15° 2 zaterdag 29 september 2018 nederlandsdagblad jaargang 74 nr. 19.952 www.nd.nl [email protected] 088 1 999 999

Dick Schinkelshoek nd.nl/nederland advertenties

Ideologische strijd Op zoek naar een baan Richtlijn: tweede met waardering? én onrust over geld psychiater bij Kom werken Subsidie voor Siriz? bij Curadomi euthanasie pagina 4 ▶Utrecht Een psychiatrische patiënt die zegt collega Bram Bakker een brandbrief dat hij ‘dood’ wil: wanneer komt over deze kwestie. Die werd onderte- dat door zijn ziekte, wanneer is het kend door tweehonderd vakgenoten. een weloverwogen keuze voor eu- De richtlijn is zorgvuldiger dan de thanasie? Een nieuwe richtlijn moet oude, maar verandert ‘niets wezen- psychiaters beter op weg helpen. lijks’ aan het probleem waar zij en Maar niet iedereen is enthousiast. collega’s tegenaan lopen, zegt Van Fe- nema. ‘Namelijk dat het buitenge- De richtlijn die de Nederlandse Ver- woon moeilijk is in te schatten of ie- eniging voor Psychiatrie (NVvP) vrij- mand uitzichtloos lijdt.’ Daardoor dag presenteerde, schrijft psychiaters wordt die inschatting erg subjectief. voor om familieleden sterker te be- ‘Hoe weet je of iemand niet over een trekken bij de beslissing. jaar anders naar zijn leven kijkt? Bij Ook moet een tweede, onafhankelijke ons is de invloed van externe omstan- psychiater nagaan of er nog behan- digheden op de patiënt groot.’ delmogelijkheden zijn die de patiënt Zelf wil ze niet graag de extra psychi- vandaag bij zouden kunnen helpen. ater zijn die moet beoordelen of er ‘Vooral over dat laatste waren veel niet een kansrijke behandeling is ver- de krant vragen’, zegt hoogleraar psychiatrie geten. ‘Ik ben in tien jaar aan het aan het AMC en voorzitter van de ver- LUMC zo’n vijf psychiatrische patiën- digitaal lezen? eniging Damiaan Denys. ten tegengekomen van wie je kunt zie nd.nl/ Wie in Nederland voor euthanasie in zeggen: zij leden uitzichtloos. Van vierdeherfst aanmerking wil komen, moet vol- alle anderen zou ik dat niet durven doen aan een aantal criteria. Het cri- concluderen.’ Van Fenema is niet te- terium ‘uitzichtloos lijden’ is bij psy- gen euthanasie. ‘Maar bij psychiatri- chiatrische patiënten echter lastig sche patiënten is dat zo complex. Dat vast te stellen. Hun ziekte is op zich- moet een zeldzaamheid blijven.’ zelf niet dodelijk. De doodswens kan Iedere euthanasie zou daarom ook voortkomen uit het ziektebeeld. vooraf getoetst moeten worden, stelt Daarvoor is de psychiater van buiten Van Fenema, in plaats van wat nu ge- bedoeld. ‘Deze expert beslist niet over beurt: door regionale toetsingscom- de levensbeëindiging. Hij bekijkt missies achteraf. ‘En dan niet door slechts of er geen kansrijke behande- één psychiater van buiten, maar door Maria Grever lingen over het hoofd zijn gezien.’ een tafel vol vakbroeders en eventu- Nederland is een van de weinige lan- eel een jurist erbij, met wie je de aan- Geschiedenis in den waar mensen met een psychiatri- vraag grondig bespreekt.’ sche ziekte euthanasie kunnen krij- de gevarenzone gen. De richtlijn, die de oude van de huisarts 2009 vervangt, moet volgens de NVvP In Nederland vindt jaarlijks bij onge- pagina 4 eraan bijdragen dat dit ‘zo zorgvuldig veer zestig psychiatrische patiënten mogelijk’ gebeurt. euthanasie plaats. Het aantal aanvra- Ook onder de nieuwe richtlijn is eu- gen neemt snel toe. thanasie geen recht van de patiënt, of De richtlijn is ook bedoeld voor huis- een plicht van de psychiater, bena- artsen. Ook een huisarts die een vraag drukt Denys. Er blijft ruimte voor be- om actieve levensbeëindiging krijgt handelaars die principiële bezwaren van een psychiatrische patiënt, moet hebben. eerst een psychiater raadplegen. Aan de richtlijn is drie jaar gewerkt ‘hooguit vijf patiënten’ samen met artsenfederatie KNMG. De Behoorlijk kritisch op de nieuwe Levenseindekliniek, waar het meren- Willeke richtlijn is Esther van Fenema, psy- deel van de euthanasie van psychia- nd.nl/cartoons chiater in het LUMC. Ze schreef in no- trische patiënten plaatsvindt, is ‘blij’ Te veel vember vorig jaar samen met haar met de nieuwe richtlijn. < affaires: advertentie is er iets

Zending over Grenzen met de VVD? zoekt een Communicatietalent pagina 18

Meer informatie: zendingovergrenzen.nl/vacatures

prijs € 1,75 zaterdag € 3,00

Een christelijke club in camouflagekleren commentaar pagina 3 2 nederlands dagblad zaterdag 29 september 2018

anp nd.nl/nederland Rutte: niet je leven aanpassen door dreiging

▶Den Haag Bij de zeven verdachten die don- te verwachten is, hoe hoger het gezag kan er telefonisch toestemming gege- derdag zijn opgepakt vanwege het dat toestemming geeft’, zegt Rem- ven worden. Dat is minutenwerk.’ kunstmestbom is gemakkelijk te maken plannen van een aanslag, zijn on- mert Heuff, hoofd van de DSI. De DSI Kunstmest is een geliefd product bij ammonium- en nitraatmoleculen der meer aanzienlijke hoeveelheden is, zoals de dienst het zelf omschrijft, grootste cadeau terroristen of andere criminelen die worden afgebroken, waardoor in- grondstoffen voor explosieven voor ‘een combinatie van groen en blauw’. Premier Rutte wilde vrijdag weinig zelf bommen maken. Kunstmest be- eens een grote hoeveelheid zuur- bomvesten gevonden en 100 kilo Oftewel van militairen (groen) en po- kwijt over de zaak. Ook na de arresta- staat gedeeltelijk uit ammoniumni- stofgas ontstaat. Dat veroorzaakt de kunstmest, dat mogelijk geschikt is litie (blauw). De dienst is grofweg te ties van terreurverdachten blijft het traat, dat vrij gemakkelijk explosief drukgolf van de explosie. Vooral die voor het maken van een autobom. verdelen in arrestatieteams en inter- belangrijk dat Nederland waakzaam kan worden gemaakt door het te drukgolf, met snelheden van ruim ventieteams. Arrestatieteams rukken blijft. De dreiging is immers al langer mengen met andere stoffen. 300 meter per seconde, veroorzaakt De zeven mannen zijn aangehouden zo’n 1600 keer per jaar uit, bijvoor- substantieel en blijft dat voorlopig, Zelfgemaakte bommen hebben de grootste schade. Kunstmestbom- door antiterrorismeteams van de beeld bij vuurwapengevaarlijke ver- zei hij. Volgens Rutte moeten Neder- daarnaast een ontsteker en brand- men worden veel in de mijnbouw Dienst Speciale Interventies (DSI). dachten. landers niet hun leven laten ont- stof nodig. Bij de explosie komt gebruikt. De Noorse massamoorde- Voor grote, gecoördineerde acties als Interventieteams komen alleen in ac- wrichten door de dreiging die bestaat. eerst de ontsteker tot ontploffing, naar Anders Breivik gebruikte een deze is persoonlijke toestemming van tie bij meer uitzonderlijke gevallen, ‘We moeten ons leven blijven leven. waarna de rest van het mengsel ex- autobom met kunstmest, die hij in de minister van Justitie en Veiligheid zoals de antiterreuractie donderdag. Het grootste cadeau dat je deze types plodeert. Door de energie van de 2011 in het regeringskwartier van nodig, in overleg met de top van het ‘Bij vooraf geplande acties dienen wij kunt geven, is dat wij ons leven gaan ontsteker verdampt het ammonium- Oslo tot ontploffing bracht. Acht Openbaar Ministerie, de NCTV, Defen- een plan van aanpak in, dat de minis- aanpassen. Iedereen moet zijn leven nitraat, dat acuut een gas wordt. De mensen kwamen om het leven. sie en de politie. ‘Hoe meer geweld er ter goedkeurt. Maar in geval van nood blijven leven.’ <

Rimme Mastebroek nd.nl/binnenland beeld istock Rosse buurt verschuift naar internet

…Prostitutie verplaatst zich van dig om de misstanden aan te pak- achter de ramen naar internet. ken.’ In Nederland zijn jaarlijks naar schat- …De controle op misstanden is ting 4500 vrouwen en meisjes slacht- moeilijk, maar komt langzaam op offer van gedwongen prostitutie, van gang. wie er 1300 minderjarig zijn. Volgens Scharlaken Koord werken ▶Amsterdam negen op de tien vrouwen die online Scharlaken Koord is een christelijke hun diensten aanbieden, zonder ver- organisatie die hulp biedt aan seks- gunning, dus technisch gezien ille- werkers, door in rosse buurten het gaal. Daartussen zitten slachtoffers gesprek met hen aan te gaan. Als van misbruik. Hoeveel dat er zijn, vrouwen er behoefte aan hebben, valt niet te zeggen. wordt er verdere hulp geboden. Maar ook vrouwen die zelf voor het Steeds vaker zijn deze vrouwen ech- beroep gekozen hebben, kunnen ter niet meer achter de ramen in de soms simpelweg geen vergunning rosse buurten te vinden. Zij spreken krijgen, weet Goodijk. ‘Dat verschilt bijvoorbeeld thuis af, of in hotels. per gemeente. In sommige plaatsen Hun diensten bieden ze vooral online zijn vergunningen aan ramen verbon- aan. Dus moest Scharlaken Koord den, niet aan individuele vrouwen. hen daarin volgen, vertelt Marijn Als ‘thuiswerkende’ vrouw moet je Goodijk. Hij leidt het digitale werk dan per definitie zonder vergunning van de organisatie. ‘Hulporganisaties aan de slag, al zou je anders willen. zoals wij zaten met de handen in het Hier moet landelijk beleid op komen. haar: hoe gaan we de vrouwen nu De ‘bordeelwet’ is in 2011 aangeno- bereiken?’ men door de Tweede Kamer, maar is In de kern is de nieuwe vorm van nog altijd niet door de Eerste Kamer hulpverlening vrij simpel, vertelde heen.’ Goodijk vrijdag op een informatie- bijeenkomst over de aanpak van in- verantwoordelijkheid ternetprostitutie. ‘We verzamelen De politie zoekt de samenwerking mobieletelefoonnummers uit online met de grootste online seksaanbie- advertenties en sturen die een sms ders van het land. ‘Wij spreken hen met ons hulpaanbod.’ aan op hun maatschappelijke verant- Steeds vaker zijn prostituees niet achter het raam, maar online te vinden. Hulporganisatie Scharlaken Koord heeft nu woordelijkheid om uitbuiting te hulpvragen een plan om ook deze vrouwen te bereiken. voorkomen’, zegt Buist. ‘Natuurlijk De eerste proef hiermee vond plaats zijn het commerciële partijen, maar in Flevoland. Dat leverde contact met Toezicht houden, om misstanden te te maken hebben. De onlinewereld is beschermde seks aanbiedt, of zegt dat de branche zo ‘schoon’ mogelijk 350 vrouwen op. ‘Erg veel, voor zo’n voorkomen, is veel moeilijker. veel minder transparant.’ dat de vrouw 24 uur per dag beschik- is, is ook in hun belang. Een slager wil dunbevolkte provincie’, vindt Goodijk: ‘In Amsterdam zijn 350 ra- De politie is hard bezig een inhaal- baar is. Buist: ‘Dan bestaat bij ons het toch ook geen vergiftigd vlees verko- Goodijk. Inmiddels komt een op de men. Met twee diensten per raam slag te maken, zegt Gert Buist, advi- vermoeden van uitbuiting.’ pen?’ Naar verwachting zullen de on- drie hulpvragen bij Scharlaken Koord praten we over ongeveer 700 vrou- seur mensenhandel bij de politie. De webcrawler zorgt ervoor dat de line seksaanbieders nog dit jaar een binnen via sms. Ook kunnen vrou- wen per dag. Dat is nog te overzien. Binnenkort krijgt de politie een zoge- verdachte advertenties rechtstreeks gedragscode ondertekenen, waarin wen anoniem chatten op de site van Online zien we in Nederland echter heten ‘webcrawler’, die voortdurend op de bureaus van rechercheurs te- ze beloven gesignaleerde misstanden de hulporganisatie. gemiddeld 8500 unieke advertenties seksadvertenties scant op verdachte rechtkomen, aldus adviseur Buist. te melden aan de politie. Wat de ge- De verschuiving van prostitutie naar per dag, veel meer dus. Daarnaast kenmerken. Een advertentie is bij- ‘Dat scheelt ons enorm veel uren volgen zijn wanneer ze zich daaraan het online domein is problematisch. zien we op straat direct met wie we voorbeeld verdacht wanneer die on- mankracht. Die hebben we hard no- niet houden, is nog niet bekend. < nieuwsvandaag HELE DAG 11.00 Waterkwaliteit Vliegers

New Orleans, vijfdaagse beurs Veertigste editie Vliegerfeest over waterkwaliteit, met een Scheveningen met honderd Nederlands paviljoen. internationale vliegeraars. 3 nederlands dagblad zaterdag 29 september 2018

redactie nd nd.nl/buitenland Benoeming Kavanaugh ligt nu bij de Senaat ▶Washington Subsidie voor Siriz Een meerderheid van de Senaats- commissie voor Justitie heeft vol- gens de partijlijnen gestemd voor Siriz had zich alle gedoe rond haar naamswijziging de kandidatuur van Brett kunnen besparen: zoveel lijkt duidelijk. In 2010 doopte Kavanaugh als lid van het Ameri- de Vereniging tot Bescherming van het Ongeboren Kind kaanse hooggerechtshof. haar werkmaatschappij om tot Siriz. De hoop was dat De voltallige Senaat moet nu beslis- ze meer ongewenst zwangere vrouwen zou bereiken, sen of hij de functie, waarvoor presi- door te breken met het religieus-activistische imago dent Donald Trump hem heeft geno- van de VBOK. Maar deze cryptochristelijke camouflage mineerd, inderdaad krijgt. ontketende een opstand van de achterban. ‘Ik denk Kavanaugh is in opspraak gekomen eerder dat dit negatief zal uitwerken’, zei erevoorzitter door beschuldigingen van seksueel grensoverschrijdend gedrag tijdens Jochem Douma. ‘Je kunt wel zeggen: we staan te veel zijn tienerjaren. bekend als christelijk, maar iedereen weet wat voor De elf Republikeinse commissieleden organisatie je bent, hoe je naam ook is.’ spraken vrijdag uiteindelijk hun Het aantal hulpvragen nam intussen wel degelijk toe. steun uit, onder wie Jeff Flake, die De Republikeinse senator Jeff Flake (midden) stemde na lang aarzelen toch En in 2013 werd de subsidie voor Siriz ruim verdubbeld. lang twijfelde. Hij maakte zich sterk voor de kandidatuur van Kavanaugh. Maar dat was een cadeau aan de SGP en ChristenUnie, voor een week uitstel, om de FBI de gelegenheid te geven de aantijgingen over die motie gestemd – dan komt er maakt door de beschuldigingen.’ Op als dank voor hulpdiensten aan Rutte II. Zo’n opzichtig tegen Kavanaugh te onderzoeken. pas eind volgende week uitsluitsel. de vraag of hij schuldig is, was Kava- douceurtje kan kwaad bloed zetten bij concurrerende Volgens The Washington Post werd De Democraten probeerden vrijdag naugh helder. ‘Ik heb dat nog nooit bij instellingen. En het tergt een ambtelijk apparaat, dat Flake op weg naar de stemming door vergeefs de stemming uit te stellen een vrouw gedaan. Niet bij haar en bij subsidie-aanvragen graag zélf behandelt, zonder op- activisten enige tijd tegengehouden door aan te dringen op het onder ede niemand anders. Het kan zijn dat doc- portunistische commando’s uit de politieke stuurhut. in een lift. Een van hen riep hem toe: verhoren van meer getuigen. Bijvoor- tor Ford door iemand anders is aange- ‘Is het dan niet belangrijk dat ik aan- beeld Mark Judge, de jeugdvriend van rand, maar niet door mij.’ Kavanaugh gerand ben? Dus u geeft mensen die Kavanaugh die aanwezig was bij de zei de derde vrouw die hem beschul- Het heeft even geduurd, maar nu is uit de smeulende zoiets doen een positie van macht?’ vermeende aanranding van Christine digde, niet te kennen. ergernis dan toch een uitslaand brandje opgelaaid. Dat Flake liet de beschuldigingen zwij- Blasey Ford. Zij deed haar verhaal De Republikeinen hebben ook in de werd aangeblazen door het Humanistisch Verbond: gend over zich heen komen, volgens donderdag. ‘Ik weet honderd procent Senaat een meerderheid, maar door een levensbeschouwelijk genootschap dat religieuze de krant. zeker dat het om Kavanaugh gaat’, zei de kleine marge (51 tegen 49 zetels) is De tien Democratische senatoren ze. ‘Ik vreesde voor mijn leven.’ het geen uitgemaakte zaak dat de smetteloosheid als zendingsbevel in zijn schild voert. stemden tegen. Onder hen Joe Man- 53-jarige Kavanaugh de baan voor het Op het ministerie dat Siriz betaalt, zetelt inmiddels een cin, die de kandidaat van Trump niet hetze leven krijgt. Met name de Republi- staatssecretaris van de ChristenUnie. Eind juli deed hij per se afwees, maar het uitstelidee Toen Kavanaugh aan het woord keinse senatoren Susan Collins en VBOK/Siriz de eer aan, hun nieuwe pand in Gouda te van Flake omstandig toejuichte. kwam, sprak hij van een politieke Lisa Murkowski vragen zich af of hun openen. Daarna viel het midzomerse gerucht dat deze Mocht het onderzoek van de federale hetze van de Democraten. ‘Mijn gezin conservatieve partijgenoot wel zo ge- ‘christelijke club’ stiekem subsidie snoept die bedoeld politie er komen – vandaag wordt en mijn naam zijn blijvend kapotge- schikt is voor het Supreme Court. < is voor ‘abortushulpverlening’, in vruchtbare aarde bij enkele media. EenVandaag haalde als aanklager zelfs een gynaecoloog in de uitzending die je met dezelfde argwaan van abortusactivisme zou kunnen verdenken: redactie nd nd.nl/politiek Gunilla Kleiverda – die kenden we toch als voorzitter van Women on Waves, met hun abortusboot.

Planbureaus: klimaatakkoord Lijdt Siriz nu onder ordinaire christen-nijd uit de hoek van rancuneuze seksuele hervormers, die zelf te vaag om concreet te worden jarenlang de progressief-liberale wind mee hadden? Dat is te slachtofferig gedacht. Als er overheidsgeld ▶Den Haag naar religieuze organisaties gaat, roept dat met recht De maatregelen die in juli in het is daarom niet mogelijk. De planbu- de Partij voor de Dieren: ‘De klimaat- vragen op, zeker als ze in camouflagekleed opereren. voorlopige Klimaatakkoord zijn ge- reaus hebben vooral kritiek op de ‘kli- plannen zijn weggesmolten tot een Dit kabinet heeft veel geld gereserveerd, 53 miljoen, presenteerd, zijn te vaag om con- maattafel mobiliteit’. De deskundigen boterzachte inventarisatie van vrij- voor preventie en hulp bij onbedoelde zwangerschap. creet uit te werken. Alle plannen bij aan die tafel hebben veel ideeën ge- blijvende intenties’, zegt partijleider Het wil echter niet langer organisatiekosten betalen, elkaar maken het doel – 49 procent opperd, maar geen keus gemaakt. Marianne Thieme. maar de hulpverlening per cliënt bekostigen. Mits die reductie van de CO2-uitstoot in 2030 Ook vinden de planbureaus dat er PvdA-Kamerlid William Moorlag be- – ‘technisch haalbaar’. ‘onvoldoende aandacht is voor de treurt dat het ‘nog niet duidelijk is of voldoet aan kwaliteitseisen, en mits het duidelijk is dwarsverbanden tussen de vijf tafels’. het kabinet de kosten eindelijk eens ‘vanuit welke missie en met welke doelstellingen de Dat is de conclusie van het Planbu- Die tafels zijn: industrie, elektriciteit, gaat verhalen op de grote vervuilers organisatie werkt’, komen Siriz én anderen daarvoor reau voor de Leefomgeving (PBL) en mobiliteit, gebouwde omgeving en en de grote bedrijven, of dat de reke- gelijkelijk in aanmerking. Dat is dus wat Siriz op orde het Centraal Planbureau (CPB). De landbouw. ning weer bij de gewone Nederlan- moet hebben: voortreffelijke hulp met open vizier. overheid moet duidelijk aangeven ders komt te liggen’. hoe de onderhandelingen aan de kli- oppositie Carla Dik-Faber (ChristenUnie) is po- maattafel nu verder moeten, zeggen Ook verschillende oppositiepartijen sitiever, maar dringt wel aan op vaart. Sjirk Kuijper ze in hun vrijdag gepresenteerde rap- reageren kritisch op het Klimaatak- ‘We kunnen het ons niet veroorloven port. De overheid moet ‘budgettaire koord. Volgens PVV-leider Geert Wil- de klimaatrekening door te schuiven en beleidsmatige kaders’ aangeven. ders blijkt uit de analyses dat de kos- naar onze kinderen.’ De kritiek die uit de analyses van bei- ten nog hoger zijn dan gedacht. Volgens premier Rutte is er geen con- de planbureaus doorklinkt, is dat de ‘Burgers worden als citroenen uitge- flict binnen de coalitie, hoewel VVD vele voorstellen van de verschillende knepen voor die peperdure groene en CDA aan de rem lijken te trekken, klimaattafels summier zijn uitge- gekte!’, twitterde hij. Aan de andere omdat het beleid duur kan uitpakken nederlandsdagblad werkt. Een algehele doorberekening zijde van het politieke spectrum stelt voor burgers en bedrijven. <

15.30 HELE DAG Het tekort van Stille tocht Katholieke musical volwassenen Stille tocht in Papendrecht om De katholieke musicalbeweging slachtoffers gezinsdrama van KISI bestaat in Nederland tien wordt afgewenteld vorige week te herdenken. jaar en viert dat in Helmond. op hun kinderen. Reina Wiskerke, pagina 31 Nog geen aabonnee?bonnnnee? Ga naar nd.nl/abonnementen 4 nederlands dagblad zaterdag 29 september 2018

Sandrine Thelosen / vk nd.nl/nederland beeld anp / Rob Engelaar Gerard Beverdam nd.nl/nederland beeld Ron Beenen Drugsgebruik in Ideologie én geld: dit verkeer blijkt …Wat zit er achter het protest tegen Siriz? De organisatie ligt al weken- lastig te bewijzen lang onder vuur, omdat ze onge- wenst zwangere vrouwen niet ‘neu- traal’ zou helpen. ▶Den Haag Een jaar na de invoering van de …Onderlinge wrevel, ideologische speekseltest boekt de politie snel twisten én een strijd om de nieuwe vorderingen bij het betrappen van subsidiepot lopen dwars door elkaar drugsgebruikers in het verkeer. Het heen. blijkt nog wel ingewikkeld om ver- volgens het bewijs rond te krijgen. ▶Den Haag De strijd om Siriz is een ideologische In het afgelopen jaar zijn 1250 men- strijd: worden vrouwen die onge- sen betrapt met een te hoge dosis wenst zwanger zijn wel op een onaf- drugs in het lichaam, maakte het hankelijke manier geholpen? Openbaar Ministerie (OM) vrijdag be- Maar het is net zo goed een strijd om kend. subsidie, en de manier waarop de po- Van hen had meer dan de helft een litiek daarmee omgaat. De bron van mix van verschillende drugs gebruikt. het conflict ligt in het najaar van 60 procent van de overtreders was 2013. Toen regelden SGP en Christen- tussen de 18 en 30 jaar. De meeste Unie (als ‘constructieve oppositie’) mensen hadden wiet gerookt; op de met regeringspartijen VVD en PvdA tweede plaats stond het gebruik van Een speekseltest dat de subsidie voor Siriz flink werd amfetamine en op plaats drie het verhoogd, naar 1,5 miljoen euro per snuiven van cocaïne. heid. Bij een combinatie van drugs jaar. Met dat geld kon Siriz haar acti- Op 1 juli 2017 is de speekseltest inge- wordt vaak een taakstraf opgelegd. viteiten landelijk uitbouwen. Fiom, voerd. Die is bewerkelijker dan de Het drugsgebruik kan lang blijven een andere organisatie die tot eind blaastest om alcoholgebruik te me- doorwerken op het rijgedrag. Naast 2016 ook landelijk keuzehulp aan- ten. Als iemand in het verkeer een po- lichamelijke factoren is dit afhanke- bood, kreeg op initiatief van Groen- sitieve waarde heeft, volgt een bloed- lijk van de hoeveelheid en de herdo- Links ook extra subsidie. onderzoek. Als daaruit blijkt dat de sering van de drug. Cannabis kan na Maar Fiom zag zich in de jaren daar- wettelijke waarden zijn overschre- inname 6 tot 8 uur in het bloed wor- na gedwongen haar activiteiten regi- den, gaat de zaak naar het OM. den gevonden. Bij MDMA kan dit wel onaal te gaan organiseren, vanwege Van de 250 zaken die tot nu toe voor oplopen tot 58 uur, aldus het Trim- de ‘decentralisatie’ van de zorg. De de rechter zijn gekomen, zijn er hon- bos-instituut. Bij een mix van ver- keuzehulp bij ongewenste zwanger- derd geseponeerd wegens onvol- schillende drugs lopen de uren expo- schap die Fiom eerst aanbood, is nu doende bewijs. Ernst Koelman van nentieel op. Als iemand op zaterdag ‘belegd’ bij regionale GGD’s. Direc- het OM bestrijdt dat dit wijst op grote xtc gebruikt, is het dus nog maar de teur-bestuurder Ellen Giepmans van onvolkomenheden in de test. ‘Het is vraag of diegene op maandagochtend Fiom wil zich niet mengen in de dis- niet gek met een nieuwe werkwijze.’ in de auto kan stappen. cussie over de professionaliteit van Het gaat dan bijvoorbeeld om een Siriz, benadrukt ze. Maar, zegt ze fout in het verzenden van het bloed- eigen regels ook: ‘Ik heb me eraan gestoord dat monster, of het blijkt dat er net niet Het is inmiddels redelijk doorgedron- het ministerie van Volksgezondheid aan de grenswaarden wordt voldaan. gen dat alcohol achter het stuur ge- sinds 2014 twee beleidslijnen moest ‘Het kan voor de laboratoria, politie vaarlijk is. Maar dat de Bob ook geen volgen, afgedwongen door de Twee- en het OM aftasten zijn naar de juiste pilletje mag nemen, is nog niet bij ie- de Kamer. Terwijl de hele zorg zou methode.’ Koelman verwacht dat die dereen bekend. ‘De belangrijkste re- worden gedecentraliseerd, kreeg Si- Op 29 juni openden staatssecretaris Paul Blokhuis en tienermoeder Charlène procedure steeds beter zal verlopen. den hiervoor is dat er geen duidelijk riz via een amendement (een wijzi- van de Water in Gouda het nieuwe hoofdkantoor van Siriz en de VBOK. handelingsperspectief is,’ zegt Lon- gingsvoorstel in de Kamer, red.) de combinatie neke Ziemerink van TeamAlert. ‘Bij legitimatie landelijk te blijven wer- een gegeven moment onvoldoende dijk. ‘Niet de meest fraaie vorm, en Drugsgebruik in het verkeer is een alcohol weten mensen dat één biertje ken.’ vertrouwen meer in. Zij zeggen dat dat komt door een smalle definitie belangrijke risicofactor, blijkt uit cij- na anderhalf uur uit je bloed is. Bij Ronald Zoutendijk, bestuurder van ze zijn gedecentraliseerd in opdracht van wat keuzebegeleiding is.’ fers van de Stichting Wetenschappe- drugs is dat veel onduidelijker, dus Siriz, erkent dat er tussen zijn organi- van het ministerie, maar zoiets kun lijk Onderzoek Verkeersveiligheid gaan jongeren hun eigen regels ma- satie en Fiom verwijdering is ont- je niemand verplichten. Ik vond het politieke steun (SWOV). Vooral een combinatie van ken.’ staan, doordat de hulpverlening van kansrijk om landelijk te blijven wer- Dat de strijd over keuzehulp aan on- verschillende soorten of drugs met al- De handhaving met deze test is een Fiom werd gedecentraliseerd (‘dat ken, en dat is ook kansrijk gebleken. gewenst zwangere vrouwen nu op- cohol verhogen de risico’s. goed begin, maar Ziemerink ziet het móést’, stelt Fiom), en die van Siriz Als je moet decentraliseren, raak je nieuw ontbrandt, komt door de zak Dit levert ook een hogere straf op. Bij liefst zoiets als de Bob-campagne. niet. ‘We hebben nog samen gelob- heel snel je specialisme kwijt.’ Zo is geld die staatssecretaris Paul Blok- het gebruik van cannabis eist het OM ‘Mensen zijn zich niet bewust van de byd tegen de decentralisatie van keu- de keuzehulp die momenteel door de huis (Volksgezondheid) heeft klaar- een boete van 850 euro en een half gevaren. Voorlichting is ontzettend zehulpgesprekken’, zegt Zoutendijk, GGD’s wordt verzorgd, vooral ver- staan. In totaal is er deze kabinetspe- jaar ontzegging van de rijbevoegd- belangrijk.’ < ‘maar kennelijk had Fiom daar op pleegkundig van aard, stelt Zouten- riode 53 miljoen euro beschikbaar

blogs en bladen Hans-Lukas Zuurman nd.nl/nederland redactie nd ■ Op Adem moet onderwijs bezielen ■ pubers en hun smartphoneleven Ernstige twijfels aan Verus, vereniging voor katholiek en christelijk Welke rol speelt de smartphone in de eigentijd- onderwijs, lanceert het magazine Op Adem, dat se puberteit? Die vraag stelt Vrij Nederland aan promotie salafisme voortaan drie keer per jaar zal verschijnen. De de orde. Het blad volgde drieëntwintig tieners, ruim 80 pagina’s tellende glossy moet – zo meldt van vmbo tot gymnasium. En het leverde een ▶Tilburg de begeleidende brief – de bezieling voor het boeiende blik op in het leven van de iGen’ers: de Tilburg University laat onderzoeken onderwijs naar boven brengen. generatie jongeren die zijn geboren vanaf 1995, of een proefschrift over salafisme in In de eerste editie bevraagt het magazine onder- het jaar dat ook wel gezien wordt als de geboor- Nederland wel deugt. Begin deze wijsminister Arie Slob over zijn eigen schooltijd te van het commerciële internet. Deze tieners maand promoveerde de Iraans-Ne- en wie hij was als leerling en docent. Slob be- weten niet beter dan dat internet er altijd was. derlandse Mohammad Nazar kent dat hij altijd meer interesse toonde voor den, en dat begint bij de naam.’ Gevraagd naar Ze hebben geen weet van een tijd waarin roos- Soroush op een onderzoek naar jon- wat er ‘aan de andere kant van het raam’ in de hoe de minister het ervaart om gelovig te zijn in terwijzigingen nog met een krijtje op het bord in ge salafisten in Nederland. Soroush klas te zien was. ‘Het onderwijssysteem van nu, een geseculariseerde samenleving, antwoordt de hal van de school werden geschreven. In de ging drie jaar lang undercover bij met meer ruimte om zelf bezig te zijn, had mo- hij met lichte zucht: ‘Weet je dat ik van die wereld van Snapchat, WhatsApp en Instagram salafisten in Nederland en conclu- gelijk beter bij me gepast’, zegt hij. In zijn tijd als vraag altijd een beetje jeuk krijg? Alsof je het als bepalen de jongeren hun imago. Dat kost tijd. deert dat zij zich niet loyaal voelen leraar maatschappijleer en geschiedenis op het christen heel zwaar zou hebben in deze tijd – Sommigen kijken meer dan tachtig keer per dag aan de democratische principes van Greijdanus College in Zwolle deed hij er alles van “och, och, hoe moet je jezelf toch staande op hun telefoon, weet de Amerikaanse psycho- Nederlandse ‘ongelovigen’. De dis- aan om namen van leerlingen te onthouden. ‘Tot houden” ... Dat soort tobberigheid vind ik echt loog Jean M. Twenge. Ze noemt de iGen’ers ‘to- sertatie kreeg veel media-aandacht, aan video-opnames toe waarin elke leerling zijn onzin. Je moet gewoon doen waarvoor je staat, taal niet voorbereid op het volwassen leven’ en maar de afgelopen weken kreeg de of haar naam zei. Ik wilde niet na drie maanden ook voor jou is er een plek in deze maatschappij, linkt hun smartphonegebruik aan een geeste- universiteit diverse signalen dat het nog moeten zeggen: “Jij daar met die gestreepte net als voor anderen. Ik ben oprecht blij met de lijke gezondheidscrisis. Maar ... dat hoeft niet onderzoek niet voldoet aan de we- blouse”. Elk kind is uniek en mag gekend wor- diversiteit van ons onderwijsbestel.’ voor iedereen te gelden, blijkt uit het verhaal. tenschappelijk standaarden. < 5 nederlands dagblad zaterdag 29 september 2018 is waarom Siriz onder vuur ligt

nieuwe aanpak baseert. Structurele hulpverlening, dat Siriz zegt te waar- financiering van keuzehulpgesprek- borgen, moeilijk kan rijmen met de ken is daar onderdeel van. Daarvoor verbinding met de VBOK. ‘Want een worden bovendien landelijke kwali- andere keuze respecteren, is iets an- teitscriteria opgesteld, heeft de be- ders dan dat je vindt dat de vrouw windsman twee weken geleden be- volledige keuzevrijheid heeft. Dat kendgemaakt. roept vragen op, en ik kan mij voor- Siriz-bestuurder Ronald Zoutendijk stellen dat dát het motief is voor de denkt dat zijn organisatie aan die huidige discussie.’ nieuwe kwaliteitseisen kan voldoen, Ze adviseert Siriz ‘haar uitingen in ook als er wordt gevraagd om neu- overeenstemming te brengen met de traliteit. ‘Dan vraag ik wel: wat wordt waarden waarvoor ze staat’. ‘Ik ge- er bedoeld met neutraliteit? Want loof ook zeker dat daar een markt organisaties werken altijd vanuit voor is.’ verschillende visies. Als wordt be- Siriz-bestuurder Zoutendijk vindt doeld dat je onbevooroordeeld en juist dat zijn organisatie ‘heel trans- professioneel je werk doet, je eigen parant’ is. ‘Je moet één keer klikken opvattingen niet opdringt, en je op onze website, en dan weet je waar hulpvragers niet in een richting we voor staan.’ Hij wijst op de span- stuurt die ze zelf niet willen, dan sta ning in de Abortuswet: die steunt op ik daar voor honderd procent achter.’ zowel de keuzevrijheid van de vrouw Het Humanistisch Verbond, dat de in noodsituaties, als de bescherm- discussie over Siriz aanjaagt, betwij- waardigheid van het ongeboren le- felt of die organisatie wel aan lande- ven. ‘Er is een groep vrouwen die met lijke kwaliteitscriteria kan voldoen. die spanning worstelt. We helpen ‘Dat lijkt me niet per se aannemelijk’, hen vanuit onze motivatie, maar we zegt directeur Christa Compas enigs- werken met professionele standaar- zins cryptisch. De kwaliteitseisen zijn den. Als iemand een andere keuze nog niet bekend, maar voor Compas maakt, veroordelen we dat niet.’ is het in elk geval zonneklaar dat ‘de ‘We moeten erkennen dat organisa- overheid moet eisen dat helder is ties verschillende achtergronden vanuit welk perspectief hulp wordt hebben’, vindt Zoutendijk. ‘Fiom geboden’. Dat is bij Siriz niet zo, vindt komt voort uit de emancipatiebewe- ze. ‘Wij kunnen ons prima voorstel- ging van de ongehuwde vrouw, en len dat zij vrouwen helpen die ermee heeft dus óók een visie. Niks mis worstelen hoe zij zich bij een onbe- mee; dat is Nederland. Helaas wordt doelde zwangerschap tot God moe- vaak maar de helft van onze visie ge- ten verhouden. Maar wij vinden het accepteerd, terwijl die andere helft absoluut niet helder waar Siriz voor (beschermwaardigheid van het onge- staat; de organisatie is niet heel open boren leven, red.) óók gewoon in de over de verbinding met de Vereni- wet staat.’ < ging ter Bescherming van het Onge- boren Kind (VBOK). Vrouwen worden ook onnodig bang gemaakt voor psy- keuzehulp blijft chische problemen, terwijl het een Staatssecretaris Paul Blokhuis blijft opluchting kan zijn dat je een abor- weg bij de discussie over de onaf- tus kunt ondergaan.’ De omvang van hankelijkheid van Siriz. Hij stelt de subsidie die Siriz nu krijgt, noemt dat het kabinet ‘geen agenda Compas ‘buiten proporties’. heeft om welke organisatie dan Onder meer via opiniestukken in ook te bevoordelen ten opzichte voor het beleid rond onbedoelde Fiom-directeur Giepmans. Ze voert heeft moeten doen, en ook nu maar kranten jaagt het Humanistisch Ver- van een andere’. Hij benadrukt dat zwangerschappen, voor zowel pre- geen actie tegen Siriz, verzekert ze, de helft van de kosten voor keuzebe- bond breder de discussie aan over over de verdeling van de subsidies ventie, onderzoek als hulpverlening. maar begrijpt wel dat er opnieuw geleiding gesubsidieerd krijgt. het ‘opdringen van een religieuze al vóór deze kabinetsperiode is Maar de financiering gaat wel veran- onrust is. ‘Mensen vragen zich af: moraal’, met geld van de overheid. besloten door de Tweede Kamer. deren. In plaats van subsidie per or- gaat het verschil met andere organi- kwaliteitscriteria Volgens directeur Compas gebeurt Aan de nieuwe kwaliteitscriteria ganisatie, gaat de overheid min of saties nóg verder oplopen? Siriz heeft Vanwege het extra geld dat de ko- dat óók omdat medische ethiek een voor keuzehulp moet elke aanbie- meer ‘per stuk’ betalen voor concreet dat geld in 2013 niet gekregen omdat mende jaren beschikbaar is voor het belangrijk pijnpunt van de huidige der voldoen, zei de ChristenUnie- geleverde hulp. Wie voldoet aan de er grote wachtlijsten waren, maar beleid rond onbedoelde zwanger- regeringscoalitie is. Zelfbeschikking bewindsman twee weken geleden kwaliteitseisen, kan aanspraak ma- omdat er politieke steun voor deze schappen, hebben vijf organisaties staat onder druk, zegt ze, en het ta- in het Nederlands Dagblad. ‘Wel ken op het beschikbare geld. specifieke organisatie is geregeld.’ (waaronder Fiom, Rutgers en Siriz) boe rond abortus zou groeien. willen we ruimte houden voor le- Daarom is er bij betrokkenen angst Zoutendijk brengt daartegen in dat een ‘zevenpuntenplan’ opgesteld, Ook Ellen Giepmans van Fiom zegt vensbeschouwelijke verschillen.’ dat Siriz ‘nog meer geld krijgt’, zegt Siriz jarenlang met giften haar werk waarop staatssecretaris Blokhuis zijn dat ze het ‘neutrale karakter’ van de

Piet H. de Jong nd.nl/nederland anp Eerste twintig wijken CU wil dat levensbegeleiders er snel zijn al snel aardgasvrij

▶Scheveningen ▶Den Haag ChristenUnie-leider Gert Jan Segers het aanstellen van ‘levensbegeleiders’ voorbeeld geven’, verklaarde Segers nemen om eenzaamheid te bestrij- De eerste wijken in Nederland gaan vindt het een ‘punt van zorg’ dat is 35 miljoen euro beschikbaar. Zij deze actie. Terugblikkend op de afge- den. al heel snel van het gas af. Het mi- de levensbegeleiders er nog niet gaan bij ouderen op bezoek, bieden lopen twee jaar telt Segers vooral zijn ‘Met het oog op de komende verkie- nisterie van Binnenlandse Zaken zijn. ‘Ik hoop dat minister Hugo de een luisterend oor en geven, waar no- zegeningen. Twee jaar geleden werd, zingen voor Provinciale Staten (in heeft deze week een subsidie van in Jonge (Volksgezondheid) snel met dig, hulp. tegen de politieke en maatschappe- maart 2019, red.) hoop ik dat andere totaal 85 miljoen euro verdeeld over plannen komt.’ ‘Voor de zomer zouden we daarover lijke stroom in, het ‘Manifest waardig provincies dat voorbeeld zullen vol- zo’n twintig projecten. De dorpen horen van het kabinet, maar ik heb er ouder worden’ opgesteld. gen’, zegt Segers. Garyp in Friesland en Nieuwolda en Segers zei dat vrijdag tijdens een nog niks van gemerkt. Terwijl er veel Deze week bleek dat ook veel jonge- Wagenborgen in Groningen worden werkbezoek in het kader van de behoefte aan bestaat.’ eenzame jongeren ren zich eenzaam voelen. De Chris- zelfs helemaal aardgasvrij. ‘Week tegen Eenzaamheid’. Hij weet Segers was met zijn fractiegenoten Dat manifest wilde een weerwoord tenUnie-leider meent niet dat de In Hengelo (Overijssel) verdwijnt het dat veel ouderen kampen met zinge- vrijdag op bezoek bij Cardia Duinrust, bieden aan de roep het leven te be- maatschappelijke diensttijd een mid- aardgas uit een woonwijk van hon- vingsvragen. De levensbegeleiders een christelijke zorginstelling voor eindigen als het als ’voltooid’ werd del is tegen alle kwalen, maar denkt derd jaar oud. Deze wijk was des- kunnen hen daarbij helpen. ouderen in Scheveningen. De Kamer- beschouwd. ‘Nu is dat manifest een wel dat die diensttijd een nuttig mid- tijds de eerste in Hengelo die aard- In het regeerakkoord is voor het – leden speelden spelletjes, verzorgden kernpunt van het beleid van minister del kan zijn om eenzaamheid onder gas kreeg. Nijmegen wil een mede door de ChristenUnie opgestel- een lunch en voerden gesprekken. De Jonge’, aldus Segers. jongeren tegen te gaan. ‘Het is in elk winkelcentrum aardgasvrij maken. de – ‘Manifest waardig ouder worden’ ‘Als je hier als partij zo veel over Hij is blij met een initiatief van de geval een mogelijkheid voor jongeren In Zoetermeer ligt een plan voor 180 miljoen euro vrijgemaakt. Voor spreekt, moet je zelf ook het goede provincie Drenthe, die de regie wil om anderen te ontmoeten.’ < aardgasvrije hoogbouw. < 6 nederlands dagblad zaterdag 29 september 2018

Hendro Munsterman nd.nl/geloof Henk-Jan Gosseling nd.nl/geloof beeld Henry Kieskamp Paus wil intensievere dialoog met evangelicalen

▶Vaticaanstad Paus Franciscus wil een intensievere selijke waardigheid. Franciscus er- dialoog met evangelische kerken en kende echter ook dat de contacten pinksterkerken. Wederzijdse voor- niet altijd gemakkelijk zijn, bijvoor- oordelen dienen te worden over- beeld wanneer een pinksterkerk zich wonnen. vormt rondom een charismatische voorganger. Maar ‘de constante groei Volgens Franciscus moeten evangeli- van deze nieuwe uitdrukkingen van cale christenen en rooms-katholieken christelijk leven’ geeft te denken, al- van elkaar leren, ondanks alle ver- dus Franciscus. De aanwezigheid van schillen. Hij deed die oproep in een de Heilige Geest dient er erkend en toespraak voor de Pauselijke Raad onderscheiden te worden. voor de Eenheid van de Christenen. Maar deze nieuwe kerken moeten Echte ontmoeting en samenwerking ook hun vooroordelen tegenover de is nu al mogelijk, volgens Franciscus. historische kerken als de Rooms-Ka- Bijvoorbeeld door gezamenlijk gebed, tholieke Kerk overwinnen en de tra- bijbellezen, naastenliefde, evangeli- ditie die op de apostelen teruggaat op satie en de verdediging van de men- waarde leren schatten. <

mini-interview Hilbert Meijer nd.nl/geloof beeld stichting ruimzicht Late roeping? Stichting Ruimzicht heeft een fonds

Honderden mensen met een bijvoorbeeld over geloof of ont- ‘late roeping’ konden de afge- wikkelingen in de wereld en hoe lopen anderhalve eeuw theolo- je daar als christen in staat.’ gie studeren met geld uit het ‘Een minister voor Eenzaamheid, is dat een idee?’, vroeg dagvoorzitter Janet Bac op de themadag van Kerk in Actie. fonds van Ruimzicht. Vandaag ■ De andere poot van Ruim- viert de stichting haar 150-jarig zicht is het fonds Aktie Late bestaan. Roepingen. Waar komt dat fonds vandaan? ▶Utrecht ‘Dat is opgericht toen er een pre- dikantentekort was in wat toen ‘Wees een druppel ■ Voor wie het niet weet: wat nog de Hervormde Kerk was. Er doet stichting Ruimzicht? werd in kerken speciaal gecollec- Florida de Kok, predikant van teerd voor Ruimzicht. Mensen die Ruimzicht: ‘Ruimzicht heeft twee op latere leeftijd predikant willen poten. We bieden huisvesting – worden, hebben vaak een baan en op gloeiende plaat’ convivia – met een christelijke gezin. Bij Ruimzicht kunnen ze identiteit aan studenten in aankloppen voor financiële steun Utrecht, Groningen en Amster- en begeleiding. Gecollecteerd … Een miljoen eenzame mensen telt ten, lees maar in Handelingen 2, Er zijn ouderen voor wie de dagelijk- dam. Daarnaast ondersteunt de wordt er niet meer, maar nog ons land. Ouderen en jongeren. Wat waar men lieflijk samenleeft. Maar se boodschap bij de Jumbo, inclusief stichting mensen die op latere steeds zijn er veel trouwe dona- kunnen kerken voor hen betekenen? de volmaakte kerk is nog niet be- kop koffie, het enige moment is dat leeftijd predikant willen worden teurs die ons werk ondersteunen.’ reikt.’ ze iemand tegenkomen. Maar een- binnen de Protestantse Kerk, via … ‘Het sleutelwoord is aandacht.’ zaamheid heeft veel meer gezichten. het fonds Aktie Late Roepingen. ■ U bent predikant bij Ruim- huisbezoek Onlangs bleek uit landelijke cijfers Ook ondersteunen we predikan- zicht. Wat is uw taak? ▶Utrecht Het motto ‘Eenzaamheid de kerk uit’ dat alleenstaande ouders en geschei- ten door middel van coaching en ‘Ik ben de pastor voor de acht stu- ‘De kerk heeft me erdoorheen ge- wordt door Lenny Geluk omgedraaid: den mensen vaak eenzaam zijn. Ook begeleide intervisie.’ dentenhuizen, inclusief het sleept’, zegt Tweede Kamerlid Lenny ‘Eenzaamheid de kerk in.’ Er is een onder jongeren, ex-gedetineerden, internationaal convivium in Gro- Geluk-Poortvliet. Ze doelt op de peri- taak voor de kerken en zij organise- asielzoekers en mantelzorgers komt ■ Wat heeft Ruimzicht in 150 ningen. Daarnaast ben ik verant- ode na de plotselinge dood van haar ren daarom volop koffieochtenden veel eenzaamheid voor. Toch ging jaar tijd betekend? woordelijk voor het toekennen man. De kaartjes en bezoekjes van en ontmoetingsactiviteiten. Maar het in Utrecht vrijwel alleen over ou- ‘Heel veel. Honderden predikan- van de aanvragen bij het fonds gemeenteleden hebben in die moei- daar doet de paradox zich voor dat dere eenzamen. Dat was zo gepland, ten binnen de PKN kregen financi- Aktie Late Roepingen en coördina- lijke tijd veel voor haar betekend. eenzamen niet afkomen op activitei- maar het zou goed zijn de focus te ele steun. En duizenden studenten tor voor de coaching en begeleide Geluk is volksvertegenwoordiger ten die voor hen zijn bedoeld. Want verbreden. Juist nu uit allerlei cijfers hebben sinds de jaren zeventig in intervisie.’ voor het CDA, en deelt deze ervaring de drempel is te hoog en ze hebben blijkt dat eenzaamheid zich niets onze huizen gewoond. Die erva- tijdens de Kerk & Zorgdag van Kerk niet de moed. Dus kun je beter op aantrekt van leeftijd of welk ken- ren daar een samenhorigheid die ■ Vandaag wordt het 150-jarig in Actie, vrijdag in Utrecht. Ruim vijf- huisbezoek gaan en zo een luisterend merk ook maar. iets toevoegt aan hun studenten- bestaan gevierd in Zeist. Wat tig mensen waren bijeen om zich te oor bieden, zoals diaconaal werker Naast de kerk moet ook de politiek leven. Ze worden gevormd door gaat er gebeuren? bezinnen op de rol van kerken bij Daniëlle Leder uit Haarlem. Gewoon een rol spelen. ‘Is het misschien een gesprekken met leeftijdsgenoten ‘Veel mensen kennen elkaar, dus eenzaamheid. Dit onder het motto bij buurtbewoners aanbellen met idee om – net als in Engeland – een en houden er vriendschappen aan ontmoeting is een belangrijk on- ‘Eenzaamheid de kerk uit?!’ Een van een kleine enquête, om behoeften op minister voor Eenzaamheid te be- over voor hun leven.’ derdeel. Verder is er een inhoude- de deelnemers is Jaap Molema, die in het spoor te komen. Soms kon ze noemen?’, vroeg dagvoorzitter Janet lijk programma met een lezing en zijn werk te maken heeft met men- mensen doorverwijzen, maar in veel Bac. ‘Nee, dank u’, zei Jan de Kluijver, ■ Dat klinkt als een soort cabaret; ’s avonds is er een gala. sen met een beperking, maar ook als gevallen was het het begin van regel- ‘dat leidt tot beleidsplannen en amb- studentenvereniging. Natuurlijk eten we ook met el- kerklid in het thema geïnteresseerd matige bezoekjes waarmee mensen telijke stukken. Het gaat om mensen.’ ‘Het verschil is dat je elkaar in een kaar. Convivium betekent “tafelge- is. Hij zegt: ‘Het sleutelwoord van- echt geholpen waren. En in Emme- Kamerlid Lenny Geluk pleit wel voor studentenhuis van Ruimzicht van zelschap”. De tafel delen is een daag is aandacht. Onlangs zei onze loord zette de kerk een zorgmaatjes- acties waar kerk en politiek beide ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat belangrijk element van Ruim- dominee in een preek: “Gooi deze project op, waarbij het vooral ging een rol in kunnen hebben: huisbe- ziet. Samen maak je mooie dingen zicht.’ week eens een druppel op een gloei- om gezellige dingen, zoals samen zoeken aan mensen boven de 75, mee, maar je bent niet altijd op je ende plaat. Wees trouw en aandach- winkelen, koffiedrinken en spelletjes computerlessen door jongeren aan best. De uitdaging is dan: hoe red- tig op de plek waar je gesteld bent. doen. ouderen, en de bibliotheek als ont- den we het met elkaar?’ En heb niet direct grote verwachtin- moetingsplaats. gen, het is al mooi als je voor twee of digitalisering Maar de kerk heeft in dit alles een ■ Wie komen er in aanmerking drie mensen iets kunt betekenen.” Die voorbeelden richten zich op ou- heel speciale rol, aldus Geluk: ‘De voor studentenhuisvesting van Daarmee vat hij samen wat kerken deren, omdat onder hen veel een- boodschap van de kerk gaat over ge- Ruimzicht? kunnen doen voor mensen die een- zaamheid voorkomt. Dat komt door- loof, hoop en liefde. Je bent nooit al- ‘Het zijn gewone studentenhui- zaam zijn. Buiten de kerk, maar ook dat mensen steeds ouder worden, leen, God is er. Als je eenzaam bent, zen, maar studenten moeten zich daarbinnen. Het koffiedrinken na de door de individualisering, de leeg- ga dan vooral naar de kerk, want bij wel herkennen in de identiteit dienst is vaak reuzegezellig, maar loop van kerken, en niet te vergeten de koffie na de dienst komt het hoge van Ruimzicht. Minimaal een vergeet niet de mensen die er dan de digitalisering waarin ouderen niet woord er wel uit. En dan is er vast avond per week moet je vrij hou- verloren bij staan omdat de groepjes meekunnen. En toch zijn er dorpen iemand die samen met jou naar een den voor het huis. Dan eten de be- al gevormd zijn. waar een digitaal platform wordt op- museum gaat. Dat lost de eenzaam- woners samen en is er een huis- Diaconaal consulent Jan de Kluijver gezet om eenzaamheid te bestrij- heid niet op, maar het is wel een avond. De gesprekken gaan Dominee Florida de Kok uit Ede daarover: ‘Dat zou niet moe- den … pleister op de wonde.’ < 7 nederlands dagblad zaterdag 29 september 2018

interview Eline Kuijper nd.nl/geloof beeld Dick Vos Niet langer gevangen in de kerk Gert Zomer werd zzp’er, een zelfstandig ondernemer, dominee zonder gemeente. ‘Er wordt verwacht dat je ‘gewoon meedoet’, maar je voelt constant aan: ik ben niet een van jullie.’

Drie keer raakte dominee Gert Zomer burn- out. Anderhalf jaar geleden ging hij zo diep, dat het voldoende was om hem los te wrik- ken van de kerkstructuur. Nu is hij zzp-do- minee, vrij van de gemeente, die zo vaak als een gevangenis voor hem voelde.

▶Kampen Gert Zomer – open blik, krullen – straalt ener- gie uit. Je zou het niet zeggen dat hij net is op- gekrabbeld uit een diep dal. Hij zit op de bank, thuis in Kampen, waar de dominee en zijn vrouw Alie sinds het afgelopen voorjaar wonen. Voor het rijtjeshuis loopt een brede sloot en staan bomen. De lucht is hier schoon. ‘Dit huis is het eerste dat we zelf konden kiezen’, vertelt Zomer. Hij heeft astma, en in de pastorie in zijn vorige woonplaats kreeg hij last van zijn lucht- wegen. Dat, en zijn moeite met de kerk, brach- ten hem in een negatieve spiraal. Hij was nog maar anderhalf jaar dominee van de Gerefor- meerde Kerk vrijgemaakt in Houten, toen hij psychisch aan de grond raakte. Compleet burn- out, voor de derde keer in zijn leven. Een arbo- arts had al eens gezegd: ‘ga nou buiten die kerkelijke wereld werk zoeken’. Nu heeft hij geluisterd. Zomer is zzp’er, een zelfstandig on- dernemer, dominee zonder gemeente.

Waarom kreeg u dat advies? ‘Die arts zei dat de kerk voor mij een gevange- nis was. Daarmee sloeg hij de spijker op zijn kop. Ik ben iemand die graag buiten de lijntjes kleurt, die zich afvraagt hoe we loskomen van vastgeroeste gedachtegangen. Paulus schrijft dat hij vrij is om te dienen. Ik heb ervaren dat dat belangrijk is: niet gebonden zijn. Terwijl je als predikant met handen en voeten gebonden bent aan de kerk: voor je geld, voor je huis – meestal woon je in een pastorie – en voor je Gert Zomer: ‘Eigenlijk was het geen keuze. Ik werd geacht dominee te worden.’ sociale contacten, ben je op je gemeente aange- wezen. Bijbelstudie, je kring, alles speelt zich af binnen de gemeente die je dient.’ ik hield van mensen, ik kon leren. Dan ga je bij de kerkgrenzen? Jezus zegt zelf dat Hij 99 te betalen voor het werk van een dominee. En naar Kampen, zo was dat in die tijd, de jaren schapen van zijn kudde achterlaat om dat ene het voelt ook niet goed om met een factuur Wat is er erg aan om bij uw gemeenteleden op zeventig. Op mijn geboortekaartje staat: “God verloren schaap te vinden. Die 99 zijn voor mij aan te komen als ik de liefde van Christus uit- bijbelstudie te zitten? bouwde zijn kerk, en gaf ons een zoon”. Ach- de kerk, en ik zoek dat ene schaap: de kerkver- deel.’ ‘Als er een lastige vraag op tafel komt, draaien teraf denk ik dat mijn behoefte om gezien te later, de transgender, de eenzame, de zoeker.’ alle hoofden naar de dominee. Die heeft toch worden meespeelde: als ik dominee word, dan Hij veert enthousiast op. ‘Laatst was ik bij een de antwoorden? Terwijl een kring daar niet ben ik iemand.’ stel, dertigers, van wie de vrouw zou overlij- kerkorde voor bedoeld is. Dat is de plek waar je met el- den. Ze wisten helemaal niet hoe je dat doet: kaar zoekt en worstelt. Ik heb weleens mijn Ook nu blijft u dominee. sterven, afscheid nemen. Haar man vroeg mij: De kerkorde voorziet niet in zijn situatie, vindt twijfels geuit op een kringavond. Ik zei dat ik ‘Ik ben ook een dominee, in hart en nieren. Ik “Die Jezus, hoe zit dat, waarom moest die man Zomer. Want de opties die nu voor hem open niet zo zeker ben van de Dordtse Leerregels, op wil naast mensen staan. Ik ben een sociaal we- zo veel lijden?” Daar hebben we een prachtig liggen, zijn niet toereikend. ‘Een scenario is een het punt van Gods ‘besluit tot verwerping’. In zen, praat graag over zingeving en ik houd er- gesprek over gehad. Ze vroegen mij om haar losmaking van de gemeente in Houten. Dan die belijdenis staat dat een mens komt tot ge- verder te begeleiden naar haar sterven en krijg ik een aantal jaren wachtgeld mee. Dat loof op grond van Gods verkiezing. Dat bete- troost te zoeken.’ willen we geen van beiden. Een andere moge- kent dat God besloten heeft om een aantal ‘Waarom zou de lijkheid is dat ik ontheffing vraag van het ambt, mensen dat geloof niet te geven. Bij dat zoge- Is dat geen holle troost, als de overledene niet maar dan ben ik geen dominee meer. Die kant heten ‘besluit tot verwerping’ heb ik mijn twij- pastorale zorg stoppen geloofde? wil ik niet op, want het werk dat ik doe is vol- fels gedeeld. Achteraf hoorde ik dat mensen dat ‘Wat is troost? De Bijbel opendoen en zeggen uit predikantswerk, ook al is het niet direct op niet waardeerden. Er wordt als dominee van je bij de kerkgrenzen?’ dat de overledene nu in de hemel is? Dat doe ik een gemeente gericht.’ verwacht dat je ‘gewoon meedoet’, maar je niet, dat is ook niet aan mij. Ik wil troosten in Zomer wijst op vrijgemaakt-gereformeerde voelt constant aan: ik ben niet een van jullie.’ het hier en nu. Dat doe ik door er te zijn voor collega-predikanten die buiten de kerk werk- van te inspireren. Ik ben best jaloers op de Pro- een gezin dat Christus niet kent. Voor de over- zaam zijn. Gert Hutten is directeur van Tot Heil testantse Kerk in Nederland (PKN), die ledene is het misschien te laat – maar mis- des Volks, Duurt Vonck is directeur van Agapè, loopbaanbegeleider pioniersplekken kent. Maar het zou te makke- schien ook niet. Dat laat ik aan God over. In Rien van den Berg werkt in het Jongerenkloos- lijk zijn om dan maar naar de PKN te gaan. Ik plaats van mensen bij Christus te brengen, wil ter. ‘Voor hen is een uitzondering gecreëerd. Zij In december 2016 zat Zomer helemaal aan de houd van de Gereformeerde Kerk vrijgemaakt, ik Christus bij de mensen brengen.’ zijn als dominee in bijzondere dienst aan een grond. Hij was alles kwijt, zijn geloof, zijn ver- dat is mijn cluppie.’ gemeente verbonden en krijgen de vrijheid om trouwen. ‘Ik moest in het niets terechtkomen Kunt u van dat werk eigenlijk rondkomen? buiten de kerk te werken. Het zou mooi zijn als om Gods stem te horen.’ Psychologische bege- ‘Nee, van het geld dat ik als zelfstandige ver- ik ook op die manier aan het werk zou kunnen. leiding en therapie hielpen hem weer overeind. inspiratiedagen dien, kunnen mijn vrouw en ik niet leven. Re- De kerken zouden naar het voorbeeld van de Vooral het traject met een loopbaanbegeleider ken maar uit: een preekbeurt levert negentig PKN een aantal pioniersplekken kunnen creë- heeft hem veel gebracht, vertelt hij. ‘Ik heb ge- Tot het einde van dit jaar wordt Zomer financi- euro op. De preek schrijven, het mailcontact ren. Geestelijk werk voor niet-kerkelijken zou leerd om mijn identiteit niet uit mijn werk te eel onderhouden door de kerk in Houten. Vanaf met de liturgiecommissie, een kindermoment dan uit een fonds betaald kunnen worden. Hier halen, maar om vanuit mijn identiteit werk te januari moet hij het zelf zien te rooien. Hij ver- voorbereiden, al met al kost dat vijf uur. Dan ligt een heel werkveld open.’ zoeken dat bij me past.’ dient zijn geld met preken, het begeleiden van kom je op een netto uurtarief van ongeveer Intussen is Zomer bezig met een eigen stich- uitvaarten en bruiloften, het organiseren van tien euro. Dan kun je beter een vak leren. Als ting, zodat mensen zijn werk kunnen steu- Als u zo aan de kerk lijdt, was het inspiratiedagen en met pastorale gesprekken. ik iemand begeleid, bijvoorbeeld naar en nen. ‘We zijn vol vertrouwen naar Kampen predikantschap dan wel de juiste keuze? Dat doet hij met name voor mensen die wel tijdens een uitvaart, of bij een huwelijksdienst, verhuisd, maar nu januari dichterbij komt, lig ‘Eigenlijk was het geen keuze. Ik werd geacht iets met God hebben, maar niet meer met de reken ik een uurtarief van 75 euro. Soms ik weleens wakker. Er moet wel iets gebeu- dominee te worden. Mijn vader was dominee, kerk. ‘Waarom zou de pastorale zorg stoppen haken mensen dan af, ze zijn niet gewend om ren.’ < 8 nederlands dagblad zaterdag 29 september 2018

Maartje Bakker / vk nd.nl/buitenland Ruurd Ubels nd.nl/buitenland beeld ap Marine Marokko May’s tegenstanders beschiet boot Als de Britse Conservatieve Partij Theresa May, premier die stug doorgaat zondagmorgen in Birmingham met migranten haar jaarcongres start, zijn in de Ze was tegen het vertrek van haar land uit de EU, maar toen een meer- coulissen de messen allang gesle- derheid van de Britten in 2016 per ▶Madrid pen. De Brexit splijt de partij tot referendum voor de Brexit koos, Bij de beschieting van een boot met waarna aan badgasten een gratis op het bot. Partijleider Theresa pakte Theresa Mary Brasier May (61) migranten door de Marokkaanse overtocht naar Spanje wordt aange- May ligt onder vuur van een in- de handschoen op. Ze nam het marine is deze week een 20-jarige stokje over van premier David Ca- boden. Honderden jongeren verza- vloedrijke vleugel, die vindt dat studente om het leven gekomen. melden zich afgelopen weekend meron en haar kabinet ging met Drie andere opvarenden raakten ’s nachts op het strand in de hoop te haar kabinet in de onderhandelin- Brussel in gesprek over de Brexit. gewond. worden opgepikt door zo’n ‘spook- gen met Brussel geen enkele rug- Vanaf dag één bleek dat kabinet boot’. gengraat toont. Woensdagmorgen echter zeer verdeeld: een deel van Het gaat om migranten die afkomstig Het is gissen naar de reden waarom wordt het vierdaagse partijcon- de ministers wilde een harde Brexit, zijn uit Marokko en die illegaal de mensensmokkelaars hun toevlucht een ander deel wilde zo veel moge- gres, dat 11.000 conservatieve af- oversteek naar Spanje trachtten te nemen tot deze nieuwe manier van lijk banden met de EU behouden. Na maken. werken. Volgens sommige Marok- gevaardigden naar het zwaarbe- het vertrek van de hardliners Boris Het Marokkaanse leger zou het vuur kaanse media is het een reactie op het waakte Birmingham trekt, Johnson en David Davis heeft May hebben geopend nadat de schipper, strenge optreden van de autoriteiten. afgesloten met de toespraak van haar ministers eindelijk op één lijn. een man met de Spaanse nationali- Ook wordt wel beweerd dat de de partijleider. Beklimt Theresa Vorig jaar overleefde May het ru- teit, geen gehoor had gegeven aan migranten of hun familie achteraf on- moerige partijcongres in Manches- waarschuwingen. der druk worden gezet om alsnog te May dan het podium? Of een van ter, waar ze van alle kanten werd Volgens lokale autoriteiten bevond betalen. haar uitdagers? aangevallen. Haar afsluitende toe- zijn schip zich ‘op verdachte wijze’ in spraak werd legendarisch. Ze kreeg de Marokkaanse wateren, niet ver potdicht van een komiek een ontslagbrief, van het stadje Fnideq. De migratie over de Middellandse Zee werd overvallen door een hoestbui De schipper werd na de beschieting vindt dit jaar vooral plaats van Ma- en van een bord achter haar kwa- gearresteerd. Aan boord waren onge- rokko naar Spanje. De grens zit er niet men letters naar beneden. Illustra- veer twintig migranten. Zij waren zo potdicht als in Turkije, en de over- tief voor de manier waarop de volgens de lokale autoriteiten niet te steek is minder gevaarlijk en onzeker Brexit-gesprekken verlopen? zien, omdat ze in de kuip van het dan vanuit Libië. Tot half september bootje lagen. kwamen er ruim 31.000 migranten De Europese Unie vertrouwt in be- aan over zee, telde het Spaanse minis- langrijke mate op Marokko om mi- terie van Buitenlandse Zaken. Van Jacob Rees-Mogg, gelovige rechtsbuiten David Davis, motor achte granten die naar Europa proberen te hen was één op de vijf van Marok- Jacob William (Jacob) Rees-Mogg Deze maand leidde Hogerhuislid Da- komen tegen te houden. Het land ont- kaanse afkomst. (49) is Brits volgens elk cliché. Hij vid Michael Davis (69) een opvallen- vangt daarvoor grote geldbedragen, De uittocht van de Marokkanen is ging naar de jongenskostschool Eton de bijeenkomst. Als voorman van die onder meer bedoeld zijn om de mogelijk een gevolg van de uitzicht- College, draagt double-breasted een groep May-opposanten binnen bewaking van de grenzen te verbete- loosheid die veel jongeren in het Rif- colberts of een tweed jas en praat de Conservatieve Partij zette hij in ren. Marokko benadrukt dat het een gebied – de noordelijke regio die di- posh (bekakt). Londen uiteen waarom May het zo enorme inspanning levert: dit jaar rect aan de Middellandse Zee grenst De rooms-katholieke Rees-Mogg, lid slecht doet. De premier is bang en zouden al 54.000 migranten zijn te- – ervaren. De werkloosheid is er hoog. van het Lagerhuis, is een uitgespro- dat is nergens voor nodig, want bui- ruggestuurd. Toen de bevolking in 2017 de straat ken euroscepticus. Buiten zijn land ten de EU wacht een rooskleurige op ging om te demonstreren voor be- geniet hij relatief weinig bekend- economische toekomst. supersnel tere leefomstandigheden, werden die heid, maar The Daily Telegraph om- Davis was de minister die de Brexit- De beschieting door het Marokkaanse protesten bovendien met harde hand schreef Boris Johnson en Jacob EU-lobbygroep. Hiermee is Rees- onderhandelingen leidde. Zelf was leger gebeurde op een moment dat onderdrukt. Rees-Mogg afgelopen zomer als ‘een Mogg een ‘opper-Brexiteer’ die ook hij voor een harde Brexit, maar het mensensmokkelaars in de Straat van Nu het drukker is met migranten, dreamteam’ voor Brexiteers. Ze veel weerstand oproept. Zo werd hij kabinet was verdeeld. Een onmoge- Gibraltar supersnelle boten inzetten vraagt Marokko expliciet om meer werken veelvuldig samen en zijn begin dit jaar gewelddadig belaagd lijke opdracht. In juli stopte hij. om migranten naar de overkant te ‘budgettaire steun’ van Europa. ‘We populair op de rechtervleugel van tijdens een bezoek aan een univer- Boris Johnson, Jacob Rees-Mogg en brengen. Het waren boten van het zetten onze middelen in, en we kun- de Conservatieve Partij. Rees-Mogg siteit. Twee weken geleden moest Davis werken sindsdien nauw samen type ‘go-fast’, die voorheen vooral nen niet meer doen dan wat we nu duikt in interne enquêtes regelma- hij snel naar zijn huis in Londen te- om May weg te krijgen. Waar John- werden gebruikt om drugs mee te doen’, waarschuwde Khalid Zerouali, tig op als mogelijke premier. rugkeren, omdat zijn zes kinderen son luidruchtig is en Rees-Mogg smokkelen. directeur migratie en grensbewaking Daarnaast is hij voorzitter van de en hun oppas door demonstranten graag de publiciteit zoekt, is Davis Sinds een paar weken leggen deze bo- op het ministerie van Binnenlandse European Research Group, een anti- werden belaagd. de stille motor op de achtergrond. ten aan op de Marokkaanse stranden, Zaken, deze week in een interview. <

advertentie

anp Drie verdachten moord journalist

▶ Bratislava 23, 24 & 25 OKTOBER 2018 De Slowaakse staatsaanklager heeft EVENEMENTENHAL GORINCHEM drie verdachten in staat van be- KOOP UW schuldiging gesteld voor moord met voorbedachten rade op de journalist Jan Kuciak en zijn verloofde. De TICKET 27-jarige Kuciak, die veel over cor- ruptie en politiek in Slowakije had geschreven, werd in februari ver- moord samen met zijn even oude verloofde Martina Kusnirova. De twee werden met vuurwapens om het leven gebracht en dood voor hun woning in Bratislava aangetrof- fen. De politie arresteerde de drie verdachten donderdag bij de bestor- ming van een huis. Vijf anderen die werden aangehouden, zijn inmid- dels vrijgelaten. De moorden leidden tot protesten in Slowakije en dwon- gen uiteindelijk premier Robert Fico, minister van Binnenlandse Zaken Robert Kalinak en een politiechef het veld te ruimen.< WWW.FAMILIEDAGEN.NU 9 nederlands dagblad zaterdag 29 september 2018

redactie vk nd.nl/buitenland Nederlandse VN-resolutie: zijn klaar voor de aanval weer onderzoek misdaden Jemen Boris Johnson, nagel aan de doodskist van May ▶New York De Mensenrechtenraad van de VN heeft een Nederlandse resolutie aangenomen: het internationaal onderzoek naar oorlogsmisdrijven in Jemen wordt voortgezet.

Saudi-Arabië en Jemen verzetten zich fel tegen de resolutie. Het voorstel werd aangenomen met 21 stemmen voor, 8 tegen en 18 onthoudingen. Saudi-Arabië, Jemen en andere Golf- staten waren falikant tegen verlen- ging met een jaar van het mandaat van de Groep van Eminente Experts, die het onderzoek verricht.

straf voor Nederland Volgens mensenrechtenorganisaties die de beraadslagingen in Genève vol- gen, hebben de Saudiërs achter de schermen gedreigd met economische strafmaatregelen tegen de pleitbezor- gers van de resolutie, met name Ne- derland en Canada. <

anp er de opstandelingen Geen migrantendeal Alexander Boris de Pfeffel Johnson Brexit gepaard moet gaan met vrij veel mogelijk banden met de EU Italië en Duitsland (54) is nooit te beroerd aan de stoel- goederenverkeer van en naar de EU. doorsnijdt, voort. poten van Theresa May te zagen. Ze En dus ook met het accepteren van Tot verbazing van velen legde John- ▶Rome moet weg, zei hij vrijdag met zoveel een flink aantal EU-regels. son in juli van dit jaar het bijltje er- De Italiaanse minister Matteo Salvini woorden in een opvallende opinie- Zelf kiest de oud-minister voor een bij neer. In zijn ontslagbrief schreef (Binnenlandse Zaken) weigert voor- bijdrage in The Daily Telegraph: ‘De vrijhandelsrelatie zoals Canada die hij dat door de slappe opstelling van alsnog zijn handtekening te zetten regering heeft collectief gefaald om met de EU heeft (CETA). May, het Verenigd Koninkrijk veran- onder een akkoord met Duitsland te voldoen aan de uitspraak van het ‘De Chequers-voorstellen zijn een dert in ‘een kolonie’ van de EU. over het terugnemen van migran- volk.’ morele en intellectuele vernedering Sindsdien vecht hij als lid van het ten. De leider van anti-immigratie- May doet niet wat de Britten in 2016 voor dit land’, vindt Johnson. Het Lagerhuis des te harder tegen haar partij Lega zegt in de Oostenrijkse per referendum eisten, schrijft John- kabinet ‘heeft geen ruggengraat’. Brexit-koers. krant Die Presse de afspraken pas te son in zijn slim getimede artikel, Vanaf het moment dat de Britten De jongste aanval in The Daily Tele- zullen goedkeuren als aan zijn eisen twee dagen voor het congres van de voor het vertrek uit de EU kozen, is graph verhoogt de druk op de pre- is voldaan. Salvini wil dat de deal Conservatieve Partij. Ze geeft voort- Johnson de nagel aan May’s doods- mier, want Johnson is populair bin- onderdeel is van een bredere over- durend toe aan de eisen van de kist. De voormalige journalist en nen de Conservatieve Partij. De vraag eenkomst. Hij wil dat de Dublin-re- niet-gekozen bureaucraten in Brus- oud-burgemeester van Londen trad is echter of een meerderheid van de gels worden aangepast en dat er sel en laat zich zodoende ‘vernede- in de zomer van 2016 toe als minister afgevaardigden de zittende leider nieuwe regels komen voor schepen ren’. En met haar zogenoemde Che- (Buitenlandse Zaken) tot het nieuwe wil inruilen voor een excentrieke die vluchtelingen redden. De Du- quers-plan komt ze de EU veel te kabinet-May. Meteen zette hij zijn mastodont, die met zijn harde op- blinverordening schrijft voor dat de ruimhartig tegemoet. Daarin schrijft pleidooi voor een harde Brexit, stelling in de EU meer vijanden dan EU-lidstaat waar een migrant als de regering-May immers dat de waarbij het Verenigd Koninkrijk zo vrienden heeft gemaakt. eerste asiel aanvraagt, zijn of haar zaak moet behandelen. <

René Fransen nd.nl/wetenschap beeld harvard-smithsonian center for astrophysics Kosmische duikvlucht in beeld gebracht

▶ Huntsville Sterrenstelsels zoals onze Melkweg bevinden aarde gezien in het sterrenbeeld Noorder- zich doorgaans in clusters die door de zwaar- kroon en staat op een afstand van ongeveer tekracht bij elkaar worden gehouden. De ge- 1,2 miljard lichtjaar. dachte is dat deze clusters groeien doordat De groep van vier sterrenstelsels linksboven grote clusters kleinere clusters aantrekken en vormt de punt van een lange, driehoekige opslokken. Zo’n gebeurtenis is nu in beeld ge- structuur die bestaat uit gas dat is losgeko- bracht door de Chandra-ruimtetelescoop die men van de vallende sterrenstelsels. Het gas röntgenstraling meet. Een gecombineerde op- in deze staart, die ongeveer een miljoen licht- name toont een cluster van vier sterrenstel- jaar lang is, wordt vermoedelijk bij elkaar ge- sels met een lange staart van heet gas, dat houden door magneetvelden. In het rechter- richting een groter cluster met honderden paneel zijn de vallende stelsels met hun staart stelsels valt. van gas uitvergroot weergegeven. Het beeld van Chandra is gecombineerd met Dit soort beelden helpt sterrenkundigen om optische beelden van dezelfde locatie aan de de processen te begrijpen die zich in het heel- hemel. De röntgentelescoop ziet vooral heet al afspelen. In twee van de vier stelsels is door gas, dat dit soort straling uitzendt en dat in de de Chandra-telescoop een sterke röntgenbron opname paars is gekleurd. Rond sterrenstel- gezien, wat wijst op de aanwezigheid van een sels en clusters daarvan bevindt zich door- enorm zwart gat in het centrum van deze gaans een grote hoeveelheid van dit gas. stelsels. Een analyse van deze kosmische Rechtsonder in het beeld is het grote cluster duikvlucht is afgelopen donderdag gepubli- van sterrenstelsels, met de naam Abell 2142, ceerd in het tijdschrift Astronomy & Astrophy- zichtbaar. Abell 2142 bevindt zich vanaf de sics. De ‘staart’ van de sterrenstelsels. Scholen met de Bijbel

Wat een feest! VGPONN en NoorderBasis zijn gefuseerd! Hiermee ontstaat één scholenvereniging in Noord-Nederland, voor Gereformeerd (basis)onderwijs.

Wij hebben dit feestelijk gevierd met onze collega’s en hebben een prachtige dag gehad in Groningen!

Open Dag op al onze scholen woensdag 3 oktober 10.00-14.00 uur

Iedereen is welkom!

www.noorderbasis.nl

Gereformeerde scholen in Groningen, Friesland en Drenthe 11 nederlands dagblad zaterdag 29 september 2018

interview Hugo de Bruijne nd.nl/geloof beeld nd Liever Ramses Shaffy dan een psalm ‘Kom ik in een zwart gat terecht als ik dood ben?’ Gerrit-Jan van Heemst weet dat zijn godsbeeld niet deugt, maar kan het niet veranderen.

Gerrit-Jan van Heemst: ‘Een psychose kan aangenaam zijn, je ervaart meer en er komt leven in.’

Psychiatrische patiënten hebben nogal eens leen? Zulke gedachten kunnen mij bespringen, niet precies weet. Zet een ander er heel posi- de hij. En hij heeft géén stoornis, al kent hij heel ander beeld van God dan mensen zon- gewoon als ik ergens op een terrasje zit. Dan tieve dingen tegenover, dan kan dat zelfs irrite- wel angsten, lichter dan ik. Toch: in de kern der mentale aandoening, zo bleek deze voel ik mij eenzaam, afgesloten van de wereld ren. De goede toon vinden als iemand zware ben ik een christelijke jongen. Als de Chris- om mij heen en ben ik heel zwaarmoedig. Ik psychische klachten heeft, is een kunst. Mijn tenUnie zetels wint, ben ik daar stiekem blij maand uit onderzoek door godsdienstpsy- slik er pillen voor. begeleider in Utrecht zei al: ‘‘Je hebt mensen mee. choloog Hanneke Schaap. Gerrit-Jan van Ik heb mij wel verdiept in genade. Ik had via de die zeggen dat ze het zelf ook weleens hebben Heemst (40) uit Waddinxveen heeft er al een datingsite Funky Fish contact met een vrouw – en dat werkt niet. Of ze willen het voor je op- leven lang last van. Hij is bang voor de hel die mij meenam naar een Jong & Vrij-gemeen- lossen – en dat werkt evenmin.’’ occultisme en voor een dreigende God. te. Met mooie muziek, van Hillsong. Maar bij De laatste tijd heb ik er veel meer moeite mee mijn stemming past het niet. Dan hoor ik liever dan toen ik 25 was. Destijd kende ik dat verve- Denk ik aan God, dan springt het beeld naar Kadanz, met ‘Dagen dat ik je vergeet’. lende gevoel, maar stond ik er minder bij stil. Ik voren van een man met een grijze lange baard, Ik heb bij Voetbal International gewerkt en ging stappen met vrienden, klaverjassen. Nu die streng is. Het is infantiel en ik vraag me af ▶ Waddinxveen mijn oude baas Johan Derksen zei altijd: ‘‘In ben ik veertig en worstel ik: het zal toch niet zo hoe ik erbij kom. ‘Ik kan maar niet ontdekken waar mijn angst een zwaarmoedige bui moeten mensen niet zijn dat ik op deze manier 75 moet worden? In die zoektocht komen dingen van vroeger bo- voor het geloof vandaan komt. Mijn ouders zijn aankomen met carnavalsmuziek.’’ Dat ben ik Niets helpt tot dusver, dus probeer ik maar ac- ven. De opa van mijn moeder is veel met occul- christelijk. Aanvankelijk waren ze niet zo ker- met hem eens. Liever Ramses Shaffy dan een tisme bezig geweest. Dat heeft doorgewerkt. kelijk, maar vanaf mijn zevende namen ze mij psalm. Heb ik daardoor zo’n moeite om God te aan- en mijn zus mee naar de gereformeerde kerk Na acht maanden opname in Utrecht was ik ‘Mensen kunnen vaarden? Mijn moeder heeft er sterke angsten hier in Waddinxveen. Het was geen zwaar mi- enigszins hersteld, vooral dankzij pillen en be- voor geesten aan overgehouden. Mijn zus heeft lieu, zoals in de Gereformeerde Gemeenten. Ik weging. Toch is die sombere gevoelsstemming zeggen dat Jezus mij ook last van al die familieverhalen over spiri- ben daar eens naar de kerk geweest en heb ook altijd gebleven, al kon ik functioneren, met af tisme. We zijn erg gevoelig bij ons thuis. reformatorische vrienden. Zo streng als bij hen, en toe een opname. Ik schreef sportboeken, aanvaardt, maar Ik doe mijn best om die angst te bestrijden, dat kende ik niet. werkte als controller bij de gemeente Leiden, maar het lukt niet. Dat heeft ermee te maken Ik was 21 toen ik voor het eerst acht maanden als freelancer voor kranten en als eindredac- als ze het gevoel dat ik mij niet aan God kan overgeven. Ik wil werd opgenomen op de psychiatrische afdeling teur bij Voetbal International. controle houden. van het Academisch Ziekenhuis Utrecht. Het In die kliniek heb ik mensen gezien zoals on- er niet bij kunnen Misschien ben ik er wel een keer in de buurt medisch hoofd daar had nog niet vaak iemand derzoeker Hanneke Schaap hen beschrijft: gekomen. In 2012, tijdens een van mijn psy- zo depressief zien binnenkomen, zei hij. Samen bang om ’s avonds naar bed te gaan en om in leveren, ketst het af.’ chotische periodes, riep ik ‘‘Genade, genade!’’ met hem dacht ik na hoe die angst bij mij erin de Bijbel te lezen. Een intelligente vrouw met Daarop zag ik een groot wit kruis. Dat visioen geslopen is. Bij angstige en gevoelige mensen flinke psychische klachten vertelde me: ‘‘Ik gaf veel lucht. Sindsdien ben ik weer meer gaan kunnen een paar opmerkingen genoeg zijn om durf er niet in te lezen, het komt al gauw drei- tief te blijven en sportstukken te schrijven voor nadenken over het geloof. dat op gang te brengen. Ik ben bang dat het bij gend over.’’ Dat heb ik ook. Lees ik in Openba- het Nederlands Dagblad en het AD. Een psychose is een andere werkelijkheid en mij zo gegaan is. ring over een witte troon, dan denk ik: ik hoop Het is niet voor niets dat ik een relatie zoek via kan aangenaam zijn. Want je ervaart dan meer, Op de basisschool, ik was een jaar of tien, had- niet dat ik te hard word veroordeeld. Met het een christelijke datingsite. Vijf jaar geleden heb er komt meer leven in. Er zijn patiënten die den we een zeer christelijke meester met een Oude Testament heb ik dat veel minder, terwijl ik de Alphacursus gedaan. Voor mij blijft het daarom in een psychose geen pillen willen slik- voorliefde voor het gezang ‘Heer, herinner U de die teksten misschien dreigender zijn. Voor mij ongrijpbaar. Bidden heb ik wel gedaan, maar ik ken. Ik herken dat. Ik zoek altijd de controle en namen’, over gestorven mensen. Hadden we zijn toekomstverhalen, naar het oordeel toe, vind het lastig. Met intelligentie los je het niet voel me in zo’n psychose vrijer, mijn stemming dat gezongen, dan had ik daarvan drie dagen benauwend.’ op, maar vertrouwen is voor mij nog moeilij- is prettiger. last. Ik was heel sfeergevoelig. Die meester kon ker. Mensen die aan zichzelf twijfelen, hebben Evengoed zitten er onrealistische kanten aan. het niet laten, maar snapte wel dat kinderen ook moeite om God toe te laten. Ik ben altijd Ik heb in een psychose ook wel opdrachten ge- het niet echt leuk vonden. Daarom zongen we begrip onrustig en op zoek, ken geen innerlijke vrede. hoord als: ‘‘Steek nu een sigaret op’’ of ‘‘Ga naar er nog een positief lied achteraan: ‘Eens als de Mensen kunnen zeggen dat Jezus mij zo aan- die flat.’’ En dat deed ik dan braaf. Terwijl er bazuinen klinken’, of zo. ‘Op zo’n moment ketsen opbeurende woorden vaardt, maar als ze het gevoel er niet bij kun- echt niemand was die dat zei. Ik ken verschillende angsten, maar die voor de als ‘‘God is liefde’’ af. Ik zou wel willen dat ze nen leveren, ketst het af. Maar dat beeld van dat witte kruis wil ik niet dood en de hel zijn het sterkst. Waar komen we aankomen, maar ik heb op zulke dagen meer Ik heb het er met mijn vader over gehad. Hij irreëel noemen. Dat zie ik toch als een teken terecht? In een zwart gat? Ben ik daar dan al- aan erkenning en begrip. Iemand die het ook vindt geloven ook hartstikke moeilijk, vertel- dat God meeleeft.’ < 12 nederlands dagblad zaterdag 29 september 2018

familieberichten tarief € 1,24 per mm, per kolom Looft de Heer!  (incl. 21% btw); via site Onze lieve dochter en zus is nu Thuis. We zijn verdrietig en 9RRUZDDUYRRUZDDU,N]HJ8 € 1,13 per mm, per kolom Je zou het zullen haar erg missen. We zijn dankbaar voor wie ze was, LQGLHQGHJUDDQNRUUHOQLHWLQGHDDUGHYDOWHQVWHUIW (incl. 21% btw); over niet zeggen, zorgzaam en betrokken. EOLMIW]LMRS]LFK]HOI telefonisch opgegeven Vol geloofsvertrouwen bemoedigde ze ons in haar leven en PDDULQGLHQ]LMVWHUIWEUHQJW]LMYHHOYUXFKWYRRUW advertenties kunt u niet maar onze lieve tijdens haar ziekte met de woorden uit Ps 16 : -RKDQQHVYV reclameren Lies van Luijk ,QYUHGHKHHIWGH+HHUHWRW=LFKJHQRPHQPLMQOLHYH is 75 jaar geworden!!! Heer U geeft mij alles wat ik nodig heb PDQRQ]HSDSDRSDHQRYHUJURRWYDGHU Een kaartje vindt ze geweldig. Mijn leven is in Uw handen Haar adres is: Alles wat ik van U ontvang is goed van Oldenbarneveltstraat 8 Dat maakt me gelukkig voor altijd -DFREYDQ,QJHQ 3862 SB Nijkerk LQGHOHHIWLMGYDQUXLPMDDU HQQDHHQOLHIGHYROKXZHOLMNYDQMDDU  Rita Hummel - Stevens 2XGHNHUNDDQGH$PVWHO‚0HSSHO RNWREHU VHSWHPEHU

Loof de HEER, want Hij is goed We bidden om Gods nabijheid en troost voor Jan, Eveline en $OLHYDQ,QJHQ.UHXQ - eeuwig duurt Zijn trouw- Christiaan, Auke, Thijs en Rosalie. *UHWDHQ$UMR Dankbaar mogen wij: Hooghalen Hendrik Jan Stevens -DQ LQOLHIGHYROOHKHULQQHULQJ HQ*HUGD kinderen, klein-,achterklein-,en Annie Stevens-Hidding $UHQGHQ5RHOLHQ achterachterkleinkinderen bekendmaken, Haren Roel Stevens ,QDHQ.ODDV dat Wimke Stevens-Meijer (OVDHQ+HLQ Delft Alie de Jager-Stevens .OHLQHQDFKWHUNOHLQNLQGHUHQ D.V. 1 oktober Wim de Jager Alphen a.d. Rijn Jannie Bontekoe-Stevens &RUUHVSRQGHQWLHDGUHV mevr. A van den Bosch-Maan Gerk Bontekoe 0ROHQVWUDDW$:0HSSHO Groningen Ytje Stevens-Roorda 100 jaar wordt ! Grijpskerk Johan Stevens 'HVDPHQNRPVW]DOSODDWVYLQGHQRSPDDQGDJ Simone Stevens-Vermeer RNWREHURPXXULQGH*HUHIRUPHHUGH.HUN Goutum Mia van Heukelum-Stevens 9ULMJHPDDNWGH.UXLVNHUN7KRUEHFNHODDQWH0HSSHO adres: Crimpenersteyn, kamer 138 Harrie van Heukelum ,QGH]HVDPHQNRPVW]DOGV/RIYRRUJDDQ Zandrak 66, 2924 BC Krimpen aan den IJssel Hasselt Marleen de Boer-Stevens $DQVOXLWHQG]DOGHEHJUDIHQLVSODDWVYLQGHQRSGH Dick de Boer $OJHPHQH%HJUDDISODDWVDDQGH=RPHUGLMN Nieuwleusen Agnes de Raad-Stevens 9RRUDIJDDQGDDQGHVDPHQNRPVWLVHUJHOHJHQKHLG Rob de Raad WRWDIVFKHLGQHPHQYDQ-DFREHQRQVWHFRQGROHUHQ Hooghalen Richard Stevens YDQWRWXXULQERYHQJHQRHPGHNHUN Jennie Stevens-van der Vinne neven en nichten 1DDÁRRSYDQGHEHJUDIHQLVEHQWXZHONRPYRRU "Tienduizend redenen tot dankbaarheid" HHQVDPHQ]LMQPHWVRHSHQHHQEURRGMHLQGH]DDO YDQGH.UXLVNHUN 29.09.1978 29.09.2018 Rita is nu samen met Froukje en Ben bij onze Vader in de hemel. :H]LMQKHWYHUSOHJHQGSHUVRQHHOYDQ'H/LQGHQKRUVW Met dank aan God mogen wij vieren dat wij 40 jaar KHHOGDQNEDDUYRRUKXQGHVNXQGLJHOLHIGHYROOH]RUJ geleden getrouwd zijn. Laaghalerstraat 6 HQDDQGDFKWYRRU-DFRE 9414AK Hooghalen Cor Geertsema en Roely Geertsema-Breukelman Een boog in de wolken als teken van trouw, Samen met onze kinderen en kleinkinderen hopen wij staat boven mijn leven, zegt: Ik ben bij jou! dit in oktober te vieren. In tijden van vreugde, maar ook van verdriet, ben ik bij U veilig, U die mij ziet. Ps.103:2-4 Opwekking 770 van Heemskerckstraat 1 De Here heeft voor ons vrij plotseling thuis gehaald,onze 9781CC Bedum broer zwager en oom. In dit vertrouwen thuisgehaald bij haar Heer en Heiland onze lieve, dierbare schoondochter, schoonzus en tante Jack van Ingen Hij is verlost, God heeft hem welgedaan . Meppel: Derk Kemper Alleen bij God zoek ik rust. Rita Hummel - Stevens Meppel: Johanna van Ingen Ik verwacht mijn hulp van Hem. Meppel Bea van Ingen-van Dijk Alleen bij Hem ben ik veilig. We bidden om troost, kracht en moed voor Jan en de Kampen Hillie van Ingen-Kraal Hij redt mij altijd, kinderen Eveline & Christiaan, Auke, Thijs & Rosalie en Ruinerwold Ada van Dijk-van Ingen Hij beschermt me. allen die haar zo dierbaar zijn. Dronten Peter en Thea van Ingen-Zuidema Er zal mij geen kwaad overkomen. Psalm 62 vers 6 en 7 Wij gedenken hierbij ook Anje,Wim Nijkerk: Auke en Harmke Hummel- Jan,Siem,en onze neef zijn zoon Jan Wij zijn verdrietig dat zij niet meer bij ons is, maar de Vries neven en nichten dankbaar dat zij door haar Vader is thuisgehaald Nijkerk: Petra en Barteld Oosterbroek- Meppel, 25 september 2018 Rita Hummel-Stevens Hummel 12 november 1969 26 september 2018 Nijkerk: Tiny en Andries van Luijk- We zullen haar liefde, warmte en zorgzaamheid Hummel missen. Haar vertrouwen en vrede geven ons moed. Sem, Demi en Lars Jan Eveline & Christiaan Wanneperveen: Roelof en Suzanne Hummel- Auke van der Zwan Een boog in de wolken als teken van trouw, Thijs & Rosalie Ruben, Senna en Levi staat boven mijn leven, zegt: Ik hou van jou Fitislaan 67 3893 JA Zeewolde Thuisgekomen in het Vaderhuis, na een moedig gedragen ziekte, onze lieve vriendin en beppe De dankdienst voor haar leven zal worden gehouden Op Zijn tijd heeft de Heere thuisgehaald op dinsdag 2 oktober om 11.00 uur in de Schuilhof, onze schoonzuster Hinke van der Veen - Polet Elzenlaan 2 te Zeewolde. Aafke Douwstra-Sietsma Aansluitend zal de begrafenis plaatshebben op de Wij bidden om troost en sterkte voor haar kinderen. We wensen Marten, kinderen en kleinkinderen Gods algemene begraafplaats, Dasselaarweg 1 te Zeewolde. nabijheid toe. Heerde: Sjoukje Meijer-Douwstra Voor de dienst is er van 9.45 tot 10.45 uur Alex en Gerrie Hoksbergen gelegenheid tot condoleren in bovengenoemde kerk. Ureterp: Jan Lootsma Anneke 13 nederlands dagblad zaterdag 29 september 2018

Riekelt Pasterkamp nd.nl/nederland beeld anp / Bas Czerwinski NAVO wil concreet plan defensiegeld

▶Rotterdam De Nederlandse regering moet voor Met name de Verenigde Staten hame- plannen en -investeringen. Dat raakt 31 december bij de NAVO een plan ren erop dat de Europese NAVO-part- altijd meerdere regeringen.’ indienen hoe ze het defensiebud- ners meer geld in defensie steken. In 2014 werd in Wales afgesproken get gaat opschroeven naar 2 pro- President Trump herhaalde die bood- dat iedere NAVO-lidstaat uiterlijk in cent van het bruto binnenlands schap afgelopen juli tijdens een 2024 op 2 procent zou zitten. Premier product. NAVO-top in Brussel. Hij noemde Rutte tekende daarvoor. Minister zelfs het cijfer van 4 procent. Bijleveld herhaalt keer op keer dat Dat bevestigde minister Bijleveld van Nederland bungelt als het om defen- pas volgend jaar bij de herijking van Defensie vrijdag desgevraagd in Ahoy siebudgetten gaat al jaren onder aan haar in maart gepresenteerde Defen- Rotterdam. Ze was daar om ’s och- de lijst. Ondanks een verhoging van sienota naar meer geld kan worden tends medailles uit te delen aan mili- het defensiebudget komt het huidige gekeken. tairen die op vredemissie zijn ge- kabinet niet verder dan 1,2 procent Daar lijkt nu onder druk van de NAVO weest en ze woonde ’s middags de van het bruto binnenlands product verandering in te komen. Al zei Bijle- veteranenuitvoering van de Nationa- (bbp) voor defensie. Minister Bijleveld (Defensie) bij het uitdelen van medailles aan veteranen. veld vrijdag dat de actie vanuit ‘in- le Taptoe bij. trinsieke motivatie’ gebeurt en ‘niet De eerste contouren van het twee- miljarden euro’s Zo kan de luchtmacht best meer cent vele miljarden euro’s extra per omdat de Amerikaanse president procentplan moet Bijleveld volgende Bijleveld zegt bij de NAVO ‘concreet’ F-35’s gebruiken en wil de landmacht jaar betekent. De CDA-bewindsvrouw Trump het wil’. week in Brussel presenteren aan haar te zullen aangeven hoe extra geld kan de wegbezuinigde tanks terug. vindt niet dat ze volgende kabinetten Bijleveld was de hele vrijdag in Rot- collega-ministers van Defensie van de worden ingezet, dus compleet met Bijleveld erkent dat de kloof tussen de opzadelt met een financieel pro- terdam en liet daar de ministerraad NAVO-lidstaten. plannen en voorstellen. huidige defensiebegroting en 2 pro- bleem. ‘Het gaat om langetermijn- voor schieten. <

familieberichten tarief € 1,24 per mm, per kolom (incl. 21% btw); via site € 1,13 per mm, per kolom (incl. 21% btw); over telefonisch opgegeven "De Heer zal mij altijd beschermen, Zijn trouw duurt eeuwig, advertenties kunt u niet reclameren Als kerken in Noord-Holland spraken we af Hij laat het werk van Zijn handen niet los". Ps. 138:8 dat ds. Sietse Greving na de zomer de vergadering van de classis zou leiden. God heeft Thuis gehaald onze sterke, liefdevolle, Maar hij had al in de zomer zorgzame moeder, oma en overgrootmoeder. een onverwachte afspraak met de Heer bij de rivier - naar de Overkant. Grietje Roorda Kwetsbaar, machteloos en zwak op de leeftijd van 84 jaar hebben wij onze handen gevouwen: wie ontslaat nu zo'n bevlogen evangelist; Want wij weten, dat, indien de aardse tent, Leerdam Assen wie helpt nu onze zusterkerk in Alkmaar, en ons; waarin wij wonen, wordt afgebroken, 8 februari 1934 † 27 september 2018 wie hebben zijn vrouw en kinderen nu nog? wij een gebouw van God hebben, in de hemelen, niet met handen gemaakt, een eeuwig huis. Ze vertrouwde in alles op haar Vader in de hemel en zal Wij hoorden van warme maaltijden voor het gezin; daarin voor ons altijd een voorbeeld blijven. wij huilden met onze broers uit Alkmaar; 2 Kor. 5:1 wij helpen de Kapelkerk en vooral Mozaïek; Ineke en Gerard Bakker van Hoek, wij steken onze handen uit de mouwen: Na een langdurig ziekbed heeft de Here tot Zich Roel en Justyna: Lars, Helena, God bewijst zijn kracht in zwakheid. genomen, Zijn moegestreden kind, mijn lieve vrouw, Maarten en Christine: Lisa en Daniek onze mem en beppe, op de leeftijd van 81 jaar Henk en Machteld Greetje en Simon Namens de classis Alkmaar-Haarlem, Dick van Hoek en Barrie Modderman ds. Hugo Bos en ds. Johan Schelling, moderamen Hinke van der Veen-Polet Simon, Matthijs, Michiel & Kirsten, echtgenote van Marten van der Veen Coriëtte & Simon Jan en Marian van Hoek-Stoit Lienke & Jasper, Tim & Leonie Wij willen u hartelijk bedanken voor het meeleven na het overlijden ,Noardburgum, † Oranjewoud, Berthie en Jan-Paul van Hoek-Buijk van ús mem, beppe en oer-beppe 27 november 1936 28 september 2018 Kars & Hilja: Puk, Madelon Rosemarie & Quincy Jantje Veenema - de Vries Annelee, Roele & Anna, Ymke, bijna 60 jaar Janna, Wieke & Jurre Uw meeleven heeft ons goed gedaan, ons getroost en bemoedigd. Philip van Hoek en Anja van Veen Wij vertrouwen erop dat God ook in de toekomst voor ons zal Oranjewoud: Marten van der Veen Vincent, Nathalie, Thomas zorgen. Marco en Foka van Hoek-Koopman Drachten: Wybe Marten & Gea Sigrid & Romke Jan, Dorine, Laura Kinderen Veenema Rianne & Gerben Matthias, Ewout Ureterp, september 2018 Marten Wybe & Merijn Adriaan en Clariska van Hoek-Volkerink Anienke Elisa Geert-Folkert Eunice en Wessel Schuitema-van Hoek Janita, Wietse Bavel: Hilda & Max Esther & Robbert Correspondentieadres: Niels fam. G.W. Bakker Sander Teenslaan 1, 9404 AT ASSEN, Nynke 0612161802, [email protected]

Anna Charlottelaan 31 Samenkomst in de Kandelaarkerk in Assen op woensdag 8453 VE Oranjewoud 3 oktober a.s. 13.00-14.00 uur; voorafgaand is van Er is gelegenheid tot condoleren op dinsdag 12.00-12.45 uur gelegenheid om te condoleren, aansluitend zal ze worden begraven op 2 oktober van 13.00 tot 13.30 uur in de Fonteinkerk, natuurbegraafplaats 'Hillig meer', Provincialeweg 2; 9463 President Kennedylaan 15 te Heerenveen. TK EEXT De afscheidsdienst vindt plaats om 13.45 uur (let op: passend schoeisel) in bovengenoemde kerk en daarna zal de begrafenis plaatsvinden op de begraafplaats aan de Binnenweg Moeder ligt opgebaard aan de Teenslaan 1 in Assen; te Heerenveen. 1&2 oktober tussen 10.00 & 12.00, 19.00 & 20.00 uur, is er gelegenheid afscheid van haar te nemen. 14 nieuws kort zaterdag 29 september 2018 nederlands dagblad

EU-geld voor ANBO boos over dumpen Gewonden door Vliegtuig zinkt voor laadstations bussen Felix Meurders stekende man Duitsland kust Micronesia Streekvervoerder Connexxion krijgt Seniorenorganisatie ANBO is boos De politie in het Duitse Ravensburg Een vliegtuig van de maatschappij Air een Europese subsidie voor de bouw over het voornemen van BNNVARA heeft een man opgepakt die even Niugini is vrijdag voor de kust van de van 169 laadstations voor elektrische om Felix Meurders aan de kant te daarvoor drie mensen met een keu- Federale Staten van Micronesia ge- bussen. Ook andere Nederlandse pro- zetten bij het populaire programma kenmes had gestoken. Een van de ge- zonken. Alle 36 inzittenden zijn veilig jecten op het gebied van vervoer en Spijkers met Koppen. De 72-jarige ra- wonden verkeert in levensgevaar. Ge- uit het vliegtuig gehaald. Dat zegt de luchtvaart kunnen op een bijdrage diocoryfee moet het veld ruimen om- tuigen zeggen dat een man wild om manager van het vliegtuig. Het vlieg- uit Brussel rekenen. Bij elkaar gaat dat de NPO een jonger publiek wil zich heen stak. De gewonden vielen tuig schoot tijdens het landen van de het om zo’n 80 miljoen euro, meldt aanspreken. Het programma, dat rondom de Marienplatz in het cen- baan af, volgens de vliegveldmana- het ministerie van Infrastructuur en Meurders al 24 jaar presenteert, is trum van de stad in het zuiden van ger. Het toestel kwam 160 meter ver- Waterstaat. < mateloos populair onder de iets ou- Duitsland. Over het motief van de derop in zee terecht. < dere luisteraars. < man is nog niets bekend. <

Ouders slachtoffers Oss Gered Thais voetbalteam bedanken voor steun Barnier geen kandidaat naar buitenland christendemocraten De ouders van de drie meisjes die vo- Het jeugdvoetbalteam dat op specta- rig week betrokken raakten bij het De EU-hoofdonderhandelaar voor de culaire wijze is gered uit een grot in tragische ongeval op een spoorweg- brexit, Michel Barnier, is geen top- Thailand, gaat voor het eerst naar het SP stapt uit coalitie overgang in Oss hebben vrijdag heel kandidaat voor de Europese Volks- buitenland. De twaalf jongeren en provincie Limburg Nederland bedankt voor de steun die partij (EVP), de fractie van christen- hun trainer vliegen komende week ze hebben ontvangen. Twee meisjes democraten in het Europees naar Argentinië. Daar wonen ze de De SP is vrijdag uit de coalitie in de uit het gezin kwamen om het leven Parlement om voorzitter van de Eu- zomereditie van de Jeugd Olympische Limburgse Provinciale Staten gestapt. en hun oudste dochter ligt nog steeds beeld anp ropese Commissie te worden. De Spelen bij. Het voetbalteam reist later Ook beide SP-gedeputeerden stapten op de afdeling intensieve zorg van Fransman wil al zijn energie blijven door naar New York. Daar verschij- op. Dat gebeurde tijdens een debat het ziekenhuis. Het elfjarige meisje steken in de onderhandelingen met nen ze naar verwachting onder meer over windmolens in Venlo. Aanlei- dat het ongeluk overleefde, is volgens Overijssel zet rem op Londen over een ‘ordelijk vertrek’ op de Amerikaanse televisie. < ding was een motie van afkeuring te- de verklaring maandag uit coma ont- geitenboerderijen van de Britten uit de EU. < gen SP-gedeputeerde Bob Ruers door waakt. < oppositiepartij GroenLinks. Die werd Overijssel voert per direct een geiten- gesteund door twee coalitiepartijen stop in. Bestaande geitenboerderijen PvdA en D66. Voor de SP waren daar- mogen niet meer uitbreiden, nieuwe mee de rapen gaar. Ruers had recent Aanhoudingen bij geitenbedrijven mogen zich niet Ajax sluit boekjaar kritiek geoefend op de bouw van ontruiming universiteit meer in de provincie vestigen en het af met winst windmolens in Venlo, maar steunde omzetten van een bedrijf naar een de plannen als gedeputeerde wel. Dat Bij de ontruiming van het P.C. Hooft- geitenhouderij is ook niet meer toe- Ajax heeft het afgelopen financiële leidde tot felle debatten tussen de SP huis in Amsterdam heeft de politie gestaan. De maatregel is genomen in jaar met winst afgesloten ondanks en andere coalitiepartijen over de po- vrijdag ongeveer twintig mensen verband met mogelijke gezondheids- het mislopen van Europees voetbal. sitie van Ruers. < aangehouden. De studenten zijn aan- risico’s voor omwonenden. < De plus van 1,2 miljoen euro was gehouden wegens lokaalvredebreuk, beeld epa vooral te danken aan de hoge inkom- omdat ze niet in het pand mochten sten uit transfers, die per saldo 39,4 zijn. Het gebouw was vrijdagochtend miljoen euro in het laatje brachten. Volkszanger Koos bezet door studenten die vinden dat ‘Toeslag op huizenbouw Traangas bij betoging In het afgelopen jaar verkocht de Alberts (71) overleden het kabinet en de Universiteit van en vliegticket’ ambtenaren Brussel club Davinson Sanchez, Kenny Tete Amsterdam te weinig doen voor di- en Jaïro Riedewald. < Volkszanger Koos Alberts is vrijdag versiteit en het onderwijsniveau en Om de noordelijke Randstad bereik- Bij een ambtenarenbetoging in Brus- op 71-jarige leeftijd overleden. De tegen werkdruk op de universiteit. < baar te houden met het openbaar sel heeft de oproerpolitie vrijdag zanger van het levenslied lag sinds vervoer, zijn ingrijpende maatregelen traangas en een waterkanon ingezet. eind augustus in het ziekenhuis van- nodig. Reizigersvereniging Rover doet Demonstrerende brandweermannen Thalys vervoert wege blaaskanker. Een operatie daarvoor verschillende voorstellen. verplaatsten hekken met prikkel- meer reizigers waarbij zijn blaas werd verwijderd, Zo wil de belangenclub een toeslag draad, waarop de politie ingreep. Een leidde tot complicaties. Alberts ver- van 15 euro op elk vliegticket. Ook agent raakte gewond aan zijn hoofd Thalys heeft een recordzomer achter wierf in de jaren tachtig van de vo- zouden grondexploitanten per nieuw en is afgevoerd naar een ziekenhuis. de rug. Het aantal reizigers in de rode rige eeuw bekendheid met hits als ‘Ik te bouwen woning in Noord-Holland Zo’n tienduizend ambtenaren be- hogesnelheidstrein nam toe met 6,5 verscheurde je foto’ en ‘Zijn het je 10.000 euro moeten gaan betalen. < toogden in de Belgische hoofdstad procent vergeleken met vorige zo- ogen’. Sinds 1987 trad hij op in een tegen een voor hen ongunstige rege- mer. In juli en augustus werden meer rolstoel, nadat hij op de terugweg van ling rondom ziektedagen. < dan 1,3 miljoen reizigers vervoerd een optreden door vermoeidheid te- tussen Nederland, België, Frankrijk gen een boom was gereden en een en Duitsland. Tussen Amsterdam en dwarslaesie opliep. < beeld anp Brussel bedroeg de groei afgelopen Duitse rechter steekt zomer ruim tien procent, vergelijk- stokje voor minigalgjes baar met de toename op de verbin- Brabant akkoord met Palestijnen komen om ding tussen Brussel en Parijs. < windmolens langs A16 Een aanhanger van de Duitse anti- bij protesten Gaza islambeweging Pegida mag geen ‘mi- Provinciale Staten van Noord-Brabant nigalgjes’ meer op de markt brengen Bij confrontaties tussen protesteren- hebben vrijdagavond ingestemd met die zogenaamd bedoeld zijn voor de Palestijnen en het Israëlische leger de omstreden bouw van 28 windmo- bondskanselier Angela Merkel en bij de grens met de Gazastrook zijn lens langs de A16 tussen Moerdijk en oud-minister Sigmar Gabriel. Dat vrijdag vijf Palestijnen om het leven Breda. Alleen de PVV en de Partij heeft een rechtbank in Hamburg be- gekomen. Onder de doden is volgens voor de Dieren stemden tegen. De paald. De man had voor een Pegida- het Palestijnse ministerie van Ge- windmolens zijn nodig om aan de af- demonstratie tegen het migratiebe- zondheid een jongen van veertien die beeld anp spraken met het kabinet te voldoen. leid in 2015 galgen gemaakt met door een kogel in zijn borst werd ge- Brabant moet 470 megawatt wind- daarop de namen van de twee politici troffen. Er vielen 397 gewonden. < energie opwekken in 2020. < waarmee duidelijk werd voor wie de Baudet neemt ‘beneden stroppen bedoeld waren. < beeld anp mijn waardigheid’ terug Tsunami treft Sulawesi De voorman van Forum voor Demo- Bouwvakker slaapt na aardbeving Europa steekt miljard cratie, Tweede Kamerlid Thierry Bau- op bouwplaats Regering Italië schroeft in supercomputers det, vindt zijn aanwezigheid bij een overheidsuitgaven op Het Indonesische eiland Sulawesi is debat in het parlement niet meer ‘be- De Inspectie SZW, de voormalige Ar- getroffen door een tsunami na een De Europese Unie richt een bedrijf op neden zijn waardigheid’. Hij neemt beidsinspectie, heeft in Den Haag zes De Italiaanse regering schroeft de aardbeving. Op amateurbeelden is te om supercomputers ‘van wereldklas- afstand van zijn woorden. Baudet buitenlandse bouwvakkers uit India overheidsuitgaven op. Zo kunnen de zien hoe een grote golf een ravage se’ te kopen en ontwikkelen. De be- deed de omstreden uitspraak tijdens en Oekraïne aangetroffen die illegaal campagnebeloftes van die partijen aanricht. Huizen spoelen weg en doeling is twee supercomputers te het debat over de regeringsplannen aan het werk waren. Ze waren be- worden gefinancierd. De coalitie van straten lopen razendsnel onder. Er kopen die tot de mondiale top vijf voor komend jaar, de Algemene Poli- trokken bij de bouw van een hindoe- de Lega en de Vijfsterrenbeweging zijn geen berichten over gewonden. behoren. Deze apparaten met een tieke Beschouwingen. De uitlating istische tempel. Een arbeider uit In- gaat uit van een begrotingstekort van De tsunami met een golf van twee enorme rekencapaciteit worden ver- leidde tot grote ophef. In het tv-pro- dia zei dat hij op de bouwplaats 2,4 procent in 2019. Vicepremier Lui- meter volgde op een aardbeving met bonden met bestaande nationale su- gramma De Hofbar kwam Baudet slaapt en zeven dagen per week en gi Di Maio sprak over een ‘begroting een kracht van 7,5. Enkele uren daar- percomputers. Wetenschappers, de vrijdag terug op die woorden: ‘Dat veertien uur per dag moet werken. voor het volk’. Die voorziet in een ba- voor was er een beving met een industrie, het midden- en kleinbe- kwam er achteraf ongelukkig uit. De Indiër zei verder dat hij van de sisinkomen voor de armen, belas- kracht van 6,1. Zeker één persoon drijf en overheidsdiensten kunnen Wat ik ermee bedoelde was: het is drie maanden die hij heeft gewerkt, tingverlagingen en het terugdraaien kwam om het leven en tien andere gebruikmaken van nieuw op te rich- totaal zinloos.’ < maar tien dagen kreeg uitbetaald. < van pensioenhervormingen. < mensen raakten gewond. < ten kenniscentra. < 15 opinie debat analyse nederlands dagblad zaterdag 29 september 2018

politieke analyse Piet H. de Jong • politiek redacteur, schrijft hier tweewekelijks een politieke analyse nd.nl/opinie CDA en VVD stribbelen mee

Wie het regeerakkoord van de coalitie van VVD, dat het op dit gebied niet zo soepel loopt binnen Dat verzandingsproces is precies waarvoor Klaas CDA, D66 en ChristenUnie er nog even bij pakt, de coalitie. Vooral CDA-leider Sybrand Buma van Egmond een paar weken geleden waar- valt het meteen weer op. De ambitie spat ervan geeft signalen af dat de rekening van de klimaat- schuwde in een interview in de Volkskrant. Van af. ‘Nederland wordt duurzaam’, is de ronkende doelen niet bij de gewone man neergelegd mag Egmond is een zeer ervaren milieuwetenschap- kop boven hoofdstuk drie van de gebundelde co- worden. Buma vreest een ‘revolte’ in de samen- per, die jarenlang lid is geweest van de eredivisie alitieafspraken. leving als dat toch gebeurt. Zijn VVD-collega van de polder: de Sociaal-Economische Raad. Nederland wil bij het bereiken van de klimaat- sloot zich daar, in iets andere bewoordingen, bij Van Egmond signaleert dat de bedrijven aan ta- doelen zelfs een stap verder gaan dan de EU-lan- aan. De VVD wil vooral niet harder lopen dan fel zitten om ‘mee te stribbelen’. Met die term den gezamenlijk hebben afgesproken om het omringende landen. D66 en ChristenUnie willen bedoelt hij dat ze meepraten om de boel te ver- klimaatverdrag van Parijs te halen. doorpakken. Voor hen is milieu een onderwerp tragen. De plannetjes die tot dusver aan de tafels om juist nu een stap harder te lopen. Termen als zijn bedacht, zoals oppompen van autobanden weinig concreet draagvlak en betaalbaarheid van de maatregelen en verplichte dikte van spouwmuren, noemt hij Reageren? In juli presenteerde de commissie-Nijpels een zijn steeds vaker te horen, waardoor de haal- het ‘kleinbierfestival’. Het is hun tactiek om te Brieven: maximaal ‘voorlopig klimaatakkoord’ om de doelen per baarheid naar de achtergrond verdwijnt. Het voorkomen dat serieuze maatregelen in beeld sector te vertalen naar concrete maatregelen. ziet ernaar uit dat door de vage plannen en de komen. Voor Van Egmond is deze vorm van 200 woorden. Artikelen: Vrijdag bleek dat dit klimaatakkoord te weinig onderlinge onenigheid binnen de coalitie, een overleg, vooral met de grote industrie, gedoemd maximaal 700 woorden. concreet is. De rekenmeesters van het Centraal definitief klimaatakkoord, later dít jaar, er niet te mislukken. Planbureau en het Planbureau voor de Leefom- meer in zit. Mail uw reactie met naam, geving hekelen in hun rapport de vaagheid van impasse compleet adres en telefoonnummer de maatregelen waarmee diverse werkgroepen verzanden De rapporten van beide planbureaus lijken de (‘de klimaattafels’) op de proppen zijn gekomen. Zo dreigt een patstelling te ontstaan tussen kabi- analyse van Klaas van Egmond deels te bevesti- naar [email protected] of De verwachte ‘doorrekening’ werd daardoor af- net en de klimaattafels, waar verder wordt on- gen. Zijn advies is dat de politiek weer de regie Nederlands Dagblad, gezwakt tot een ‘analyse’. Dat is ambtelijk jargon derhandeld over maatregelen om de opwarming neemt. Maar wanneer diezelfde politiek terug- Postbus 2085, en het betekent in gewonemensentaal dat het van de aarde tegen te gaan. Het kabinet komt er deinst voor maatregelen als het een beetje con- werk aan die tafel nog lang niet klaar is en het niet goed uit en de onderhandelaars wachten op creet wordt, is de impasse compleet. Van de to- 3800 CB Amersfoort. hele project vertraging oploopt. regie vanuit de Haagse politiek. Het vaak beju- renhoge klimaatambitie blijft dan weinig over. Meer informatie: De goede verstaander kon vorige week bij de Al- belde polderoverleg dreigt te verzanden in een Ondertussen gaat de uitstoot van vervuilende gemene Politieke Beschouwingen al aanvoelen zompig moeras. stoffen onverminderd door. nd.nl/contact 16 opinie debat analyse zaterdag 29 september 2018 nederlands dagblad

ND-lezers, van de redactie Daniël Gillissen • adjunct-hoofdredacteur Andries Knevel • presentator Evangelische Omroep nd.nl/opinie beeld istock Wat moet er nog meer verboden ND gaat digitaal eerst Je zoekt zin en worden? … Het christelijk geloof is ook een Nieuws: het Nederlands Dagblad gaat vanaf maandag 1 onruststoker. Hoe kan dat ooit een oktober digitaal eerst! Dat klinkt gek voor een krant die al antwoord zijn voor verveelde men- twintig jaar geleden vooropliep met digitale vernieuwingen. sen die naar zingeving zoeken? Frea Kroese, fotograaf In 1996 hadden wij als een van de eerste media een complete, Dat een bedrijf mensen las- actuele website. Als eerste krant ter wereld verkocht het ND De afgelopen weken en maanden zijn tigvalt met aanbiedingen en vanaf eind 1997 digitale abonnementen. En in 2002 kocht er drie woorden geweest die bij me advertenties nadat zij iets toenmalig premier Wim Kok de eerste losse digitale krant van zijn blijven haken. Die woorden zijn hebben aangeschaft en het Nederland, een Nederlands Dagblad. ‘waarheid’, ‘verveling’ en ‘zingeving’. dus niet meer zullen kopen. Toch zetten wij opnieuw een stap. Waar tot nu toe de papie- Ik ga proberen ze bij elkaar te bren- ren krant (of de digitale kopie in de app of op de website) de gen, in een poging de Bijbel en het Winno Eernstman, gevan- werkwijze van de redactie bepaalde, is vanaf maandag onze moderne levensgevoel bij elkaar te genbewaarder online productie leidend. De nieuwe werkwijze hebben we brengen. Spookrijden op de fiets. Dub- ‘digitaal eerst’ gedoopt, de voltooiing van het digitaliserings- Op dit moment maak ik vijf docu- bel parkeren. Veel te hard rij- proces. We waren digitaal actief, maar in de hoofden van de mentaires over geloof en weten- dend invoegen op de snel- redacteuren was de papieren krant hét product. Daar werkte schap. Ik portretteer daarvoor vijf in- weg, met name bij grote je voor. ‘De krant’ ging in alles vóór, digitaal was een bijpro- ternationaal hoog aangeschreven knooppunten. Expres ver- duct. Dat is vanaf nu anders. Het Nederlands Dagblad gaat op wetenschappers die tevens toegewijd keerd voorsorteren. Door twee benen staan: online voortdurend actueel en zorgvuldig rood rijden. én eenmaal daags mooi gebundeld in het ochtendblad. Beide van hoogstaande kwaliteit. Verveling als Hendrik Blokhuis, directeur Een laatste verbod op verdere Collega Peter Vandermeersch van NRC, waar wij vorige week een onderdrukt verboden. Laten we het ge- op werkbezoek waren, noemde deze omschakeling eerder het zond verstand eens prikkelen afschaffen van de internetredactie. Nu kende het Nederlands verlangen naar zelf na te denken in plaats Dagblad al geen klassieke internetredactie meer, maar het van met verboden proberen beeld is helder: álle redacteuren werken digitaal. En dat is in- zingeving? te conditioneren. tern een grote omslag. In de nieuwe structuur is de redactie zo ingericht dat artikelen veel eerder online komen dan voor- Kees van Baardewijk, heen, en dat van die verzamelde productie ‘s avonds een fraai christen zijn (onder wie een Nobel- schrijver opgemaakte drukklare krant wordt gemaakt. prijswinnaar). Het gaat over de vraag Verbied dat met name senio- of de waarheid van het evangelie en ren het maximale uit hun Voor de papieren lezer verandert er niets, hoewel die natuur- de bewezen waarheid van de weten- elektrische fiets halen en in lijk als altijd welkom is op de site. We zetten deze stap om schap samen kunnen gaan. Want bij onverantwoord hoge snel- onze (potentiële) online-lezers beter, sneller en meer continu alle claims die het evangelie legt, heid over de fietspaden flit- te bedienen. Gedurende de dag leveren we meer nieuws en hoort ook het begrip waarheid. Pau- sen. achtergronden. Speciaal daarvoor aangestelde redacteuren lus zegt in zijn brief aan de gemeente richten onze etalage (de website) in, en prijzen via sociale van Kolosse: ‘... het woord van de Klaas Jan Hoff, akkerbouwer media onze producten aan. De aanpassing van de website en waarheid is tot u gekomen’. Stagnerende ambtelijke laks- de eerder aangekondigde mogelijkheid om per maand vijf Ik besef dat het in deze tijd van rela- heid zoals een asielprocedure artikelen online gratis te lezen, hangen daarmee samen. Deze tivering lastig is om met een absolute van tien jaar, op werkdagen kans om van het Nederlands Dagblad te proeven, heeft tot claim te komen, maar zie tegelijker- een gesloten loket voor bur- een explosie aan nieuwe inschrijvingen geleid. Door goed en tijd hoe oude kerkvaders als Irenaeus maal om soms bang te zijn, ongeluk- gerzaken op het gemeente- snel te leveren, kan de redactie er nu voor zorgen dat deze en Tertullianus onbekommerd het kig, verdrietig, dom, je te vervelen en huis en een onbereikbare voorbijgangers zich aansluiten en als ‘lid’ het Nederlands woord gebruiken. Ze geloven het soms eenzaam te zijn.’ Daarvoor hoef belastingtelefoon. Dagblad versterken. evangelie omdat het waar is. je niet naar de psychiater. Hij heeft het over 30 procent van de Nelleke Berntsen, verveeld bevolking die niet echt ziek is, maar gepensioneerd docent mbo Onze cultuur is met veel woorden te wel een beroep op de ggz doet. Als Ik zou willen dat er meer typeren. Mij viel een boek op van de een vakantie op Ibiza, met veel fees- agenten waren om op al die jonge, succesvolle Duitse schrijfster ten, toch tegenvalt, moet je dat ac- regels te letten en overtreders Juli Zeh. In haar nieuwe roman Lege cepteren, zegt hij. Maar hij signaleert eventueel te beboeten, want ingezonden Aad Meima, Ameide ingezonden Ed Destrée, Hoofddorp harten portretteert zij een generatie ook: ‘Veel patiënten in de 30 pro- anders is het allemaal een dertigers en veertigers in het jaar centsgroep zijn op zoek naar zinge- wassen neus, net als de be- 2025 in Duitsland. Er is dan een ge- ving.’ Want het feestleven bevredigt keuringen voor hondenpoep. Scheefwonen Dwarslaesie polariseerd land met een grote niet. Verveling als een onderdrukt rechts-populistische stroming en een verlangen naar zingeving? Siem Verkade, Een meerderheid van de hypotheek- Een mooi stuk (Nederlands Dagblad opkomende islam. In het midden be- ondernemingsadviseur renteaftrek wordt door een minder- 25 september) over de vorderingen vindt zich een grote groep tamelijk hartstilstand Het gebruik van kop- en oor- heid van mensen geconsumeerd. die gemaakt worden in het herstel welgestelde mensen, die het allemaal Vorig weekend kwam ik het woord telefoon en aandachttrek- Deze minderheid woont in zeer grote van patiënten met een dwarslaesie. niet meer kan schelen. Ze zijn ver- ‘zingeving’ ook in een ander verband kende harde muziek. woningen. Dit zijn de echte scheef- Om twee redenen. veeld, cynisch, nihilistisch en ze gaan tegen. Volkskrant-journalist Fokke woners. Deze woningen worden De eerste is dat het nu eens niet gaat ook niet meer stemmen. Ze wentelen Obbema beschreef in een aangrij- Suze de Wolff, vrijwilliger gefinancierd door mensen die geen over het misbruiken van bijvoor- zich in hun luie verveling. pend artikel hoe hij een hartstilstand Afval op straat gooien, met gebruik maken van hypotheekrente- beeld ratten voor dit soort onder- Deze typering in het boek sluit aan kreeg, wonderbaarlijk herstelde en drie of vier naast elkaar fiet- aftek, huurders dus (en mensen die zoek. Hier staat de patiënt centraal, bij wat de bekende psychiater Da- nu moeite met het leven heeft en op sen. hun hypotheek hebben afgelost). < zoals het hoort. Met alle problemen miaan Denys zegt in een interview in zoek is gegaan naar zingeving. en moeilijkheden die nog opgelost NRC Handelsblad (zaterdag 22 sep- Via het mailadres zinvanhetleven@ Jochem Pleijsier, moeten worden. tember). Daarin vertelt hij dat hij volkskrant.nl heeft hij inmiddels hon- projectmanager De tweede reden is dat het artikel boos is op een grote groep verveelde derden reacties ontvangen. Niets. Dit land is al overgere- een concreet resultaat beschrijft. Dat mensen die een beroep doen op de Op zoek naar verbinding tussen guleerd. Draai het eens om: is een uitzondering. In de meeste van psychiatrie. Daardoor komen de ech- waarheid, verveling en zingeving beloon mensen die zich aan dit soort stukken gaat het over voor- te patiënten in de knel. kwam ik uit bij Stephan Sanders en de wet houden. spellingen, verwachtingen. Waar je Hij zegt: ‘Het is niet normaal om Fjodor Dostojevski. (Ik had ook Blaise vervolgens nooit meer wat van mooi en succesvol te zijn en alles on- Pascal kunnen kiezen: ‘De grootste hoort. < der controle te hebben. Het is nor- misère van de mens is zijn verveling’,

advertentie

Help de Bovenkerkse Urbanus uit de brand

Zoals je wellicht gehoord hebt, stond de Bovenkerkse Urbanus kortgeleden in brand. Wil jij de wederopbouw van de kerk steunen? Open de Givt-app, kies een bedrag en scan deze QR-code of selecteer ‘Steun Bovenkerkse Urbanus’ uit de lijst van ‘Acties’.

Alvast bedankt! 17 opinie debat analyse nederlands dagblad zaterdag 29 september 2018

column Edward van ‘t Slot werkt aan de Rijksuniversiteit Groningen en aan de Protestantse Theologische Universiteit. Dit is een gastcolumn. je krijgt onrust Edward van ‘t Slot nd.nl/columns Karl Barth Op 10 december is het vijftig jaar geleden dat de man over- leed die de twintigste eeuw in theologisch opzicht domi- neerde: de Zwitser Karl Barth (1886-1968). En het is honderd jaar geleden dat hij de gedachten publiceerde die als zware stenen in de vijver van de theologie plonsden. Zo schreef hij een verbijsterende uitleg van de brief aan de Romeinen op basis van één eenvoudige gedachte. Stel je nu eens voor dat het in dit bijbelboek werkelijk over God zelf gaat? Dat lijkt voor een doorsnee ND-lezer misschien niet zo’n schokkende gedachte, maar Barth schrijft vanuit de grote verbazing: God is in de hemel en wij zijn op de aarde. In principe is elk woord over Hem voor ons mensen te veel. Als het in zo’n brief van Paulus nu toch over God zelf gaat, dan is dat altijd onverwacht. Altijd anders. Dan doorkruist dat al het mense- lijke denken en doen. Het doorkruist alle menselijke theolo- gie, hoe vroom ook. En alle politiek, hoe christelijk ook. In 1919 hield Barth een toespraak voor christensocialisten, en hij hield hun (en zichzelf!) voor dat onze goede bedoelingen nooit automatisch het verlengstuk kunnen zijn van Gods goede bedoelingen. Het noemen van Gods naam is altijd ge- vaarlijk voor ons eigen gelijk.

fascinerend en schrikwekkend Toen tien jaar geleden de Nederlandse vertaling van Barths uitleg van Romeinen uitkwam, schreef de atheïstische filo- soof Ger Groot in de NRC over dit ‘fascinerende en schrikwek- kende’ boek: ‘Ik weet niet goed of ik dit schandalige boek liever nooit gelezen, dan wel nooit gemist had willen heb- ben.’ De rimpeling die deze stenen in de vijver van de kerkgeschie- denis veroorzaakten, bleef nog lang na-golven. Zo was Barth een belangrijke inspirator voor het verzet tegen het natio- naalsocialisme. Ook in die ideologie werden menselijke waarden absoluut gemaakt. Vergoddelijkt. En dan kennen Veel mensen die bij de psychiater zitten, zijn niet ziek maar op zoek naar zingeving, zegt psychiater Damiaan Denys.

of Søren Kierkegaard: ‘Verveling is de Karamazov ‘Zoethoudertje of onruststoker?’ Ik ben hem dankbaar wortel van het kwaad’.) Is onrust de verbindende schakel tus- Waaruit blijkt dat verveelde mensen Journalist Stephan Sanders ging na sen waarheid, verveling en zinge- op zoek zijn naar zingeving?, is mijn want ik proefde de kern. een lange atheïstische periode weer ving? vraag aan psychiater Denys. En waar op zoek naar God. Hij ging een jaar In De gebroeders Karamazov laat Dos- zoek je het dan? Is in een relativis- ‘proefgeloven’ om te kijken of het tojevski een van de drie broers, Ivan, tisch tijdperk niet alles waar en tege- we als mensen onze plaats niet meer, dan worden we afgo- geen bevlieging was, en na dat jaar is het verhaal van de Grootinquisiteur lijkertijd niet waar? dendienaars. Wat het betekent om God te zijn, dat weet al- hij een gelovige geworden. (‘Ja, ik zeg vertellen. Deze dienaar van de kerk is De kerk heeft niet de waarheid in leen God zelf. Gelukkig – zo ging Barth steeds sterker bena- het maar gewoon; ik ben gelovig.’) in Sevilla bezig ketters te verbranden, pacht, maar getuigt wel van de Sindsdien bezoekt hij trouw een want hij wil de kerk zuiveren en in Waarheid. En geloof maakt (ook) on- drukken – houdt God dat niet voor zichzelf: Hij laat ons zien rooms-katholieke kerk en neemt hij zijn greep houden. En dan opeens rustig. Het christelijk geloof is (ook) wie Hij is, en in dezelfde beweging laat Hij ook zien wie we deel aan het grote mysterie van de staat Jezus voor hem. Deze Jezus een protestgeloof. Het maakt onrus- zelf zijn. Het wordt allemaal duidelijk in Jezus Christus. In eucharistie. wordt door hem gearresteerd en op- tig, het hindert. kruis en opstanding, in oordeel en nieuw leven. Wat ons Waarom hij is gaan zoeken? ‘Omdat gesloten en dan ontspint zich een Jazeker: geloven kan een onrustig helpt om theologen-dichtbij-God te zijn is niet onze rijke re- ik al gevonden was.’ Omdat hij inner- prachtig gesprek. hart tot rust brengen. Geloof als ligie, onze gedegen Schriftopvatting, of ons bloeiende kerke- lijk aangeraakt werd. En omdat hij de Waarom komt u ons hinderen?, vraagt troost, geborgenheid en nabijheid. Of lijke leven, maar alleen het steeds weer spellen van die ene parmantigheid van de niet-gelovers de GrootInquisiteur. Ik heb alles onder in een andere tongval: verwonde- naam: Jezus Christus. zat was. De afgelopen jaren heeft hij controle en de eisen die u ons heeft op- ring, verstilling, verbeelding, het ervaren wat genade is en hoe moei- gelegd, zijn onhaalbaar. Wij mensen mysterie. Eindelijk thuis, om met Met zulke gedachten, altijd nieuw en origineel geformuleerd, lijk overgave is. En hij gelooft dat het kunnen de vrijheid niet aan en wij Henri Nouwen te spreken. heeft Barth hele generaties gelovigen blij gemaakt. Voor mij- evangelie waar is, echt waar. kunnen ook de navolging niet aan. Maar het kan mij ook uit mijn com- zelf is het nu vijfentwintig jaar geleden dat ik als negentien- Laat ons met rust. Wij behartigen de Maar er is nog iets. Het geloof heeft fortzone halen. Mij aanspreken en jarige voor het eerst een tekst van hem las, besefte ik deze hem ook onrustig gemaakt. Want het zaak van God wel. uitdagen. week. Ook een soort jubileum. Ik ben er nog steeds dankbaar schuurt, zowel met je eigen werke- En dan, na een ogenblik stilte, loopt En navolging kan pijn doen. Waarom voor. Want hier proefde ik een duidelijke kern: de reden om lijkheid als met die van de wereld. Jezus op hem toe, geeft hem een kus en moest ik dan ook die stem verstaan? Het geloof is vaak geen comfortzone. verdwijnt. De waarheid van het evangelie als God en het leven te vertrouwen is gegeven in Jezus Christus. Bij zijn verhaal moest ik denken aan onruststoker. Onrust als missionair Al het andere (en dat is veel) kan ik vrolijk loslaten en relati- Gezang 484 uit het Liedboek voor de Astrid Joosten motief. Kan dit een antwoord zijn, op veren. En daarin proefde ik ruimte. Vrijheid, om het maar kerken: Deze week vertelde tv-presentatrice de verveling van onze tijd? eens met een typisch Barth-woord te zeggen. Wat mij be- Waarom moest ik uw stem verstaan? / Astrid Joosten in de Volkskrant over ▶▶ Dit is een ingekorte versie van een treft is er dus alle reden om het komende jaar aandacht voor Waarom, Heer, moet ik tot u gaan het overlijden van haar man. Over voordracht die de auteur zondag Karl Barths theologie te vragen. Stenen zoals hij die in de vij- / zo ongewende paden? / Waarom religie zegt ze: daar doe ik niet aan, houdt op het Pulse Event in Delft ver plempte, moeten de stilstaande wateren van ons eigen bracht Gij / die onrust mij / in ’t bloed dat is een ‘zoethoudertje’. Als kop (20.00 uur, Achterom 46. Zie ook: gelijk vooral onrustig blijven maken. Het moet altijd onge- – is dat genade? had boven dit artikel kunnen staan: facebook.com/PulseDelft). makkelijk blijven om de naam van God te gebruiken. En toch ook een weldaad.

advertenties ongegeneerd Ik ben natuurlijk niet de enige die het denken van deze ‘kerkvader van de twintigste eeuw’ mee wil nemen de een- entwintigste eeuw in. Kerken en universiteiten in de Duits- talige wereld, en ook in Nederland, hebben het komende jaar uitgeroepen tot een Karl Barth-jaar. Op 10 december Kom nu proefrijden in de nieuwe SUZUKI IGNIS. Deze staat voor U klaar Geen ingezonden stuk, start het in Nederland met een bijeenkomst in de Thomas- in onze showrooms te DE KRIM-HARDENBERG-HOOGEVEEN wel een suggestie voor kerk in Amsterdam-Zuid. Over ‘ongegeneerd over God spre- Of kijk op www.mastebroek.nl voor de vele aanbiedingen. een verhaal? Mail naar ken’. Want het gaat niet zozeer om deze bijzondere denker. Of bel met 0524-571777 / 0523-267000 / 0528-264055 [email protected] Het gaat om de bijzondere boodschap die hij zo levendig ver- tolkte. Mastebroek’s Automobielbedrijven HARDENBERG – DE KRIM – HOOGEVEEN ndmeedenken.nl 18 nederlands dagblad zaterdag 29 september 2018

Hilbrand Rozema nd.nl/politiek beeld anp / Robin van Lonkhuijsen Deugd en ondeugd in de wereld van de liberalen

…De VVD heeft een abonnement op werkt, gaf advies over een wet waar affaires. Telkens opnieuw is de inte- Duthler zelf voor stemde. griteit van een vooraanstaande Gebrekkig ethisch besef speelt ook VVD’er in het geding. niet-liberalen regelmatig parten. Toch is de vraag onvermijdelijk: lijdt …Wat is er met de liberalen aan de de VVD ergens aan? Steekt er iets in hand? het liberalisme wat kwetsbaar maakt voor niet-integer gedrag? Is de ▶Den Haag VVD’er een bepaald menstype? De VVD heeft de schijn tegen. Dat is het minste dat je kunt opmerken bij ondernemers de niet aflatende reeks misstappen Wel als je liberaal en liberalisme te van partijleden. Sinds juli 2013 stond eenzijdig opvat, zegt Muel Kaptein, negen keer een kopstuk in de schijn- hoogleraar integriteit aan de Rotter- werpers (zie kader). dam School of Management. ‘Het is En die lijst is nog zónder de celstraf een misvatting dat liberaal zijn vrij- voor ex-staatssecretaris Robin Lin- heid, blijheid betekent, doen wat je schoten, het royeren van de Lim- maar wilt.’ burgse politicus Jos van Rey en de Wat dan wel? ‘Liberale vrijheid doet rechtszaak tegen hem, de bonnetjes- juist een groot appel op de eigen ver- affaire waarover twee bewindslieden antwoordelijkheid. Júíst als je prat VVD-aanhangers in Den Haag tijdens een verkiezingsavond. struikelden, ex-minister Melanie gaat op minder regels, moet je die Schultz die dacht prima meteen di- weinige regels die je wel wilt, serieus dernemers: hoe gaan díé om met tuurlijke VVD-achterban, denkt hij. überhaupt van fouten? Het zegt veel, recteur van Schiphol te kunnen wor- nemen. Anders ben je als liberaal in normen en waarden?’ ‘Het valt mij op dat het bedrijfsleven dat het midden- en kleinbedrijf in- den, de dividendbelasting, fractie- strijd met jezelf.’ Ouderwetse ondernemersethiek, méér leert van sjoemelen dan zo’n zake de afschaffing van de dividend- voorzitter Klaas Dijkhoffs druistige Liberalen moeten niet te snel sugge- nuchterheid, eerlijkheid, goed leider- partij. Volkswagen zie ik sterker uit belasting nu de ondernemersmoraal afscheid van de kerk én zonder de reren dat zij zelf prima weten wat zij schap, eerlijke mededinging en be- de dieselaffaire komen. voorhoudt aan het kabinet. In het recente discussie rond senator Ann- wel en niet mogen, vindt Kaptein. ‘De langenconflicten vermijden. Dat alles Maar bij de mensen in het land ont- midden- en kleinbedrijf vindt men ne-Wil Duthler: het bedrijf waar zij VVD moet zijn licht opsteken bij on- leeft volop in bedrijven en in de na- staat nu het beeld: léért die partij dat niet kunnen, multinationals een-

advertenties

UitvUitvaaaarrttzzoorgorg BertBert v vavanan DDijDijkijkenen InezInezezZz ZelZeldedenrusnrnrusrusustt& &&B&Be BertBBeertt v vavanan DijDijkenijkenkeen DONDERDAG heldere afspraken Soms vind je bekwaam personeel het beste transparante kostenbegroting 11 OKTOBER goede organisatie van de uitvaart lesmateriaal Uitvaartzorg voor gewoon in het Groningen en Drenthe OPEN DAG! Nederlands Verbindingsweg 36 (050) 3011 241 www.bertvandijken.nl vanaf Dagblad 9781 DA Bedum (06) 4122 6559 [email protected] 9.00 uur Wilt u de actualiteit ver- Aanmelden via werken in uw lessen? Ge- [email protected] bruik dan de Nieuwsservice van Nieuws in de klas. Kijk Welkom even op nieuwsindeklas.nl/ op de Theologische hetnederlandsdagblad Universiteit in Kampen! De nieuwsmedia. www.tukampen.nl Hoofdsponsor van iedereen. Hoofdzaak voor docenten. 19 nederlands dagblad zaterdag 29 september 2018

waslijst aan affaires ▶ juli 2013: Kamerlid Johan Houwers ▶ mei 2017: VVD-partijvoorzitter liegt bij afsluiten hypotheek. Uit Henry Keizer weg: verdacht van op- fractie gezet. Begint Groep Houwers. lichting en valsheid in geschrifte. ▶ december 2013: Kamerlid Matthijs ▶ december 2017: Onrust rond Ka- Huizing uit parlement: in de auto merlid Wybren van Haga, huisjes- gestapt met veel drank op. melker te Amsterdam (hij mag blij- ▶ februari 2015: Kamerlid Mark Ver- ven, zegt fractievoorzitter Dijkhoff heijen uit VVD-fractie: declaratiege- in april 2018, het valt volgens hem sjoemel. mee). ▶ maart 2015: Kamerlid René Leegte ▶ februari 2018: VVD-minister Bui- uit VVD-fractie: betaalde nevenbaan tenlandse Zaken weg, Halbe Zijlstra niet opgegeven. liegt over de datsja van Putin. ▶ november 2015: Fractievoorzitter ▶ augustus 2018: Prominent Ka- Eerste Kamer weg. Loek Hermans merlid Han ten Broeke stapt op: in faalde als toezichthouder bij thuis- opspraak door seksuele affaire in zorgbedrijf Meavita. 2013.

en najagen van eigenbelang. Dat be- iedereen nu maar vanuit welbegre- moeilijkt ethisch handelen in veel pen eigenbelang handelt, komt het gevallen.’ vanzelf wel goed. Sommige VVD’ers Graafland neemt als voorbeeld het verdedigden zelfs de bekende stelling afschaffen van de dividendbelasting. van Mandeville dat ondeugden goed ‘Het argument is: als we het niet af- uitwerken voor de samenleving als schaffen, gaan er grote bedrijven geheel. Als je dat gelooft, heb je wei- weg. Dat werkt belastingconcurren- nig vraag naar deugden, als correctie tie in de hand. Maar iedereen voelt op eigenbelang, en is de voedingsbo- wel aan dat het onrechtvaardig is om dem voor persoonlijke integriteit wel zomaar een groep mensen vrijstel- wat schraal. ling van belasting te geven als zij be- Die schraalheid kan verklaren dat de ginnen te dreigen met vertrek.’ VVD vanuit de markfilosofie en het positieve denken over de rol van ei- deugden niet gevraagd genbelang moeite heeft de rol van de De meeste VVD’ers, beklemtoont ethiek goed op te pakken. zijdig bevoordelen.’ De hoogleraar integriteit ziet nog bedrijfsethiek. Hij betwijfelt of een Graafland, zijn integer. Zij fietsen En als een partij uitstraalt dat per- Hoe het nu gaat bij de VVD, heeft iets ruimte voor verbetering: ‘Vraag als cursus ethiek door ondernemers het niet rommelend het leven door. Maar soonlijke ethiek niet nodig is, als er tragisch, vindt hij. ‘Je gaat niet de po- VVD snel aan vooraanstaande onder- lek boven water krijgt. in de partijfilosofie staat ethiek wel een sfeer van aversie is tegen het ge- litiek in om rijk en populair te wor- nemers hoe zij omgaan met ethiek. ‘Dit steekt dieper: wat is je levens- op afstand. sprek over deugden, dan trekt dat den. Je doet het vanuit idealen. Dan is Kijk hoe zij dat doen, leer daarvan.’ overtuiging, je wereldbeeld? Het eco- ‘Liberalen verwachten correctie op mensen aan die zich daarbij prettig het treurig als de politiek zo in op- Econoom en ethicus Johan Graafland nomisch systeem zoals we dat nu menselijk gedrag uit het systeem, uit voelen. Dat verklaart wellicht het spraak raakt.’ houdt zich al achttien jaar bezig met kennen, is gebaseerd op concurreren de werking van de vrije markt. Als aantal incidenten bij de VVD.’ <

advertentie Kinderboekenmaand!

VOORLEESBUNDEL PLATENBOEK

Willemijn de Weerd De rode draad Kikkervisjes in de soep van Gods liefde

40 vrolijke voorleesverhalen over Ella en Joep Met dit prachtige boek vol sprekende waarvan peuters en kleuters zullen smullen. platen van Marjolein Hund en teksten Per seizoen 10 afwisselende verhalen. van Willemijn de Weerd ontdek je hoe € 16,95 Gods liefdevolle reddingsplan als een rode draad door de Bijbel loopt. € 14,9514,95 JongJoJong & oudoud

NIEUWE LEESBOEKENSERIE HANDLETTEREN Liesbeth van Binsbergen Loveletters Welkom bij de welpen Handletterwerkboek voor meiden

Deel 1. Beleef met Lau, Laila en Luuk allerlei Bijbeloverdenkingen en inspirerende op- avonturen bij de scouting. drachten om aan de slag te gaan. Met handig € 9,95 8-10 jaar stappenplan met foto’s dat je leert te hand- letteren. scouts € 8,95 in midden- en bovenbouw middelbare school actie

www.royaljongbloed.nl 20 nederlands dagblad zaterdag 29 september 2018 advertentie

Gerald Bruins nd.nl/nederland beeld nd Wereld over voor duur

Ook een baan met waardering? Kom werken in de zorg!

‘Kerstpakket van een cliënt’

“Een tijdje geleden mocht ik een cliënt, laten we hem Henk noemen, helpen zijn leven weer op de rit te krijgen. Na een scheiding was zijn huis verwaarloosd en hij kon niet goed voor zichzelf zorgen. Zijn familie was gelukkig heel betrokken. Ik leerde hem met behulp van pic- togrammen uiteindelijk een gezonde Hollandse maaltijd op tafel te zetten. Ik leerde Henk zijn kleren wassen. Een beschrijving van woorden werkte niet want hij kon moeilijk lezen. Door middel van foto’s kon Henk uit de voeten met de wasmachine.

Henk was dankbaar. Intens dankbaar voor alle hulp die hij kreeg. Iedere week stond hij klaar met een doosje eieren of een rookworst. “Neem maar, het is een echte goeie worst van de slager!” Met Kerst gaf hij me een kerstpak- Ivo Boerdam en Ingeborg Lukkien met hun kinderen Jelisa en Jurre: ‘Zekerheden opgeven voelt als een last die van ons ketje: een fles wijn en een ontbijtkoek. Hij dank- af valt.’ te me voor alles en sprak uit dat zijn leven in dit jaar veel beter was geworden. Wat fijn dat …Ivo Boerdam en Ingeborg Lukkien bestuur. In het jargon van de heden- bedrijf van twaalf mensen had Boer- gaan met hun twee jonge kinderen daagse wereldburger hebben ze een dam te weinig uitdaging. Hij voelde hij me toeliet in zijn leven. De ontbijtkoek bleek op reis langs duurzame projecten Engelstalige naam bedacht voor hun zich er niet meer op zijn plek. ‘Ik was aangevreten door een muis. Ik glimlach. Het is over heel de wereld. gezin: Global Happiness Family. bezig met kleine dingetjes als afval in de aard van het beestje.” Vlak voor vertrek hebben Boerdam de IJssel, terwijl er in India veel meer …‘Je kunt zo’n reis maken als je met en Lukkien het druk met de laatste plastic in het water drijft. Mijn im- pensioen bent, maar je weet niet of regeldingen, afscheid nemen en in- pact is te klein. Ik wil op grotere je dat haalt. Waarom niet nu?’ pakken. Alleen op de vroege ochtend schaal werken aan oplossingen.’ hebben ze nog een gaatje. Het ge- Rianne Cornelisse ▶Hattem sprek vindt plaats in een bungalow keurslijf Intensief ambulant hulpverlener bij Agathos Ze hebben bijna alle ‘zekerheden’ op een park in Hattem waar ze tijde- Zijn vrouw vult aan dat ze beiden in van een burgerlijk bestaan achter lijk wonen. Ze zijn sober gekleed: een een keurslijf zaten. Het dagelijks le- zich gelaten. Ivo Boerdam (40) en spijkerbroek en een trui. De slaap zit ven brengt te veel verplichtingen Ingeborg Lukkien (38) uit Zwolle nog in hun ogen. ‘Tja’, zegt Ingeborg mee op het gebied van school en De teams van Agathos, Curadomi en verkochten hun nieuwbouwhuis, werk. Daarnaast werkten ze veel. ‘We Lelie zorggroep Rotterdam zoeken: waarin ze pas sinds enkele jaren hadden het gevoel vast te zitten. We woonden. ‘Mijn impact is woonden in een mooi huis met twee Hij is een sociaal ondernemer, en badkamers en speciaal voor mij een Verzorgenden deed zijn adviesbureau voor vraag- te klein. Ik wil fotostudio. Veel te luxe, naar onze stukken over energie, afval en parti- zin. Al die spullen hebben we hele- Verpleegkundigen cipatie in de samenleving van de op grotere schaal maal niet nodig.’ Het overlijden van hand. twee ooms riep een gevoel van ur- Zij is mode- en lifestylefotografe, en gentie op. ‘Dat zette ons aan het den- Artsen werken aan maakte de afgelopen weken lange ken: je kunt zo’n reis maken als je dagen om de laatste opdrachten af te oplossingen.’ met pensioen bent, maar je weet niet Intensief ambulant hulpverleners leveren. of je dat haalt. Waarom niet nu?’ Want vandaag begint hun grote Vonden ze het lastig om ‘zekerheden’ avontuur: samen met hun kinderen lachend, ‘wij zijn geen ochtendmen- als een huis op te geven? Lukkien Jelisa (8) en Jurre (5) stappen ze op sen.’ haalt haar schouders op. ‘Nee, het het vliegtuig voor een reis van acht Zij komt over als een kordate rege- voelt als een last die van ons af valt. maanden langs allerlei duurzame laar, iemand die in gezelschap al We kunnen prima zonder.’ Boerdam, werkenmetwaardering.nl projecten over heel de wereld. Lei- gauw het woord voert. Hij is be- al even nuchter: ‘Ik leef het liefst uit draad vormen de duurzaamheids- dachtzaam, een denker die goed kan de tas. Bovendien: als ondernemer Agathos, Curadomi doelen van de Verenigde Naties om luisteren om aan het eind met een weet ik ook nooit precies of en hoe- en Lelie zorggroep de wereld te verbeteren op het ge- zinnige opmerking te komen. Reizen veel ik verdien.’ Voor Lukkien speelt wonen, zorg en welzijn bied van onder meer armoedebe- zit bij hen beiden in het bloed. Zo haar geloof een rol bij de keuze om zijn onderdeel van Lelie strijding, schoon drinkwater, onder- gingen ze al geregeld naar Zuid-Afri- op pad te gaan. Ze noemt zich een zorggroep wijs, ecologie en een goed openbaar ka voor vrijwilligerswerk. Binnen zijn praktiserend christen. Ze is lid van de 21 nederlands dagblad zaterdag 29 september 2018

advertenties

Ouders in onmacht

Het is dinsdagmorgen, rond 12 uur. Op de rode bank in mijn zaamheid en avontuur gesprekskamer zit een schuchtere tiener onwennig naar haar behandelplan te kijken. Naast haar zit haar moeder en tegenover haar bezetten haar vader en mijn collega twee stoelen. ‘Zo, en hoe is het voor jullie om jullie dochter hier vandaag bij ons te brengen?’ Ik zie de ogen van moeder langzaam vochtig worden, terwijl vader verstijft en ongemakkelijk kucht. ‘Het is nodig, want het gaat op het ogenblik echt niet meer thuis’, antwoordt hij na een moment van stilte. Moeder weet niet veel uit te brengen, maar houdt het oogcontact met mij net wat langer vast dan eerder. Als ik snel hun dochter observeer, zie ik haar naar de grond staren. Hoewel dit niet mijn eerste opnamegesprek is, word ik opnieuw geraakt door het verdriet en de onmacht die bijna tastbaar zijn.

Het is een moment dat ik opnieuw besef wat het voor tieners en hun ouders kan betekenen als zij bij ons om hulp komen vragen. Voor mij is het dagelijks werk, maar als ik na een lange werkdag in mijn auto stap, blijven de tieners op de kliniek. Hun ouders die thuis soms al maanden geworsteld hebben om voor hun kind de beste ouder te zijn die ze kunnen, kijken thuis tegen een lege plek bij de eettafel aan. Sommigen durven schoorvoetend toe te geven opluchting te ervaren dat zij de zorg voor hun kind even niet zelf hoeven te dragen. Bijna allemaal voelen ze zich compleet mislukte opvoeders.

Zou ik het zelf kunnen; mijn kind laten opnemen en de zorg volledig aan een groep onbekenden uit handen geven? Het zijn weliswaar professionals, maar ze weten niet wat je zoons lievelingseten is en dat je dochter na een paniekaanval met haar oude knuffel slaapt. In alle eerlijkheid weet ik op die vraag geen antwoord en hoop ik nooit voor de keuze te komen staan. Maar deze momenten motiveren mij en mijn collega’s om voor alle tieners en hun ouders die nu wel van onze hulp afhankelijk zijn, de beste zorg te bieden die we kunnen. Betrokken, deskundig, met lef, geloof en liefde.

Annelies van Pelt, kinder- en jeugdpsycholoog bij De Hoop ggz.

De Hoop helpt mensen op weg naar een nieuw leven

Christelijke Gereformeerde Kerk in niet van tevoren dichttimmeren. Dan Ze erkent dat een wereldreis per www.dehoop.org of bel naar (078) 6111 111 Zwolle. ‘Ik heb vertrouwen dat God voelen we ons weer opgesloten. Via vliegtuig allesbehalve duurzaam is. alles op zijn pootjes laat terechtko- onze website, waarop we foto’s en ‘Maar voor elke kilometer die we rei- men. Dit is de weg die wij moeten blogs plaatsen, vragen wij mensen die zen, planten we een boom.’ gaan.’ Boerdam ziet zichzelf als een ons volgen om tips.’ humanist, die positief staat tegen- Maar wat gaan ze precies doen? De wezenlijke bijdrage over religie. ‘Als iemand ergens fotografe: ‘De meeste mensen reage- Is een relatief kort verblijf op diverse kracht uit put, vind ik het goed.’ ren op een vraag. Wij draaien de rol- plekken op aarde van blijvende in- Aanvankelijk wilde het gezin afgelo- len om en bieden onze diensten aan. vloed? Heeft de lokale bevolking daar pen zomer al weg. Het wachten was In ruil voor eten en onderdak kan ik wat aan? op toestemming van de leerplicht- bijvoorbeeld foto’s maken. Ivo kan ‘We willen een wezenlijke bijdrage ambtenaar om met Jelisa en Jurre op makkelijk even een website bouwen leveren, anders zouden we niet gaan’, reis te mogen. Hun moeder: ‘Je mag of een film produceren. Zo zetten we zegt Boerdam. ‘Ons doel is onderne- weg, als je kinderen maar onderwijs een bedrijf beter op de kaart. Daar- mers helpen succesvoller te zijn op krijgen. Dat ga ik ze geven, zo’n an- het gebied van duurzaamheid. Daar- Jelle: “Mensen zien er meestal als een berg tegenop derhalf uur per dag. Dat is voldoende. van profiteren de inwoners van het Je kunt veel efficiënter werken dan ‘Veel mensen gebied ook. We proberen de projec- om hulp te zoeken. Als ze dan eenmaal bij ons op school.’ ten die we bezoeken juist groter en denken dat we invloedrijker te maken. Bovendien is komen, valt er vaak een last van hen af. wereldticket ons voornemen de contacten te on- De ondernemers boekten een wereld- op vakantie derhouden als we weer terug zijn in Ze merken dat wij ons richten op hen als mens, ticket die hen voert naar de Verenigde Nederland.’ Staten, Bolivia, Chili, Peru, Colombia, gaan. Dat is De naam van hun gelikt ogende web- niet als ‘probleemgeval’.” Hawaii, Nieuw-Zeeland, Australië, In- site doet vermoeden dat de reis één dia, Nepal en Tibet. De bedoeling is op beslist niet zo.’ blije aangelegenheid is. Lukkien: ‘Als diverse locaties zes weken tot drie ondernemers weten wij hoe je een maanden te blijven. Op hun website initiatief goed moet verkopen. Wij staan de eerste twee reisdoelen: New naast gaat Ivo meedenken met de be- willen bewust de goede kant van Doe ook mee! Kijk op www.dehoop.org voor onze vacatures York en La Paz. In de eerste stad gaan drijfsleiding. Hij is heel innovatief en duurzaamheid belichten.’ ze op Governors Island kijken naar kan ondernemers helpen nieuwe we- Boerdam: ‘Veel mensen denken dat een waterbeheersingsproject. Boer- gen in te slaan.’ De sociaal onderne- wij op vakantie gaan. Dat is beslist dam: ‘En we willen een proef bekijken mer: ‘Ook dit leggen we niet vast. De niet zo. We hebben ons leven hele- met groentetuinen in zeecontainers, reis is ook bedoeld om inspiratie en maal omgegooid. Hopelijk brengt het bestemd voor achterstandswijken.’ In ideeën op te doen.’ Na de reis wil het onbekende ons veel plezier en inspi- de Boliviaanse stad gaan ze een gezin ondernemende paar in principe te- ratie. We hebben er zin in. Met deze De Hoop helpt mensen op weg helpen op een ecologische boerderij. rugkeren naar Nederland. Lukkien: reis kiezen we niet voor de gemak- De andere reisdoelen zijn nog niet be- ‘Maar ook dat weten we niet zeker. kelijkste weg in ons leven.’ naar een nieuw leven kend. Lukkien: ‘We willen onze reis We zien het wel.’ ▶▶ globalhappinessfamily.com www.dehoop.org of bel naar (078) 6111 111 22 nederlands dagblad zaterdag 29 september 2018

anp nd.nl/economie anp Rente kruipt omhoog, Groeiende onrust bij Brits Unilever verwacht Hypotheker ▶ Capelle aan den IJssel ▶Londen De hypotheekrente voor tien jaar of Enkele grote institutionele aan- Volgens fondsbeheerders is er grote Unilever de Britse aandeelhouders aandeelhouders instemmen. Als de langer zal in de loop van 2019 licht deelhouders van Unilever dreigen in onvrede over de aanpak van Unilever niet voldoende heeft overtuigd waar- plannen worden doorgezet, valt Uni- gaan stijgen, verwacht De Hypothe- opstand te komen over de manier bij het promoten van de verhuisplan- om de verhuisplannen goed zijn. lever weg uit de hoofdindex FTSE 100 ker. De hypotheekadviesketen wijst waarop het bedrijf de voorgenomen nen. Eerder keerden aandeelhouders M&G van de beurs in Londen. Daardoor zul- op het beleid van de Europese Cen- verhuizing van het hoofdkantoor Zij zijn onvoldoende overtuigd van Investments, Aviva Investors, Colum- len indexvolgers het aandeel moeten trale Bank (ECB). Die drukte lange naar Rotterdam heeft aangepakt. het nut van die stap. Er werden nau- bia Threadneedle en Lindsell Train verkopen. tijd de lange rente omlaag door op welijks steekhoudende argumenten zich al tegen de plannen. Dat zou druk zetten op de beurskoers grote schaal obligaties op te kopen, Volgens de Britse zender Sky News aangedragen, zo luidt de klacht. van Unilever en dus negatief uitpak- maar wil daar eind dit jaar mee zijn ze plannen aan het smeden om Eerder vrijdag werd bekend dat op- stemmingen ken voor aandeelhouders. stoppen. De Hypotheker verwacht bij de jaarvergadering van volgend nieuw een grote Britse aandeelhou- Het levensmiddelen- en verzorgings- Unilever bestaat nu nog uit twee be- daardoor een lichte stijging van de jaar tegen de herbenoeming van pre- der tegen de verhuizing zal stemmen. productenconcern houdt op 26 okto- drijven, een Brits en een Nederlands, langlopende rente eind 2019. De sident-commissaris Marijn Dekkers Het gaat om Legal & General Invest- ber een vergadering, waar Britse aan- die ieder eigen aandelen uitgeven. korte hypotheekrente zal onder in- te stemmen. ment Management (LGIM). Dat is de deelhouders kunnen stemmen. Daar Het bedrijf wilde die structuur ver- vloed van de lage inflatiedruk naar Ook zou worden gezaagd aan de op vijf na grootste aandeelhouder van moet 75 procent vóór stemmen om simpelen, onder meer uit kostenover- verwachting voorlopig stabiel blij- stoelpoten van financieel directeur Unilever, die al meer dan 25 jaar stuk- de plannen te laten doorgaan. wegingen. ven. De ECB maakt geen haast met Graeme Pitkethly. Topman Paul Pol- ken van het bedrijf bezit. Een dag eerder is er een vergadering Na lobbywerk van zowel de Britse als het verhogen van de rente. Dat komt man zou al op weg zijn naar de uit- De vermogensbeheerder verklaarde voor Nederlandse aandeelhouders. de Nederlandse regering viel de keuze pas in het najaar van 2019 in beeld, gang. tegen zakenkrant Financial Times dat Daar moet minstens de helft van de op Nederland als locatie. < verwacht De Hypotheker. <

beurs anp nd.nl/economie AEX FONDSEN MIDKAP FONDSEN

slot vk % Zorgen over Italië drukt beurzen INDEX Adyen  703,00 684,70 +2,67 Air France-KLM  8,972 8,686 +3,29 ▶Amsterdam koers (slot 28/09) AMG  39,94 39,06 +2,25 De beurs in Milaan heeft vrijdag veel terrein moeten Elders in Europa waren banken ook bij de grootste ver- 549,62 Aperam  39,49 39,52 -0,08 prijsgeven vanwege zorgen over de begrotingsplannen liezers. In Amsterdam was ING de grootste daler bij de % verschil Arcadis  14,41 14,59 -1,23 van de nieuwe Italiaanse regering. Die hadden hun hoofdfondsen met een min van 3,8 procent. -0,75% ASM International  44,59 43,42 +2,69  BE Semiconductor  18,17 17,85 +1,79 weerslag op Europese bankenaandelen. Ook de meeste De MidKap klom 0,1 procent tot 786,79 punten. Chip- koers (slot 27/09) Boskalis Westminster  27,11 27,87 -2,73 andere Europese beurzen verloren op de laatste han- bedrijf ASMI won 2,7 procent. De Chinese elektroni- 553,75 Corbion  28,00 27,94 +0,21 delsdag van het derde kwartaal. De AEX-index op cagigant TCL zou een bod van 1 miljard dollar overwe- Eurocommercial  31,54 31,46 +0,25 Beursplein 5 sloot 0,8 procent lager op 549,62 punten. gen op het resterende belang van ASMI in ASM Pacific Flow Traders  25,30 24,90 +1,61 Rome heeft het begrotingstekort voor 2019 vastgesteld Technologies. TomTom verloor 3,8 procent. De naviga- slot vk % Fugro NV  11,38 11,44 -0,57  op 2,4 procent, terwijl de financiële markten hadden tiedienstverlener boekte donderdag nog een koers- Aalbert Industries  36,68 36,30 +1,05 GrandVision 21,20 21,06 +0,66 IMCD 67,05 67,05 0,00 gehoopt dat de nieuwe regering de uitgaven zou terug- winst van bijna 19 procent na aankondiging van een ABN Amro  23,45 23,76 -1,30 = Intertrust  15,95 16,13 -1,12 dringen en het tekort rond de 2 procent zou uitkomen. mogelijke verkoop van de divisie Telematics. Aegon  5,588 5,69 -1,79 Ahold Delhaize  19,75 19,72 +0,17 OCI N.V.  27,53 27,54 -0,04  Akzo Nobel  80,54 80,68 -0,17 PostNL 3,08 3,11 -0,96  Altice Europe  2,323 2,383 -2,52 Royal BAM Group 3,308 3,372 -1,90  ArcelorMittal  26,80 27,04 -0,89 SBM Offshore 15,59 15,67 -0,51  ASML Hold.  160,90 162,44 -0,95 Sligro Food 36,80 36,55 +0,68  ASR Nederland  41,06 41,90 -2,00 Takeaway 55,70 58,10 -4,13  DSM  91,24 92,00 -0,83 TKH Group 48,50 47,86 +1,34 DAX RTS INDEX  TomTom  7,056 7,338 -3,84 RUSLAND Galapagos 97,42 95,70 +1,80 S&P UK DUITSLAND Gemalto  50,20 50,10 +0,20 WDP  113,40 114,60 -1,05  VK Heineken  80,76 81,66 -1,10 Wereldhave 30,25 30,77 -1,69 koers (slot 28/09) koers (slot 28/09) ING Groep  11,18 11,63 -3,83 SHENZHEN Kon. Vopak  42,44 42,62 -0,42 koers (slot 28/09) 12246,73 1192,04  CHINA NN Group  38,43 39,11 -1,74 1513,45 % verschil DUURZAME FONDSEN  % verschil Philips Elec.  39,24 39,72 -1,22 DOW JONES +0,35% % verschil -1,52%  Randstad  45,98 45,71 +0,59 slot vk % VS -0,43% koers (slot 28/09) Relx  18,10 17,87 +1,26 Actiam Noord Am.  36,05 35,75 +0,84 975,35 Royal Dutch Shell A  29,58 29,51 +0,22 Actiam Wereld  33,44 33,22 +0,66 koers (slot 28/09) % verschil Royal KPN  2,272 2,339 -2,86 ASN Milieu  32,43 32,44 -0,03 26458,17 +0,65% Signify NV  22,30 22,40 -0,45 NN Global Opport.  36,25 36,09 +0,44 Unilever  47,97 48,04 -0,15 Robeco EUR G  43,09 42,56 +1,25 % verschil +0,07% WFD Unibail-Rod.  173,22 176,20 -1,69 Triodos Groen  57,46 57,42 +0,07  Wolters Kluwer  53,68 53,14 +1,02 Triodos Vastgoed 2,45 2,45 0,00 =

CAC 40 BELEGGINGFONDSEN FRANKRIJK NASDAQ 100 TEL AVIV slot vk % slot vk % VS ISRAEL Add Value Fund  50,03 50,41 -0,75 NN Dyn Mix V  33,37 33,30 +0,21 koers (slot 28/09) NIKKEI 225 Arcona Property Fd  7,20 7,17 +0,42 NN EDA Fund P  11,57 11,59 -0,17 5493,49 ASN Duurz Obl.  28,60 28,61 -0,03 NN EUR DE.  40,53 40,65 -0,30 koers (slot 28/09)  koers (slot 28/09) JAPAN ASN Novib  55,56 55,53 +0,05 NN Euro Obligatie 34,27 34,27 0,00 % verschil 1641,43 = 7627,65 -0,85% BNP ESGNL  138,28 137,84 +0,32 NN Europe Fund  29,81 29,70 +0,37 % verschil % verschil= koers (slot 28/09) BNP Gl Hg Inc Eq  59,54 59,12 +0,71 NN Financials Fund  21,95 21,94 +0,05 -0,03% 0,00% 24120,04 BNP OBAM NV  78,79 78,33 +0,59 NN First Class Obl = 23,51 23,51 0,00   % verschil HH Income Fund 20,74 20,58 +0,78 NN Global Em. Mark. 41,89 41,38 +1,23 +1,36% HH Obligatie Fd  35,33 35,23 +0,28 NN Global Fund  86,66 86,17 +0,57  HH Phoenix Fund  35,97 35,85 +0,33 NN Global Obl.  14,71 14,64 +0,48 HH Value Fund  31,41 30,95 +1,49 NN Health Care Fund  69,82 69,21 +0,88 BOVESPA Intereffekt Brazil  0,26 0,24 +8,33 NN Hoog Div Aandelen  33,30 33,12 +0,54 BRAZILIE Intereffekt China  1,59 1,58 +0,63 NN Information Tech.  108,14 107,02 +1,05 HANG-SENG Intereffekt India  0,84 0,85 -1,18 NN Lion Fund = 35,54 35,54 0,00 koers (slot 28/09) BEL 20 HONGKONG STRAITS TIMES Intereffekt Japan  1,32 1,30 +1,54 NN Premium Div = 15,30 15,30 0,00 79518,69 BELGIE SINGAPORE Kempen Europ Hg Div  7, 24 7, 22 +0, 28 NN Rente P = 14,74 14,74 0,00  Kempen Europ Prop.  17,09 17,21 -0,70 NN WM Fund P 12,82 12,82 0,00 = % verschil koers (slot 28/09) Kempen Gl High Div  32,20 31,92 +0,88 Optimix America  21,33 21,32 +0,05 -0,60% koers (slot 28/09) 27744,33 koers (slot 28/09) Kempen Gl Prop  36,28 36,05 +0,64 Optimix Income  36,76 36,85 -0,24 3706,74  % verschil 3257,05 Kempen Profiel 5  36,27 36,19 +0,22 Optimix Mix  31,24 31,06 +0,58 % verschil +0,25% % verschil NN Dutch Fund  68,76 68,68 +0,12 Robeco QI Gl Dev En  119,47 118,42 +0,89 -0,92% +0,64% NN Dyn Mix II  30,79 30,81 -0,06 Robeco US C.Hg Div Eq  41,98 41,76 +0,53    NN Dyn Mix III 33,08 33,03 +0,15 TCM Africa H Div Eq 13,43 13,35 +0,60 NN Dyn Mix IV  33,99 33,92 +0,21 TCM Gl Front. H Div Eq  12,82 12,75 +0,55

Periode: 20 dagen Bron: EURO GOUD OLIE STAATS RENTE LENING 28/09 27/09 Euribor 3 mnd = -0,318 -0,318 Euribor 6 mnd = -0,268 -0,268 €%-0,0029 -0,25% +1,85 +0,16% +1,54 +1,89% -0,04 -6,34% Euribor 12 mnd  -0,159 -0,161 $ 1,1610 $ 1187,25 $ 82,84 0,5760 Rente 5 jaar  -0,070 -0,024  Rente 10 jaar  0,576 0,615 23 nederlands dagblad zaterdag 29 september 2018

redactie nd nd.nl/economie beeld anp / Vincent Jannink Piloten dagen Ryanair voor de rechter

▶Eindhoven Pilotenvakbond VNV sleept lucht- zich neerlegt’, aldus een VNV-woord- veer 80 procent van de stewards en vaartmaatschappij Ryanair voor de voerder. stewardessen meedeed. rechter vanwege de inzet van sta- Het conflict draait vooral om de ar- Volgens woordvoerder Gustavo Var- kingsbrekers, vrijdag tijdens een beidsvoorwaarden bij de Ierse bud- gas uit Spanje is het grootste pro- pilotenstaking. getmaatschappij. Verder vinden de bleem van het cabinepersoneel van bonden in alle betrokken landen dat Ryanair, dat ze tussen wal en schip VNV vermoedt dat Ryanair onder de lokale arbeidswetgeving van vallen als ze ziek zijn. Ze krijgen geen meer Belgische piloten inzet. Twee kracht moet zijn op de arbeidscon- uitkering, omdat Nederland wijst vluchten konden daardoor toch van tracten. De vijftig Nederlandse Ryan- naar Ryanair, dat niet altijd uitbetaalt vliegveld Eindhoven vertrekken. De air-vliegers vallen tot dusver onder – bij ziekte. En omdat ze een Iers con- rechtszaak dient wellicht volgende soepeler – Ierse wetten. tract hebben, lukt het bijvoorbeeld week. ook niet om in Nederland een hypo- De rechtbank in Haarlem bepaalde laatste moment theek of lening te krijgen. eerder dat Ryanair stakingen niet Op vliegveld Eindhoven bleef een Geen van de stewards en stewardes- mag breken als acties ten minste 72 vliegtuig naar Londen vrijdagochtend Cabinepersoneel van Ryanair op vliegveld Eindhoven staakte voor het eerst. sen in Eindhoven is Nederlands. Vol- uur van tevoren zijn aangekondigd. op het allerlaatste moment aan de gens de vakbond en betrokkenen Met het oog op nog meer stakingen grond, waardoor tientallen reizigers Ryan air een briefje in de hand ge- Ongeveer vijftig Nederlandse piloten werft Ryanair alleen in het buiten- wil VNV Ryanair met een spoedproce- gedupeerd werden. drukt met excuses. van Ryanair staakten vrijdag voor de land en willen Nederlanders niet wer- dure aan die uitspraak houden. De reizigers waren al voorbij de dou- Volgens pilotenvakbond VNV toont tweede keer in korte tijd. Het cabine- ken onder de voorwaarden van de ‘Ryanair heeft wederom aangetoond ane, toen via het vluchtschema door- de annulering op het allerlaatste mo- personeel dat vliegt vanaf Eindhoven Ierse maatschappij. Volgens FNV dat het een onbetrouwbare partij is sijpelde dat de reis niet doorging. Ze ment dat Ryanair geen enkel mede- Airport, staakte voor het eerst. Vak- Luchtvaart betaalt Ryanair een salaris die uitspraken van de rechter naast moesten omkeren en kregen van dogen heeft met de klanten. bond FNV Luchtvaart zegt dat onge- dat ligt rond het minimumloon. <

advertentie redactie vk nd.nl/economie Facebook dicht nieuw Herfstaanbiedingen datalek

Op alle ▶Menlo Park Passe Partout Facebook heeft een lek gevonden banken waardoor hackers toegang hadden BIJ BOSMA WONEN tot de accounts en persoonlijke in- formatie van 50 miljoen gebruikers.

Het bedrijf heeft het lek gedicht en de 10% politie ingelicht. Onbekend is of de korting hackers de data ook hebben buitge- maakt. Het is een nieuwe klap voor Facebook, E nadat in maart bekend was geworden I dat het Britse databedrijf Cambridge T Analytica zonder toestemming de ge- A C gevens van tientallen miljoenen Face- book-gebruikers voor de campagne van Donald Trump had gebruikt. Vrijdag maakte Facebook bekend dat hackers zijn binnengedrongen door een fout in de code van de ‘View As’- functie. Daarmee kunnen Facebook- gebruikers zien hoe hun profiel er voor anderen uitziet. Die functie is tijdelijk uitgeschakeld. HOEKBANK ZICO STOF V.A. € 2698,- Het lek is ontstaan in juli 2017, toen Diverse afmetingen en opstellingen Facebook de functie om video’s te up- loaden aanpaste. Of de hackers misbruik hebben ge- maakt van het lek en of er gegevens zijn buitgemaakt, is onbekend. Ook weet Facebook niet wie de daders zijn ACTIE en waar ze vandaan komen.

EETKAMERSTOEL NOVASTYL privacywaakhond MET OF ZONDER ARMLEUNINGEN Het bedrijf heeft de FBI ingelicht en de Ierse privacywaakhond. Het Euro- 5 BETALEN - 6E STOEL GRATIS! pese hoofdkantoor van Facebook is in Ierland gevestigd. Gebruikers van de 50 miljoen getrof- fen accounts moeten uit veiligheids- overwegingen opnieuw inloggen, als Openingstijden ze Facebook willen gebruiken of een website of app die aan het sociale net- Maandag Gesloten werk is gekoppeld. Dinsdag 10.00 - 18.00 u. Korting Ook 40 miljoen andere accounts die Woensdag 10.00 - 18.00 u. het afgelopen jaar de ‘View As’-func- Donderdag 10.00 - 18.00 u. OP GESELECTEERDE tie hebben gebruikt moeten uit voor- Vrijdag 10.00 - 17.30 / 18.30 - 21.00 u. SHOWROOM-ITEMS zorg verplicht opnieuw inloggen Zaterdag 10.00 - 17.00 u. voordat ze weer op het sociale medi- um kunnen. De gebruikers krijgen bovendien een melding met uitleg. PAPIERBAAN 1B Als Facebook nog meer getroffen ac- counts vindt tijdens het eigen onder- 9672 BG WINSCHOTEN U bent óók zoek, treft het ook voor die accounts WWW.BOSMAWONEN.NL welkom bij TRANSPORTBAAN 28 veiligheidsmaatregelen. < advertenties personeel

nd.nl/vacaturebank Hart voor onderwijs?

Plaats voor slechts De Passie zoekt een 75 ,- (excl. btw) Directeur uw personeels- ‘verbindend leider’ advertentie ook op nd.nl/vacaturebank Kijk voor meer

Voor meer informatie: informatie op ▶ [email protected] depassiescholen.nl

Wij zoeken Florion zoekt ... een directeur

U wilt zich inzetten voor de Messiasbelijdende Joden in Israël U houdt van organiseren en stimuleren U zoekt een uitdagende (neven)functie van 8 uur per week (0,2 fte) MANAGEMENTONDERSTEUNER: 1,5 DAG Voor verdere informatie en contactgegevens verwijzen we u naar onze website messiasbelijdendejoden.nl/directeur Kijk voor meer informatie over deze functie op onze website Voor inlichtingen kunt u contact opnemen met de huidige ™™™Ǥƪ‘”‹‘ǤŽǤWij zien je reactie graag tegemoet! directeur ds. A. Jonker (Tel: 0341 -357766).

nd.nl/vakantieservice Vakantie?

Wat doen we Accrete biedt christelijk onderwijs en opvang op 16 locaties in Noordwest Overijssel. Ieder kind, van 0 tot 12 jaar, is van harte welkom! We bieden onderwijs en kinderopvang met de krant? van goede kwaliteit. Accrete zoekt twee directeuren:

▶ Bezorgen op een ander (vakantie)adres ▶ Bezorging stoppen, bonnen voor gratis krant Op te halen bij elk verkooppunt in Nederland waar nd© verkrijgbaar is. Kindcentrum Willem Alexander in Steenwijk biedt christelijk basisonderwijs Kijk voor verkoopadressen op nd.nl/losseverkoop. en opvang aan kinderen van 0 tot 12 jaar. Met een enthousiast team geven we onderwijs waarbij doorgaande (leer-) lijnen en samenwerking ▶ Bezorging stoppen kenmerkend zijn, zodat we met elk kind een topprestatie bereiken! Deze mogelijkheden gelden alleen voor een periode van minimaal 1 week. De digitale krant blijft altijd beschikbaar. Bij bezorging stoppen wordt de eerstvolgende betaling opgeschoven met het aantal dagen dat de krant Directeur Kindcentrum Willem Alexander niet bezorgd wordt. Bezorging in het buitenland is op eigen risico en kost in Europa € 3,30 en buiten Europa € 3,50 per dag. (0,6 – 1,0 FTE) | STEENWIJK ▶ Vul de bon in of geef de wijziging door via nd.nl/vakantieservice Profiel | Als nieuwe directeur bouw je met ons verder aan goed onderwijs. Je stuurt een Uw gegevens: professioneel team aan, samen ontwikkel je het gepersonaliseerde onderwijs verder en bouw je aan de versterking van de ouderbetrokkenheid. Onze nieuwe directeur heeft een voorletter(s)/naam: ondernemende geest en geeft het concept ‘school en wijk’ verder vorm.

straat: huisnr.:

postcode: plaats:

telefoon (vast): telefoon (mobiel): Kindcentrum Het Kompas in Vollenhove biedt christelijk onderwijs en opvang onder één dak aan kinderen tussen de 0 en 12 jaar. Met een e-mail: veelzijdig team willen wij elk kind tot persoonlijke ontwikkeling en groei brengen in een sfeer van veiligheid en (wederzijds) vertrouwen. Ik/wij gaan op vakantie van t/m:

Uw keuze: Directeur Kindcentrum Het Kompas □ Bezorgen op een ander (vakantie) adres (0,8 - 1,0 FTE) | VOLLENHOVE voorletter(s)/naam: Evt. nummer/kamer/plaats: Profiel | Onze nieuwe directeur werkt vanuit een heldere onderwijskundige visie en brengt de straat: huisnr.: professionele dialoog op gang. Je hebt oog voor de verschillen in ons team en weet de diverse

postcode: plaats: kwaliteiten samen te brengen en te benutten. Je staat stevig in je schoenen en communiceert duidelijk. Onder jouw leiding profileert de school zich op verfrissende wijze. land:

□ Bezorging stoppen, bonnen voor gratis krant □ Bezorging stoppen Contact Deze procedure wordt begeleid door Het Onderwijsbureau BV. Kijk voor een ▶ Deze bon minstens twee weken voor uw vakantie opsturen naar: uitgebreide vacaturebeschrijving op www.hetonderwijsbureau.nl/vacatures Nederlands Dagblad Vakantieservice, Postbus 2085, 3800 CB Amersfoort 25 nederlands dagblad zaterdag 29 september 2018

EUROPA WEER NEDERLAND 9 Wilfred Janssen VANOCHTEND zonnig 9 opklaringen 985 2 990 bewolkt 995 Nu en dan zon 1000 1005 De ochtend start koud. Vooral buien landinwaarts vriest het aan de 1015 1010 HELSINKI grond en lokaal ligt het kwik 2 onweer OSLO tot net boven het vriespunt. Op de koudste plaatsen is er in de MOSKOU regen eerste uren ook kans op mist. DUBLIN Eventuele mist verdwijnt snel 2 en na een aantal uren helder sneeuwregen weer wordt het op de meeste plaatsen wisselend bewolkt. Het BERLIJN sneeuwbuien blijft droog en de temperatuur LONDEN WARSCHAU loopt op naar 15 of 16 graden. VANMIDDAG PARIJS Omdat een hogedrukgebied sneeuw precies boven ons land ligt, is de wind meestal zwak tot matig uit mist 1020 variabele richtingen. Vanavond 1025 en vannacht verdwijnen de sta- 2 pelwolken en klaart het weer 4 wind in Bft op. In de koude lucht kan het STANBOEL OPNIEUW
ðINK
AFKOELEN
NAAR
MADRID DUBROVNIK I warmtefront zo'n 6 graden pal aan zee tot 2 LISSABON1015 ROME graden in het binnenland. Net als L DE afgelopen nacht is er ook ko- 2 koufront 1015 mende nacht weer kans op mist ATHENE en vorst aan de grond. Morgen hogedrukgebied start lokaal met een mistbank. H CANARISCHE EILANDEN De mistbanken lossen snel op en 2 TUNIS L op veel plaatsen schijnt dan de lagedrukgebied L 1005 zon. Vanuit het noorden neemt in 1010 de loop van de dag de bewolking -1000- isobar <-15° -15°/ -10° -10°/ -5° -5°/ 0° 0°/ 5° 5°/ 10° 10°/ 15° 15°/ 20° 20°/ 25° 25°/ 30° 30°/ 35° >35° toe en in het noordwesten kan tegen de avond een enkele bui

vallen. Er waait een zwakke tot NEDERLANDVANDAAGMORGEN EUROPA VANDAAGMORGEN WERELD VANDAAG MORGEN ZON matige noordwestenwind en het stadweer°Cweer°C stad weer °C weer °C stad weer °C weer °C VANDAAG MORGEN wordt 16 of 17 graden. Maandag Amsterdam bewolkt 15 bewolkt 16 Athene regenbui 23 regenbui 21 Antalya zonnig 30 regenbui 28 07:35 uur 07:37 uur wordt een koude dag. Er trekken Apeldoorn bewolkt 15 bewolkt 16 Barcelona zonnig 28 regenbui 26 Bangkok onweer 35 onweer 34 19:22 uur 19:19 uur verspreid buien over het land en Arnhem bewolkt 15 bewolkt 16 Berlijn zonnig 15 zonnig 16 Buenos Aires onweer 25 regenbui 20 MAAN er waait een matige tot krachtige Breda bewolkt 15 bewolkt 17 Boedapest bewolkt 18 zonnig 17 Casablanca bewolkt 30 zonnig 32 VANDAAG MORGEN noordwestenwind. In de koude Den Bosch bewolkt 16 bewolkt 17 Bordeaux zonnig 26 zonnig 23 Curaçao onweer 34 onweer 33 21:46 uur 22:23 uur Den Haag bewolkt 15 bewolkt 16 Brussel zonnig 16 zonnig 17 Delhi zonnig 38 zonnig 37 12:16 uur 13:29 uur lucht wordt het niet warmer dan Den Helder bewolkt 15 bewolkt 16 Dublin zonnig 15 bewolkt 12 Johannesburg onweer 27 zonnig 23 MAANSTANDEN 11 tot 13 graden. Dinsdag wordt Eindhoven bewolkt 15 bewolkt 17 Frankfurt zonnig 17 zonnig 18 Lima bewolkt 20 bewolkt 22 Laatste kwartier 02 okt het weer warmer. Emmen bewolkt 16 bewolkt 16 Heraklion zonnig 27 regenbui 24 Los Angeles zonnig 27 zonnig 29 Nieuwe maan 09 okt Enschede bewolkt 16 bewolkt 17 Innsbruck zonnig 16 regenbui 21 Melbourne zonnig 13 zonnig 18 Eerste kwartier 16 okt Groningen bewolkt 16 bewolkt 16 Kopenhagen zonnig 13 bewolkt 14 Mexico City bewolkt 24 regenbui 22 Volle maan 24 okt Leeuwarden bewolkt 15 bewolkt 15 Las Palmas zonnig 28 zonnig 29 Nairobi bewolkt 28 bewolkt 27 Lelystad bewolkt 15 bewolkt 16 Lissabon zonnig 30 zonnig 30 New Orleans onweer 29 onweer 31 Maastricht bewolkt 15 bewolkt 17 Londen zonnig 18 bewolkt 16 New York zonnig 24 zonnig 22 Middelburg bewolkt 15 bewolkt 17 Madrid zonnig 28 zonnig 29 Paramaribo zonnig 34 zonnig 34 Nijmegen bewolkt 15 bewolkt 17 Milaan zonnig 25 zonnig 22 Peking zonnig 23 zonnig 22 HOOGWATER Rotterdam bewolkt 15 bewolkt 17 Moskou bewolkt 9 zonnig 9 Seoul zonnig 26 zonnig 22 Delfzijl 03:26 uur 15:24 uur Terschelling bewolkt 14 bewolkt 15 Nice zonnig 28 zonnig 25 Singapore bewolkt 35 bewolkt 34 Dordrecht 07:35 uur 19:55 uur Utrecht zonnig 15 bewolkt 16 Oslo bewolkt 11 zonnig 13 Sydney zonnig 20 bewolkt 18 Harlingen 00:45 uur 13:15 uur Venlo bewolkt 15 bewolkt 17 Parijs bewolkt 17 zonnig 18 Tel Aviv zonnig 35 zonnig 35 IJmuiden 06:59 uur 19:19 uur EXTREMEN Vlissingen bewolkt 15 bewolkt 17 Rome zonnig 28 zonnig 27 Tokio regenbui 24 onweer 28 Rotterdam 07:08 uur 19:28 uur Warmst: 25,2 °C in 2011 Winterswijk bewolkt 16 bewolkt 17 Sofia zonnig 22 zonnig 18 Toronto zonnig 16 bewolkt 16 Stavenisse 07:16 uur 18:59 uur Koudst: -0,4 °C in 1921 Zierikzee bewolkt 15 bewolkt 16 Stockholm bewolkt 10 regenbui 13 Tunis zonnig 27 zonnig 28 Vlissingen 05:15 uur 17:33 uur Natst: 19,8 mm in 1922 Zwolle bewolkt 16 bewolkt 16 Warschau zonnig 15 zonnig 16 Vancouver bewolkt 22 regen 14 Yerseke 07:06 uur 19:16 uur

VORIG JAAR ZATERDAG ZONDAG MAANDAG DINSDAG WOENSDAG DONDERDAG WATERHOOGTE (CM) VANDAAG MORGEN Maximum 22.7 °C Arnhem 663 -8 Minimum 12.7 °C Keulen cm cm Aantal mm 16.6 mm Konstanz cm cm Lobith 712 -7 Zwolle -14 2 weer plaza 2° 15° 3° 16° 8° 12° 8° 15° 11° 16° 10° 17° 10% ZO 2 20% W 3 60% NW 4 60% W 4 20% W 3 10% ZW 3

colofon

Uitgave van Nederlands Dagblad B.V. Vrijdag en zaterdag papier en de hele week kunt u dat schriftelijk melden of een formulier bank cultuur, media & wetenschap Berkenweg 11, 3818 LA Amersfoort. digitaal: per maand € 27,10, per kwartaal aanvragen bij onze afdeling abonneeservice. IBAN NL79 RABO 0329 6800 99 Rien van den Berg, Maurice Hoogendoorn, Postbus 2085, 3800 CB Amersfoort. € 78,00, per jaar € 299,00. BIC-code RABONL2U Rick Moeliker, Hilbrand Rozema, Tel. 088 1 999 999, www.nd.nl. Zaterdag alleen papier: per maand € 17,80, per Identificatienummer: NL44ZZZ090569430000 Roel Sikkema, Eymeke Verhoeven-Lobbezoo Nederlands Dagblad B.V. maakt kwartaal € 50,95, per jaar € 189,90. advertenties wereld Jan van Benthem, deel uit van Nedag Uitgevers B.V. Volledig digitaal: per maand € 21,75, per Tel. 088 1 999 999, ma. t/m vr. 8.30-17.00 uur; bezorging Tilly Dodds-Reijnen, Sanne van Grafhorst, Directie: Rinder Sekeris en Sjirk Kuijper kwartaal € 63,95, per jaar € 249,00. site: nd.nl/adverteren. Informatie over bezorging tijdens kantooruren: Ruth van der Kolk, Ruurd Ubels, Uitgever: Rinder Sekeris studentenabonnementen: familieberichten via site: 088 1 999 999. Op zaterdag van 8.30 tot Herman Veenhof Papier: per maand € 17,95, per kwartaal www.ndadvertenties.nl € 1,13 per mm, per 10.30 uur. Mailen kan ook: [email protected] of ga politiek & economie Gerard Beverdam, € 51,70, per jaar € 198,50. kolom; via e-mail: [email protected]. naar onze site nd.nl/bezorging. Of SMS 222 naar Piet de Jong, Sjoerd Mouissie, redactieadressen Zaterdag papier, door de week digitaal: € 1,24 per mm, per kolom. 1008 (55 cent per bericht) wanneer u vandaag Eduard Sloot algemeen Postbus 2085, 3800 CB Amersfoort, per maand € 10,88, per kwartaal € 31,45, tips via site: www.ndadvertenties.nl. geen krant hebt ontvangen. kerk & religie Gerard ter Horst, tel. 088 1 999 999; per jaar € 121,50. zakelijke advertenties via site: Wanneer u voor het eerst gebruik maakt van Wim Houtman, Eline Kuijper, e-mail: [email protected] algemene voorwaarden: www.nd.nl/adverteren; via e-mail: deze service, vermeld dan uw e-mailadres, Hilbert Meijer, Remco van Mulligen politieke redactie: Postbus 20018, Prijzen zijn inclusief btw. Abonnementen [email protected] postcode en huisnummer. Gerhard Wilts 2500 EA Den Haag, tel. 070 3183180; kunnen op elk gewenst moment ingaan. sluitingstermijn geboorte- en binnenland & samenleving e-mail: [email protected] Opzeggen van een abonnement kan alleen overlijdensberichten vóór 16.00 uur, overige nd in aangepaste leesvorm Willem Bouwman, Gerald Bruins, telefonisch. De opzegging moet een maand familieberichten vóór 13.00 uur; tips één dag Het ND is in aangepaste leesvorm verkrijgbaar Sophia Geuze-Verboom, Rebecca van de Kar, abonnementen voor de nieuwe betaalperiode binnen zijn bij voor plaatsing vóór 12.00 uur; zakelijke bij Stichting Aangepast Lezen, Den Haag, Rimme Mastebroek, Petra Noordhuis, tel. 088 1 999 999, de afdeling abonneeservice. advertenties reserveren vóór 09.00 uur, tel. 070 3381500. [email protected] Aaldert van Soest, Hans-Lukas Zuurman e-mail: [email protected] Het moment van opzeggen is de dag waarop aanleveren vóór 11.00 uur. opinie & debat abonnementsprijzen: de opzegging bij de afdeling abonneeservice sluitingstermijn maandageditie redactie Wim Houtman, Frans Tijssen, per maand € 37,05 binnen is. Tijdige opzegging van een familieberichten via site en e-mail zaterdags hoofdredactie André Zwartbol per kwartaal € 106,70 abonnement voorkomt een stilzwijgende tot 16.00 uur; tips vrijdags tot 12.00 uur; Sjirk Kuijper (hoofdredacteur), bureauredacteuren per jaar € 399,00 voortzetting. zakelijke advertenties vrijdags tot 12.00 uur. Daniël Gillissen (adjunct-hoofdredacteur), Debora Dijkstra (video), In de abonnementsprijs voor de papieren Van abonnees legt Nedag Uitgevers B.V. Frans Tijssen (secretaris) Jenneke van Garderen-Hoogland, versie is 1,25% toeslag opgenomen voor gegevens vast voor de uitvoering van de auteursrechten eindredactie Hugo de Bruijne, Cees Dorland, Roeland van Mourik, Harco Ploegman, toegang tot alle digitale producten. abonnementsovereenkomst. Deze gegevens Alle auteursrechten en databankrechten ten Jenneke van Garderen-Hoogland, Jan-Willem Veenhof combinatieabonnementen: kunnen gebruikt worden om abonnees te aanzien van de inhoud van deze uitgave Hilbert Meijer, Dick Schinkelshoek (dagkrant), vormgeving Zaterdag papier en door de week digitaal: informeren over de andere diensten en worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze Annemarie Eversdijk-Cornelisse (Leven), Egbert Bonte, Lieneke Eefting, per maand € 23,15, per kwartaal € 66,95, producten van titels en werkmaatschappijen rechten berusten bij Nederlands Dagblad B.V., Reiny de Fijter (Gulliver), Bert Hagenaars, Wilco Pot, Patrick Staal per jaar € 258,oo. van Nedag. Als u die informatie niet wenst, c.q. de desbetreffende auteur. Reina Wiskerke (Zeven) Christel Versteeg-van de Pol 26 nederlands dagblad zaterdag 29 september 2018

puzzel recept redactie nd nd.nl/koken beeld uit besproken boek WOORDZOEKER Salade met gegrilde shiitakes en ponzu OPGEVENVNN T LAVNAAAEV Met het Basisboek Aziatisch. 300 recepten stap voor stap leer je uit je culinaire comfortzone te stappen. Ponzu is een ATEIJKLOKRA Japanse sojasaus die op smaak wordt gebracht met citrus- vruchten. CNNESNAKER TDUTDRDEV I OPLOSSING KRUISWOORD VAN GISTEREN benodigdheden I ZRMNRNNOA (voor 4 personen): KN I P PLUG • 12 grote shiitakes E I T AMRO F RN L KLARE E • grof zeezout EG UFO UT • 3 lente-uitjes, in stukjes IRAKBRIJ gesneden KNAOOEBOE T ALGEBRA • 1 el zonnebloemolie MAP R TA L GNIGIERDVE ID WED NA • 2 el citroensap LOENIGO • 2 el sojasaus DOPS LU I T EN TEST TORS • ½ el mirin • 1 kleine kropsla © Sanders Puzzelboeken 180929 bereiding Kerf een kruis in de hoedjes van de Alle onderstaande woorden zijn verstopt in paddenstoelen. Strooi grof zeezout deze woordzoeker. Streep alle woorden door. over de paddenstoelen en lente-ui De resterende letters vormen de oplossing. en bak ze in een ingevette grillpan, houd daarbij de voetjes van de pad- AANRAKEN NUMMER VOORDEEL denstoelen naar boven gekeerd. Keer AANVAL OPGEVEN de paddenstoelen om als de hoedjes BOND OPSLUITEN goudbruin zijn en bak ze nog 3 minu- DREIGING TACTIEK ten. FORMATIE VAKKEN ▶▶ n.a.v. Basisboek Aziatisch. Meng voor de saus het citroensap, de 300 recepten stap voor stap. sojasaus en mirin in een kom. KANSEN VALSTRIK Jody Vassallo en Emily Ezekiel. Leg de shiitakes, lente-ui en sla in KEUZE VARIANTEN Uitg. Good Cook, Hilversum 2018. een schaal. Sprenkel de saus erover KLOK VEROVEREN 527 blz. € 14,95 en schep alles voorzichtig door el- kaar. <

SUDOKU feuilletons

Lilly Marlene

160. ‘Wat heb je met je gezicht ge- haar gitaar over de binnenplaats naar daan?’ vroeg hij, terwijl hij de kras het tuinhuisje sleepte. 27 8 op mijn wang aanraakte. ‘Wil je een ‘Ze verlaat weer eens het huis’, pleister?’ legde Till uit. ‘Maar uiterlijk van- 82 916 ‘Nee, bedankt’, zei ik met een klein avond is ze weer terug, let op mijn piepstemmetje. ‘Zo erg is het niet.’ woorden.’ 69 5 7 Maar oom Rolf rommelde al omstan- Maar Katrin was noch bij het avond- dig in de lades rond, haalde ten slotte eten terug, noch later, toen wij alle- 38 7 1 een verbanddoosje voor de dag en maal naar bed gingen. Ze bleef de plakte een pleister op mijn wang. Ik keek toe hoe ze mijn rugzak uit- hele nacht in dat koude donkere 24 3587 OPLOSSING SUDOKU ‘Dat ziet er niet echt goed uit, papa’, pakte en hoe haar handen daarbij tuinhuisje en ook tijdens het ontbijt LIGHT VAN GISTEREN bemoeide Till zich ermee. beefden. Het liefst had ik gehuild, de volgende ochtend leek het er niet 25754629183 De deur ging open en Lena kwam de hoewel ik eigenlijk niet wist waarom. op dat ze van plan was ooit weer 123847965 keuken in. Ze zag lijkbleek, maar Katrin was in geen velden of wegen naar huis terug te komen. 986135247 sprak met normale stem terwijl ze te bekennen. Toen Till me vanuit de De zolder was enorm, had meerdere 39 2542368719 mij weer meenam naar Katrins ka- deuropening een teken gaf, ging ik door duiven ondergepoepte raampjes 371492856 541369869751324 mer. ‘Zo, Lilly’, zei ze, ‘wij leggen met hem mee terug naar de keuken. en een linoleum vloer, die de oorlog 238574691 nu samen jouw spullen hier in de Ik geloof dat Lena het niet eens al overleefd had, maar vol scheuren 497216538 kast. Dat is veel beter voor je kleren merkte. en gaten zat. Tussen de balken waren 94 1 615983472 dan wanneer ze in die rugzak blijven Vanuit het keukenraam zagen we waslijnen gespannen en het was er zitten.’ hoe Katrin een klein koffertje en ijskoud.

Schrijf alle cijfers 1 t/m 9 in alle verticale wordt vervolgd kolommen, alle horizontale rijen én in alle vierkantjes van 3 x 3 vakjes. Sonate in G rood

88. ‘Ik geloof dat God me hierheen klein vliegtuig met die passagiers aan geleid heeft,’ verklaarde Cade, ‘zelfs boord. 25 toen mijn baan wegviel. Hij zal me Nadat ze een uur gevlogen hadden wel helpen mijn weg te vinden.’ Hij – met nog meer ondervragingen, 15 9 3 wierp een blik op Ian. ‘Misschien briefings en telefoontjes van Ava moet u hier ook zijn, opa.’ om politieondersteuning bij aan- 18 Ian was de verdere terugweg onge- komst – kon Liesl eindelijk haar stoel woon stil. Toen ze thuisgekomen achterover zetten en met haar hele 934 waren, begonnen Cade en hij aan lichaam naar het raam toe draaien. In het karwei om de verrotte kozijnen ‘Ja, ja. Haal die pillen nu maar en ge dachten trok ze een ondoordring- 94OPLOSSING SUDOKU op de begane grond te vervangen. kom gauw terug.’ baar scherm om zich heen tegen de HEAVY VAN GISTEREN ‘Opa, zou u het erg vinden als ik u Op zaterdagochtend reden drie anderen. Hoewel ze hun bedoelingen 2638193458627 even alleen aan het werk liet? We identieke zwarte Suburbans met begreep, had ze een vreselijke hekel 678312495 hebben wat boodschappen nodig.’ geblindeerde ramen weg van het aan hun werkwijze. Ze voelde zich 542967318 ‘Natuurlijk niet. Ga je gang. En wil FBI-hoofdkantoor in Manhattan, aangevallen en weerloos, als een 921 356891274 je wat maagzuurtabletten voor me ieder een andere kant uit. Een ervan, slachtoffer van een verkrachting dat 921674583 18 2 784523961 meebrengen?’ met daarin Liesl, Ava, FBI-special gedwongen naar de rechtbank gaat: 437286159 ‘Eh, heeft dat iets te maken met de agent Mark Delaney en twee van onschuldig maar beschaamd, boos 869135742 gefrituurde garnalen, gebakken aard- zijn medewerkers, reed rechtstreeks maar machteloos. En nu maakten ze 497215749836 appels en gefrituurde uienringen die naar een privéhangar op LaGuardia nog meer inbreuk op wat er nog over u net hebt weggewerkt?’ Airport. Een uur later vertrok een was van haar veilige leventje.

wordt vervolgd 27 nederlands dagblad zaterdag 29 september 2018 meeleven kameragenda kerknieuws Marianne Hoksbergen nd.nl/meeleven ■ protestantse kerk Beroepen te Leerdam (wijk West): ■ hartelijk dank u stuurde, schrijft zijn echtgenote, H. Markus te Putten (hervormd). ‘Net op het moment dat ik het heel mevrouw Maria van Nes-de Boer. Aangenomen naar Renswoude moeilijk had en het niet meer zag ‘Wij ontvingen vele mooie en crea- (hervormd): A. Schroten te zitten kwamen ze: de kaarten’, laat tieve kaarten met felicitaties voor Leerdam. Edwin Horlings uit Stadskanaal zijn 85e verjaardag en met bemoe- Beroepbaar: H.J. Wouda, wonend weten. ‘In groten getale, met een digende woorden. Heel veel dank te Buitenpost (tot voor kort groet, een persoonlijke tekst of met aan alle schrijvers!’ doopsgezind predikant). een gedicht. Wat heb ik hier van genoten, met een lach, maar ook U hebt er eveneens goed aan ge- ■ gereformeerde gemeenten met een traan, dat mensen zo met daan als u de heer Dirk Rusticus uit Beroepen te Aalburg: J.M.D. de ons begaan zijn. Heel heel hartelijk Leeuwarden post hebt gestuurd. Hij Heer te Middelburg-Centrum; dank iedereen. Het gaat nog niet zo heeft longontsteking als gevolg van uitgelicht en ook te Groningen: G.W.S. Mulder goed met mij en aanstaande vrij- legionellabesmetting. ‘Hierbij dank te Zoetermeer; te Kapelle- dag, 5 oktober, word ik geopereerd ik mede namens Dirk de vele afzen- ■ dinsdag 2 oktober 2018 ■ maandag 1 oktober 2018 Biezelinge: A.T. Vergunst te in Duitsland. We weten dat de Heer ders heel hartelijk voor hun kaar- 14.00-15.00 Plenaire zaal | Weke- 14.00-16.30 Thorbeckezaal | Waupun (Wisconsin, VS); bij ons is en ons zal begeleiden.’ ten, met soms geweldig mooie ge- lijks vragenuur van de Kamer, waarin De commissie Sociale Zaken houdt te Picture Butte (Alberta, Voor wie Edwin nog eens een be- dichten’, mailt zijn vrouw, Coby actuele kwesties worden voorgelegd een rondetafelgesprek met als thema Canada): B.J. van Boven te moediging wil sturen, volgt hier Rusticus. ‘Het meeleven heeft ons aan leden van het kabinet. ‘De overheid als schuldeiser’. De Valk-Wekerom. het adres: heel erg goed gedaan. We hebben Edwin Horlings, nog een lange weg te gaan, maar ■ dinsdag 2 oktober 2018 ■ donderdag 4 oktober 2018 Brugstraat 7, we hebben weer moed gekregen 16.00 Plenaire zaal | De Kamer de- 10.00-13.00 Thorbeckezaal | 9503 HL Stadskanaal. door uw medeleven.’ batteert met minister Stef Blok (Bui- De commissie Volksgezondheid praat tenlandse Zaken) over Nederlandse met minister Hugo de Jonge over ou- Ook de heer Wim J. van Nes uit Den ▶▶ opgaven: [email protected] of ND, steun aan de gewapende oppositie in derenmishandeling. Haag heeft genoten van de post die Postbus 2085, 3800 CB Amersfoort. Syrië. Uit onderzoek is gebleken dat anp de door Nederland gesteunde groep ■ donderdag 4 oktober 2018 zich schuldig heeft gemaakt aan 18.00-21.00 Thorbeckezaal | Schiphol gaat chatten mensenrechtenschendingen. De commissie Buitenlandse Zaken praat met minister Stef Blok over de ▶ Schiphol ■ woensdag 3 oktober 2018 Nederlandse inzet inzake nucleaire Vanaf begin 2019 kunnen reizigers 10.15 Plenaire zaal | De Tweede Ka- ontwapening. 24 uur per dag contact opnemen mer houdt de Algemene Financiële met een Schipholmedewerker via Beschouwingen met minister Wopke ▶▶ Openbare vergaderingen en ge- telefoon, WhatsApp en chat. Ook Hoekstra (Financiën). Tijdens het sprekken in de Tweede Kamer zijn te komen er zestien selfservicepunten eerste gedeelte van het debat leveren volgen via www.tweedekamer.nl. Klik in de terminals. De zeven vaste in- Stuur eens een kaartje! de Kamerleden hun inbreng. Het de- hiervoor op ‘vergaderingen’, en dan lichtingenbalies verdwijnen. Schip- bat wordt vervolgens op donderdag op ‘live debatten’. Daarna kunt u de hol overlegt met zo’n 60 medewer- vanaf 13.30 uur voortgezet. betreffende zaal aanklikken. kers over een andere baan. <

lezersfoto

Na de vakantie

Opnieuw dank voor de ingezonden foto’s over het thema ‘na de vakantie’. De vakantie is alweer even voorbij, maar we konden weer een mooie nieuwe selectie foto’s maken die hopelijk veel herkenning oproept. Wellicht krijgt u zelf ook inspiratie voor het maken van een originele foto. Stuur uw foto in en wie weet staat deze volgende week op deze plek. Foto’s kunnen gestuurd worden naar [email protected].

beeld Jan Buitenhuis, Elst • Een mooie veranda bouwen op ons eigen beeld Munneke Beno, Hoogezand • Soms moet je na de vakantie weer roeien met de riemen die je hebt, met het landgoed. zweet op je gezicht …

beeld Milka Sytsma • Al tien weken hebben we een lege plek voor ons huis beeld Janny Evenhuis • Met volle beeld Sietze Klapwijk, Alphen aan den Rijn • Na de vakantie, alle kranen nadat onze auto tijdens de vakantie in Frankrijk afgesleept moest worden. rugzakjes weer klaar voor school. 1 minuut doorspoelen. 28

het Nederlands Dagblad zaterdag 29 september 2018

Stilgezet/ 2 Samuël 2:12 Marinde van der Breggen nd.nl/nederland beeld Folkert Koelewijn Broederoorlog Abner, de zoon van Ner, trok met het leger van Sauls zoon Isboset uit Machanaïm op naar Gibeon. Ook Joab was uitgerukt …

Gibeon ligt in Benjamin. Deze stad hoort dus bij het gebied van ko- ning Isboset. Waarom zou Abner dan naar deze stad oprukken? Om haar te beschermen tegen bijvoor- beeld de Filistijnen? Maar dan is het vreemd dat ze ook vanuit Juda oprukken naar Gibeon. Het is meer waarschijnlijk dat Gibeon van plan was zich los te maken van Isboset en zich bij Juda te voegen. Saul had immers ooit geprobeerd alle Gibe- onieten uit te roeien. Het was hem niet volledig gelukt, maar onge- twijfeld zit het wantrouwen nog steeds diep. Waarschijnlijk wil Abner nu de afvallige stad tot de orde roepen, dus is David wel ver- plicht om de Gibeonieten te hel- pen. Binnenkort staan ze dus te- genover elkaar – Israëliet tegenover Israëliet. Hoe zou de HEER daarover denken?

limerick Kees van Egmond Appverbod op de fiets

Het huwelijk. De één is jaren kerkelijke moeilijkheden met het Hij: ‘Omdat het bedrijf aan huis zat, kingskracht, geestelijk en lichame- Een puber, hij woont in Kockengen, getrouwd, de ander staat aan ontstaan van de NGK. Mijn vader, zagen we elkaar wel tig keer op een lijk, maar het is meer overwogen, zal daar echt geen tranen om plengen. het begin. Hoe doen die hoewel voluit gereformeerd, ging dag. Maar we gingen wel altijd op va- meer bewust. Er staat in de Bijbel: Verbod voor de fiets? daarheen en ik was de enige die vrij- kantie om even weg te zijn. Met de “Onthoud elkaar de gemeenschap Dat doet hem dus niets. stellen dat? gemaakt bleef.’ Kerst op wintersport en in de zomer niet, tenzij met wederzijds goedvin- ‘Mam! Kunt u me zo even brengen?’ Zij: ‘Dat was geen fijne tijd. Dat wil- eropuit met de caravan.’ den voor bepaalde tijd.” Dat hield ik Vandaag: Nelleke (67) en de nog weleens spetteren. Hoewel jonge stellen op huisbezoek ook al- Siem (70) Verkade uit wij het heerlijk hadden met elkaar. tijd voor, het is een wezenlijk onder- Limerick bijdragen? [email protected] Al weet ik nog goed dat de ouderling ‘Toen deel van het huwelijk dat ervoor kan Vlaardingen. Ze zijn volgende op het eerste huisbezoek zei: het hu- zorgen dat je elkaar niet uit het oog maand 47 jaar getrouwd en welijk is iedere dag vechten. Nou, mijn moeder verliest.’ hebben zeven kinderen en daar zit je dan, net getrouwd.’ Zij: ‘Mijn moeder zei weleens tegen achttien kleinkinderen. ‘Na zo Hij: ‘Binnen 3,5 jaar hadden we drie overleed, was mijn vader: “Had ik maar een sleutel- kinderen. Ik hoefde maar naar haar tje van je hart, dan kon ik soms even veel jaar samen, zie je andere te kijken en ze was al zwanger, haha.’ hij mijn rots in binnen kijken.” Dat denk ik soms dingen in elkaar.’ ook. Een ouderling vroeg ons eens of de branding.’ we samen bidden. Dat doen we wel ...... @Rutger de Quay: Hij: ‘We hebben elkaar ontmoet ‘We komen aan tafel, maar echt persoonlijk ge- Vandaag een moment stilte voor op de afdelingsvergadering van de bed doen we apart. Dat heeft ook te mensen van 40+ die nog steeds jongelingsbond in Zuid-Holland. Het allebei uit een Zij: ‘De kinderen draaiden thuis vol- maken met zijn ouderlingenwerk. met twee vingers op een toetsen- was met Kerst, in de kerk in Rotter- op mee, dus de vakantie was ook Daar wil hij mij niet mee belasten. bord tikken. dam. Ze zat voor me in de bank. Op groot gezin en echt hun cadeau. En mijn schoonzus Soms ervaar ik dat als een gemis om- de landelijke bondsdag zagen we nam vaak vrij rond onze trouwdag dat je dan minder snel in elkaars hart ...... @Renze Klamer: elkaar weer. Ik zat op de galerij bij zijn gewend aan zodat we met z’n tweeën een lang ziet. Maar daar vind je wel weer an- Je vindt je auto terug met schade een orgelconcert, en daar zat ze. Op weekend weg konden. Dat was heer- dere manieren voor.’ door een prutparkeerder. In dit de galerij aan de overzijde. Toen te pakken.’ lijk. Ik kon er ook van genieten als we fantastische land moet je daar vroeg ik of ze meeging een bakkie naar een verjaardag moesten een vervolgens contact over hebben doen.’ eindje verderop, dat we even samen ‘Ik kan me met (tot nu toe) ZES bedrijven: Zij: ‘Dat hebben we gedaan en daar- Zij: ‘Achteraf denk ik weleens: wat een uurtje in de auto zaten.’ - verzekeraar - tussenpersoon na schreven we brieven. Ik was zes- was ik naïef. Ik vond het zo normaal Hij: ‘Het was veel. We hebben flink herinneren - garage - schadeherstelbedrijf tien en had geen ervaring met jon- dat je trouwde en zwanger werd. Na moeten aanpakken, maar aan de an- - rechtsbijstandsverzekeraar gens. Mijn ouders vonden mij te jong de derde heeft de gynaecoloog ge- dere kant hebben we ervaren dat we dat ik één - expertisebedrijf. voor verkering. Op mijn zeventiende zegd dat ik even pas op de plaats er de kracht en het inzicht en de ge- Wat een business! verjaardag mocht hij langskomen.’ moest maken om goed te kunnen zondheid voor kregen. We wisten keer ben Hij: ‘Ik viel in eerste instantie op herstellen. Ik weet nog dat mijn ons afhankelijk van God.’ haar gezicht en figuur. Ik vond haar schoonvader toen zei: nou kind, het Zij: ‘Ik kan me herinneren dat ik één uitgevallen.’ een beetje stil, maar we hadden een is toch schitterend als daar middelen keer ben uitgevallen toen ik hem ik en mijn huis leuke klik samen, veel overeenkom- voor zijn? Dat was best vooruitstre- even niet kon storen op kantoor om- sten. We komen allebei uit een vend in die tijd.’ dat hij met ouderlingenwerk bezig Hij: ‘Uiteindelijk ben je verantwoor- groot gezin en zijn gewend aan te Hij: ‘Toen mijn vader overleed was: “Altijd maar weer die kerk!” delijk voor je eigen geloof.’ Afkondigingen pakken.’ moest ik zakelijk veel opvangen. We riep ik toen. Daar voel ik me nog Zij: ‘Dat is zo. Als ik voor de rechter- Zij: ‘Siem was al twintig en een echte hadden een grondbedrijf en in die schuldig over.’ stoel sta, kan ik niet steunen op het De film is afgelopen en onze heer. Hij liep vaak in colbert met tijd ook nog een tuincentrum. Ik Hij: ‘Ik denk dat het voor jou moei- geloof van mijn man.’ dochter danst voor de televisie. stropdas. Ik had nooit verwacht dat werkte zes dagen per week, deed al- lijker was, omdat ik altijd in beslag Hij: ‘Mijn karakter is wat rationeler, Onze zoon reageert geprikkeld en zo iemand naar mij zou kijken. Ik tijd veel kerkelijk werk en er was genomen werd door al het werk.’ zakelijker. Mijn persoonlijke geloof is schreeuwt: ‘Ga weg!’ Een beetje was het dorpsmeisje uit het tuinders- zelfs een periode dat ik ook nog vier Zij: ‘Het houden van wordt meer, het in de jaren dat ik geen ouderling ingedut na anderhalf uur zitten, gezin dat tractor reed. Het voelde avonden naar school ging.’ groeit. Je ziet andere dingen van el- meer ben anders geworden en ge- zeg ik tegen hem: ‘Wat maakt dat met hem al snel vertrouwd. Toen Zij: ‘Dat was veel, maar je wist niet kaar. Jij bent tegenwoordig bijvoor- groeid. Tijdens het avondmaal was ik uit, het zijn de afkondigingen kort nadat wij verkering kregen beter. Al was ik soms wat jaloers als beeld eerder geëmotioneerd, dat vind als ouderling meer bezig met of alles maar.’ Waarop ik een lachbui mijn moeder overleed, was hij ik vaders en moeders met hun jonge ik mooi om te zien. En we hebben goed ging en wie er wel en niet aan- bij mijn man ontlok. Tja, als mijn rots in de branding.’ kinderen samen naar het tuincen- meer tijd voor elkaar.’ ging dan echt beleven dat Christus predikantsgezin is een beetje Hij: ‘In onze verkeringstijd en toen trum zag komen. Daar hadden wij Hij: ‘Ik ben nog steeds dol op mijn voor mij gestorven is. Dat doe ik nu beroepsdeformatie haast niet we trouwden, zaten we volop in de geen tijd voor.’ vrouw. Er is nog steeds die aantrek- veel meer.’ < te voorkomen. 29 media nederlands dagblad zaterdag 29 september 2018

niet te missen Harco Ploegman nd.nl/media beeld net5 Sander de Kramer als ‘Chief Ouwe Dibbes’

Wat was deze week boeiend, inte- christelijke datingsite. ‘In het begin schillende culturen leren samen te in mijnen. ‘Toen dacht ik: al wordt ressant, verstrooiend of anders- praatten we veel over de Bijbel. Dat leven. Het is extra boeiend om te het mijn dood, ik ga proberen die zins de moeite waard op radio, was eigenlijk best een saaie start van zien hoe een Nederlands christelijk kinderen hieruit te halen’, vertelde televisie en internet? ons contact’, vertelt Rami met een meisje en een orthodox-koptische De Kramer donderdagavond in de glimlach. Maar vanaf het begin is het christelijke jongeman samen hun talkshow Pauw. Elf jaar later was het Slechts vier bezoekjes aan Egypte voor hem duidelijk: hij wil trouwen geloof beleven en een weg zoeken hem gelukt en schreef hij er een doen de 24-jarige Margreet uit het met Margreet. Dat is even schrikken vanuit hun beider tradities. boek over. De sleutel was het over- Zuid-Hollandse Puttershoek in 2017 voor Margreet, die het rustiger aan tuigen van de chiefs (de leiders van besluiten om een nieuw leven te be- wilde doen. Maar toch komt het er- In 2007 vertrok presentator Sander de dorpen). Zelf is De Kramer in het ginnen in een land waar ze de taal van. Arie Boomsma volgt het stel in de Kramer naar Sierra Leone. In dat land gekroond tot ‘Chief Ouwe Dib- niet spreekt en waar ze niet veel deze hectische periode. En uiteraard jaar was het land uitgeroepen tot bes’ en heeft hij er een lemen hut, mensen kent. Toch heeft ze dit over gramma Grenzeloos verliefd te zien (het blijft televisie) blijken de ver- ‘slechtste plek op de wereld’ en de vertelde hij met een brede glimlach. voor maar één persoon: haar grote hoe Margreet afscheid neemt van schillen in cultuur en de beleving presentator wilde graag weten hoe Met veel geestdrift en humor wist liefde Rami (32) – die haar op de haar Nederlandse familie en vrien- van hun beider geloof groter dan ge- het leven op die plek eruitzag. Daar De Kramer je in het gesprek aan zijn tweede date al ten huwelijk heeft den om te emigreren naar Egypte. dacht. Natuurlijk is het leuk om te zag hij hoe jonge ondervoede kinde- lippen te laten hangen. gevraagd. Dinsdag was in het pro- Het stel heeft elkaar ontmoet op een zien hoe twee mensen uit twee ver- ren naar diamanten zaten te graven ▶▶ npo.nl

zaterdag NPO 1 NPO 2 NPO 3 RTL 4 SBS 6 05.55 Nederland in beweging. 06.10 Spoor- 07.25 Blauw Bloed. 08.10 Vroege Vogels. 06.30 Pingu. 06.35 Nellie & Cezar. 06.45 10.30 Van Woonvilla Naar Droomvilla. 11.00 06.00 Loop: Hart van Nederland. 07.40 The loos. 07.00 Boer zoekt Vrouw. 08.00 Tijd 09.00 Tokidoki. 09.50 Uit coma. 10.35 Een Sesamstraat. 07.00 Bibbeltje Big. 07.10 Droom Van Een Tweede Huis. 11.30 RTL Auto- Doctors. 08.35 America's Supernanny. 09.30 voor MAX. 08.55 Vrije Geluiden. 09.45 Boe- Hollander in Parijs. 11.05 Toms Engeland. Kindertijd. 07.11 Ik wil mijn krijtjes. 07.21 wereld. 12.00 Way Of Living. 12.30 Way Of Li- Levende steen ministries. 10.15 De Grote ken. 10.20 Close Up: De waarheid van een 11.45 Nooit te laat. 12.20 De Nieuwe Maan. Katarina. 07.28 Tonky eet. 07.29 Weg. 07.33 ving. 13.00 Welkom In Mijn Stad. 13.30 Baas Vakantie Show. 11.35 House of Talent. 12.05 koe – Theo van Doesburg. 11.20 De Rijdende 12.49 Politieke partijen: D66. 13.00 NOS Hier word ik blij van – Samson. 07.35 De Zoo. BBQ. 14.00 Life Is Beautiful. 14.30 Droom House of Talent. 12.35 Holland van boven. Rechter. 11.55 Beste Zangers. 13.00 NOS Journaal. 13.10 2 voor 12. 13.55 Gorts Wijn- 07.50 Zorro. 08.10 Zapp Kids Top 20. 08.45 Van Een Tweede Huis. 15.00 Foodmakers. 13.05 De Alarmcentrale: gestrand in het Journaal. 13.10 Sterren NL Top 20. 14.00 NOS kwartier. 14.15 Podium Witteman. 15.15 Nu Zapplive. 08.55 Zappsport. 09.10 Zapplive. 15.30 Da's Goed Geregeld. 16.00 The Dutch buitenland. 14.00 Marktplaats: Heel Holland Sport. 17.52 Socutera ...... te Zien! 15.30 Fryslân DOK. 16.05 80 Jaar 09.30 Checkpoint. 09.55 Zapplive. 10.05 Way. 16.30 Cooking With The Stars. 17.00 Van Handelt. 15.00 De Grote Verhuizing. 16.00 oorlog. 17.00 NOS Journaal. 17.10 Binnenste- Kinderen voor Kinderen Op weg naar de Grote Passie Naar Droombaan. 17.30 House Vision . Businessplus. 16.30 Dieren op spreekuur. 18.00 NOS Journaal. Buiten ...... Show. 10.15 Zapplive. 10.35 Kaal of Kam- 18.00 RTL Nieuws. 18.03 RTL Weer. 18.05 17.00 De Grote Tuinverbouwing ...... 18.15 EenVandaag. men. 11.00 Brugklas. 11.50 Weekoverzicht Eigen Huis & Tuin. 18.35 RTL Boulevard. 18.15 Lekker Handig. 19.00 Lachen om 18.50 NOS Sportjournaal. 18.05 Stine boekt sterren. SpangaS. 12.45 Mees Kees. 13.10 Mees Kees. 19.30 RTL Nieuws. 19.55 RTL Weer. 20.00 Home Video's. 20.30 Spy. 23.00 Hart 19.05 Kassa. 18.35 De verandering. 13.35 Mees Kees. 14.00 Mees Kees. 14.25 Dance Dance Dance. 22.00 Gordon In van Nederland – Late editie. 23.30 De 20.00 NOS Journaal. 19.10 Nederland Zingt. Mees Kees. 14.55 Checkpoint. 15.00 Willem Wonderland. 23.00 Beter Laat Dan Nooit Vliegende Vrienden van Amstel LIVE .... 20.30 Beste Zangers. 19.40 Blauw Bloed. Wever. 15.30 Zappbios: De brief voor de ko- 01.20 Astro TV. 21.30 Ik vertrek. 20.25 2Doc: Voetbal is oorlog. ning. 17.15 Lang Leve de Muziek Show ...... 22.25 NOS Studio Sport Eredivisie. 22.00 Nieuwsuur. RTL 5 RTL 7 23.20 NOS Studio Sport. 22.40 Detectives: Safe House: The 18.05 Betreden op eigen risico. 06.00 Teleshop 5: Tommy Teleshopping. 08.17 B.O.Z.: Beyblade Burst. 08.41 B.O.Z.: 23.54 NOS Journaal Crow. 19.00 NOS Jeugdjournaal. 11.00 Teleshop 5: Dit is mijn toekomst. 12.00 Ben 10. 08.52 B.O.Z.: Ben 10. 09.03 B.O.Z.: 23.35 Icarus 19.25 Junior Songfestival Nationale Teleshop 5: Tommy Teleshopping. 15.30 Galaxy Park. 09.15 B.O.Z.: Galaxy Park. 00.05 Detectives: Silent Witness. 01.55 Finale 2018. Lifestyle Experience. 16.00 Films & sterren. 09.30 Teleshop 7: Mediashop. 10.15 Teleshop EenVandaag. 02.27 NOS Journaal. 02.30 NOS 00.15 Nachtzoen. 00.25 Nieuwsuur. 01.00 20.25 Socutera. 16.30 Helden van hier: Door het vuur. 17.30 7: Car Tracks. 10.30 Teleshop 7: Mediashop. Journaal. Nieuwsuur. 01.30 Tekst TV. 20.26 The Sandhamn Murders. Helikopter Helden UK ...... 13.00 Ondernemend Nederland. 13.30 UEFA 22.05 Van God Los. 18.30 Expeditie Robinson. 20.00 Helden Europa League Magazine. 14.00 Truck & Trac- 23.00 The Graham Norton Show. van hier: Door het vuur. 21.00 Politie tor Pulling. 14.30 RTL GP: Ford Fiesta Sprint 23.55 3DOC: Ronnie Flex, alleen met 24/7. 22.00 Politie USA Live ...... Cup – Zandvoort. 15.30 RTL GP: Motocross – iedereen 00.30 Safety First. 01.00 Teleshop 5: Nacht- Assen. 16.30 RTL GP: Rally Special. 17.00 RTL lounge. 02.01 Teleshop 5: Nachtlounge. Transportwereld. 17.30 RTL Autowereld ...... 00.55 Het Beste van NPO3 Extra. 02.54 Tekst 05.00 Teleshop 5: Car Tracks. 05.30 RTL De 18.00 Extreme Roadtrip. 18.10 De Sterk- TV. Journal. ste Man 2018. 19.15 Stop! Politie. 20.00 Idioten op de weg. 20.30 Need for Speed. 23.10 Rush ▹▹ kijk voor het complete programmaoverzicht op www.nos.nl of op Teletekst pagina 200 ...... ▹▹

EEN BBC 1 09.00 Herfstbeelden. 10.35 De week van 07.00 Breakfast. 11.00 Saturday Kitchen Live. BRUZZ. 11.05 De markt. 11.30 Blokken. 12.00 12.30 Raymond Blanc: How to Cook Well. Sporza: WK wielrennen. 13.00 Het journaal. 13.00 Football Focus. 14.00 BBC News – 13.25 Het weer. 13.30 Sporza: WK wielren- Weather. 14.15 Bargain Hunt. 15.00 Cycling: nen. 17.10 Villa Politica. 17.44 Clips ...... Road World Championships. 17.00 Final 18.00 Kijk uit. 18.07 VRT NWS Update. Score ...... 18.10 Borneo's secret kingdom. 19.00 18.20 BBC News. 18.30 BBC Regional Het journaal. 19.30 Het weer. 19.35 News and Weather. 18.40 Pointless De brief voor de koning Tiuri Junior Songfestival Wie gaat Ne- Still Alice Taalwetenschapper Alice Iedereen beroemd. 20.05 Joker+ en Music Day Special. 19.30 Strictly Come wordt ridder en krijgt een geheime derland vertegenwoordigen op het krijgt al jong de ziekte van Alzhei- Lotto. 20.10 Weg zijn wij. 20.45 F.C. Dancing. 21.35 Casualty. 22.25 Killing opdracht. npo 3, 15.30 uur Eurovisie Festival? npo 3, 19.25 uur mer. een, 21.15 uur De Kampioenen. 21.15 Still Alice. 22.50 Eve. 23.10 BBC News – Weather. 23.27 Het journaal. 23.06 Winst joker+ / National Lottery Update. 23.30 Match of lotto. 23.07 Keno. 23.08 Euromillions the Day ...... NGC Family7 Groot Nieuws Radio winstverdeling. 23.10 Het weer. 23.15 01.00 The NFL Show. 01.30 Weather for the 06.00 Dr. K's Exotic Animal ER. 07.00 Dirty 06.00 Chip Ingram. 06.30 Cross Talk. 07.00 06.00 Het Weekend ...... Profilage Week Ahead. 01.35 BBC News. Rotten Survival. 08.00 The Incredible Dr. Pol. Ik heb er soms zo genoeg van. 07.30 Hillsong 19.00 't Heerlijk Loflied. 20.00 Het 09.00 The Incredible Dr. Pol. 10.00 Science Kids. 08.00 Joyce Meyer. 08.30 Confes- Weekend ...... ARD BBC 2 of Stupid. 10.30 Science of Stupid. 11.00 sions Special. 09.00 Chip Ingram. 09.30 Ik 00.00 De Nacht. 05.25 De Bijbel Door. 09.35 Kinderprogramm: Schmecksplosion. 10.00 Planet Dinosaur. 10.30 Elephant Di- Megafactories: Supercars. 12.00 Strippers heb er soms zo genoeg van. 10.00 In Touch. 09.50 Tagesschau. 09.55 Panda, Gorilla & aries. 11.00 The Animal's Guide to Britain. Cars for Cash. 13.00 NG Wildlife: America's 11.00 Maranatha. 11.30 De 7 gemeenten en Co.10.40 Panda, Gorilla & Co.11.30 Quarks 12.00 Natural World. 13.00 The Incredible National Parks. 14.00 NG Wildlife: America's Patmos. 11.45 Uitgelicht!12.00 Chip Ingram. im Ersten. 12.00 Tagesschau. 12.05 In aller Spice Men. 13.30 Great British Menu. 14.00 National Parks. 15.00 NG Wildlife: America's 12.30 Confessions Special. 13.00 Cross Talk. Freundschaft – Die jungen Ärzte. 12.55 Von Great British Menu. 14.30 Great British Menu. National Parks. 16.00 NG Wildlife: America's 13.30 Ik heb er soms zo genoeg van. 14.00 ganzem Herzen. 14.25 Morden im Norden. 15.00 Tom Kerridge's Proper Pub Food. National Parks. 17.00 NG Wildlife: America's Gungor – Let There Be. 15.15 Chip Ingram. 15.15 Morden im Norden. 16.00 W wie Wis- 15.30 Scrappers – Back in the Yard. 16.00 National Parks ...... 15.45 Vechten tegen windmolens. 16.30 Ik Canvas sen. 16.30 Weltspiegel-Reportage: Brünn Saving Lives at Sea. 17.00 Cycling: Road World 18.00 Rise of the Animals with David heb er soms zo genoeg van. 17.00 Bijbel- 09.00 Herfstbeelden. 12.30 Rolkrant ...... boomt. 17.00 Tagesschau. 17.10 Brisant. 17.47 Championships. 17.55 Trust Me, I'm a Doctor Attenborough. 19.00 Wild South Africa. check. 17.12 Bijbelcheck. 17.30 G-time tv ..... 19.05 Wild Korea. 20.00 VRT NWS up- Das Wetter im Ersten. 17.50 Tagesschau ...... 18.25 Monkman & Seagull's Genius 20.00 Breakout. 21.00 Inside The Ame- 18.05 Café Tinto Special. 18.30 7th Street date. 20.05 Vranckx. 20.35 Rig 45. 21.20 18.00 Sportschau. 18.30 Sportschau. Guide to Britain. 18.55 Dad's Army. rican Mob. 22.00 Drugs Inc. 23.00 War- Theater. 19.00 Chip Ingram. 19.30 Het Rig 45. 22.05 Odd job man. 22.30 Son of 19.57 Lotto am Samstag. 20.00 Tages- 19.30 South Korea: Earth's Hidden time Crime ...... meesterwerk van God. 20.00 IsraelCNN. Saul ...... schau. 20.15 Wer weiß denn sowas XXL. Wilderness. 20.30 Princess Margaret: 00.00 Chasing UFOs. 01.00 I Wouldn't Go in 20.30 Homecoming. 20.59 Homeco- 00.15 Canvaslus. 23.25 Tagesthemen. 23.45 Das Wort zum The Rebel Royal. 21.30 Golf: Ryder Cup There. 01.55 Drugs Inc.02.40 Air Crash Inves- ming. 21.24 Homecoming. 22.00 Vrouw Sonntag. 23.50 Das Duell Highlights. 23.30 Live at the Apollo .... tigation. 03.25 Science of Stupid on Water. Vandaag. 23.00 The Hope. 30 media zaterdag 29 september 2018 nederlands dagblad

za npo 2 ▶ human, 18.05-18.35 uur zo npo 2 ▶ vpro, 20.15-21.05 uur Stine boekt sterren Tokidoki Stine kent schrijver en marathonlo- Giri betekent vrij vertaald: bij elkaar per Abdelkader Benali als een ge- in het krijt staan. En dat doet ieder- haast man. Ze koos voor hem het een in Japan voortdurend. Als Japan boek Leer ons stil te zitten van Tim een machine is, is giri de smeerolie. Parks. Het gaat over een man die zijn Maar is er dan wel plek voor buiten- hele leven voornamelijk in zijn beentjes? Paulien vraagt het aan Ja- hoofd heeft gewoond en noodge- panse Koerden, een Nederlandse dwongen een aantal vastigheden boer en een groep lhbt’ers. overboord moet zetten. Tot zijn ei- zo npo 2 ▶ eo, 22.30-22.45 uur gen verbazing vindt hij verlichting in meditatie. Hoe kijkt Abdelkader te- za npo 2 ▶ eo, 18.35-19.10 uur De verandering Wie kent mij nog? gen dit boek aan? En tegen de schrij- In het kader van de Week tegen Een- ver die, net als hij, nooit heeft leren Met een bijzonder optreden in talkshow Jinek stal Florens van der Spek, poli- zaamheid stelt de EO dagelijks stilzitten? In de strandtent bij Wijk ticus van de politieke partij ‘Jezus Leeft’, in 2017 de harten van veel mensen. iemand voor die worstelt met een- aan Zee volgt een gesprek over scep- ‘Ik heb nog nooit een gast aan tafel gehad die zo blij is als jij’, zei Eva Jinek zaamheid. Het laatste verjaardags- sis en hoop, en over vaders en zonen. tijdens de uitzending tegen Van der Spek, nadat hij had verteld over de partij feestje waarvoor de 27-jarige Meh- ‘Jezus Leeft’. Wat veel mensen niet weten, is dat achter de glimlach van de met ooit werd uitgenodigd is meer bebaarde Van der Spek een verleden en verhaal schuilt van drugs, alcohol en dan vijftien jaar geleden. Thuis in xenofobie. Zo raakte Van der Spek in zijn jongere jaren verzeild bij een club Mijdrecht vertelt hij over zijn leven, vol vechtersbazen en buitenlandhaters. dat voor hem eigenlijk te zwaar is.

zondag tv vooraf NPO 1 NPO 2 NPO 3 Vincent Lengkeek nd.nl/media beeld ntr 05.55 Nederland in beweging. 06.05 Een 06.50 Andries. 07.20 Metterdaad. 07.50 07.11 Ik wil niet delen. 07.21 Cédhla. 07.28 klas vol ouders. 06.50 TV Show op reis. Met hart en ziel. 07.55 Jacobine op zondag. Tonky gaat fotograferen. 07.29 Muziek. 07.33 07.45 The Great Australian Bake Off. 08.40 08.25 De Verwondering. 08.55 Ik mis je. Sumoworstelen. 07.35 De Zoo. 07.50 Zorro. Voetbal is oorlog De Opvolgers. 09.30 WNL Op Zondag. 10.30 09.10 Nederland Zingt op Zondag. 09.55 08.10 Twisted Whiskers. 08.20 Studio Snug- Vrije Geluiden. 11.20 Boeken. 12.00 NOS De Kapel. 10.05 Metterdaad. 10.15 Geloofs- ger. 08.40 Zappsport. 09.00 Zapplive op Journaal. 12.10 Buitenhof. 13.10 NOS Studio gesprek. 10.30 Eucharistieviering. 11.35 zondag. 09.10 Puppy Patrol 2. 09.35 Zap- Een ambitieus project van voet- lastingfraude en witwassen. De Sport. 14.15 NOS Studio Sport. 17.20 NOS Stu- Het Vermoeden. 12.01 Wilde Ganzen. 12.05 plive op zondag. 09.45 Willem Wever. 10.10 balfamilie Derks loopt voor film loopt uit op veel tirades en dio Sport ...... Songs of Praise. 12.40 De verandering. 13.10 Zapplive op zondag. 10.20 De proefkeuken. Achilles ’29 uit op een fiasco. In scheldpartijen en weinig voetbal. Fryslân DOK. 13.40 Brainwash Talks. 13.55 10.45 Zapplive op zondag. 10.50 Brugklas. Voetbal is oorlog volgt docu- Maar er zijn ook grappige mo- 18.00 NOS Journaal. Verborgen verleden. 14.50 Andere Tijden. 11.45 Weekoverzicht SpangaS. 12.35 De vloer mentairemaker Hans Heijnen menten. De leiding roept de nieu- 18.10 NOS Studio Sport. 15.20 Uitverkoren en buitengesloten. 16.15 op Jr. 13.00 Mees Kees. 13.25 Mees Kees. het wel en wee van de club uit we Zweeds-Bosnische spits Emir 19.00 NOS Studio Sport Eredivisie. Naches. 16.25 Nooit te laat. 16.50 Socutera. 13.45 Mees Kees. 14.10 Mees Kees. 14.40 Groesbeek. Smajic op het matje omdat hij te 20.00 NOS Journaal. 17.00 NOS Journaal. 17.10 Jacobine op zon- Checkpoint. 14.45 Checkpoint. 14.50 Pu- weinig goals scoort. In steenko- 20.25 Boer zoekt Vrouw. dag. 17.40 Kunstuur ...... berruil Zapp. 15.15 Zappmissie: De tweede ‘Als je bovenaan staat, moet je lenengels probeert trainer Eric 21.25 Dit Was Het Nieuws. dimensie. 15.30 Zappbios: Iep. 16.45 Kaal of maar een stapje omhoog.’ Voorzit- Meijers duidelijk te maken dat 22.15 NOS Studio Voetbal. 18.10 Podium Witteman. Kammen. 17.10 Checkpoint. 17.35 Topdoks ... ter Harrie Derks zegt het droogjes een spits op de eerste paal moet 23.10 Klem 19.15 Onze voorouder: de op de middenstip op het hoofd- lopen. ‘That’s what we mean with Neanderthaler. 18.00 Welkom in de 80-jarige veld van zijn Achilles ’29. Alsof honey for the goal’, waarop zijn 00.05 NOS Journaal. 00.20 Heer & Meester. 20.15 Tokidoki. Oorlog. het de normaalste zaak van de assistent hem verbetert: ‘Nee, 01.15 Dit Was Het Nieuws. 02.00 WNL Op 21.05 VPRO Tegenlicht. 18.25 Taarten van Abel. wereld is, maakt zijn club uit het horny’. Zondag. 02.58 NOS Journaal. 03.05 NOS 22.00 Nieuwsuur. 19.00 NOS Jeugdjournaal. dorpje Groesbeek de zeldzame Een scène van de anderhalf uur Journaal. 22.30 Wie kent mij nog. 19.25 Zapp Echt Gebeurd: Nog één overstap van de amateurs naar durende film waarin Meijers in 22.45 Kruispunt. week. het grote geld van het betaald niet mis te verstane woorden zijn 23.20 NieuwLicht. 19.45 3 Op Reis. voetbal. Het is de zomer van 2016 eigen keeper afbrandt, werd vo- 23.50 Hoe weet je dat 20.20 Skam nl. als Achilles ’29 op zowel sportief rige week al naar buiten gebracht. nou? 20.50 Humor om te lachen. als financieel vlak een spannend Net als een filmpje waarin hij aan 21.10 Ik weet wie je bent. jaar staat te wachten. Kan de het eind van het seizoen tekeer- 00.25 Andries. 00.55 Het Vermoeden. 01.25 22.10 Zondag met Lubach. ploeg serieus meedraaien in de gaat tegen een jonge verslaggever Naches. 01.30 Nieuwsuur. 02.05 Buitenhof. 22.50 Who Is America? één na hoogste voetbalcompetitie van De Gelderlander die hij mede 23.20 3Lab: Het zaad van Karbaat. van ons land? En is dat allemaal verantwoordelijk houdt voor de 23.45 NOS Studio Sport Eredivi- wel te betalen? onvermijdelijke degradatie van ▹▹ kijk voor het complete programmaoverzicht op www.nos.nl sie Die vragen leven ook binnen het team. ‘Jij hebt nu je zin. Je of op Teletekst pagina 200 ...... ▹▹ Groesbeek, een Gelders dorp met hebt nog geen positieve letter amper vijftienduizend inwoners over ons geschreven dit seizoen.’ en maar liefst zes voetbalclubs. Een exodus van te laat uitbetaalde ‘Ze blazen te hoog van de toren en profs is het gevolg van een gebrek EEN BBC 1 dan kun je goed vallen. Ik hoop aan realiteitszin, reflecterend ver- 09.00 Sporza: WK wielrennen. 10.00 Evan- 11.00 The Andrew Marr Show. 12.00 Sun- dat dat snel een keer gebeurt’, mogen en vooral geld, veel geld. gelische eredienst. 11.00 De zevende dag. day Politics. 12.30 Sunday Morning Live. zegt een voetbalfan. De rivaliteit Inmiddels is de club afgegleden 13.00 Het journaal. 13.25 Het weer. 13.30 13.30 Bargain Hunt. 14.00 BBC News. 14.07 binnen het dorp is groter dan het van de eerste naar de derde divi- Sporza op zondag ...... Weather for the Week Ahead. 14.15 Money for prestige van een eigen profclub. sie en het eind van de put is nog 18.07 VRT NWS Update. 18.10 Dagelijkse Nothing. 15.15 Points of View. 15.30 Songs Het seizoen verloopt alles behalve niet in zicht. Achilles ’29 verloor kost. 19.00 Het Journaal – Sportweek- of Praise. 16.05 Escape to the Country. 17.05 vlekkeloos. Punten zijn schaars en dit nieuwe seizoen alle vijf de end. 19.55 Het weer. 20.00 Dublin Zoo. Pointless Celebrities ...... op de achtergrond spelen con- wedstrijden. Vergane glorie op de 20.30 Kalmte kan u redden. 21.30 Pro- 18.00 Impossible Celebrities. 18.50 BBC Dublin Zoo Medewerkers van de stant perikelen met de pers, an- Heikant in Groesbeek, maar aan fessor T. 22.20 Het journaal. 22.34 Keno. News. 19.05 BBC Regional News and dierentuin redden in Borneo een dere clubs en de KNVB. Wat ook de andere kant bij aartsrivaal De 22.35 Het weer. 22.40 Great American Weather. 19.15 Countryfile. 20.15 Strictly orang-oetan. een, 20.00 uur niet helpt is de arrestatie van Treffers knijpen ze de handjes sa- Railroad Journeys. 23.40 De zevende Come Dancing: The Results. 21.00 An- voorzitter Derks door de FIOD, de men. Want voetbal is oorlog. dag ...... tiques Roadshow. 22.00 The Cry. 23.00 opsporingsdienst van de Belas- ▶▶ Voetbal is oorlog, ntr, za npo 2, 01.40 Journaallus. BBC News. 23.20 BBC Regional News NGC tingdienst, op verdenking van be- 20.25-22.00 uur. and Weather. 23.30 Match of the Day 2 06.00 Paranatural. 07.00 Nazi Megastruc- 00.15 The Women's Football Show. tures. 08.00 Nazi Megastructures. 09.00 Deep Sea Treasures: Drain The Sunken Pirate ARD BBC 2 City. 10.00 Drain the Oceans: Villains of 09.30 Kinderprogramm: Die Sendung mit 07.05 Great British Menu. 07.35 Great Bri- the Underworld. 11.00 Air Crash Investiga- der Maus. 10.00 Tagesschau. 10.03 Immer tish Menu. 08.05 Gardeners' World. 09.05 tion. 12.00 Air Crash Investigation. 13.00 wieder sonntags – Best of. 12.00 Tagesschau. Countryfile. 10.00 The Beechgrove Garden. Apocalypse: The Second World War. 14.00 12.03 Presseclub. 12.45 Europamagazin. 10.30 Saturday Kitchen Best Bites. 12.00 Apocalypse: The Second World War. 15.00 13.15 Tagesschau. 13.30 Im Zweifel für die Athletics: Great Scottish Run. 14.45 Cycling: Apocalypse: The Second World War. 16.00 Liebe. 15.00 So ein Schlamassel. 16.30 Er- Road World Championships. 17.30 Super Apocalypse: The Second World War. 17.00 lebnis Erde: Überleben. 17.15 Tagesschau. Small Animals ...... Apocalypse: The Second World War ...... 17.30 Echtes Leben ...... 18.30 Grammar Schools: Who Will Get 18.00 The Incredible Dr. Pol. 19.00 18.00 Sportschau. 18.30 Bericht aus In? 19.30 Before Grenfell: A Hidden His- Storage Wars – Canada. 19.30 Under- Berlin. 18.49 Gewinnzahlen Deutsche tory. 20.30 Golf: Ryder Cup Highlights. world Inc. 20.30 Lost Cities of The Ama- Fernsehlotterie. 18.50 Lindenstraße. 22.30 Mock the Week. 23.00 Mother- zon: The Legend is Real. 21.30 Air Crash 19.20 Weltspiegel. 20.00 Tagesschau. land. 23.30 No Activity. 23.55 No Acti- Investigation. 22.30 Drain the Oceans. 20.15 Babylon Berlin. 22.30 1929 – Das vity ...... 23.30 WW II: Hell Under the Sea ...... Jahr Babylon. 23.15 Tagesthemen. 23.35 00.20 The Mighty Redcar. 01.05 Billion Dol- 00.00 Air Crash Investigation. 00.30 Cosmos: Ttt – titel thesen temperamente lar Deals and How They Changed Your World. A Spacetime Odyssey. 01.30 Wild Islands. 31 media nederlands dagblad zaterdag 29 september 2018

zo npo 2 ▶ eo, 22.45-23.20 uur za npo radio 5 ▶ eo, 19.00-22.00 uur NieuwLicht Hayarpi is het Armeense meisje dat EO Live afgelopen week plotseling bekend Een meerderheid in de Tweede Ka- werd in christelijk Nederland. In na- mer wil dat het kabinet de subsidie volging van Lili en Howick stuurde aan Siriz stopzet. Siriz is een orga- ook zij een filmpje de wereld in met nisatie die voortkomt uit de Ver- een oproep om na jarenlang in Ne- eniging ter Bescherming van het derland te hebben gewoond, te mo- Ongeboren Kind, en biedt hulp bij zo npo 2 ▶ vpro, 21.05-22.00 uur gen blijven. Ze sprak hierbij met ongewenste zwangerschappen. Dit name ChristenUnie-politici aan; zelf jaar ontving Siriz 1,7 miljoen euro Tegenlicht is ze ook betrokken bij deze partij. subsidie van de overheid, maar de ’s Werelds grootste webwinkel en Tijs van den Brink ontmoette Ha- Tweede Kamer wil nu mogelijk een een van de machtigste technologie- zo npo 2 ▶ kro, 23.20-23.45 uur Kruispunt yarpi en ging met haar in gesprek. subsidiestop omdat de organisatie bedrijven Amazon bepaalt deels hoe Donderdag verleende de kerkelijke een te sturende rol zou innemen. onze toekomst eruit zal zien. Onze Het opkomen voor kwetsbare mensen loopt als een rode draad door de loop- gemeente van Hayarpi in Katwijk het Fractieleider Kees van der Staaij zucht naar gemak heeft vergaande baan van de 68-jarige Fred Beekers, oprichter van Resto VanHarte. Ook na zijn gezin kerkasiel. Is het een taak van van de SGP is boos en heeft het consequenties: we ruilen onze data pensionering zet hij zich met veel passie in voor sociale problemen in Neder- de kerk om op deze manier betrok- over nepnieuws en een geregis- tegen onze privacy. Gaat het bij het land. Op 1 juli is hij door minister Hugo de Jonge van VWS benoemd tot ken te zijn in een maatschappelijke seerde campagne tegen Siriz. Hij bedrijf om innovatie of om uitbui- Kwartiermaker Nationale Coalitie tegen Eenzaamheid. Het programma volgt kwestie als deze? Theologen Henk- vertelt waarom hij vindt dat Siriz ting? En kan onze online consumptie Beekers op zijn werkplek op het ministerie in Den Haag én op werkbezoek. Jan Prosman en Rikko Voorberg dis- subsidie moet blijven krijgen van tot een nieuwe wereldorde leiden? cussiëren hierover in de studio. het rijk.

RTL 4 SBS 6 column 13.55 Van Passie Naar Droombaan. 14.25 09.50 De Grote Tuinverbouwing. 11.05 Lxry Reina Wiskerke nd.nl/columns beeld rtl4 / this time next year Let's Celebrate The 80's. 14.30 Lifestyle Ex- tv. 12.00 Businessplus. 12.30 Droomhuis op perience. 15.00 Call 2 Action. 15.30 Cooking het platteland. 13.30 De Grote Verhuizing. With The Stars. 16.00 De Beste Van Neder- 14.30 Huizen onder de Hamer. 15.30 Holland land. 16.30 Life Is Beautiful. 17.00 Welkom van boven. 16.00 Dieren op spreekuur. 16.30 In Mijn Stad. 17.30 Nederland Proeft ...... Marktplaats: Heel Holland Handelt. 17.30 De 18.00 RTL Nieuws. 18.03 RTL Weer. 18.05 Grote Verhuizing ...... RTL Woonmagazine. 18.35 RTL Boule- 18.30 De Grote Verhuizing. 19.30 Vtwo- vard. 19.20 VriendenLoterij PrijzenMa- nen weer verliefd op je huis. 20.30 Pa- Het eiceloverschot rathon Wens. 19.30 RTL Nieuws. 19.55 leis voor een Prikkie. 21.30 Undercover RTL Weer. 20.00 Postcode Loterij Mil- in Nederland. 22.30 Hart van Nederland joenenjacht. 21.30 Familie Kruys. 22.30 – Late editie. 22.55 Shownieuws – Late This Time Next Year. 23.30 RTL Nieuws. editie. 23.25 Piets weerbericht. 23.30 23.40 RTL Weer. 23.45 Het Italiaanse Drone Masters ...... Dorp: Ollolai 00.30 Lxry tv. 01.20 Astro TV. RTL 5 RTL 7 06.00 Teleshop 5: Tommy Teleshopping. 08.52 B.O.Z.: Ben 10. 09.03 B.O.Z.: Galaxy 07.30 Answers with Bayless Conley. 08.00 Park. 09.15 B.O.Z.: Galaxy Park. 09.30 Vis Hour of Power. 09.00 Hour of Power. 10.05 TV. 10.00 Ondernemend Nederland. 10.30 Teleshop 5: Tommy Teleshopping. 10.45 Business Class. 12.00 Call 2 Action. 12.30 Best Teleshop 5: Dit is mijn toekomst. 12.00 Tele- Of Bright. 13.00 Doe Maar Duurzaam! Plus. shop 5: Tommy Teleshopping. 15.55 Extreme 13.30 Greenproject. 14.00 Truck & Tractor Roadtrip. 16.05 Benidorm Bastards USA. Pulling. 14.30 RTL GP: Autocross – Bunnik. 16.35 Roy Donders: Stylist Van Het Zuiden. 15.30 RTL GP: GT Sprint Series – Duitsland. 17.35 Big Fat Gypsy Weddings ...... 16.00 European Le Mans Series – België. 18.35 America's Next Top Model. 19.30 17.00 RTL Transportwereld. 17.30 RTL Autowe- Holland's Next Top Model. 20.30 Adam reld ...... Zkt. Eva VIPS. 21.30 Foute vrienden. 18.00 RTL GP Magazine. 19.00 Stop! 22.30 Mislukte Plastische Chirurgie. Politie. 20.00 RTL 7 Darts: World Grand Vincent kondigt bij Wendy van Dijk aan dat hij 230 kilometer achter elkaar wil hardlopen, om een nieuw 23.30 Shock Doc: Zwanger In Een Muis- Prix ...... doel te hebben, vanwege zijn onvervulde kinderwens. klik 00.30 Business Class. Er is een tekort aan donoreicellen. Deze week Ik denk dat we als samenleving niet slechter af werden we erop gewezen door medici van het zijn, wanneer iedereen die kinderen wil, daar- UMC Utrecht, ondersteund door minister Hugo de voor alleen eigen eicellen gebruikt, in combi- Jonge (Volksgezondheid). natie met de zaadcellen van een vaste partner. Er is een tekort aan eicellen ... Proef de zin ... Het Wordt een vurige kinderwens zo niet vervuld, lijkt een feitelijke constatering: de vraag is groter dan zal het verdriet inderdaad onmetelijk zijn. dan het aanbod. Onvruchtbare ouders staan Je zag het donderdagavond in de vochtige daarom jaren op de wachtlijst, meldde de NOS. ogen van Vincent en zijn vrouw, te gast bij die Het eiceltekort … De uitdrukking impliceert dat merkwaardige show This Time Next Year (de er meer donoreicellen beschikbaar moeten ko- ‘tijdmachine’ in de show schijnt vooral te moe- men: vrouwen dienen meer eicellen te leveren, ten bewijzen dat presentatrice Wendy van Dijk omdat mensen met een onvervulde kinderwens niet onderhevig is aan het verglijden van de Boer zoekt vrouw De boeren gaan Ireland with Simon Reeve Tocht daarop zitten te wachten. tijd). op pad met de vijf overgebleven kan- van de oostkust naar de steden Wat schijnbaar neutraal klinkt, heeft militante didaten. npo 1, 20.25 uur Belfast en Dublin. canvas, 19.20 uur trekken. Wie spreekt van een eiceltekort, claimt Maar groot verdriet is geen goede reden om ge- iets. Alsof we de eicellen in Nederland ‘eerlijk’ mankeerde middelen in te zetten. En het lijkt zouden moeten verdelen. me wel een mankement als kinderen niet be- Family7 Groot Nieuws Radio Nee, ik ben niet bang dat er binnenkort arresta- landen in het bedje van hun eigen genen. 06.26 IsraelCNN. 06.56 Het meesterwerk 06.00 Het Weekend. 10.00 Kerkdienst. tieteams bij vruchtbare vrouwen langskomen om Stel je eiceldonatie bovendien beschikbaar voor van God. 07.26 Krummel. 08.00 Joyce 12.00 Het Weekend ...... een eicel op te eisen. Daar zijn we te gecivili- alleenstaande vrouwen, zoals de minister nu Meyer. 08.30 Without Limits. 09.00 Opwek- 19.00 't Heerlijk Loflied. 20.00 Het seerd voor, al moet je nooit vergeten dat dicta- wil, dan valt het kind helemaal met de neus in king 2016. 10.00 Vrouw Vandaag. 11.00 Chip Weekend ...... turen hun macht juist ook hebben ingezet om de boter: het risico van een eenzijdige opvoe- Ingram. 11.30 Homecoming. 11.59 Homeco- 00.00 De Nacht. 05.25 De Bijbel Door. onvervulde kinderwensen te vervullen. Maar zo- ding, zonder dat er ook maar iets van eigen ge- ming. 12.24 Homecoming. 13.00 7th Street ver hoeft het niet te gaan om de samenleving nen in de buurt is. Theater. 13.30 The Hope. 14.30 Euro Spirit. een bepaalde omgang met eicellen en kinder- Het is waar, het leven volgt niet altijd de ideale 15.00 IsraelCNN. 15.30 Vrouw Vandaag. wensen op te dringen. En de eerste stap in dat patronen, en veel kinderen groeien desondanks 16.30 Het meesterwerk van God. 17.00 Hour proces is van een eiceltekort te spreken als de waardig op. Ik ben zelf voor een groot deel of Power ...... vraag groter is dan het aanbod. grootgebracht in een eenoudergezin en weet uit 18.05 Café Tinto Special. 18.30 7th Street Canvas Ik zou eerder spreken van een eiceloverschot. ervaring dat dit geen onmogelijk concept is, Theater. 19.00 Chip Ingram. 19.30 Jozef, 09.00 Herfstbeelden. 10.00 Sporza: WK Zolang vrouwen eicellen doneren, zijn er eicel- maar nadelen zijn er beslist. Afwezige vaders een Messiaanse geschiedenis. 20.00 wielrennen. 13.30 Rolkrant ...... len ‘over’, ongeacht of de vraag groter is dan het worden niet voor niets als een risicofactor aan- In Touch. 21.00 God op de werkvloer. 18.05 Sporza: Formule 1. 18.25 Sporza: aanbod. Eiceldonatie blijft zo een gift, een gemerkt. Hoe bizar is het dan om, met inzet van 22.00 Jezus en burn-out. 22.30 Arjan BK Rally. 18.40 Rolkrant. 18.50 Vranckx. gunst, iets extra’s. Dat lijkt me wel gepast. een medische staf en overheidsregulering, ba- en Efi Knevel. 23.00 Believers among 19.20 Ireland with Simon Reeve. 20.15 En dan hebben we het nog niet gehad over de by’s die er nog niet zijn, bewust op te zadelen us VRT NWS update. 20.20 Sporza: WK vol- bezwaren die aan eiceldonatie kleven. Wie durft met een tekort. Het tekort van volwassenen 00.00 7th Street Theater. 00.30 Euro Spirit. leybal. 22.00 De achtste dag. 23.35 Bon nog te beweren dat de afkomst van de genen er wordt zo afgewenteld op hun kinderen, maar 01.00 Joyce Meyer. Voyage niet toe doet bij het krijgen van kinderen? dat mag je natuurlijk niet hardop zeggen. E-BIKE OPRUIMING! ONZE MAGAZIJNEN MOETEN LEEG!

Leeuwarden Leek E-BIKE ACCESSOIRES Den Burg Assen KORTINGSCOUPON Joure ,- €50 Emmen korting Heerhugowaard €50,- korting op een E-bike accessoire naar Hoorn (Zwaag) keuze! Bij aankoop van een Stella E-bike. Purmerend Zwolle

Haarlem Nunspeet ACTIE GELDIG T/M Badhoevedorp Naarden Hengelo Rijnsburg ZATERDAG 29 SEPTEMBER 2018 Amersfoort Apeldoorn

Zoetermeer Houten Veenendaal Rijswijk Waddinxveen Doetinchem Coupon alleen geldig bij inlevering Schiedam Tiel Ridderkerk Bemmel in een Stella E-bike Testcenter. Spijkenisse ‘s Hertogenbosch

Breda Goes Best Helmond

Deze actie is de MAANDAG DINSDAG Nettetal volgende dagen geldig: 24 SEP 25 SEP LAATSTE KANS! Erkrath Roermond ZATERDAG WOENSDAG DONDERDAG VRIJDAG ZATERDAG 26 SEP 27 SEP 28 SEP 29 SEP 29 SEPTEMBER Heerlen (Nuth)

Bel voor een gratis proefrit aan huis naar 0341 - 25 22 66 of kijk op stella.nl

Gratis service Enige A-merk Voorraad modellen 3 jaar accugarantie + 9 Klantbeoordeling op locatie 2 met 250+ eigen monteurs direct leverbaar actieradius tot 150 km 3 8, Gemiddelde beoordeling uit 57605921 beoordelingenbeoordelingen

Copenhague Light Vicenza Superior Vicenza Superior De lichtste e-bike van Nederland Blue MDB NIEUW!

2018 WINNAAR HYBR ELEKTRISCHE IDEFIETSEN BESTE KOOP

Apeldoorn Nieuw Koninginnelaan 99 Helmond Molenstraat 48a Ridderkerk Noordenweg 26 Maak een proefrit bij Amersfoort Leusderweg 250 Hengelo Hassinkweg 15 Rijnsburg Tulpenstraat 12 Assen Zeilmakerstraat 30 ‘s-Hertogenbosch Nieuw Rivierenplein 20 Rijswijk Minister Aalberselaan 41 een E-bike Testcenter Badhoevedorp Pelikaanstraat 51B Houten Hoofdveste 26 Schiedam Overschieseweg 152 in de buurt: Bemmel Klappenburgstraat 36 Hoorn (Zwaag) Nieuw De Marowijne 27 Spijkenisse Gorsstraat 8 Best Bosseweg 35 Joure Produksjewei 14 Texel (Den Burg) Weverstraat 70 Breda Ettensebaan 23A Leek Boveneind 19 Tiel Stationsweg 15 Doetinchem Haareweg 98 Leeuwarden Canadezenlaan 63 Veenendaal Tuinstraat 75 Emmen Nieuw Houtweg 101 Naarden Lambertus Hortensiuslaan 16 Waddinxveen Beethovenlaan 72 1 Niet i.c.m. andere lopende acties en inruil. Alleen geldig bij aanschaf van een nieuwe Stella E-bike. Alleen geldig op de adviesprijs. Bestellingen via NFP of BFN uitgezonderd. Goes Albert Plesmanweg 1J Nettetal (D) Im Windfang 4 Zoetermeer Nieuw Leeuwenhoeklaan 8 Prijswijzigingen, druk- en zetfouten voorbehouden. Vraag naar de voorwaarden. 2 Garantie en service op locatie in Nederland, excl. Waddeneilanden. 3 Bij normaal gebruik Haarlem Rijksstraatweg 151 Nunspeet Oosteinderweg 90 Zwolle Campherbeeklaan 20 en onderhoud drie jaar garantie op de accu (op de Hybrid Collectie e-bikes aangekocht na Heerhugowaard Erasmuslaan 3 Purmerend Netwerk 3 8 mei 2017) en twee jaar garantie op het motorpakket.

1809.7 - Nederlands Dagblad Heerlen (Nuth) Stationstraat 294 Roermond Kapellerlaan 239

Welkom bij de grootste e-bike specialist van Nederland! nederlands dagblad zaterdag 29 september 2018 nachtergrondd – leven – portret – beeld – wetenschap – natuur – denksport

Nog één keer samen Kerk in Ulrum heft zich op – waarom moet dat zo nodig? 8 portret achtergrond de feiten Maria Grever Plastic eenhoorn Zonder wc-papier Hoogleraar geschiedtheorie. ‘We maken De opblaasbare eenhoorn is een hit. De Niets meer printen, alles lezen op een de verschillen tussen mannen en trend staat voor een verlangen naar scherm! Het ICT-bedrijf Decos bindt vrouwen groter dan ze zijn.’ natuur en magie in een digitaal tijdperk. zelfs de strijd aan met wc-papier. ▶ pagina 4 ▶ pagina 10 ▶ pagina 14 2 ndzeven zaterdag 29 september 2018 leven sporen van het koninkrijk dichter op het nieuws

Rika Meyers • missionair pastoraal werker Menno van der Beek beeld ap, geplaatst op pagina 12 van de bijlage Zeven van het Nederlands Dagblad, op 22 septem- Mattheüskerk (CGK) Breda ber: twee orthodoxe joden volvoeren het ritueel van Kapparot, een vergevingsritueel aan de vooravond van Grote Verzoendag.

Sinds kort ben ik, vanuit de Mattheüskerk (CGK) te Breda, betrokken bij missionair werk in het azc Gilze. De meeste vluchtelingen ver- blijven daar een korte tijd in afwachting van een interview met de IND. Daarna worden ze meestal overgeplaatst naar een ander asielzoe- kerscentrum of krijgen ze een eigen woning. Deze contacten van beperkte duur zijn nieuw voor mij. En natuurlijk speelt er een taalpro- bleem, doordat veel van deze vluchtelingen nog niet lang in Nederland verblijven. De mensen die ik daar ontmoet zijn heel gast- vrij, in alle opzichten, ook al worden zij gecon- fronteerd met veel problemen, leven ze in on- zekerheid en hebben ze beperkte levensruimte. Ik word door persoonlijke gesprekken, bijbel- studies en eenmalige ontmoetingen zelf be- moedigd. Uit een bezoek aan een Iraans gezin ontstond een bijbelstudiegroep die tweemaal per week doorgaat. Deze groep breidt iedere week verder uit. En degene die voor de vertaling zorgt, zelf een bewoner van het kamp, noemt zich een onderzoeker van de Bijbel omdat hij nu in West-Europa leeft en hier christenen ontmoet. In zijn vaderland heeft hij andere godsdiensten bestudeerd omdat hij het interessant vond. In Kapparot het kamp wordt hij ‘de doctor’ genoemd. Soms zie ik dat hij grote twijfels heeft wanneer ik Men houdt elkaar – of ook zichzelf – een hen een tekst uitleg. Zeker in het begin had hij de (een haan als u een man, of beide, als u zwanger bent) neiging een wetenschappelijke discussie te be- ginnen wat voor verwarring zorgde bij de an- boven het hoofd, de dag voor de Verzoendag; dere deelnemers. Na duidelijke afspraken om enkel te vertalen en de belofte later een-op-een men zegt drie keer ‘Dit beest in plaats van mij’ op zijn discussies in te gaan, zag ik dat bij elke en dan ‘Ik zal gezond en heel gelukkig zijn’ nieuwe bijbelstudie zijn vragen meer gericht waren op het geloof en minder op zijn overtui- en daarna wordt het dier netjes geslacht. ging. Ongemerkt veranderde zijn houding, luis- terde hij met aandacht en neemt hij nu actief Iemand terzijde maakt nog snel een foto deel aan het onderzoeken van onze tekst. Hij want anders is er niemand die hem straks gelooft.

‘Het is vooral de De foto maken, op zichzelf een lege handeling onderlinge geeft het gevoel dat men iets doet. Men laat de dingen verdraagzaamheid’ niet achteloos passeren, maar men gaat de strijd aan met sterke tegenstanders, de vergetelheid, geeft zich niet zomaar gewonnen en stelt kriti- sche geloofsvragen die me soms een punthoofd de onmacht en de dood: het is een ritueel bezorgen. Zijn onderzoeken is meer een zoek- dat troost en heelheid biedt. En het zal vaak tocht geworden, aarzelend, twijfelend, willen aanvaarden, maar zich (nog) niet kunnen over- geven. Deze groep, voor het eerste samengeko- op onbekende wijze met de waarheid samen vallen. men op 23 augustus, is gemengd qua cultuur en afkomst. Nieuwkomers worden hartelijk onthaald. Ze hebben allemaal een flinke portie humor en dit maakt het onderlinge contact makkelijker en aangenaam. Het is vooral de onderlinge verdraagzaamheid, de ander aan- vaarden zoals die is, wat deze groep bijzonder maakt en die haar uitnodigend maakt voor mensen in hun omgeving. Op het grote domein in Gilze met veel bewoners die op zoek zijn naar vrijheid, veiligheid en rust is een heel klein groepje mensen dat zich niet schaamt christen te zijn en dat met buren openlijk praat over wat hen bemoedigt, troost en hun kracht geeft om toch te genieten van alles wat hun ge- geven wordt. Het zullen waarschijnlijk vaak kortstondige contacten zijn, met vreugde als ze een verblijfs- vergunning krijgen en tegelijk pijn om hen los te laten; met verdriet als ze een negatief ant- woord krijgen en ook hen met pijn moeten los- laten. 3

zaterdag 29 september 2018 ndzeven leven

zeven vragen aan William Tsui

Gerhard Wilts beeld nd

‘Als internet niet mag, is er nog USB-stick’

Al zeven jaar werkt Welke bewijzen hebt u voor de dag, maar een dag om de opstanding van Chris- 1 explosieve groei van Chinese tus te vieren. In de steden duurt een dienst an- William Tsui voor Trans kerken? derhalf tot twee uur. In plattelandsdorpen kan ‘Van verschillende bronnen. Volgens de een dienst uren duren, soms van ’s ochtends tot World Radio in China. Chinese regering waren er in 1900 zo’n tachtig- ’s avonds, inclusief middag- en avondmaaltijd. duizend christenen in China, en in 1949 ruim Door een tekort aan voorgangers beleggen Komende week (1-5 een miljoen. Die groei zette volgens de Com- sommige huiskerken doordeweeks diensten. munistische Partij door naar 18 miljoen in De predikers trekken van plaats naar plaats.’ oktober) vertelt hij 1996, 23 miljoen in 2011 (China Religion Re- port) en 49 miljoen dit jaar volgens de Chinese Peking legt op internet religieuze in Nederland over de regering. In die cijfers zijn de huiskerken niet 6 uitingen enorm aan banden. meegerekend. Professor Chang Kim Kwong uit Hoeveel ruimte is er nog voor moeilijke situatie van Hongkong en Tony Lambert van Overseas Mis- theologische scholing via internet sionary Fellowship schatten dat de huiskerken en radio? huiskerken in zijn land. drie keer zo veel leden tellen als de geregis- William Tsui: ‘Chinese christenen kunnen ‘Op dit moment inventariseert de Chinese treerde kerken. Dan kom je op circa 200 mil- zich goed aanpassen aan nieuwe, hardere regering hoe zij grip kan houden op religieuze Toch groeit volgens hem joen christenen. Zelfs al tel je alleen de over- voorschriften. (...) Als de overheid de ene content op internet; andere media worden niet heidscijfers, dan nog is de kerk in zeventig jaar deur dicht doet, dan openen zij een genoemd. Al voor de huidige aanpak blokkeer- het christendom er tegen onder communistische heerschappij met 5000 andere.’ de de overheid godsdienstige websites, maar procent gegroeid.’ dat heeft christenen er niet van weerhouden de verdrukking in. door die firewall heen te breken. Nu de over- Hoe gaan niet-geregistreerde heid dreigt met straf en boetes, zoeken we naar 2 kerken (‘huiskerken’) om met de andere manieren om te zorgen voor leesmate- toenemende onderdrukking door – en over de verlossingsleer: je bent pas weder- riaal en trainingen. Denk aan een USB-stick of de overheid? geboren na drie dagen en nachten onafgebroken SD-kaart, die je in een smartphone, laptop of ‘Huiskerken worden sinds 1949, toen de huilen. Sommige sekten gebruiken hun gezag tablet kan doen. Mogelijkheden om bij te scho- Communistische Partij aan de macht kwam, om geld of seksuele diensten van kerkleden te len zijn er altijd geweest, ongeacht wat de re- vervolgd. Zij kregen het vooral zwaar door de verkrijgen. Andere houden er extreme opvattin- gering doet om het christendom te onderdruk- protestantse Drie-Zelfbeweging (een zeer pa- gen op na, bijvoorbeeld door te eisen dat je al- ken. Dat is haar in de afgelopen decennia niet triottisch en groot kerkgenootschap), de Cultu- leen geknield mag bidden of te weigeren op een gelukt en er is geen reden om aan te nemen dat rele Revolutie in 1966 en de verscherpte gods- ‘onreine’ bank plaats te nemen, als daar een het in de toekomst wel lukt.’ dienstwetgeving van februari dit jaar. Maar niet-christen op heeft gezeten.’ onderdrukking zorgt voor groei en zuivering. U komt vertellen over de moeiten Chinese christenen kunnen zich goed aanpas- Wat is volgens u de remedie? 7 van Chinese kerken. Tegelijk sen aan nieuwe, hardere voorschriften. Als ze 4 ‘Christenen die dwaalleer kunnen onder- waarschuwt u voor geestelijke niet in grote groepen kunnen bijeenkomen, scheiden en vermijden. Volwassen gelovigen luiheid. Dat is voor Chinese dan in kleine groepjes. Als ze niet een zaal mo- die de belangrijkste leerstellingen van het christenen toch niet het grootste gen huren, dan houden ze de diensten thuis. christelijk geloof kennen en de basisbeginselen gevaar? Als de overheid de ene deur dicht doet, dan van bijbeluitleg. Zij hebben behoefte om me- ‘Zware tijden maken de kerk niet lui, zij openen zij een andere.’ dechristenen regelmatig te ontmoeten en brengen juist sterke en volwassen christenen brengen hun geloof dagelijks in praktijk door voort. Maar economische hervormingen en een Zijn huiskerken evenwichtige, te leven naar de Bijbel.’ opendeurpolitiek naar de wereld zijn daarente- 3 christelijke kerken? gen een grote verleiding. Materialisme ver- ‘Sekten bedreigen veel huiskerken, omdat ze Hoe vieren Chinese christenen hun zwakt de kerk. Als het christenen te veel voor dwalingen verspreiden. Bijvoorbeeld over Jezus 5 zondag? de wind gaat, blijven zij liever in die comfort- – sommigen beweren een broer van Hem te zijn ‘De zondag is voor ons niet zozeer een rust- zone en vergeten zij hun missionaire opdracht.’ 4 ndzeven zaterdag 29 september 2018

Maria Grever 5

zaterdag 29 september 2018 ndzeven portret

Historica Maria Grever noemt zichzelf ouderwets. Sociale media vindt ze flauwekul. Ze leest en ze schrijft – dat is het.

Rick Moeliker beeld Wout van Assendelft Aangeraakt door het verleden

▶ Maria Grever is een van de weinige vrouwe- dicht. Maar die fascinatie voor kerken bleef. Of me dat in- initialen, of ze gebruikten de achternaam van hun echtge- lijke hoogleraren in de Nederlandse geschied- spireerde om geschiedenis te studeren? Misschien. Ik ben in noot. Ik raad vrouwelijke promovendi daarom altijd aan om ieder geval blij dat ik in de katholieke cultuur ben opge- hun eigen naam te blijven gebruiken.’ Nog steeds zijn vrou- theorie. groeid. De verhalen, de rituelen en vooral de orgelmuziek wen als hoogleraar in de geschiedwetenschap in de minder- ▶ Ze publiceert al decennialang over de vraag van Bach – we hadden een heel goede organist – vond ik heid. prachtig.’ hoe samenlevingen met historische kennis Maar is dat zo’n groot probleem dan? De methode omgaan. Grever houdt zich als hoogleraar theorie van de geschiede- die in de geschiedwetenschap wordt gebruikt is ▶ Ze maakt zich zorgen over de toekomst van nis aan de Erasmus Universiteit bezig met de vraag naar de voor mannen en vrouwen toch precies dezelfde? grondslagen van de geschiedwetenschap. Dat is niet hoe het ‘Dat laatste klopt. Maar diversiteit in de wetenschap is be- haar vak, omdat de maatschappij vooral we- begon. Ze veert op, loopt naar de kast en pakt een steentje. langrijk, niet alleen omdat het eerlijker is. Het heeft te ma- tenschap waardeert die direct aantoonbaar ‘Weet je wat dit is? Dit is afkomstig uit de ruïnes van Port ken met de manier waarop mannen en vrouwen zijn geso- Royal, een Frans nonnenklooster uit de zeventiende eeuw. cialiseerd. Dat betekent dat je een andere invalshoek hebt, nut oplevert. Daar was ik, Blaise Pascal heeft daar gelopen!’ Ze snelt naar andere vragen stelt. Zoals dat ook geldt voor minderheden. een andere kast, en laat een kopie van een brief zien. ‘Dit is Meerdere perspectieven verrijken en verdiepen het onder- het handschrift van Geertruida Bosboom-Toussaint, een be- zoek.’ Maria Grever schrijft. Al vliegt het huis in brand, Maria Gre- roemde schrijfster van historische romans, geschreven met ver schrijft. Zestien boeken en talloze artikelen rolden uit ganzenveer. Uit de negentiende eeuw dus. Ik las haar brie- Het is precies de socialisatie die vrouwen in de weg kan zit- haar pen. Als de historica schrijft, vergeet ze alles. ‘Ik vind ven in een archief in Leiden, er zaten nog zandkorrels bij.’ ten bij hun loopbaan. ‘Wij hebben in Nederland lang het het heerlijk om helemaal in mijn betoog op te gaan, al ver- Soms opent zich dus zomaar zo’n venster uit het verleden. kostwinnersmodel gehad, het idee dat de man voor het in- tel ik altijd tegen mijn studenten dat schrijven heel zwaar In een klooster, een kerk, in brieven. Historicus Johan komen moest zorgen. Dat kon ook, omdat de arbeidspro- is. Ik zie het als topsport. Maar soms krijgt je de genade dat Huizinga noemt het een historische sensatie, even opgeno- ductiviteit hier relatief hoog was, dus was er voor vrouwen door het schrijven opeens alles op zijn plaats valt.’ men worden uit de tijd, aangeraakt worden door het verle- Of staat de keuken in brand. Het gebeurde haar één keer. den. Dat is wat Maria Grever historicus maakt. Even een pan soep opzetten, ondertussen een paragraaf schrijven. Vier uur later kwamen de rookwolken naar bo- Zoals u over zo’n historische sensatie spreekt, dat ‘Sporen van een klooster ven. Het viel mee, het huis stond er nog. Maar de pan was lijkt bijna een religieuze ervaring. Een ervaring roetzwart en de ramen vies. ‘Ik was me rot geschrokken.’ die u als kind misschien had in een processie. of oud woonhuis vind ik ‘Het is inderdaad iets heel bijzonders. Ik kan ook enorm ge- Schrijven doet ze op historische grond. Het huis in Nijme- raakt worden door muziek. Ik snap best dat wanneer je zul- ontroerend. Als je bedenkt gen is meer dan honderd jaar oud, de grond verbergt schat- ke muziek in de kerk hoort en je gelooft in God, je jezelf ten uit de Romeinse tijd. In de Tweede Wereldoorlog deel- echt opgenomen voelt. Dat heb ik niet. Of ik als kind een re- wie daar allemaal liepen ...’ den de bewoners de straat met de Hitlerjugend, die in 1944 ligieuze ervaring had tijdens zo’n processie, weet ik niet, halsoverkop de aftocht blies. dat is een beetje achteraf geredeneerd. Sporen van een klooster of een oud woonhuis vind ik ontroerend. Als je be- denkt wie daar allemaal hebben gelopen … maar religieus minder noodzaak om voor loon te werken. Daar komt de zou ik het niet noemen.’ typisch verzuilde structuur in Nederland nog bij. De kerken ‘Ik ben blij in de katholieke steunden dit kostwinnersmodel. Deze situatie heeft in Ne- derland lang geduurd: binnen het huwelijk waren vrouwen cultuur opgegroeid te zijn. vrouwen in Nederland tot 1956 handelingsonbekwaam en hadden ze Geschiedenis is een mannenwetenschap. Het was Grever in tot 1970 de volgplicht.’ De gedachte die uit deze wetten De verhalen en rituelen haar studententijd nooit opgevallen. Zelfs niet toen ze na spreekt, vond zijn weerslag op de positie van vrouwen in de haar studie in 1984 aan de slag ging als onderzoeker van wetenschap. Nu is dat aan het veranderen, maar er is nog vond ik prachtig.’ vrouwengeschiedenis. ‘Tot mijn broer, die vroegmodern steeds ongelijkheid tussen mannen en vrouwen in Neder- historicus was in Amerika, me een nummer van de Ameri- land. ‘Vrouwen worden bijvoorbeeld voor gelijk werk vaak can Historical Review stuurde. Daarin stond een artikel over lager ingeschaald dan mannen.’ vrouwelijke historici. Ik dacht: daar heb ik nog nooit over Dat Maria geschiedenis zou gaan studeren, was zo’n beetje gehoord. De bekende namen kende ik: Ranke, Fruin, Maar het feit dat je man of vrouw bent is onvermijdelijk. Haar familie ademt historie. Haar oudste Huizinga, noem maar op. Allemaal mannen. Net als de col- natuurlijk nog wel iets anders dan de beelden die broer ging haar voor in de geschiedwetenschap. Als kind leges, die kreeg ik ook alleen van mannen. Maar dat viel me we hebben van wat mannelijk of vrouwelijk hoort verzamelde ze met haar andere broer postzegels van kerken toen pas op. Dus ik dacht: ik ga eens kijken hoe het in Ne- te zijn. en kastelen in Frankrijk. Die liefde verdween nooit. derland zit met het aantal vrouwen onder historici. Dat ble- ‘Met dat laatste ben ik altijd heel voorzichtig, dat is zo ver- Thuis, in ’s-Hertogenbosch, hingen schilderijen aan de ken er veel meer te zijn dan ik wist, maar ik kende die vrou- anderlijk. Ik vind in ieder geval dat een mannelijke of vrou- muur. Haar moeder kwam uit een artistiek milieu, haar welijke historici helemaal niet.’ welijke manier van schrijven niet bestaat. Ik denk dat we de buste siert nog steeds de woonkamer. In haar ouderlijk huis Verklaren kan ze dat nu wel. Vrouwen mochten tot het be- verschillen tussen mannen en vrouwen vaak groter maken moest De Tijd altijd naast het Brabants Dagblad liggen. ‘Mijn gin van de twintigste eeuw niet studeren, kregen geen toe- dan ze zijn met beweringen dat bepaalde gewoonten al vader was zeer katholiek. Zijn moeder kwam uit Hilversum. gang tot archieven en kregen dus weinig kans zich acade- eeuwenlang zo zijn. Dat is lang niet altijd het geval. Nu ma- Katholieken boven de rivieren waren strenger, omdat ze misch te bekwamen. Ze publiceerden wel historische ken vrouwen zich op, in de achttiende eeuw deden mannen daar een minderheid vormden. Onder de rivieren waren ze romans en biografieën, genres die in de geschiedweten- dat ook, kijk maar eens naar staatsieportretten van makkelijker. Van mijn moeder mochten we bijvoorbeeld als schap in laag aanzien stonden. ‘Maar toen vrouwen wel Lodewijk XIV. Dat vond men toen mannelijk.’ meisjes best zwemmen, mijn vader wilde dat absoluut niet.’ mochten studeren en promoveren, vielen ze nog steeds Toen haar twee zussen verliefd werden op een protestant, nauwelijks op. Vaak gebruikten ze geen voornaam maar ▶▶ vervolg op pagina 6 was haar vader daar zeer verbolgen over. ‘Hij vond dat zo moeilijk. Voor hem was het heel simpel: twee geloven op één kussen, daar slaapt de duivel tussen.’ twijfel schrijver, onderzoeker, docent, bestuurder Haar vader was niet alleen een man van regels, hij was ook religieus op een emotionele manier. God en het ritueel ▶ Maria Grever werd in 1953 geboren in ’s-Hertogen- Geschiedenis aan de Erasmus Universiteit Rotter- moeten hem zijn hele leven geraakt hebben. Het geldt Gre- bosch dam. Ze leidde in die hoedanigheid verschillende ver zelf niet. ‘Een processie, daar genoot ik als kind nog van. ▶ Ze studeerde economische en sociale geschiedenis NWO-onderzoeksprojecten Met een bosje bloemen in de hand naar de parochiekerk. aan de Radboud Universiteit Nijmegen en promo- ▶ In 1998 werd zij voor haar werk geridderd tot Vooral de Sint-Janskathedraal maakte indruk. Dat had iets veerde in 1994 cum laude aan diezelfde universiteit Officier in de Orde van Oranje Nassau mystieks. Maar op mijn zestiende begon ik te twijfelen aan op een intellectuele biografie van historica Johanna ▶ Van 2007 tot 2017 was zij bestuurslid van de stich- het geloof.’ Haar vader leefde toen al niet meer, die overleed Naber ting Praemium Erasmianum toen ze twaalf was. ‘Nadat ik Sartre had gelezen was het ▶ Ze is hoogleraar theorie en methoden van de ▶ Grever is vanaf 2010 lid van de KNAW, de Koninklijke over. In 1979 liet ik me uitschrijven als katholiek. De aanlei- geschiedenis, directeur van het Centrum voor Nederlandse Akademie van Wetenschappen, een ding daarvoor waren de discriminerende uitspraken van Historische Cultuur en hoofd van de afdeling adviesorgaan van uitmuntende geleerden. bisschop Jo Gijsen over homo’s. Dat deed voor mij de deur 6 ndzeven zaterdag 29 september 2018 portret

▶▶ vervolg van pagina 5

‘In 2013 mocht ik een toespraak houden bij de uitreiking van de Erasmusprijs aan de Duitse filosoof Jürgen Habermas (1929). Elk jaar krijgt iemand die een buitengewone bijdrage heeft geleverd op cultureel of wetenschappelijk terrein deze prijs. Ik zat op dat moment in de commissie die deze prijs uitreikt, de stichting Praemium Erasmianum. Habermas zou worden toegesproken door prins Willem-Alexander, als regent van de stichting. Maar omdat hij net koning was geworden, mocht ik de laudatio houden. Heel bijzonder, zeker omdat ‘Dit ben ik als kleuter. Ik ging nog naar school bij de nonnen. Fascinerend vond ik dat. Wij vroegen het Habermas betrof. Moet je nagaan, hij heeft Hannah Arendt en Martin Heidegger nog ons als meisjes vaak af of dat wel vrouwen waren. Door die kappen kon je dat niet zien.’ meegemaakt …’

Maar zijn er nu nog steeds beelden van de toekomst niet langer, je wist alleen dat het steeds beter zou alleen maar om een historisch perspectief gaan. Ik had mannelijkheid en vrouwelijkheid die vrouwen in wordt. Aan de Erasmus Universiteit onderzoeken we nu hoe er een opinieartikel over geschreven in Trouw. Kreeg ik op- de weg staan als ze willen slagen in de historische kennis in het onderwijs en de populaire cultuur eens een mail van oud-studenten, die ik al jarenlang niet wetenschap? wordt gebruikt. Denk aan hoe mensen bijvoorbeeld met ge- meer had gezien en nu voor de klas staan in het middelbaar ‘Dat durf ik niet te zeggen. Ik kan alleen maar constateren voelige gebeurtenissen omgaan, zoals de Holocaust of het onderwijs. Ze hadden het artikel uitgeknipt, het in de lera- dat er nog steeds mannen zijn die op vrouwen neerkijken, slavernijverleden. Zelf onderzoek ik de rol van historisch renkamer gehangen en er een foto van gemaakt. Ontzettend het idee hebben dat ze als man meer kunnen maken. Kijk besef, het vermogen om rekening te houden met de histori- leuk. Een mooiere blijk van waardering kun je als docent maar naar de MeToo-affaire.’ sche achtergrond van het denken en handelen van jezelf en niet krijgen.’ anderen.’ Hebt u daar zelf wel eens last van gehad? Grever maakt zich zorgen over de toekomst van haar vak. U bent 65, kunt u afstand nemen wanneer u over ‘Nauwelijks. Je hoort wel eens hoe mannen onderling over De geesteswetenschappen, waartoe naast geschiedenis vak- anderhalf jaar met pensioen gaat? vrouwen kunnen praten. Maar het heeft me niet belem- ken als filosofie behoren, staan onder druk. Ze gaat rechtop ‘Ja. Het is goed om plaats te maken voor de jongere genera- merd. Ik heb vaak juist ontzettend leuk samengewerkt met zitten, verheft haar stem. ‘Wij doen nu eenmaal geen on- tie, al zal ik het werk zeker missen. Maar het houdt niet op mannen. Het hangt ook van karakters af, onprettige vrou- derzoek naar kanker. Het effect ervan merk je niet direct, dan. Ik blijf lid van de KNAW (Koninklijke Nederlandse Aka- wen zijn er ook. Maar als mannen tegen mij ‘ha liefje’ zeg- terwijl dat tegenwoordig de enige motivatie lijkt te zijn om demie voor Wetenschappen), dat is voor het leven. Ik ga na gen, laat ik ze weten dat ik daar absoluut niet van gediend geld te geven voor onderzoek door de overheid. Het gaat mijn pensioen eerst werken aan mijn boek over historisch ben.’ allemaal om kwantiteit en direct nut. Dat levert de geestes- besef. Daarna hoop ik een biografie te schrijven, dat is het wetenschap niet. Maar wat wij doen is ontzettend belang- mooiste genre dat ik ken. Je schetst een persoon in die con- rijk: we laten zien dat er andere leefwerelden zijn geweest text van de tijd en hoe die elkaar veranderen. Over wie?’ Johanna Naber en maken zo het gedrag van mensen begrijpelijk, dat er an- Grever lacht. ‘Ik heb al een idee. Maar dat ga ik niet verklap- Grevers’ ontdekking dat vrouwen weinig zichtbaar waren dere opties zijn voor de samenleving. En ja, dat kost tijd.’ pen.’ in de geschiedbeoefening was voor haar de reden om te kie- Tijd die ze bewust niet aan sociale media wil verspillen. ‘Dat zen voor een promotie op het werk van Johanna Naber, een Maar ook dat houdt een keer op. Bent u bang om van de eerste vrouwelijke historici in Nederland. Aan de ouder te worden, te sterven? hand van Naber schreef ze een proefschrift waarin ze de ge- ‘Nee. Kijk, je merkt het best wanneer je ouder wordt. Je li- schiedwetenschap in Nederland vanaf de 19e eeuw onder- ‘Sociale media vind ik zulke chaam verandert. Maar ik hoop wel dat ik gezond blijf. Deze zocht. Ze ontdekte welke historische thema’s centraal ston- zomervakantie overleed een collega die 58 was. Dat was den, hoe vrouwen werden uitgesloten van de wetenschap, flauwekul, ik weet niet een schok voor ons als afdeling.’ welke genres belangrijk waren en hoe gevestigde historici Zoals het plotselinge overlijden van haar broer Jos in 2011 omgingen met de eerste vrouwelijke promovendi. eens hoe het werkt. Ik lees dat ook was. ‘Dat was zo’n klap. We hadden helemaal niet Naber was geen Aletta Jacobs. Waar Aletta Jacobs progres- meer zo veel contact, maar Jos was een deel van mijn men- sief en pacifistisch was, daar behoorde Naber tot de conser- en ik schrijf, dat is het.’ tale behang. Hij had me leren schaatsen, las veel geschiede- vatief-liberalen. Ze was een monarchist en voorstander van nisboeken en kon heel mooi vertellen. En dan is hij er op- een sterk leger. Zij was feministe, maar bepleitte beperkt eens niet meer. Ik wist niet dat ik dat zo erg zou vinden. vrouwenkiesrecht. Vooral door haar historisch onderbouw- Alsof je een kant van jezelf leert kennen waarvan je niet de pleidooien voor economische zelfstandigheid van vrou- vind ik zulke flauwekul, ik weet niet eens hoe het werkt. Ik eens wist dat die bestond.’ Fjodor Dostojevski, haar lieve- wen staat ze model voor een groot aantal vrouwen die in ben wat dat betreft echt heel ouderwets. Ik lees en schrijf, lingsauteur, beschrijft dergelijke ervaringen in zijn boeken. Nederland de vrouwenbeweging vormgaven. Bepaald geen dat is het. Ik heb veel bewondering voor jongere collega’s ‘Dan loopt de hoofdfiguur in zo’n roman over straat en baas-in-eigen-buikbeweging dus. ‘Daar dachten de meeste die bezig zijn met nieuwe media, maar voor mij hoeft het krijgt hij plotseling herinneringen aan vroeger, waarschijn- vrouwen helemaal niet aan. Vrouwen als Aletta Jacobs wa- niet. Natuurlijk gebruik ik wel nieuwe technieken in het lijk door een geur of blik van een voorbijganger. Zo’n onbe- ren een uitzondering. Die was voorstander van het gebruik onderwijs. Heel handig.’ stemd gevoel, of pijnlijke ervaring, waar je niet weet waar van voorbehoedsmiddelen. Dat was voor Johanna Naber die precies vandaan komt. Dat had ik. Jos was 62 … Er vloeken in de kerk.’ Ze houdt van haar werk. ‘Maar een oudere collega-hoogle- scheurde iets van mezelf af.’ raar zei me ooit: “Een hoogleraar moet NEE kunnen zeg- Gaandeweg haar loopbaan kwam de nadruk bij Grever gen”. Dat heb ik in mijn oren geknoopt.’ Ze lacht. ‘Ik slaap Misschien kon u toen iets met de God van steeds meer op de theorie van de geschiedenis te liggen. ‘Ik ook wel eens uit hoor. Ik hou van wandelen, lezen, musea Dostojevski ... vind het geweldig om me te verdiepen in de vraag hoe en bezoeken, piano spelen.’ Toch is onderwijs geven een van ‘Ik vind de manier waarop hij de worsteling van zijn waarom denkbeelden over het verleden veranderen. Ook de dingen waar ze het meeste van geniet. ‘In 2015 was ik op hoofdfiguren met het geloof beschrijft heel boeiend, maar hoe er over de toekomst is gedacht. In de tijd van de Mid- een conferentie in Vancouver, ongeveer op het moment dat verder gaat het voor mij niet. Als mens wil je gewoon deleeuwen was het verleden de richtsnoer voor het hande- het rapport van de commissie-Schnabel over de toekomst graag bescherming, geborgenheid, bijvoorbeeld bij je ge- len van mensen. In de negentiende eeuw veranderde dat van het Nederlands onderwijs uitkwam, ‘Onderwijs2032’. liefde, familie, vrienden. Maar die bescherming moet je fundamenteel: de wereld werd onder invloed van de Franse Dit rapport is funest voor het geschiedenisonderwijs, omdat zelf scheppen, zoals je ook zelf zin moet geven aan het le- Revolutie en de Verlichting gezien als maakbaar. Je kende feitenkennis er volgens het rapport niet meer toe doet, het ven.’ ◆ 7

zaterdag 29 september 2018 ndzeven achtergrond hier gebeurde het column

Willem Bouwman beeld nd Rikko Voorberg Er kwam een engel Siamese tweeling maakt naar Molenend overal bekend beneden

Soms is een dorp of gehucht tot ver baarmoeder verbonden was. De Er kwam een engel naar beneden, hij was homo- buiten de regio bekend, dankzij een Molenend / Mûnein spanning steeg toen het kind niet seksueel en had een ontzettende hekel aan chris- toevallige omstandigheid of bijzon- aan de placenta bleek vast te zitten, tendom. Toch kon ik hem niet anders zien dan als dere gebeurtenis. Bij Tolkamer maar aan een andere baby. Dankzij een engel. Er kwam een engel uit de hemel, gay, stroomt de Rijn het land binnen, in de kundigheid van dokter Wijthoff een hekel aan christendom en twee lieve hondjes. Rijsoord werd in mei 1940 de capitu- kwam ook dat kind levend ter we- Het was donderdag en ik bouwde op een plein in latie getekend en in Oosterblokker reld. Bij de familie De Vries was een concerteerden The Beatles, Siamese tweeling geboren, eerst Amsterdam-West aan een buurtinstallatie: ‘Mind Folkje, toen Tjitske. The Gap’, in het kader van de Week van de Een- Zo is het ook gesteld met Molenend, Die nacht nog werden de beide kin- zaamheid, die beter de Week van de Verbinding een dorpje met een paar honderd in- deren naar het Diaconessenhuis in kan heten. woners in de gemeente Tietjerkstera- Leeuwarden gebracht. Ze zorgden In Amsterdam wonen velen in appartementge- deel, of zoals de Friezen zeggen: voor grote consternatie. Een Siamese bouwen van drie hoog. De binnentuin aan de Mûnein in Tytsjerksteradiel. Het dorp tweeling was zeldzaam, en een Sia- is bekend geworden door de twee- mese tweeling die levend ter wereld achterkant is eigendom van de benedenwoners: ling Folkje en Tjitske de Vries, die er wat kwam, nog zeldzamer. elk een klein vierkantje tuin. Daarboven balkons, op 8 november 1953 ter wereld een straat met enkele woningen Folkje en Tjitske bleken ieder hun ei- waar veelal slaapkamers aan grenzen. Omdat Ne- kwam. Folkje en Tjitske waren het gen hart, longen en andere vitale or- derland een ongeschreven gordijnen-open-policy zesde en zevende kind in het gezin waar ganen te hebben. Wel waren hun le- kent, zien we als bewoners van dergelijke appar- de Dokter Kijlstraweg in Molenend van de gereformeerde wegwerker vers met elkaar verbonden en zaten tementen elkaars privémomenten in verschillende Siebe de Vries en zijn echtgenote / Mûnein (Friesland) de ingewanden van de ene baby Blijke de Vries-Klompstra. Toen de deels in die van de andere. De opera- gradaties van openheid. Het is maar net waar die meisjes in 1971 achttien werden, be- waarom tie die beide meisjes van elkaar overbuur zich prettig bij voelt. En je hebt het er richtte De Telegraaf erover. Drie jaar op 8 november 1953 werd op nr. moest scheiden, gepland op zater- maar mee te doen. later overleed huisarts Jack Wijthoff, 43 een Siamese tweeling geboren, dagmiddag 12 juni 1954, zou span- Er bestaan nauwelijks mogelijkheden tot contact. die hen ter wereld had geholpen. Om Folkje en Tjitske de Vries nend worden. Het beperkt zich veelal tot schreeuwen of de mu- Leeuwarder Cou- die reden vond de Talloze Nederlanders leefden die za- ziek zachter kan. De voordeuren die bij de balkons rant zijn heengaan wel een nieuws- terdag mee met de familie De Vries. berichtje waard. De ouders konden de laatste nachten horen, bevinden zich aan weerszijden in een an- Wijthoff was op de avond van 7 no- voor de operatie van spanning niet dere straat. Zelfs naar het huisnummer van de- vember 1953 door vader De Vries ge- meer slapen. Het bericht dat Folkje gene tegenover je, moet je maar raden. In de alarmeerd, omdat de bevalling be- varen, omdat hij slechts één hartje en Tjitske met succes gescheiden wa- Week van de Verbinding leek het me leuk en ei- gonnen was. De vorige vijf hoorde kloppen. ren en het naar omstandigheden wel genlijk kinderlijk eenvoudig om die balkons te bevallingen van mevrouw De Vries Die bewuste avond verliep de beval- maakten, vervulde het land met verbinden. We hebben kabels gespannen met ka- had hij ook begeleid, en nooit waren ling moeizaam. Toen er tegen één blijdschap. De ouders waren bovenal er complicaties geweest. Bij de zesde uur ’s nachts een meisje ter wereld dankbaar. ‘Wij hebben dagelijks ge- trollen en daar mandjes aan bevestigd. De bal- zwangerschap was hij er niet gerust kwam, deed zich een complicatie beden om hun behoud’, verklaarde kons aan weerszijden van de binnentuin zijn op- op. De baby leek wel erg groot. voor. Het kind kon niet helemaal van vader De Vries, ‘en nu hebben we eens verbonden met een kabelbaan, waarmee Wijthoff had nog aan een tweeling de moeder gescheiden worden, door- Hem gedankt, dat alles zo goed is af- koekjes, taart en briefjes met ‘hoe heet je eigen- gedacht, maar had die gedachte laten dat het van navel tot borstkas met de gelopen.’ ◆ lijk’ naar de overkant zijn te transporteren. Op het plein buiten het woonblok hebben we portretten geplaatst van deze buurtbewoners. Of eigenlijk was ik bezig met het opbouwen van de portret- teninstallatie in mijn eentje, totdat de engel op- dook. Ik noem hem maar zo, hij heet anders. Ik stond in de warme donderdagzon in hemd, korte broek en op blote voeten (om te voorkomen dat m’n schoenen onder de verf kwamen te zitten), toen hij langs wandelde en een praatje aan- knoopte over het hoe en wat van de installatie. Hij begon te helpen en vroeg op een gegeven mo- ment wat ik deed. Kunstenaar, bohémien, straat- vogel? Ik zei: ‘Theoloog, of dominee.’ Hij stond stil en zei: dan gaan hier onze wegen uiteen. Dat bleek niet zo te zijn, maar hij stak wel van wal over zijn moeder die zich tot zijn diepe frustratie tot het christendom had bekeerd – ‘baptistisch’ zei hij met een vies gezicht. Zijn homo-zijn werd daar niet geaccepteeerd, de manier van kerk-zijn was manipulatief en achterbaks en zo rolde er een hoop frustratie over straat, terwijl de fotoin- stallatie lekker opschoot. Ik vertelde wat over de PopUpKerk en dat beviel hem wel. Een zwervers- kerk vond hij mooi. En toen het bouwen klaar was, was de engel opeens verdwenen. Hij liep ge- woon de hoek om. En ik kon hem zien als een wat vreemde buurtvogel, maar ik kan alleen maar denken: er kwam een engel uit de hemel, gay, met een ontzettende hekel aan christendom, Op 8 november 1953 werd er bij de familie De Vries aan de Dokter Kijlstraweg 43 in Molenend (de tweede woning van twee vrolijke hondjes en precies op tijd. rechts) een Siamese tweeling geboren, die ruim een half jaar later met succes van elkaar gescheiden werd. 8 ndzeven zaterdag 29 september 2018 achtergrond

Een kerkplanter zou bijzonder blij zijn met ruim honderd kerkleden. Voor gevestigde kerken, zoals in Ulrum, is het reden zich op te heffen.

Hilbert Meijer beeld Duncan Wijting Wanneer is een kerk

En weer sluit een kerk. Zondag vindt de laatste kerkdienst plaats in de vrijgemaakt-gereformeerde kerk van Ulrum, de plaats waar in 1834 de Gereformeerde Kerken ontstonden. Wanneer besluit je als kerk ermee op te houden?

Nog één keer samen naar de kerk. Voor het laatst samen zingen, samen bidden. En nog één keer slikken vanwege het pijnlijke besluit van de leden van de vrijgemaakt-gereformeerde kerk in Ulrum om hun gemeente op te heffen. De gemeente valt uit elkaar. Zestig procent wordt lid van de zusterkerk in Leens, drie kilo- meter verderop. De rest is bezig zich te oriënte- ren of maakt andere kerkelijke keuzes. Ze zijn ernaartoe gegroeid, zegt kerkenraads- voorzitter Menne van Dijk rationeel – al tien jaar loopt het ledental terug. Maar de emotie is er ook. ‘Het is een besluit dat je met verdriet neemt. Alle kerkleden hebben hier herinnerin- gen. Doop, begrafenis, huwelijk, belijdenis, noem maar op.’ Ulrum is een geval apart. Niet alleen vanwege de kerkhistorie (zie ‘Aftakeling vrijgemaakt bolwerk’), ook omdat de kerk sluit ondanks 127 leden, een aantal waar een gemiddelde kerk- planter van droomt. ‘We stoppen op een mo- ment dat alles nog prima functioneert’, beaamt Van Dijk. ‘We hebben een kerkenraad, en pas-

‘We stoppen op een moment dat alles nog prima functioneert.’ torale ondersteuning. Maar in de toekomst gaat dat niet meer lukken. 127 lijkt een mooi aantal, maar op de kinderclub zitten maar een paar kinderen. De kleine groep die voor de ambten in aanmerking komt, ziet het niet zitten ouder- ling of diaken te worden. Daarnaast zien we dat leden op zondag makkelijk wegblijven of naar een andere plaats gaan waar een dienst wordt gehouden die meer aanspreekt.’ Het roept de vraag op wanneer je besluit dat Afgelopen zondag in de Gereformeerde Kerk vrijgemaakt in Ulrum – nog even samen kerk. het niet meer gaat. Als je onder de zoveel leden zakt? Als kinderen geen leeftijdsgenoten meer in de kerk tegenkomen? Als er geen ouderlin- gen en diakenen meer gevonden kunnen wor- stellen, vindt De Kok. ‘Als een gemeente drie- om de dorpsgemeenschap te dienen. Anders tal jaren volhouden, maar dan ga je toe naar den? Als het financieel niet meer te dragen is? duizend leden heeft en er zitten er driehonderd krijg je de situatie dat je je geestelijke voer een een kerkenraad van zeventigplussers en komen Als de irritaties toenemen? Als de vermoeid- in de kerk, heb ik ook veel vragen. En dat is dorp verderop haalt.’ jonge gezinnen naar de kerk als ze denken dat heid toeslaat omdat je al precies weet wat de binnen de Protestantse Kerk geen uitzonde- het een leuke dienst wordt. Dat is niet de be- ander gaat zeggen? Als de motivatie is verdwe- ring.’ doeling van kerk-zijn.’ nen om met zo’n klein clubje nog samen kerk Kleine gemeenten kunnen heel levensvatbaar vrijblijvendheid Het klinkt alsof Ulrum de handdoek in de ring te zijn? zijn, is zijn ervaring. ‘In sommige protestantse Dat klinkt mooi en principieel, maar wat als je heeft gegooid, maar dat is wat Van Dijk betreft kerken zitten ’s zondags vijftien mensen in de als ouders je kinderen niet meer meekrijgt, ter- te sterk uitgedrukt. Hij signaleert in Ulrum een kerk. Dat is niet spectaculair, maar je kunt sa- wijl er een paar kilometer verderop een aan- trend die landelijk zichtbaar is. ‘Ik krijg signa- twee of drie men wel kerk zijn.’ Het vergt creativiteit en de sprekende dienst gehouden wordt waar jonge- len uit grote gemeenten waar precies hetzelfde Wat betreft Jelle de Kok, een predikant binnen bereidheid om buiten de bestaande kerkvor- ren wel blij van worden? Zie daar het speelt. Vrijblijvendheid in de kerkgang, proble- de Protestantse Kerk die gelooft in de kracht men te denken. Zeker in het noorden van het probleem-Ulrum. ‘Leden voelen zich wel ver- men met vervulling van ambten. Een kleine van kleine kerken, zijn alle vragen op het ge- land, waar relatief veel kleine protestantse ker- bonden, maar als er in een plaats in de buurt kerk heeft daar eerder last van dan een grote bied van omvang en financiën technisch van ken zijn, biedt dat mogelijkheden. Zijn er geen een leukere dienst is, dan gaan ze daar net zo gemeente.’ aard en raken die de kern niet. ‘Jezus zegt dat ouderlingen en diakenen meer te vinden, dan makkelijk naartoe’, vat kerkenraadsvoorzitter Toch blijft een kerksluiting bij 127 leden een waar twee of drie bijeen zijn, Hij in hun mid- kun je besluiten een huiskerkgemeente te vor- Van Dijk samen. ‘Dat geldt vooral voor vijftig- opvallend besluit, gezien de vele protestantse den is. Dus als je mij vraagt wat het minimum men die onder een grotere gemeente valt, zegt min. Er is bij ons wel motivatie om mee te doen kerken die het met minder leden blijven rooi- is, dan zeg ik: twee of drie. Mijn vraag aan ker- De Kok. ‘In de PKN is gezegd dat het belangrijk aan kerkelijke activiteiten, maar het ontbreekt en. Zeker dertig vrijgemaakte kerken hebben ken die opheffing overwegen, is niet ‘hoe groot is dat in elk dorp een samenkomst blijft. Dat ons aan het gevoel: we gaan er voor om met z’n minder leden, en in de Protestantse Kerk Ne- ben je?’, maar ‘hoe is de kwaliteit van de rela- kan dan in de vorm van een huiskring, die 127’en kerk te zijn. Een deel van de gemeente derland zijn nog veel meer kleine kerken. De ties onderling, hoe diep wil je in de geloofsbe- ambtelijk valt onder een grotere gemeente. Ik zei: dit heeft geen perspectief, dus gaan we kleinste vrijgemaakt-gereformeerde kerk staat leving met elkaar gaan?’ Confronterende vra- vind het belangrijk dat je kerk bent in de plaats naar diensten buiten onze eigen kerk, ook voor in Ten Post. Slechts veertig zielen telt de ge- gen, die grote kerken zich net zo goed mogen waar je woont. Daar ben je gesteld en geroepen de kinderen. We konden het nog wel een aan- meente, en toch weten de leden van geen op- 9

zaterdag 29 september 2018 ndzeven achtergrond te klein?

de aftakeling van een vrijgemaakt bolwerk Willem Bouwman

In 1947 hield het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) een volkstelling, waarvan de uitkomsten werden neergelegd in een boekwerk van elf delen. In het tiende deel stonden de gegevens over de Leens Pieterburen kerkelijke gezindten. Ze maakten zicht- Ulrum baar waar de Vrijmaking, de scheuring in Houwerzijl Schouwerzijl de Gereformeerde Kerken in 1944 waaruit de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt zijn voortgekomen, de meeste navolging had gevonden. Er waren vijf gemeenten waar Groningen de vrijgemaakt-gereformeerden meer dan 20 procent van de bevolking vorm- den. Een van die gemeenten was Leens, in het noordwesten van Groningen. In enkele omliggende gemeenten was 10 tot 20 procent van de bevolking vrijgemaakt- gereformeerd. ten, omdat er geen werk meer was, kerk mee te bouwen. ‘Kerkdiensten in de Met enige overdrijving kon het land- vooral door de mechanisatie van de Nieuwe Geref. Kerk’, meldt het ‘hand- bouwgebied in het noordwesten van Gro- landbouw. boekje’ uit 1947. De betekenis van het ningen een vrijgemaakt bolwerk worden Het ontstaan van het gereformeerde gebouw strekt verder dan Ulrum: het was genoemd. In 1947 waren er vijf vrijge- bolwerk in het noordwesten van Gronin- de eerste kerk die de vrijgemaakten maakt-gereformeerde gemeentes: in gen heeft een minder materiële reden. bouwden. Leens, Ulrum, Pieterburen, Houwerzijl en Het begon in 1834 in Ulrum, waar de Schouwerzijl. Volgens het Handboek ten hervormde dominee, ds. Hendrik de Cock, dienste van de Gereformeerde Kerken in zich afscheidde van de Hervormde Kerk. winkeliers Nederland, het zogeheten handboekje, Hij vond dat de gereformeerde leer niet Lange tijd ging de neergang aan de van 1947 telden die gemeenten samen zuiver meer gepredikt werd. De Cock vrijgemaakte kerk van Ulrum voorbij. 1895 leden, onder wie 942 doopleden, dat stichtte 87 afgescheiden gemeenten, Sterker, de gemeente groeide van 245 is 49,7 procent. Gezien het hoge percen- vooral in het noorden van het land, in leden in 1947 naar 278 in 1970. Pas in 2008 tage doopleden, veelal kinderen en Ulrum, en ook in Leens en Houwerzijl. Uit daalde het ledental tot onder de 200. Dat jongvolwassenen, zal de gemiddelde deze Afscheiding kwamen de Gerefor- komt, zegt kerkenraadsvoorzitter Menne leeftijd laag zijn geweest. meerde Kerken voort. Generaties gerefor- van Dijk, doordat de beroepsbevolking Ruim zeventig jaar later, in 2018, ziet het meerde scholieren en catechisanten niet alleen in de landbouw werkzaam beeld er anders uit. De gemeentes in dachten bij Ulrum aan de Afscheiding en was, zoals in Pieterburen, Houwerzijl en Pieterburen, Houwerzijl en Schouwerzijl bij de Afscheiding aan Ulrum. Schouwerzijl, maar ook in de midden- zijn opgeheven, zondag komt de ge- Gereformeerd Ulrum heeft een bewogen stand. In Ulrum woonden relatief veel meente van Ulrum voor het laatst bijeen. geschiedenis. In 1868 ging de dominee er winkeliers. Bovendien bleef Ulrum Van de vijf gemeentes in 1947 is alleen die met een vrouwelijk gemeentelid vandoor. getalsmatig op peil, doordat veel vrijge- van Leens nog over. Nu telt Leens 450 Dertig jaar later leidde een ruzie tussen maakten uit het nabijgelegen landbouw- leden; in 1947 waren het er 626. ouderling Kalkhuis en het gereformeerde dorp Houwerzijl naar Ulrum verhuisden, schoolbestuur tot een nieuwe afscheiding waar meer winkels en andere voorzienin- en de stichting van een Christelijke gen waren. Die toeloop verdween na de vergrijsd en uitgedund Gereformeerde Kerk rond Kalkhuis. De opheffing van de vrijgemaakte kerk in De neergaande trend begon al vroeg in de kerk heeft zich ontwikkeld tot een Houwerzijl in 1987. jaren vijftig. Vanaf 1950 nam het aantal streekgemeente. De Christelijke Gerefor- Ondertussen ging de uitstroom van de vrijgemaakten in Noordwest-Groningen meerde Kerk staat aan de Singel, op jonge mensen door, zegt Van Dijk. Velen jaarlijks met gemiddeld meer dan dertig driehonderd meter afstand van de verhuisden naar grotere dorpen iets af, tot er in 1970 nog 1283 over waren. Gereformeerde Kerk vrijgemaakt aan de verder weg, zoals Bedum, Winsum en Daarna ging de neergang door. In 1986 Asingastraat, voortgekomen uit de Zuidhorn, of de stad Groningen. Een werd de kerkelijke gemeente van Schou- Vrijmaking. belangrijke reden is dat voortgezet houden. Een jaar of wat geleden, toen de kerk werzijl opgeheven, een jaar later die van Het gebouw aan de Asingastraat dateert onderwijs in de stad vandaaruit sneller nog zo’n tachtig leden telde, kwam de vraag Houwerzijl. Beide gemeenten waren van 1946. Het werd gebouwd door de en goedkoper te bereiken is. Jongeren die van stoppen of doorgaan ook daar op tafel. Met vergrijsd en uitgedund. Veel jongere gemeenteleden, die gebruikte stenen Ulrum verlaten om te gaan studeren, hulp van het Praktijkcentrum, dat vrijgemaakte leden hadden hun geboortedorp verla- hadden verzameld en afgebikt om er hun keren zelden terug. kerken ondersteunt, ging de gemeente zich be- zinnen op haar toekomst. Dertig leden besloten elders kerkelijk onderdak te zoeken. Heftig, maar de leden zijn goed uit elkaar gegaan, ver- telt kerkenraadsvoorzitter Geert de Koning. zwaarder. ‘We wonen hier en willen hier ons hulpouderling, zodat ze gedrieën zaken kun- kwestie of vrouwen ook ouderling en diaken Een speciale dienst markeerde het afscheid. christen-zijn vormgeven, er zijn voor elkaar en nen bespreken. En omdat drie mensen ook niet mogen zijn, moet hier nog besproken worden. ‘Sommige vertrekkers zeiden: van ons hoeft voor het dorp.’ alles weten, wordt er geregeld vergaderd met Dat zal ongetwijfeld discussie opleveren, maar het niet meer als het nog kleiner wordt. We Dat zijn grote woorden, realiseert De Koning een meedenkgroep uit de gemeente, waar ook ik denk dat we dat wel aandurven.’ konden en wilden hen niet tegen houden.’ zich. De kerk loopt daar ook niet mee te koop, zeventigers en tachtigers aan deelnemen. De In een kleine kerk moet je harder werken om Nu telt de gemeente veertig leden, vooral veer- en zoekt naar wegen om haar missie in daden kerkenraad maakt graag gebruik van hun le- de verhoudingen goed te houden dan in een tig- en zestigplussers. Kinderen zijn er niet, al- om te zetten. Het begint klein: vorig jaar kon- venswijsheid. grote gemeente, waar je makkelijker mensen leen een paar jongeren. den dorpsgenoten in de kerk terecht om een kunt ontwijken, is de ervaring van PKN-predi- Kerk-zijn in deze omvang vergt creativiteit en film te kijken. En het dorp werd een keer uitge- kant Jelle de Kok. In kleine kerken is dat on- het bewandelen van ongewone paden, merkt nodigd voor een stamppottenbuffet. echte liefde mogelijk. ‘Als je intensief met elkaar optrekt, De Koning. Zo is de gemeente vanwege de fi- En de invulling van de ambten? Voordeel van Of ze het goed hebben met elkaar? Het mooie is je ergernisniveau sneller hoog. Tegelijkertijd nanciën van twee naar één dienst per zondag een kleine gemeente is dat je ook geen grote van een kleine gemeente is dat je op elkaar be- is het daarmee ook een mooie oefenplaats om gegaan. Dat zijn gevoelige beslissingen, maar kerkenraad nodig hebt. In Ten Post zijn twee trokken, en op elkaar aangewezen bent, zegt de liefde te leren kennen. Soms mag je die de overtuiging dat ze niet de laatste kerk in het ouderlingen en een diaken. De ouderlingen zijn De Koning. ‘Natuurlijk zijn er meningsverschil- mensen niet. Dan komt het aan op echte lief- dorp willen zijn die het licht uitdoet, woog een soort hulpdiakenen en de diaken een soort len, maar het gesprek wordt wel aangegaan. De de.’ ◆ 10 ndzeven zaterdag 29 september 2018 leven

De zwembadhit van deze zomer was column ooit een befaamd christelijk symbool.

Hilbrand Rozema Rimme Mastebroek beeld ap / Hauke-Christian Dittrich ‘Eenhoornhype laat ons weer kind voelen’

Ze waren deze zomer niet uit gustus). Wat is dat toch met de aan- naam. Toch kennen eenhoorns een de zwembaden weg te trekkingskracht van die eenhoorns? rijke traditie binnen de christelijke symboliek. Alleen al de overlevering slaan: opblaasbare een- waarom de dieren vandaag de dag hoorns. Waarom spreekt een technologie niet meer voorkomen, heeft te ma- Eenzaamste eiland Emeritus hoogleraar literatuurge- ken met de Bijbel: eenhoorns zouden beest dat nooit bestaan schiedenis Wim Gerritsen (83) geldt letterlijk de boot hebben gemist. heeft zo tot de verbeelding? als dé autoriteit op eenhoorngebied. Gerritsen: ‘Toen de ark van Noach Gerritsen schreef twee boeken over vertrok, kwamen ze te laat. Een- het dier. Hij volgde de rage met enige hoorns sprongen nog wel achter de In de Indische Oceaan is een zeiler gered. verbazing. ‘Ik denk niet dat er één boot aan, maar tevergeefs. Door het Abdhilash Tomy leed schipbreuk, op 3400 kilome- specifieke reden is waarom de een- vele zwemmen transformeerden ze ter ten zuidwesten van Australië. Een Frans schip Het was een kolderiek beeld. Jordan hoorn zo populair is onder jongeren’, na verloop van tijd in een zeedier: de was ‘snel ter plaatse’, meldde het ND. Tomy is Pickford, de 24-jarige doelman van zegt hij. Zijn wetenschappelijke ver- narwal.’ Ook is de eenhoorn lang een ‘overgebracht naar het eiland Amsterdam in de het Engelse voetbalelftal, die stoer de klaring: ‘De hype is onderdeel van bekend christusbeeld geweest, weet biceps van zijn arm spant, terwijl hij een grotere beweging, namelijk on- theoloog Alain Verheij (29). Hij pu- Indische Oceaan’. Die zin roept een onbekende op een opblaasbare eenhoorn zit. Het vrede over de digitalisering van de bliceerde onlangs op het online plat- wereld op. Pak de atlas er even bij. Krantlezend, contrasteert sterk: een man met tat- cultuur.’ Alles is online, online is al- form Lazarus een artikel over de fa- vind je soms een speld in een hooiberg. Amster- toos en een sixpack, die drijft op een beldieren. ‘Een eenhoorn die zijn dam is zo’n speld. Zonder vergrootglas zie je nog fabeldier met regenboogmanen en hoofd in de schoot legt van de maagd niks. Île Amsterdam, heet dit Franse vulkaantopje in sterk aangezette wimpers. De foto Maria, stond voor de vleeswording het grote niets. In alles de tegenhanger van de groeide uit tot een hit op sociale ‘Een eeuwenoud van Jezus. In de Statenvertaling werd media. zelfs geschreven over de eenhoorn: stad Amsterdam: onnadrukkelijk, onbekend, on- symbool van “En Hij doet ze huppelen als een kalf, bemind, onbezocht. Naar het westen ligt Durban, Mede dankzij Pickford en zijn vrien- den Libanon en Sirjon als een jongen Zuid-Afrika (4300 km); noordwaarts Réunion den waren opblaasbare eenhoorns onschuld’ eenhoorn.” Voortschrijdend inzicht (2860 km), in het oosten Australië, zuidwaarts de deze zomer een zeer populaire acces- in de Hebreeuwse taal levert echter Kerguelen (1200 km). Het kleine zustereilandje soire in Europese zwembaden. Tal- op dat de moderne vertalingen er Saint-Paul is nog altijd 80 kilometer varen. Vlieg- loze tieners en twintigers deelden les. De eenhoorn – een witte schim- een wilde stier van maken.’ tuigen en helicopters kunnen er niet landen; er is een foto van zichzelf met eenhoorn- mel met vaak een gedraaide, gouden Verheij wijt de opleving van de een- zwemband op Instagram, het sociale hoorn – symboliseert volgens hoorn onder jonge mensen aan twee alleen een boot, die er heel lang over doet. medium waar het de kunst is om te Gerritsen een wereld die niets met dingen. De eenhoorn is met zijn laten zien hoe fijn je leven is. Op In- technologie te maken heeft, een we- hoorn een erotisch getint icoon. Schrijver Alfred van Cleef (1954) ontwikkelde een stagram staan een slordige tien mil- reld vol natuur en magie. ‘Het is een Daarnaast vermoedt de theoloog dat obsessie voor dit eenzaamste eiland. Hij streed joen berichten met de hashtag ‘uni- eeuwenoud symbool van onschuld jongeren graag kind willen blijven: net zolang met de Franse bureaucratie tot hij voet corn’ (Engels voor ‘eenhoorn’). Niet en vrijheid. Als een jongere op zo’n ‘Lekker, net als in je kindertijd, weg- aan land mocht zetten en ‘legde daarbij een slecht voor een beestje dat niet be- opblaasbaar dier in de zee drijft, dromen bij glitters, toverdieren en staat en ook nooit bestaan heeft. voelt hij zich met die natuur verbon- regenboogstaarten. De vorige grote hardnekkigheid aan de dag die door de totale den.’ Dat die ‘onvrede’ vooral zicht- eenhoorn-hype vond plaats in de ja- zinloosheid van de onderneming een poëtische De commercie haakte gretig op de baar wordt via smartphones heeft ren tachtig en negentig, las ik ergens. schoonheid krijgt’ (John Jansen van Galen). Hij hype in. Zo bracht ijsgigant Ola, on- iets ironisch, realiseert Gerritsen Dat zou prima kloppen met dit beeld: wilde op de hoogste top staan. En dan om zich der meer bekend van de klassieke zich. ‘Jongeren beleven die gevoelens als je op je achtste graag naar een- heen kijken. Zo zou hij ‘het geluk hervinden’. Het Cornetto, een kleurrijke variant van van onvrede niet bewust. De een- hoorns keek, mag je nu op je dertig- doet denken aan Floortje Dessings avontuur op dit ijsje op de markt: de UniCornetto, hoorn is voor hen vooral een lief ste heerlijk terug naar die periode.’ verpakt in glitterpapier. Ook het knuffeldier.’ Verheij hekelt de hype en het gedrag Sint-Helena: vijf dagen varen was dat, vanaf ‘nieuws’ over dit ijsje, overigens niet van zijn generatiegenoten. ‘We ko- Kaapstad. Maar Sint-Helena is tenminste gezellig. in Nederland verkrijgbaar, ging als pen plastic rotzooi, die vervolgens Achter Van Cleefs obsessie schuilden ontreddering een lopend vuurtje over het internet. de boot missen vaak rond blijft slingeren in de na- en verlies, onder meer van vele familieleden in de Zelfs deze krant tipte u over een een- De eenhoorn als magisch wezen dus. tuur. Dieren die daadwerkelijk be- Shoah. Het bereiken van zijn gedroomde reisdoel hoornkussen (Zomergadgets, 10 au- Magie heeft in de Bijbel geen goede staan, zijn daar de dupe van.’ ◆

Achter Van Cleefs obsessie schuilden ontreddering en verlies.

gaf hem het gevoel, enige greep op zijn bestaan terugveroverd te hebben. Hij schreef er een boek over, Het verdwaalde eiland (Meulenhoff, 1999).

Van Cleef trad in het spoor van Willem de Vlamingh, in 1696 de eerste mens op Amsterdam. De Vlamingh kent u misschien van z’n standbeeld, hij staat op de rede van Vlieland. Daarna bleef het weer heel lang stil, op zeeleeuwgebrul en gekrijs van de Amsterdam-albatrossen na. In 1843 plant- ten de Fransen er hun vlag. Nu wonen er een paar zonderlinge baardmannen: meteorologen, biolo- gen. Het kan zomaar een jaar of twintig, dertig duren voor Amsterdam de krant weer eens haalt. Wat een rust. Het knipsel leg ik zolang in het boek. Geduld is een schone zaak. Met een opblaasbare eenhoorn op het strand. De eenhoorn symboliseert een wereld die niets met technologie te maken heeft, een wereld vol natuur en magie. 11

zaterdag 29 september 2018 ndzeven leven

De huiskamer van Myrle Stouten in Den Haag.

Esther Samuel beeld Niek Stam Liefde voor tweedehands

Als zelfbenoemde koopjesjager kent Myrle de woonwebsites met beste deals als geen ander, én kijkt ze regelmatig op Marktplaats.

Zo nu en dan kom je ze tegen: Het bleek een succes, dat Myrle in- een bordje mee te nemen als we woonkamers die jaloersmakend middels via haar Instagramaccount reizen. Er hangen er zelfs twee uit stijlvol zijn ingericht, waar je zonder stijlbijstout met de rest van de we- Japan bij.’ twijfel direct in zou kunnen trek- reld deelt. De donkerbruine kast van Markt- ken. Het huis van Myrle Stouten Als zelfbenoemde koopjesjager plaats en de leren stoelen die aan (Zaandam, 1986) heeft er zo eentje. kent ze de woonwebsites met beste de eettafel staan, zijn toch wel haar Van het hippe vloerkleed met een deals als geen ander, én kijkt ze re- favoriete vondsten. De laatste zijn printje tot de goudkleurige deur- gelmatig op Marktplaats. heel bijzonder, want ze hebben klinken in de vorm van een vogel op ‘Maar dan zoek ik vaak wel binnen naast een stevig zitvlak elk maar een boomstronk: de combistijl die welgestelde wijken, zodat de kans drie poten. ze zelf ‘industrieel met Scandinavi- op spullen van teleurstellende kwa- ‘Wie net als ik graag heen en weer sche elementen’ noemt, is duidelijk liteit kleiner is.’ Haar liefde voor wipt, moet een beetje oppassen’, gekozen door iemand met talent tweedehands artikelen krijgt af en grinnikt Myrle. voor interieurstyling. toe ook buiten het internet de ‘Ik heb weleens bezoek gehad dat Die gave ontdekte Myrle een jaar of ruimte, zoals wanneer ze met Luy- zich nog net aan de tafelrand kon twee geleden, toen ze met haar ken naar een andere stad gaat. vastgrijpen.’ man Luyken verhuisde naar hun ‘Dan google ik van tevoren of er een Kat Boet komt even om de hoek kij- huidige woning in de Haagse wijk goede kringloopwinkel zit en neem ken: een nierpatiëntje dat Myrle uit Bezuidenhout. Tijdens de verbou- ik de tijd om daar rond te kijken.’ het asiel redde. Hij zou toen nog wing die daaraan voorafging, kocht Op die manier vond ze eens een ar- een half jaar te leven hebben, maar ‘Het is een traditie ze het complete meubilair – ‘echt tistiek bordje, dat nu aan de muur ‘hij doet het drie jaar later nog geworden om een bordje álles, dus zowel het vloerkleed als hangt bij de rest van haar borden- steeds’. Ook al zo’n geslaagde aan- mee te nemen als we de tafel, stoelen, lampen en de verzameling: een combinatie van koop. Als ze dan toch zou moeten reizen.’ raambekleding’ – online, zonder te erfstukken en souvenirs uit andere kiezen wat er nog mist, is het een weten hoe het er bij elkaar uit zou landen. enorme strelitzia-plant. zien. ‘Het is een traditie geworden om ‘Groen heb je nooit genoeg in huis.’ 12 ndzeven zaterdag 29 september 2018 beeld

Reina Wiskerke beeld Lauren Greenfield / fotomuseum Den Haag. Verlangen naar

De Amerikaanse fotograaf en filmmaker Lauren Greenfield (1966) houdt zich al 25 jaar bezig met het thema ‘rijkdom’. Zij portretteert zowel de 1 procent rich and famous als degenen die er alles aan doen om dit uit te stralen, aldus het Fotomuseum Den Haag, dat een overzicht van haar werk toont. ‘De tentoonstelling omvat naast meer dan tweehonderd fotowerken ook diverse korte films. ‘Generation Wealth’ is een indrukwekkend verslag van het brandende verlangen om rijk te zijn, tegen elke prijs.’

Lauren Greenfield groeide op in Los Angeles. In de jaren negentig van de vorige eeuw begon ze daar met het vastleggen van de opkomende celebrity-cultuur, aangewakkerd door de mu- ziekzender MTV, met veel nadruk op mooie spullen en een mooi lichaam. Tegenwoordig zijn sociale media als Instagram kanalen om rijkdom te etaleren, of in elk geval de suggestie van rijkdom te wekken. Lauren Greenfield her- innert je aan de wortels van deze vluchtige, he- dendaagse verschijnselen. Het vertoon van weelde zoals Lauren Ilona thuis met haar dochter Michelle (4), Moskou, 2012. © Lauren Greenfield / Fotomuseum Greenfield het vastlegde in Los Angeles, ver- Den Haag. spreidde zich sinds de jaren negentig over de wereld. Greenfield heeft die beweging gevolgd. Ze neemt de kijker mee naar huizen van Rus- sische oligarchen, resorts in Dubai en naar pri- véjachten van de Chinese nouveau riche. Intus- sen zijn er hopelijk fotografen actief die tegenbeweging en – minimalistisch leven – kunnen vastleggen, want hoe meer Versace- kitsch aan je voorbijkomt, hoe meer behoefte je krijgt aan de schoonheid van de eenvoud. Het project ‘Generation Wealth’ heeft ook een film en een fotoboek opgeleverd. De film over kapitalisme, narcisme en hebzucht wordt drie keer per dag getoond in het Fotomuseum Den Haag (om 11.30, 13.30 en 15.30 uur, gratis met entreekaart). Het fotoboek (uitg, Phaidon, € 69,95), omvat 650 foto’s en 150 begeleidende interviews – Greenfield heeft er een gewoonte van gemaakt de mensen die ze fotografeert voor dit project, te interviewen. Greenfield maakte eerder de geroemde docu- mentaire The Queen of Versailles (2012), waarin ze Jackie Siegel en haar dertig jaar oudere echt- genoot David volgt, als die een immense villa bouwen in de stijl van Versailles. Het moet het grootste woonhuis van de Verenigde Staten worden, maar hun exorbitante dromen stuitten op de kredietcrisis. ◆

Generation Wealth Tot en met 3 februari 2019 in Fotomuseum Den Haag, Stad- houderslaan 43. Geopend van dinsdag t/m zondag 11.00 – Xue Qiwen (43) in haar appartement in Shanghai dat is ingericht met meubels van haar 18.00 uur. Toegang € 9,00. favoriete merk Versace, 2005. © Lauren Greenfield / Fotomuseum Den Haag. fotomuseumdenhaag.nl 13

zaterdag 29 september 2018 ndzeven beeld rijkdom

Jackie (41) en haar vriendinnen dragen Versace-handtassen tijdens een besloten openstelling van de Versace-winkel, Beverly Hills, 2007. © Lauren Greenfield / Fotomuseum Den Haag. 14 ndzeven zaterdag 29 september 2018 achtergrond de feiten printloos werken

Roel Sikkema beeld istock Een papierloze wereld

Waarom zou je nog van alles uitprinten, als je het op tablets en laptops kunt lezen? Printloos werken leidt tot minder ontbossing, dus het is ook goed voor het milieu, zou je denken. Maar zo eenvoudig ligt het toch niet.

zelfs geen toiletpapier

De voordelen lijken evident. Door papierloos te werken, ciers moeten maar een mail sturen. Aantekeningen maken neemt de productiviteit toe, je hoeft niet steeds op dezelfde op een notitieblok mag niet. Dat merkte journalist Thomas plek te werken. En als documenten op afstand bereikbaar Rueb, toen hij voor de NRC een gesprek had met Decos-di- zijn, kunnen anderen er ook aan werken. Bij sommige do- recteur Paul Veger. ‘Eh, wat heb jij daar nu?’, vroeg die. Een cumenten is de gegevensinvoer te standaardiseren. Daar- pen, dus. ‘Onze regel is: je komt er één keer mee weg. De door wordt de kwaliteit en snelheid van de verwerking van volgende keer dat je hier komt, heb je geen papier meer bij informatie beter gewaarborgd, zo is dan de bedoeling. je.’ Veger kocht voor al zijn medewerkers een iPad en ver- Werken zonder papier zou ook veiliger zijn. De juiste infor- wacht van hen dat ze in elektrische auto’s rijden. Het milieu matie wordt direct naar de goede medewerker gestuurd in is hem wat waard. een afgeschermde omgeving. Helemaal papierloos betekent dus ook: geen toiletpapier. In Tot dusver een aantal argumenten van Petear, een soft- plaats daarvan dient een warme waterstraal en een föhn. warepakket waarmee je printloos kunt vergaderen. Hoewel … Er zijn toch nog een paar gewone wc’s voor men- Sommige bedrijven gaan nog verder dan alleen papierloos sen die niet konden wennen aan het alternatief. En … vergaderen. Het ICT-bedrijf Decos heeft werkelijk alle pa- ‘Laatst kwam hier een klant over de vloer die voor de zeker- pier de deur uit gedaan, nou ja, bijna dan. De postkamer heid maar een wc-rol in haar koffer had gestopt.’ Dat ging stuurt papieren post ongeopend retour: klanten of leveran- Veger wat te ver.

steeds meer geprint

Al sinds 1975 dromen mensen van een papierloos kantoor. Maar veel kan- toormedewerkers willen er nog steeds niet aan. Sterker nog, het aantal mensen dat dit een aanlokkelijk vooruitzicht vindt, daalt. Dat blijkt uit de Papierloos Monitor, een onderzoek dat het bedrijf Viadesk in 2013 heeft uitgevoerd en in 2015 herhaald. Terwijl in 2013 nog 75 procent van de Nederlandse werkenden een papier- loos kantoor wel ‘prettig’ zou vinden, is dat percentage twee jaar later nog maar 43 procent. Ook op de vraag of ze dit toekomstperspectief ‘realis- tisch’ vinden, worden minder positieve antwoorden gegeven. In 2013 zei 85 procent van de respondenten ‘ja’, in 2015 was dat nog maar 42 procent. Het onderzoek laat ook een stijging van het aantal geprinte pagina’s zien. Terwijl de Nederlanders in 2013 gemiddeld 9 pagina’s per dag printen, is dat twee jaar later gestegen tot bijna het dubbele: 16,1 pagina’s. Duitsers printen trouwens nog meer, hun ‘consumptie’ steeg in die twee jaar van gemiddeld 25 naar maar liefst 31,9 A4-printjes. Over het algemeen zijn leidinggevenden positiever over het papierloze kantoor dan de rest van de medewerkers (53 procent ten opzichte van 43 procent van de ondergeschikten). Maar tegelijk printen ze juist veel meer dan hun ondergeschikten: 29,4 dagelijkse printjes tegenover 17,8 van niet- leidinggevenden. 15

zaterdag 29 september 2018 ndzeven achtergrond blijft toekomstmuziek

liever met een boek wanneer kun je papierloos werken?

Als je aan studerenden vraagt, of ze liever studeren met Of je helemaal papierloos kunt werken, hangt sterk af van het soort een boek of met een tablet, kiezen ze voor het boek. werk. Als je de computer vrijwel alleen gebruikt voor feitelijke in- Paul Kirschner is daar niet verbaasd over. ‘Als je een formatie, die je misschien nog een keer moet opzoeken, hoeft die boek leest, neem je niet alleen de informatie uit de let- niet uitgeprint te worden. In plaats van een grote, dure, encyclope- ters tot je, maar je slaat een soort kaart op in je geheu- die van 25 delen, die 1,5 meter boekenplank in beslag neemt, vol- gen. Je onthoudt ook waar die informatie stond, rechts- doet Wikipedia veel beter. Die website blijft ook meer up-to-date. boven op de pagina, of linksonder, bijvoorbeeld. Op die Verzekeringspolissen of loonopgaven kun je net zo goed ongeprint manier kun je de informatie beter onthouden.’ laten. En e-mail of WhatsApp zijn snelle en gemakkelijke manieren Kirschner is hoogleraar onderwijspsychologie aan de om informatie te delen. Open Universiteit. Hij kent een Noors onderzoek waar- Er is veel dat goed digitaal opgeslagen kan worden. Denk aan pati- bij leerlingen in twee groepen werden verdeeld: de ene entgegevens bij de huisarts en het ziekenhuis of aan het notariaat kreeg de tekst geprint en de andere als pdf op een en de advocatuur. Waarom zou je testamenten en vonnissen op pa- scherm. ‘Leerlingen die de teksten op het scherm lazen, pier moeten hebben? bleken ze minder goed te begrijpen dan degenen die ze Voorstanders van het papierloze kantoor wijzen er wel op dat je op papier lazen, ongeacht de aard van de tekst.’ niet zomaar alles wat nu op papier staat, door losse bestanden kunt Het lezen van teksten op het scherm gaat wel sneller vervangen. De hele organisatie van het kantoor zal op de schop dan het lezen op papier. ‘In een recent onderzoek werd moeten. En het gaat ook niet zonder een mentaliteitsverandering aan de deelnemers gevraagd wat ze het minst aantrek- bij de medewerkers. kelijk vonden aan het lezen van een boek. “Het kost mij Waarschijnlijk zijn sommige ICT-bedrijven sneller in staat papier- meer tijd omdat ik een boek zorgvuldiger lees”, werd loos te werken dan veel andere bedrijven. Als bijvoorbeeld bij het vaak als antwoord gegeven’, zegt Kirschner. ‘Laat dat in- ICT-bedrijf Decos iets moeilijk digitaal vervangbaar is, ‘dan bouwen zinken. Want tegelijk blijkt uit een onderzoek uit 2011 we er gemakkelijk zelf een app voor’, aldus directeur Veger. dat 92 procent van de mensen meende dat zij zich het beste konden concentreren als zij een boek lazen.’ Kirschner vindt dat logisch. ‘Een boek lees je pagina voor pagina, en je krijgt extra informatie. Niet alleen die ‘cartografische’, dat je weet waar iets staat. Maar je voelt ook het gewicht, de textuur en de dikte van het gedrukte materiaal. Dat lijkt onbelangrijk, maar werkt wel mee om informatie te kunnen onthouden.’ Voor hem is er een belangrijke rangorde: ‘Het beste kun je studeren uit een boek, lezen van prints komt op de tweede plaats en pas daarna eventueel met een tablet of laptop.’ Kirschner is kritisch over de toenemende digita- lisering van het onderwijs. ‘Het lijkt mooi als leerlingen laptops en tablets de klas in kunnen nemen’, zegt Kir- schner. ‘Die apparaten kunnen het onderwijs onder- steunen, je kunt er bijvoorbeeld snel informatie mee opzoeken. Maar 75 procent van de scholieren doet din- gen die niets met de les te maken hebben. En – wat er- en wanneer kun je ger is – ze leiden niet alleen zichzelf maar ook hun me- beter een boek deleerlingen door dat gebruik af. Laptops in de klas: ik noem dat wel ‘het nieuwe meeroken’.’ gebruiken? Papierloos werken is lastig in het on- derwijs. Lezen + onthouden = onder- wijs, zegt onderwijspsycholoog Paul Kirschner. ‘Als je dat wat je leest, ook moet onthouden, kun je beter papier gebruiken.’ Dat hebben studenten die liever met een boek dan met hun ta- blet werken, goed door. Er zijn ook andere situaties te verzin- nen waarin lezen en onthouden no- dig is. Als bijvoorbeeld artsen op basis van scans en röntgenfoto’s beslissin- gen moeten nemen over een operatie, zullen ze aantekeningen willen ma- ken. Als je dan de informatie uit di- verse bronnen met elkaar wilt combi- neren, kun je bestanden toch maar beter printen.

Vaak lees je niet simpel van voor naar achteren, maar wil je even terugbla- deren, of iets teruglezen om het beter tot je door te laten dringen. Dat gaat met papier heel wat beter dan met een scherm. En … het oog wil ook wel wat. Een mooi ingebonden boek, een goed vormgegeven krant, dat is toch alle- maal veel mooier dan een schermpje met wat letters en foto’s? 16 ndzeven zaterdag 29 september 2018

tips

tarief € 5,78 per regel; tekst wordt achterelkaar doorgezet; opgave via ndadvertenties.nl advertenties

activiteiten gerechtelijke onroerend goed en publicaties wonen nd.nl/wandelingen ■ algemeen In de nieuwe WEERKLANK ■ algemeen ■ te huur o.a.: Katholieke kerk zijn en VERKOOP BIJ EXECUTIE. Op Per direct als tijdelijke Wandelingen in Gelderland onze smaak, door ds.Rob maandag 01 oktober 2018 woonruimte te huur! Een je numeld aan Visser en bespreking om 09:00 uur zal ter hoogte prachtig NIEUW vakantiehuis erop uit in de liemers Domineesfabriek door dr. J. van het adres Erasmusweg /chalet (6 pers. - 3 slaapk.) voor de najaars- wandelingen Douma, www. 1365 te ‘S-GRAVENHAGE in tot en met april 2019. ars- Laat je ndd gereformeerdmaandblad.nl het openbaar worden ver- Camping Bergzicht, nabij ele in geg ■ kocht een voertuig, merk Ommen. Meer info via tel: verrassen n Van harte welkom op het NISSAN, type NISSAN MICRA; 06-36004811 door de jubileumcongres 30 jaar 1.4 3HB AUT, met kenteken dienen van Stichting 61HPRT. De verkoop wordt personeel rust, ruimte Ontmoeting. Dit wordt gehouden bij opbod en en natuur gehouden op vrijdagmiddag tegen directe betaling. GGN ■ algemeen van de 2 november in Ede. Tijdens Gerechtsdeurwaarders Het Chr.gem.koor IMMANUEL het congres wordt het (mapnr. 25071392). Kijk op: zoekt per 1-1-19 een Liemers. nieuwe boekje van Ed van www.gerechtsdeurwaarders enthousiaste en ervaren Wandel je Hell ‘Dienen in Bijbels licht’ veiling.nl dirigent m/v. Gevraagd dit najaar gepresenteerd. Daarnaast wordt iemand, die het koor zijn er workshops, een op de piano kan begeleiden weer mee? lezing van Ds. Paul Visser en NAJAARSMODE en zich verbonden voelt met verlenen cliënten hun VOOR ons repertoire, bestaande medewerking. U kunt zich DAMES ÉN HEREN uit geestelijke liederen. De aanmelden via: ontmoeting. repetities worden gehouden org/jubileum congres. De DOORDUYN op donderdagavond van kosten zijn € 25,00. U 20.00-22.00 uur te ontvangt gratis het boekje. MODE.NL Bennekom. Voor meer info zie de website www. ■ bijeenkomsten christelijkgemengdkoo nd.nl/wandelingen In juli ‘19 komt de Messias. rimmanuel.nl Reacties graag bel.rabbi Michael Z. in ons ■ binnen 14 dagen per mail land..! Info: hava-nagila.nl VERKOOP BIJ EXECUTIE. Op aan mw. T.van Prooijen: ■ maandag 01 oktober 2018 mailadres Zondag 30 September GKN om 09:30 uur zal ter hoogte tonnyvanprooijen@hotmail. Boerakker: 10.00 uur dienst van het adres Schouten- com vacatures 14.00 uur ds J.R.Visser H.A. dreef 317 te ‘S-GRAVENHAGE ■ nd.nl/vacaturebank in het openbaar worden Vacature: parttime ■ concerten verkocht een voertuig, merk automonteur voor Concert COV Sursum Corda, 13 VOLKSWAGEN, type GOLF 55 kleinschalig bedrijf. We Deze vacatures stonden okt. a.s. Prinsekerk, KW, met kenteken XSTJ41. De vragen: zelfstandigheid; Schepenstraat 69, verkoop wordt gehouden bij verantwoordelijkheids afgelopen week in de krant Rotterdam. Aanv. 20.15 uur. opbod en tegen directe gevoel, klantvriendelijkheid. Coronation Anthems G.F. betaling. GGN Gerechts- Geïnteresseerd? Stuur CV en Händel, fluitconcert en deurwaarders (mapnr. motivatie naar info@ ▶ Verzorgenden | Verpleegkundigen | Hulp bij orgelconcert G.F. Händel en 24689783). Kijk op: www. GarageBoth.nl Vragen? Bel huishouden | Artsen Requiem d-dur ZWV 46 J.D. gerechtsdeurwaarders 0180-661551 (Wim) Lelie Zorggroep Diverse locaties Zelenka. Koor, solisten en veiling.nl ▶ Lid Raad van Toezicht Holland Symfonie Orkest. ■ vakantie binnenland Dirigent Johan Sonneveld. VERKOOP BIJ EXECUTIE. Op Stichting De Rozelaar Barneveld Kaarten à € 25 bestellen via maandag 01 oktober 2018 ■ drenthe ▶ Docenten VMBO | Docent MBO | Instructeur | www.cov-sursumcorda.nl om 10:30 uur zal ter hoogte T.h. ZOMERHUIS of CHALET te Flexpool Docenten van het adres Wolphaerts- NORG. www.vakantiewoning familie en relaties bocht 351 C te ROTTERDAM in marjan.nl 06-40988618. De Meerwaarde Barneveld het openbaar worden ver- ▶ 2 Leden van de Raad van Toezicht ■ kennismaking kocht een voertuig, merk ■ overijssel Ikazia Ziekenhuis/Pandion Partners Rotterdam 36-jarige vrouw, sportief, FORD, type MONDEO; 2.0D Een week herfstvakantie in ▶ Manager Integrale Zorg dynamisch ondernemend, 66KW, met kenteken 66LVKT. een prachtige bosrijke academisch, z.k.m. gelovige De verkoop wordt gehouden omgeving? Boek nu een Waardeburgh Sliedrecht man met brede interesses. bij opbod en tegen directe chalet of caravan op de ▶ Coördinator Vakanties Br.o.nr. 4085, Postbus 2085, betaling. GGN Gerechts- Klimberg camping en Dit Koningskind Utrecht 3800 CB Amersfoort deurwaarders (mapnr. chaletpark in Hardenberg. 24981101). Kijk op: www. www.deklimberg.nl of 0523- ▶ Enthousiaste Doktersassistente gerechtsdeurwaarders 261955 Huisartsenpraktijk K.C. van Egmond Barendrecht veiling.nl ■ ▶ Verzorgenden | Verpleegkundigen | Artsen | Herfstvakantie in Den Ham. Intensief Ambulant hulpverleners ■ in liquidatie Huisje met vrij uitzicht aan BE-Vorm Meubelindustrie de rand van het bos www. Lelie Zorggroep Diverse locaties B.V. in liquidatie, statutair bw24.nl 06-54636000 ▶ Voorganger gevestigd te Beusichem, is CGKV Petrakerk IJmuiden door het besluit van vakantie buitenland Geniet ▶ Manager Research & Development en Productie aandeelhouders van 1 van de nazomer augustus 2018 ontbonden ■ duitsland Content/Métier Ermelo op ons park per 1 augustus 2018. De WWW.BUMMERT.NL nog vrij in ▶ Accountmanager (Bouw & Techniek) rekening en verantwoording herfstvakantie t/m 25/10. Meestersgilde Ridderkerk, Hoofddorp / plan van verdeling is te Dichtbij,toch anders! Luxe bospark chalets, overdekt inzage voor een ieder tot en njǁĞŵďĂĚĞŶƌĞĐƌĞĂƟĞƚĞĂŵ met 27 september 2018 vraag en aanbod ƟũĚĞŶƐĚĞŚĞƌĨƐƚǀĂŬĂŶƟĞ͊ neergelegd ten kantore van Kijk voor meer informatie op (0523) 26 13 03 het Handelsregister van de ■ algemeen Kamer van Koophandel en gevraagd: damasten www.nd.nl/vacaturebank Fabrieken te Arnhem en op servetten en/of tafellakens het Kochpad 9 te (4111LD) van voor 1940 0657681233 m. ▶ Uw vacature ook in het Nederlands Dagblad? Zoelmond. veldhuijzen ■ ▶ Neem contact op met de advertentieafdeling De FILMBOXEN SCHERP GEZIEN 4, 6 en 7 met elk 6 mooie films, nu met 50% korting. Advertentieafdeling Nederlands Dagblad Voorraad beperkt dus wees E-mail: [email protected] er snel bij! Zie ndwinkel.nl/ Telefoon: 088 1 999 999 dvd 17

zaterdag 29 september 2018 ndzeven weten

‘Dieren komen steeds meer op gelijke hoogte met mensen te staan.’ Rituelen in het dierencrematorium.

Irene de Zwaan / vk beeld Marlena Waldthausen Boenja heeft een goed leven gehad

Alleen al dit jaar openden in Neder- land vijf dierencrematoria hun deu- ren. Die bieden de mogelijkheid om uitgebreid afscheid te nemen van een overleden huisdier, inclusief ro- zen en kaarsjes.

‘Hij ligt er mooi bij, hè? Zo lag hij ook altijd in zijn mandje.’ Troostende woorden van Cor Broeders (60) voor zijn vrouw Dymphna Kecun (61). Ze knikt, terwijl de tranen over haar wan- gen biggelen. ‘Het was zo’n lief beestje.’ Ze streelt zijn vacht en drukt haar neus erin. Boenja, een nog fraai uitziende shih tzu, is 16 jaar geworden. Al die jaren ging hij mee op va- kantie. Met de camper naar Oostenrijk of Italië, of een hotelletje in Benidorm. ‘Hij was er altijd bij’, zegt Kecun. ‘Zelfs als ik naar zolder ging, liep hij achter me aan.’ Nu ligt hij opgebaard in een huiselijk ingerichte afscheidskamer van Memoria, een sinds mei geopend dierencrematorium in Tilburg. Alles oogt gloednieuw en dat sprak het stel uit Val- kenswaard direct aan. ‘Boenja was nogal een ijdeltuit’, grinnikt Broeders. Dat hij en zijn

‘Mensen die een sterke band hadden met hun huisdier, kunnen er maanden Cor Broeders en Dymphna Kecun uit Valkenswaard nemen afscheid van hun overleden hond Boenja in dierencrematorium Memoria in Tilburg. verdrietig van zijn.’ vrouw hun hond een uitvaart bieden, vindt hij bij het rouwproces, net als bij het overlijden te krijgen, vertelt hij over de telefoon. ‘Alle pas. Tot slot gaat er een natte washand over de volkomen logisch. ‘Als je kiest voor zo’n beest- van mensen.’ huisdieren moesten volgens de wet voor des- licht oranje uitgeslagen snoet. Een overblijfsel je, dan hoort daar een goed afscheid bij.’ ‘Dieren komen steeds meer op gelijke hoogte tructie worden aangeboden. Nadat we een van de macaronischotel die Boenja vlak voor Een groeiende groep huisdierbezitters denkt met mensen te staan’, verklaart Endenburg de wetswijziging voor elkaar hadden gekregen, zijn overlijden heeft verorberd. hier net zo over. Alleen al dit jaar openden in trend om een overleden huisdier een uitvaart waren er nog heel wat gesprekken met dieren- Niet veel later kijken eigenaren Cor Broeders Nederland vijf dierencrematoria hun deuren. te bieden. ‘Uit onderzoek blijkt dat 80 procent artsen en bezoekjes aan beurzen nodig voordat en Dymphna Kecun ontroerd naar hun overle- Een dierenuitvaart is doorgaans wel soberder van de huisdierbezitters zijn huisdier echt ziet we op het niveau van nu zitten.’ den hond, die op een hoge tafel in de afscheids- ingericht dan de humane variant. Zonder als lid van het gezin.’ In een tijd dat agenda’s Inmiddels heeft de SHCN twee locaties: een in ruimte ligt opgebaard. Onder zijn nek ligt een rouwkaarten, kist en speeches. Vaak zijn het de overlopen en mensen vooral met zichzelf bezig Nootdorp en een in Roermond, waar ook paar- opgerold handdoekje. Er staan kaarsen om hem eigenaren zelf die in stilte afscheid komen ne- zijn, kan een huisdier troost bieden. den gecremeerd kunnen worden. Met zo’n vijf- heen en tussen zijn poten steekt een roos, een men. tig tot zestig crematies per dag is de SHCN laatste troef van uitvaartondernemer De as wordt vervolgens in een strooikoker van Bij Memoria in Tilburg wordt iedereen met marktleider in Nederland op het gebied van Akkermans. het crematorium mee naar huis genomen, evenveel respect behandeld, zegt uitvaarton- uitvaarten voor huisdieren. ‘Hij heeft een goed leven gehad’, zegt Broeders. soms vergezeld van een pootafdruk in gips of dernemer Chantal Akkermans. ‘Of iemand nou Van der Hout heeft alles al langs zien komen: De laatste maanden stapelden de ouderdoms- een balletje met een pluk haar – een goedkoper met een konijntje van onder de 2 kilo komt of katten, honden, cavia’s, vogels, goudvissen. Af- kwalen zich op, met als dieptepunt dat Boenja alternatief voor een urn. met een grote hond. Je kunt het verdriet niet scheid nemen kan op sobere wijze, met muziek in zijn eigen plas lag. ‘Toen zei ik: nu is het ge- Dat het runnen van een dierencrematorium voor de ander invullen.’ en kaarsen. ‘Maar er zijn er ook die hele ge- noeg geweest. Een dierenarts heeft hem laten een lucratieve business is, blijkt wel uit de cij- De meeste klanten kiezen voor een individuele dichten voorlezen of een vuurpriester meene- inslapen.’ fers van de Kamer van Koophandel (KvK). De uitvaart, wat inhoudt dat hun huisdier alleen men om een muntje te leggen voor de reis die Over een paar dagen zal het stel naar het cre- dit jaar geopende vijf nieuwe dierencrematoria de oven in gaat. De kosten hangen af van het het dier gaat maken.’ matorium terugkeren om zijn as op te halen. ‘Ik brengen het totaal op zeventien. Het werkelijke gewicht van het dier. Een kat of middelgrote In Memoria is Chantal Akkermans ondertussen ben blij als het zover is’, zegt Kecun. ‘Dan kan aantal ligt waarschijnlijk hoger, zegt een KvK- hond valt doorgaans in de categorie 6 tot 12 bezig met het ‘schoonpoetsen’ van Boenja. Ge- hij weer met ons mee naar huis.’ Ze buigt zich woordvoerder, omdat niet van alle onderne- kilo. Kosten: 125 euro. Voor een collectieve uit- wapend met grijze stofjas en blauwe hand- nog één keer over hem heen. Een laatste traan, mers een duidelijke profielschets in het sys- vaart, waarbij meerdere dieren tegelijk worden schoentjes geeft Akkermans de hond een zorg- een laatste kus. ‘Kleine boef. Het was echt ons teem staat. Kenners uit het vak schatten het gecremeerd, is de prijs 45 euro. De as wordt vuldige kambeurt. Ook de föhn komt eraan te kindje hè.’ ◆ totale aantal dierencrematoria in Nederland op door het crematorium uitgestrooid. minstens dertig. achterlaten bij de dierenarts bergen verzet rituelen Hoewel een dierenuitvaart onder huisdierbe- De meeste huisdieren worden bij de dierenarts achtergelaten en komen uiteindelijk bij GZ-psychoog Nienke Endenburg, verbonden zitters inmiddels een tamelijk normaal ver- Rendac terecht, het enige destructiebedrijf in Nederland dat een vergunning heeft voor het aan de faculteit Diergeneeskunde van de Uni- schijnsel is, was dit in 1979 wel anders. De verwerken van risicovol afvalmateriaal. De reststoffen die na vermaling overblijven, wor- versiteit Utrecht, vindt het een goede zaak dat Stichting Huisdieren Crematorium Nederland den veelal gebruikt als brandstof voor het opwekken van energie. Het begraven in eigen er meer aandacht komt voor rouw na het over- (SHCN) opende toen in Stompwijk het eerste tuin is in sommige gemeenten toegestaan, mits het dier niet in plastic wordt begraven en lijden van een huisdier. ‘Mensen die een sterke dierencrematorium van de Benelux. het gat minstens 75 centimeter diep is. Net als voor mensen, is voor dieren een begrafenis band hadden met hun huisdier, kunnen hier Manager Mario van der Hout heeft ‘bergen een optie. Nederland telt tientallen dierenbegraafplaatsen. maanden verdrietig over zijn. Rituelen helpen moeten verzetten’ om het concept aan de man 18 ndzeven zaterdag 29 september 2018 weten

Anca Boon beeld istock Stop vaccinatie, en ernstige ziekten

Vaccinatie voorkomt jaarlijks ziekte en sterfte door infectieziekten bij tienduizenden kinde- ren en volwassenen. Niet alleen in Nederland, maar wereldwijd. Maar hoe beschermt vac- cinatie eigenlijk tegen ziekte?

Inenting beschermt tegen besmettelijke bacteriën en virus- sen die mensen ziek maken. Krijgt iemand een infectieziek- te, zoals waterpokken, dan maakt het lichaam antistoffen aan tegen de ziekteverwekker. Komt die persoon later weer in contact met het waterpokkenvirus dan voorkomt de af- weer dat iemand opnieuw ziek wordt. Een vaccin helpt het lichaam afweer op te bouwen, zonder eerst de ziekte door te maken. Het bevat verzwakte virus- sen of bacteriën of delen daarvan. Die virus- of bacterie- deeltjes zorgen ervoor dat het lichaam antistoffen gaat aanmaken, zodat het lichaam de ziekteverwekker herkent wanneer het in aanraking komt met de echte virussen of bacteriën. Het immuunsysteem maakt dan snel antistoffen aan. Dat zorgt ervoor dat die persoon gezond blijft of veel minder ziek wordt dan wanneer hij of zij niet zou zijn inge- ent. Soms zijn er meerdere vaccinaties nodig om een goede af- weer op te bouwen. Zo krijgen Nederlandse kinderen twee keer de BMR-prik tegen bof, mazelen en rodehond omdat niet iedereen voldoende afweer opbouwt na de eerste in- enting. Na twee BMR-vaccinaties is 99 procent van de kin- deren voor de rest van hun leven beschermd.

verschillende typen

Omdat virussen en bacteriën niet allemaal op dezelf- de manier mensen ziek maken (en ze niet allemaal op dezelfde manier gekweekt kunnen worden), be- staan er verschillende typen vaccins. Veel vaccins vallen in de categorie geïnactiveerde Vooral oudere mensen en jonge kinderen zijn vatbaar voor vaccins: ze bevatten delen van bacteriën of virussen. infectieziekten. De ziekteverwekkers worden hiervoor gekweekt en in stukjes geknipt, waarna alleen de onderdelen die groepsbescherming belangrijk zijn voor een goede afweerreactie in het vaccin terechtkomen. Soms worden de fragmenten In het Nederlandse Rijksvaccinatieprogramma zijn gekoppeld aan een ander eiwit zodat het immuun- inentingen opgenomen tegen twaalf ernstige infec- systeem de ziektekiem beter herkent. Dit gebeurt bij tieziekten. Met succes: de meeste besmettelijke ziek- de vaccins tegen pneumokokken, haemophilus influ- ten waartegen wordt gevaccineerd, komen nauwe- enzae type b (hib) en meningokokken. lijks meer voor in Nederland. Voor de productie van entstof tegen humaan papil- Vooral oudere mensen en jonge kinderen zijn vatbaar lomavirus (HPV) en hepatitis B worden delen van het voor infectieziekten. Zij lopen bovendien het grootste virus eerst in gistcellen ingebouwd, opgekweekt en risico op ernstige complicaties of overlijden. Omdat vervolgens uit de gistcellen verwijderd. Dit zijn zoge- kinkhoest, pneumokokkenziekte en Haemophilus in- heten recombinant-DNA-vaccins. Andere geïnacti- fluenzae type b (Hib) nog vaak in Nederland voorko- veerde vaccins bevatten geen bacteriedeeltjes maar men en die juist bij baby’s ernstig kunnen verlopen, de geïnactiveerde gifstof die ze uitscheiden en die worden baby’s vier tot zes weken na de geboorte al mensen ziek maakt. Voor de productie van entstof gevaccineerd tegen DKTP (difterie, kinkhoest, teta- tegen tetanus en difterie worden de ziekteverwek- nus, polio), Hib, hepatitis B en pneumokokken. kers gekweekt zodat ze gif (toxine) gaan aanmaken. ▶ benodigde percentage gevaccineerden De vaccinatiegraad onder zuigelingen, kleuters en Dat gif wordt verzameld en onschadelijk gemaakt zo- schoolkinderen ligt hoog in ons land, maar daalt de dat mensen na inenting met het geïnactiveerde gif ziekte % laatste jaren licht. Een hoge vaccinatiegraad zorgt er- (toxoid) niet ziek worden, maar er wel een goede af- de bof 75-86 voor dat de ziekte minder vaak rondgaat. Het be- weerreactie op gang komt. polio 80-86 schermt tegelijkertijd burgers die niet ingeënt zijn Een ander soort – levend verzwakt vaccin – bevat pokken 80-85 tegen de ziekte, een verschijnsel dat groepsbescher- hele virussen die zich nog wel in menselijke cellen difterie 85 ming of groepsimmuniteit wordt genoemd. kunnen vermenigvuldigen maar zo verzwakt zijn dat rodehond 83-85 De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en het ze alleen een lichte infectie veroorzaken, geen ern- kinkhoest 92-94 Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu stige ziekte of complicaties. Levende vaccins hebben mazelen 83-94 (RIVM) wijzen erop dat het belangrijk is om kinderen het voordeel dat ze gewoonlijk een veel betere en te blijven inenten om de groepsbescherming te be- langer aanhoudende afweer opwekken dan geïnacti- De vaccinatiegraad moet behoorlijk hoog zijn wil een houden en te voorkomen dat besmettelijke ziekten veerde vaccins. De BMR-prik bevat levende verzwak- uitbraak of verspreiding van een besmettelijke ziekte opnieuw de kop opsteken. te bof-, mazelen- en rodehondvirussen. ermee voorkomen worden. ▶▶ Meer informatie: rijksvaccinatieprogramma.nl 19

zaterdag 29 september 2018 ndzeven weten

René Fransen beeld us air force Bommen uit de Tweede Wereldoorlog veranderden bovenste deel atmosfeer keren terug De bombardementen tijdens de Tweede Wereldoorlog hadden ook grote invloed op de buitenste laag van de atmosfeer.

De bommen die boven Duitse steden zijn afge- worpen, konden explosies veroorzaken waarbij driehonderd keer zo veel energie vrijkwam als bij een blikseminslag. Meetgegevens van radio- golven uit de periode 1943-1945 en informatie over de ionosfeer, leren meer over de gevolgen hiervan op de atmosfeer. De ionosfeer is een laag die zich van ongeveer zestig tot duizend kilometer boven het aardoppervlak uitstrekt. In de ionosfeer zijn atomen ‘geïoniseerd’, waarbij elektronen loskomen van een atoom, waardoor geladen deeltjes ontstaan. De mate van ionisa- tie heeft effect op radiogolven. Een bommenwerper van de geallieerden. De bombardementen bleken de hoeveelheid vrije elektronen in de atmosfeer omlaag te brengen, vermoedelijk doordat de bovenste la- gen van de atmosfeer zijn opgewarmd door de unieke manier hoe het vrijkomen van grote schokgolven. De schokgolven tijdens de bom- hoeveelheden energie op aarde de bovenste la- bardementen bleken intens te zijn. Soms raak- gen van de atmosfeer kan aantasten. Dit soort ten de bommenwerpers er zelf door bescha- informatie is belangrijk, omdat veranderingen digd, al vlogen ze op wat als een veilige hoogte in de ionosfeer gevolgen hebben voor onder werd gezien. Ook op de grond zorgden de meer radiocommunicatie, radar en gps-syste- schokgolven voor veel slachtoffers en grote men. Het onderzoek is gepubliceerd in het tijd- schade. Het nieuwe onderzoek toont op een schrift Annales Geophysicae. ◆

Hoop op vindplaats schip James Cook

Australische en Amerikaanse zeearcheologen hopen de rustplaats van de HMS Endeavour te hebben gevonden. Met dit schip heeft de Britse kapitein James Cook in 1768 naar Australië gevaren op zijn eerste ontdekkingsreis.

RHODE y ISLAND a B

t Providence t e s n Goat Island a g

a r r

a

N

ATLANTISCHE OCEAAN Scheepswrak, voor de kust van Newport Goat Island, wordt volgend jaar polio de wereld uit geborgen, op tijd voor de 250e verjaardag van Cooks reis naar Australië Polio-epidemieën kwamen in Nederland geregeld voor, tot er in 1957 een vaccin 1 km beschikbaar kwam dat veilig bleek. Sinds HMS Endeavour de grote epidemie van 1956 komt polio Klasse: Bark nauwelijks meer voor in ons land. In 1988 Lengte: 29,7m is een initiatief gestart om polio wereld- Breedte: 8,89m wijd uit te roeien. Een enorme inspanning, met resultaat. De Wereldgezondheidsor- ganisatie verklaarde Europa in 2002 polio- vrij. Eerder dit jaar meldde de WHO dat het aantal poliogevallen wereldwijd met 99 procent is afgenomen ten opzichte van 1988. De ziekte komt vandaag de dag nog maar in drie landen voor: Pakistan, Afgha- nistan en Nigeria. Tegelijkertijd benadrukt de WHO dat het belangrijk is om te blijven inenten tegen kinderverlamming. ‘Zo lang er één kind besmet is met het virus, lopen kinderen overal ter wereld het risico de ziekte te krijgen. Het poliovirus kan ge- makkelijk weer worden geïntroduceerd in REIS VAN DE ENDEAVOUR een polio-vrij land en zich snel versprei- den onder een niet-gevaccineerde bevol- 1768: Cook start met omgebouwd 1771: Schip keert terug naar Engeland Endeavour Lord Sandwich king.’ Er is geen genezende behandeling kolenschip wetenschappe- – wordt hernoemd tot in lijke reis om Pacific in kaart te brengen 1776 en doet dienst als troepenvervoerder voor polio; de aandoening is alleen te voorkomen door inenting. Herhaaldelijk 1770: Landt in Botany Bay in wat nu 1778: Door Britse Royal Navy tot zinken vaccineren op jonge leeftijd geeft levens- Australië is, en claimt het gebied voor gebracht bij blokkade van Narragansett Bay lange bescherming. de Britse kroon tijdens Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog Bron: Rhode Island Marine Archaeology Project (RIMAP) Foto: AP © GRAPHIC NEWS 20 ndzeven zaterdag 29 september 2018 natuur

Het grote voordeel van een regenrijke periode is dat de paddenstoelen echt uit de grond schieten. De parelamanieten barsten los.

kees de heer kijkt naar paddenstoelen op beukenstammen beeld Kees de Heer Herfsttafel

Op een herfsttafel horen padden- stoelen. Je kunt een paar vruchtli- chamen plukken zonder dat de schimmel daar echt last van heeft.

Mijn excursie viel helaas in het water. Ik zou een boswandeling maken met bewoners van woonzorgcentrum d’Amandelboom in Biltho- ven. Tijdens de Burendag zouden enkele buren rolstoelen duwen en dan zouden we een mooi rondje lopen in het naburige beukenbos. Maar op het afgesproken tijdstip regende het Op rottend beukenhout tref je allerlei paddenstoelen. pijpenstelen. De wandeling werd afgelast en ik heb binnenshuis verteld over wat er op dat moment buiten te zien was. Vooraf ben ik wel even door het bos gehold om wat bladeren en paddenstoelen mee te nemen en zo stond ik naast een goed gevulde ‘herfsttafel’ te vertellen transparant porselein elfenbankjes met ringen over beukenbomen en over alles wat er op beuken leeft. Veel paddenstoelen gaan enkele dagen of hooguit enkele Ik ben maar begonnen om te verantwoorden weken mee. Maar elfenbankjes blijven maandenlang zitten, waarom ik planten en paddenstoelen had ge- terwijl ze geleidelijk groeien. De halfronde vruchtlichamen plukt. Want officieel mag het natuurlijk niet. In voelen aan als fluweel en ze zijn versierd met ringen die ieder natuurgebied staan bordjes met geboden allerlei kleuren kunnen hebben. De buitenrand is altijd wit, en verboden; het plukken van planten is vrij- maar de binnenste ringen zijn zwart, grijs, groen, bruin, wel overal streng verboden. Maar tijdens mijn oranje, blauw of paars. Vandaar de Latijnse naam ‘Trametes natuurgidsencursus heb ik geleerd dat je voor versicolor’, ofwel ‘dunne hoed met variabele kleuren’. De educatieve doeleinden wel iets mag plukken onderkant van een elfenbankje is geelachtig wit, met een als er meer dan vijf exemplaren bij elkaar heleboel kleine gaatjes en juist daar worden de sporen staan. Zeldzame soorten moet je natuurlijk met gevormd. De sporenvorming gebeurt uitsluitend op het rust laten, maar bij algemene soorten mag je grensvlak van schimmelweefsel en lucht. Vandaar dat het wel eens iets oogsten om dat aan geïnteres- oppervlak van de hoeden door een sponsachtige onderzijde seerden te laten zien. flink is vergroot, zoals andere paddenstoelen zijn voorzien Natuurlijk kregen we meteen discussie over van talloze stekels of plaatjes. het oogsten van paddenstoelen om ze op te eten. Het ‘wildplukken’ is tegenwoordig in de mode en je kunt tegenwoordig her en der cur- sussen volgen om te leren welke paddenstoe- len giftig zijn en welke eetbaar zijn. Maar ik heb daar grote moeite mee. Je kunt inderdaad paddenstoelen oogsten zonder dat de bijbeho- rende schimmel daar last van heeft, zoals je ap- pels kunt plukken zonder de desbetreffende appelboom te schaden. De porseleinzwam dankt zijn naam aan zijn transparante De vruchtlichamen van schimmels zijn nodig vruchtlichamen. om sporen te vormen, maar eigenlijk zwerven overal genoeg schimmelsporen rond. Als er er- gens schimmels ontbreken, dan komt dat om- dat hun voedingsbodem ontbreekt, niet omdat De fraaiste paddenstoel op Het is de moeite waard om hun sporen daar niet zouden rondzwerven. beukenstammen is de op kwijnende beuken of Kijk maar naar het voedsel dat wij laten rond- porseleinzwam. Deze dode beukenstammen te slingeren: binnen de kortste keren raakt dat schimmel groeit uitsluitend speuren naar glimmend witte ‘beschimmeld’. op beukenhout. De vruchtli- paddenstoelen. Bekijk de Mijn bezwaar tegen het wildplukken is vooral chamen zijn meestal wit, hoeden dan eens van de dat je de mensen benadeelt die na jou naar soms grijs, bruin of beige. De onderkant, met doorvallend paddenstoelen willen kijken. Als een natuur- prachtige naam porselein- licht, want ze zijn half gids een van de vijf exemplaren plukt, heb ik zwam is te danken aan alle doorschijnend. Ze lijken daar geen enkele mee. Maar ik zie steeds vaker witte exemplaren die lijken inderdaad sterk op bijna De dunne hoeden van elfenbankjes vertonen ringen met allerlei leeggeroofde bomen, waar een voorganger al- op kostbaar aardewerk. transparant porselein. kleuren. les heeft weggehaald. ◆ 21

zaterdag 29 september 2018 ndzeven natuur

redactie nd beeld ap / wildlife center of virginia Slang met twee koppen

parelamaniet past op herfsttafels De rode vliegenzwam is onze meest knolamaniet. De eerstgenoemde twee bekende amaniet, dankzij de rode hoed zijn niet gevaarlijk, de twee laatstge- met witte stippen. Maar de groep van de noemde zijn uiterst giftig. En ze zijn amanieten heeft in Europa ruim dertig amper uit elkaar te houden: bij jonge vertegenwoordigers. Zij hebben door- groene knolamanieten is de hoed gaans een ring om de steel en ze hebben overduidelijk groen, maar de oudere hoeden met witte plaatjes aan de exemplaren verbleken en zijn dan lastig onderkant. Als je wilt weten om welke te onderscheiden van gele en witte amaniet het gaat, speelt de kleur van de knolamanieten. Bovendien heeft de Een tweekoppige babyslang. De slang werd afgelopen week gevonden in een bovenzijde van de hoed en de tint van groene knolamaniet een ‘albino’-varie- tuin in Noord-Virginia. Het is uniek dat deze slang nog leeft, aldus een de bijbehorende schubben een grote rol. teit, die de groene kleurstof geheel mist. medewerker van het Wildlife Center of Virginia. In het verblijf zal onderzoek Zowel de stippen op de hoed als de ring Daarom kan ik iedereen afraden om gedaan worden naar hoe de slang functioneert. ◆ om de steel zijn de restanten van een amanieten op het menu te zetten. Maar vlies dat de jonge paddenstoel omsloot. het kan geen kwaad om een enkel De parelamaniet is in ons land de meest exemplaar te plukken voor een herfst- algemene amaniet. Deze paddestoel tafel. Het gif gaat niet door onze huid heeft rozebruine hoeden met schubjes heen. Zelfs een klein stukje proeven en die doorgaans iets lichter zijn dan de meteen weer uitspugen kan geen hoed. Hij schijnt eetbaar te zijn, mits hij kwaad. Alle kenners proeven regelmatig eerst wordt gekookt. Ik ken landgenoten van paddenstoelen om te achterhalen die hem met veel genoegen oppeuzelen. hoe ze heten. Het gaat alleen mis als je René Fransen beeld Michelle Fournet Maar de parelamaniet lijkt erg veel op de een giftige paddenstoel in zijn geheel panteramaniet (bruine hoed, witte kookt en oppeuzelt. Als je na een schubjes) die wel flink giftig is. Een boswandeling je handen wast, kun je Bultrug is anders gaan zingen vergelijkbaar probleem doet zich voor bij best voor een herfsttafel wat padden- de witte, gele, groene en kleverige stoelen plukken. De bultrugwalvis maakt twee typen geluiden, vermoedelijk om te communiceren met soortge- noten: lange series geluiden die zich herhalen, wat ‘zingen’ wordt genoemd en korte kreten, het ‘roepen’. Amerikaanse onderzoekers hebben nu gekeken of het roepen door de jaren heen is veranderd.

De parelamaniet is in ons land de meest algemene amaniet. Zijn hoed is rozebruin met witte of rozebruine stippen. natuurtip: beschimmelde sinaasappel Bij een beschimmelde sinaasappel kun je goed zien dat een schimmel minuscule sporen vormt. Als de vrucht begint te Het reportoir van het roepen bij bultruggen is al jaren stabiel, het zingen rotten, zie je eerst een witte korst op de verandert wel. schil. Even later wordt de bovenlaag groen en poederig. Als je daarop blaast, dan zie je de sporen als groen poeder wegstuiven. De afbraak van citrusfruit is Ze vergeleken de eerste opnamen gehoord. Acht uitroepen zijn in alle de specialiteit van de schimmel ‘Penicel- van het geluid van bultruggen uit de onderzochte decennia waargeno- lium digitatum’. Verwante Penicillium- jaren 1970 met opnamen uit de laat- men, terwijl alle zestien typen roep soorten leven op andere fruitsoorten, op ste drie decennia. In deze periode in ten minste drie decennia zijn ge- brood of in melkproducten. Zij zorgen van 36 jaar bleek het roepen niet vonden. Daarmee lijkt het repertoire vaak voor het bederf van voedsel, maar sterk te zijn veranderd, maar het zin- van het roepen zeer stabiel binnen soms maken ze het juist smaakvol. gen wel. deze groep walvissen. Het zingen, zo Sommige schimmels worden ingescha- bleek uit eerder onderzoek, veran- keld voor het maken van kaas. De De onderzoekers vonden zestien ver- dert wel sterk door de jaren heen. karakteristieke smaak van Camembert schillende soorten roepen bij bult- Verder onderzoek moet nu uitwijzen en Roquefort is uitsluitend te danken De witte schimmel op citrusfruit is een ruggen in foerageergebieden ten hoe het patroon van roepen en zin- aan Penicilliumschimmels. penicillinesoort. zuidoosten van Alaska. Daarvan zijn gen zich ontwikkelt bij individuele er twaalf zowel in 1976 als in 2012 bultruggen. ◆ 22 ndzeven zaterdag 29 september 2018 denksport

zoek de zeven verschillen

beeld ap / Ajit Solanki, bewerking Hendrik Jan Vermeer

trapper van de fietskar is verdwenen, ook de spiegel van de auto mist en het reclamebord is leeg. is reclamebord het en mist auto de van spiegel de ook verdwenen, is fietskar de van trapper

weg, stuk meer flatgebouw, man heeft flesje SPA in zij hand, hand, zij in SPA flesje heeft man flatgebouw, meer stuk weg, zijn rechtsboven jongens haar, haar in wat mist Beeld Oplossing:

ZESTIENDE ND-SCRABBLESPEL RONDE 3

door Heerco Walinga

Toen ik de uitslagen van ronde 2 bekeek, kwam wil zeggen: het woord is prima, maar de plaat- bij mij de gedachte op om de redactie te vragen sing zou wel wat meer aandacht kunnen vra- deze keer het geheel op een kwart van de grootte gen); JOG (HG3, 21). af te drukken. Deze derde ronde mag met een ge- Dat laatste bracht een vreemde gedachte voort: rust hart de ronde van de verkleinwoorden ge- JOG komt van ‘joggen’, een bezigheid die we noemd worden. En een passende lay-out leek me veelvuldig kunnen waarnemen: iedereen kent wel wat. Maar, bedenkend dat dat voor deelne- wel de bezwete, zwoegende, maar soms ook soe- mers met bril mogelijk een probleem zou vor- pel lopende mensen in gehucht, dorp of stad die men, zag ik er maar van af. zich voortspoeden zonder plaatselijk, maar met BOEGJES leverde 84 punten op. Toen ik, vanaf fysiek doel. Mij intrigeren vooral de joggers die mijn vakantieadres, de letters had geprikt zag ik – noodgedwongen door rode lichten of spoorbo- al snel deze mogelijkheid, en, weer thuisgeko- men – hun spieren warm proberen te houden men drukte ik de letters alvast in mijn reisScrab- door rek- en strekoefeningen, of door ‘pas op de blebordje. Voorbarig, natuurlijk, want ik ben in plaats’. Overigens: mij valt op dat het in mijn de afgelopen twaalf jaar vaak voor verrassingen omgeving vooral dames zijn. Een joch zie ik rela- komen te staan, maar deze keer was het de beste tief weinig bezig met joggen. Hoe dan ook: be- oplosing. wegen is prima. Goed voor de conditie en de om- Dan nu maar de andere mogelijkheidjes: HEGJES vang. (VH4, 30); HEGJE (VH4, deze inzender had de S Als u weer terug bent van uw ommetje joggen, over het hoofd gezien, kan gebeuren, maar toch kunt u zich bezighouden met DDEMORU. Een jammer); JOEG (HG7, 29); BAGJES (VG5, 28); eerste poging leverde mij al interessante moge- HOESJE (VH4, 26); BOEGJES (VC7, 24, wat maar lijkheden op. Nu u (wat het kortste gedicht is).

nd scrabble spelregels Scrabble® is a registered trademark Scrabble® tiles by permission of J.W. Spears & Sons ltd.

1. Per ronde kan een deelnemer één woord insturen. 4. Bij woorden van meer dan 9 letters (en de daarvan 10. Voor het overige gelden dezelfde regels als bij het Inzendingen met alternatieve oplossingen waarbij geen afgeleide vervoegingen, verbuigingen, meervouden en bordspel Scrabble® keus wordt aangegeven, krijgen geen punten. verkleiningen) geldt van Dale, Groot Woordenboek der 11. Insturen kan op drie manieren: 2. Bij de inzendingen dienen, naast uw naam, adres, post- Nederlandse taal als criterium. a. Via www.walinga.org. Dat wijst zich vanzelf. code, woonplaats, vermeld te worden: uiteraard het 5. Bij grammaticale zaken zal Wolters’ Algemene Nederland- b. U kunt zelf een e-mail opstellen en versturen aan gevonden woord, het rondenummer en de plaats waarop se Spraakkunst de doorslag geven. [email protected] de eerste letter van het woord gelegd moet worden. 6. Afgekeurd worden: schuttingwoorden en vloeken. c. U kunt een ouderwetse (brief)kaart zonder envelop Bijvoorbeeld: BOEKWERK, RONDE 7, HM5, waarbij H staat 7. In twijfelgevallen beslist de samensteller. Corresponden- versturen aan: C. Wiegel, Raadhuishof 36, voor Horizontaal en M5 voor het vakje waarop u de eerste tie daarover vraagt zo veel tijd, dat beantwoording ervan 2651 JJ Berkel en Rodenrijs. letter van het woord wilt leggen. over het algemeen niet tot de mogelijkheden behoort. 12. Nadat alle letters uitgelegd zijn zal aan de tien deel- 3. Goedgekeurd worden alleen die woorden die voorkomen 8. We gaan ervan uit dat de deelnemers geen computer- nemers die de hoogste score in de ladderstand hebben in de Officiële Scrabble WoordenLijst (OSWL) met als ISBN programma gebruiken om hun woord te vinden en/of te behaald een prijs worden toegezonden. Bij het daarop- 9789460773211 (verkrijgbaar door een e-mail met uw controleren. volgende spel beginnen zij opnieuw met een score, adresgegevens te sturen naar [email protected] € 24,99, 9. Inzendingen dienen uiterlijk de vrijdag na de plaatsing waarvan de hoogte wordt bepaald door het gemiddelde verzendkosten: € 1,99), in samenhang met de gepubliceer- van elke ronde binnen te zijn. Als u per e-mail instuurt, van alle deelnemers. De overige deelnemers behouden de correctielijst van de Nederlandse en Belgische Scrab- graag het woord zonder spaties noteren, dat vergemak- in de ladderstand hun tot dan toe behaalde aantal blebonden (zie daarvoor de website www.vandale.nl). kelijkt de administratie. punten. 23

zaterdag 29 september 2018 ndzeven denksport

cryptogram

horizontaal: verticaal: 1 2 3 4 Duidelijk overeind blijven. (10) 1 Daaraan zitten we te 45 7 Met de fiets en de benenwagen applaudisseren. (10) 2 Rimpels in komen we hogerop. (12) het voorhoofd zijn gevaarlijk. (10) 6 10 Non-alcoholische variant 3 Ik vertel in Duitsland dat op een Brand-biertje. (15) het maar een verhaal is. (4) 7 12 Kunstwereldje. (5) 5 Daarin bergt men het 13 Rijstleverancier in de persoon muziekinstrument op. (7) 6 Van 8 9 van Amerika. (5,3) 14 Dan vindt dat voormalig staatshoofd is 10 11 de wisseling van de wacht geen postzegel. (6) 8 Schijnt de plaats. (15) 18 Dik boek over lichtbron van een bende in huis panne? Daar hebben we geen te hebben. (8) 9 Luchtkoker. (8) kind aan. (7) 20 Daar wordt 11 Bevat informatie achter 12 13 uw blik zuiverder door. (7) trommels. (12) 15 Dat zit in een 22 Brommers in de bak. (13) pretballon en daar zijn we weg 23 Die vliegen voor een van. (7) 16 Horecagelegenheid beroemd vervoerbedrijf. (6) die diepvriesmaaltijden 14 15 16 17 24 Buitenlandse winkel. (4). voorschotelt. (8) 17 Munt die overeind wordt gehouden. (7) 19 Fietsriem. (6) 21 Die kan 18 19 20 21 beestachtig ziek zijn. (4).

22 oplossingen 23 24

Oplossing cryptogram De oplossing van deze puzzel van 22-09-18 komt in het ND van zaterdag 6-10-18 horizontaal: 6 hellingproef, 8 tekenfilm, 9 kooi, 11 dood bier, 12 talud, 13 lijnen, 14 aanmanen, 15 meerjarenbeleid, breinbreker 17 data, 18 takkenbos, 22 balkeQ- endenorm, 23 regenereren Welke hersencel zit hier niet op haar plaats? verticaal: 1 telefooncentrale, 2 elfenbankje, 3 snuffelaar, 4 bromstem, 5 ven- kelknol, 7 bordenwisser, 10 edel- smid, 16 boerderij, 19 aanleg, 20 bonen, 21 skiën

Oplossing vorige breinbreker De cijfers van de toetsen komen overeen met hun plaats in het alfabet. Toets 1, 2 en 3 zijn al door A,B en C

© Sanders Puzzelboeken 180811

schaken B.H. Wilders • Koning Nobelpad 24 3813 KK Amersfoort. E-mail: [email protected]

Langzaam maar zeker nadert de Karolyi maakt het niet te ingewik- jarige leeftijd grootmeester werd. Pf1 Pd8 17.Pg3 de bekende Spaan- wedstrijd waar miljoenen schakers keld, zodat ook de clubspeler het Caruana heeft Italiaanse voorou- se manoeuvres c5 18.Dd2 c4 19. ▒ ▒♖▒ ♗ naar uitkijken: de strijd om de we- goed kan volgen. Maar wie alleen ders, maar is van geboorte Ameri- Lc2 Ph7 20.b4 cxb 21.Lxb3 Le6 22. ▒♟♖ ▒ ▒ reldtitel tussen Carlsen en maar wil genieten van prachtige kaan. Hij is daarmee de tweede Lc2 Tc8 23.Ld3 Pb7 24.Tec1 Dd8 Caruana. Uitgevers van schaakboe- eindspelen komt ook volledig aan Amerikaan die kans maakt op de 25.Db2 Pxa5 26.Pd2 d5 27.Te1 Lb8 ♘▒ ▒ ▒ ▒ ken lopen zich al warm te trappen, haar of zijn trekken. Caruana moet wereldtitel. Hij stond bekend als 28. exd5 Lxd5 29.Lf5 Tc6 30.Da3 zoals New In Chess, waar recente- het in de match maar niet op het aanvaller, maar is tegenwoordig Pb7 31.Tad1 exd4 32.Lxd4 Pg5 veel ▒ ♟♚♟♘▒ lijk twee boeken over deze spelers eindspel laten aankomen ... En zo vooral een allround schaker die afwachtend spel maar 33.c4 Caru- verschenen. Allereerst het boek komen we bij het tweede boek: tijdens de tweekamp in november ana ziet de dreigingen van zwart ♗▒ ▒ ▒ ▒ over Carlsen (de wereldkampioen) Alexander Kalinin: Fabio Caruana best eens voor een verrassing zou over het hoofd : 33..Txe1+ 34.Txe1 ▒ ▒♞♟ ♔ van Tibor Karolyi: Endgame Virtu- (ISBN 978-90-5691-813-2, €19.95). kunnen zorgen. Maar dan moet hij Le6 met aanval op Ld4 35.De3?? oso Magnus Carlsen (ISBN 978-90- De auteur is een deskundig trainer wel beter opletten dan in de nu maar dit lost het probleem niet op ▒ ▒ ▒ ▒ 569-1776-0, €24,95). De auteur uit Rusland en dat blijkt ook uit volgende partij die vorig jaar werd ( ook 33.Lxe6 Txe6 34.Txe6 Pxe6 laat in vijf hoofdstukken de car- zijn behandeling van de partijen gespeeld tijdens het toernooi op 35. Le3 Lxg3 36.fxg3 Dc7 is beter ▒ ▒ ♕ ▒ rière van Carlsen zien (in chrono- die voorbij komen, deels ook the- het Isle of Man. Caruana-Carlsen voor zwart) integendeel 35.. Lf4 en logische volgorde). Carlsen wist al matisch. Het boek is een soort bio- 1.e4 e5 2.Pf3 Pc6 (dus geen Pf6, het wit geeft op, want 36. Dxf4 Pxh3+ , op zeer jeugdige leeftijd remise- grafie vanaf het moment waarop Russisch, op dit moment het be- en de witte dame is overbelast met achtige eindspelen op onnavolg- Caruana als vijfjarige naar Brook- langrijkste wapen van Caruana) 3. de verdediging van Ld4 en Pd2 bv bare wijze tot winst te voeren, al lyn verhuisde en daar onder de Lb5 a6 4.La4 Pf6 5.0-0 b5 (geen 36.Dd3 Lxd2 37.Dxd2 Pf3 +. Pro- moest het 60 of 70 zetten duren. hoede kwam van de in schaakkrin- Pxe4, die spectaculaire opening bleem 2699 is een driezet van Ea- Zo kan men kennismaken met 90 gen vermaarde Pandolfini die on- ziet men helaas steeds minder) 6. ton: Wit: Kf7, Dd2, Tb5, Te8, Lg4, van de mooiste eindspelen en middellijk het talent herkende, Lb3 Lc5 7.c3 d6 8.a4 Tb8 9.d4 Lb6 Lg7, Pb7, Pe7. zwart: Ke4, Dc7, Ta7, daarmee veel leren over het eind- want net als Carlsen was Fabio een 10.a5 La7 11.h3 0-0 12.Le3 Ta8 13. Th6, La1, Pg1, Pg8, pi a5, g5, g6, h4. spel voor de eigen partijen, want echt wonderkind dat al op vijftien- Te1 h6 14.Pbd2 Te8 15.g4 De7 16. Probleem 2696:1.Pd5! 24 ndzeven zaterdag 29 september 2018

van 12 tot 20

Machteld Meerkerk beeld Boudewijn Benting

De jongere van tegenwoordig, wie is dat? Vandaag: Kylian Luik uit Tweede Exloërmond (Groningen). Hij houdt van debatteren, wil na zijn havo-examen bestuurskunde gaan studeren en is graag actief in de kerk.

Kylian 17 jaar

‘Stel je een heel gewoon gezin voor: vader, moeder, twee kinderen, vrijstaand huis met een trampoline en blokhut in de tuin, een hond. Uit zo’n gezin kom ik. Ik ben de oudste, mijn broer- tje is veertien maanden jonger. We hebben een goede band als broers, we trekken als vrienden met elkaar op. Tweede Exloërmond is een klein dorp in Groningen, met officieel net iets te veel inwoners om een gehucht genoemd te worden. Er is niet heel veel te doen. Op zondag is er wel altijd de jeugdclub van de baptistenkerk, waar iedereen naartoe komt. Die kerk ligt midden in het dorp, dus dat is gewoon makkelijk. Ook bij- voorbeeld mijn buurjongen, een goede vriend, komt erheen, hoewel hij niet christelijk is. Zelf zijn we lid van de baptistengemeente in Val- thermond, een paar kilometer verderop. Daar zitten ook heel veel vrienden. Op een goede zondag zitten er honderd mensen in de dienst, dus je kent iedereen. Er is saamhorigheid, dat vind ik mooi. Ik doe graag kinderwerk, geef bij- belstudies of doe een poppenspel. Dat moti- veert me ook. Ik weet van mezelf dat ik geen zin zou hebben om erheen te gaan, als ik niets te doen zou hebben. Afgelopen zomer ben ik een aantal weken in Duitsland geweest als animatiemedewerker. Ik heb me aangemeld bij Recrateam, een organi- satie die recreatiewerk verzorgt. Dat is natuur- lijk seizoenswerk en ligt nu even stil, maar voor volgend voorjaar ben ik alweer volgeboekt. Verder werk ik elke vrijdagavond in de spoel- keuken van een wokrestaurant. En ik heb nog een bijbaantje: ik geef taalles aan twee kinde- te denken. Misschien kan ik er ook een bijbaan- ren van de Chinese eigenaar. Ze spreken wel tje van maken, want als je goed genoeg bent, goed Nederlands, maar lezen is lastiger voor ze. ‘Ik ben heel blij met kun je er geld mee verdienen. Maar het halen Ook hebben ze een achterstand qua Engels. van mijn examens gaat natuurlijk wel voor. Ik Ik zit nu in havo-5 op de Ubbo Emmius in ben nu druk met het leren van een tentamen Stadskanaal. Dat is zeventien kilometer fietsen. economie en heb de controller al een paar da- Eerst fiets ik naar Musselkanaal, vanaf daar mijn mondigheid’ gen niet opgepakt, maar op andere momenten fiets ik de laatste tien kilometer samen met een kan ik er makkelijk vijf tot twintig uur per vriend. De school is klein, zo’n duizend leerlin- week mee bezig zijn. Een andere hobby van mij gen. Ik heb een goede klas. Mijn positie in de is reddend zwemmen. Ik train elke zaterdag- klas zou ik neutraal willen noemen: ik ben niet ochtend. Niet veel mensen doen het, het is echt de populairste, maar ook niet het pispaaltje van een niche. Naast praktijk krijg je theorie: hier is de klas. Ik heb het profiel ‘economie en maat- posters voor de ChristenUnie. Ik ben heel blij door mijn ouders. Voor de andere kosten ben ik een drenkeling, hij is bewusteloos en je hebt schappij’ gekozen en heb een aantal uur in de met mijn mondigheid. Met school doen we al aan het sparen, hoewel er in december wel geen materiaal bij je, wat doe je? Of: hier is een week het vak beweging, sport en maatschappij. mee aan IMUNA: International Model United twee platform fighting games uitkomen die ik drenkeling, hij is bewusteloos en je hebt een Het verschilt per keer wat we doen, pas ston- Nations of Alkmaar. Dat is een soort conferen- graag wil hebben. Dan ben ik weer 180 euro klos touw, wat doe je dan? In het laatste geval den bijvoorbeeld waterskiën en kogelstoten op tie in Alkmaar, waar we met jongeren van scho- lichter. Het zijn strategy games, het bedenken moet je de klos natuurlijk niet gebruiken om het programma en als excursie gingen we skiën len uit heel Europa in de vorm van een rollen- van een strategie om met je karakters van Nin- naar de drenkeling toe te gooien, want als hij in Oostenrijk. Binnenkort gaan we eerste- en spel één van de commissies van de Verenigde tendo, zoals Mario en Pokémon, zo lang moge- bewusteloos is, heb je daar niets aan. Mijn di- tweedeklassers lesgeven, daar krijgen we dan Naties vertegenwoordigen. We schrijven reso- lijk op een zwevend platform te blijven. Het ploma Lifesaver 1 heb ik al gehaald, ik ben nu ook een cijfer voor. Op school zit ik in het de- luties namens een land, brengen die in in de gaat er vriendelijk aan toe, ik heb niets met bijna zover dat ik Lifesaver 2 heb. Uiteindelijk batteam, ik ben een ontzettende fan van debat- commissies en discussiëren erover, allemaal games vol geweren. Toen ik naar de middelbare zou ik wel willen solliciteren als lifeguard, bij- teren. Politiek is daarom echt mijn ding. Dat uiteraard in het Engels. Na mijn examen wil ik school ging, ontdekte ik deze games al en ik voorbeeld in een zwembad. Dat zou ook een heb ik van mijn moeder. Zij was dit jaar ver- graag bestuurskunde gaan studeren op het hbo bleek er best goed in te zijn. Ik vind het echt mooie manier zijn om het geld voor mijn studie kiesbaar bij de gemeenteraad en stond op de in Leeuwarden. Het collegegeld wordt betaald heel leuk om ermee bezig te zijn, om erover na bij elkaar te krijgen.’ ◆