Promena Broja Stanovnika Grada Istočno Sarajevo U Međupopisnom Periodu 1991-2013
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
STANOVNIŠTVO, 2019, 57(1), 53-69 https://doi.org/10.2298/STNV190206001L © by the Demographic Research Centre of the UDK 314.87(497.6) Institute of Social Sciences & the Association Short communication of Demographers of Serbia Submitted: 06 Feb 2019 | First Online: 03 Jul 2019 Promena broja stanovnika Grada Istočno Sarajevo u međupopisnom periodu 1991-2013 MARIANA L T 1 | DRAŠKO M 2 | ALEKSANDAR M 2 UKIĆ ANOVIĆ ARINKOVIĆ AJIĆ SAŽETAK nika za 1991. godinu, jer je dezintegracija naselja na teritoriji Grada Istočno Sarajevo Prostor Grada Istočno Sarajevo je po stvorila ogromne probleme uporedivosti mnogo čemu specifičan, a između ostalog statističkih podataka o stanovništvu. Na- po tome što su ratni sukobi (1992-1995) kon toga analizirana je međupopisna di- doveli do značajnih promena, prvenstveno namika stanovništva u periodu 1991-2013. u pogledu teritorije i državnih granica, a godine. Istraživanje je pokazalo da Grad izazvali su i velika pomeranja stanovniš- Istočno Sarajevo u međupopisnom perio- tva što sa sobom nosi niz demografskih du ima pozitivnu populacionu dinamiku, promena i posledica. Predmet istraživanja koja je karakteristika isključivo urbanog rada je međupopisna promena broja sta- prostora, dok ruralni prostor ima obeležje novnika 1991-2013. godine, po čemu je ukupne depopulacije. uočljivo da je Bosna i Hercegovina bila bez popisa stanovništva 22 godine. Cilj KLJUČNE REČI istraživanja je bio da se utvrdi da li je međupopisna dinamika stanovništva pozi- međupopisna promena broja stanovnika | tivna ili negativna, odnosno da li je prisu- populaciona dinamika | depopulacija | tan proces depopulacije i koliko je on Grad Istočno Sarajevo | Bosna i Hercego- istovetan za celokupan istraživani prostor. vina Da bi se ostvario cilj istraživanja bilo je neophodno izvesti procenu broja stanov- 1 Univerzitet u Istočnom Sarajevu, Filozofski fakultet Pale, Katedra za geografiju | maria- [email protected] 2 Univerzitet u Banjaluci, Prirodno-matematički fakultet 54 M. Lukić Tanović, D. Marinković, A. Majić UVOD kapacitet, s obzirom na to da je 30% naselja iz ove kategorije veličine ispod Grad Istočno Sarajevo nalazi se u 50 stanovnika. Podela naselja među istočnom delu Bosne i Hercegovine entitetima stvorila je probleme dezin- (BiH), odnosno u istočnom delu Re- tegrisanosti pejzažne strukture, funk- publike Srpske (RS). Teritoriju Grada cionalne povezanosti prirodnih resursa čini šest opština: Istočno Novo Saraje- i prerađivačkih kapaciteta centara vo, Istočna Ilidža, Pale, Sokolac, privrednog razvoja. Dezintegracija Trnovo i Istočni Stari Grad. Ukupna naselja na teritoriji Grada stvorila je površina ovog prostora iznosi 1.449,2 ogromne probleme uporedivosti stati- km2. Jedna od specifičnosti prostornog stičkih podataka o stanovništvu. De- razvoja Grada je administrativno- mografske analize veoma su otežane, teritorijalna nekompaktnost, s obzirom jer se ne može odrediti egzaktan broj da se sastoji od dva dela: većeg sever- stanovnika podeljenih naselja prema nog (1.405,3 km2) i znatno manjeg Popisu iz 1991. godine (Lukić Tano- južnog dela (svega 43,9 km2), koji su vić i Marinković 2017). međusobno odvojeni teritorijom opšti- Naseobinski sistem istraživanog ne Trnovo, odnosno Kantonom Sara- prostora specifičan je po tome što nosi jevo u Federaciji Bosne i Hercegovine epitet grada, iako većina prostora ima (Lukić Tanović 2018). izrazito ruralna obeležja. Čak 97% Prema Popisu stanovništva 2013. teritorije Grada čini ruralni prostor gde godine istraživani prostor ima 59.916 je smešteno svega 35% stanovništva. stanovnika u 216 naseljenih mesta. U Od ukupno 216 naseljenih mesta, 211 naseobinskom smislu, Grad karakteri- spada u kategoriju ruralnih. Karakteri- še gusta usitnjena mreža naselja, a više stika ruralnog prostora je stalno odse- od polovine naselja (65,3%) pripada ljavanje stanovništva, negativan pri- kategoriji do 100 stanovnika. rodni priraštaj, ukupna depopulacija i Granica koja je podelila teritoriju starenje stanovništva (Lukić Tanović i Bosne i Hercegovine na dva entiteta sa Marinković 2018b). sobom nosi niz negativnih posledica. Predmet istraživanja je međupopi- Prilikom razgraničenja nije se pošto- sna promena broja stanovnika na pro- vao naseobinski sistem i administra- storu Grada Istočno Sarajevo, a tivne granice naselja, što je dovelo do osnovni cilj je da se utvrdi da li je dezintegracije, odnosno podele naselja međupopisna dinamika stanovništva između entiteta, stvaranja „dvojnih“ pozitivna ili negativna, odnosno da li naselja, funkcionalno nerentabilne je na istraživanom prostoru prisutan podele urbanih celina, gde granica proces depopulacije i da li je on isto- seče ulice i stambenu infrastrukturu. vetan za celokupan istraživani prostor. Na prostoru nekadašnjeg Grada Sara- jeva entitetskom granicom podeljeno je 43 naseljena mesta. Većinu pode- ljenih naselja karakteriše ukupna de- populacija i oslabljen demografski https://doi.org/10.2298/STNV190206001L Promena broja stanovnika Grada Istočno Sarajevo u međupopisnom periodu 1991-2013 55 METOD Marinković i Vranješ (2013). „Usljed određenih metodoloških razlika, a Teorijsko-metodološki okvir posebno s obzirom na velike adminis- istraživanja trativno-teritorijalne promjene, upore- Osnovna hipoteza u radu pretpostavlja divost podataka popisa iz 1991. i da je na prostoru Grada Istočno Sara- 2013. godine, za nivo Republike Srp- jevo u međupopisnom periodu (1991- ske, je skoro nemoguća bez ulaska u 2013) došlo do porasta broja stanovni- popisne krugove i razdvajanje naselja ka, i to usled rasta broja stanovnika u koja su podijeljena međuentitetskom urbanim sredinama, dok je u ruralnim linijom razgraničenja“ (Marinković i sredinama izražena ukupna depopula- Vranješ 2013: 40). cija. Popis stanovništva, domaćinstava i Metodologija se bazira na analizi stanova 2013. godine na prostoru podataka Popisa stanovništva 1991. i Bosne i Hercegovine sproveden je u 2013. godine (FBiH 2018), uz neop- periodu od 1. do 15. oktobra 2013. hodno modifikovanje i podešavanje, godine. Preliminarni rezultati Popisa radi uporedivosti podataka, kako je objavljeni su u decembru iste godine. dalje u tekstu objašnjeno. Ovi rezultati sadržavali su samo po- Jedna od metodoloških razlika dva datke o ukupnom broju popisanih lica. analizirana popisa odnosi se na popi- Agencija za statistiku Bosne i Herce- sane radnike i članove njihovih doma- govine konačne rezultate Popisa 2013. ćinstva koji u inostranstvu borave godine objavila je tek u julu 2016. godinu dana ili duže. U Popisu 2013. godine. Zbog neusaglašenosti metodo- godine, u stalno stanovništvo uključe- logije obrade podataka Popisa stanov- na su samo lica koja na radu ili borav- ništva 2013. godine, Republički zavod ku u inostranstvu borave kraće od za statistiku Republike Srpske u de- jedne godine, a za odsutna lica podat- cembru 2016. godine objavio je ko- ke su mogli dati samo članovi doma- načne rezultate Popisa stanovništva za ćinstva. U Popisu iz 1991. godine, pod nivo Republike Srpske.1 stalnim stanovništvom podrazumevalo U radu su korišćeni podaci Repu- se da su stalni stanovnici jednog mesta bličkog zavoda za statistiku RS s obzi- sva lica koja u tom mestu stanuju, tj. rom na to da se istraživani prostor imaju mesto prebivališta bez obzira da nalazi na teritoriji Republike Srpske. li su se u momentu popisa nalazila u tom mestu ili su bila odsutna iz nekog 1 Razlika između konačnih rezultata Agencije razloga, bilo u zemlji ili inostranstvu za statistiku BiH (ASBiH 2016) i Republičkog (Marinković i Vranješ 2013). zavoda za statistiku RS na nivou Republike Najveći problem egzaktne kompa- Srpske iznosi 58.081 stanovnika, odnosno Republika Srpska po rezultatima zvanične racije demografskih pokazatelja iz statističke institucije u RS ima 4,7% stanovni- Popisa 1991. i 2013. godine za Grad ka manje nego po rezultatima zvanične stati- Istočno Sarajevo predstavlja koncep- stičke institucije u BiH. Kada je reč o Gradu tualna razlika ova dva popisa. Problem Istočno Sarajevo, razlika iznosi 1.600 stanov- uporedivosti podataka naglašavaju nika, odnosno prema statistici Republike Srp- ske za 2,6% manje u odnosu na statistiku BiH. 2019, 57(1), 53-69 56 M. Lukić Tanović, D. Marinković, A. Majić Istraživanje je zahtevalo korišćenje Svaka administrativno-teritorijalna različitih metoda, kao što su metod promena neposredno utiče na uporedi- geografske analize i sinteze, matema- vost statističkih podataka, koji su sko- tičko-statistički metod, te metod klasi- ro uvek prikazani prema važećoj pode- fikacije i generalizacije. Komparativ- li, što u velikoj meri otežava praćenje nom analizom utvrđene su promene do demografskih promena u dužim vre- kojih je došlo u međupopisnom perio- menskim intervalima i zahteva veliki du sa posebnim osvrtom na depopula- posao pri pregrupisavanju i usaglaša- ciju ruralnih prostora. Osnovna tehni- vanju podataka (Knežević 2014). ka koja se koristila za izradu karata Metodologija za procenu broja sta- demogeografskih pokazatelja je GIS novnika 1991. godine na nivou nase- aplikacija, programski paket ArcGis ljenih mesta Grada Istočno Sarajevo 10.3.1. bila je sledeća: za naselja koja nisu promenila svoje teritorijalno- Metodologija procene broja administrativne granice, koristili su se stanovnika za 1991. godinu podaci o broju stanovnika prema re- Administrativno-teritorijalne granice zultatima Popisa iz 1991. godine, a za opština i naseljenih mesta na istraži- 43 naseljena mesta koja su podeljena vanom prostoru značajno su se pro- entitetskom granicom urađena je pro- menile formiranjem Grada Istočno cena broja