, Hoyosek dio AHT ez litzatekeela alternatiba berdetzat aurkeztu behar. Hona Germà Belek emandako datua: hegazkina ordezkatzen ari den eta urtero 8-10 milioi bidaiari dituen linea batek 30 urte behar ditu eraikuntzan isuritako CO2 kopurua berdintzeko. Ez da euskal kasua, esan gabe doa. Hoyosen kalkuluen arabera, Y- ak ehun urte beharko ditu bere “karbono zorra” kitatzeko. Hori guztia, azpiegiturak zeharo garrantzitsua erantsi dio Hoyosek: Ekainaren 13an berak sortutako bestelako inpaktuak kontuan inpaktu horren %98 proiektuaren eraikitze- Euskal Y-ren aurkako izan gabe: lurraren okupazioa, “hesi” efektua... fasean gertatzen da. Izan ere, eraikuntza sekto- manifestaziora deitu reari eragiten dio. “Eskola bat eraikitzearen du AHT Gelditu! Erdia eginda egon arren, birpentsa dezagun inpaktu sozial handiena eraikina dela esatea elkarlanak. Euskal Y-ren eraikuntza proiektuaren erdian bezala da, niri harrigarria iruditzen zait”. Erai- Egitasmoaren kontra gaude. 3.000 milioi euro inguru xahutu dira kuntza aparte utzita, Hoyosek azpimarratu kalean inoiz baino orain arte, eta gutxienez beste horrenbeste zuen abiadura handiko trenek ez dutela jardue- giro biziagoa dagoela xahutuko dira. Gehiago, seguruenik. Errenta- ra ekonomiko berririk sortzen, literatura aka- uste dute. garritasunik gabeko egitasmoa dela adieraz- demikoak frogatzen duenez. Euskal Y-ren alde ten duten adierazle guztiak aintzat hartuta aipatu ohi den turismoaren balizko suspertzea ere, zilegi litzateke hura geldiaraztea, behin ere oinarririk gabeko aurreikuspena dela diote honaino iritsita? David Hoyosek baietz uste bai Hoyosek bai Belek. Datuak eskuetan, ezin du, eta halaxe jakinarazi zien Eusko Legebil- daiteke ezer segurutzat jo. Baliteke AHTk bisi- tzarreko Ingurumen Batzordean entzule tariak erakartzea, eta baliteke kentzea ere. zituen politikariei. Aurrera jarraitzekotan, proiektua eraldatu Gutxiengo batentzako proiektua eta geltoki gehiagoko abiadura arrunteko Errepidezko zirkulazioan AHTk izango duen trenbide bihurtzeko aukera aztertzeko eskatu eragina txikia da David Hoyosen iritziz. EAEn zuen Hoyosek. Beraren ustez, dauzkagun egunero egiten diren sei milioi lekualdatzeen datuei erreparatuta litekeena da Euskal Y-k –horien erdia oinez egiten dira, eta heren bat ohiko esplotazio gastuak kitatzeko adina ete- autoz– %1 baino ez da egiten abiadura handi- kin ere ez ematea. Urtez urte diru publikotik ko trenak beteko duen korridoreetan. Eusko edatearen menpe egongo litzateke haren Jaurlaritzaren arabera Euskal Y-ri esker egune- bideragarritasuna, eta horrek ez luke justifi- ro errepideetatik desagertuko diren 3.300 kazio handirik, gogoan izan behar baita AHT autoak korridore horietan dabiltzanen %6 ez dela funtsezko premia bat asetzeko disei- baino ez dira, “eta EAE osoan dabiltzanen natutako garraiobidea. %0,2”, Hoyosek nabarmendu duenez. Ildo horretatik, susmo bat agertu zuen AHTren ibilbideak mugikortasun guztiaren EHUko irakasleak: EAEko hiriburuen arteko %1i besterik ez eragitea da, hain segur, Euskal bidaia-denborak handituz, Euskal Y de facto Y jendarte osoaren onerako proiektua ez dela tren arrunta izan dadin urratsak ematen ari sustengatzeko Hoyosek erabili dituen argu- ote da Adif, Espainiako trenbide-azpiegiturak dioetako bat. Bestea, berak baino lehenago kudeatzen dituen konpainia? Germà Belek ere aipatutakoa, 2008an Fran- Testuinguru horretan dator ekainaren 13an tzian egindako inkesta baten emaitza da: abia- AHT Gelditu! elkarlanak Donostian deitutako dura handiko trenak diru gehien daukatenei manifestazioa. Mikel Alvarez elkarlaneko egiten die mesede batez ere. kidearen esanetan, inoiz baino giro biziagoa Inkesta haren ondorioa izan zen AHT sumatzen da kalean Euskal Y-ren aurka, “baina bidezko bidaien %28 errenta altueneko biz- ez da ahaztu behar orain arte ez dela lortu tanleen %10ek egiten duela. Lau bidaiatik Hego Euskal Herrian benetako herri erantzu- hiru, berriz, errenta altueneko herritarren na ematea”. Eta gainera, lanak hasita egoteak erdiak. Espainiako Estatuan ez da halako lozorroan utzi du erantzun soziala zenbait azterketarik egin, baina abiadura handia inda- eskualdetan, Alvarezen ustez. Eztabaida ber- rrean dagoen eskualdeetan fenomeno bat pizteko unea iritsi da, nonbait. n
8 2015EKO MAIATZAREN 24A PERTSONAIA TATIANA NAGORNAYA «Txandala eta oinetakoak besterik ez nekartzala etorri nintzen Moskutik Eibarra» Neska txikiak dira eta gimnasia erritmikoa egiten dute. Asko, maila bikainean ari dira. Makina bat dira gure euskal herrietan, klubak osaturik. Horietako bat dugu Ipurua, Eibarren. Entrenatzaile taldean, errusiarra Tatiana Nagornaya, eskarmentu handiko pertsona ondo jantzia.
| MIEL A. ELUSTONDO | Argazkiak: Zaldi Ero
2015EKO MAIATZAREN 24A 9 TATIANA NAGORNAYA
Gimnasia erritmiko entrenatzaile zara Eibarko lezake horrelakorik egin. Eta albistea lagu- Ipurua taldean. Aski kirol ikusezina gimnasia nen artean zabaltzeak bakarrik ez du balio. erritmikoa, nesken ekin estetiko zoragarria Inoiz esan izan digute: “Egunkarian ikusi gorabehera… zaituztegu. Txapelketako lan ona aipatzen Hau ez da Errusia! Han ikaragarri publizita- zuen!”. Eta nik: “Ondo da, eta zein txapel- tzen da gimnasia erritmikoa. Politikariek ere ketaz ari ziren?”. Otsailean hasi eta uda ez diote muzin egiten lantegiari. Hedabi- bitartean, ez dugu etenik! deek, berriz, zer esanik ez. Publizitatea han- dia da, eta neska txiki guztiak aritzen dira Koska Sarri, kirolen gogortasunaz mintzo da jendea, gimnasia egiten. Izan ere, ez da gimnasia guztiak ziklismoa eta gainerako. Gimnasia erritmikoaz erritmikoa egitea bakarrik. Gimnasia egiteko ere horixe aditzen da: kirol gogorra dela, adina eta gero, bost ate baino gehiago ere “Badakit Eibarren astean hamalau ordu ere entrenatzen direla… irekitzen dizkizu lehenagotik egin duzun ez dudala Edo gehiago! Kirolarien lana dago, batetik, ekintzak: dantza egin dezakezu, musika topatuko eta entrenatzaileona, bestetik. Gure lana da interpretatu… Gimnasia erritmikoak koor- Kavaevarik entrenamenduan ariketa fisiko ezberdinak dinazio handia ematen dio neska txikiari, [Tashkent, egitea, jolasa tartekatzea, talentua izatea. Ale- diziplina handia bizi guztiko. Nik uste hori Uzbekistan, 1983, gia, ezin duzu kirolaria zukutu eta zukutu eta gauza inportantea dela, norberarentzat ez inoizko zukutu ibili, arnasa eman behar diozu, haren ezik, herrialdearentzat. Futbolaz beste ere gimnastarik interesa deskubritu, eta horren arabera joka- behar da zer edo zer. Saskibaloian ari dire- onenetakoa]. Hala tu. Eskolan ere ez zara lehenengo mailatik nak ere kexu dira, futbola besterik ez dagoe- ere, hemengo azterketak egiten hasten. Neska txikiak ilusio lako, eta, jakina, gehienbat mutilek egiten gimnastak ere handiz datoz gimnasiara, gimnastak ikusi dute futbolean. badu bere dituztelako telebistan, edo ondoan dauzkate- helburua, eta nire lako. Hortaz, hastapenean, neska txikiari Hau ez da Errusia, baina gimnasia erritmikoa- lana da urratsez ateak ireki behar dizkiozu, ikus dezan, ilusioa ren onurak aldarrikatu ohi dituzu zuk. urrats, pausoz izan dezan, jolas dadin eta gozatu. Eta, beti, Neska txikiak dantzan hasten dira, beren pauso, hari aldiro-aldiro urrats bat aurrera egin dezan burua adierazten hasten dira, gauza asko ikas- helburu horretara saiatu. Horretarako, bakoitzaren ezpala eza- ten. Eskolan ikasten dutenaz gainera, hango hurreratzen gutzera iritsi behar duzu, batzuk era batekoak gorputz hezkuntza eta gainerako, taldearekin laguntzea. Gure direlako, eta beste batzuk bestelakoak. Bata- konektatzen hasten dira, lehiatzen, herri txi- gimnastek ere rentzat balio duenak ez du beti bestearentzat kitik nahiz hiri handitik irteten… Horrek goienean dauden balio. Eta ekipoa sortu, eta urtean-urtean herrialdeari sekulako ekarpena egiten dio, urrutirago eraman. Guk inoiz ez ditugu izan- kirolarien mailara gero neska horiek, bizialdian zehar, bestelako go telebistan ageri ohi diren neska txiki mira- exigentziak izango dituztelako. Gurasoak ez iritsi nahi dute, garrizko horiek, hori luxu hutsa da. Gu ez dira irakasle bakarrak, biziak berak erakusten jakina. gara Moskuko taldea! Baina baten bat ona du, eta horretan gimnasia erritmikoa bide Horretarako, baldin badator, eta beste batekin edo beste ederra da. ordea, lan egiten batzuekin batera ekipoan sartzen bada, ber- ikasi behar da, tan irauten badu, entrenamenduetan zaintzen Euskal Herrian badira gimnasia erritmiko ekipo jendea baduzu –batean teknika, bestean erresisten- bikainak, Gasteizen eta Leioan, Donostian, errespetatzen tzia, gaur jolasa, bihar aparatua–, bada, erraza Amurrion, Tolosan eta Iruñean. Eta Eibarren, ikasi, gimnasia da lan gogor hori barneratzea, horretara ohi- jakina! Haien lan ederra ezkutuan igarotzen ezagutu… Koska tzea, eta, azkenean, ekipoak familia bat osa- dela iruditzen zait, ordea. Etsigarria ez al da? guztiak igaro tzea eta lehiaketara joan eta egindako lana Baliteke, bai. Euskadiko kluben lana izuga- behar dituzu gorabehera handirik gabe erakustea. Ez da rria da, oso handia. Beldurgarri saiatzen helburua hain gogorra, beraz. Neskek gozatu egiten dira, eta emaitzak ez dira kamutsak. Urra- lortzeko”. dute. tsez urrats ari dira aurrera. Horien lana era- kustea inportantea iruditzen zait; ez erakus- Zein da entrenatzailearen helburua? tea aldiz, penagarria. Nik uste denon artean Taldea ahal duen tokira eramatea. Baliteke saiatu behar dugula gure lana zabaltzen. nazioarteko mailara ez heltzea, ezta estatu Baina hasteko, entrenatzaileok, dena delako mailakora ere, baina zertan ez ditu lagun txapelketatik etorri eta hurrengoa presta- onak egingo bere mailan, eskolarteko txapel- tzeari ekiten diogu buru-belarri. Ondoren, ketan, edo herrian bertan, ekipoko gimnasten beste bat etorriko da. Uste dut pertsonaren artean? Gainera, hemen baduzu aski abantai- bat beharko genukeela gimnasia erritmikoa la, askotariko mailak baitituzue: senior, jube- zabaltzeko hedabideetan. Komunikazioa, nil, amateur, kadete, infantil, benjamin… alegia. Denboraldi hasiera zertan den, tarte- Maila asko. Eta badira behe mailan batere gai ko erakustaldi eta gorabeherak, txapelketak, ez direnak, baina, halako batean, loratzen denboraldi amaiera… Entrenatzaileak ezin diren gimnastak!
10 2015EKO MAIATZAREN 24A bakana ere, nahiz eta guztiz nabarmena den NORTASUN AGIRIA ikuslearentzat. Baina aparatu erorketa guztiek jatorri bera dute, ez zaizkio zor mugimendu Tatiana, Tania, Nagornaya (Mosku, 1961). horrixe dagokion zailtasunari, aurrekoari bai- Txikitandik murgildu zen gimnasia erritmikoan, eta 10 urte zik! Kontzentratuta irten behar duzu lehia- zitueneko bazekien entrenatzaile izan nahi zuela. tzera, hotz xamar aukeran, egoera kontrola- Horretarako ikasketak egin zituen Moskuko tzen duzula: mugimendu batetik bestera nola Unibertsitatean, eta Moskuko Dinamo gimnasia taldeko igarotzen zaren sentitu behar duzu, zailtasun entrenatzaile izan zen. Ingalaterrako selekzioan ere jardun batetik bestera. Errobot baten moduan jar- zuen lanean. 1993an heldu zen Eibarra, Ipurua taldera dun beharra dago, hein batean bederen. Esan entrenatzera, eta bertan da harrezkero. 2001ean nahi dut, nahikoa dela pieza bat falta izatea, Espainiako selekzioan lan egiteko deitu zuten eta bertan errobotak behar bezala ez funtzionatzeko. izan zen 2004 arte. Eibarko Ipurua taldearen emaitza onen Gimnastak ere derrigorrak ditu mugimen- arduradunetako bat da, dudetako matazarik gabe. duen arteko konexioak egitea. Ez du balio mugimendu zailenetan bakarrik kontzentra- tzea, horrek, askotan, mugimendu errazagoe- Arestian esan dugunez, hainbat dira gimnasta tan kale egitea ekarri ohi du eta. hauen entrenamendu orduak. Aldiz, lehiatzera joan eta minutu eta erdi irauten du haien ema- Publikoaren zalapartak laguntzen du, ala zail- naldiak. tzen, neska txiki edo gazte kirolariaren jarduna? Gimnastak hori ere ikasi behar du. Publikoa hor dago beti, baina baita norbera- ren estres maila ere, edo etxean lehiatzea, edo Ariketa bat bera hamaika aldiz eginagatik ere, dominarik ez izatea jokoan, edo jokoan iza- ordea, baliteke lehiaketa unean aparatua eror- tea… Elementu asko dira, eta horretarako tzea. Pikutara gimnastaren lan ona! behar da hainbeste lan, horrexegatik entrena- Ez, ez. Gimnastak hori ere ikasi behar du. tu behar du hainbeste bere gorputza, hasta- Koordinazioa zaila da, eta zure gorputzaz penetik. Zure organismoaren azken-azkene- besteko aparatua hartzen duzunean, dela ko giharraren mugimenduak zertan diren uztaia, dela zinta, dela pilota, soka edo mazo- ezagutu behar dituzu, haien lanaz baliatzeko. ak, are eta nekezagoa. Baina gimnastak bere Ikusgarria da gimnasia erritmikoa, neska txi- burua prestatu behar du, eta lehenik, pertso- kiek ikusgarrizko lan ederra egiten dute, na den bezala: fisikoki eta psikologikoki. Eta baina horretarako, gorputzaren kontzientzia txapelketatik txapelketara, gailur jakin batera erabatekoa izan behar da, oinetatik tximeta- eraman behar duzu gimnasta: ez da berdin raino. Eta beroketa ariketak egiten dituzte- denboraldiaurrea edo amaiera. Aparatua nean ere, horrelaxe berotu behar dute: oine- erortzea ez da harrigarria, eta ez da gauza tatik tximetaraino. Horregatik egiten dute, TATIANA NAGORNAYA AZKEN HITZA Izarraren bidea “Behin maila goreneko entrenatzaile batek esan zidanez, gimnasta bakoitzak bere izarra du, eta izar horretara iristeko bere bidea gim- nasta bakoitzak. Entrenatzailearen lana da gim- nasta hori –pertsona hori– bere izarraren bidean jartzea, halako moldez non izarra ikus- ten duen egunean gimnasta horrek jakingo baitu zer egin izarra eskuratzeko”.
Ez naiz ari noiz edo noizko garrasiaz, egunero- koaz baizik. Zergatik egiten du garrasi pertsona batek? Noiz egiten du garrasi? Gainezka egin due- nean, besterik egin ezin duenean. Orduantxe dator garrasia. Sokorri eske bat bezala da. Nik neure buruari egin izan diodan galdera: “Zergatik egin diot garrasi?”, “neska txikia ez delako ondo ari”. “Eta zergatik ez da ari ondo neska txikia?”. Atzera joateko joera dut, galdezka, erantzun bila: “Zergatik? Zer- gatik? Zergatik?”. Horrela jarduten dut nik neure buruarekin, eta, horrela, konturatzen naiz delako neska txikiak astebeteko entre- namenduan huts egin duela. Adibidez. Eta, hala ere, gainerako gimnastei bezala ari nai- zela eskatzen astebetean huts egin duenari. Eta, neure burua garrasika ikusten dut, entrenamendua amaitzeko hogei minutu geratzen zaizkidalako, kiroldegiko argiak amatatuko dizkidatelako, egun horretako lehiatu behar dutenean, ordu eta erdiko bero- plana ez dudalako bete oraindik, biharamu- keta. Gihar guztiak aktibatu behar dituzte. nean txapelketa dudalako eta neska txikia Maila urduri ari delako: orduan ez da garrasia bes- Zer da gimnasia erritmikoa? Kirola da, baina “Eibar ez da terik ateratzen! Eta nola berreskuratu galdu badu baletetik, badu estetikatik asko, dantza- handia, ez da duzun denbora? Berriro ekin beharrean tik ere bai, musikaren interpretaziotik ez Mosku, eta zaila zaude, garrasiak gimnasta blokatu besterik gutxi… da hemen ez baitu egiten! Hori dena, batera. Horregatik jakin behar lehenengo mailako Errusiarra zara, Eibarren lanean. dugu entrenatzaileok biomekanika, fisiologia, izarrik izatea, eta, anatomia, psikologia… Denetik. Baina, jaki- aukeran, taldeka Ez luzaz. 54 urte ditut, eta urte askorik ez zait na, horrek esan nahi du gehiago entrenatu geratzen gimnasia entrenatzaile lanean. Dena lehiatzen gara, eta behar dela, lan hori egin ahal izango duten dela, lana izan da beti nire bidea. 6 urte nitue- neska txikiak aukeratu egin behar direla… ez gara gaizki ari: la hasi nintzen gimnasia erritmikoa egiten eta Klubean neska asko izateak, klubari bizirau- 2001ean 10 urte nituenerako banekien entrenatzaile ten laguntzen dio. Bestalde, gimnasta hautatu Espainiako izango nintzela. Banekien. Eta, beti, inguruko batzuk izan behar dituzu, urrutiago joateko. Txapelketa irabazi jendeaz informazioa biltzen saiatu naiz, hura Baina guztiak egon behar dira pozik, batzuk genuen, eta ezagutzen –izan punta-puntako gimnasta, eta besteak, denak. 2007an ere bai. izan maila apaleko gimnasta–, ahal duen leku- Etorri nintzen ra iristen laguntzeko. Baina gimnasta haiek ez Gasteizen ikusi ahal izan dudanez, zenbait klu- urtean, azkenak doaz bakarrik, beraiekin batera noa neu ere, betan zenbait entrenatzailek garrasika hartzen izan ginen. Orain, eta ikaragarri gustatzen zait bide hori egitea. ditu gimnastak. Neska txikiak pozik edukitzeko aldiz, maila onean moduan! lehiatzeko gai 1993an etorri zinen. Ez dakit, bada, hori. Nik badakit zergatik gara”. Otsailaren 21ean. Hiru hilabeteko! Omen! egin izan dudan garrasi noiz edo noiz. Beste baten ordezko etorri nintzen, Ipurua
12 2015EKO MAIATZAREN 24A TATIANA NAGORNAYA klubera. Ni Moskun ari nin- tzen lanean, Moskuko Dina- mon, eta txandala eta oineta- koak, besterik ez nekarren, ez paper ez agiri, bisitari nento- rren. Orduko presidenteak esan zidan: “Karnabaletan etorri zara –nik ez nekien zer zen karnabala, Moskun ez baita ospatzen–, eta txapelke- ta duzu hamar egun barru”. Eta ez nekien gaztelaniaz ere! Ez dakit nola entenditu genuen elkar. Bestalde, ni ordurako lan egina nintzen Moskun, banuen nire lan egi- teko metodoa, ez nuen hamar eguneko programarik. Eta poliki-poliki hasi nintzen. Jakina, hemengo jendea! Eta hemengo bazkariak egin beharra, eta afariak, eta ezteiak, jaunartzeak, jai eta festak, eta larunbata eta igan- deak jai… “Bihar joango da umea” esan bai, baina umea etortzen ez, eta, horrela, eki- poa osatu? Eta non zen dizi- plina, eta gimnasia erritmikoa bera, eta lehiatzeko gaitasuna? Gorriak ikustekoak ginen! Baina bidea egin dugu. Honai- no heldu gara! Zer etorkizun du zain gimnastak kirola utzi eta gero, 18-20 urte- tan? Gimnasten amek esaten dida- te: “Eskerrik asko, Tania, neska zoragarriak ditugu. Badakite zer nahi duten, eta zer egin behar duten hura lor- tzeko. Bizian ere gimnasian bezala dabiltza: diziplinatuak dira, ondo antolatuta bizi dira, familiak osatu dituzte…”. Gimnasian egiten duen bideak bizitzeko ere balio dio gimnas- tari. Bide bera da, finean. Bes- talde, entrenatu ditudan nes- kak hazi, ezkondu, umeak izan eta haiek gimnasiara ekarriko dituztela esaten didatenean loriatan naiz, sekulako poza ematen dit, sekulakoa. Beren umeak gimnasia erritmikoa egitera ekartzea, jakinda sakri- fizioa dela, gogorra dela… Bada, nik ez daukat hitzik, poza besterik. n
2015EKO MAIATZAREN 24A 13 HARROBIA IKASTOLA Langile euskaldunen harrobia lantzen Ikastola ezohikoa da Harrobia: Lanbide Heziketako ikasketak eskaintzen ditu euskaraz Bilbon, duela lau urtetik. Aurtengo Ibilaldia antolatzeaz arduratu den ikastetxe honetan, gainera, adindunentzako ariketa fisikoa dute ikerketagai, egitura argirik ez duen gaiari oinarri sendoagoak jartzen laguntzeko xedez.
| ITZIAR UGARTE IRIZAR |
2011KO AZAROTIK dago martxan Bilbo Zaha- Argi dute Harrobia Urretxindorrak, Santurtziko Bihotz Gazteak, rreko Harrobi plazan izen bereko ikastola eta ikastolan: Galdakaoko Eguzki Begik, Balmasedako proiektua. Aitzindaria hamar urte lehenago “Ibilaldiaren Zubi Zaharrak eta Trapagarango Itxarope- sortu zen Portugaleten: Ibar Ezkerra Lanbide lehentasuna gure nak. Elkartutako ikastola horiek Harrobia Ikastola. Bertan ekin zioten euskaraz Lanbide lana ezagutaraztea Fundazioa sortu zuten 2006an, eta erakunde Heziketako ikasketak eskaintzeari, harik eta da, askok ez baitaki hori da Harrobia ikastolako eraikinaren jabea. 2011n jarduera Bilbora aldatu zuten arte. Lanbide Heziketako Aurrera begira, Bizkaiko beste ikastola Atzerago joaz, 2004an ikastolen kolektibo- ikastolarik dagoenik batzuk proiektuan integratzea nahi dute. ak Lanbide Heziketan sartzeko asmoa agertu ere”. Jatorrian bezala, fundazioaren helburu zuen publikoki, helburu bikoitzarekin: bate- nagusiak bi dira: Lanbide Heziketa eta “eus- tik, arlo horretan euskararen normalizazioa karazko prestakuntza eta enplegu-jarduerak” sustatzea, eta bestetik, Lanbide Heziketako sustatzea eta ekonomia soziala oinarri duten ikasketetan ikastolen eredua zabaltzea. Biz- enpresak bultzatzea. Derrigorrezko Bigarren kaiko zazpi ikastolak beren gain hartu zituz- Hezkuntzaren ondorengo irakaskuntzan eus- ten asmo horiek, eta egitasmoa Bilboko kararen egoera eta euskara lan-munduan bar- Harrobia plazan gauzatzea adostu zuten; neratzeko aukerak zein diren ikertzea ere Leioako Betiko Ikastolak, Bilboko Abusu eta badute xede.
14 2015EKO MAIATZAREN 24A HARROBIA IKASTOLA
Zahartze aktiboa Bestalde, Goi mailako Kirol Zikloa (Gor- Duela bi hilabetetik, adindunentzako ariketa putz eta Kirol Ekintzen Sustapena) eta Infor- fisikoari buruzko programa bat dute esku matikako Erdi mailakoa (Mikroinformatika artean. Harrobia ikastolako Gorka Mutube- Sistemak eta Sareak) ere eskaintzen dituzte. rria irakaslea buru-belarri dabil ikerketan, hara eta hona hitzaldietara eta esperientziak Formakuntza ezagutzera joanez. Azaldu digunez, oraindik Ikerketa garatu bitartean, formakuntza saioe- ikerketaren hastapenetan daude, bibliografia tarako ere hartuko dute tartea, Harrobiak guztia bildu eta arlo pribatu zein publikoan ohiko duen legez. “Formakuntza ikastaroe- dauden programak begiratzen, azterketa tan esperientzia daukagu, osasunaz eta ariketa egindakoan proposamen zehatz bat osatzeko. fisikoaz hainbat kurtso ematen ditugu; bes- “Lehenengo helburua da pertsona zaha- teak beste, indarraren inguruko tailerrak, rrekin ariketa fisikoa nola aplikatu ikustea; arazo kardiobaskularrei buruzko formakun- ondoren, ikusitakoaren eta izandako espe- tza edo bizkarrezurreko arazoak dituztenen- rientziaren arabera geure pro- tzako hitzaldi bereziak”. grama propioa sortzeko”, azal- Orain arte baina, ez dute inoiz du du Mutuberriak. Programa Lanbide Heziketako ikasketetan hirugarren adinekoei zuzendu- pilotu bat jarriko dute martxan, euskara sustatzea eta ekonomia tako programarik gauzatu, eta aurreikusitako teknikak eta soziala oinarri duten enpresak Mutuberriak azpimarratu due- tresnak talde txikiekin proba- bultzatzea, Harrobia ikastolaren nez, “kolektibo berezia” izanik, tzeko. “Behin ondorioak atera- dituen berezitasunak aintzat ta, proiektua enpresetan eta helburuetako bi hartzea ezinbestekoa da. arlo publikoan txertatzea da Kolektibo guztietan gertatu azken asmoa”. Uda ostean ohi denez, gainera, talde hau hasiko dira aplikazioarekin, eta programa fin- ere ez da homogeneoa. Ariketa fisikoa lan- katuta dagoenean, formakuntza saioak eman tzen duten taldeetan, gela berean oso maila eta ahal den neurrian enpresetan txertatzen ezberdinak elkartzen direla dio; sarri askotan hastea aurreikusten dute. bakoitza bere osasun gorabeherekin, arazo Bide honetan, Tknika Eusko Jaurlaritzaren metabolikoak direla, edo gihar eta artikula- Lanbide Heziketarako berrikuntza zentroa- zioetakoak, adibidez. Pertsona bakoitzak ren laguntza dute. Tknikaren helburuen behar dituen ekintzak izan ditzan, antolaketa artean dago Lanbide Heziketako zentroen eta hori egoki kudeatzea oinarrizkoa dela dio. enpresen arteko lotura indartzea, eta hori da Hor ere, baina, ezagutza falta sumatzen du hain zuzen Harrobia egiten saiatzen ari dena. Mutuberriak: “Kirol sektoreko adar ugaritan Bizkaiko 16 eta 65 urte bitarteko pertsonei osasunaz ez dago formakuntza askorik eta zuzendutako prestakuntza-proiektu euskal- eskaintza urria da”. duna den neurrian, lan mundura salto egiteko lanbide prestakuntza eskaintzen du. Egun, Elkarlanaren beharra enplegurako lanbide heziketan enpresei Adindunentzako ariketa fisikoan eragina izan zuzendutako zerbitzuak eta formazio-ikasta- dezaketen profesionalen artean, adostasun roak ematen dituzte; tartean, orientabide-zer- falta eta elkar-loturen gabezia handia dago. bitzuak, prestakuntza-ekintzak, ekintzailetza Hori da orain arte ikertutako esperientzieta- jarduerak eta administrazio publikoarekin tik atera duten ondorio nagusia: “Puntu lankidetza. honetan oso atzeratuta gaude. Gizartearen-
2015EKO MAIATZAREN 24A 15 HARROBIA IKASTOLA
Harro ibili BILBON 2001ean ospatu zen azken aldiz Bizkaiko ikastolen jaia, Abusu ikastolaren eskutik. Harro ibili leloarekin itzuliko da maiatza amaieran: “Indar handiko bi hitz Euskal Herriko Lanbide Heziketaz harro gaudelako, eta gizartean jazotzen diren aldaketetara egokitzea ibiliz egin beharko dugulako”. Hori da euskal gizarteari, enpresei eta ikasleei zuzendu nahi dieten mezua. Hartara, festaren logoan ikastola- ren eraikina ibiltzen irudikatu dute, “ikas- tolen proiektua eta zehazki Lanbide Hezi- ketarena mugimenduan daudelako”. Ikastolak batuko duen dirua Harrobia enparantzan erosi nahi duten eraikin berrirako izango da, bertako instalazio, Ariketa fisikoan oinarritutako programa bat lantzen ari dira ekipamendu eta zerbitzuak ordaintzeko. Harrobian, hirugarren adinari zuzendua. Medikuekin hitz egin Aurtengo festaren helburu nagusiak dutenean, adibidez, askok diote arazoak dituztela ariketa hauek dira: euskara eta Bizkaiko Lanbide fisiko egokiak prestatzeko. Heziketa bultzatzea; ikastetxea eta honen proiektua ezagutaraztea; Bilbo Zaharreko tzat ez da gai arrotza, baina arlo pribatu zein Harrobi Plazako ikastolaren eraikin berria publikoan formakuntza eza eta ezjakintasuna ordaintzea; Bilbon euskara sustatzea kul- handia da”. turartekotasunaren bidean; eta Bilbori, eta Oinarri falta nabarmendu du Mutuberriak. Bilbo Zaharreko biztanleriari bereziki, lan Esaterako, Osakidetzakoak gaia tokiko udala- mundura jauzi egiten laguntzea. rekin nola kudeatu ez dakitela antzematen du, baita alderantziz ere. “Medikuekin egon garenean, askok diote arazoak dituztela arike- ere izan daiteke askok gure berri ez izatea, ta fisiko egokiak prestatzeko. Haiekin eta horregatik gustatuko litzaiguke Ibilaldiari beste profesional batzuekin elkarrizketak iza- esker jendeak gure lana ezagutzea, bide batez, ten ari gara, bakoitzaren funtzioa zein den egitasmo berriei ateak zabaldu ahal izateko”. jakiteko”, azaldu du. Erabiltzen duten eraikineko bi solairu hutsik daude, eta ekintza berrien bitartez era- Proiektua ezagutaraztea bilera eman nahi diete, euskara eta Lanbide “Ibilaldia jaiaren lehentasuna gure lana eza- Heziketa ikastolen bitartez sustatzen jarrai- gutaraztea da, askok ez baitaki Lanbide Hezi- tzeko. Lanbide Heziketaren, euskararen eta ketako ikastolarik dagoenik ere”, adierazi du lan munduaren arteko lotura ikastolen mugi- Mutuberriak. Formakuntza eta zikloak euska- menduaren baitan aurrera eramatea berezia raz ematen dituztela ezagutaraztea funtsez- da; eta beraz, nabarmendu digu Mutuberriak, koa dela dio. “Proiektu nahiko berria delako berezia izango da Ibilaldia bera ere. n
16 2015EKO MAIATZAREN 24A
IRITZIAREN LEIHOA LANCO B ANI D Lan dualtasuna
Mikel HAUTESKUNDE GIROAN bete-betean sar- katzea paradoxikoa da erreformen Zurbano tuta gauden honetan, hazkunde xumea ondorio arrunta izan den neurrian. erabiltzen ari da PPren gobernua krisial- Langabezia garaia lan merkatuaren ! di amaiera irudikatzeko. Atzeraldiko sin- dualtasunak eragiten duela esatea okerra EHUKO toma nagusiak ez dira gehiegi aldatu, hor da guztiz. Lan merkatu dualean bi lan IRAKASLEA, daude defizit publikoa –iaz ere ezarrita- kategoria ematen dira, lan baldintza des- ko mailatik gora egin zuena– eta zor berdinak dituztenak. Kategoria bateko- EKONOMIALARIA publikoa (BPGren %97,5, azken urteta- ek ziklo ekonomikoarekiko babes gehia- ko handiena) edo zor pribatua ezer gutxi go dute eta bestekoak oso zaurgarriak jaitsi izana, baita deflaziorako joera ere. dira. Horrelako lan merkatuak lan egoe- Nolanahi ere den, atzeraldiaren eragina ra ezaberdinak ditu, baina horrek ez du batez ere lan merkatuan islatzen da zertan langabezia handitu, halabeharrez. Espainiako Estatuan eta, gutxiago bada Langabezia handitzeak soilik kategoria ere, Hego Euskal Herrian. Lanaren ego- ahuleneko langileengan izango du eragi- era tamalgarriak eragiten du, hain zuzen, na, modu sinplean esanda. Hots, bereizi inkesta guztietan jendearen ustearen eta egin behar dira langabezia handiagoa ala Madrilgo Gobernuaren iritzi mediatiko- apalagoa egoteko arrazoiak eta langabe- aren arteko talka. ziak kategoria desberdinetan gehiago ala gutxiago eragiteko azalpenak. Ustez egoera dual hori sorrarazi duten institu- Aurreko lan erreformek ez dute zio eta arau berdinak egon dira langabe- zia maila apaleko garaietan ere. langabeziaren jaitsiera ekarri eta Erreforma berriak ekarriko lukeen orain lan merkatuko dualtasuna kontratu bakarrak, kaleratze automati- gaitz guztien iturri gisa irudikatzea koa eta are merkeagoa bihurtuta, ez luke paradoxikoa da erreformen ondorio enplegu galera ekidingo eskariak eror- arrunta izan den neurrian tzen jarraitzen duen artean. Eta funtsean langabezia garaiaren eta motelaldiaren arrazoi nagusia eskariaren izozteak iza- ten jarraitzen du, petrolioaren prezio jai- Jakina da Ekonomia Lankidetza eta tsierak, euroaren truke apalagoak, eta Garapenerako Antolakundea (ELGA) batez ere, Europako Banku Zentralaren edo Nazioarteko Diru Funtsa bezalako diru hedatze masiboak behin behinekoz nazioarteko erakunde liberalak beraiek izozketa hori epeldu duten arren. Hain edo ekonomialari ortodoxoak ere ez zuzen ere, ekonomialari liberalek Espai- datozela bat Espainiako Estatuko atze- niako Estatuko enplegu narriadura azal- raldiaren irteeraren iritziarekin. Horiek tzeko sarri erabiltzen duten argudioa guztiek onartzen dute geldialdia ez dela hauxe da: aldi bateko kontratuek haz- eten, eta langabezia ugariak eta pobre- kunde garaian kontratazioa errazten ziak luzaroan iraungo dutela. Arazoaren dute, baina krisialdian kaleratzea ugaldu. onarpen horrekin batera ekimenaren Beraz, argudio bera erabilita eskatzen beharra azpimarratzen dute erakunde duten kontratu bakarrak, enplegu egon- horiek, baina orain arte jorratutako korraren babes murrizketan oinarri- bidetik jotzea eskatzen dute, lan merka- tzean, enpleguaren narriadurarako joera tuko dualtasuna ekiditeko beste errefor- are gehiago indartuko luke. ma bat bultzatzea alegia. Aurreko lan Azken buruan, dualtasunak mahai erreformek ez dute langabeziaren jai- gainean ipintzen duen arazoa ez da tsiera ekarri eta orain lan merkatuko enpleguan duen eragina, sorrarazten dualtasuna gaitz guztien iturri gisa irudi- dituen desberdintasun sozialak baizik. n
18 2015EKO MAIATZAREN 24A GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA
Asisko Urmeneta !
2015EKO MAIATZAREN 24A 19 IRITZIAREN LEIHOA
Aingeru Epaltza LANCO B I DAZLEA ! ANI D
Larru kontuak
POSTA ZERBITZUA fin ibiltzen ez bada, ARGIAren zen- desesperatuki. Nafar politika aurreikusgarri sama- baki hau irakurle batzuen eskuetara ailegatu orduko rrean egundaino probatu ez diren ariketa, jarrerak eta bala-bala ibiliko dira, jende artean, maiatzaren 24ko praktikak ikusiko baditugu ere, ez da dena on izanen. hauteskundeetako emaitzak. Jakinen dugu Nafarroara Bateragarritasun mugatuak gobernatuko du goberna- etorria den azken hilabeteetan hainbertzeren ahotan menduaren ohe biribila. ibili den aldaketa, eta/edo hura zenbaterainokoa den. Lerro hauek kanpaina bete-betean dagoela idatziak Jakinen, bertzela, jadanik asmatzen hasi beharko ote dira. Eta kanpaina kukurrukuka eta nor bere buruari dugun nola iraun bertze lau urte haizeka ibiltzeko aroa dugu, ez zure gehiago, basamortuan ibiltari. ondoan nor etzanarazi nahi duzun Inkestek kolore aunitzeko Parla- Promiskuitateak ere aldarrikatzeko tenorea. Nork nore- mentua agindu digute, inoren jabe- bere mugak ditu, areago kin baietz, hori ez du inork garbi- tza partikularra izanen ez dena. Opusek benedikaturiko garbi adierazi. Gardenago dago Agintea, baten kontua gabe, birena, lur honetan. Bikotekide nork norekin ezta itsuturik ere. Edo hirurena eta are laurena izanen da, –hirukotekide, nork norekin noiz nola. seguruenik, behialako erresuman. laukotekide– gose Inkesten anabasek iradoki dute- Ez da izter-estuendako gobernua daude nafar alderdi eta netatik eta batzuek eta bertzeek izanen, ohe-zabalendakoa baizik. koalizio politikoak, erranetatik, ondorio garbia ateratze- Ménage à trois ez ezik, à quatre ere ko maneran gaude: inon susmatzen egiten jakin beharko du noski baina ez edozein ez den ustekabeko bitxikeria aparta- lehendakaritza nahi duenak. Eta preziotan aritzeko rik gertatu ezean, bi baldintza bete kasu, inor ohantzetik eror ez dadin. bezain desesperatuki beharko dira hurrengo gobernubu- Ohe-laguna(k) nor, horretan rua UPNkoa ez izateko. Lehenbizi- koska. Alberdanian eta aupalanarru koa, Euskal Herria Bilduren, Geroa ibiliko dira gure politikariak. Promiskuitateak ere bere Bairen, Izquierda-Ezkerraren eta Podemos-Ahal mugak ditu, alabaina. Are gehiago Opusek benedika- Duguren jarlekuen baturak gutxienez ere 26 egitea. turiko lur honetan. Bikotekide –hirukotekide, lauko- Bigarrena, lau indar horietarik jarleku gehien duena tekide– gose daude nafar alderdi eta koalizio politiko- EH Bildu ez izatea. ak, baina ez edozein preziotan aritzeko bezain Horren gordina, horren erreala. n LANCO
B Sei bider
ANI IRAULTZA burges odoltsu batetik eskubi- aipatzen digutela, ez genuke atzera itzuli D dez jabeturiko hiritarrak ginen eta kontsu- nahi: arbasoek baba zabarrak eta asun sal- mitzaile biluzi egin gaituzte. Supermerka- tsak baino ez zeuzkaten bizi-iraupenaren tuetan ahalaz preziorik apalenean zer edo ziurtatzeko garaira. zer erosteko aukera geratu zaigu, eta politi- Hargatik sei bider ordaintzen dugu gure karen alor ikusgarria –gurea barne– presa- janari hain merkea: erostean lehenik, zer- Itxaro ka hostokatzen den katalogo bihurtua da: getatik laborantzari eman subentzioetan Borda bakoitzak bereak hautatzen ditu bere libi- gero, pestizidaz eta nitratoez ura garbitze- doaren arabera. ko tasak pagatzean, loditze eta diabete eri- ! Afera gaitzak dagizkigu: haragi puska tasunekin medikura joatean, bio-aniztasu- I DAZLEA berriz kondizionatua euro soilean eskura- na galtzeko tenorean eta azkenik tzen dugu. Egunean hirutan irents dezake- nekazaritza industrialak eragiten duen gu osasunarentzat ezinbestekoa omen den klima aldaketaren ondorioak pairatzean. abere protidoz emokatu zitzi gorria. Krisia Ustiatzaile neoliberalen konplizeak gara. n
20 2015EKO MAIATZAREN 24A IRITZIAREN LEIHOA ROZ I Eric Dicharry ! ANTROPOLOGOA AIZKA G
Paradoxa jasanezinak
MUNDUA urruntasun batez so egin behar da. Urrun- Egunero munduan zehar zabaltzen diren berriek tasunak mundua den bezala ikusteko laguntzen paradoxaz paradoxa deitzen den bidaiarantz erama- digulako. Urruntasunak munduaren paradoxak ten gaituzte. Munduko paradoxek sinkretismoaren biluzten dituelako. Eta hor begien aitzinean jasane- ahuleziak erakusten dizkigute. Alde batetik diskur- zina den mundua agertzen zaigu. Apez pedofiloak, tsoak, beste alde batetik ekintzak. Artean zentzuaren klientelismoa, korrupzioa, gizartearen erreproduk- galtzea. Joseba Sarrionandiak dioen bezala: “Euskal- zioa, determinismoen gaindiezinak, aberastasuna- dunak pertsona errealistak, pragmatikoak eta auzola- ren partekatze eza, langile behartsuak, Guantanamo nekoak garela normalean eta politikaren inguruan Kuban kokaturik, Guantanamo bera, giza eskubi- ostera, ba, irrealistak, alferlan zaleak eta bata bestea- deen zapalkuntzak, Frantziaren hiltzaileak Res publi- ren kontrako borrokari prestuak bihurtzen garela, caren interesen araberakoak, Frantziaren armen sal- ez? Hitzak ere beste alorretan, hitz bat erabiltzen mentak, alde batetik Ameriketako Estatu Batuen duzu eta badakizu zer esan nahi duen, ez? (...) Politi- (AEB) drogaren kontrako gerla eta beste alde bate- karen alorrean ostera esaten dira hitzak hustuta beza- tik AEBen drogen kontsumoa, Ipar Euskal Herriko la, ez? Esanahirik gabe”. euskararen ofizialtasunaren gabezia, Euskal Herri- Maiatzaren 10ean, Seaskaren alde, dudan diru ko independentziaren eza, populuen ez-jabetasuna, xumea oparitzeko Iparraldeko Senpereko Herri polizien indarkerien zigorgabetasuna, Euskal Herri- Urratsen izan naiz. Baina, aurten burmuinean galde- ko burmuinen ihesa, iruzur fiskalak, paper adminis- ra batekin joan naiz. Euskararen aldeko borroka tratiboen diktadura. horretatik nor aterako da irabazle? Seaskak Ziburuko Herriko Etxearekin ukan zituen tirabiretatik, irabazle figuratzat, Seaskari ikastola berria eraikitzeko saldu- ko dion lurraren jabea ikusten dut. Lur espekulazioa- Seaskaren alde, dudan diru xumea ri esker 300.000 euro gehiagorekin bere sakelan oparitzeko Iparraldeko Senpereko Herri Ziburuko karriketan ibiliko den jabea. Hor datoz nire Urratsen izan naiz. Baina, aurten galderak: Uste duzue jabeak kontzientzia txarra uka- burmuinean galdera batekin joan naiz. nen duela? Uste duzue berak euskaldunen elkartasu- Euskararen aldeko borroka horretatik nari esker irabaziko duen dirua Herri Urratsera opa- ritzera joan zenentz? Lurra lortu nahi dugunean nola nor aterako da irabazle? lortzen da, okupatuz ala ordainduz? Borroka batean beti ertz desberdinak badira. n
2015EKO MAIATZAREN 24A 21 IRITZIAREN LEIHOA -
Nerea Azkona SALLÁN U ! MIGRANTOLOGOA ETA GARAPEN-LANKIDETZAN ADITUA IVAN L Migrazio-ibilbideen birzabaltzea: kasualitatea ala kausalitatea? EUROPA ETA AFRIKAREN arteko mugan ikusten ari Hala ere, Kanarietara ontziak iristea eta beraien garen gertaerak tamalez duela bederatzi urte gertatzen eboluzioa, 1994an hasitakoa eta 2006ko udan finka- ziren jadanik. Antza, kondenatuta gaude aldian-aldian tutakoa, pobreziaren ondorioa izateaz gain, beste irudi berberak ikustera. Eta denak berdin jarraitzen du: zergati batzuen fruitu ere bada. 2005ean Espainiako muga zeharkatzen saiatzen diren pertsonen heriotzak, Gobernuak Marokoko Gobernuarekin akordio bat poliziaren etorkinen kontrako indarkeria, komunikabi- egin zuen aberriratzearekin eta mugen kontrolare- deen sentsazionalismoa eta politikari batzuen deklara- kin erlazionatuta. Horrek bi eragin izan zituen: alde zio zinikoak. Denak berdin jarraitzen du: Estatuek Tro- batetik, Andaluziako kostaldera heldutako pateren nuen Jokora jokatzen duten bitartean, akordioak eta kopurua gutxitu zen; eta bestetik, Kanarietara kayu- “bulegoko” itunak eginez, pertsonak hiltzen ari dira. ko gehiago iritsi ziren. Kasualitatea ala kausalitatea? Espainiako Estatuko ARRAZOI HAUENGATIK irteeren jatorria Maroko- mugan bizi ditugun “Marmoten egun” hilgarri horiek, tik Mauritaniara aldatu zen. Horrela, azken herrial- itunen, akordioen eta hauen ondorioen kausa dira. Gai- de horrekin ere, Espainiako Estatuak beste akordio nera, paper horiek bulegoetan egiten dira, baina herrita- bat berraktibatu zuen 2005ean. Akordio horretan rrek jasaten dituzte. Kasu honetan Afrikakoek. Mauritaniarako aberriratzeak jorratu ziren. Bi akor- dio horiek eragin zuten Europarako ibilbideak hegoalderantz zabaltzea eta Senegal eta Cabo Verde Komunikabideek emandako migraziorik garrantzitsuenen irteera herri bihur- irudiaren ondorioz, 2006an tzea. Hori horrela, Espainiako Estatuak herri horie- kin hainbat akordio negoziatu zituen: bata, migra- “kayuko-en krisia” deritzoguna zio-lankidetzari buruzkoa; eta bestea, mugako gertatu zen. Horixe, eta aurreko kontrolei buruzkoa. urtean Espainiaren eta Marokoren Migrazio-lekualdatzeen gehitzeak eta garapen- arteko mugan gertatutako heriotzak lankidetzaren funtsen areagotzearen arteko bat izan ziren Lehen Afrika Planaren etortzeak irakatsi digu mugan gertatutakoak ez bultzatzaileak direla ausazkoak. Estrategiak, baldintzatzaileak eta erabaki politikoak pertsonen etorkizunarekin erla- zionatuta daude. Hau da, garrantzizkoa estrategia da –ez giza eskubideak–, zeinak gertaeren ibilbidea DUELA URTE BATZUK, garapen-lankidetza alorraren markatzen duen. baitan, Espainiako Estatuaren eta Mendebaldeko Afri- MENDEBALDEKO IBILBIDEA, Afrikako kayukoena kako herri batzuen arteko harreman ofizialak indartu Kanarietarantz, ia-ia itxita dago gaur egun: alde ziren. 2006, 2007 eta 2008 urteetan Lehen Afrika Plana batetik, migrazio-lekualdatzeek beste ibilbide martxan jarri zuten eta planaren hirugarren helburuari batzuk aukeratzea “eragin” dute, eta ibilbide horiek esker, sei akordio osatu zituzten, Migrazio-lankidetzaren ahulak dira. Horiek 2006an baino lehen erabiltzen akordio esparruak izenekoak. Politika publiko horiek eta ziren eta orain gauza bera gertatzen ari da. Adibi- Espainiako Estatuaren eta Mendebaldeko Afrikako dez, penintsularen beste portu batzuk edo Ceuta herrien arteko akordioak izugarri garrantzitsuak izan eta Melillako hesiak; bestetik, datuen atzean ezkuta- dira, garai hori eskualde horietatik zetozen migrazio- tu dira bidaian hiltzen diren pertsonak, ibilbidea lekualdatzearen igoerari egokitzen baitzaio. gero eta zailagoa da eta. Beraz, Mendebaldeko ibil- Gaur egun jazotzen ari dena aurretik gertatuaren bidea itxi egin da eta Estatuak puntu bat irabazi du. berdina da. 2006an komunikabideek jende-oldeaz hitz Hori ez da mugaren kontrol sistema efektiboa! egiten jardun zuten, eta orain kontu bera gertatzen ari Eta historia errepikatu egiten da eta badirudi hala da. Hori ordea, ez da egia. Komunikabideek emandako jarraituko duela, zeren gaia azaletik tratatzen baita, irudiaren ondorioz, 2006an “kayuko-en krisia” deritzo- eta ardurak beste estatuen esku uzten baitira. Hor- guna gertatu zen. Horixe, eta aurreko urtean Espainia- taz, beharrezkoa da giza-eskubideen errespetuan ren eta Marokoren arteko mugan gertatutako heriotzak oinarritutako neurriak hartzea eta ez estatuen beha- izan ziren Lehen Afrika Planaren bultzatzaileak. rrizanen araberakoak. Eta Europa, non dago? n
22 2015EKO MAIATZAREN 24A 2. argitaraldiaeskuetan
Zure baratzea sortzeko, moldatzeko eta eusteko behar duzun liburua ARGIAren eskutik
Liburuaren aurrerapena ikusgai www.argia.eus/baratzea-lagina helbidean
Eskaerak:Eskaerak: 184 orrialde (21,5x25 cm) 994343 337171 554545 Informazio gehiago: € 19,50 € www.argia.eus/dendai/dd www.argia.eus/bizi-baratzea 23 harpideentzat [email protected] @bizibaratzea
AURKEZPEN-HITZALDIAK HERRIZ HERRI Antolatu zure herrian Jar zaitez gurekin harremanetan eta behar duzun informazioa eskuratuko duzu: [email protected] · 943 371 545 ERDIKO KAIERA ARGITALETXEAK Behinola elkargune, orain zer?
Euskal literatur sistemaren osasuna epaitzeko ekoizpenari erreparatu ohi zaio: liburu kopurua, aniztasuna, kalitatea, salmentak… Beste bide bat hautatu dugu guk diagnostikoa egiteko. Uztan baino, landareetan jarri dugu arreta: zein bilakaera izan dute behinola idazle taldeek martxan jarritako argitaletxeek? Zergatik sortu dira berriagoak? Bada gehiagoren beharrik? Lagin murritz baina adierazkorra hautatu dugu erantzunak aurkitzeko.
| LANDER ARRETXEA BEREZIARTUA |
“IRUDITZEN ZITZAIGUN lan interesgarri asko ren esku uzten. Bi edo hiru laguneko taldeek kanpoan geratzen zirela argitaletxe gehienek hartzen dute edizioaren ardura, ondoren merkatu ikuspegiarekin funtzionatzen dutela- zuzentzaile batek azken errepasoa eman ko. Alor ekonomikoa ekuaziotik ezabatzeak aurretik. Liburu bakoitzak eskatzen duenaren lan horiek argitaratzeko aukera eman digu”. araberako taldea hautatzen dute gainera. Bere Hala laburbiltzen du Iratxe Retolaza literatur alde on eta txarrekin, eragin positiboa duela kritikariak Edo! argitaletxearen sorreraren dio Ibon Egañak: “Prozesua beste bide zergatia. Mahai beraren bueltan ditu, duela batzuen aldean mantsoagoa gertatzen da, hiru urte sortutako argitaletxea euren boron- baina lana mimoz egitea lehenetsi dugu. Ohi- datezko lanarekin elikatzen duten beste bi tuta ez dagoen sortzailearentzat luzeegia izan kide ere: Ibon Egaña kritikaria eta Oier Gui- daitekeen arren, emaitzan aldea igartzen da.” llan idazlea. Bat datoz euskal argitalpenetan Edizioan jartzen dute arreta, ez editorea- oso toki gutxi duten generoak zerrendatzera- ren figuran, Egañaren arabera: “Badira dena koan: pentsamendua, saiakera, artea, antzer- erabakitzeko boterea duten izen handiko edi- kia eta itzulpena. Hain justu ere, Edo!-k orain toreak, beste literatur sistemetan batez ere. arte kaleratu dituenak alor Guk prozesuari ematen diogu horietako lanak dira. garrantzia”. Guillanek ez du atsegin, Idazle-taldeek sortu zituzten Euskal editoreei begira ordea, hutsunea betetzen dute- gaur egungo argitaletxe asko, jarrita, profil aniztasun falta la esatea. Ezinezkoa dela dio, lotura estetiko eta ideologiko aipatzen da maiz. Iratxe Reto- hamar liburu soilik argitaratu nabarmenekin. Urteekin lazak ere bere egiten du analisi dituztelako. “Esperimentu hori: “Bakoitza bere joerekin honek balio izan du hutsune elkargune izaera hori galdu egin baina antzeko profila dute horiek ikusarazteko eta froga- dute ordea askok, eta sortzailearekin duten tzeko beste kultur eredu batzuk harremanetan, jokabideak ere ere badaudela: gauzak beste antzekoak dira. Gizonezkoak modu batera eginez gero, egon daitekeela dira, gipuzkoarrak gehienak, klase sozial ber- hori baloratu eta irakurriko duen publiko tsukoak, belaunaldi berekoak, eta literatura bat”. Harpidedunen ekarpenak eta boronda- ulertzeko modu jakin bati erantzuten diote- tezko lanak sostengatzen dute Edo!, eta argi- nak”. Arrazoi historiko bati egozten dio tara eman dituzten liburu gehienak agortu antzekotasun hori: “Euskal argitaletxe gehie- zaizkie dagoeneko. Azken urteotan sortu den nak garai berean sortu ziren, eta orduan lan argitaletxe txikietako bat da, Denon artean, horretan aritu zirenak dira orain editore. Gaumin eta Pasazaite-rekin batera. Haien ahaleginari esker egin dute aurrera”. Edizioa editorearen gainetik Aldizkarien eboluziotik industriara Edo! modu asanblearioan kudeatzen dute, Arrazoi historiko horiek ongi baino hobeto eta editore lana ere ez dute pertsona bakarra- ezagutzen ditu Josu Landa idazleak, Susa
24 2015EKO MAIATZAREN 24A ARGITALETXEAK - ERDIKO KAIERA ! DO E
Edo! argitaletxea modu asanblearioan kudeatzen dute. 2012an martxan jarri zen egitasmoa da azken urteotan sortu den editorial berrietako bat, Denon artean, Gaumin eta Pasazaiterekin batera. argitaletxean baitabil sorreratik bertatik. Susaren kasuan, Luis Haranburu Altunak 1983an abiatu zen, Maiatz eta Pamielaren Xabier Montoiaren Anfetamiña poema libu- garai berean eta ibilbide bertsua egin ondo- ruari emandako ezezkoak piztu zuen zigilu ren. Aldizkarien anparoan eta eboluzio natu- propioa sortzeko grina. “Zertan ibili behar ral gisa sortu zirela dio Landak. “Jada enpresa dugu ate joka gure motibazio edo nahien ikuspegia bazuten Elkarrek eta Ereinek izan antipodetan dauden argitaletxeetan? Bultzada ezik, garai hartan sortutako argitaletxeek edo gogo hori zegoen orduan. Ikuspegi ideo- aldizkari gisa ibilbidea egina zuten aurretik”. logiko batetik ere garrantzitsua zen guretzat Horri esker, testuak maketatu eta paperera- produkzio bideen jabe izatea”. Gaur egunera tzeko gaitasuna zuten idazle talde mordoa etorrita, aldizkarien dinamiken faltak argitale- ziren urte haietan. “Azken finean lehengai txe berrien sorrerarekin zerikusia baduela bertsua da aldizkari bat edo liburu bat egiteko uste du Landak. behar dena. Testua, maketazioa, inprenta, 80ko hamarkadan sortutako argitaletxeek papera…”. profesionalizaziorako bidea egin zuten apur-
2015EKO MAIATZAREN 24A 25 ERDIKO KAIERA - ARGITALETXEAK
baina ez dira enpresa egitura duten argitale- txeak. Nahiko bilakaera naturala eta logikoa iruditzen zait”. Bat dator 2012an Damutzen ez direnak lehen eleberria kaleratu zuen Itxaso Araque idazlea ere. Argitaletxe kontzeptua errotik aldatzen ari dela dio: “Behar-beha- rrezkoak dira argitaletxe berriak, literatura kudeatzeko modu ezberdinak praktikan jar- tzeko eta eztabaida publikoa aberasteko. Baina, sortzaile talde batek ezinbestekoa al du argitaletxe bat ideiak gorpuztu eta lanak argitaratzeko? Edo nahikoa du kafetegi edo liburu-denda batean euren lanak plazara- tzea?”. Idazle gazteek ez dute argitaletxerik behar? Itxaso Araquek 24 urte zituela plazaratu zuen bere lehen eleberria. Salbuespena da berea neurri batean: bi eskurekin –eta akaso bakarrarekin ere bai– zenba daitezke dagoe- SUSA neko liburua argitaratu duten 30 urtetik beherako idazleak. Gehientsuenek Elkar ka, Susan soldatapeko bakarra Gorka Arrese Susa argitaletxeko argitaletxeak sustatutako Igartza eta Augus- editorea bada ere. “Euskarazko produkzioak Josu Landa, Iñigo tin Zubikarai bekei esker papereratu dute ofizialtasuna lortzeak eta horren inguruan Aranbarri eta euren lehen lana. Araqueri halako deialdiak eman zen instituzionalizatzeak, lanpostu Gorka Arrese pozgarri egiten zaizkio: “Augustin Zubika- mordoa sortu zituen. Horrek frankismo oste- (bizkarrez) rai beka irabazi ez banu, segur aski ez nuen ko aparraldia baretzearekin batera, pultsio artxiboko argazki eleberririk plazaratu ahal izango”. Izan ere, eraldatzaile horren apaltzea eta ia-ia desager- batean. Aldizkaritik ez zaio sekula argitaletxe batengana hurbil- tzea ekarri zuen”. editorialera tzea bururatu, leku hermetikoak iruditu bai- Landaren arabera, liburu industriaren alde- eboluzio “naturala” tzaizkio beti. Barne dinamikak ezagutzean ko aldarria ere egin da urte askoan. “Ematen egin zuten 80ko ulertu du ez dela hala, baina euren profil zuen zenbat eta lanpostu eta egitura gehiago hamarkadan, publikoa hobetzeko ahalegina egin behar izan, orduan eta indartsuagoa izango zela Pamielak eta luketela uste du. euskal kultura”. Dioenez, azken urteotan Maiatzek bezala. Ba al dute aipatu bekek loturarik egungo apaldu egin da diskurtso hori, baina garai har- gazteek argitaletxe propioak ez sortzeare- tan esan eta idatzitakoak ondo gogoratzen kin? Baietz uste du Josu Landak: “Idazle ditu: “Bazirudien argitaletxe txikiak soberan gazteek ez dute liburuak argitaratzeko plata- zirela; hobe zutela desagertzea”. forma propioak sortzeko beharrizana senti- tzen. Itzali egin da inpultso hori. Alde bate- Argitaletxeak jada ez dira elkargune tik, pozgarria da. Esan nahi du orain dela Josu Landak berak aitortzen du lehe- hogeita hamar urte baino dezente nengo urteetan Susa argitaletxearen “Garai batean ematen hobeto gaudela, eta aukera gehiago argitalpenak idazle talde jakin baten dagoela argitaratu ahal izateko”. lanak zirela. Gaur egun ordea, lehen zuen zenbat eta Araquek ordea ez du uste indar hori “pentsaezina” zen idazleek ere lanpostu eta egitura galdu egin denik, transformatu eta Susan argitaratzen dituzte euren gehiago izan, orduan dibertsifikatu egin dela baizik. lanak. Iratxe Retolazak orokortzat eta indartsuagoa izango “Idazlegai gazteek aukera ugari jotzen du transformazio hori. dituzte euren lana online argitaratu “Duela hogei edo hogeita hamar zela euskal kultura” eta promozionatzeko eta agian urte idazleak eurak ziren argitale- Josu Landa horregatik ez dute argitaletxe bat txeak sortu zituztenak, eta lotura sortzeko beharrik ikusten”. Retola- estetikoa zein ideologikoa nahiko zak ere ez du uste gazteek argitale- markatua zen. Orain idazleek erabiltzen txeak behar dituztenik: “Belaunaldi berrie- dituzten plataformak dira, atxikimendua izan tan beharbada ahotsa hartzeko bidea jada ez edo ez”. da argitaletxea, ez dio erantzuten gaur egun- Ildo beretik, argitaletxeak enpresa bilakatu go kultur ereduari. Iruditzen zait gazte asko diren heinean, elkargune izateari utzi diotela dagoela kulturgintzan bere tokia egin duena dio Guillanek. “Idazleek badituzte foroak, libururik argitaratu gabe”. n
26 2015EKO MAIATZAREN 24A
ERDIKO KAIERA HIP HOPA EUSKARAZ Nola iritsi heldutasunera flowa galdu gabe Euskal hip hoparen urtea izango ote da 2015a azkenik? Eskaintza falta delako behintzat ez da izango, “euskaraz ez dago rap diskorik” esatea aspalditik debekatuta dago. Aurten publikatu diren bi diskok eta argitaratzear den beste batek merezi dute entzunaldia. | GORKA BEREZIARTUA MITXELENA |
Norte Apache (ezkerrean) eta Kodigo Norte, euskal hip hoparen iparra seinalatzen ari diren bi talde. 2015ean disko bana ekarri dute.
HORTIK AURRERA, zaila da iragarpenekin Hazi berriak asmatzea eta, errealistak izanda, kosta egiten Eta bai, egia da, euskaraz ari diren hip hop tal- da sinestea rockera hain lerratua dagoen deek ez dute lortu oraindik bazterreko izateari entzuleria euskaldunak kopuru handi sama- uztea, baina izaera propio bat sortu dutela rretan aukerarik emango dionik errimaz eta esan daiteke behintzat. Hori gabe ezin baita samplez osatutako koktel bati. ulertu beste talde bateko kideek, Norte Apa- Nolanahi: urtarrilean eskuratu ahal izan che bizkaitarrek, maiatzean aurreratu duten genituen Kodigo Norteren Eutsi eta Suaia eta Hazi berriak kanta. Hurrengo diskoaren aurre- Lahaineren Herrima. Izaera arrunt desberdi- rapen gisa aurkeztu dute, baina gehiago ere nekoak biak: lehenbizikoak nagusiki reggae bada: azken hamarkada luzean egindako hip sustraiekin uztartzen du hip hopa, diskurtso hop euskaldunaren aldarrikapena dirudi, optimista, tarteka umoretsu eta tarteka urteotan egindako kanten erreferentzietatik introspektiboarekin, Gasteizko establishmenta- abesti amaierako keinu umoretsura. Nork ri egurra emateaz ahaztu gabe, noski. Bestela- kolaboratu duen begiratu eta ustea baieztatzen koa da Herrima, oinarrietan elektronikoagoa da: MAKeko Jon Eyherabide eta Selektah-ko eta hizpideetan militantea argi eta garbi –dis- Manugaitz aspaldiko partez entzuteko aukera koa baino lehen ere ezagutzen genuen Greba- eskaintzen du abestiak. lariak aske! da horren erakusle argiena–. Auto-erreferentziarako joera hori ez da Ez gara hasiberriei buruz ari: Kodigo Nor- berria, baina kasu honetan halako helduta- tek hamar urte daramatza martxan; eta talde sun bat iradokitzen du. Euskarazko rapak horretako kide den Gorka Suaiak eszenatokian jada ez du esan beharrik noizbait posible ederki zailduta dagoen 121 Krew talde barakal- izango dela. Badago, hortxe, esku-eskura. darreko Endika Lahaine du lagun Herriman. Artikulu honetan aipatutako taldeen diskoak Belaunaldi berekotzat jo ditzakegu: Selektah doan deskarga daitezke. Jende gehixeagok Kolektiboak inguruotan zabaldu zuen zirriki- horixe egitea eta aukera bat ematea baino ez tuari jarraitu zioten musikariak dira. da falta. n
28 2015EKO MAIATZAREN 24A
ERDIKO KAIERA LITERATURIA Aurten galdu ezin dituzun bost zita Maiatzaren azken asteburuan ospatuko da aurten euskal letren plaza Zarautzen, bigarrenez iaz Larrabetzutik hona salto egin ostean. Lehen aldiz gai baten bueltan osatu dute egitaraua: Ardoa. Huts eginez gero, literaturzale, galdu izanaz damutuko zaren bost proposamen bildu ditugu jarraian, aipatu gabe utzitakoek ere hainbeste merezi arren.
| ITZIAR UGARTE IRIZAR |
LIBURUAK zuzenean zundetatik zainetara, odolera. Hori irudikatu dute Literaturiaren antolatzaileek, Ander Lipus antzerkigilea buru duen kartelean eta Lipus bera protagonista den sustatze-bideoan. Maiatzaren 28tik 31ra bitartean, “Odolean daramagu” lelopean ospatuko baita zazpigarren edizioa. Hemen egitarau oparotik egindako aukeraketa: Zentzumenen zoramena Ostegun iluntzean –20:00etan– Talaiberri txa- kolindegian ekingo diote lau egunetako litera- tura-edanari. Ongi hasteko, Katixa Agirre, Oier Santos, Gaizka Zabarte eta Tere Irastor- zaren azken lanak lurrin usainez eta txakolin Ardo artean Celosamente Gordea saioekin osatu dute, zaporez dastatuko dituzte. aurkeztu zuten propio hauek ere Zarautzerako. Larunbatean, aurtengo arratsaldeko 17:00etan iritsiko zaie txanda. Porto emanaldia Literaturia. In vino, veritas edo ardotan datza egia. Hiri por- Maiatzaren Hiruko solasaldia tugaldarreko ardoa gogoan eta umorearen amaierarako Arantxa Urretabizkaia, Karmele Jaio eta bueltan sortu dute emanaldia Harkaitz Canok egitarau oparoa Arantxa Iturbe idazleen arteko berbaldia izan- eta Mursegok, Literaturiarako propio osatu prestatu dute go da azken egunean aintzat hartzeko propo- ere. “Bertso berriak, uzta oneko ardoari Zarautzen. samenetako bat. Literaturatik abiatuta, honek jarriak”, ostiralean 20:00etan. oinarrian dituen hainbat gai hartuko dituzte hizpide, eta nola ez, ardorik ez da faltako. Erractus ikuskizuna Aurretik aipatutako saio guztien gisan, lehen- Urteko ikuskizun literario aipatuenetakoa da goaren kasuan salbu, Modelo aretoan izango ziur asko. Danele Sarriugarte, Jule Goikoetxea da 12:30ean. eta Kattalin Minerrenek eskainiko dute errezi- Bestetik, saio-bitarteetarako, larunbatean taldia Sarriugarteren Erraiak eleberriaren eta egun osoan eta igande goizean, liburu-azoka Goikoetxearen Tractatus poesia-liburuaren izango da eta Garoa liburu dendan liburu aur- fusioan oinarrituta. Orain arte ikusteko auke- kezpenak egingo dituzte; hona, besteak beste, rarik izan ez baduzu, ez zenuke galdu behar Aritz Gorrotxategi, Gerardo Markuleta eta larunbatean 12:00etan. Mikel Ayllon hurbilduko dira. Larunbat gaue- rako apuntatzekoa Putzuzulo gaztetxean egin- Ardoa eta Odola ikuskizuna go duten bertso-kata literarioa, Uxue Alberdi, Napoka Iria taldeak Joseba B. Lenoir Berako Onintza Enbeita, Unai Iturriaga eta Iñigo musikariarekin sortutako ikuskizuna da Ardoa Manzisidor ‘Mantxi’ bertsolarien eskutik. eta Odola (Wino I Crew). 1995eko Dead man Ezinbestez, letra bete odol dutenak asetze- western-filmarekin eta Hala Bedi irratiko ko asteburua. n
30 2015EKO MAIATZAREN 24A
ERDIKO KAIERA - LITERATURA
Haur eta gazte literatura
Akim ihesi Claude K. Dubois Itzulpena: Aztiri Ttarttalo, 2014
Gerraren gordintasunean
BITXIA DA Ttarttalo etxeak aurkezten digun Claude keria, laguntasuna, babesa… gertakari eta sentimen- K. Duboisen liburu hau. Bitxia, arraroa delako; eta du ugariren lekuko izango da irakurlea Akimen isto- bitxia baita, bitxi bat bezala har dezakegulako gure rioan zehar. Kanpaleku batera ere iritsiko da eta han artean. “seguru sentitzen da (…) baina bere etxekoengan Liburuaren izenburuak eta azaleko irudiak honen pentsatzen du etengabe, eta ikusi dituen gauza guz- nondik norakoari buruzko hainbat pista ematen tietan. Ezin du jolas egin beste umeekin”. Narrazio dizkigute; gerra batetik ihesi doan mutiko baten ia telegrafiko horrek irudien bidez garatzen diren istorioa, alegia. Baina kontakizun horren egileak ideiak azaltzen dizkigu, eta horixe da agian liburu batik bat irudiak erabili ditu, eta hauen bidez konta- honen bertutea, baina aldi berean akatsa, izan ere, tu digu Akimen istorioa. Liburua osatzen duten ia irudiek indarra galtzen dute aurretiko narrazio 90 orrietatik 11 orritan ageri da testua, luzeagoa eta horregatik… ez baldin bada narrazioa helduak ira- laburragoa, baina hurrengo orrietan irudien bidez kurketa bideratzeko eta, ondoren haurrari irakurketa narratuko zaiguna kontatzeko. autonomoa irudien bidez uzteko aukera egiten dela. “Badirudi Akimen herrixka gerratik urrun dago- Bai kasu batean bai bestean liburuak indar handia ela. Akim eta beste haur batzuk beren itsasontzi txi- du, kontakizuna gordina da nahiz eta amaiera ia kiekin jolasean dabiltza (…) Ilunabarrean, burrunba zoriontsua izan (bada Akimi laguntzen dion senda- ilun bat eta tiroak entzun dira zeruan. Gero eta han- gile bat eta amaieran: “Askotan, Akimek ezin izaten diagoak dira burundarak” eta herrixkako lasaitasuna dio negarrari eutsi, faltan botatzen ditu etxekoak eta eta zeruko gerra hegazkinen bonben ondorioak lehengo bizitza. Egun batean, kanpalekuko ardura- ikus ditzakegu hurrengo orrietan. Ondoren, “Aki- dunak dei egin dio. Bere ama aurkitu dute…”). Ira- men herrixkan, bizilagun guztiak korrika hasi dira, kurleak badaki Akimen istorioa ez dela fikzioa, batera eta bestera (…) bere etxea txikitua dago, eta Akim ez dela lehengoa izango, ezinezkoa dela ez dago inor han. (…) Akim bakarrik gelditu da lehengo bizitzara bueltatzea, eta gainera, tamalez, jende oldearen erdian”. Akimen antzeko istorioak gaur gugandik ez oso Eta ia kolorerik ez duten irudi zuri-beltzen bidez urrun gertatzen ari direla. n Akimen ihesaldia eta familiaren bila eginiko bidaia kontatuko zaigu hurrengo orrietan. Heriotza, indar- Xabier Etxaniz Erle
32 2015EKO MAIATZAREN 24A MUSIKA - ERDIKO KAIERA
Barneko ahotsaren bila Fly Shit DDT-In My Heart Empire, 2014
Sustraiekin zintzo eta berrasmatzeko ausart
ASPALDITIK iruditu zait txalogarria Bergarako Fly Shit taldearen lana. Gogoan daukat ume moko batzuk zirela RKL, Minor Threat, Bad
Brains, Bap!, Subterranean Kids eta oro har URRUNDAYE B 80ko hamarkadatik aurrera hardcorearen eszenak emandako taldeen ondareari eusteko ahalegina egin zutela. Sasoi hartan musika estilo eta bizitza jarrera hori gustuko genuen belaunaldi batzuetan, baina gure bailaran, Debagoienan, apenas zegoen ildo hori jorra- tzen zuen talderik. Eta hor zegoen Fly Shit argi hori itzal ez zedin lanean. Bertsioak egi- tetik kantu propioak idazteari ekin zioten –beti euskaraz– eta taldearen izen bereko lana kaleratu zuten 2000n: hardcore klasikoa demagun, baina estudiora lehenengo aldiz sartzearen zamarekin. Taldeak kontzertuak egiten eta hazten jarraitu zuen, egin nahi zutena fintzen: hala, 2005ean kaleratutako Bizitza… baina nola bizi? auto- urrundu eta joera hori arindu duela; eta horrekin ekoiztutako diskoak erakutsi zuen hardcorearen batera eskola zaharreko, hastapenetako, hardcorera irmotasunari eta jarrerari eutsiz, Fugazik aspaldi ire- egin dutela berriro. Baina, hori eginda ere, argi dago kitako post-hardcorearen printzak ere dotoreziaz taldea asko hazi dela instrumentalki eta borobilduta barneratuak zituztela. Ordurako taldea ez zen soilik dutela emaitza. Debagoieneko hardcorearen lekukoa, hori baino Azken lanetan bezalaxe, gizakiaren autonomia eta askoz gehiago zen. askatasuna dira hitzetan erreferente. Diskoari izena Beraien habitatean –gaztetxeetan– egindako ema- ematen dion Barneko ahotsaren bila kantuan, barrura naldietan ikusleak zur eta lur uzten zituzten eta ez begiratzeaz gain, gitarra riff oso bereizgarria duen ginen harritu Harrobia Lantzen eta Entzun-ek Arnas hardcorea lantzen dute, post-hardcorearen tonua ere bakoitzeko ernetzen diskoa Euskal Herriko 2010eko baduena. Isilkeria azkarragoa da, zapatillakoa deritzo- onenen artean aukeratu zutenean. Eskola zaharreko na. Iratzarri eta Utopia laztantzen kantuetan hardcorea hardcorearen izaera eta indarra gordetzeaz gain, bes- eta melodia maisuki uztartzen dira. Irrati libreak pie- telako estiloetara ere irekitzen ziren ziurtasun handiz. zak melodia eta erritmo aberatsak ditu, ilunagoak eta 2012an taldearen ibilbidea azaltzen zuen 1996tik irekiagoak. Deabruekin dantzan oso jostaria da, errit- bidetxurrian dokumentala autoekoiztu zuten; eta aur- mo aldaketa askotarikoa. Piramidean azkarra da, arna- ten, familia lanen aurrean nolabaiteko oreka lortuz, sa mozten duena eta post-hardcoretik ere badu, Barneko ahotsaren bila lan luzea kaleratu dute –CDa baina berrasmatuz. Nire gustukoena da. Azkenik, barneratuta duen biniloan–, DDT Banaketak eta In Desikasik bere baitan batzen ditu melodia bereizga- My Heart Empire ekimenarekin elkarkidetzan. rriak eta rocka. Hit bat. n Esango nuke honakoan taldeak iraganean post- hardcorerantz egin zuen hurbilketatik apur bat Iker Barandiaran
2015EKO MAIATZAREN 24A 33 ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK | ANA ZAMBRANO |
Gurutzegrama Sudokuak Erraza 1234567891011 12 13 14 15 1 1 8 7 2 6 4 7 3 5 5 7 1 2 3 1 2 6 8 4 9 8 4 2 5 6 4 8 5 6 2 6 5 4 6 5 7 9 2 7 4 8 9 8 Zaila
8 4 7 5 Ezker-eskuin: 9 1 6 1. Enara. Adina, bezainbat. 2. Jolasak. Oka. 3. Dimako auzoa, Bizkaian. Eltxoa. 3 7 9 4 4. Ez positibo ez negatibo. Hamabi zenbaki erromatarrez. 5. Zakur. Olibaren zukua (pluralean). Edo. 6. Aukera paregabe. Argazkian. 7. Oilagorraren antzeko 9 3 hegazti. Lanabes. 8. Betea. Erantzuna. 7 Goitik behera: 5 6 1. Gizarteko ondasunen multzoa. 2. Euroa baino lehen, Frantziako moneta 5 2 8 4 zena. 3. Erregela, norma. Haur, sein. 4. Jainko grekoa. Lekua. 5. Nekazaritza. 4 6 9 6. Pilota. Germanioaren sinboloa. 7. Eguzki. Atseden garai, lanuzte. 8. Okerra, 3 7 2 6 desegokia. 9. Kaltegarri. 10. Egiteko, zailtasun. Bi ken bat. 11. Nago. 12. Luze, goi. 13. Apur bat bustia. 14. Seinale, marka. 15. Egurra.
Soluzioak
7 9 6 1 5 8 4 2 3
3 1 2 4 9 7 5 6 8
4 8 5 3 6 2 1 9
Esaera zaharra Anagramak 7
5 7 1 9 8 3 2 4 6
ematea ere bai” ere ematea 2 3 4 6 7 1 8 5 9
“Agintzea libre da ta ez ta da libre “Agintzea
8 6 9 5 2 4 3 7
Koka ezazu puzzlearen atal bakoitza Hitz bakoitzak aurrekoak dituen 1
9 4 8 2 1 6 7 3 5
bere tokian eta esaera zahar bat hizki berak ditu, bat izan ezik, ZAHARRA: ESAERA 1 5 3 7 4 9 6 8 2
9 6 2 7 8 3 5 1
agertuko zaizu. baina bestelako hurrenkeran. 4
SOLAS Erraza
SASOI
Baserriko animalia ABERE PASIO
KOPIA
6 2 5 7 9 4 8 1 3
Ugaztun bizkorra KANPO
PIANO 1 3 9 8 6 5 4 2 7
OIHAN
7 4 8 2 3 1 5 6
Zirimiria 9 HIENA
9 6 1 3 4 8 2 7 5
EHUNA
4 5 2 9 7 6 3 8 1 Neu, nihaur NERAU
EURIA
3 8 7 1 5 2 6 9 4
Bakoitzari ehun ERBIA
2 1 4 5 8 9 7 3 6
ABERE
8 7 6 4 1 3 9 5
T Z E L M Ugaztun sarraskijale 2
1 5 9 3 6 2 7 4 8
D T B A ANAGRAMAK: Baso Zaila I
E Musika tresna
A A Zura. 15. Ikur. 14. Heze. 13. Altu. 12.
Landa, at Naiz. 11. Bat. Ekai, 10. Toxiko. 9. Txarra. 8. Opor. A G I Eki, 7. Ge. Baloi, 6. Lurlan. 5. Tokia. Io, 4. Ume.
A A Arau, 3. Libera. 2. Ekonomia. 1.
B Aldaki behera: Goitik
A Erantzuera.
E N Irrika, grina Asea, 8. Aitzur. Mingor, 7. Probaleku. Mauka, 6. 3. Oba, Ulitxa. 4. Neutro, XII. 5. Or, Olioak, Nahiz. Olioak, Or, 5. XII. Neutro, 4. Ulitxa. Oba, 3.
1. Elai, Beste. 2. Kirolak, Ok. Ok. Kirolak, 2. Beste. Elai, 1. E E T R E Garai egoki Ezker-eskuin: E R E I Z Hizketa, berriketa SOLAS
34 2015EKO MAIATZAREN 24A ALEA - ERDIKO KAIERA Zein da zein aurtengo Usopopen?
MAIATZAREN 30EAN da hitzordua, Sarako Lizarrietan. Lapurdiko inguru horretan antolatu ohi den musika jaialdia erreferentziazko zita bihurtzen ari da Euskal Herriko indie panoraman. “Musika berriak eta Amalu- rra” goiburuarekin, nazioarteko musikariak eta euskal- dunak uztartu izan dituzte aurreko edizioen kartele- tan; eta musikaz gain, bertako produktuetan oinarritutako eskaintzak egiten du berezi. King Creosote bakarlari eskoziarra da aurtengo kartelburua. Kenny Anderson dago izen artistiko horren atzean, 1990eko hamarkadan hainbat taldetan jardun ondoren Fence diskoetxea sortu eta bakarka hasi zen musikaria. Ibilbide oso produktiboa izan du geroztik, bere kasuan ez da arraroa urte berean bi edo hiru disko publikatzea. Dena den, ez da egungo munduak maiz exigitzen duen produkzio-erritmo frenetikoan murgildu den norbait, antolatzaileen esanetan. Glasgowtik urrun, itsasaldeko herri txiki batean bizi baita eta “hamar bat urtez bertako talde ttipien garapena zaindu du eta kul- Usopop festibala tura alternatiboa baserri mundura etorrarazi du”. Non: Sara (Lizarrieta). Noiz: maiatzak 30. Sarrera: 10 euro. Belako eta Wall of Death Informazio gehiago: usopop.com Azkeneko bosturtekoan jaio diren bi taldek ere eman- go dute zeresana aurtengo Sarako zitan: Wall of Death paristarrek eta Belako mungiarrek. Rock post- psikodelikoa egiten dute aurrenekoek, 2010ean hasi ziren jotzen eta bi urte geroago argitaratutako Main obsession diskoa da beraien erreferentzia nagusia. Belakoren kasuan, 2011tik gelditu gabe ari dira. Post-punk klabean osatutako Eurie disko luzearekin (2013) eta iaz argitaratutako AAAA!!!! eta Bele beltzak baino ez EPekin jaialdi garrantzitsu askotarako sarbidea lortu dute, baita publikoa harritu ere, zuzenean era- kusten duten indar eta freskotasunarekin. Thousand eta Petti, zein baino zein Lizarrietako mendatearen beste aldetik etorriko da Petti, Beratik. Noise Hole eta Zup taldeetan aritu ondoren, 1997tik bakarka kantatzeari ekin zion, folk amerikarra eta blues sustraiak uztartuz. Ekainean aur- keztuko omen duen disko berriaren laginen bat eskai- niko ote du Usopopen? Thousand da maiatzeko jaialdiko protagonistetan konfirmatu den azkena. Stéphane Milochevitch gaz- tearen proiektua da: zenbait urtez beste musikarien- tzat lanean aritu ondoren 2008an hasi zen bakarka, “folk idorra” eginez hasieran Usopopera ekarri dute- nek kontatzen dutenez. Azken diskoan harago joan da, musika beltzaren arima ere bereganatuz. Etorkizunan elkartzen diren dantzari, koreografo, musikari eta konpositoreen Leihotik ikuskizuna eta A Side B Side DJekin bukatuko da jaialdia. n
King Creosote (goian) eta Wall of Death (behean). Gorka Bereziartua Mitxelena
2015EKO MAIATZAREN 24A 35 ERDIKO KAIERA - OSASUNA | JABIER AGIRRE |
Zaindu kolesterola, zaindu bihotza
OSASUN INKESTA BATEK DIOENEZ, lehen mailako arretako bost paziente- tik lauk ez dute kolesterola kontrola- tzen. Eta odol-analisi baten emaitzak erakutsiz gero, guztizko kolesterol kopuruari besterik ez liokete errepa- ratuko, zifra hori baxua izateak –200dik beherakoa azken urteotako odol-analisietan, orain urte batzuk 250 miligramo arteko zifrak ere onar- tzen ziren arren– osasun egoera ego- kia ziurtatuko liekeela pentsatuz. Esan beharra dago, hala ere, axo- lagabetasun hori pazienteen kaltera- ko izan daitekeela, ondo frogatuta baitago kolesterol mailak neurrian mantentzeak %40 murrizten duela bihotzeko istripuren bat jasateko arriskua. Zer dago, bada, kontraesan Gainpisuaren ondorioz, kolesterol “ona” gutxitu egiten da. horren atzean? Inkestak berak era- kusten du pazienteen %20k baizik behar inola ere, baina mailarik ego- l Zuntz ugari hartu. Zuntzak ez dituztela ulertzen kolesterolaren kiena odol dezilitroko 150 eta 190 “erratzaren” lana egiten du, koleste- parametroak. miligramo bitartekoa litzateke. rol txarra kanporatzen lagunduz. l Dentsitate altukoa, HDL l Kontrolatu estresa. Tentsio- Zer dira kolesterol “ona” eta kolesterola edo kolesterol “ona”. aren menpe bizi bazara, gorputzak “txarra”? Kolesterol mota honek txarra kolesterol gehiago sortuko du. Kolesterola gibelak jariatzen duen “arrastaka eraman” eta arteriak gar- gai koipetsua da, neurri egokian bitzen ditu. Horregatik, haren kopu- Eta kolesterol ona gehitzeko, zer? gorputzeko zenbait zelularen fun- rua dezilitroko 45 miligramotik Kolesterol onaren maila baxuak txa- tzionamendurako ezinbestekoa. gorakoa izatea komeni da. rra altu izateak adina arrisku ekar- Koipe horrek ezin du odolean tzen dio bihotzari. barrena libre zirkulatu, eta horrega- Nola jaitsi kolesterol txarra? tik proteina batekin lotzen da, Hona hemen jarraitzeko aholku l Saiatu soberako kilo horiek garraioa errazteko. Kolesterola zer- erraz samar batzuk: kentzen. Gainpisua dagoenean tri- nolako proteinarekin lotzen den, bi glizeridoak erruz ugaltzen dira, eta gai horien batura edo multzoa (lipo- l Murriztu zenbait elikagai. horiekin kolesterol ona gutxitu egi- proteina) izan daiteke: Haragi gorriak, hestebeteak, gurina ten da. l Dentsitate baxukoa, LDL edo esnekiak, osoak batez ere. l Hartu omega 3 azidoak eta kolesterola edo kolesterol “txa- Mariskoa ere gutxiago kontsumitu oliba olioa. Lipidoen metabolis- rra”. Hau da arteriak buxatu eta –poltsikoak eskertuko dizu–, eta moa erraztu eta HDL mailak igoa- arrisku kardiobaskularra (arazo arrautzak ere neurrian, astean hiru razten dituzte. koronarioak, infartuak etab.) area- edo lau baino gehiago ez. l Edan ardo beltza, neurrian gotzen duena. Odol-analisi batean l Azukrea mugatu. Sobera noski. Ardoaren polifenolari esker LDL kolesterolaren zifrak ez luke hartzeak ere gantza arterietan pila- odoleko kolesterol on kopurua igo 200 miligramotik gorakoa izan tzea ekar dezake. egiten da. n
Babeslea: iametza Interaktiboa
36 2015EKO MAIATZAREN 24A | NAGORE IRAZUSTABARRENA | DENBORAREN MAKINA - ERDIKO KAIERA
Zein animalia da benetakoa? OHN K ICARDO R
Ezkerrean, Gideon Mantellek egindako iguanodonaren lehen marrazkia. Eskuinean, ornitorrinkoaren eskeletoa. Lehena egiazkotzat jo zen 50 bat urtez; aldiz, adituek luzaroan esan zuten ez zela posible ornitorrinkoa benetako animalia izatea.
CUCKFIELD (INGALATERRA), 1822. Mary Ann Mante- ondorioz, ezproia zegokion tokian jarri zioten animalia llek hagin handi fosildu bat aurkitu zuen Tilgateko desagertuari, baina iguanodon izena atxiki zuen. Mante- basoan. Aurkikuntzaren berri senarrari eman zionean, lli zuhurtziarik eza eta zientzia egin nahian Mr. Potato- hark, Gideon Mantell (1790-1852) geologoak, eremua an jolastu izana egotz dakioke, baina iguanadona histo- miatu zuen beste arrasto batzuk aurkitu arte, eta rian izendatutako bigarren dinosauroa baino ez zen, eta horiek aztertzeari ekin zion. Ikerlana 1925ean eman garai hartan paleontologian ez zegoen aurkikuntzak zuen argitara. Basoan aurkitutako arrastoak muturrean alderatzeko tipologiarik. Gainera, gehiegizko zuhurta- adar bat zeukan hamabi metroko iguana erraldoiari suna ere ez zen beti onuragarri. zegozkion, Mantellen esanetan. Samuel Stutchbury Urte batzuk lehenago, 1799an, George Kearsley Zirujauen Errege Elkarteko naturalistak esan zion Shaw (1751-1813) botanikari eta zoologoa Britainiar haginak iguanarena zirudiela, askoz handiagoa izan Museoko historia naturaleko saileko kontserbatzailea arren, eta horregatik ondorioztatu zuen geologoak zen. Hegoaldeko Gales Berriko gobernadoreak anima- animalia hark iguana erraldoiaren itxura izango zuela. lia espezimen arraroa bidali zion Australiatik: sator Eta horregatik jarri zion iguanodon izena; “iguanaren handi modukoa zen, baina kastoreen isatsa zuen, eta hagina” esan nahi du.. ahateen mokoa. Shawek faltsifikazioa zela ondorioztatu Mende erdiz ez zuen inork zalantzan jarri Mantellen zuen eta haren inguruko adituak bat etorri ziren. Garai- iguana erraldoi adarbakarra. Baina 1878an, Belgikan, ko prentsak “txinatarren ohiko munstrokeria eta iru- Bernissarteko meatzean, Louis Dollok espezie bereko zurtzat” jo zuen ustezko animalia. Baina hurrengo 38 aleren arrastoak aurkitu eta aztertu zituen. Iguano- urteetan ale gehiago iritsi ziren Europara eta, azkenik, donak Behe Kretazikoan bizi izan ziren Europan, Man- 1884an, William Caldwell enbrologo eskoziarrak ani- tellek esan bezala lauoindunak izan arren, oinbikoen malia horietako bat arrautza erruten ikusi zuen Queens- jarrera hartzeko gaitasuna zuten eta muturrean ez zuten landen; iguanodona zuzen birmuntatu eta urte batzue- adarrik; Mantellek adartzat jo zuena dinosauroaren tara, zientzialarien komunitateak ornitorrinkoa ezproi itxurako erpurua zen. Belgikako aurkikuntzen existitzen zela onartu behar izan zuen. n
2015EKO MAIATZAREN 24A 37 ERDIKO KAIERA - LANDAREAK | JAKOBA ERREKONDO | [email protected]
Tomatearen zapela
TOMATEAK (Lycopersicon esculentum) adina kontu sortzen duen lagunik ez dugu baratzean. Ameriketatik RREKONDO
ekarria, Europako lurralde bero eta E lehorretan hedatu zen eta hango
jendearen migrazioarekin pixkana- AKOBA ka zabaldu. Baita guregana iritsi ere. J Euskaldunek errezelo gorriz har- tzen zuten kanpotik etorritakoek gatz ttantta bat bota eta, raka-raka, koskaka jaten zuten fruitu bigun urtsua. Eginda bai, saltsetan erraz etxekotu zen, baina gordinik gutxik jaten zuten. Gure etxean, amonak mordoa egiten zuen baratzean, baita saldu ere leka, piper eta uraze- kin batera, baina aitonak zahartu eta gero ikasi zuen gordinik jaten. Geuk ere, umetan, gordinik azu- krea botata jan ohi genuen... Gero- daramatzan aldaera edo klasea egiten. Haren tartean tajeteak (Tage- ra ikasitakoa da olio-ozpinetakoa. aukeratu: Narbartekoa, Igeldokoa, tes patula), ilenak (Calendula officina- Tomatea jaten ikastea ederki Aretxabaletakoa, Tuterakoa, lis) eta albahakak (Ocimum basilicum) kostatu zaigu, baina orain amorra- Zarauzkoa, Erandiokoa, Murchan- jarri. Itsasteko ureztatzeko, egun tuak gara. Tomatea gordinik jaten tekoa... Toki beroena aukeratu, ahal batzuez asuna eduki duen ura era- ez duen oso lagun gutxi topatuko baduzu hegora begira dagoen bili. Landareari zauririk ez egin, duzu. Eta makurrago dena, urte horma baten kontra. Landare bate- juxtu-juxtu kimatu, baina azpiko guztian nahi dugu. Euskal Herri tik bestera tarte handia utzi, eguz- hostoak ez kendu; zaurietatik sar- hezea, ordea, ez da tomate tokia. kiak landare osoa berotu eta lehor- tzen dira gaitzak. Egun beltzak Tomate urtea mirariaren hurren- tu behar du, baita lurra ere. Airea badatoz eta gorrina eta halako gai- goa da. Tomateak gauza bakarra erraz mugi dadila, hezetasuna era- tzak agertzeko arriskua bada trata- eskatzen du: bero lehorra. Eta man dezan. Aldatzerakoan lur-ton- menduan salda bordelesa, sufrea, hori da hemen mirari! Ia-ia Otxan- tor bat eraiki eta gaineko mutu- azeribuztan-ura eta esnea nahastuta dioko pikoaren parekoa da behe- rrean aldatu. Zuloan asun (Urtica eman. Eta ihintzaren hezetasun ko aldeko lurretako tomatea. dioica) hosto edo zarbak jarri, lur kaltegarria kentzeko arbatzean jarri Oraintxe da tomatea lur heze pixka batekin estali eta gainean dizkiogun makilatik makilara zape- horietan aldatzeko sasoia. Hona aldatu. Sakon sartu, zurtoinetik la lana egingo duen plastiko edo tomatea izan nahi duenarentzat sustraiak emateko joera handia du, oihal bat jarri. Goia estalia, alboak aholku batzuk. Bertan urte asko eta horrek lagundu besterik ez du libre. n %31 Toki beroan bizi al zara? Udan aire egokitua era- biltzen al duzu? Etxeari hegoaldean eta mendebal- dean zuhaitzak jartzeak zure argindar gastua murrizten duela jakin ezazu. Kalifornia errean egin duten ikerketa batek argi azaldu du: %31 gutxiago gastatuko duzu. Euskal Herri berorako aholkua: emaitza hau lortzeko azkarrena platanoa omen da, Platanus x hispanica. n
38 2015EKO MAIATZAREN 24A BIZI BARATZEA, eman eta hartu - ERDIKO KAIERA
AURKEZPEN HITZALDIAK 2. argitaraldia
Jakoba Errekondok baratzeari buruzko bere jakintza herritarrekin partekatuko du Euskal Herri osoan. Hauek dira ondorengo hitzorduak: Zure baratzea eta sortzeko, moldatzeko Maiatzak 19 eusteko behar duzun liburua Berrobi Kultur Etxean, 19:00etan Maiatzak 21 Etxarri Aranatz Liburutegian, 19:00etan Maiatzak 23 Hernani Karabelekoren egoitzan, Bigarren argitaraldia eskuetan 11:00etan. Maiatzak 23 Dagoeneko eskuratu dezakezu Jakoba Errekondoren Bizi Baratzea liburua- Bedaio ren bigarren argitaraldia ARGIAn eta ohiko saltokietan. Azalean honako Elkartean, 18:00etan esaldia azpimarratu dugu: “Baratzean lurra iraultzen den bezala, iraultza Maiatzak 26 dakar baratzeak”. Gasteiz Bizi Baratzea liburuaren aurrerapena ikusgai Elkar liburu-dendan, 18:30ean. www.argia.eus/baratzea-lagina helbidean. Maiatzak 29 Baztan Iruritako Jauregiarte Eskuratu liburua sinaturik Taberna Kulturalean, ordua zehazteke. Bizi Baratzea ARGIAn erosiz gero, Jakoba Errekondok eskuz sinatutako hitz batzurekin jaso dezakezu liburua. Maiatzak 30 Saldias-Labaien. Egileak herriz herri ematen dituen hitzaldietan ere (ikusi ondoko Euskadi Irratiko Landaberri zutabean non-noiz) baduzu sinaturik eskuratzeko aukera. saioarekin batera, 9:30ean.
Eskaerak ANTOLATU Salneurria: 23 € ZURE HERRIAN Harpidedunentzat: 19,50 € Jar zaitez gurekin harremanetan ¥ 943 371545 eta behar duzun informazioa www.argia.eus/denda eskuratuko duzu. [email protected] [email protected] ¥ 943 371 545 @bizibaratzea · Informazio gehiago: www.argia.eus/bizi-baratzea
2015EKO MAIATZAREN 24A 39 TERMOMETROA IMANOL ESNAOLA «Udalerri euskaldunak inguru hauskor bezala ikertu behar dira» UEMAk eskatuta, Gaindegiak zenbait azterlan egin du udalerri euskaldunen ezaugarri sozioekonomikoen egoeraz eta bilakaeraz. Imanol Esnaolak koordinatu du lana. Ondoko galderari erantzuten saiatu dira: Zer gertatu da inguru euskaldunetan halako bilakaera soziolinguistikoa izateko? Esnaolaren ustez, lurgune euskaldunek soziolinguistikoki duten izaera hauskorra ez da aintzat hartu, eta ez da berariaz azterketa eta esku-hartzerik egin.
| ONINTZA IRURETA AZKUNE | EUS . AINDEGIA G
“Udalerri batzuk izan daitezke oso euskaldunak inguru oso euskaldunean. Horiek babestuta daude. Beste batzuk izan daitezke oso euskaldunak inguru oso erdaldunean. Horiek arriskuan daude”. Lehenengo aldia al da horrelako egoera soziolinguistikoaren arabe- ketari dagokionez, ezta esku-hartze azterketa bat egiten dela? rako hizkuntza politikak egiteko berezituei dagokienez. 1982an, EAEko Euskararen Legea aukera izango zuketela. Geroztik, Zer egiten dugu inguru hausko- egin zenean, Espainiako Auzitegi udalerri euskaldunei, inguru sozio- rrotan? Eskola euskaraz; bai baina Konstituzionalak atzera bota zuen linguistiko hauskor moduan ulertu- hori baduzu hiri erdaldunagoetan puntu bat. Hark zioen udalerriek ta, ez zaie arretarik eskaini, ez iker- ere. Telebista euskaraz? Eta beste
40 2015EKO MAIATZAREN 24A IMANOL ESNAOLA - TERMOMETROA mila kate gaztelaniaz. Administra- tun ditu. Bigarrenak Irun bera, zioa euskaldundu? Bai, baina etxe- Donostia, Errenteria, Lasarte-Oria Azterketaren bizitza politikaren bidez sare infor- ditu alboan... Hondarribian eta maletan erdal hiztunak saldoka Oiartzunen etxeak egiten badituzu, sei txostenak txertatu. Inguru euskaldunek ez biztanle kopuru bat eskualde buru- Ondoko datu bilketak egin ditu daukate bertako hizkuntza komuni- tik etorriko zaizu, eta zerbitzu bila Gaindegiak: tateari eusteko eta biziberritzeko herritik ateratzen bazara oso lite- G Enpresa demografia. baliabiderik, ez estrategiarik. Are keena da eskualdeko udalerri buru- G Etxebizitza parkearen bila- gehiago, horren gaineko ezagutza- ra joatea. Hor euskaraz aritzeko kaera. rik ere ez dugu garatu. Ongi dago aukerak galtzaile. Erradioari dago- G Biztanleriaren jatorria. euskararentzat eremu berriak esku- kionez, udalerri batzuk izan daitez- G Biztanleriaren irautea eta era- ratzea, gabezia sumatzen dut ordea, ke oso euskaldunak inguru oso kartzea. ohiko erabilera eremu eta erabilera euskaldunean. Horiek babestuta G Udalerri euskaldunen hiz- arauei eusteari dagokion interben- daude. Beste batzuk izan daitezke kuntza ingurunea. tzioetan. oso euskaldunak inguru oso erdal- G Biztanleriaren mugikortasuna. dunean. Horiek arriskuan daude. Informazio guztia: Udalerriotako bilakaera sozioekono- www.uema.eus/azterketak mikoa eta soziolinguistikoa lotuta al Ehun ekonomikoa aztertu duzue. G Udalerri euskaldunetako bila- daude? Lanerako sasoian dagoen jendeak kaera soziolinguistikoaz elka- Zalantzarik gabe. Udalerri euskal- bizimodua non egiten duen jakitea rrizketa Iñaki Iurrebasori: dunetan, biztanleria %8 hazi da, oso garrantzitsua da. Egunero Zal- www.argia.eus/argia-asteka- harik eta herritik kanpo jaiotakoak dibiatik Donostiara joaten bada ria/2460/inaki-iurrebaso %51 izatera iritsi arte, eta etxebizi- lanera, haren hizkuntza praxia eta ll tza kopurua are gehiago hazi da, eragina asko aldatzen dira, baita tre- %38. Gainera, etorri berrietako betasuna ere. Agian, gaztelaniaz bezia tasaren hazkunde handieneta- askok ez dakite euskaraz, biztanle egin behar du Donostiako lanto- koak non daude? Udalerri euskal- euskaldunak zahartzen eta hiltzen kian. Egunero itzultzen da etxera, dunetan. Hamar langileko tailer txi- ari dira, herriko gazteen hamarretik bai, baina egun osoa kanpoan pasa kia ixten bada langabeziak asko zazpi kanpora doaz ikastera edo du eta ez da herri komunitatean hiz- egiten du gora. Bertan ez bada lan- lanera. tun aktiboa. postu berririk sortzen, inguruko Datu demolinguistikoak alderatu herriren batera joango dira lanera, aldagai sozioekonomikoekin, eta eta agian bizitzera. Eremu horieta- egia, bat datoz. Etxerik eraiki ez “Kontua ez da tragedia ko egitura ekonomikoa ere diseina- balitz euskaldunagoak izango lirate- kontatzea edo tu egin behar da. ke herri horiek? Nik ez diot hori, nostalgikoa izatea, beharbada lehen bezain euskaldun, kontua da gertatzen ari Udalerriotan euskaldunak euskaldun eta beharbada are erdaldunago. dira hala etorri zaielako. Zuk esana Azken hamarkadetako bilakaera ez dena prozesu mekaniko da. dut kontatu nahi tragedia balitz gisa aztertzea” Aipatu ditudan aldagai sozioekono- bezala, prozesu mekanikoa balitz mikoak oso garrantzitsuak dira, bezala baizik. Inguru hauskorrak hain zuzen ere udalerri euskaldune- dira, eta hori kontuan hartuta ikertu Ehun ekonomikoa nolakoa den tako euskaldunak ez direlako eus- behar dira. Ez dezagun ahaztu, aztertzeak etorkizunean udalerrio- kaldun hala erabaki dutelako, baizik halaber, hizkuntza eskubideen jabe tan nolako jarduera ekonomikoa eta hala etorri zaielako. Beraz, bal- direla, elebidun izan beharrik gabe. egon daitekeen azal dezake. Adibi- dintzak aldatzen badira jarrera ere dez, udalerriotan industriako enpre- aldatu egiten da. Euskaldun izateaz Udalerri euskaldunaren hizkuntza sa gehienak teknologia maila apale- harro daude, baina ez dute erresis- ingurua aztertu duzue, alegia, euska- koak dira, eta ondorioz, aurreikusi tentzia mekanismorik. Koherentzia ra gaitasuna eskualde buruan eta daiteke asko ixteko arriskuan izan- gordetzen zuten elementuak alda- udalerriaren hamar kilometroko erra- go direla. Enpresak ixten badira tzen ari dira, eta horrek kezkatzen dioan. Zer garrantzi du horrek? enpleguak galduko dira, eta langa- nau. Ez dira erdaldundu boronda- Udalerri euskaldunek inguruan beziak gora egiten badu herritarrak tez, ingurua erdaldundu zaielako zein herri dauzkaten aztertu dugu. kanpora aterako dira lan bila. Hiz- baizik. Lehen esandakoak: erdaldu- Esate baterako, Hondarribia eta tun euskaldunak batetik bestera na dator (eta berak ez du errurik), Oiartzun arrisku handieneko dabiltza edo galdu egiten dira. Hala- bertako euskaldun gazteek alde egin herrien artean daude. Hondarribia ko kate bat osa daiteke. dute, zaharrak hil dira. Berriro diot, gipuzkoar eta nafar askoren ame- [Grafikoa erakutsi dio kazetaria- kontua ez da tragedia kontatzea edo tsetako bizilekua da, eta Oiartzun ri]. Zein herri ikusten dituzu? nostalgikoa izatea, kontua da gerta- antzeko zerbait. Lehenak Irun du [Arama, Aduna, Altzo, Gaztelu, tzen ari dena prozesu mekaniko aldamenean, eta 70.000 erdal hiz- Zizurkil, Zerain, Segura...] Langa- gisa aztertzea. n
2015EKO MAIATZAREN 24A 41 TERMOMETROA - TXANPONAREN BESTE ALDEAK Adinekoari besotik heltzea baino zerbait gehiago
| ITSASO ZUBIRIA ETXEBERRIA | TXEA E ALEN M
Malen Etxea
Esanahaia:
Eragin lekuak:
Elkarteko kide kopurua:
Helburua:
Sorrera urtea:
“Emakume askori berotu diogu burua”, dio barrez Guzmanek; “ahaldundu egiten JESSICA GUZMAN CORREA orain gara elkarrekin, eta edozein zapalkuntzaren aurrean ezetz esaten ikasten dugu”. zazpi urte iritsi zen Txiletik Euskal Irudian, Malen Etxeak Urola Kostan antolatutako hausnarketa jardunaldia. Herrira beharrera, eta zaintza lane- tan aritzen da atzerritik datozen Momentuko estutasunetik atera- Formakuntza eta ahalduntze beste emazte asko aritzen diren tzeko etxe bat ere badaukate Zesto- saioak ere egiten dituzte elkarrekin. moduan. Malen Etxea proiektuko an. Iritsi berriak direnei eta/edo Talde feminista bezala deskribatzen presidentea da gaur egun, emakume etxerik gabe daudenei eskainitako dute Malen Etxea bertako kideek. etorkinen elkargune, hausnarketa zerbitzua da. Lanketa garrantzitsua egiten ari dira feministak bideratzeko leku eta baldintza duinen eta esplotazioaren atzerritik etorritako emakumeen Zaintza lanetako eskaintza eta inguruan. Askok esklabotza egoerak arteko laguntza bultzatzen duen tal- eskarietan bitartekari bizi izan dituzte zenbait etxetan. deko kide. Asko lan bila dabiltzalako gertura- Gau eta egun lanean, asteko zazpi Lan mundura salto egiten lagun- tzen dira proiektura, eta beste egunetan, tratu txarrak jasanez... tzen saiatzen dira elkartean, eta bal- askok langile baten beharrean dei- Arrazismoa, eurek garbi azaltzen dintza duinak exijitzen dituzte atze- tzen diete. Zubi lanak egiten ahale- duten moduan. Eta formakuntza rritik etorritako emakumeentzat. gintzen dira, baina beti ere hasiera- eta ahalduntze saio horiek horrelako Hego eta Erdialdeko amerikarrak tik legeak finkatutako gutxiengo egoeren aurrean erantzuten ikasteko dira nagusi hamabi urte dituen baldintza batzuk eskatuta: hamalau balio die, bai indibidualki eta bai proiektuan. Garbi daukate edozein ordain-sari, asteko jai egunak, egu- kolektiboki. lekutan bizitzeko beharrezkoa dela neko ordutegia, betebehar zeha- Zaintza lanek sistema kapitalistak babesa, harreman sarea, eta hori tzak, eta abar. Jakin badakite zen- ulertzen dituen moduan funtziona- eskaintzea dute helburu. Ahoz bait kasutan ezinezkoa dutela tzen duten bitartean, Malen Etxean ahoko harremanez dago antolatuta kontraturik egitea pertsonak bizi badakite emakumeek jarraituko gehienbat, eta horrela iristen dira dezakeen egoera tarteko, baina dutela behar horiek asetzen; hala- kide berriak ere; lagun batek zer- puntu batzuk markatzen dituzte. ber, elkarte honetan lan horien bait komentatu diolako, ezagun Horiek betetzeko prest ez dagoe- kolektibizazioan sinesten dute, ingu- batek taldera deitzea gomendatu nari bitartekaritza lana mozten ru hurbileko sareetan oinarritutako diolako... diote. zainketa kolektiboan. n
42 2015EKO MAIATZAREN 24A TERMOMETROA UDAL ETA FORU HAUTESKUNDEAK 2015 PPren azken gotorlekua eror liteke Araban Araba ezkutuan izan da sarri euskal lurraldeen artean, asko nabarmendu barik. Edo bai, Espainiako eskuinak azken urte luzeetan bere euskal gotorleku gisa agertu du. Hori da orain kolokan jarri dena eta, Nafarroan bezala, euskal herritar askoren begirada Araban finkatu da.
| XABIER LETONA |
Araba jeltzale eta popularren lurral- dea izan da azken 30 urteetan, bai ASTEIZ
Gasteizko Udalean eta baita Foru G Diputazioan ere. Jose Angel Cuerda, ORA
Ramón Rabanera, Alfonso Alonso... G dira azken hamarkadetako agintari ezagunenak. Salbuespen bakanak izan dira, PSEk bitan hartu du agin- tea, behin Diputazioan –ETAk hil zuen Fernando Buesaren eskutik 1987-1991)– eta beste behin Gas- teizko Udalean (2007-2011, Patxi Lazkoz). Azken 16 urteetan PP izan da alderdi nagusia lurraldean (1999an eta 2003an EAJ eta EA koalizioan joan ziren salbuespene- kin), baina EAren sostenguak 2007- 2011n Xabier Agirre jeltzaleari eman zion Diputazioko aginte makila. Bat-batean, hala ere, ezuste han- dia izan zen 2011n, infografietan argi ikusten den bezala. Bilduk Javier Marotok ez du zalantzarik izan hauteskundeei begira immigrazioaren (Sortu, EA eta Alternatiba) goraka- mamuak haizatzeko eta herritarrek Gora Gasteiz ekimenarekin erantzun diote. da historikoa izan zuen eta ondo- rengo bi hauteskundeetan ere joe- zen erabakitzen da, 51tik 38. Gasteiz kin administrazioan “arabarrei lana rak jarraipena izango zuen. Ordura azken 35 urteetan 50.000 biztanle kentzera” etorritakoen ondorio da. arte, ezker abertzalearen eta EAren handitu da (Bilbok 84.000 bat galdu Eta testuinguru horretan, aurrekan- azken 25 urteetako garairik onenak ditu adibidez) eta 1980an Eusko painan EH Bildurekiko argiago min- batuta ere, ez ziren 30.000 botora Jaurlaritza han finkatzeak badu zeri- tzatu zen: “morralla hori”. iristen. 2012ko Espainiako Legebil- kusirik hazkunde horrekin. Edoze- PPren gai izarra, baina, Arabara tzarrerakoetan 34.000 boto lortu lan izanda ere, PPk ez du gustuko lanera etorritako immigranteena da zuen Amaiur koalizioak (egungo gertatzen ari den hegemonia aldake- eta Javier Maroto Gasteizko alka- EH Bilduk). Azken danbatekoa ta, azken urteetan boto espainiarza- teak kanpaina gogorra bideratu du 2014ko europarretan izan zen, lea atzerakada handia izaten ari dela- esanez hauek iruzur egiten dutela lehenbiziz historian ezkerreko aber- ko. Ikusi behar azken bost urteetako Diru Sarrerak Bermatzeko Errenta- tzaleen koalizio batek irabaztea joera mantentzen den. Javier de ren (DBE) diru-laguntzekin. Gora lortu zuen Araban, hori bai %43ko Andrés ahaldun nagusiak argi du eta Gasteiz herri ekimen arrakastatsua- partehartzearekin. bere ustez, bai Arabaren euskaldun- rekin erantzun diote herritarrek, Edozein eratan, gauza bat oso tze datu positiboak eta bai boto baina Marotok jadanik 40.000 sina- garbi izan behar da Araban, Batzar abertzalearen gorakada, Bizkaitik eta dura bildu ditu Eusko Legebiltza- Nagusietako eserlekuen %65 Gastei- Gipuzkoatik euskararen abantailare- rrean lege proposamena egiteko.
2015EKO MAIATZAREN 24A 43 TERMOMETROA - UDAL ETA FORU HAUTESKUNDEAK 2015
Ez da PPren erreinua Iñaki Larrañaga KAZETARIA
ORAIN DELA lau urte PPk irabazi zituen udal nahiz marratzeko arrazoia: De Andresek ez du inbestidu- foru hauteskundeak, Araban eta Gasteizen. Maroto ra saioan PSEren babesik izango, 2011n izan zuen alkate izendatu zuten, eta De Andres ahaldun nagu- bezala, orain ez dagoelako Ajuria Enean mesedea si, PSEren botoei esker. Gezurra badirudi ere, itzuli behar dion Patxi Lopezik. hemendik egun gutxira, maiatzaren 24ko bozetan, Eskurik onena EAJk dauka. 2012an 40.000 boto- bi erakunde horietan gobernu abertzaleak eratzeko en langa gainditu zuen Araban, Urkulluren alde. baldintzak daude. Aldundian batez ere, eta neurri Horri eutsiz gero, lehen indarra lirateke. Baina bes- txikiago batean, hiriburuan ere bai. tela ere, PPren atzetik egonagatik, gehiengoa lortze- ko EH Bilduren botoak jaso ditzake Aldundian. Batzar Nagusiak 2011n koalizioak “doan” eman zizkion. PSEren Hiruren arteko lehia estua sumatzeko nahikoa da, babesa ere hel dakioke. Aldundiko makila hartze- inkestak bazterrean utzita, herrialdeko azken bozke- ko aukera handiak Ramiro Gonzalez jeltzaleak tak neurtzea: 2011n PP garaile, 2012ko autonomi- ditu. koetan EAJ, 2014ko europarretan EH Bildu. Edo- EH Bilduri dagokiona Europako hauteskundee- nork irabazi dezakeen oreka horretan, lehenbiziko tako sorpresa berrestea da. Boto leialaz gain, Sal- suertatzeak ez du Arabako agintea bermatuko. burua eta Zabalgana auzo berri, gazte eta jende- Indar bozkatuena oposizioan gelditu da zenbaite- tsuetan zabaltzeko joerari eustea. Garaipena gaitza tan: 1987an, 2003an eta 2007an. Oraingoan ere bai, da, Gasteizen zein Araban, baina inoiz baino posi- hauteskundeen osteko akordioetan egongo da bleagoa. Hori bai, lehenbiziko izanda ere, nahikoa gakoa. babes izango ote luke EH Bilduk Aldundirako Alderdi Popularra esku hutsik utziko luke Gas- inbestidura saioan? EAJrena? Irabaziko ezkertia- teiz eta Araba galtzeak. Dena ematen ari dira kan- rrena, akaso? Madrilen gorrotoko luketen Pode- painan haien azken euskal gotorlekua defendatzeko. mosena? Aliantzen jokoa da, itxura batean, EH Kezkatzeko arrazoiak dituzte. Espainiako PPren Bilduren Akilesen orpoa. Dena den, ezingo zaio beherakadak islada izan ohi du Araban. Eta, azpi- Gipuzkoa eta Nafarroa aldean gertatuko denari begirik kendu, horrek ere eragina izango baitu Arabako itunetan. NET . Udalerriak Udalerri handienetan ere oreka harrigarria da: Lau- USKADI dion, Amurrion eta Agurainen, bi alderdi abertza- . E leen arteko lehia ehunka boto batzuen bueltan ibili
REKIA zen 2011n. Aurten ere aurrez aurreko berdina espe- I ro dute Aiaraldean eta Lautadan. Gasteizen, Maroto alkatearen berrespen froga dator. PPren itxaropena. Batetik, hirian garatutako azpiegiturek eskaini dioten aitortza dauka: autobus geltokia, Hiribidearen berritzea, Salburuko Gizarte Etxea... baina, bestetik, zenbateraino higatuko dituzte lorpenak, azken urteko iskanbilek? DBEren kontura sortutako afera arrazistak kaltetuko duen, ala, aldiz, txokokeria vitorianoak indartuko duen, zinez gauza ezezaguna da. Azken finean, popularrek udaletxean erraz ira- baztekotan, ezohikoa litzateke “galtzaileek” Maro- tori alkatetza galaraztea. Aldiz, EAJ zein EH Bildu- rekin berdinketa gertatzekotan 25.000 botoren PPk oraingoan ez du PSEren laguntzarik izango Foru inguruan, giltza hauteskunde osteko itunek izango Aldundia eskuratzeko, Jaurlaritzan ez dagoelako haren dute. Koalizioak kanpainan iradoki du, behar izanez beharrik duen Patxi Lopezik. gero alkategai jeltzalearen alde egingo duela.
44 2015EKO MAIATZAREN 24A UDAL ETA FORU HAUTESKUNDEAK 2015 - TERMOMETROA
Inkestetan EH Bildu jeltzale eta popularrekin da podiumean Araba 2011 BOTO KOPURUA BATZAR NAGUSIEN ALDERDIA 2011 2007 OSAKETA EAJ PP 39.631 39.761 Bildu EAJ-Hamaikabat* 36.196 39.010 13 Bildu 31.998 - 11 PP PSE-EE 24.879 39.596 PSE-EE 16 EB-Berdeak** 6.258 10.207 9 Aralar** 4.168 10.207 51 2011 eserleku 2 EB-B EA - 8.709 EAE-ANV*** - 13.113 PSE-EE EAJ * EAJ bakarrik aurkeztu zen 2007an. 14 ** Aralar eta EB koalizioan aurkeztu ziren 2007an. PP 14 *** EAE-ANVren datuei boto baliogabeak gehitu zaizkio. EAE-ANV 15 4 51 2 Aralar-EB Abstentzioa %36,4 %36,2 2007 eserleku 2 EA
Infografietako emaitzetan 2007 Gasteiz 2011 Gizaker (Deiarako, urtarrilak 24) eta 2011ko emaitzak ikus litezke Araba: Podemos %20,7 (12); EAJ eta ondorengo lerroetan lau inkes- %19,9 (12); EH Bildu %17,3 (11); ta, hiru hedabiderentzat eta hain- %13,7 (7); PSE %12,5 (6); UPD bat garaitan eginak. %4,7 (2); Ezker Anitza %4,2 (1). Gasteiz: PP %18,5 (6); %18,4 (6); Eusko Jaurlaritza Podemosek sostengatutako hauta- (El Correorako, maiatzak 8) gaitza %16,3 (5); EH Bildu %14,3 Araba: EAJ %20,7; EH Bildu (4-5); UPD %5,3 (0-1); Ezker Ani- %20,4; PP %19,7; PSE %15,0; tza %4,7 (0-1). Podemos %12,2; Ciudadanos (Urtarrilaren 7tik 13ra. Lagina, %3,7; Irabazi %3. 3.000 pertsona). Gasteiz: PP %20,5 (6 eserleku); EAJ %20 (6); EH Bildu %19 (6); Torrene Consulting PSE %16,5 (5); Hemen Gaude %9 (Gararako, 2014ko azaroak 21) (3); Irabazi %5 (1), Ciudadanos %13,9 (8); Podemos %10 (4); Ciu- Araba: EAJ %23,5 (14); EH Bildu %4,5. dadanos %4,1. (1). %21,5 (12); PP %20,3 (12); PSE (Informazioaren bilketa apirilaren Gasteiz: EAJ %22,5 (7); PP %22,3 %14,5 (8); Podemos %8,5 (4); 22tik 29ra. Lagina, 2.170 pertsona). (7); EH Bildu %18,6 (6); PSE UPD %2,7 (1). %14,2 (4); Podemosek lagundutako Gasteiz: PP %22,7 (7); EAJ %21,0 Gizaker (Deiarako, apirilak 25) hautagaitza %10,5 (3). (6); EH Bildu %19,8 (6); PSE Araba: EAJ %24,6 (16); EH Bildu (Apirilaren 13tik 20ra egin zen. %15,1 (5); Podemos %10,5 (3). %22,3 (13); PP %16,4 (9); PSE Lagina, 1.150 pertsona). (Urriaren 13-31. 1800 pertsona).
Azken 16 urteetan PPk ez du Ikusteko dagoen moduan De Bere botoak giltzarri izan litezke, horren zakar jarduteko beharrik Miguel auziak nola eragingo dion batez ere gobernatzeko erabiltzen izan, ETA eta gatazkaren inguruko- EAJri, tartean diren 30 inputatueta- badituzte. ak nahiko trinkotzen zioten botoa. ko pertsona esanguratsuenak berari PPren hegemonia handia izan da Orain ordea, hor ditu Vox eta, batez lotutakoak dira eta. Oraingoz, azken 16 urteetan eta, Nafarroan ere, Ciudadanos, eta boto guztiak inkestek ez diote ezustekorik iragar- bezala, aldaketa eskaerarik ez da falta dira garrantzitsuak podiumeko tzen alde horretatik. Araban. PP-PSE blokea nagusituko lehian. Ikusteko dago nola eragingo EH Bilduren bilakaerari zorrotz zaio berriz EAJ-EH Bilduri, 2011n dioten auzitegietara iritsi diren bere jarraituko zaio, baina horrek badu bezala? EAJ-PSE ildo zahar-berria kudeaketapeko ustezko ustelkeria bere oinarria. Ezustekoa oraingoan ote dator agintzera Gasteiz eta Ara- kasuek (Iradier Arena, 21 Zabalgu- Podemosetik etor liteke, nahiz eta bara? Edo, beste barik, EH Bilduren nea, San Antonio kaleko lokalak...). inkestetan puxika husten ari den. bozkak jasoko ditu EAJk? n
2015EKO MAIATZAREN 24A 45 Desobedientzia Gasteizen 28 gazteren aurkako epaiketa zazpi gazteri seina urteko espetxe zigorra ezarrita amaitu da. Epaia publiko egin aurretik Ertzaintzak horietako lau atxilotu zituen eta beste hiruk ihes egitea lortu zuten. Gasteizen milaka pertsona batu dira igandean eta herri harresia antolatu dute. Aiala Zaldibar, Ibon Esteban eta Igarki Robles ezkutalekutik atera ziren unea ikusgai argazkian. Identifikazioak zailtzeko ehunka lagunek osatutako harresiak erresistentzia maila igo du kateak, pintura laranja eta hodi metalikoak erabiliz. Ertzaintzak bortizki desegin du harresia eta 60 lagun artatu dituzte erizain boluntarioek. Oraindik ehunka lagun arrazoi politikoengatik epaiketa zain daude. (Argazkia: Axier Lopez) | ONINTZA IRURETA AZKUNE | EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA
Medikuntzan graduatu berriak Bahea euskaraz ikasi ez dutelako kexu Idurre Eskisabelek Berrian esanak:
EHUKO MEDIKUNTZAKO “(...) Baina gure sistemaren parte da graduazio ekitaldia. Xabier ERNA hurkoak elkarri errezeloz begira jar Iturraspe ikasleak hartu . S daitezen sustatzea, elkartasunik eta zuen hitza eta entzuleei, DEZ senidetza aldatzailerik eraiki ez dadin, besteak beste agintariei, R. F eta, horretarako, lanabes zoragarria azaldu zien zer den EHUn dira aurreiritziak. Era berean, ordea, Medikuntza ikasketak eus- sistemak gutxieneko kohesioa behar karaz egitea (edo ez egitea). du: kontrolatua behar ditu errezeloak, Iturrasperen hitzaldiak txalo liskarra bera ere kontrolatua izan zaparrada bat baino gehia- dadin, engranajea leher ez dadin. go jaso zuen. Xabier Iturraspe graduazio ekitaldian, euskal Ondorioz, oreka zailetan ikusten ditu- Ikasketen lehenengo lerroko ikaslez inguratuta. gu maiz agintari eta, oro har, diskur- zikloa lortu dute euskaraz tso politiko nagusien egituratzaileak. egitea, eta bigarren zikloan oztopo- garrantzi gehiago dute harreman Kontsentsua izan ohi da hitz fetixea. ak ugari izan dira. Praktika eta min- pertsonalek eta bestelakoek. Errek- (...) Nolanahi ere, kontua da mas- tegi gehienak gaztelaniaz jaso dituz- toretzak beste aldera begiratzen kararik gabe ari direla aurreiritzi eta te, eta ordu teorikoei dagokienez, duela esan zuen Iturraspek, eta mamuen populismo beldurgarriena Gurutzetan %36 izan dira euskaraz, Osakidetzak EHUrekin duen astintzen. Eta euskaldunok, euskaltza- Basurtun erdia, Donostian %65, hitzarmena dela-eta, profesionalek leok, tresna gabe bezala gaudela, eta Gasteizen batere ez. ezin dutela beraiena ez den ospita- batzuk beharbada haserre, bestetzuk Iturraspek adierazi zuen EHUn lean eskolarik eman. aho zabalik. Oinarrizko hitzarmenerako Medikuntza euskaraz ikastea ezi- MIR azterketako lehen hamar garaia da: batzekoa eta marra gorriak nezkoa dela, eta okasioa baliatu postuetan geratu diren EHUko bi finkatzekoa, politikeria utzi eta ikuspe- zuen dekanotzari eta departamentu ikasleak, biak euskal lerrokoak, eka- gi politikoz jokatzekoa. Migranteenean buruei borondate falta kritikatzeko. rri zituen gogora: “Ez al du honek bezala, euskararen auzian ere oina- Ikaslearen ustez, irakasleak kontra- frogatzen posible dela mediku ona rriak baitaude jokoan: demokraziare- tatzerakoan euskara ezagutza baino eta euskalduna izatea?”. nak, pertsonon eskubideenak”.
EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA
Maletan bidaiatu zuen haurra
“JEM’APELLE ABOU”, “Abou dut izena”. Horixe eran- pertsekuzio politikotik biziraun nahian ihesean dato- tzun zuen zortzi urteko Saharaz beheko haurrak, rrenari. Globalizazio kapitalistak kapitalen mugimen- Tarajal mugako (Ceuta) kontroleko eskanerrak maleta dua baimentzen du, askotan ustelkeria, arma trafikoa barruan arropa artean aurkitu zuenean. Badirudi hau- eta derrigortutako prostituzioa ezkutatzen duen rraren aitak gazte bati ordaindu ziola maleta hura era- arren. Baina aldiz, ez du onartzen euren bizitza salba- mateko. Helburua Kanarietan bizi diren gurasoekin tu nahi duten pertsonen mugimendurik. biltzea zen. Aita pertsonen trafikoan aritzeagatik sala- Sarkasmo handiz eta lotsa gutxirekin, “Justiziak” tu dute. Joan den astean gertatu zen, hauteskunde haur horren aita kriminalizatu nahi du, “pertsonen kanpaina bete-betean, baina ez betiko alderdiek, ezta trafikoa” leporatuta. Horrelaxe erakusten du Justiziak sortu berri direnek ere, jarri dute immigrazioa –eko- bere izaera kapitalista. Kapitalaren zerbitzura dauden nomikoa eta politikoa– eztabaidagai, nahiz eta milaka alderdi handiek eratzen dituzte kode penalak. Eta heriotza eragiten ari den. hala, zigortu daiteke haurra berarekin batzeko edozer Maleta sinbolo bat da sentsibilitaterik ez duen eta egiteko gai den aita, eta ez ordea hori lortzeko maleta berekoia eta indibidualista den jendarte honetan. batean sartu behar izanaren erantzuleak. Eta erantzu- Maletan sartuta haur bat uzkurtuta ikusten den argaz- le horiek badakigu non dauden: Europako parlamen- ki hori urteko irudia izan daiteke, aurre egiten baitio tuetan eta gobernuetan, kasu honetan Espainiako Mendebaldearen larderiari. Honek, bere mugen Estatukoan. barruan bizitzeko baimena ematen dio apartamentu bat erosten duen atzerritarrari, baina ez gosetik eta Juan Mari Arregi
2015EKO MAIATZAREN 24A 47 TERMOMETROA - NET HURBIL
Konpainia mitikoak kaleetan bezala hedabi- deetan zabaldutako irudian, Coca Colak TTIP eta osasuna: Mexikon antolatutako promozio kanpaina. Marka liderrak bere bidea egiten du, irudi atsegin bat landu eta salmenten gurdia Mexikon gertatuak mugiaraziz. Bitartean, haren jabea den kor- porazioak oligopolio eskema baten barruan batetik elikagai eta edari sorta osoak ezar- irakatsi diguna tzen ditu merkatuan, eta bestetik bere filialen bidez kontrolatzen salmenta kate osoa. Mexikon betiko tortilla (taloa) jatetik pizzara Europar Batasunaren eta AEBen arteko merkataritza araurik edo burguerrera pasatu den herritarra nekez gabe utziz liberalizatu nahi duen TTIP itunak AEBen eta jabetuko da bere eguneroko keinuaren atzean dagoen errealitateaz. Coca-Colonization Mexikoren arteko TLCAN edo NAFTAn dauka aurrekaria. fenomenoak globalizazio neoliberalarekin Nekazaritza birrintzeaz gain, elikaduraren banaketa daukan zerikusiak azaldu zituen Corina Haw- kesek 2006an ikerlan honetan: “Dietaren korporazioen esku utziz jendearen jateko ohiturak aldatu garapen berdintasun gabea: lotuz globaliza- ditu eta osasun arazo larriak epidemia bilakatu. zioaren politika eta prozesuak elikaduraren aldaketarekin, obesitatearekin eta dietarekin | PELLO ZUBIRIA KAMINO | zerikusia duten eritasun kronikoekin”.
IZURRIA HEDATU DA MEXIKON mia de comida chatarra en México” Inbertsio gehienak jaki prozesatue- 1988tik 2012ra bitartean: loditasu- txostenean. tan izan dira. nak ekarritako diabetesa. Ez gara “Datuok ezin dira ulertu –dager Salmentak gisa berean ugaritu estandar estetikoak baino potxoloa- GRAINen martxoko txoste- dira, nagusiki junk food edo zabor- go dagoen jendeaz ari, gizenegi nean–esanez batzuek dioten moduan jana deitzen zaien produktuetan: dagoen edo are gizeneriak (obesita- ‘jendeak ezberdin jaten du gaur egun opil, esneki, sandwich, hamburger... eta teak) jotakoaz baizik. aukera handiagoak dauzkalako’. edari gozoak, kola eta sasi-zukuak. Mexikok dauzkan 122 milioi Gauza da elikagai batzuk inposatu 1992an pertsonako eta urteko litro herritarretatik 48 daude pisu egokia egin zaizkiola herriari, eta bitartean laurdeneko 273 botila gozagarri baino lodiago, horietatik 22 milioi orain arte jendeak usadioen eta bene- kontsumitzen baziren, 2002an daude gizeneriaz gaixo eta 6,5 eta tako beharren arabera zaindu eta 487ra iritsi ziren. 10 milioi artean dira diabetikoak. ekoizten zituen jakiak gero eta neke- Begien bistakoa den osasun Populazioaren %7ak dauka diabete- zago eskuratu ditzakeela”. arazo larriari aurre egitekotan, sa, 65 urtez gorakoen %21ek. NBEn Elikadura Eskubideari 2014an Mexikoko gobernuak %8ko Horrekin paraleloan hipertentsioa buruzko Berriemaile berezi Olivier zerga ezarri die kaloria askoko ere bihurtu da epidemia. De Schuterrek esan zuen 2012an, jakiei, tartean kakahuete gurina Aldi berean, paradoxikoki, mexi- Mexikoko alarma deia dela eta: daramatenei eta gosaritako zereal karren %78k dauzka arazoak egu- “Gaur abian dauden merkataritza famatuei. Peso bateko (euroaren sei neroko elikadura eskuratzeko, elika- politikek sustatzen dute jendea ego- xentimo inguru) zerga daukate fres- dura segurtasunik eza nozitzen dute tea elikagai oso prozesatu, birfindu kagarriek ere. Baina horrek ez du modu larriago edo arinagoan. eta apaletan luzez irauteko presta- asko aldatu mexikarrei osasuna izo- Eskolara doazen hamar haurretik tuen mende, gero eta gehiago baz- rratzen dien gaien kontsumoa. batek anemia dauka. 2012an Mexi- tertuz jaki fresko eta erraz galtzeko- koko Osasun Publikorako Nazio ak, batik bat fruitu eta barazkiak”. Agur, denda txiki Institutuak emandako datuak dira. Hori ekarri zuen aldaketa nagusia Zabor-jakien zergak ez ditu kezkatu Zer aldatu da urteotan? 1994an 1994an gertatu zen, Mexikok hipermerkatuen jabeak, ondotxo AEBen eta Mexikoren arteko mer- AEBekin sinatu zuenean gaztela- kontrolatzen dute Mexikoko bana- kataritzaren erabateko liberalizazio- niaz TLCAN eta ingelesez NAFTA keta sarea. Sekula ixten ez duten arekin arras aldatu direla mexika- deitu liberalizazio ituna. komertzioak, hiperrak eta prezio rren ohiturak eta aldi berean beren Itunak AEBetako korporazioei apaletan berezitu discountak 1997an betiko jakiak eskuratzeko aukerak erabat ireki zien bidea nahi adina 700 izatetik 5.729tara iritsi ziren errotik murriztu zaizkiela. Esplika- diru inbertitzeko Mexikoko proiek- 2004an. Hala ere artean 400.000 zio hori zehaztu du nekazaritza tuetan. Elikagaiak ekoizteko enpre- denda txiki geratzen ziren zabalik iraunkorra eta elikadura burujabe- setan 1982an 210 milioi dolar inber- Mexikon, 10 metro koadroko postu tza aldarrikatzen dituen GRAIN titu bazituzten yankiek, 1999an txikiak. Korporazioen gosea erakundeak “Libre comercio y la epide- 5.300 milioi sartu zituzten: bider 25. zorrozteko modukoak.
48 2015EKO APIRILARENMAIATZAREN524A A - TERMOMETROA
Interes handia daukate Mexikoko gobernuekin elkarlanean ari direla erakusteko, eta, bitxia dirudien arren, gobernuek ere gogo bera dute”. 2013an Nestle eta Pepsik aginta- riekin antolatu zuten Gosearen kontrako Gurutzada. Nestlek ema- kumeak ahaldundu eta enpresari bihurtzeko Mi Dulce Negocio izeneko operazioa abiarazi du, Nestleren produktuetan oinarritutako opil eta gozokiak salduko dituzten 15.000 andrez osatutako armada txikia antolatzeko. Dena kosmetika, dio GRAINek. “Aspaldi ulertu zuten elikagaien transnazionalek salmentak zabaltze- ko merkatu hoberenak planetaren hegoaldean dauzkatela. Horretara- ko asmatu, garatu eta saldu behar dituzte munduko milioika txiroen- tzako produktuak. Jende horiek orain arte elikatu dira beraiek Hasieran denda txikietatik barre- Oxxoren konkurrentzia uneotan lekuan bertan ekoiztutako jakiekin na zabaldu dute korporazio handiek Soriana katea da. Eta bien aurretik, eta bizimodua ateratzeko antolatuta Hego Amerikan comida chatarra dei- urrundik, munduko banaketa sare- duzkaten merkatu informalekin”. tzen dutena. Uholde baten gisa rik handiena, Walmart. AEBen Kontsumitzaileok sarean harra- barreiatu zituzten kontsumo masi- hegoaldean soldata apalak ordain- patzeko korporazioek hasieran gai- borako asmatutako jaki eta edari duz Mexiko liderra da jaki elabora- nezka asetzen dituzte banaketa gozook. Oso prezio merkean, gai- tuen ekoizpenean. Orain banaketa kanal tradizionalak eta ondoren nera, korporazio bakoitzak hainbat sarearen jabe eginik, korporazioek lekuko jakien ordez janari merke, ataletako produktuak banatzen lortu dute haien jakiak nagusitzea prozesatuz ordezkatzen dituzte, dituelako, garraioen kostuak opti- mexikarren dietan eta bizimoduan. zabor-janez, sarritan lekuko gober- mizatuz. Dirutza handiak gastatzen dituz- nuan daudenekin elkarlanean. Ondoren etorri da azken saltzai- te propagandan eta public relations Orain europarrei ezarri nahi lea bera ordezkatzea, denda txikiak operazioetan zuritzeko berek saldu- zaien TTIP bezalako itunak, muga- kate gero eta handiagoek irenstea. tako elikagaiek eragiten dituzten rik gabeko merkataritza eta inber- Coca Colaren filiala den Oxxo katea arazo larriak. “Mexiko osoan barre- tsioa sustatzen dutenak, erabakio- 2004an iritsi zen 3.500 denda eduki- na –dio GRAINek– publizitateak rrak dira merkatuak harrapatu eta tzera, 2012an 10.000 denda zeuz- korporazioak uztartzen ditu herrita- ordezkatuz multinazionalen iraba- kan eta 2015a bukatu behar du rrek maite dituzten balioekin: fami- ziak handitzeko. Mexikok erakusten 14.000k osatuta, egunero hiru lia, iraunkortasuna, karitatea, osa- du politika horrek herritarrei dakar- denda berri irekiz. sun ona, kalitatezko enplegua... kien panorama gordin eta iluna. n
2015EKO MAIATZAREN 24A 49 TERMOMETROA - MALTZAGATIK
Xabier Letona LANCO B ANI D
Itunetan da gakoa, ez irabaztean
NAFARROAN urduritasuna sekto- zen gustukoena PSNren eskutik Eszenatoki txarrena litzateke, eta re politiko guztien muinera iritsi joatea, baina Madrilgo Podemo- hori da UPN kanpainan erabiltzen da. Azken 30 urteetako hautes- sentzat bai, batez ere alternatiba ari den bigarren mamu indartsue- kunde garrantzitsuenak izan dai- EH Bildurekin joatea bada. na. Lehena baskoak eta EH Bildu tezke bertakoak. Araban, euskal Aldaketa argiaren hipotesia: dira, eta nola. PPren biziraupena da jokoan. Eta alternatibaren blokeak –PSN gabe, Gipuzkoan ikusiko da neolibera- jakina– 26 eserleku lortzen ditu. ARABAN EAJk eta EH Bilduk lismoari aurre egin nahi dion EH Geroa Bai lehena bada, Uxue Bar- nahiko balute, PPk ez luke gober- Bildu moduko indar independen- kos izango da hurrengo lehenda- natuko. Edo berdin EAJk eta tista bati, irabazita ere, berriz karia. Podemos nagusitzen bada PSEk hala nahiko balute. Ezinez- korronte nagusiaren aurka gober- Laura Perez. Eta EH Bildu bada ko ez, baina oso gaitza izango da natzen utziko lioketen. blokeko lehen indarra? Logika PPk Arabako Diputazioa berriz Gizarte aldaketak egun baka- demokratikoak eramango luke gobernatzea. Eta Gasteizen? rrean neurtzeko termometro esatera aldaketaren eskeman berak Javier Marotok akaso lortuko du garrantzitsuena dira gaur egun beharko lukeela hurrengo lehen- gehiengoa, baina EH Bilduk, hauteskundeak. Batzuetan argi dakari, baina… orduan entzungo Podemosek sostengatutako sumatzen da aurreko legealdiko da “Nafarroako gizartea ez dagoe- Sumandok eta Irabazik inkestek norabide bera eta tentsio eza. Ez la halako egoera baterako presta- iragarritakoa lortzen badute, da kasua, oraingoan hauteskun- tua”, edo “horrelako gobernu ezkerreko hautagaitza batek PP deetako emaitzen elkarrizketak batek ez lukeela urtebete iraun- garaituko luke. Eta Jeltzale eta gutxitan moduan heltzen ari dira go”, edo “oraindik koalizioak sozialisten baturak ere bai. Edo sukalde eta kale txokoetara. behar duela biziberritze demokra- EAJ eta EH Bildurenak. Noren Emaitzek emango dute aldake- tiko sakonagoa” edo beste hainbat esku da, beraz, euskal PPren taren neurria, baina alderdi klasi- aitzaki. Perezek dio programetan azken gotorlekua? koek –ezker-eskuin– hartu behar- oinarrituko direla, Araizek bloke- Olanotarren lehian Xabierren ko dute apunterik azken urteetako ko lehenengo indarraren aukera aukera korapilatsuagoa da. EAJ hainbat gertaeratik: Podemos, errespetatuko dutela eta Barkosek eta PSEren arteko harremana Ciudadanos, gizarte mugimendue- ez dakitela, emaitzen ondoren era- beste egoera batean zegoen tako jauzia politika instituzionale- bakiko luketela hori. 2011n, oraindik Patxi Lopez ra, hautetsien hautaketarako barne lehendakari zela. Bi alderdiek prozesuak, alderdia eta bere egin dute jada ibilbide bat harrez gobernuaren arteko harremana… “Ez du agintzen boto geroztik eta Gipuzkoan Bilduk Egokitzeko ahalmena erakusten gehien lortzen duenak, gehiengoa lortuta ere, foru ez duenak herren helduko dio kri- parlamentario, gobernuan berriz agintzea arras siak ekarritako aro politiko-sozial batzarkide edo zail aurreikusten da. Podemosek berriari. zinegotzi gehien batzen eta Irabaziren emaitzek eman duenak baino” lezakete ezustekorik, baina HIPOTESI batzuk. Nafarroa: orduan ere gaitza horiek EH enpate teknikoa iragartzen dute, Bildu sostengatzea, batez ere ez dago inkestarik bloke bati Gerta liteke baita ere UPN, PP Podemosen aldetik. –UPN-PSN-PP-Ciudadanos / eta Ciudadanosek beste blokeak Azken ohar bat hautetsiei: gaur Geroa Bai, Podemos, EH Bildu, baino gehiago lortzea, 22-21 ira- egun ez du agintzen boto gehien Ezkerra– garaipen oso argia ema- baztea, adibidez. “Salbazio gober- lortzen duenak, parlamentario, ten dionik. Sortu daiteke bloke nua” litzateke, baina gobernu oso batzarkide edo zinegotzi gehien arteko osaketarik? Oso gaitza, ahula ere bai. Posible litzateke, batzen duenak baino. Keinukarien baina inkestetan bat agertzen da: halaber, abuztuaren 24rako gober- jarrerak –hemen bai, hemen ez– Geroa Bai, Podemos, PSN eta nurik ez eratzea eta hauteskun- ez du balio, arauak instituzio guz- Ezkerra. Ez litzateke Laura Pere- deak errepikatu behar izatea. tietarako balio du. n
50 2015EKO MAIATZAREN 24A zozketakASTE HONETAKO Argiako harpidedunentzat
Eureka! Lar Zaldiak Zientzia museoa
Bi lagunentzako saio bat 2 lagunentzako bina sarrera LARTZANDIETA Baserria, Urdaiaga auzoa, 44 Mikeletegi, 43 Usurbil GIPUZKOA Donostia GIPUZKOA www.larzaldiak.com www.euskalmuseoa.es 1 2
Ekainberri Ukabilak eta loreak 3 lagunentzako Julen Belamuno bina sarrera
Portale, 9 2 liburu opari Zestoa GIPUZKOA www.ekainberri.com www.elkar.com 3 4
AZKEN IRABAZLEAK (2460. Argia) LAR ZALDIAK AQUARIUM Mikel Arrazola Aranzadi (Donostia) Onintze Guridi Otsoa (Arrasate) Igor Jimenez Honrado (Elorrio) INGURU ABENTURA Idoia Atxaga Mendizabal (Hernani) Okatxu David Cascan Porben (Barakaldo) Alberto Los Arcos Fernandez (Aras) Ibon Garmendia Larrañaga (Urrestilla) komikia opari Edurne San Martin Larrañaga (Eibar) PLANETARIOA Pilar Otaegi Urruzola (Larraul) Stee-Eilas (Gasteiz) www.argia.eus/denda Julen Goia Eraunzetamurgil (Donostia) Andoni Alba Salaberria (Iruñea) ARGIA KAMISETA 5 Edurne Arrizabalaga Basterretxea (Ondarroa)
* Bisitaldietarako epea: Bi hilabete PARTE HARTZEKO Astelehenetik ostiralera 08:00-15:30 Tel: 943 37 15 45 • [email protected] www.argia.eus/gunea