Teoria Literatury · Krytyka · Interpretacja
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
1 2016 Dwumiesięcznik Instytutu Badań Literackich pan www.tekstydrugie.pl teoria literatury · krytyka · interpretacja Stowarzyszenie „Pro Cultura Litteraria” 2 teksty drugie 2016 / 1 SPIS TREŚCI Powrót pokolenia? Współpraca merytoryczna: Anna Artwińska, Agnieszka Mrozik WSTĘP 7 ANNA NASIŁOWSKA O pokoleniach literackich – głos sceptyczny SZKICE 13 ANNA ARTWIŃSKA Transfer międzypokoleniowy, epigenetyka i „więzy krwi”. O Małej Zagładzie Anny Janko i Granicy zapomnienia Siergieja Lebiediewa 30 ARÁNZAZU CALDERÓN PUERTA Przekaz międzypokoleniowy. Pamięć o antyfrankistowskim komunistycznym ruchu oporu 46 AGNIESZKA MROZIK „Dziadek (nie) był komunistą”. Między/ transgeneracyjna pamięć o komunizmie w polskich (auto)biografiach rodzinnych po 1989 roku 68 ANJA TIPPNER Sensing the meaning, working towards the facts: drugie pokolenie a pamięć o Zagładzie w tekstach Bożeny Keff, Magdaleny Tulli i Agaty Tuszyńskiej. Przeł. K. Adamczak 88 ANNA ZAWADZKA Piętno „żydokomuny” w ujęciu pokoleniowym. Szkic do badań INTERPRETACJE 108 PRZEMYSŁAW CZAPLIŃSKI Państwo bez wstrętu 126 MATEUSZ ZIMNOCH Wstręt jako miejsce prawdy. Transgresywne doświadczenie abiektu w reportażu Bomżycha Jacka Hugo-Badera DOCIEKANIA 143 MARIA PRUSSAK Francuskie teksty Adama Mickiewicza 151 PAWEŁ BEM Dlaczego polskie edytorstwo naukowe nie istnieje 169 AGNIESZKA PRZYBYSZEWSKA O retoryce rozgrywania i dotyku oraz niektórych strategiach otwarcia na czytelnika w wybranych przykładach literatury nowomedialnej (rekonesans) GLOSY 189 KAROLINA SZYMBORSKA Children studies jako perspektywa metodologiczna. Współczesne tendencje w badaniach nad dzieckiem 206 ELŻBIETA ZARYCH Przekład literatury dla dzieci i młodzieży – między tekstem a oczekiwaniami wydawcy i czytelnika ROZTRZĄSANIA I ROZBIORY 228 DANUTA SZAJNERT O prze-pisywaniu 242 DARIUSZ ŚNIEŻKO Przywracanie głosu 253 ANNA ARTWIŃSKA, O pokoleniach z perspektywy AGNIESZKA MROZIK niemieckiej KOMENTARZE 264 EWA KOBYŁECKA-PIWOŃSKA Gombrowicz we współczesnej Argentynie. Lektura grupy „Literal” 281 EWA KOBYŁECKA-PIWOŃSKA Dziennik argentyński, czyli jakiego Gombrowicza czyta się w Buenos Aires? 303 PAU FREIXA TERRADAS, Gombrowicz jako postać fikcyjna BOŻENA ZABOKLICKA w literaturze argentyńskiej PREZENTACJE 317 SIGRID WEIGEL Genealogia – ikonografia i retoryka pewnej figury epistemologicznej. Przeł. K. Różańska ROZMOWY 347 ANNA ARTWIŃSKA, Pożytki z „pokolenia”. MAŁGORZATA FIDELIS, Dyskusja o „pokoleniu” AGNIESZKA MROZIK, jako kategorii ANNA ZAWADZKA analitycznej PRZECHADZKI 367 WOJCIECH TOMASIK Jeszcze inna zabawa Lalką 4 teksty drugie 2016 / 1 TABLE OF CONTENTS The Return of the Generation? Guest Editor: Anna Artwińska, Agnieszka Mrozik FOREWORD 7 ANNA NASIŁOWSKA On Literary Generations: A Skeptical Voice ESSAYS 13 ANNA ARTWIŃSKA Intergenerational Transfer, Epigenetics and ‘Blood Ties’: Anna Janko’s A Minor Extermination and Sergey Lebedev’s Oblivion 30 ARÁNZAZU CALDERÓN PUERTA Intergenerational Transfer: Remembering the Antifrancoist Communist Resistance Movement 46 AGNIESZKA MROZIK Grandpa Was (Not) a Communist: Inter/Transgenerational Memory about Communism in Polish Family (Auto) Biographies after 1989 68 ANJA TIPPNER Sensing the Meaning, Working towards the Facts: The Second Generation and Memory of the Holocaust in works by Bożena Keff, Magdalena Tulli and Agata Tuszyńska. Trans. K. Adamczak 88 ANNA ZAWADZKA The Stigma of ‘Żydokomuna’ [Judeocommunism] from a Generational Perspective: An Introduction INTERPRETATIONS 108 PRZEMYSŁAW CZAPLIŃSKI The State without Disgust 126 MATEUSZ ZIMNOCH Disgust as a Place of Truth: Transgressive Experience of the Abject in Jacek Hugo-Bader’s Reportage Bomżycha INVESTIGATIONS 143 MARIA PRUSSAK The French Texts of Adam Mickiewicz 151 PAWEŁ BEM Why There Is No Scholarly Editing in Poland 169 AGNIESZKA PRZYBYSZEWSKA On Strategies of Openness to the Reader in Selected Examples of New Media Literature (A Reconnaissance) NOTES 189 KAROLINA SZYMBORSKA Children Studies as a Methodological Perspective: Contemporary Tendencies in Children’s Research 206 ELŻBIETA ZARYCH Translating Children’s and Young Adults Literature: Between the Text and the Expectations of Publishers and Readers DISCUSSIONS AND ANALYSES 228 DANUTA SZAJNERT On Trans-Scribing 242 DARIUSZ ŚNIEŻKO Restoring the Voice 253 ANNA ARTWIŃSKA, Generations from a German AGNIESZKA MROZIK Perspective COMMENTARIES 264 EWA KOBYŁECKA-PIWOŃSKA Gombrowicz in Contemporary Argentina: Readings of the Literal Group 281 EWA KOBYŁECKA-PIWOŃSKA The Diario Argentino, or: What Sort of Gombrowicz Do They Read in Buenos Aires 303 PAU FREIXA TERRADAS, Gombrowicz as a Fictional Character BOŻENA ZABOKLICKA in Argentinean Literature PRESENTATIONS 317 SIGRID WEIGEL Genealogy – The Iconography and Rhetoric of a Certain Epistemological Figure Trans. K. Różanska CONVERSATIONS 347 ANNA ARTWIŃSKA, The Usefulness MAŁGORZATA FIDELIS, of ‘Generations’: AGNIESZKA MROZIK, Discussing the ‘Generation’ ANNA ZAWADZKA as an Analytic Category WANDERINGS 367 WOJCIECH TOMASIK Another Way of Playing with The Doll Wstęp O pokoleniach literackich – głos sceptyczny Anna Nasiłowska teksty drugie 2016, nr 1, s. 7–11 DOI: 10.18318/td.2016.1.1 e wstępnych uwagach do książki Pokolenia literackie Ka- Anna Nasiłowska Wzimierz Wyka zauważa, że problem pokoleń jest trudny – prof. dr hab., do uchwycenia, gdyż pierwszą barierą jest oczywistość samego pracownik IBL PAN, członkini Zespołu pojęcia: „najprostsze doświadczenie wskazuje istnienie pokoleń Literatura i Gender jako pewnych grup biologicznych, związanych z sobą podobnym IBL PAN. Zastępca wiekiem” – zauważa badacz (s. 14), a potem cytuje niemieckie- redaktora naczelnego go badacza Wilhelma Pindera, który rzecz ujął sentencjonalnie: „Tekstów Drugich”. Ostatnio opubliko- „Zwykliśmy nie dostrzegać tego, co z a w s z e widzimy. Jest wała biografię Marii to niebezpieczeństwo spraw zbyt oczywistych…” . Pojęcie „po- Pawlikowskiej-Ja- kolenia” niekoniecznie nosi przecież znamiona terminu, koncep- snorzewskiej (2010), cja generacji rozumianej zarówno biologicznie, jak i jako pewna wybór pism Stefanii Zahorskiej (2010), wspólnota doświadczeń historycznych pojawia się już w Sta- reportaż historyczny rym Testamencie, w wywodach genealogicznych i w opowieści Wolny agent Umeda o wyprowadzeniu Żydów „z domu niewoli, czyli z Egiptu, przez i druga Japonia Mojżesza. (2013) oraz tom poezji Żywioły (2014). Sprawa tak oczywista nie była, skoro książka Wyki Pokolenia Współredaktorka literackie, napisana przed wojną i ukończona w 1938 roku, wzbu- Encyklopedii gender dziła opór profesora Stefana Kołaczkowskiego, który sprzeciwił (2014). Kontakt: anna. się jej publikacji. Potem rzecz rozpatrywał Julian Krzyżanowski [email protected] i wydał opinię pozytywną, ale i ona, i maszynopis pracy spłonęły 8 teksty drugie 2016 / 1 POWRÓT POKOLENIA? w 1939 roku. Pokolenia literackie ukazały się wreszcie w 1977 roku, po śmierci Kazimierza Wyki na podstawie maszynopisu odnalezionego w jego archiwum. Jeśli jednak zastanowić się nad treścią kryjącą się w słowie „pokolenie”, okazuje się ona niezbyt jasna. Ludzie przecież przychodzą na świat nie falami, ale w pewnym continuum biologiczno-społecznym. Nawet w jednej rodzinie, jeśli tylko jest dość licz- na, generacje zwykle krzyżują się z relacjami pokrewieństwa: najmłodszy wuj bywa w wieku bratanka, a młodsza ciotka za tytułowanie „ciotunią” może się obrazić. Poję- cie „pokolenia” jest dość arbitralną próbą określenia całej generacji wobec znaczących elementów doświadczenia historycznego, z czym mamy do czynienia już w wypadku starotestamentowej Księgi Wyjścia. Wydziela pewną grupę, przypisując jej wspólnotę doświadczeń. Pierwszym momentem w historii literatury, gdy problem „pokoleń” i pokolenio- wości zyskał znaczenie, był romantyzm ze względu na konflikt ze starszą genera- cją klasyków. Nowy prąd, wchłaniający inspiracje angielskie i niemieckie, związany także z fermentem wokół tajnych związków, zyskał czytelność, gdy zdefiniował się jako „bunt młodych”. Stało się to dzięki – nota bene klasycystycznej w stylu – Odzie do młodości Mickiewicza. Na taką też genealogię problemu pokoleń literackich po- woływał się Kazimierz Wyka w swojej rozprawie, zwracając też uwagę na czynnik „przeżycia pokoleniowego”, przez co rozumieć trzeba występowanie formującego zespołu doświadczeń, zwykle związanych z pewnymi wydarzeniami historycznymi o charakterze przełomowym. Od romantyzmu pokoleniowość stała się więc wy- godnym hasłem, wzmacniającym spór estetyczny o argument koniecznej wymia- ny, cyklicznych przemian, akcentujący nowość i „zastępowanie ojców przez synów” (Karl Mannheim). Już taki, dość ostrożny, ale i oczywisty, opis historycznoliterackiego problemu wykazuje możliwość ujawnienia się pewnych niekonsekwencji i nieoczy- wistości w relacjach między estetyką, zbiorową identyfikacją a cezurami historycz- nymi i aspektami biologicznymi. Im bliżej XX wieku, tym bardziej problem „poko- leniowości” nabrzmiewa, co dowodzi związku nie tyle z nowoczesną estetyką, co z formami życia społecznego, przyspieszeniem kulturowym i intensywnością życia zbiorowego. Marta Piwińska w książce Złe Wychowanie (s. 59), omawiając model biografii ro- mantycznej na przykładzie Chateaubrianda, na którego życiu odcisnęły się wypadki rewolucji francuskiej, potem okresu napoleońskiego, a następnie restauracji, trochę nawiasowo zauważyła: W dwudziestym wieku biografie są pisane jako wypadkowe przemian społeczno- -historycznych albo kamuflaże – i ewentualnie kompensaty – jakiejś klęski. Czy są to biografie beletrystyczne, czy vie romancée, czy wątki biograficzne w dziełach WSTĘP ANNA NAsiłOWSKA