Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” Universidade de

ANIVERSARIO MEMORIA DE ACTIVIDADES 2005-2015

10º www.usc.es/ehec

Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario. Memoria de actividades 2005-2015

Director: Fernando Cobo Subdfirector: José Carlos Otero Xefe de Estación: Rufino Vieira Encargada do laboratorio, calidade e servizo a investigadores: Sandra Barca

Investigadores Lorena Lago María José Servia María Teresa Couto María del Carmen Cobo David José Nachón Pablo Gómez Carlos Morquecho Sergio Silva

Fotografía, deseño e maquetación: Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con”

Santiago de Compostela, abril de 2016.

Índice

Introducción...... 5 Misión, visión y valores...... 5 Obxectivos...... 6 Estrutura e organización...... 8 Características do persoal e principais funcións...... 8 Infraestrutura de investigación...... 10 Equipamento...... 10 1.- Actividade investigadora...... 15 Reunións científicas...... 15 Uso das instalacións para proxectos de investigación...... 16 Estancias de investigadores...... 16 Visitas de investigadores...... 17 Acordos con outras institucións...... 17 Participación en comités de expertos...... 18 Relatorios en congresos...... 19 Publicacións científicas...... 19 2.- Actividade docente...... 35 Prácticas de alumnos de 1º e 2º ciclos universitarios...... 35 Docencia en cursos de doutoramento, posgrao e másteres...... 35 Outros cursos de formación universitaria...... 36 Defensa de traballos académicos...... 36 Prácticas en empresa de alumnos universitarios...... 36 Prácticas en empresa de alumnos non universitarios (FP2)...... 37 3.- Actividade de extensión universitaria...... 39 Organización de cursos e actividades educativas e de divulgación...... 39 Edición de materiais e medios de comunicación...... 41 4.- Servizos a terceiros...... 43 Servizos e redacción de informes...... 43 Informes periciais...... 44 Asesoramento á administración e a asociacións...... 44 5.- Traballo de campo e laboratorio...... 45 Mostraxes de campo...... 45 Traballo no laboratorio...... 45 6.- Actividade promocional da EHEC...... 47 Visitas de centros de ensino e asociacións...... 47 Representación da EHEC en conferencias e mesas redondas...... 48 7.- Premios e distincións...... 49 8.- Institucións, empresas, etc. involucradas na actividade da EHEC...... 51

Memoria de actividades (Español)...... 57

Activity report (English)...... 65

Rapport d’activité (Français)...... 73

Introducción

INTRODUCCIÓN A Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” (EHEC) con entidades publicas e privadas, e o establecemento e da USC creouse coa axuda de fondos europeos e foi coordinación de relacións de intercambio científico con formalmente inaugurada o 27 de outubro do ano 2004. É outras Universidades e institucións científicas de España e unha estación de investigación de campo única en España, de outros países. pola súa especialización no estudio das augas continentais. A nosa visión é facer da EHEC un grupo recoñecido no marco da investigación en Hidrobioloxía, no que a excelencia Misión, visión e valores sexa un dos alicerces estratéxicos sobre os que, a través do A misión da EHEC é ofrecer as instalacións e medios desenvolvemento de diversos proxectos de investigación en axeitados para o estudio dos ecosistemas acuáticos ecoloxía das augas doces e coa tecnoloxía máis avanzada, se continentais. A súa creación persegue un triplo obxectivo: converta nunha ponte na cooperación entre os organismos a investigación en materia de Hidrobioloxía, a formación xestores e os organismos de investigación, onde se superior científico-técnica e a divulgación do avance científico acheguen opinións sobre a conservación e recuperación dos como vía para solicitar dos cidadáns a súa cooperación na ecosistemas acuáticos baseadas no axeitado coñecemento conservación do medio natural. científico.

A EHEC foi creada co fin de propiciar, fomentar e desenvolver A EHEC naceu cun claro compromiso de responsabilidade a investigación en Bioloxía das Augas Continentais, facilitando social, desenvolvendo continuamente a actividade aos investigadores as súas instalacións e medios dispoñibles docente, que abrangue a formación práctica de estudantes para o desenvolvemento dos traballos científicos, proxectos Universitarios; o desenvolvemento de cursos de posgrao e de investigación, teses de doutoramento, reunións científicas, másteres en contacto directo co medio acuático; a educación o asesoramento e colaboración en materia de investigación medioambiental en niveis non universitarios e cursos de

7 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

No desenvolvemento da súa actividade réxese pola calidade técnica e humana, eficiencia, equidade, responsabilidade, mellora continua e traballo en equipo.

Obxectivos

Investigación Na súa actividade científica, o equipo da EHEC traballa principalmente en aspectos de investigación básica, sobre invertebrados acuáticos e peixes migradores, e en investigación aplicada, en todo o relativo ao control e avaliación da contaminación en ambientes acuáticos continentais. Investigación básica: Os estudios de hidrobioloxía descritiva e funcional, a través do desenvolvemento de diversos proxectos de investigación en ecoloxía das augas doces de ambientes lénticos e lóticos (produción primaria e secundaria, dinámica de poboacións, estudio de ciclos vitais, ecoloxía trófica, etc.) constitúen o corpo fundamental capacitación para profesionais relacionados coas augas deste bloque e o marco teórico sobre o que se sustentan doces, potenciando a calidade persoal e profesional dos seus os programas de xestión, conservación e recuperación dos destinatarios. ecosistemas acuáticos. Este compromiso esíxenos unha ampliación e actualización A análise da biodiversidade das augas continentais é unha das constantes da prestación dos nosos servizos para proxectar principais liñas de investigación do centro. De feito, a EHEC cara a sociedade o avance científico como vía para requirir ten como obxectivo prioritario impulsar a investigación da dos cidadáns a súa cooperación na conservación do medio fauna doceacuícola, ocupándose de aspectos tan diversos acuático a través de diversas actividades divulgativas. como a realización de inventarios e o cartografado, os estudios faunísticos e de autoecoloxía das especies de : Pola súa especialización científica, a EHEC Valores importantes grupos de invertebrados acuáticos, o estudio da contribúe activamente á defensa e protección do patrimonio estrutura e evolución temporal das poboacións de peixes, da natural, e propicia o desenvolvemento sostible ampliando calidade biolóxica das augas, do avance en restauración do o coñecemento e fomentando novas formas de xestión e hábitat e dos impactos das invasións biolóxicas. administración dos recursos naturais. Pola súa pertenza á Universidade de Santiago, participa como membro activo Investigación aplicada: O perfeccionamento da e comprometido coa sociedade, tratando de promover na metodoloxía de caracterización da calidade biolóxica das cidadanía estes valores. augas epicontinentais (índices bióticos, análises teratolóxicos,

8 Introducción

ensaios de toxicidade, avaliación de impactos, ...), permiten elaboración de textos informativos, asesoramento a mellorar a xestión dos recursos, compatibilizando a demanda federacións e asociacións relacionadas coa pesca fluvial, etc. social sobre a auga e a conservación dos ecosistemas. Nesta labor divulgativa colabora con concellos e grupos A Estación de Hidrobioloxía pretende ser unha ponte na sociais implicados na conservación do medioambiente. cooperación entre os organismos xestores e os organismos Desde o inicio da súa actividade esfórzase en ser un referente de investigación, onde se acheguen opinións baseadas no á hora de buscar unha opinión seria, científica e independente adecuado coñecemento dos ecosistemas acuáticos naturais. de calquera ideoloxía política, pois o fin é a defensa do ecosistema desde un posicionamento científico-técnico. Docencia A potencialidade da EHEC para o desenvolvemento da docencia é case ilimitada, abrangue a formación práctica de estudantes universitarios, o desenvolvemento de cursos e másteres en contacto directo co medio acuático; a educación medioambiental en niveis non universitarios (Ensino secundario, Formación Profesional, etc.) e cursos de capacitación para profesionais relacionados coas augas doces (titulados medios, gardería ambiental, gardas xurados, etc.).

Divulgación A función de divulgación e extensión universitaria busca proxectar cara á sociedade o avance científico como vía para requirir dos cidadáns a súa cooperación na conservación do medio acuático a través de diversas actividades como visitas, exposicións temáticas, conferencias divulgativas, organización de cursos e seminarios de formación de monitores ambientais, organización de cursos de verán,

9 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

ESTRUCTURA E ORGANIZACIÓN O persoal fixo na Estación o forman o Director e Subdirector, sexan eles os que aproben e discutan as actividades a realizar o Coordinador ou Xefe de Estación e o Encargado de e o balance anual. laboratorio, calidade e servizo a investigadores; ademais intégranse tamén o persoal científico, profesores ou Características do persoal e principais funcións investigadores que desenvolvan o seu labor nas instalacións O Director da EHEC debe ser un membro do persoal da EHEC, así como o persoal investigador contratado con docente e investigador da USC, con coñecementos e cargo a proxectos ou persoal en periodo de formación formación en Hidrobioloxía, en activo e con dedicación a investigadora no centro. tempo completo; é nomeado polo Reitor, oída a Xunta Así, desde o ano 2009 formaron parte do persoal da EHEC de Goberno, por períodos de catro anos. Representa á once investigadores que contaron cun contrato por obra, Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” no ámbito outros once que dispuxeron dunha bolsa de cooperación das súas competencias; dirixe a Estación científica, técnica e en contratos e convenios (BC), sete bolseiros de iniciación administrativamente; elabora e planifica o programa anual de á investigación (BII), e dous investigadores contratados actividades, de acordo coas directrices aprobadas pola Xunta como persoal investigador en formación. Ademais entre de Goberno; coordina, xestiona e controla as actividades 2012 e 2014 o Encargado de laboratorio, calidade e servizo desenvolvidas pola Estación; informa das necesidades de a investigadores percibiu un contrato cargo da Contratación persoal, instalacións e equipamento; elabora as Memorias de Técnicos de Apoio (modalidade infraestruturas do anuais de Actividades e Económica e o proxecto de Ministerio de Ciencia e Innovación), e no 2015 contouse con orzamento da Estación; ademais elabora o Regulamento de dous bolseiros a cargo da Bolsa do plan de prácticas laborais Uso da Estación e vela polo seu cumprimento. Durante a da Deputación de . súa ausencia, delega a representación e aquelas funcións que considere necesarias no Subdirector ou no Xefe da Estación. O control organizativo e a actividade económica da EHEC se realiza mediante as memorias económicas anuais e a O Subdirector, nomeado polo Reitor a proposta do Director, planificación anual, que se presentan diante da Xunta de debe cumprir os mesmos requisitos que o Director; auxiliar Goberno da Estación, composta polo Reitor da Universidade ao Director nas súas funcións e o substituílo na súa ausencia. de Santiago de Compostela, un representante do Concello de Vilagarcía de Arousa e representantes das áreas de Zooloxía, O Coordinador ou Xefe da Estación debe ser titulado Botánica e Ecoloxía da Universidade de Santiago, para que superior en Bioloxía e ter coñecementos e formación en

Director

Coordinador do grupo de Grupo de apoio Subdirector apoio da USC da USC

Xefe de Estación

Encargado de Responsable Responsable laboratorio, de relacións Encargado Encargado de de actividades calidade e servizo cos grupos de de limpeza mantemento de campo a investigadores interese

10 Introducción

Hidrobioloxía. Auxilia ao Director e ao Subdirector nas súas funcións, e os substitúe na súa ausencia; asume as funcións de xestión, coordinación e control das actividades docentes e investigadoras levadas a cabo na EHEC por delegación do Director; custodia o equipamento científico, bibliográfico e material, a documentación e as coleccións de estudio e de referencia depositadas na EHEC; supervisa o labor do persoal de administración e servizos; e redacta as actas das sesións da Xunta de Goberno. O Encargado do laboratorio, calidade e servizo a investigadores debe ser licenciado en Bioloxía e ter capacidade técnica e de organización da actividade científica. Debe inventariar e pedir o material de laboratorio; almacena as mostras fixadas e perfectamente etiquetadas; xestiona e controla as mostras e o material de ensaio do laboratorio; realiza análises fisicoquímicas e microbiolóxicas de mostras de auga, análises granulométricas e de materia orgánica do sedimento; pon en marcha e desenvolve novos ensaios para a análise licenciado en Bioloxía, que será o encargado de coordinar as de mostras de auga; realiza o mantemento e calibración visitas e actividades divulgativas, xestionar a comunicación dos equipos de medida; proporciona información e externa a través da vinculación con outras institucións, servizo aos investigadores; informa das necesidades das promocionar a Estación e realizar enquisas aos clientes e instalacións e equipamento; e supervisa o mantemento grupos de interese. do laboratorio húmido. O responsable das actividades de campo debe ser licenciado O persoal investigador está formado por alumnos de en Bioloxía, con experiencia en mostraxes e identificación terceiro ciclo con experiencia investigadora, con bolsa da fauna e flora acuáticas. Debe supervisar as mostraxes, ou contratados especificamente para as actividades de comprobando o correcto desenvolvemento dos protocolos, investigación ou docencia desenvolvidas na EHEC, supervisar o mantemento dos aparellos de mostraxe, no marco de proxectos, convenios e contratos de organizar o almacén de pertrechos, supervisar os traballos de investigación. separación de mostras no laboratorio, e supervisar e asesorar De entre eles se selecciona un Responsable de relacións aos alumnos en prácticas de empresa. cos clientes e grupos de interese, que debe ser un O Coordinador del grupo de apoio é un licenciado en

11 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

Bioloxía, con experiencia na toma de mostras; debe planificar Equipamento as mostraxes xunto co responsable das actividades de campo, supervisar e asesorar ao grupo de apoio e redactar informes. Aloxamento Os membros do Grupo de apoio poderán ser licenciados O centro conta con todo o necesario para permitir aos en Bioloxía, Ciencias Ambientais, Veterinaria, Farmacia, investigadores visitantes vivir na EHEC mentres fan o seu Químicas, etc., ou Enxeñeiros de Montes, Ambientais traballo, eliminando deste xeito os trastornos que durante ou Químicos, así como estudantes de 1º e 2º ciclos ou de as súas estadías -máis ou menos longas- causa a busca de practicas en empresa dalgunha destas titulacions, e con vivenda. A zona de aloxamento conta con prazas para 14 capacidade de traballo en equipo. Dan apoio nas mostraxes investigadores distribuídas en catro habitacións, unha sala de campo, acondicionan o material de mostraxe, separan común (con TV, sistema vídeo-dvd, etc.), e unha cociña mostras no laboratorio e colaboran na elaboración das bases completa, con despensa e electrodomésticos. Ademais existe de datos. unha lavandería con lavadora e secadora.

Infraestruturas de investigación

O edificio foise dotando ao longo do tempo cos materiais necesarios para desenvolver proxectos no ámbito público (convocatorias competitivas da administración europea, autonómica e local) e privado.

Consta de tres plantas e baixo-cuberta. A planta baixa alberga o laboratorio de análise e o laboratorio “húmido”, provisto de acuarios e dous ríos artificiais. Nesta planta se dispoñen tamén os sistemas de bombeo, filtro e regulación de temperatura dos acuarios, almacéns para todo tipo de materiais de mostraxe (redes, vestiario, instrumentación...) e conxeladores, e mais un taller para a elaboración propia de equipos de investigación. No primeiro andar está o laboratorio de microscopía e a parte administrativa, cos despachos, aula-seminario e sala de informática; no segundo andar encóntrase a zona de residencia, con habitacións, baños e sala de lecer-comedor-cociña, para acoller aos investigadores e alumnos, e no andar situado na baixo- cuberta localízanse a biblioteca e sala de reunións.

12 Introducción

Desprazamento e transporte A EHEC dispón dun vehículo todoterreo cun remolque pechado e outro para embarcacións. Cóntase con catro kaiaks, dúas embarcacións pneumáticas e unha embarcación de fibra de vidro, cos seus accesorios de seguridade (chalecos salvavidas, cascos...), tres motores de gasolina e un motor eléctrico.

Material de mostraxe Para o desenvolvemento de tódalas mostraxes disponse de vadeadores e botas altas de varias tallas. Para realizar mostraxes de peixes posúense dous aparatos de pesca eléctrica de levar ás costas e un aparato de ribeira con capacidade de utilización simultánea de tres pértegas, ademais de redes de varias clases e tamaños (trasmallos, butróns, de cerco...). Isto compleméntase cos equipos de autoprotección, trueiros, caixas estancas e equipos de aireación para manter aos peixes estabulados, balanzas, ictiómetros, etc. Para a mostraxe de macroinvertebrados cóntase con redes de bentos tipo Surber (varios tamaños), cilindro de Neil, kicknets, mangas entomolóxicas, corer, e trampas de luz UV.

Para realizar mostraxes de plancto disponse de dúas botellas Van Dorn e dúas redes de plancto.

Para caracterizar o hábitat fluvial disponse dun profundímetro ecosonda, cintas métricas, telémetro, correntímetros, visores subacuáticos, bastidor cuadriculado, gravelómetro, dragas de diferentes tipoloxías, densímetro de espello, etc. así coma sondas multiparamétricas (pH, Tª, condutividade, TDS, osíxeno disolvido) e dun GPS Trimble. Como material de apoio, a EHEC dispón dunha carpa de traballo inchable, dous xeradores portátiles de corrente e neveiras isotermas e eléctricas. Cóntase tamén con cámaras de vídeo e fotográficas dixitais e subacuáticas.

Material de marcado Na EHEC tamén se dispón do material necesario para a marcaxe e seguimento de peixes con marcas PIT Tag, FLOY

13 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

e con elastómero fluorescente, así coma de transmisores (Implant transmitter e External transmitter), receptores e antenas para o seu seguimento mediante radiotelemetría.

Material de laboratorio e análise A EHEC conta con numeroso material óptico e cun completo equipamento para a análise fisicoquímica e bacteriolóxica. O laboratorio de microscopía está equipado con material Nikon e conta con estereomicroscopios de tres modelos diferentes e dous microscopios, un deles invertido. Compleméntanse cun analizador de imaxes con cámara dixital de 12 Mpx de resolución con software de biometría. Ademais cóntase cun sistema de inclusión en parafina e un microtomo de rotación Leica para análises histolóxicas.

O equipamento para a análise fsicoquímica e bacteriolóxica inclúe balanzas de precisión, unha columna tamizadora en húmido, forno mufla, campás extractoras de gases, termoaxitadores e axitadores mecánicos, dúas centrífugas de sobremesa, sistema de auga ultrapura; espectrofotómetros (de circuíto pechado refrixerado ou mediante un sistema aberto cubetas e de microplacas), un microespectofotómetro Nano- de circulación. Ademais disponse dun refrixerador industrial Drop; un fluorímetro Qubit 2.0; varios xogos de pipetas de auga e catro refrixeradores portátiles para acuarios. Eppendorf, turbidímetro, pHmetro e conductivímetro de mesa, estufas de desecación e de cultivo, rampa de filtración Información e tratamento de datos de auga, termorreactor, autoclave, etc. O centro dispón dunha aula de informática totalmente Para a conservación de mostras a EHEC dispón de equipada con impresoras, escáner e ordenadores con software frigoríficos, arcas conxeladoras de gran capacidade, actualizado para a edición de textos e imaxes, tratamento crioconservador de Nitróxeno líquido e un ultraconxelador estatístico, información xeográfica, etc. e conexión á internet. New Brunswick -85ºC. Ademais a EHEC conta cunha nutrida biblioteca científica O laboratorio húmido conta con 21 acuarios independentes sobre diferentes aspectos da bioloxía e ecoloxía dos medios e dous ríos artificiais que poden ser alimentados mediante un acuáticos continentais.

14 Introducción

XESTIÓN DE CALIDADE

No ano 2009 a Estación de Hidrobioloxía “Encoro do A cualificación, outorgada en puntos EFQM, debe ser revisada Con” da USC (EHEC) obtivo, mediante un proceso de cada dous anos e permite comparar o nivel de excelencia certificación externo pola EFQM (European Foundation dunha entidade co dos seus principais competidores. No for Quality Management), o “Selo de Compromiso cara á caso da EHEC, foi renovada no 2011, no 2013 e, finalmente, Excelencia Europea 200+” polo seu Sistema de Xestión. no 2015. A correcta implantación dos plans de acción foi validada por Lloyds Register Quality Assurance (LRQA) de O Selo de Excelencia EFQM é un distintivo europeo con maneira que a EHEC superou todas as fases da certificación recoñecemento internacional que certifica a calidade do e renovou o Selo de Compromiso cara á Excelencia Europea traballo desenvolvido por entidades, tanto públicas como 200+, que é outorgado polo CEG representante en España privadas, preocupadas por mellorar a súa xestión de forma do “Committed to Excelence”. continuada. No seu día a “Axencia Nacional de Avaliación da Calidade e Acreditación” (ANECA) e o “Club Excelencia en Trátase dun recoñecemento claro ao esforzo e á Xestión” (CEG) asinaron un convenio de colaboración no que profesionalidade do equipo da EHEC que conxunta o modelo EFQM foi adoptado en España para a avaliación unha longa experiencia e capacitación en Hidrobioloxía da administración pública tanto pola Administración Xeral con prácticas excelentes de xestión, enfocadas á mellora do Estado como por varias administracións de Comunidades continua da organización, dos seus recursos e á satisfacción Autónomas. permanente dos seus grupos de interese.

15 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

16 Actividade investigadora

1.- ACTIVIDADE INVESTIGADORA

Reunións científicas A estación organizou vinte reunións científicas durante este Implications for water and carbon cycles” (2011) e no período; as temáticas das mesmas inclúen: Proxecto TWINNING TR 09 IB EN 03 “Capacity • Seminarios de especialización, como o “Seminario de building on water quality monitoring” (2012). Especialización Científica en Restauración de Ecosistemas • Reunións con investigadores franceses, portugueses e Acuáticos” (2006). ingleses, para discutir aspectos da bioloxía e ecoloxía de • Seminarios de asesoramento cos participantes no congreso especies de peixes migradores ameazadas, como as alosas internacional “Managed forest in future landscapes. (Alosa alosa e Alosa fallax) e lamprea mariña (Petromyzon marinus), e establecer redes de seguimento e observación das súas poboacións (Proxecto GALICTIA) ou coordinar 2015 proxectos de estudio conxuntos, como o proxecto 2014 MIGRANET – SOE2/P2/E288 (Interreg IV B), do que a 2013 EHEC foi xefe de fila. 2012 2011 • Asemblea fundacional de AGAIA - Asociación Galega de 2010 Investigadores da Auga (2009). 2009 • Reunións de organización de congresos como o XIV 2008 Congreso Ibérico de Entomología (2010) e as XXXII 2007 2006 Jornadas de la Asociación española de Entomología 2005 (2015). 2004 • Reunións cos investigadores europeos do grupo de 0 1 2 3 4 5 6 traballo “Working Group on Data Poor Diadromous

Número de reunións científicas organizadas anualmente pola EHEC. Fish (WGDAM)” do ICES (International Council for the Exploration of the Sea) (2015).

17 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

Uso das instalacións para proxectos de investigación Estancias de investigadores Os laboratorios e demais instalacións e medios da EHEC Un capítulo importante nas actividades realizadas no centro están abertos ao uso por parte de investigadores da USC e ten que ver coa realización de estancias de investigación, doutras universidades e centros de investigación. Durante tanto por profesores universitarios como por alumnos estes anos foron empregados para o desenvolvemento de 24 que desenvolveron parte da investigación das súas teses de proxectos de investigación, a meirande parte da USC, pero doutoramento na EHEC. Catorce investigadores utilizaron tamén da Universidade de e A Coruña. A gráfica mostra as instalacións con estes fins, realizándose finalmente o número de proxectos que se desenvolveron anualmente na 32 estancias de investigación, pois algúns investigadores EHEC; varios dos proxectos duraron dous ou máis anos. repetiron en diferentes anos e outras veces varios investigadores dun mesmo centro realizaron a estancia simultaneamente.

2015 2015 2014 2014 2013 2013 2012 2012 2011 2011 2010 2010 2009 2009 2008 2008 2007 2007 2006 2006 2005 2005 2004 2004

0 2 4 6 8 10 12 14 0 2 4 6 8 10 12

Número de proxectos de investigación desenvolvidos nas instalacións da EHEC. Número de estancias de investigación realizadas na EHEC.

Os investigadores proviñan dos seguintes centros: • Museo Nacional de Ciencias Naturales (CSIC, Madrid). 2004, 2006 • Real Jardín Botánico de Madrid (CSIC). 2004, 2006 • Estation de Physiologie et Ecologie des Poissons (INRA-ENSA, Rennes, Francia). 2005. • Escola Superior Agrária de . . 2006 • Universidade de Vigo, Departamento de Ecoloxía e Bioloxía Animal. 2007, 2008, 2009 • UMR INRA (Francia) - Agrocampus Rennes: Ecobiologie et Qualité des Hydrosytèmes Continentaux de Rennes e do URM Ecologie et Santé des Ecosystèmes. 2008, 2009, 2011 • UMR INRA (Francia) - Agrocampus Rennes: Ecobiologie et Qualité des Hydrosytèmes Continentaux de Rennes e do URM Laboratoire d’Ecologie Halieutique. 2008, 2009, 2011 • USC. Escola Superior de Enxeñería (Enxeñería Ambiental). 2008 • UNED. Facultade de Ciencias de Madrid. Dpto. de Física Matemática e Fluídos. 2009, 2010, 2012, 2014 • UMR - Ecobiop INRA - Pôle d’Hydrobiologie de St Pée sur Nivelle. Unité Mixte de Recherche Ecologie

18 Actividade investigadora

Comportementale et Biologie des Populations de Poissons. 2010, 2011 • Instituto de Ciências Biomédicas Abel Salazar (ICBAS) de Porto (Portugal). 2010 • CIIMAR (Interdisciplinary Centre of Marine and Environmental Research) da Universidasde de Porto (Portugal). Aquamuseu do río . 2010 • Universidad Autónoma del Estado de Méjico (Méjico). 2015

Visitas de investigadores De xeito similar ao ocorrido no apartado anterior, un total de 29 investigadores teñen visitado as instalacións durante estes anos con fins científicos. A gráfica mostra de forma conxunta as estancias e as visitas de investigadores.

Excluíndo as numerosas visitas realizadas por diferentes de Aquitaine (Francia). 2012 profesores da comunidade universitaria da Universidade • Universidad de Alicante. Centro Iberoamericano de de Santiago de Compostela, as aquí citadas proviñan dos Biodiversidad (CIBIO). 2012, 2015 seguintes centros: • Game&Wildlife Conservation Trust (Wareham, UK). 2013 • University of Manitoba (Winnipeg, Canadá). 2004. • Universidad de Extremadura. Dpto. de Derecho • Museo Nacional de Ciencias Naturales. CSIC. Madrid. Administrativo. 2014 Dpto. Biodiversidad y Biología Evolutiva. 2004. 2010, • Universidad de Navarra. Dpto. de Biología Ambiental: 2012, 2013, 2015 Zoología y Ecología. 2014 • Universidad Complutense de Madrid. 2004. • Universidad de San Carlos de Guatemala (Guatemala). • Instituto de Ciencias Marinas y Limnología de El Fac. de Agronomía. 2014 Salvador. 2005. • Centro Guatemalteco de “Investigación de la Caña de • Szent István University. (Gödöllo, Hungría). Dpto. de Azúcar” – CENGICANA (Guatemala). 2014 Piscicultura. 2005. • Universidad de Granada. Dpto. de Biología Animal y • UMR INRA (Institut National de la Recherche Ecología. 2015 Agronomique, Francia) - Agrocampus Rennes Ecobiologie • Universidad de León. Dpto. de Biodiversidad y Gestión et Qualité des Hydrosytèmes Continentaux de Rennes e URM Ambiental. 2015. Ecologie et Santé des Ecosystèmes 2005. • Universidad Politécnica de Madrid. 2006. • Universidad Autónoma de Madrid. 2006. • Universidad de Valencia. 2006. • Universidad Católica de Ávila. 2006. Acordos con outras institucións • Aquamuseu de Vila Nova da Cerveira (CIIMAR. O desenvolvemento das actividades levou a realizar acordos Portugal). 2006. de colaboración con outras universidades e institucións, • UMR INRA (Francia) - Agrocampus Rennes: Ecobiologie entre elas os Museos Científicos Coruñeses (MC2) do et Qualité des Hydrosytèmes Continentaux de Rennes e URM Excmo. Concello de A Coruña (2013, 2014), a Université Laboratoire d’Ecologie Halieutique. 2010. de Pau et des Pays de l´Adour de Francia (2013), o INRA • UMR Ecobiop. INRA (Francia) - Pôle d’Hydrobiologie (Institut National de la Recherche Agronomique, Francia), de St Pée sur Nivelle. 2011. a Consellería de Medio Ambiente da Xunta de ou a • UMR Ecobiop. INRA (Francia) - Unité d’appui à la Deputación de Pontevedra. Recherche de St Pée sur Nivelle. 2011. • Organismo de xestión da conca do río Adour na rexión

19 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

Participación en comités de expertos • Seminario técnico hispano-luso sobre armonización de O persoal da EHEC ten representado ao centro en 21 los planes hidrológicos de las cuencas internacionales comités de expertos e comités científicos sobre cuestións de los ríos Miño/Minho y Limia/Lima”. Organizado relacionadas coa biodiversidade e a conservación do medio pola Confederación Hidrográfica do Miño- (España) ambiente acuáticos continentais. e a Administraçao da Regiao Hidrografica do Norte I.P. (Portugal). Tui (Pontevedra). 2011. • Taller para evaluar y asesorar el establecimiento de las • Comité Científico do “Seminario Internacional sobre condiciones de referencia de la Directiva Marco de la lamprea”, organizado por Deltanet, NeuroLam, Aguas para los ríos en España. (Ministerio de Medio GIEEA e a Universiade de Vigo en Arbo (Pontevedra). Ambiente. Madrid). 25/05/2005. 2012. • Xornada de traballo sobre o borrador do Plan • Comité Científico do “International conference Hidrolóxico Galicia-Costa, organizada pola Asociación on Ecology & Conservation of freshwater fish”, Galega de Investigadores da Auga (AGAIA). . organizada polo CIIMAR, Universidade de Porto. 2011. Vilanova de Cerveira (Portugal). 2012. • Xornada de traballo sobre o borrador do Plan • Comité Científico do “I Simposio de Agroecología y Hidrolóxico Miño – Sil, organizada pola Asociación gobernanza del agua”, organizado pola USC, SOGA, Galega de Investigadores da Auga (AGAIA). . SEAE, CERAI, AGAIA e FNCA. Lugo. 2012. 2011. • Comité asesor da “Estrategia de Conservación de • Mesas Sectoriais organizadas por Augas de Galicia para la Almeja de Río” Dirección General de Calidad y a elaboración do Plan Hidrolóxico Galicia Costa. 2011. Evaluación Ambiental y Medio Natural. Ministerio de • Grupo de trabajo para la elaboración de un plan de Agricultura, Alimentación y Medio Ambiente. 2012. gestión de la anguila en el tramo internacional del • Asesores do MAGRAMA para a “Estrategia de río Miño. Organizado pola Comisión Permanente Conservación de Margaritifera auricularia en España”. Internacional del río Miño. Tui (España) – Caminha Zaragoza. 2013. (Portugal) – Valença do Minho (Portugal). 2011. • Comité Científico do “III Congreso Ibérico de • ICEES meeting of the Study Group on International Cianotoxinas” organizado polo Centro de Estudios Post-Evaluation on Eels (SGIEEP). Organizado Avanzados de Blanes (CSIC). 2013. polo ICEES/CIEM International Council for the • Comité Organizador da exposición “Orinoco”, Explotation of the Sea. Londres (UK). 24 - 27/05/2011. organizada pola Cidade da Cultura. Santiago de Lisboa (Portugal). 5 - 9/09/2011. Compostela. 2013. • Comité Científico das “V Jornadas Ibéricas de Ictiología: Conocer para Conservar” organizadas polo Museo Nacional de Historia Natural e da Ciencia (MUHNAC). Lisboa. 2014. • Comité Científico da “reunión de expertos do Proxecto LIFE + Nature MIGRATOEBRE” organizada en Tortosa (Tarragona). 2014 e 2015. • Workshop do ICES (International Council for the Exploration of the Sea) sobre lampreas e zamborcas (WKLS). Lisboa. 2014. • Xornadas de traballo sobre o borrador do Plano Hidrolóxico 2015-2021 da parte española da Demarcación Hidrográfica do Miño - Sil, organizada pola Asociación Galega de Investigadores da Auga (AGAIA). Ourense. 2015. • Comité Científico do “IV Congreso Ibérico de Cianotoxinas (4CIC)” organizado polo Instituto Nacional de Saúde Doutor Ricardo Jorge. Lisboa. 2015.

20 Actividade investigadora

Relatorios en Congresos Desde 2004 a EHEC ten participado en 41 congresos, presentando en total 128 comunicacións. Segundo o seu ámbito 20 deles foron nacionais e 21 internacionais, tendo presentado 65 comunicacións nos primeiros e 63 nos segundos. Os temas tratados ten sido moi variados: especies exóticas invasoras, especies ameazadas, técnicas en hidrobioloxía, control dos blooms de diferentes especies de Cianobacterias, marcadores metabólicos en peixes, moluscos e macroinvertebrados, efectos dos contaminantes sobre as especies, bioloxía e ecoloxía de peixes e macroinvertebrados, parasitos de peixes, estudios poboacionais, asimetría flutuante, estudios isotópicos, rexeneración apendicular e descricións taxonómicas de macroinvertebrados, estudios hidromorfolóxicos e fisicoquímicos, estado ecolóxico de tramos fluviais, etc.

2015

2014

2013

2012 2011 Publicacións científicas 2010

2009 Froito dos traballos realizados na Estación publicáronse

2008 ata a data actual un total de 69 publicacións científicas, o 2007 82 % delas en revistas indexadas no JCR. Ademáis se teñen 2006 publicados 15 libros completos, 30 capítulos de libros, e 17 2005 publicacións máis en libros de actas de congresos. Froito da 2004 investigación sobre o efecto inhibidor da codia e viruta de 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 eucalipto sobre os blooms de Cianobacterias, patentouse en

Número de relatorios presentados pola EHEC en congresos nacionais e internacionais. 2013 un método de biorremediación destes blooms. De seguido farase unha relación das mesmas por orde cronolóxica.

2015

2014

2013

2012

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2004

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28

Número de publicacións científicas realizadas pola EHEC.

21 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

Servia MJ, Cobo F & González M A (2004). Effects of Insects 30(1): 21 - 28 short-term climatic variations on fluctuating asymmetry Barca S, Servia MJ, Cobo F & González MA (2008). The levels in Chironomus riparius larvae at a polluted site. effect of human use of sandy beaches on developmental Hydrobiologia. 523: 137 – 147. stability of Talitrus saltator (Montagu, 1808) (Crustacea, Vieira-Lanero R, González MA & Cobo F (2004). The Amphipoda). A Study on fluctuating asymmetry. Marine larva of Cyrnus cintranus McLachlan, 1884 (Trichoptera: Ecology. 29 (Suppl. 1): 91 - 98. Polycentropodidae, Polycentropodinae). Mitt. Mus. Nat. González MA, Vieira-Lanero R & Cobo F (2008). The dk. Berl., Dtsch. entomol. Z. 51(2): 225 - 229 larva of Micrasema cenerentola Schmid, 1952 (Trichoptera: Vieira-Lanero R, González MA & Cobo F (2005). The Brachycentridae). Ferrantia 55: 143 – 150. larva of Drusus bolivari McLachlan, 1880 (Trichoptera: Barca S, Servia MJ & Cobo F (2009). Aspectos sobre la Limnephilidae, Drusinae). Aquatic Insects. 27(2): 85 – 93. biología de Talitrus saltator (Montagu, 1808) (Amphipoda, Soriano O & Cobo F (2006). Lista fasunística de los Talitridae) en la costa gallega. Nova Acta Científica Quironómidos (Diptera, Chironomidae) de Madrid Compostelana (Bioloxía) NACC. 17: 135 - 148 (España). Graellsia 62: 7 – 20. Sánchez J & Cobo F (2009). Importancia y calidad Sánchez J, Cobo F & González MA (2007). Biología y nutritiva de las presas terrestres en la alimentación del la alimentación del salvelino, Salvelinus fontinalis (Mitchill, salvelino, Salvelinus fontinalis (Mitchill, 1814). Cuadernos 1814) en cinco lagunas glaciares de la Sierra de Gredos Abulenses 37: 389 - 401. (Ávila, España). Nova Acta Científica Compostelana Sánchez J, Servia MJ, Vieira-Lanero R & Cobo F (2010). (Bioloxía) NACC. 16: 129 – 144. Evaluación del lavado gástrico como herramienta para Vieira-Lanero R, González MA, Ruiz-García A & Cobo el análisis de la dieta en trucha común. Limnética 29 (2): F (2008). The larva and female of Rhyacophila fonticola 369 - 378. Giudicelli & Dakki, 1984 (Trichoptera: Rhyacophilidae), Rivas-Rodriguez S, Servia MJ, Vieira-Lanero R & Cobo an interesting Betic-Rifean endemic species. Aquatic F (2010). Vectores, antigüedad y procedencia de las especies alóctonas de agua dulce naturalizadas en Galicia. Nova Acta Cientifica Compostelana (Bioloxía) NACC 19: 49 - 67. Cobo F, Vieira-Lanero R, Rego E & Servia MJ (2010). Temporal trends in non-indigenous freshwater species records during the 20th century: a case study in the Iberian Peninsula. Biodiversity and Conservation. 19 (12): 3471 - 3487. Sánchez-Hernández J, Vieira-Lanero R, Servia M J & Cobo F (2011). First feeding diet of young brown trout fry in a temperate area: disentangling constraints and food selection. Hydrobiología. 663 (1): 3471 - 3487. Sánchez-Hernández J, Vieira-Lanero R, Servia M J & Cobo F (2011). Feeding habits of four sympatric fish species in the Iberian Peninsula: keys to understanding coexistence using prey traits. Hydrobiología. 667 (1): 119 - 132.

22 Actividade investigadora

Sánchez J & Cobo F (2011). Summer food resource partitioning between four sympatric fish species in Central (River Tormes). Folia Zoologica. 60 (3): 189 - 202. Cobo F (2011) Athericidae. Identification Guide of Freshwater Macroinvertebrates of Spain. 126-126. Springer. Javier Oscoz, David Galicia & Rafael Miranda Eds. Dordrecht, Heidelberg, London, New York. Cobo F (2011) Empididae. Identification Guide of Freshwater Macroinvertebrates of Spain. 129-129. Springer. Javier Oscoz, David Galicia & Rafael Miranda Eds. Dordrecht, Heidelberg, London, New York. Cobo F (2011) Chaoboridae. Identification Guide of Freshwater Macroinvertebrates of Spain. 136-136. Springer. Javier Oscoz, David Galicia & Rafael Miranda Eds. Linnaeus, 1758). Hydrobiologia Online first. doi:10.1007/ Dordrecht, Heidelberg, London, New York. s10750-012-1237-3 Cobo F (2011) Culicidae. Identification Guide of Freshwater Sánchez-Hernández J & Cobo F (2012a). Summer Macroinvertebrates of Spain. 137-137. Springer. Javier differences in behavioural feeding habits and use of Oscoz, David Galicia & Rafael Miranda Eds. Dordrecht, feeding habitat among brown trout (Pisces) age classes Heidelberg, London, New York. in a temperate area. Italian Journal of Zoology, 79 (3): 468 Cobo F (2011) Dixidae. Identification Guide of Freshwater - 478. Macroinvertebrates of Spain. 137-137. Springer. Javier Sánchez-Hernández J & Cobo F (2012b). Ontogenetic Oscoz, David Galicia & Rafael Miranda Eds. Dordrecht, dietary shifts and food selection of endemic Squalius Heidelberg, London, New York. carolitertii (Actinopterygii: Cypriniformes: Cyprinidae) in Cobo F (2011) Limoniidae Identification Guide of Freshwater River Tormes, Central Spain, in summer. Acta Ichthyologica Macroinvertebrates of Spain. 139-139. Springer. Javier et Piscatoria 42 (2): 101 - 111. Oscoz, David Galicia & Rafael Miranda Eds. Dordrecht, Sánchez-Hernández J, Servia MJ, Vieira-Lanero R & Heidelberg, London, New York. Cobo F (2012). Aplicación del análisis de los rasgos Cobo F (2011) Tipulidae Identification Guide of Freshwater biológicos (“traits”) de las presas para el estudio del Macroinvertebrates of Spain. 140-140. Springer. Javier comportamiento alimentario en peces bentófagos: el Oscoz, David Galicia & Rafael Miranda Eds. Dordrecht, ejemplo del espinoso (Gasterosteus gymnurus Cuvier 1829). Heidelberg, London, New York. Limnetica, 31 (1): 59 - 76. Silva S, Servia MJ, Vieira-Lanero R & Cobo F (2012). Sánchez-Hernández J, Servia MJ, Vieira-Lanero R, Barca- Downstream migration and hematophagous feeding of Bravo S & Cobo F (2012) References data on the growth newly metamorphosed sea lampreys (Petromyzon marinus and population parameters of brown trout in the siliceous rivers of Galicia (NW Spain). Limnetica 31 (2): 273 – 288.

23 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

like characteristics in feral populations of brown trout (Salmo trutta). Hydrobiologia. 705: 277 - 286. Sánchez-Hernández J, Servia MJ, Vieira-Lanero R & Cobo F (2013). Prey trait analysis show differences in summer feeding habitat use between wild YOY Atlantic salmon and brown trout. Italian Journal of Zoology. 80: 449 - 454. Silva S, Servia MJ, Vieira-Lanero R, Nachón DJ & Cobo F (2013). Haematophagous feeding of newly metamorphosed European sea lampreys Petromyzon marinus L. 1758 on strictly freshwater species. Journal of Fish Biology. 82: 1739 - 1745. Nachón DJ, Sánchez-Hernández J, Vieira-Lanero R & Cobo F (2013). Feeding of twaite shad, Alosa fallax (Lacépède, 1803), during the upstream spawning migration in the River (NW Spain). Marine and Sánchez-Hernández J, Servia MJ, Vieira-Lanero R & Freshwater Research. 64:233 - 236. Cobo F (2012). New record of translocated Phoxinus bigerri Kottelat, 2007 from a river basin in the North- Sánchez-Hernández J & Cobo F (2013). Foraging West Atlantic coast of the Iberian Peninsula. BioInvasions behaviour of brown trout in wild populations:can Records, 1 (1): 37 - 39. population density cause behaviourally-mediatedforaging specializations?. Animal Biology. 63: 425 - 450. Sánchez-Hernández J, Servia MJ, Vieira-Lanero R & Cobo F (2014) Resultados preliminares sobre la dieta Lestón V, Díaz J, Quirce C & Cobo F (2013) Los Simuliidae de juveniles de salmón en el río Landro (NO España). (Diptera) de la cuenca del río Serpis (SE, España). Chioglossa 4. Estudio faunístico. Boletín de la Asociación Española de Entomología. 37 (3-4): 285 - 299. Nachón DJ, Sánchez-Hernández J, Vieira-Lanero R & Cobo F (2013) Feeding of twaite shad Alosa fallax Sánchez-Hernández J, Servia MJ, Vieira-Lanero R & (Lacépède, 1803) during the upstream spawning Cobo F (2013) Resultados preliminares sobre la dieta migration in the River Ulla (NW Spain). Marine and de juveniles de salmón en el río Landro (NO España). Freshwater Research 64: 233 – 236. Chioglossa 5: 1 - 6. Silva S, Servia MJ, Vieira-Lanero R, Barca S & Cobo F Sánchez-Hernández J & Cobo F (2013). Ontogenetic Disentangling the life cycle of the sea lamprey (Petromyzon dietary shifts in the summer feeding Intensity of brown marinus Linnaeus, 1758): Duration and growth of the trout in relation to fish condition. Folia Zoologica 62(2): marine life stage. Aquatic biology. doi: 10.3354/ab0048. 110 - 114. Cobo F, Sánchez-Hernández J, Vieira-Lanero R & Servia MJ (2013) Organic pollution induces domestication- like characteristics in feral populations of brown trout (Salmo trutta). Hydrobiologia 705: 119 – 134. Silva S, Servia MJ, Vieira-Lanero R & Cobo F (2013). Downstream migration and hematophagous feeding of newly metamorphosed sea lampreys (Petromyzon marinus Linnaeus, 1758). Hydrobiologia. 700: 277 - 286. Silva S, Servia MJ, Vieira-Lanero R, Barca-Bravo S & Cobo F (2013) Life cycle of the sea lamprey Petromyzon marinus: duration of and growth in the marine life stage. Aquatic Biology 18: 59 – 62. Cobo F, Sánchez-Hernández J, Vieira-Lanero R & Servia MJ (2013). Organic pollution induces domestication-

24 Actividade investigadora

Silva S, Araújo MJ, Bao M, Mucientes G & Cobo F (2014). lamprey Lampetra fluviatilis: is egg deposition in gravel The haematophagous feeding stage of anadromous vital to spawning success? Aquatic Conservation: Marine populations of sea lamprey Petromyzon marinus: low cost and Freshwater Ecosystems, DOI: 10.1002/aqc.2486. selectivity and wide range of habitats. Hydrobiologia, 734: Couto-Mendoza MT, Vieira- Lanero R & Cobo F 187-199. DOI 10.1007/s10750-014-1879-4. (2014). More complexity does not always mean more Silva S, Vieira-Lanero R, Sánchez-Hernández J, Servia accuracy: The case of IBMWP and METI in NW Spain. MJ & Cobo F (2014). Accidental introduction of Ecohydrology, DOI: 10.1002/eco.1528. anadromous sea lampreys (Petromyzon marinus Linnaeus, Lestón V, Díaz J, Quirce C & Cobo F (2014). Distribución 1758) into a European reservoir. Limnetica, 33 (1): 41 - y selección de sustrato de los Simuliidae (Diptera) en el 46. tramo medio del río Serpis (sureste de España). Boletín de Couto-Mendoza MT, Servia MJ & Cobo F (2014). la Sociedad Entomológica Aragonesa (S.E.A.), 55: 153 - 158. Regeneration interferes with fluctuating asymmetry Silva S, Vieira-Lanero R, Barca S, Servia MJ, Sánchez- analysis in odonate larvae. Limnetica, 33 (1): 107 - 120. Hernández J & Cobo F (2014). Single pass electrofishing Herrero O, Planelló R, Gómez-Sande P, Aquilino M & method for assessment and monitoring of larval lamprey Morcillo G (2014) Evaluación de los efectos tóxicos de populations. Limnetica, 33 (2): 217 - 226. ftalatos sobre poblaciones naturales de Chironomus riparius Bao M, Mota M, Nachón DJ, Antunes C, Cobo F, Garci (Diptera): implicaciones en estudios de ecotoxicidad. ME, Pierce GJ & Pascual S (2015). Anisakis infection in Rev. Toxicol. 31: 176 – 186. allis shad, Alosa alosa (Linnaeus, 1758), and twaite shad, Lestón V, Díaz J & Cobo F (2014). Contribución al Alosa fallax (Lacépède, 1803), from Western Iberian conocimiento faunístico de los Simuliidae (Insecta, Peninsula Rivers: zoonotic and ecological implications. Diptera) de Galicia (NO España). Boletín. Asociación Parasitology Research, 114: 2143 - 2154. DOI 10.1007/ española Entomología (AeE), 38 (1-2): 57 - 172. s00436-015-4403-5. Cobo F, Sánchez-Hernández J, Vieira R & Servia MJ Bao M, Roura A, Mota M, Nachón DJ, Antunes C, Cobo (2014). Seasonal downstream movements of the F, MacKenzie K & Pascual S (2015). Macroparasites European eel in a Southwestern Europe river (river Ulla, NW Spain). Nova Acta Científica Compostelana (Bioloxía), 21: 77 - 84. Sánchez-Hernández J (2014). Age-related differences in prey-handling efficiency and feeding habitat utilization of Squalius carolitertti (Cyprinidae) according to prey trait analysis. Biología, Section Zoology 69/5: 696-704. DOI: 10.2478/s11756-014-0347-y. Silva S, Gooderham A, Forty M, Morland B & Lucas MC (2014). Egg drift and hatching success in European river

25 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

Herrero, O., Planelló, R., Gómez-Sande, P., Aquilino, M. & Morcillo, G. 2014. Evaluación de los efectos tóxicos de ftalatos sobre poblaciones naturales de Chironomus riparius (Diptera): implicaciones en estudios de ecotoxicidad. Revista de Toxicología. 31 (2): 176-186 Lago L, Barca S, Vieira-Lanero R & Cobo F (2015). Características ambientales, composición del fitoplancton y variación temporal de microcistina-LR disuelta en el embalse de As Forcadas (Galicia, NW España). Limnetica, 34 (1): 187 - 204 Martin J, Rougemont Q, Drouineau H, Launey S, Jatteau P, Bareille G, Bérail S, Pécheyran C, Feunteun E, Roques S, Clavé D, Nachón DJ, Antunes C, Mota M, Réveillac E & Daverat F (2015). Dispersal capacities of anadromous Allis shad population inferred from a coupled genetic and otolith approach. Canadian Journal of allis shad (Alosa alosa) and twaite shad (Alosa fallax) of Fisheries and Aquatic Sciences, 72: 1 -13. DOI: 10.1139/ of the Western Iberian Peninsula Rivers: ecological, cjfas-2014-0510. phylogenetic and zoonotic insights. Parasitology Research,114:3721–3739. DOI: 10.1007/s00436-015- Nachón, D. J., Mota, M., Antunes, C., Servia, M. J. & 4601-1. Cobo, F. 2015. Marine and continental distribution and dynamic of the early spawning migration of twaite shad Cobo F (2015). Métodos de control de las floraciones de (Alosa fallax (Lacépède, 1803)) and allis shad (Alosa Cianobacterias en aguas continentales. Limnetica, 34 (1): alosa (Linnaeus, 1758)) in the north-west of the Iberian 247 - 268. Peninsula. Marine & Freshwater research. http://dx.doi. Couto-Mendoza MT, Vieira-Lanero R & Cobo F (2015). org/10.1071/MF14243 Reply to Pardo et al. 2015 on “Reply to comment on Planelló R, Herrero Ó, Gómez-Sande P, Ozáez I, Cobo Couto-Mendoza et al. 2014. More complexity does F & Servia MJ (2015). Ecdysone-Related Biomarkers of not always mean more accuracy: the case of IBMWP Toxicity in the Model Organism Chironomus riparius: Stage and METI in NW Spain”. Ecohydrology, DOI: 10.1002/ and Sex-Dependent Variations in Gene Expression eco.1713. Profiles. PLoS ONE 10(10): e0140239. doi:10.1371/ Couto-Mendoza, M. T., Vieira-Lanero, R. & Cobo, F. journal. 2015. Reply to Pardo et al. 2015 on “Reply to comment Planelló, R., Servia, M.J. Gómez-Sande, P. Herrero, O., on Couto-Mendoza et al. 2014. More complexity does Cobo, F. & Morcillo, G. 2015. Transcriptional responses, not always mean more accuracy: the case of IBMWP metabolic activity and mouthpart deformities in natural and METI in NW Spain”. Ecohydrology, DOI: 10.1002/ populations of Chironomus riparius larvae exposed to eco.1713. environmental pollutants. Environ Toxicol. 30(4): 383- 395. doi: 10.1002/tox.21893

26 Actividade investigadora

Sánchez-Hernández J & Amundsen PA (2015). Trophic ecology of brown trout (Salmo trutta L.) in subarctic lakes. Ecol. Freshw Fish, 24: 148 – 161. Sánchez-Hernández J, Cobo F & Amundsen P-A (2015). Food Web Topology in High Mountain Lakes. PLoS ONE 10(11): e0143016. DOI:10.1371/journal. Sánchez-Hernández J & Cobo F (2015). Adaptive flexibility in the feeding behaviour of brown trout: optimal prey size. Zoological Studies, 54: 26. DOI 10.1186/ s40555-015-0107-x. Sánchez-Hernández J, Cobo F & Amundsen PA (2015). A simple approach for assigning the conservation status of freshwater fish based on their natural variability – a case study from the Iberian Ecoregion. Fisheries Management and data comparisons with other European regions. and Ecology, DOI: 10.1111/fme.12103. Marine & Freshwater research (aceptado). Serra SRQ, Cobo F, Graça MAS, Dolédec S & Feio Silva S, Vieira-Lanero R, Barca S & Cobo F (2015) MJ (2015). Synthesising the trait information of Condition assessment and trend of larval sea lamprey European Chironomidae (Insecta: Diptera): Towards populations (Petromyzon marinus Linnaeus, 1758) in NW a new database. Ecological Indicators. DOI: 10.1016/j. Spain and European overview. Marine & Freshwater ecolind.2015.09.028. research (aceptado). Silva, S., Gooderham, A., Forty, M., Morland, B. & Lucas, M.C. (2015). Egg drift and hatching success in European river lamprey Lampetra fluviatilis: is egg deposition in Libros completos gravel vital to spawning success?. Aquatic Conservation: Marine And Freshwater Ecosystems. Aquatic Conserv: González MA & Cobo F (2006). Los macroinvertebrados de Mar. Freshw. Ecosyst. 25 (4): 534-543. DOI: 10.1002/ las aguas dulces de Galicia. Hércules de Ediciones SA. A aqc.2486 Coruña. ISBN: 84-96314-40-5. Silva S, Vieira-Lanero R, Barca S & Cobo F (2015). Cobo F (Coord.) 2010. Estado de conservación das poboacións Densities and biomass of larval Sea Lamprey populations de lamprea mariña en ríos de Galicia. Xunta de Galicia. (Petromyzon marinus Linnaeus, 1758) in North West Spain Santiago de C. ISBN: 978-84-693-6307-2.

27 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

Cobo F (Coord.) (2010). Las poblaciones de Salmónidos del río Mandeo. Excma. Deputación Provincial de A Coruña. A Coruña. ISBN: 978- 84-9812-138-4. Cobo F et al (2012). Informe general del estado de conservación y amenazas de las especies de peces migradores. Ríos Ulla y Umia de Galicia (España), río Nivelle de Aquitaine (Francia) y tramo internacional del río Miño (Portugal-Norte). CEER. Santiago de C. D. L.: C-2543-2012. Cobo F et al. (2012). Documento Marco de Gestión y Conservación de las especies de peces migradores del espacio SUDOE. Galicia. Vieira-Lanero R, Lago L, Gómez-Sande P, Barca S, Servia MJ, Couto-Mendoza MT, Nachón DJ, Morquecho C, Silva S, & Cobo MC, Otero JC, Fernández A, González R & Cobo F (2015). La biodiversidad en el lago de la mina de Meirama y su entorno. GasNatural Fenosa. Madrid. ISBN: 978-84-606-8367-4.

Cobo F & González MA (2006). Capítulo 11. Capítulos de libro Biomonitorización por cambio de comunidades. In: González MA & Cobo F (2004). Invertebrados (non Ecología (Proyecto Galicia). Vol XLVIII Ciencia y Tecnología insectos). In: A Natureza Ameazada. Consello da Cultura Ambientales II. Hércules de Ediciones SA. A Coruña. Galega. Santiago de C.. ISBN: 84-95415-97-6. pp: 421 ISBN: 84-96314-37-5. pp: 376 – 392. – 447. Cobo F & Servia MJ (2006). Capítulo 13. Biomonitorización Cobo F (2005). Maintenance of Shredders in the por cambios morfológicos. In: Ecología (Proyecto Galicia). laboratory. In: Methods to study litter decomposition. A Vol XLVIII Ciencia y Tecnología Ambientales II. Hércules practical guide. Graça, MAS, Bärlocher F & Gessner MO de Ediciones SA. A Coruña. ISBN: 84-96314-37-5. pp: Eds. Springer. Holanda. ISBN: 1-4020-3348-6. pp: 1092 416 – 429. – 1095. Cobo F & Caballero P (2006). Capitulo 15. O estado dos ríos e humidais galegos e a pesca deportiva. In: Ecología (Proyecto Galicia). Vol XLIV Ciencia y Tecnología Ambientales II. Hércules de Ediciones SA. A Coruña. ISBN: 978-84- 96314-47-4. pp: 470 – 495. González MA & Cobo F (2006). Miriápodos. Generalidades. In: Zoología (Proyecto Andalucía). Vol: XVII. Publicaciones Comunitarias. Sevilla. ISBN: 84- 933178-9-6. pp: 16 – 34. González MA & Cobo F (2006). Apterigotas. Generalidades. In: Zoología (Proyecto Andalucía). Vol: XVII. Publicaciones Comunitarias. Sevilla. ISBN: 84- 933178-9-6. pp: 114 – 122. Alba-Tercedor J, Ferreras-Romero M, Cobo F & González MA (2006). Paleópteros, Generalidades y Fauna Andaluza. In: Zoología (Proyecto Andalucía). Vol: XVII. Publicaciones Comunitarias. Sevilla. ISBN: 84- 933178-9-6. pp: 136 – 171.

28 Actividade investigadora

González MA & Cobo F (2006). Neuropteroides. Cobo F & Servia MJ (2009). Sistemas de avaliación Generalidades. In: Zoología (Proyecto Andalucía). Vol: e clasificación da calidade biolóxica dos ríos, como XVII. Publicaciones Comunitarias. Sevilla. ISBN: 84- expresión do seu estado ecolóxico. In: Gestión de las aguas 933178-9-6. pp: 300 – 306. residuales en el ámbito rural. T.S. Cuesta & J. Suárez (eds.). USC – Vicerreitoría de Cultura. Lugo. ISBN: 978-84- González MA & Cobo F (2006). Mecopteroides. 692-4044-1. pp: 1 – 10. Generalidades. In: Zoología (Proyecto Andalucía). Vol: XVII. Publicaciones Comunitarias. Sevilla. ISBN: 84- Cobo F & Servia MJ (2009). A protección e o estado 933178-9-6. pp: 352 – 382. de conservación dos medios acuáticos continentais de Galicia. In: Gestión de las aguas residuales en el ámbito rural. González MA & Cobo F (2006). Título: Las Cavidades. T.S. Cuesta & J. Suárez (eds.). USC – Vicerreitoría de Generalidades. In: Zoología (Proyecto Andalucía). Vol: Cultura. Lugo ISBN: 978-84-692-4044-1. pp: 11 – 19. XVIII. Publicaciones Comunitarias. Sevilla. ISBN: 84- 935111-0-2. pp: 310 – 324. Cobo F (2009). Ictiofauna continental galega. In: Evidencias e Impactos do Cambio Climático en Galicia. Pérez- Cobo F (2006). A fauna dos ecosistemas acuáticos Muñozuri (coord.). Consellería de Medio Ambiente e continentais galegos. In: Os ríos e lagoas de Galicia como Desenvolvemento sostible, Xunta de Galicia. Santiago bens patrimoniais: Natureza, tradición e cultura. F. Cobo de Compostela. pp: 9 – 10. (ed.). Universidade de A Coruña. A Coruña. D.L.: C-1715/2006. pp: 3 – 6. SCICOM (Steering Group on Ecosystem Functions) & SGIPEE (Study Group on International Post- Cobo F & González MA (2006). As augas continentais/ Evaluation on Eels. (2011). ICES SGIPEE Report 2011. aguas continentales. In: Entre o visible e o invisible/ Entre lo ICES (International Council for the Explotation of the visible y lo invisible. Universidade de Santiago. A Coruña Sea). London, U.K. CM 2011/SSGEF: 13. 39 pp. D.L.: C-556/2006. pp: 40 - 41 EIFAAC (European Inland Fisheries and Aquaculture Cobo F & González MA (2006). Auga e ecosistemas Advisory Commision) & ICES Working Group on acuáticos: Calidade e biodiversidade. In: O Tempo dos Eels. (2011). Report of the 2011 session of the Joint Ríos. FJ Martinez Gil & M Soto Castiñeira (coords.). Universidade de A Coruña A Coruña. ISBN: 84-9749- 207-2. pp: 131 – 140. Cobo F (2008). Ameazas á biodiversidade dos ecosistemas acuáticos continentais galegos. In: Auga e sustentabilidae. Enfoques para unha nova política de augas. T.S. Cuesta & X.X. Neira (eds.). USC - Diputación de A Coruña. A Coruña. D.L.: LU-185-2008. pp: 1 - 3. Servia MJ & Cobo F (2008). A calidade biolóxica e a Directiva Cadro europea da auga 2000/60/CE. In: Auga e sustentabilidae. Enfoques para unha nova política de augas. T.S. Cuesta & X.X. Neira (eds.). USC - Diputación de A Coruña. A Coruña. D.L.: LU-185-2008. pp: 5 – 9.

29 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

State of the Art. In: ICES (Ed.),. Report of the Workshop on Lampreys and Shads (WKLS), 27–29 November 2014. Lisbon, Portugal. ICES CM 2014/SSGEF:13. 6 - 39. Aprahamian M, Alexandrino P, Antunes C, Cobo F, King J, Lambert P, Martin J, Mota M, Nachón DJ & Silva S (2015). Shads State of the Art. In: ICES (Ed.),. Report of the Workshop on Lampreys and Shads (WKLS), 27–29 November 2014. Lisbon, Portugal. ICES CM 2014/ SSGEF:13. 40 - 92. Mateus CS, Beaulaton L, Bochechas J, Bruxelas S, Cobo F, Franco A, Nachón DJ, Quintella BR, Rosa C, Rougier T, Silva S, Stratoudakis Y & Telhado A (2015). Habitat Recovery and Related Conservation Efforts. In: ICES (Ed.),. Report of the Workshop on Lampreys and Shads EIFAAC/ICES Working Group on Eels. Lisboa, (WKLS), 27–29 November 2014. Lisbon, Portugal. ICES Portugal. EIFAAC Occasional Paper nº 48. e-ISBN: 978 CM 2014/SSGEF:13. 93 - 134. 92 5. 223 pp. Vieira-Lanero R, Servia MJ & Cobo F (2011). Fauna Fluvial. In: Guia de campo da ruta de Riamontes II. Concello Publicacións en libros de actas de congresos de Ames. Ames (A Coruña). DL: C 1121-2011. pp: 8 - 61. Caballero P, Cobo F & González MA (2004). Chapter 16. Life History of a Sea Trout Population (Salmo trutta) Cobo F & Servia MJ (2012). Los indicadores biológicos from the NW Iberian Peninsula (River Ulla, Galicia, de medida del estado de las masas de agua. In: Río Spain). In: Sea trout: Biology, Conservation and Management. Mandeo. Cuenca fluvial y desarrollo sostenible. Deputación Section 2: Genetics and Life History, Graeme Harris & Nigel de A Coruña. FEDER. A Coruña. ISBN: 978-84-9812- Milner (Eds.). Blackwell publishing USA. ISBN: 978-1- 174-2. pp. 419-436. 4051-2991-6. pp: 234 – 247.

Cobo F & Servia MJ (2012). Pesca deportiva y Cobo F, González MA, Servia MJ & Vieira-Lanero R sostenibilidad en los ecosistemas fluviales. In: Río (2004). Fluctuations in the distribution of biomass and Mandeo. Cuenca fluvial y desarrollo sostenible. Diputación de abundance of benthic macroinvertebrates as a tool for A Coruña. FEDER. A Coruña. ISBN: 978-84-9812- 174-2. pp. 459 - 474. Sánchez-Hernández J, Servia MJ, Vieira-Lanero R & Cobo F (2013) In: Ontogenetic dietary shifts in a predatory freshwater fish species: the brown trout asan example of a dynamic fish species. New Advances and Contributions to Fish Biology, Hakan Türker. Intech, Croacia. ISBN: 978-953-51-0909-9. pp: 271 - 298. Cobo F (2013) A Orinoquia e Galicia. Contrastes e semellanzas da súa rede fluvial. In: Orinoco. Viaxe a un mundo perdido. Xunta de Galicia. Cidade da Cultura Galega. ISBN: 978-84-453-5083-6. pp: 90 - 112. Antunes C, Cobo F & Araújo MJ (2015). Iberian inland fisheries. In: Freshwater Fisheries Ecology. John F. Craig (Ed.), Wiley-Blackwell. King J, Beaulaton L, Cobo F, Launey S, Mateus CS, Nachón DJ, Quintella BR & Silva S (2015). Lampreys

30 Actividade investigadora

detecting levels of hydraulic stress. In: Proceedings of the Fifth International Symoposium on Ecohydraulics. Aquatic habitats: Analysis & Restoration. International Association of Hydraulic Engineering and Research (IAHR) e Universidad Politécnica de Madrid. Madrid. ISBN: 90- 805649-7-4. Vol. 2, pp: 1092 - 1095.

Cobo F (2008). Estado de conservación e pesquería da lamprea de mar (Petromyzon marinus) en Galicia. In: XI Foro dos recursos mariños e da acuicultura das rías galegas. Rey-Mendez M, Fernandez-Casal J, Lodeiros-Seijo C & Guerra-Díaz A (Eds.). Illa de A Toxa, O Grove (Pontevedra). ISBN: 978-84-608-0886-2. pp: 43 – 47.

Rivas S, Vieira-Lanero R, Servia MJ & Cobo F (2010). Nuevos datos sobre la dinámica poblacional de Corbicula fluminea (Müller, 1774) (Mollusca, Bivalvia, Corbiculidae) en el Baixo Miño. In: Invasiones Biológicas: Avances 2009. Actas del 3er Congreso Nacional sobre Especies Exóticas Invasoras “EEI 2009”. GEIB, Serie Técnica, nº 4. León. D.L.: LE- Baixo Miño. In: V Simposio Ibérico sobre a bacia hidrográfica 740/2010. pp: 169 – 177. do río Minho. Carlos Antunes Ed. Vila Nova de Cerveira (Portugal). ISBN: 978-989-960632-1-0. pp: 31 – 39. Rivas S, Vieira-Lanero R, Servia MJ, Barca S, Couto- Mendoza MT, Sánchez J, Nachón DJ, Silva S, Gómez- Cobo F, Vieira-Lanero R, Servia MJ, Barca S, Couto- Sande P, Morquecho C, Lago L & Cobo F (2011). Mendoza MT, Rivas S, Sánchez J, Nachón DJ, Silva Evolución temporal, vectores y distribución de las S, Gómez-Sande P, Morquecho C & Lago L (2011). especies exóticas dulceacuícolas de la parte española del Contribución al plan de gestión de la anguila europea Baixo Miño. In: V Simposio Ibérico sobre a bacia hidrográfica (Anguilla anguilla): primeros datos biológicos en los do río Minho. Carlos Antunes Ed. Vila Nova de Cerveira afluentes de la margen española del Baixo Miño. In: V (Portugal). ISBN: 978-989-960632-1-0. pp: 20 – 29. Simposio Ibérico sobre a bacia hidrográfica do río Minho. Carlos Antunes Ed. Vila Nova de Cerveira (Portugal). ISBN: Servia MJ, Vieira-Lanero R, Barca S, Couto-Mendoza 978-989-960632-1-0. pp: 70 – 77. MT, Rivas S, Sánchez J, Nachón DJ, Silva S, Gómez- Sande P, Morquecho C, Lago L, & Cobo F (2011). Datos Vieira-Lanero R, Servia MJ, Barca S, Couto-Mendoza MT, poblacionales y biométricos de las especies de peces Rivas S, Sánchez J, Nachón DJ, Silva S, Gómez-Sande introducidas en los afluentes de la margen española del P, Morquecho C, Lago L & Cobo F (2011). Índices de

31 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

calidad de la vegetación de ribera y del hábitat fluvial Vieira-Lanero R, Servia MJ, Barca S, Couto-Mendoza MT, en los afluentes de la margen española del Baixo MIño. Rivas S, Sánchez J, Nachón DJ, Silva S, Gómez-Sande P, In: V Simposio Ibérico sobre a bacia hidrográfica do río Minho. Morquecho C, Lago L & Cobo F (2011). Implicaciones Carlos Antunes Ed. Vila Nova de Cerveira (Portugal). de la fragmentación del hábitat fluvial en la distribución ISBN: 978-989-960632-1-0. pp: 79 – 88. de la ictiofauna en los afluentes de la margen española del Baixo Miño. In: V Simposio Ibérico sobre a bacia hidrográfica Rivas S, Vieira-Lanero R, Servia MJ, Barca S, Couto do río Minho. Carlos Antunes Ed. Vila Nova de Cerveira MT, Sánchez J, Nachón DJ, Silva S, Gómez-Sande P, (Portugal). ISBN: 978-989-960632-1-0. pp: 138- 145. Morquecho C, Lago L & Cobo F (2011). Batimetría y granulometría del río Miño desde Frieira hasta Tui. In: V Nachón DJ, Vieira-Lanero R, Servia MJ, Barca S, Couto- Simposio Ibérico sobre a bacia hidrográfica do río Minho.Carlos Mendoza MT, Rivas S, Sánchez J, Silva S, Gómez-Sande Antunes Ed. Vila Nova de Cerveira (Portugal). ISBN: P, Morquecho C, Lago L & Cobo F (2011). Composición 978-989-960632-1-0. pp: 124 – 130. de la ictiocenosis de los afluentes de la margen española del Baixo Miño. In: V Simposio Ibérico sobre a bacia Barca S, Vieira-Lanero R, Servia MJ, Couto MT, Rivas hidrográfica do río Minho. Carlos Antunes Ed. Vila Nova S, Sánchez J, Nachón DJ, Silva S, Gómez-Sande P, de Cerveira (Portugal). ISBN: 978-989-960632-1-0. pp: Morquecho C, Lago L & Cobo F (2011). Nuevos datos 150 – 156. sobre las características fisicoquímicas del río Miño y sus afluentes de la margen española. In: V Simposio Ibérico Silva S, Vieira-Lanero R, Servia MJ, Barca S, Couto- sobre a bacia hidrográfica do río Minho. Carlos Antunes Mendoza MT, Rivas S, Sánchez J, Nachón DJ, Gómez- Ed. Vila Nova de Cerveira (Portugal). ISBN: 978-989- Sande P, Morquecho C, Lago L & Cobo F (2011). Datos 960632-1-0. pp: 131 – 137. poblacionales y biométricos de las poblaciones de colmilleja (Cobitis paludica) en los afluentes de la margen española del Baixo Miño. In: V Simposio Ibérico sobre a bacia hidrográfica do río Minho. Carlos Antunes Ed. Vila Nova de Cerveira (Portugal). ISBN: 978-989-960632-1- 0. pp: 157 – 163.

Couto-Mendoza MT, Vieira-Lanero R, Servia MJ, Barca S, Rivas S, Sánchez J, Nachón DJ, Silva S, Gómez- Sande P, Morquecho C, Lago L & Cobo F (2011). Datos poblacionales y biométricos de la población de Achondrostoma arcasii (Steindachner, 1866) del Parque Natural del Monte Aloia. In: V Simposio Ibérico sobre a bacia hidrográfica do río Minho. Carlos Antunes Ed. Vila Nova de Cerveira (Portugal). ISBN: 978-989-960632-1- 0. pp: 165 – 173.

32 Actividade investigadora

Morquecho C, Vieira-Lanero R, Servia MJ, Barca S, Couto-Mendoza MT, Rivas S, Sánchez J, Nachón DJ, Silva S, Gómez-Sande P, Lago L & Cobo F (2011). Datos poboacionais e biométricos da boga do (Pseudochondrostoma duriense) e do escalo (Squalius carolitertii) nos afluentes da marxe española do Baio Miño. In: V Simposio Ibérico sobre a bacia hidrográfica do río Minho.Carlos Antunes Ed. Vila Nova de Cerveira (Portugal). ISBN: 978-989-960632-1-0. pp: 174 – 179.

Sánchez J, Vieira-Lanero R, Servia MJ, Barca S, Couto- Mendoza MT, Rivas S, Nachón DJ, Silva S, Gómez- Sande P, Morquecho C, Lago L & Cobo F (2011). Datos poblacionales y biométricos del la trucha (Salmo trutta) en los afluentes de la margen española del Baixo Miño. In: V Simposio Ibérico sobre a bacia hidrográfica do río Minho. Carlos Antunes Ed. Vila Nova de Cerveira (Portugal). ISBN: 978-989-960632-1-0. pp: 180 – 187.

Cobo F (2012). Diez mil ríos vs. diez mil problemas. Cambio climático y masas de agua. In: I Simposio de Patentes Agroecología y gobernanza del agua. Lugo. ISBN: 978-84- 615-9006-3. pp: 55 – 68. “Método de biorremediación de blooms de Cianobacterias mediante el uso de deshechos de la industria maderera del eucalipto (Eucaliptus spp.) en aguas dulces”. Boletín Oficial de la Propiedad Industrial (BOPI) 30 de outubro de 2013.

Traballos de investigación tutelados (TIT) e Traballos de fin de master (TFM) - “Asimetría fluctuante en Porcellana platycheles (Pennant, 1777) (Crustacea, Decapoda) como herramienta para la determinación de los niveles de estrés ambiental ocasionados por loa marea negra del Prestige“. Dna. María Rodríguez Gregori. TIT. 2006.

- “Contribución al estudio de la alimentación de la trucha común (Salmo trutta Linné, 1758) en algunos ríos de Galicia“.D. Javier Sánchez Hernández TIT. 2007.

- “Asimetría fluctuante en tres poblaciones de Talitrus saltator (Montagu, 1808) (Crustacea Amphipoda) y su

33 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

-”Microquímica de los otólitos de las poblaciones de saboga (Alosa fallax Lacépède, 1803) de los ríos Ulla y Miño (NO Península Ibérica)”. D. David José Nachón García. TIT. 2010.

-”Variaciones estacionales de glucógeno, proteínas y ARN/ADN en una población de Chironumus riparius (Meigen,1804) y Prodiamesa olivacea (Meigen, 1818) (Díptera, Chironomidae) del río Sar”. D. Pablo Gómez Sande. TIT. 2010.

- ”Bioloxía da lamprea mariña (Petromyzon marinus Linnaeus, 1758) en ríos de Galicia: Bases para a súa conservación”. D. Sergio Silva Bautista. TFM. 2010.

- ”Caracterización da calidade das augas mediante indicadores biolóxicos dos ríos Mandeo e Mendo”. D. Carlos Morquecho Cobas. TFM. 2010. relación con la marea negra del petrolero Prestige“.Dna. Sandra Barca Bravo. TIT. 2007. - “Validación experimental del tratamiento con corteza/viruta de eucalipto sobre las floraciones de - “Comparación metodológica de sistemas de evaluación Cianobacterias, en condiciones controladas mediante el de la calidad biológica del agua“. D. Emilio Álvarez uso de limnocorrales”. Dna. Lorena Lago Meijide. TFM. Álvarez. TIT. 2007. 2011

- Restauración Hidrobiológica de un curso fluvial de - ”Evolución do estado ecolóxico do tramo final do montaña: el ejemplo del río “Do Con”. Dna. Yolanda río Ulla. Anos 2007 a 2010”. Dna. Beatríz Fernandez Cunqueiro Gómez. TFM. 2008. Lemos. TFM. 2012.

- “Ensaio metodolóxico da utilidade da asimetría - “Correlaciones entre parámetros físicoquímicos e índices fluctuante como medida do estres ambiental en ninfas bióticos en aguas continentales”. D. Daniel Mancebo de Cordulegaster boltonii (Donovan, 1807) e Calopteryx virgo Fernández. TFM. 2014. (Linnaeus, 1857) (Insecta, Odonata)“. Dna. María Teresa Couto Mendoza TIT. 2008. - “Variabilidad y correlación entre índices hidromorfológicos y biológicos para la evaluación del - “Contribución ao estudo da bioloxía de Corbícula fluminea estado ecológico de las aguas continentales”. D. Santiago (Mollusca, Bivalvia, Veneroidea) no Baixo Miño”. Dna. Delgado López. TFM. 2014. Sheila Rivas Rodríguez. TIT. 2008. - “Evolución temporal da biomasa do macrobentos -”Características do hábitat, densidade e biomasa dos fluvial dos ríos de Galicia”. D. Antón Blanco Vilariño. ammocetes de Petromyzon marinus Linnaeus, 1758 en ríos TFM. 2015. de Galicia”. D. Pedro de M. Torres Martínez. TIT. 2009.

34 Actividade investigadora

Memorias de licenciatura - “Biología y ecología del bivalvo invasor Corbicula fluminea (Müller, 1774) (Mollusca, Bivalvia, Veneroidea) en el - “La respuesta morfológica de Porcellana platycheles tramo internacional del río Miño. Dra. Sheila Rivas (Pennant, 1777) (Crustacea, Decapoda) al estrés ambiental. Rodríguez. 2013. Nuevos datos sobre su biología en las costas de Galicia”. Dna. María Rodríguez Gregori. 2007. - “Biología y ecología de la lamprea marina (Petromyzon marinus Linnnaeus, 1758) en Galicia”. Dr. Sergio Silva - “La respuesta morfológica, según los niveles de asimetría Bautista. 2014. fluctuante, de Talitrus saltator (Montagu, 1808) (Crustacea Amphipoda) como herramienta para evaluar los niveles - “Tratamientos de inhibición de las cianobacterias en de alteración de las playas de Galicia”. Dna. Sandra condiciones controladas mediante limnocorrales”. Dra. Barca Bravo. 2007 Lorena Lago Meijide. 2015. - “Alteraciones en la alimentación, crecimiento y condición metabólica de cuatro poblaciones de trucha común (Salmo trutta Linné, 1758) sometidas a diferentes grados de estres ambiental”. D. Javier Sánchez Hernández. 2007.

- “La asimetría fluctuante en ninfas deCordulegaster boltonii (Donovan, 1807) y Calopteryx virgo (Linnaeus, 1857) (Insecta, Odonata) como sistema bioindicador de estrés ambiental“.Dna. María Teresa Couto Mendoza. 2009.

- “Dinámica poboacional de Corbicula fluminea (Müller,1774) (Mollusca, Bivalvia, Veneroidea) no Baixo Miño (Galicia, España)”. Dna. Sheila Rivas Rodríguez. 2009.

Teses de doutoramento - “Biología de la alimentación de la trucha común (Salmo trutta Linné,1758) en los ríos de Galicia”. Dr. Javier Sánchez Hernández. 2009.

- “Bioloxía e ecoloxía dos Simúlidos (Diptera: Simuliidae) do río Serpis (Alicante)”. Dr. Victor Lestón Outón. 2012.

35 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

36 Actividade docente

2.- ACTIVIDADE DOCENTE

Prácticas de alumnos de 1º e 2º ciclos universitarios A infraestrutura da EHEC está a ser utilizada tamén para 2015 impartir docencia práctica de diferentes materias de primeiro 2014 2013 e segundo ciclos das universidades galegas. Segundo a 2012 universidade de orixe, desenvolvéronse na Estación as 2011 prácticas das seguintes materias: 2010 Universidade de Santiago de Compostela (USC) 2009 2008

- Bioloxía das Augas Continentais. Facultade de Bioloxía. De 2007

2004 a 2012. 2006

- Bases Biolóxicas na Enxeñería Ambiental. Escola Superior de 2005 Enxeñería, Enxeñería Ambiental. Ano 2006 2004

- Zooloxía I. Grao en Bioloxía. Ano 2015. 0 1 2 3 4

Universidade de Vigo (Uvigo) Número de prácticas de 1º e 2º ciclos realizadas na EHEC. - Artrópodos. Facultade de Bioloxía. Anos 2005, 2006 Universidade da Coruña (UDC) Docencia en cursos de doutoramento, posgrao e - Zooloxía. Facultade de Bioloxía. Ano 2005. másteres - Bioloxía dos animais doceacuícolas. De 2006 a 2008. - Métodos y Técnicas de estudio en Biología Animal. De 2009 a Nas instalacións da EHEC impártese docencia deste tipo de 2012. cursos desde a súa inauguración no ano 2004. Impartiuse docencia de diversos cursos de doutoramento ata o ano 2009, Universidad de Educación a Distancia (UNED) momento no que foron substituídos por cursos de posgrao - Ciencias Ambientais. Ano 2010. e másteres. Aínda que corresponden principalmente á USC,

37 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

de Camiños, Canais e Portos da Universidade de A Coruña. Como se pode ver no gráfico, entre 2006 e 2014 a media supera os seis cursos deste tipo ao ano.

Outros cursos de formación universitaria Trátase de cursos de formación centrados en temas específicos, ás veces destinados á formación para unha tarefa concreta dun proxecto. Os investigadores da EHEC encárganse de organizalos e impartilos, xunto coa participación de tamén espertou o interese da Universidade da Coruña, que docentes universitarios ou técnicos de diversas disciplinas. utilizou as instalacións para estes fins por primeira vez no Impartíronse neste período 15 cursos repartidos en sesións ano 2009. científicas (11), cursos do proxecto MIGRANET (2) e cursos O Máster en “Enxeñería Ambiental” da Escola Superior técnicos de manexo de equipamento (2). de Enxeñería Ambiental da USC foi o primeiro do que se impartiu docencia práctica na EHEC. A partires do ano 2005, e ata a actualidade, foron varias as materias dos Defensa de traballos académicos másteres de “Biodiversidade e conservación do medio natural” e “Medioambiente e Recursos Naturais”, ámbolos Outra das actividades docentes realizadas na EHEC é a dous da Facultade de Bioloxía da USC, das que se impartiu elaboración e defensa de traballos academicamente dirixidos docencia nas instalacións. Finalmente, do 2009 ao 2011 (TAD) e de traballos de fin de grao (TFG) relacionados coas impartiuse docencia do Máster de “Enxeñería da Auga e do augas doces. Medio Ambiente” da Escola Técnica Superior de Enxeñeiros

2015 Prácticas en empresa de alumnos universitarios 2014 A EHEC é un centro recoñecido pola USC para a realización 2013 de prácticas en empresa de acordo coa normativa existente 2012

2011 sobre prácticas externas en empresas e institucións,

2010 aprobada polo Consello de Goberno da USC o 30 de maio

2009 do 2008. Ademais dos alumnos da USC, alumnos doutras 2008 universidades poden realizar as súas prácticas no centro 2007 asinando previamente un convenio coa USC. 2006 As prácticas consisten, principalmente, na aprendizaxe 2005

2004 de técnicas de mostraxe e de identificación de macroinvertebrados bentónicos e na colaboración en 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 traballos de campo e laboratorio no ámbito da Hidrobioloxía Número de materias das que se ten impartido docencia práctica na EHEC. (análise fisicoquímica de auga e sedimentos, mostraxes de

38 Actividade docente

2015

2014

2013

2012

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2004

0 2 4 6 8 10 12

Número de alumnos universitarios que realizaron prácticas de empresa na EHEC.

poboacións de peixes e macroinvertebrados, separación e identificación de mostras de macroinvertebrados bentónicos e diatomeas, elaboración de índices bióticos). Prácticas en empresa de alumnos non universitarios En total 44 alumnos da USC teñen realizado estas prácticas (FP2) na EHEC ata o momento, aos que hai que engadir un máis da Universidade Europea de Madrid. Fundamentalmente se Ademais das prácticas en empresa para estudantes trata de licenciados en Bioloxía e en Enxeñería Ambiental. universitarios, os convenios asinados con outros centros de ensino, como o IES A Basella (Ciclo Superior de Formación Profesional) de , permitiron que tres estudantes realizasen tamén prácticas na EHEC, entre 2007 e 2012.

39 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

40 Actividade de extensión universitaria

3.- ACTIVIDADE DE EXTENSIÓN UNIVERSITARIA

A divulgación é, como xa quedou dito ao principio desta memoria, unha das funcións primordiais da EHEC, con Cursos da Universidade de Verán da USC organizados pola este fin tense organizados varios cursos de verán, así como EHEC: outros cursos formativos abertos aos cidadáns en xeral, 2004 Antecedentes, estado actual e perspectivas da e xornadas de abertas, exposicións, etc. Ademais investigación hidrobiolóxica no país dos mil ríos. procúrase a divulgación científica mediante a publicación de artigos nos medios de comunicación, a edición de materiais 2005 A acuicultura da auga doce en Galicia: Entre a educativos, a elaboración e préstamo de paneis informativos, explotación dos recursos e o desenvolvemento a participación en programas de radio e televisión, a sostible. organización de charlas informativas e a aplicación en actividades de voluntariado social. 2006 Os ríos e lagoas de Galicia como bens patrimoniais: natureza, tradición e cultura. Organización de cursos e actividades educativas e de divulgación 2007 Aspectos biosanitarios da xestión da auga doce. Ata o ano 2015, a EHEC organizou oito cursos da 2008 Elementos de Ictioloxía continental. Universidade de Verán da USC nos que se afondou en aspectos relativos ás augas continentais galegas como os patrimoniais, 2009 A auga como ben de consumo: medioambiente e ecolóxicos, biolóxicos, biosanitarios, normativos, etc., de sociedade. xeito que ademais dos docentes da USC, contouse con 2012 Aspectos ecotoxicolóxicos das floracións de profesorado de outras universidades españolas, así como Cianobacterias en augas continentais. con profesionais da saúde, as administracións hidráulicas, da cultura, etc. O bo entendemento co goberno municipal 2014 Planificación Hidrológica y Directiva Marco permitiu o uso das instalacións municipais de Vilagarcía de Europea del agua. Arousa, como o Auditorio Municipal, para a realización dos mesmos.

41 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

2015

2014

2013

2012

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2004

0 2 4 6 8 10 12 14 16

Número de cursos de formación organizados e impartidos na EHEC.

2005, o “Curso de formación para profesores de Ciencias da Terra y do Medio Ambiente” en 2006 e o curso sobre “Caracterización de la calidad biológica del agua mediante el uso de diatomeas bentónicas” en 2009. Ademais, os investigadores da EHEC participaron como poñentes en numerosos cursos de verán organizados por outros departamentos da USC, da Universidade de A Coruña Ademais destas actividades, a EHEC participou en dúas e da Universidade Internacional Menéndez Pelayo. edicións da Semana da Ciencia en Galicia onde realizou xornadas de portas abertas e dúas exposicións: “O río Os cursos de formación son outra das actividades de índole animado”, e “A ciencia a remollo. Quincena da Hidrobioloxía”, educativa e divulgativa. Son organizados pola EHEC xunto organizou un curso de “Monitor Ambiental” para alumnos coa Xunta de Galicia, ou con asociacións ou colectivos como de Formación Ocupacional do Plan AFD, un curso para ADEGA, Colectivo Ecoloxista do Salnés, ou a “Asociación a “Formación e Probas de Selección de Novos Artesáns Española para la Enseñanza de las Ciencias de la Tierra da Pesca”, unha “Xornada Sobre os Novos Modelos de (AEPECT)”. Deste grupo destacan o “Curso de formación Xestión da Pesca Deportiva en Francia”, dúas Xornadas para coordinadores de grupo do Proxecto Ríos”, organizado de voluntariado MIGRANET nos ríos Ulla e Umia, unha por ADEGA e a EHEC, que se celebra dúas veces ao exposición sobre “Os peixes migradores de Galicia” ano desde o ano 2004, de xeito que en 2015 se celebrou a (Auditorio Municipal de Valga), unha “Xornada de debate XXII edición; e por outra banda, o “Curso de formación para a elaboración dun Documento Marco de Xestión dos para Servizos de Vixilancia Ambiental en materia de pesca Peixes Migradores de Galicia” e participou no “Día mundial fluvial”, celebrado anualmente entre os anos 2006 e 2011. dos peixes migradores” organizando unha exposición con Outros cursos organizados foron “Achegamento ao control actividades lúdicas para cativos e unha conferencia sobre a biolóxico da contaminación en ecosistemas fluviais” en bioloxía dos peixes migradores para o público en xeral.

42 Actividade de extensión universitaria

Edición de materiais e Medios de Comunicación Destacamos aquí a publicación de once artigos en revistas como “Cuadernos de biodiversidad”, a “Revista de la Asociación para el estudio y mejora de los Salmónidos (AEMS-ríos con vida)”, a revista galega de ecoloxía e medioambiente “Cerna”, os “Cadernos” da Asociación para a defensa ecolóxica de Galicia – ADEGA, o “Boletín do Colectivo ecoloxista do Salnés” ou a revista especializada en pesca “Ninfa”.

No que respecta á edición de materiais divulgativos, a EHEC redactou e elaborou os materiais para varios libros centrados no ámbito da pesca, a protección medioambiental e a divulgación e educación ambiental.

Ademais ten deseñado carteis sobre as especies de peixes migradores de Galicia, unha guía ambiental sobre o Parque da Granxa do Xesto (Santiago de Compostela), e colabora na revisión do material educativo de Proxecto Ríos (ADEGA). Elaborou tamén varios paneis sobre ecoloxía fluvial que teñen sido solicitados e cedidos en oito ocasións a centros de ensino e concellos galegos. Ademais a EHEC forma parte do Consello Asesor da publicación periódica “Trueiro”, xornal sobre a pesca Nesta liña de difundir o coñecemento sobre a Hidrobioloxía deportiva do que se teñen realizadas ata o momento trinta englóbanse as charlas impartidas en máis de vinte concellos edicións e nas que a EHEC ten participado con 36 artigos. galegos sobre a calidade das augas, as presentacións de libros Trueiro recibiu o Premio Galicia de Xornalismo Deportivo en diversos foros, a organización do I Certame de fotografía 2009 ao medio de comunicación en prensa escrita outorgado “Agua y Vida” e do II Certame de relatos curtos “Agua y pola Federación Galega de Prensa Deportiva, así como Vida” (xunto con El Corte Inglés, AGAIA e Augas de o Premio á Xestión Sostible no Deporte nos VI Premios Galicia) e as prácticas de campo impartidas en tres cursos Galicia á Xestión Deportiva promovidos pola Asociación organizados pola Confederación Hidrográfica do Miño-Sil. Galega de Xestores Deportivos (AGAXEDE). No que respecta aos medios, a opinión da EHEC foi solicitada en numerosas ocasións en programas televisivos e radiofónicos, e tamén participou e actuou como asesor científico dos programas “Ríos e Montes” e “Salimos de Pesca”.

2015

2014

2013

2012

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2004

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18

Número de actividades de divulgacións nas que ten participado a EHEC.

43 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

de sus floraciones en aguas continentales. AGAIA. Santiago de C. ISBN: 978-84-940055-2-7. Cobo F, Sánchez J, Vieira-Lanero R, Servia MJ, Silva S, Nachón DJ, Barca S, Gómez-Sande P, Morquecho C, Lago L, Couto-Mendoza MT, Rivas S & Cobo MC (2013). O río animado. Biodiversidade dos ecosistemas acuáticos continentais galegos. 2ª edición. Unidixital. Santiago de C. C 20-2013. Cobo F, Vieira-Lanero R, Barca S, Sánchez J, Silva S, Nachón DJ, Gómez-Sande P, Morquecho C, Lago L, Couto_Mendoza MT, Servia MJ & Cobo MC (2015). La trucha en la Pesca a Mosca. La biología de la trucha común. SEKOTIA, SL. ISBN: 978-84-942847-4-8.

Libros de divulgación editados: Actividades de Voluntariado Social Cobo F, González MA, Vieira-Lanero R & Servia MJ (2006). O río animado. Biodiversidade dos ecosistemas acuáticos A EHEC colabora na medida do posible en actividades continentais galegos. Unidixital. Santiago de C. ISBN: 84- de voluntariado social, poñendo ao servizo da sociedade 689-6890-9. os coñecementos científicos sobre o medio ambiente Cobo F (Coord.). (2007). Aspectos biosanitarios da xestión da necesarios para a súa realización. Así no ano 2010 colaborou auga doce. Unidixital. Universidad de Santiago. Santiago coa Escola de Tempo Libre de Cáritas Diocesanas (Santiago) de C. ISBN: 84-934272-2-5/978-84-934272-2-1. na realización de prácticas de ecoloxía fluvial, e de 2010 a 2012 prestou asesoramento científico-técnico ao concello Cobo F (2009). Primeiros auxilios na pesca deportiva. Xunta de de Valga (Pontevedra) para a creación dun acoutado para Galicia. Santiago de C. D.L.: C-3290/2009. discapacitados no Lago de Campaña (unha lagoa orixinada Cobo F & Vieira-Lanero R (Coords.) (2010). Bases teóricas pola extracción de arxilas). Ademais, e esta é unha das para un curso de vixilancia ambiental en materia de pesca fluvial. actividades das que a EHEC séntese especialmente orgullosa, AGAIA, Asociación galega de Investigadores da Auga. desde o ano 2010 colabora no programa de voluntariado Santiago de C. ISBN: 978-84-692-9507-6. “Asesoramento á comunidade terapéutica do Proxecto Home para a cría de Salmónidos en catividade”, realizando Cobo F (Coord.) (2010). Manual para a avaliación do estado análises de auga dos regatos e análises de potabilidade das ecolóxico do sistema fluvial do río Mandeo. Dep. Provincial de fontes da comunidade de As Cernadas, asesorándoos na A Coruña. A Coruña. ISBN: 978- 84-9812-137-7. posta en marcha e funcionamento dunha piscifactoría de Cobo F, Lago L, Barca S, Vieira-Lanero R & Servia MJ troita, e impartindo conferencias sobre a calidade das augas (2012). Cianobacterias y medioambiente: Aspectos ecotoxicológicos e a bioloxía da troita común e outros organismos acuáticos.

44 Servizos a terceiros

4.- SERVIZOS A TERCEIROS

Servizos e redacción de informes Unha das principais fontes de ingresos do centro provén dos Os servizos realizados son moi variados, pero podémolos servizos realizados para empresas e administracións, que en agrupar de forma sintética nestas categorías: xeral supoñen a recollida de mostras no campo, o estudio das mesmas nos laboratorios e a emisión dos correspondentes - Análises de potabilidade de fontes e pozos. informes. Como se pode observar no gráfico se teñen - Inventarios de hábitat fluvial e presións antrópicas en realizado máis de 100 servizos. ríos. - Caracterización da calidade das augas en ríos. - Caracterización de vertidos. - Cálculo de danos biolóxicos provocados e control da calidade biolóxica en ríos afectados por obras civís. 2015

2014 - Avaliación da biodiversidade e elaboración de mapas de 2013 distribución de especies. 2012 - Determinación do estado das poboacións de peixes. 2011 2010 - Elaboración de plans de ordenación e xestión da pesca 2009 deportiva (estudios de viabilidade e creación de novos 2008 coutos). 2007 2006 - Determinación de índices de calidade das augas en 2005 función das comunidades de macroinvertebrados, 2004 peixes, diatomeas, e outros. 0 5 10 15 20 25 - Determinación e proposta de condicións de referencia e Número de servizos a terceiros realizados pola EHEC. umbrais de cambio das masas de auga segundo a DMA.

45 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

- Análises de tratamentos de mitigación das floracións de Cianobacterias. - Efectos das minicentrais e outros obstáculos sobre o ecosistema fluvial. - Análise do potencial invasor de especies exóticas invasoras de auga doce.

Informes periciais Un aspecto no que o centro ten colaborado coa Administración de Xustiza é na realización de cinco informes periciais a solicitude de varios Xulgados de Instrución en procedementos de delicto ecolóxico.

Asesoramento á administración e a asociacións Desenvolvéronse catorce actuacións nas que se prestou asesoramento á Administración e a asociacións, tanto para a redacción de proxectos medioambientais (Concellos de Vilagarcía de Arousa, Valga, Santiago de Compostela e Ribeira), como para a elaboración de diversos protocolos de actuacións de limpeza e mellora do medio fluvial, e de material impreso de educación ambiental (Asociación Ecoloxista ADEGA, Asociación Vaipolorío) e para a cría de Salmónidos en catividade (Comunidade terapéutica As Cernadas de Proxecto Home).

46 Traballo de campo e laboratorio

5.- TRABALLO DE CAMPO E LABORATORIO

Mostraxes no campo Traballo no laboratorio Aínda que as saídas ao campo para tomar mostras e cubrir A EHEC ten realizado numerosas análises de potabilidade as necesidades docentes e investigadoras demandadas non se da auga para particulares, concellos, clubes de pesca, contabilizaron con anterioridade ao ano 2009, a partir deste piscifactorías, outros departamentos da USC, etc. Ao longo ano o persoal da Estación realizou máis de 650 xornadas de do tempo fóronse poñendo a punto novos protocolos, de mostraxe con diferente finalidade. xeito que actualmente, dependendo das características do estudio, aplícanse ata 25 protocolos de análises fisicoquímicas e de biomarcadores.

2015

2014

2013

2012

2011

2010

2009

0 50 100 150 200 250

Número de mostraxes de campo realizadas pola EHEC.

47 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

Por poñer de manifesto a intensa labor realizada no laboratorio, só a partires do ano 2009 se identificaron case un millón e medio de macroinvertebrados; analizáronse 1083 mostras de auga, determinando nas mesmas un total de 9914 parámetros; realizáronse 2920 análises de biomarcadores (ADN, ARN, proteínas e glicóxeno) en mostras de macroinvertebrados e peixes; 381 análises granulométricas de sedimento; estudáronse 1392 exemplares de peixes, determinando a súa idade por escalimetría, calculando os índices de condición, hepático e gonadosomático, e analizando os seus contidos estomacais; analizáronse 705 mostras de fitoplancto, identificando a diferente nivel taxonómico os filos máis representativos das masas de auga continentais (Cianobacterias, Diatomeas, Clorofitas e Dinoflaxelados); etc.

Ademais se teñen realizado análises histopatolóxicas de peixes para clubes de pesca e piscifactorías; e análises de microcistinas a solicitude das diferentes demarcacións hidrográficas e concellos; así como análises granulométricas de sedimentos. Outra parte importante do traballo de laboratorio é a separación, identificación e determinación de índices de calidade de macroinvertebrados, dos que se teñen identificados miles de individuos, principalmente para determinar índices de calidade biolóxica relacionados coa Directiva Marco da Auga, pero tamén para estudios de dieta de diversas especies, asimetría flutuante e estudios taxonómicos.

48 Actividade promocional da EHEC

6.- ACTIVIDADE PROMOCIONAL DA EHEC

Visitas de centros de ensino e asociacións Cóntanse por centos os alumnos dos diferentes centros Ademais visitaron tamén a Estación asociacións de galegos de ensino primario e secundario que teñen visitado a estudiantes, centros de educación especial, alumnos da EHEC, sexa en visitas adaptadas particularmente para cada Escola de Capataces Forestais de Lourizán, integrantes de grupo, ou ben nas xornadas de portas abertas celebradas cursos de formación dos concellos, sociedades de caza e polo centro con ocasión das semanas científicas. Aínda que pesca, etc. en número destacan os da área do Salnés, por atoparse máis preto, tamén recibiu visitas de centros doutras áreas como Santiago, Ribeira, ... .

2015

2014

2013

2012

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2004

0 2 4 6 8 10 12 14

Número de centros de ensino e asiciacións que visitaron a EHEC.

49 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

Representación da EHEC en conferencias e mesas redondas

A visibilidade da EHEC como centro de referencia para o estudio das augas continentais queda patente no elevado número de conferencias que se lle teñen solicitado impartir por parte tanto de centros de ensino como de diferentes asociacións (de desenvolvemento rural, culturais, deportivas, ecoloxistas...), clubes de pesca, grupos de investigación e a Administración de todo o ámbito nacional.

Sempre que foi posible, tanto o director da EHEC como outros investigadores participaron nas mesmas, de xeito que contabilízanse non menos de 128 participacións entre conferencias, mesas redondas e grupos de debate.

2015

2014

2013

2012

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2004

0 5 10 15 20 25

Número de conferencias impartidas por membros da EHEC a solicitude de diversos grupos sociais.

50 Premios e distincións

7.- PREMIOS E DISTINCIÓNS

O 6 de maio de 2009 a EHEC foi galardoada co Primeiro premio de Accións Sostibles de Emprendemento Social (ASES), que concede a Cátedra Jaime Vera de Emprendemento Social da Universidade de Santiago de Compostela polas actividades desenvolvidas co Proxecto Home. pola acción titulada: “A piscicultura como terapia ocupacional e medio de fornecemento da responsabilidade medioambiental individual na comunidade terapéutica do Proxecto Home de Cernadas-Portomouro ()”.

51 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

O 16 de marzo de 2013 o Diario de Arousa concedeu o Premio Arousán do Ano 2013 no apartado de Medio Ambiente á Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con”. Un premio concedido polos lectores do xornal “Diario de Arousa” que o xustifican polo triplo obxectivo que persegue a EHEC: a investigación en materia de Hidrobioloxía, a formación superior científico-técnica e a divulgación do avance científico como vía para solicitar dos cidadáns a súa cooperación na conservación do medio natural; así como polo seguimento exhaustivo dos ríos do entorno, especialmente do Umia, no que a EHEC estivo activamente implicada na crise das floracións de cianobacterias. Pola súa contribución ao estudo das poboacións destes ríos, como é o caso do traballo realizado coa lamprea; e finalmente pola promoción cada verán dun curso para analizar precisamente as cuestións máis relevantes da auga, materia importante, no país coñecido como “dos mil ríos”.

En novembro de 2014, a Asociación Profesional de Empresas Medioambientales de Galicia (APROEMA) distinguiu á Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” co “Premio Medio Ambiente APROEMA 2014” na categoría “Centros académicos – Universidades” polo seu proxecto “Fomento de actividades científicas e de divulgación para a conservación de especies de peixes migradores do sudoeste europeo” (MIGRANET).

52 Institucións, empresas, etc. involucradas na actividade da EHEC

8.- INSTITUCIÓNS, EMPRESAS, ETC. INVOLUCRADAS NA ACTIVIDADE DA EHEC

Ao longo destes anos, a EHEC ten colaborado en numerosas ocasións con institucións, empresas e grupos de • Xunta de Galicia. representación españois e estranxeiros. - Dirección Xeral de Conservación da Natureza. Enuméranse de seguido as máis salientables. Subdirección Xeral de Recursos Cinexéticos e Piscícolas. - Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas. Augas de Galicia. Subdirección Xeral de Xestión do Dominio Público Hidráulico. - Consellería de Economía e Industria. Dirección Xeral de Investigación, Desenvolvemento e Innovación. 2015 - Consellería do Medio Rural: Dirección Xeral de 2014 Conservación da Natureza. 2013 2012 • Excmas. Deputacións Provinciais de A Coruña e de 2011

2010 Pontevedra. 2009 • Xulgado de 1ª Instancia e Instrución nº 2 de 2008 (A Coruña). 2007 2006 • Concellos de Vilagarcía de Arousa, Valga, Santiago de 2005 Compostela, Ferrol, e Ames. 2004

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 • Durham University (Durham, Inglaterra): Ecology, Evolution & Environment Research Group - School of Número de institucións, empresas, etc. involucradas anualmente na actividade da EHEC. Biological and Biomedical Sciences.

53 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

dans les réseaux trophiques aquatiques (RTA). • University of Coimbra (Portugal): Marine and Environmental Sciences Centre, Department of Life Sciences. • Universidade do Porto (Portugal): Dpto. de Ecofisioloxía, Instituto de Ciências Biomédicas Abel Salazar (ICBAS) e Centro Interdisciplinar de Investigação Marinha e Ambiental (CIIMAR). • Universidade de A Coruña: Dpto. de Bioloxía Animal, Bioloxía Vexetal e Ecoloxía, e ETS de Enxeñeiros de Camiños, Canais e Portos. • Universidade de Vigo: Dpto. de Ecoloxía e Bioloxía Animal. • Universidade de Santiago de Compostela: Dptos. de Enxeñería Agroforestal, Edafoloxía e Química Agrícola, Zooloxía e Antropoloxía Física, Microbioloxía e • Organismo de xestión da conca do río Adour na rexión Parasitoloxía, Bioloxía Celular e Ecoloxía, Xeografía, de Aquitaine (Francia). e unidade de Xestión Forestal Sostible da Escola • Institut National de la Recherche Agronomique (INRA). Politécnica Superior de Lugo. UMR ECOBIOP (Francia – Aquitaine). • Universidad Internacional Menéndez Pelayo. • UMR - INRA: Agrocampus Rennes. Grupos: • Universidad de Alicante: Instituto Universitario de Ecobiologie et Qualité des Hydrosytèmes Continentaux Investigación (CIBIO) de Rennes, Ecologie et Santé des Ecosystèmes, e • Universidad de Cádiz: Institutos de Investigación Laboratoire d’Ecologie Halieutique. CACYTMAR e CAIV. • ECOBIOMAR - Instituto de Investigaciones Marinas • UNED. Facultade de Ciencias de Madrid: Grupos de Consejo Superior de Investigaciones Científicas (CSIC). Bioloxía e Toxicoloxía Ambiental e de Bioloxía Evolutiva • Institut nacional de recherche en sciences et technologies (Dpto. de Física Matemática e Fluídos). pour l´environnement et l´agriculture (IRSTEA): • Instituto de Biodiversidade Agraria e Desenvolvemento Estuarine Ecosystems and diadromus Fish Research Rural (IBADER). Unit. • Centro de Estudios Avanzados de Blanes (CSIC). • Université de Pau et des Pays de l´Adour (Pau, Francia): Laboratoire de Chimie Analytique Bio-Inorganique et • Administraçao da Regiao Hidrografica do Norte I. P. Environnement (LCABIE). (Portugal). • Université Blaise Pascal (Clermont Ferrand, • Fundación Centro de Estudos Eurorrexionais Galicia – Francia): Laboratoire Microorganismes : Génome et Norte de Portugal (F.CEER). Environnement (LMGE) - Department of Interactions • Confederación Hidrográfica do Miño-Sil (CHMS).

54 Institucións, empresas, etc. involucradas na actividade da EHEC

• Comisión Permanente Internacional do Miño. • Museo Nacional de Ciencias Naturales (CSIC). Dpto. de Biodiversidad y Biología evolutiva. • Aquamuseu do río Minho. Vila Nova de Cerveira. Portugal. • Aquarium Finisterrae. Casa dos Peixes. A Coruña. • ICEES/CIEM International Council for the Explotation of the Sea. • Asociación española de Entomología (AeE). • Asociación Galega de Investigadores da Auga (AGAIA). • Asociación para a Defensa Ecolóxica de Galiza (ADEGA). • Escola Galega de Administración Pública (IGAPE) • Sociedade Galega de Historia natural. • Grupo Naturalista Hábitat • Asociación Etnogáfica e da Natureza (AETNA). , Ferrol. • Centro Sociocultural e Xuvenil Municipal do Concello de Santiago de Compostela. • Asociación “Vai polo río”. Pontevedra. • Plataforma Antiencoro de Caldas (). • Asociación “Castro lampreeiro”. Río . • RTVG. Radio Galega. • Sociedad de Caza y Pesca de Padrón. • ABC-Punto Radio • Comunidade terapéutica Proxecto Home. • V Televisión (La Voz de Galicia) • Escola de Tempo Libre de Cáritas Diocesana (Santiago). • Cadena Ser (Radio Arousa) • Grupo Correo Galego. Santiago de Compostela. • Centro de Extensión Universitaria e Divulgación ambiental de Galicia (CEIDA). • Asociación de Desenvolvemento Rural Mariñas- Betanzos. • El Corte Inglés S.A. • Compostelana de Carne S.L. • ICEACSA S.L.U. • LIMEISA (Lignitos de Meirama SA / Fenosa) • Empresa Municipal Aguas de La Coruña, S.A. (EMALCSA). • Observatorio Galego de Biodiversidade. • Comité Galego de Pesca. • Intitutos de ensino secundario (I.E.S.) de Brión, Nº 1 de Ribeira, Nº 1 de Ordes, Faro das Lúas e A Basella (Vilanova de Arousa), Pontepedriña (Santiago de C.), e Bouza Brey e Miguel Ángel González Estevez (Vilagarcía de Arousa). • Colexio San Francisco (Vilagarcía de Arousa). • Club Asturiano de Calidad.

55 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

56 Memoria de actividades 2005-2015

Estación de Hidrobiología “Encoro do Con” Universidade de Santiago de Compostela 10º aniversario, Memoria de actividades 2005-2015

INTRODUCCIÓN Valores: Por su especialización científica, la EHEC contribuye La Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” (EHEC) de la activamente a la defensa y protección del patrimonio natural, y USC se creó con la ayuda de fondos europeos y fue formalmente Wpropicia el desarrollo sostenible ampliando el conocimiento inaugurada el 27 de octubre del año 2004. Es una estación de y fomentando nuevas formas de gestión y administración de investigación de campo única en España, por su especialización los recursos naturales. Por su pertenencia a la Universidad de en el estudio de las aguas continentales. Santiago, participa como miembro activo y comprometido con la sociedad, tratando de promover en la ciudadanía estos valores. Misión, visión y valores En el desarrollo de su actividad se rige por la calidad técnica y La misión de la EHEC es ofrecer las instalaciones y medios humana, eficiencia, equidad, responsabilidad, mejora continua y adecuados para el estudio de los ecosistemas acuáticos trabajo en equipo. continentales. Su creación persigue un triple objetivo: la investigación en materia de Hidrobiología, la formación Objetivos superior científico-técnica y la divulgación del avance científico Investigación como vía para solicitar de los ciudadanos su cooperación en la En su actividad científica, el equipo de la EHEC trabaja conservación del medio natural. principalmente en aspectos de investigación básica, sobre La EHEC fue creada con el fin de propiciar, fomentar invertebrados acuáticos y peces migradores, y en investigación y desarrollar la investigación en Biología de las Aguas aplicada, en todo el relativo al control y evaluación de la Continentales, facilitando a los investigadores sus instalaciones contaminación en ambientes acuáticos continentales. y medios disponibles para el desarrollo de los trabajos Investigación básica: Los estudios de hidrobiología descriptiva científicos, proyectos de investigación, tesis de doctorado, y funcional, a través del desarrollo de diversos proyectos de reuniones científicas, el asesoramiento y colaboración en investigación en ecología de las aguas dulces de ambientes materia de investigación con entidades públicas y privadas, y el lénticos y lóticos (producción primaria y secundaria, dinámica establecimiento y coordinación de relaciones de intercambio de poblaciones, estudio de ciclos vitales, ecología trófica, etc.) científico con otras Universidades e instituciones científicas de constituyen el cuerpo fundamental de este bloque y el marco España y de otros países. teórico sobre el que se sustentan los programas de gestión, Nuestra visión es hacer de la EHEC un grupo reconocido en el conservación y recuperación de los ecosistemas acuáticos. marco de la investigación en Hidrobiología, en el que la excelencia El análisis de la biodiversidad de las aguas continentales es una sea uno de los pilares estratégicos sobre los que, a través del de las principales líneas de investigación del centro. De hecho, la desarrollo de diversos proyectos de investigación en ecología de EHEC tiene como objetivo prioritario impulsar la investigación las aguas dulces y con la tecnología más avanzada, se convierta en de la fauna dulceacuícola, ocupándose de aspectos tan diversos un puente en la cooperación entre los organismos gestores y los como la realización de inventarios y el cartografiado, los estudios organismos de investigación, donde se viertan opiniones sobre la faunísticos y de autoecología de las especies de importantes conservación y recuperación de los ecosistemas acuáticos basadas grupos de invertebrados acuáticos, el estudio de la estructura en el adecuado conocimiento científico. y evolución temporal de las poblaciones de peces, de la calidad La EHEC nació con un claro compromiso de responsabilidad biológica de las aguas, del avance en restauración del hábitat y de social, desarrollando continuamente la actividad docente, que los impactos de las invasiones biológicas. abarca la formación práctica de estudiantes universitarios; el Investigación aplicada: El perfeccionamiento de la metodología desarrollo de cursos de posgrado y másteres en contacto directo de caracterización de la calidad biológica de las aguas con el medio acuático; la educación medioambiental en niveles epicontinentales (índices bióticos, análisis teratológicos, ensayos no universitarios y cursos de capacitación para profesionales de toxicidad, evaluación de impactos...), permiten mejorar la relacionados con las aguas dulces, potenciando la calidad personal gestión de los recursos, compatibilizando la demanda social sobre y profesional de sus destinatarios. el agua y la conservación de los ecosistemas. Este compromiso nos exige una ampliación y actualización La Estación de Hidrobioloxía pretende ser un puente en la constantes de la prestación de nuestros servicios para proyectar cooperación entre los organismos gestores y los organismos de hacia la sociedad el avance científico como vía para requerir de los investigación, donde se viertan opiniones basadas en el adecuado ciudadanos su cooperación en la conservación del medio acuático conocimiento de los ecosistemas acuáticos naturales. a través de diversas actividades divulgativas.

57 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

Docencia Características del personal y principales funciones La potencialidad de la EHEC para el desarrollo de la docencia El Director de la EHEC debe ser un miembro del personal es casi ilimitada, abarca la formación práctica de estudiantes docente e investigador de la USC, con conocimientos y universitarios, el desarrollo de cursos y másteres en contacto formación en Hidrobiología, en activo y con dedicación a directo con el medio acuático; la educación medioambiental tiempo completo; es nombrado por el Rector, oída la Junta en niveles no universitarios (Enseñanza secundaria, Formación de Gobierno, por períodos de cuatro años. Representa a la Profesional, etc.) y cursos de capacitación para profesionales Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” en el ámbito relacionados con las aguas dulces (titulados medios, guardería de sus competencias; dirige la Estación científica, técnica y ambiental, guardias jurados, etc.). administrativamente; elabora y planifica el programa anual de actividades, de acuerdo con las directrices aprobadas por la Divulgación Junta de Gobierno; coordina, gestiona y controla las actividades La función de divulgación y extensión universitaria busca desarrolladas por la Estación; informa de las necesidades de proyectar hacia la sociedad el avance científico como vía para personal, instalaciones y equipamiento; elabora las Memorias requerir de los ciudadanos su cooperación en la conservación anuales de Actividades y Económica y el proyecto de presupuesto del medio acuático a través de diversas actividades como visitas, de la Estación; además elabora el Reglamento de Uso de la exposiciones temáticas, conferencias divulgativas, organización Estación y vela por su cumplimiento. Durante su ausencia, delega de cursos y seminarios de formación de monitores ambientales, la representación y aquellas funciones que considere necesarias en organización de cursos de verano, elaboración de textos el Subdirector o en el Jefe de la Estación. informativos, asesoramiento a federaciones y asociaciones El Subdirector, nombrado por el Rector a propuesta del Director, relacionadas con la pesca fluvial, etc. debe cumplir los mismos requisitos que el Director; auxiliar al En esta labor divulgativa colabora con ayuntamientos y grupos Director en sus funciones y el sustituirlo en su ausencia. sociales implicados en la conservación del medioambiente. El Coordinador o Jefe de la Estación debe ser titulado Desde el inicio de su actividad se esfuerza en ser un referente a superior en Biología y tener conocimientos y formación en la hora de buscar una opinión seria, científica e independiente Hidrobiología. Auxilia al Director y al Subdirector en sus de cualquier ideología política, pues el fin es la defensa del funciones, y los sustituye en su ausencia; asume las funciones ecosistema desde un posicionamiento científico-técnico. de gestión, coordinación y control de las actividades docentes e investigadoras llevadas a cabo en la EHEC por delegación Estructura y organización del Director; custodia el equipamiento científico, bibliográfico El personal fijo en la Estación lo forman el Director y y material, la documentación y las colecciones de estudio y Subdirector, el Coordinador o Jefe de Estación y el Encargado de de referencia depositadas en la EHEC; supervisa la labor del laboratorio, calidad y servicio a investigadores; además se integran personal de administración y servicios; y redacta las actas de las también el personal científico, profesores o investigadores que sesiones de la Junta de Gobierno. desarrollen su labor en las instalaciones, así como el personal El Encargado del laboratorio, calidad y servicio a investigadores investigador contratado con cargo a proyectos o personal en debe ser licenciado en Biología y tener capacidad técnica y período de formación investigadora en el centro. (p. 10) de organización de la actividad científica. Debe inventariar y Así, desde el año 2009 formaron parte del personal de la pedir el material de laboratorio; almacena las muestras fijadas y EHEC once investigadores que contaron con un contrato por perfectamente etiquetadas; gestiona y controla las muestras y el obra, otros once que dispusieron de una beca de cooperación material de ensayo del laboratorio; realiza análisis fisicoquímicos en contratos y convenios (BC), siete becarios de iniciación a y microbiológicos de muestras de agua, análisis granulométricos la investigación (BII), y dos investigadores contratados como y de materia orgánica del sedimento; pone en marcha y desarrolla personal investigador en formación. Además entre 2012 y 2014 nuevos ensayos para el análisis de muestras de agua; realiza el Encargado de laboratorio, calidad y servicio a investigadores el mantenimiento y calibración de los equipos de medida; percibió un contrato cargo de la Contratación de Técnicos de proporciona información y servicio a los investigadores; informa Apoyo (modalidad infraestructuras del Ministerio de Ciencia de las necesidades de las instalaciones y equipamiento; y supervisa e Innovación), y en el 2015 se contó con dos becarios a cargo el mantenimiento del laboratorio húmedo. de la Bolsa del plan de prácticas laborales de la Diputación de El personal investigador está formado por alumnos de tercer Pontevedra. ciclo con experiencia investigadora, con beca o contratados El control organizativo y la actividad económica de la EHEC específicamente para las actividades de investigación o docencia se realiza mediante las memorias económicas anuales y la desarrolladas en la EHEC, en el marco de proyectos, convenios y planificación anual, que se presentan ante la Junta de Gobierno contratos de investigación. de la Estación, compuesta por el Rector de la Universidad de De entre ellos se selecciona un Responsable de relaciones con Santiago de Compostela, un representante del Ayuntamiento de los clientes y grupos de interés, que debe ser un licenciado Vilagarcía de Arousa y representantes de las áreas de Zoología, en Biología, que será el encargado de coordinar las visitas y Botánica y Ecología de la Universidad de Santiago, para que sean actividades divulgativas, gestionar la comunicación externa a ellos los que aprueben y discutan las actividades a realizar y el través de la vinculación con otras instituciones, promocionar la balance anual. Estación y realizar encuestas a los clientes y grupos de interés.

58 Memoria de actividades 2005-2015

El responsable de las actividades de campo debe ser licenciado tres motores de gasolina y un motor eléctrico. en Biología, con experiencia en muestreos e identificación Material de muestreo de la fauna y flora acuáticas. Debe supervisar los muestreos, comprobando el correcto desarrollo de los protocolos, supervisar Para el desarrollo de todos los muestreos se dispone de el mantenimiento de los aparatos de muestreo, organizar el vadeadores y botas altas de varias tallas. Para realizar muestreos de almacén de pertrechos, supervisar los trabajos de separación de peces se poseen dos aparatos de pesca eléctrica de mochila y un muestras en el laboratorio, y supervisar y asesorar a los alumnos aparato de orilla con capacidad de utilización simultánea de tres en prácticas de empresa. pértigas, además de redes de varias clases y tamaños (trasmallos, butrones, de cerco…). Esto se complementa con los equipos de El Coordinador del grupo de apoyo es un licenciado en Biología, autoprotección, salabres, cajas estancas y equipos de aireación con experiencia en la toma de muestras; debe planificar los para mantener a los peces estabulados, balanzas, ictiómetros, etc. muestreos junto con el responsable de las actividades de campo, supervisar y asesorar al grupo de apoyo y redactar informes. Para el muestreo de macroinvertebrados se cuenta con redes de bentos tipo Surber (varios tamaños), cilindro de Neil, kicknets, Los miembros del Grupo de apoyo podrán ser licenciados en mangas entomológicas, corer, y trampas de luz UV. Biología, Ciencias Ambientales, Veterinaria, Farmacia, Químicas, etc., o Ingenieros de Montes, Ambientales o Químicos, así como Para realizar muestreos de plancton se dispone de dos botellas estudiantes de 1º y 2º ciclo o en prácticas de empresa de alguna Van Dorn y dos redes de plancton. de estas titulaciones, y con capacidad de trabajo en equipo. Dan Para caracterizar el hábitat fluvial se dispone de un profundímetro apoyo en los muestreos de campo, acondicionan el material de ecosonda, cintas métricas, telémetro, correntímetros, visores muestreo, separan muestras en el laboratorio y colaboran en la subacuáticos, bastidor cuadriculado, gravelómetro, dragas de elaboración de las bases de datos. diferentes tipologías, densímetro de espejo, etc. Así como sondas multiparamétricas (pH, Tª, conductividad, TDS, oxígeno disuelto) Infraestructuras de investigación y de un GPS Trimble. El edificio se fue dotando a lo largo del tiempo con los materiales Como material de apoyo, la EHEC dispone de una carpa de necesarios para desarrollar proyectos en el ámbito público trabajo hinchable, dos generadores portátiles de corriente y (convocatorias competitivas de la administración europea, neveras isotermas y eléctricas. Cuenta también con cámaras de autonómica y local) y privado. vídeo y fotográficas digitales y subacuáticas. Consta de tres plantas y bajo-cubierta. La planta baja alberga Material de marcado el laboratorio de análisis y el laboratorio “húmedo”, provisto En la EHEC también se dispone del material necesario para el de acuarios y dos ríos artificiales. En la planta baja se disponen marcaje y seguimiento de peces con marcas PIT Tag, FLOY y también los sistemas de bombeo, filtrado y regulación de con elastómero fluorescente, así como de transmisores (Implant temperatura de los acuarios, almacenes para todo tipo de transmitter y External transmitter), receptores y antenas para su materiales de muestreo (redes, vestuario, instrumentación…) y seguimiento mediante radiotelemetría. congeladores, y un taller para la elaboración propia de equipos de investigación. En la primera planta está el laboratorio de Material de laboratorio y análisis microscopía y la parte administrativa, con los despachos, aula- La EHEC cuenta con numeroso material óptico y con un seminario y sala de informática; en la segunda planta se localiza completo equipamiento para el análisis fisicoquímico y la zona de residencia, con habitaciones, baños y sala de ocio- bacteriológico. comedor-cocina, para acoger a los investigadores y alumnos, y en el piso situado en la bajo-cubierta se localizan la biblioteca y sala El laboratorio de microscopía está equipado con material Nikon de reuniones. y cuenta con estereomicroscopios de tres modelos diferentes y dos microscopios, uno de ellos invertido. Se complementan Alojamiento con un analizador de imágenes con cámara digital de 12 Mpx El centro cuenta con todo lo necesario para permitir a los de resolución con software de biometría. Además se cuenta con investigadores visitantes vivir en la EHEC mientras hacen su un sistema de inclusión en parafina y un microtomo de rotación trabajo, eliminando de este modo los trastornos que durante sus Leica para análisis histológicos. estadías -más o menos largas- causa la búsqueda de vivienda. La El equipamiento para el análisis fisicoquímico y bacteriológico zona de alojamiento cuenta con plazas para 14 investigadores incluye balanzas de precisión, una columna tamizadora distribuidas en cuatro habitaciones, una sala común (con TV, en húmedo, horno mufla, campanas extractoras de gases, sistema vídeo-DVD, etc.), y una cocina completa, con despensa y termoagitadores y agitadores mecánicos, dos centrífugas de electrodomésticos. Además existe una lavandería con lavadora y sobremesa, sistema de agua ultrapura; espectrofotómetros secadora. (de cubetas y de microplacas), un microespectrofotómetro Nano-Drop; un fluorímetro Qubit 2.0; varios juegos de pipetas Desplazamiento y transporte Eppendorf, turbidímetro, pHmetro y conductivímetro de mesa, La EHEC dispone de un vehículo todoterreno con un remolque estufas de desecación y de cultivo, rampa de filtración de agua, cerrado y otro para embarcaciones. Cuenta con cuatro kayaks, dos termorreactor, autoclave, etc. embarcaciones neumáticas y una embarcación de fibra de vidrio, Para la conservación de muestras a EHEC dispone de frigoríficos, con sus accesorios de seguridad (chalecos salvavidas, cascos...),

59 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

arcones congeladores de gran capacidad, crioconservador de • Seminarios de especialización, como el “Seminario de Nitrógeno líquido y un ultracongelador New Brunswick -85ºC. Especialización Científica en Restauración de Ecosistemas El laboratorio húmedo cuenta con 21 acuarios independientes Acuáticos” (2006). y dos ríos artificiales que pueden ser alimentados mediante un • Seminarios de asesoramiento con los participantes en circuito cerrado refrigerado o mediante un sistema abierto de el congreso internacional “Managed forest in future circulación. Además se dispone de un refrigerador industrial de landscapes. Implications for water and carbon cycles” agua y cuatro refrigeradores portátiles para acuarios. (2011) y en el Proyecto TWINNING TR 09 IB EN 03 “Capacity building on water quality monitoring” (2012). Información y tratamiento de datos • Reuniones con investigadores franceses, portugueses e El centro dispone de un aula de informática totalmente equipada ingleses, para discutir aspectos de la biología y ecología con impresoras, escáner y ordenadores con software actualizado de especies de peces migradores amenazadas, como para la edición de textos e imágenes, tratamiento estadístico, las alosas (Alosa alosa y Alosa fallax) y lamprea marina información geográfica, etc. y conexión a internet. (Petromyzon marinus), y establecer redes de seguimiento y Además la EHEC cuenta con una nutrida biblioteca científica observación de sus poblaciones (Proyecto GALICTIA) o coordinar proyectos de estudio conjuntos, como el proyecto sobre diferentes aspectos de la biología y ecología de los medios MIGRANET – SOE2/P2/E288 (Interreg IV B), del que la acuáticos continentales. EHEC fue jefe de fila. • Asamblea fundacional de AGAIA - Asociación Galega de Gestión de calidad Investigadores da Auga (2009). En el año 2009 la Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” • Reuniones de organización de congresos como el XIV de la USC (EHEC) obtuvo, mediante un proceso de certificación Congreso Ibérico de Entomología (2010) y las XXXII externo por la EFQM (European Foundation for Quality Jornadas de la Asociación española de Entomología (2015). Management), el “Sello de Compromiso hacia la Excelencia • Reuniones con los investigadores europeos del grupo Europea 200+” por su Sistema de Gestión. de trabajo “Working Group on Data Poor Diadromous El Sello de Excelencia EFQM es un distintivo europeo con Fish (WGDAM)” del ICES (International Council for the reconocimiento internacional que certifica la calidad del trabajo Exploration of the Sea) (2015). desarrollado por entidades, tanto públicas como privadas, Uso de las instalaciones para proyectos de investigación preocupadas por mejorar su gestión de forma continuada. En su día la “Agencia Nacional de Evaluación de la Calidad y Los laboratorios y demás instalaciones y medios de la EHEC Acreditación” (ANECA) y el “Club Excelencia en Gestión” están abiertos al uso por parte de investigadores de la USC (CEG) firmaron un convenio de colaboración en el que el y de otras universidades y centros de investigación. Durante modelo EFQM fue adoptado en España para la evaluación de estos años fueron empleados para el desarrollo de 24 proyectos la administración pública tanto por la Administración General de investigación, la mayor parte de la USC, pero también de del Estado como por varias administraciones de Comunidades la Universidad de Vigo y de A Coruña. La gráfica muestra el Autónomas. número de proyectos que se desarrollaron anualmente en la EHEC; varios de los proyectos duraron dos o más años. La calificación, otorgada en puntos EFQM, debe ser revisada cada dos años y permite comparar el nivel de excelencia de una Estancias de investigadores entidad con el de sus principales competidores. En el caso de Un capítulo importante en las actividades realizadas en el centro la EHEC, fue renovada en el 2011, en el 2013 y, finalmente, tiene que ver con la realización de estancias de investigación, en el 2015. La correcta implantación de los planes de acción tanto por profesores universitarios como por alumnos que fue validada por Lloyds Register Quality Assurance (LRQA) de desarrollaron parte de la investigación de sus tesis de doctorado manera que la EHEC superó todas las fases de la certificación en la EHEC. Catorce investigadores utilizaron las instalaciones y renovó el Sello de Compromiso hacia la Excelencia Europea con estos fines, realizándose finalmente 32 estancias de 200+, que es otorgado por el CEG representante en España del investigación, pues algunos investigadores repitieron en diferentes “Committed to Excelence”. años y otras veces varios investigadores de un mismo centro Se trata de un reconocimiento claro al esfuerzo y a la realizaron la estancia simultáneamente (p. 18). profesionalidad del equipo de la EHEC que aúna una larga Visitas de investigadores experiencia y capacitación en Hidrobiología con prácticas excelentes de gestión, enfocadas a la mejora continua de la De manera similar a lo ocurrido en el apartado anterior, un total organización, de sus recursos y a la satisfacción permanente de de 29 investigadores han visitado las instalaciones durante estos sus grupos de interés. años con fines científicos. La gráfica (p. 19) muestra de forma conjunta las estancias y las visitas de investigadores.

1.- ACTIVIDAD INVESTIGADORA Acuerdos con otras instituciones El desarrollo de las actividades llevó a realizar acuerdos de Reuniones científicas colaboración con otras universidades e instituciones, entre La estación organizó veinte reuniones científicas durante este ellas los Museos Científicos Coruñeses (MC2) del Excmo. período; las temáticas de las mismas incluyen: Ayuntamiento de A Coruña (2013, 2014), la Université de Pau et

60 Memoria de actividades 2005-2015

des Pays de l´Adour de Francia (2013), el INRA (Institut National de Ingeniería Ambiental de la USC fue el primero del que de la Recherche Agronomique, Francia), la Consellería de Medio se impartió docencia práctica en la EHEC. A partir del año Ambiente de la Xunta de Galicia o la Diputación de Pontevedra. 2005, y hasta la actualidad, fueron varias las materias de los másteres de “Biodiversidad y conservación del medio natural” Participación en comités de expertos y “Medioambiente y Recursos Naturales”, ambos de la Facultad El personal de la EHEC ha representado al centro en 21 comités de Biología de la USC, de las que se impartió docencia en las de expertos y comités científicos sobre cuestiones relacionadas instalaciones. Finalmente, del 2009 al 2011 se impartió docencia con la biodiversidad y la conservación del medio ambiente del Máster de “Ingeniería del agua y del Medio Ambiente” de la acuáticos continentales (p. 20). Escuela Técnica Superior de Ingenieros de Caminos, Canales y Puertos de la Universidad de A Coruña. Como se puede ver en el Ponencias en congresos gráfico, entre 2006 y 2014 el promedio supera los seis cursos de Desde 2004 la EHEC ha participado en 41 congresos, este tipo al año. presentando en total 128 comunicaciones. Según su ámbito 20 de ellos fueron nacionales y 21 internacionales, habiendo presentado Otros cursos de formación universitaria 65 comunicaciones en los primeros y 63 en los segundos. Se trata de cursos de formación centrados en temas específicos, Los temas tratados han sido muy variados: especies exóticas a veces destinados a la formación para una tarea concreta de invasoras, especies amenazadas, técnicas en hidrobiología, un proyecto. Los investigadores de la EHEC se encargan de control de los blooms de Cianobacterias, marcadores metabólicos organizarlos e impartirlos, junto con la participación de docentes en peces, moluscos y macroinvertebrados, efectos de los universitarios o técnicos de diversas disciplinas. Se impartieron contaminantes sobre las especies, biología y ecología de peces y en este período 15 cursos repartidos en sesiones científicas (11), macroinvertebrados, parásitos de peces, estudios poblacionales, cursos del proyecto MIGRANET (2) y cursos técnicos de manejo asimetría fluctuante, estudios isotópicos, regeneración apendicular de equipamiento (2). y descripciones taxonómicas de macroinvertebrados, estudios hidromorfológicos y fisicoquímicos, estado ecológico de tramos Defensa de trabajos académicos fluviales, etc. Otra de las actividades docentes realizadas en la EHEC es la elaboración y defensa de trabajos académicamente dirigidos Publicaciones científicas (TAD) y de trabajos de fin de grado (TFG) relacionados con las Fruto de los trabajos realizados en la Estación se publicaron aguas dulce. hasta la fecha un total de 69 publicaciones científicas, el 82% de ellas en revistas indexadas en el JCR. Además se han publicado Prácticas de empresa de alumnos universitarios 15 libros completos, 30 capítulos de libros, y 17 publicaciones La EHEC es un centro reconocido por la USC para la realización más en libros de actas de congresos. Fruto de la investigación de prácticas en empresa de acuerdo con la normativa existente sobre el efecto inhibidor de la corteza y viruta de eucalipto sobre sobre prácticas externas en empresas e instituciones, aprobada los blooms de Cianobacterias, se patentó en 2013 un método de por el Consejo de Gobierno de la USC el 30 de mayo del biorremediación de estos blooms. 2008. Además de los alumnos de la USC, alumnos de otras En las páginas 22 a 35 se incluye una relación de las mismas por universidades pueden realizar sus prácticas en el centro firmando orden cronológico. previamente un convenio con la USC. Las prácticas consisten, principalmente, en el aprendizaje de técnicas de muestreo y de identificación de macroinvertebrados 2.- ACTIVIDAD DOCENTE bentónicos y en la colaboración en trabajos de campo y laboratorio en el ámbito de la Hidrobiología (análisis Prácticas de alumnos de 1º y 2º ciclos universitarios fisicoquímico de agua y sedimentos, muestreos de poblaciones La infraestructura de la EHEC está siendo utilizada también para de peces y macroinvertebrados, separación e identificación impartir docencia práctica de diferentes materias de primero y de muestras de macroinvertebrados bentónicos y diatomeas, segundo ciclo de las universidades gallegas. Según la universidad elaboración de índices bióticos). de origen, se desarrollaron en la Estación las prácticas de las siguientes materias: En total 44 alumnos de la USC han realizado estas prácticas en la EHEC hasta el momento, a los que hay que añadir uno más de la Docencia en cursos de doctorado, posgrado y másteres Universidad Europea de Madrid. Fundamentalmente se trata de En las instalaciones de la EHEC se imparte docencia de este licenciados en Biología y en Ingeniería Ambiental. tipo de cursos desde su inauguración en el año 2004. Se impartió Prácticas en empresa de alumnos no universitarios (FP2) docencia de diversos cursos de doctorado hasta el año 2009, momento en el que fueron sustituidos por cursos de posgrado Además de las prácticas en empresa para estudiantes y másteres. Aunque corresponden principalmente a la USC, universitarios, los convenios firmados con otros centros de también despertó el interés de la Universidad de A Coruña, que enseñanza, como el IES A Basella (Ciclo Superior de Formación utilizó las instalaciones para estos fines por primera vez en el año Profesional) de Vilanova de Arousa, permitieron que tres 2009. estudiantes realizaran también prácticas en la EHEC, entre 2007 y 2012. El Máster en “Ingeniería Ambiental” de la Escuela Superior

61 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

3.- ACTIVIDAD DE EXTENSIÓN UNIVERSITARIA debate para a elaboración dun Documento Marco de Xestión dos La divulgación es, como ya quedó dicho al principio de esta Peixes Migradores de Galicia” y participó en el “Día mundial dos memoria, una de las funciones primordiales de la EHEC, con este peixes migradores” organizando una exposición con actividades fin se han organizado varios cursos de verano, así como otros lúdicas para niños y una conferencia sobre la biología de los peces cursos formativos abiertos a los ciudadanos en general, y jornadas migradores para el público en general. de puertas abiertas, exposiciones, etc. Además se procura la Edición de materiales y medios de comunicación divulgación científica mediante la publicación de artículos en los Destacamos aquí la publicación de once artículos en revistas medios de comunicación, la edición de materiales educativos, la como “Cuadernos de biodiversidad”, la “Revista de la Asociación elaboración y préstamo de paneles informativos, la participación para el estudio y mejora de los Salmónidos (AEMS-ríos con en programas de radio y televisión, la organización de charlas vida)”, la revista gallega de ecología y medioambiente “Cerna”, informativas y la aplicación en actividades de voluntariado social. los “Cuadernos” de la Asociación para a defensa ecolóxica de Organización de cursos y actividades educativas y de Galicia - ADEGA, el “Boletín del Colectivo ecoloxista do Salnés” divulgación o la revista especializada en pesca “Ninfa”. Hasta el año 2015, la EHEC organizó ocho cursos de la En lo que respeta a la edición de materiales divulgativos, la Universidade de Verán de la USC en los que se ahondó en EHEC redactó y elaboró los materiales para varios libros aspectos relativos a las aguas continentales gallegas como los centrados en el ámbito de la pesca, la protección medioambiental patrimoniales, ecológicos, biológicos, biosanitarios, normativos, y la divulgación y educación ambiental (p. 44). etc., de forma que además de los docentes de la USC, se contó Además ha diseñado carteles sobre las especies de peces con profesorado de otras universidades españolas, así como con migradores de Galicia, una guía ambiental sobre el Parque de profesionales de la salud, las administraciones hidráulicas, de la la Granxa do Xesto (Santiago de Compostela), y colabora en cultura, etc. El buen entendimiento con el gobierno municipal la revisión del material educativo de Proxecto Ríos (ADEGA). permitió el uso de las instalaciones municipales de Vilagarcía de Elaboró también varios paneles sobre ecología fluvial que Arousa, como el Auditorio Municipal, para la realización de los han sido solicitados y cedidos en ocho ocasiones a centros de mismos (p. 41). enseñanza y ayuntamientos gallegos. Además, los investigadores de la EHEC participaron como En esta línea de difundir el conocimiento sobre la Hidrobiología ponentes en numerosos cursos de verano organizados por otros se engloban las charlas impartidas en más de veinte ayuntamientos departamentos de la USC, de la Universidad de A Coruña y de la gallegos sobre la calidad de las aguas, las presentaciones de libros Universidad Internacional Menéndez Pelayo. en diversos foros, la organización del I Certamen de fotografía Los cursos de formación son otra de las actividades de índole “Agua y Vida” y del II Certamen de relatos cortos “Agua y educativa y divulgativa. Son organizados por la EHEC con la Vida” (con El Corte Inglés, AGAIA y Augas de Galicia) y las Xunta de Galicia, o con asociaciones o colectivos como ADEGA, prácticas de campo impartidas en tres cursos organizados por la Colectivo Ecologista do Salnés, o la “Asociación Española para Confederación Hidrográfica del Miño-Sil. la Enseñanza de las Ciencias de la Tierra (AEPECT)”. De este En lo que respeta a los medios, la opinión de la EHEC fue grupo destacan el “Curso de formación para coordinadores de solicitada en numerosas ocasiones en programas televisivos y grupo do Proxecto Ríos”, organizado por ADEGA y la EHEC, radiofónicos, y también participó y actuó como asesor científico que se celebra dos veces al año desde el año 2004, de forma que de los programas “Ríos e Montes” y “Salimos de Pesca”. en 2015 se celebró la XXII edición; y por otra parte, el “Curso Además la EHEC forma parte del Consejo Asesor de la de formación para Servizos de Vixilancia Ambiental en materia publicación periódica “Trueiro”, periódico sobre la pesca de pesca fluvial”, celebrado anualmente entre los años 2006 y deportiva del que se tienen realizadas hasta el momento treinta 2011. Otros cursos organizados fueron “Achegamento ao control ediciones y en las que la EHEC ha participado con 36 artículos. biolóxico da contaminación en ecosistemas fluviais” en 2005, Trueiro recibió el Premio Galicia de Periodismo Deportivo 2009 lo “Curso de formación para profesores de Ciencias da Terra e al medio de comunicación en prensa escrita otorgado por la do Medio Ambiente” en 2006 y el curso sobre “Caracterización Federación Galega de Prensa Deportiva, así como el Premio á de la calidad biológica del agua mediante el uso de diatomeas Xestión Sostible no Deporte en los VI Premios Galicia á Xestión bentónicas” en 2009. Deportiva promovidos por la Asociación Galega de Xestores Además de estas actividades, la EHEC participó en dos ediciones Deportivos (AGAXEDE). de la Semana de la Ciencia en Galicia donde realizó jornadas de puertas abiertas y dos exposiciones: “O río animado”, y “A Actividades de voluntariado social ciencia a remollo. Quincena da Hidrobioloxía”, organizó un La EHEC colabora en la medida del posible en actividades curso de “Monitor Ambiental” para alumnos de Formación de voluntariado social, poniendo al servicio de la sociedad los Ocupacional del Plan AFD, un curso para la “Formación e conocimientos científicos sobre el medio ambiente necesarios Probas de Selección de Novos Artesáns da Pesca”, una “Xornada para su realización. Así en el año 2010 colaboró con la Escuela Sobre os Novos Modelos de Xestión da Pesca Deportiva en de Tiempo Libre de Cáritas Diocesanas (Santiago) en la Francia”, dos Jornadas de voluntariado MIGRANET en los realización de prácticas de ecología fluvial, y de 2010 a 2012 ríos Ulla y Umia, una exposición sobre “Os peixes migradores prestó asesoramiento científico-técnico al Ayuntamiento de Valga de Galicia” (Auditorio Municipal de Valga), una “Xornada de (Pontevedra) para la creación de un coto para discapacitados

62 Memoria de actividades 2005-2015

en el Lago de Campaña (una laguna originada por la extracción la redacción de proyectos medioambientales (Ayuntamientos de de arcillas). Además, y ésta es una de las actividades de las Vilagarcía de Arousa, Valga, Santiago de Compostela y Ribeira), que la EHEC se siente especialmente orgullosa, desde el año como para la elaboración de diversos protocolos de actuaciones 2010 colabora en el programa de voluntariado “Asesoramento de limpieza y mejora del medio fluvial, y de material impreso á comunidade terapéutica do Proxecto Home para a cría de de educación ambiental (Asociación Ecologista ADEGA, Salmónidos en catividade” realizando análisis de agua de los Asociación Vaipolorío) y para la cría de Salmónidos en cautividad riachuelos y análisis de potabilidad de las fuentes de la comunidad (Comunidade terapéutica As Cernadas de Proxecto Home). de As Cernadas, asesorándolos en la puesta en marcha y funcionamiento de una piscifactoría de trucha, e impartiendo 5.- TRABAJO DE CAMPO Y LABORATORIO conferencias sobre la calidad de las aguas y la biología de la trucha común y otros organismos acuáticos. Muestreos en el campo Aunque las salidas al campo para tomar muestras y cubrir las necesidades docentes e investigadoras demandadas no se 4.- SERVICIOS A TERCEROS contabilizaron con anterioridad al año 2009, a partir de este año el Servicios y redacción de informes personal de la Estación realizó más de 650 jornadas de muestreo Una de las principales fuentes de ingresos del centro proviene con diferente finalidad. de los servicios realizados para empresas y administraciones, Trabajo en el laboratorio que en general suponen la recogida de muestras en el campo, el estudio de las mismas en los laboratorios y la emisión de los La EHEC ha realizado numerosos análisis de potabilidad del agua correspondientes informes. Como se puede observar en el gráfico para particulares, ayuntamientos, clubes de pesca, piscifactorías, se han realizado más de 100 servicios. otros departamentos de la USC, etc. A lo largo del tiempo se fueron poniendo a punto nuevos protocolos, de forma que Los servicios realizados son muy variados, pero los podemos actualmente, dependiendo de las características del estudio, agrupar de forma sintética en estas categorías: se aplican hasta 25 protocolos de análisis fisicoquímicos y de - Análisis de potabilidad de fuentes y pozos. biomarcadores. - Inventarios de hábitat fluvial y presiones antrópicas en ríos. Además se han realizado análisis histopatológicos de peces - Caracterización de la calidad de las aguas en ríos. para clubes de pesca y piscifactorías; y análisis de microcistinas - Caracterización de vertidos. a solicitud de las diferentes demarcaciones hidrográficas y - Cálculo de daños biológicos provocados y control de la ayuntamientos; así como análisis granulométricos de sedimentos. calidad biológica en ríos afectados por obras civiles. Otra parte importante del trabajo de laboratorio es la separación, - Evaluación de la biodiversidad y elaboración de mapas identificación y determinación de índices de calidad de de distribución de especies. macroinvertebrados, de los que se tienen identificados miles de - Determinación del estado de las poblaciones de peces. individuos, principalmente para determinar índices de calidad - Elaboración de planes de ordenación y gestión de la biológica relacionados con la Directiva Marco del Agua, pero pesca deportiva (estudios de viabilidad y creación de también para estudios de dieta de diversas especies, asimetría nuevos cotos). fluctuante y estudios taxonómicos. - Determinación de índices de calidad de las aguas en Por poner de manifiesto la intensa labor realizada en el función de las comunidades de macroinvertebrados, laboratorio, sólo a partir del año 2009 se identificaron casi un peces, diatomeas, y otros. millón y medio de macroinvertebrados; se analizaron 1083 - Determinación y propuesta de condiciones de muestras de agua, determinando en las mismas un total de 9914 referencia y umbrales de cambio de las masas de agua parámetros; se realizaron 2920 análisis de biomarcadores (ADN, según la DMA. ARN, proteínas y glucógeno) en muestras de macroinvertebrados - Análisis de tratamientos de mitigación de las floraciones y peces; 381 análisis granulométricos de sedimento; se de Cianobacterias. estudiaron 1392 ejemplares de peces, determinando su edad - Efectos de las minicentrales y otros obstáculos sobre el por escalimetría, calculando los índices de condición, hepático y ecosistema fluvial. gonadosomático, y se analizaron sus contenidos estomacales; se - Análisis del potencial invasor de especies exóticas analizaron 705 muestras de fitoplancton, identificando a diferente invasoras de agua dulce. nivel taxonómico los filos más representativos de las masas de Informes periciales agua continentales (Cianobacterias, Diatomeas, Clorófitas y Dinoflagelados), etc. Un aspecto en el que el centro ha colaborado con la Administración de Justicia es en la realización de cinco informes periciales a solicitud de varios Juzgados de Instrucción en 6.- ACTIVIDAD PROMOCIONAL DE LA EHEC procedimientos de delito ecológico. Visitas de centros de enseñanza y asociaciones Asesoramiento a la administración y a asociaciones Se cuentan a cientos los alumnos de los diferentes centros Se desarrollaron catorce actuaciones en las que se prestó gallegos de enseñanza primaria y secundaria que han visitado asesoramiento a la Administración y a asociaciones, tanto para la EHEC, sea en visitas adaptadas particularmente para cada

63 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

grupo, o bien en las jornadas de puertas abiertas celebradas por el actividades científicas e de divulgación para a conservación centro con ocasión de las semanas científicas. Aunque en número de especies de peixes migradores do sudoeste europeo” destacan los del área del Salnés, por encontrarse más próximos, (MIGRANET). también recibió visitas de centros de otras áreas como Santiago, Ribeira, Ordes... 8.- INSTITUCIONES, EMPRESAS, ETC. Además visitaron también la Estación asociaciones de estudiantes, INVOLUCRADAS EN LA ACTIVIDAD DE LA EHEC centros de educación especial, alumnos de la Escola de Capataces A lo largo de estos años, la EHEC ha colaborado en numerosas Forestais de Lourizán, integrantes de cursos de formación de los ocasiones con instituciones, empresas y grupos de representación ayuntamientos, sociedades de caza y pesca, etc. españoles y extranjeros (p. 53). Representación de la ehec en conferencias y mesas redondas La visibilidad de la EHEC como centro de referencia para el estudio de las aguas continentales queda patente en el elevado número de conferencias que se le han solicitado impartir por parte tanto de centros de enseñanza como de diferentes asociaciones (de desarrollo rural, culturales, deportivas, ecologistas…), clubes de pesca, grupos de investigación y la Administración de todo el ámbito nacional. Siempre que fue posible, tanto el director de la EHEC como otros investigadores participaron en las mismas, de forma que se contabilizan no menos de 128 participaciones entre conferencias, mesas redondas y grupos de debate.

7.- PREMIOS Y DISTINCIONES El 6 de mayo de 2009 la EHEC fue galardonada con el Primeiro premio de Accións Sostibles de Emprendemento Social (ASES), que concede la Cátedra Jaime Vera de Emprendemento Social de la Universidad de Santiago de Compostela por las actividades desarrolladas con Proxecto Home por la acción titulada: “A piscicultura como terapia ocupacional e medio de fornecemento da responsabilidade medioambiental individual na comunidade terapéutica do Proxecto Home de Cernadas- Portomouro (Val do Dubra)”. El 16 de marzo de 2013 el Diario de Arousa concedió el Premio Arousán do Ano 2013 en el apartado de Medio Ambiente a la Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con”. Un premio concedido por los lectores del periódico “Diario de Arousa” que lo justifican por el triple objetivo que persigue la EHEC: la investigación en materia de Hidrobiología, la formación superior científico-técnica y la divulgación del avance científico como vía para solicitar de los ciudadanos su cooperación en la conservación del medio natural; así como por el seguimiento exhaustivo de los ríos del entorno, especialmente del Umia, en el que la EHEC estuvo activamente implicada en la crisis de las floraciones de cianobacterias. Por su contribución al estudio de las poblaciones de estos ríos, como es el caso del trabajo realizado con la lamprea; y finalmente por la promoción cada verano de un curso para analizar precisamente las cuestiones más relevantes del agua, materia importante, en el país conocido como “de los mil ríos”. En noviembre de 2014, la Asociación Profesional de Empresas Medioambientales de Galicia (APROEMA) distinguió a la Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” con el “Premio Medio Ambiente APROEMA 2014” en la categoría “Centros académicos – Universidades” por su proyecto “Fomento de

64 Activity report 2005-2015

Hydrobiological Field Station “Encoro do Con” Universidade de Santiago de Compostela 10th anniversary. Activity report 2005-2015

INTRODUCTION The activity of the EHEC is grounded on the principles of The Hydrobiological Field Station “Encoro do Con” (EHEC) of technical and human quality, efficiency, equity, responsibility, the USC was built using EU funds, being officially inaugurated on continuous improvement and team work. October 27th 2004. It is the only field station in Spain specialised in hydrobiology. Objectives Research Mission, vision and values The core research interests at the EHEC are fundamental topics The mission of the EHEC is to provide appropriate facilities mainly concerning the ecology of freshwater invertebrates and and materials for the study of freshwater ecosystems. Its creation migratory fishes, as well as applied topics such as the control and has three main objectives: promoting research in Hydrobiology; evaluation of pollution in freshwater habitats. offering undergraduate and postgraduate scientific training, and Basic research: Main topics in this area are descriptive and disseminating scientific advances as a mean for encouraging functional hydrobiological studies through research projects in society to cooperate in environmental conservation. freshwater ecology, both in running and standing water habitats The EHEC was created to promote, encourage and develop (primary and secondary production, population dynamics, life research in Freshwater Biology. It provides research and education cycle studies, trophic ecology, etc.). These topics constitute the facilities for scientific projects, doctoral theses, workshops, etc., theoretical basis that supports management, conservation and as well as technical advice and research collaboration with public restoration programmes of freshwater habitats. and private entities. It helps to establish and coordinate scientific The study of freshwater biodiversity is one of the main research exchange programs with national and international scientific topics of the laboratory. Indeed, the main objective of the EHEC institutions, including universities. is to promote the study of freshwater biota. This includes the Our vision is to make the EHEC an internationally recognised production of mapping inventories and faunistic studies, the study laboratory in Hydrobiology, where excellence must be one of of the autoecology of important freshwater macroinvertebrate the strategic cornerstones on which the bridge for cooperation groups, the study of the structure and temporal changes of fish between researchers and stakeholders will be built. This would populations, the analysis of the biological quality of freshwaters be attained through research projects and the most cutting-edge and the progression in habitat restoration, as well as the analysis of technology, so guidelines on conservation and restoration of the impacts caused by invasive species. freshwater ecosystems are based on sound scientific knowledge. Applied research: Improving methodologies for establishing The EHEC has a clear social commitment, with an intense formal the biological quality of freshwater habitats (biotic indexes, teaching activity mainly for undergraduate students, as well as for morphological analyses, toxicity assays, impact evaluation…) postgraduate students that need direct contact with freshwater allows a better management of resources, and the coordination habitats. Less-formal teaching is also an important task, and the between social water demand and the conservation of ecosystems. EHEC organises activities for pre-university students and also Teaching specific training courses for professionals working in freshwater- related areas, thus improving their personal and professional The EHEC has an enormous potential for teaching activities. This qualifications. includes practical lessons for undergraduates, complete courses and masters classes in direct contact with freshwater habitats, This commitment forces us to enlarge and update our services environmental education for non-university students (Secondary constantly so as to raise social awareness of the scientific advances, School students, Vocational Training students, etc.), and as we aim to encourage people to participate in dissemination training courses for professionals working on freshwater issues activities for the conservation of freshwater environments. (undergraduates, fish and wildlife officers, security guards, etc.). Values: Due to the scientific nature of the EHEC, it contributes actively to the protection of the natural heritage. It also supports Dissemination sustainable development, broadening the knowledge base and Dissemination activities and university extension courses aim favouring new ways of managing and administrating natural at raising awareness of scientific progress in the society. This resources. As it belongs to the Universidade de Santiago de encourages and promotes citizens’ cooperation in freshwater Compostela, it is an active and committed member of society, habitats conservation through activities such as visits, expositions, aiming to foster those values in citizens. dissemination conferences, courses and seminars for instructors

65 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

of environmental education, summer courses, elaboration of EHEC and all the functions entrusted by the Director. dissemination materials, advising to freshwater anglers associations, The Sub-director, named by the Rector under the recommendation etc. of the Director, has to fulfil the same requisites as the Director. The EHEC collaborates with different administrations and social The Sub-director helps the Director in their functions and assume groups in dissemination activities concerning environmental all the responsibilities in their absence. conservation. Since the beginning of its activity, the EHEC has The Coordinator or Manager of the station must hold a degree in made an effort in being a reputable institute, independent of any Biology and significant knowledge and expertise in Hydrobiology. political ideology, as its aim is the protection and environmentally The Coordinator helps the Director and Sub-director in their sensitive management of freshwater ecosystems from a scientific functions and assumes their responsibilities in their absence. and technical position. The Coordinator is responsible for managing, coordinating and controlling the teaching and research activities of the EHEC under Structure and organization delegation by the Director, and manages the scientific equipment, The permanent staff at the Station is led by the Director, Sub- bibliography, documentation and biological collections deposited director the coordinator (manager) and the laboratory services in the EHEC. The Coordinator supervises also the activities of manager (who is also the responsible of quality). There are also the administration and services staff, and drafts the minutes of the researchers and professors that undertake their experiments in the Governing Board meetings. facilities of the EHEC, as well as contracted scientific personnel The laboratory services manager must hold a degree in Biology involved in research projects during their period of work at the and have the technical capacity and management skills required laboratory (p. 10). for the position. Some of the functions of the laboratory services Thus, since 2009 eleven researchers have had contracts for manager are: to order laboratory material, to organize and store a specific project or service in the EHEC, eleven received fixed samples, to manage and control samples under analysis, to fellowships for cooperation in contracts and agreements (BC), undertake water physicochemical and microbiological analyses, seven received fellowships of initiation to research (BII), and sediment granulometric and organic matter analyses, to develop two were contracted as personnel in training. Also, from 2012 to new analytical tests and procedures, as well as to calibrate and make 2014, the laboratory services manager was contracted under the the routine maintenance of laboratory equipment. The laboratory Spanish program “Contratación de Técnicos de Apoyo (modalidad services manager assists and provides information to researchers, infraestructuras del Ministerio de Ciencia e Innovación), and in informs on the needs of facilities and equipment, and supervises 2015 two undergraduate students collaborated at the EHEC under the maintenance of the wet laboratory. the province program “Bolsa del plan de practicas laborales de la The research personnel comprise postgraduate students with Diputación de Pontevedra”. research experience. They must hold a fellowship or must be The economic and organizational control of the EHEC is done contracted for scientific or teaching activities in the EHEC under through annual economic and planning reports that are presented scientific projects, agreements or research contracts. to the Governing Board of the Station. This Governing Board Among the research personnel one person is designated as is composed by the Rector of the Universidade de Santiago de responsible for the relations with customers and groups of interest, Compostela, a member of the Council of Vilagarcía de Arousa one person as responsible of field activities and one person as and members of the areas of Zoology, Botany and Ecology of the coordinator of the supporting group (students in training that USC, and they have the responsibility of discussing and approving support EHEC personnel in different activities). the planning of activities and the annual economic report. The person responsible for the relations with customers and groups of interest holds a degree in Biology and coordinates Characteristics of the personnel and main roles visits and dissemination activities, as well as managing external The Director of the EHEC has to be a current full-time member communication with any institution. Tasks include also the of the teaching and research personnel of the USC, with promotion of the station and conducting surveys among clients significant knowledge and expertise in Hydrobiology. The post is and groups of interest. agreed by the Rector for four-year periods, after consulting the The person responsible for field activities normally holds a degree Governing Board of the University. The Director fully represents in Biology and has experience in field sampling and freshwater the Hydrobiological Field Station “Encoro do Con”, manages fauna and flora identification. This person supervises sampling the scientific, technical and administrative areas, and plans and activities by ensuring the correct following-up of protocols, the produces the annual program of activities under the guidelines of maintenance of sampling equipment and the organization of the the Governing Board of the University. Functions of the Director warehouse. This person supervises the laboratory processing of include also: coordinating, handling and controlling the activities field samples, as well as overseeing and giving advice to students run in the EHEC, informing on the needs of personnel, facilities carrying out practical training/research. and equipment, producing the Annual Activities and Economic Reports and the budget estimation for the year. The Director is The coordinator of the supporting group holds a degree in responsible for producing the Code of Use of the station and Biology and have experience in field sampling. This person plans ensures compliancy. In the absence of the Director, the Sub- the sampling campaigns together with the responsible of field director or the Coordinator undertake the representation of the activities, as well as supervising and giving advice to the supporting

66 Activity report 2005-2015

group. This person produces reports. such as Surber nets (different sizes), a Neil cylinder, kicknets, The members of the supporting group must hold a degree in entomological hand nets, corer tubes and UV adult traps. Material Biology, Environmental Sciences, Veterinary, Pharmacy, Chemistry, for plankton sampling includes two Van Dorn bottles and two Forest Engineering, Environmental Engineering, etc. The group plankton nets. can include also Vocational Training students or students on The EHEC is equipped also with equipment for characterising practical research of any of those degrees. A competence they freshwater habitat: a bottom echo sounder, metric tapes, must hold is the ability to work in group. These students support rangefinder, current meter, underwater visor, sampling square, the EHEC personnel during field sampling, prepare the sampling gravelometer, different types of dredges, spherical crown material, process samples in the laboratory and collaborate in the densitometer, etc. Equipment includes also multiparametric elaboration of data bases. sensors (pH, temperature, conductivity, TDS, dissolved oxygen) and a Trimble GPS. Research facilities Additional equipment includes an inflatable marquee, two The building has been equipped since 2004 with all the materials portable electric generators, isothermal boxes and portable electric needed for public research projects (competitive calls of the fridges. There are also photo and video cameras, including some European, Autonomic and Local administrations) and private underwater ones. projects. Marking equipment The building consists of three floors and the attic. The lowest The EHEC is equipped also with all the material needed for floor includes the analysis laboratory and the wet laboratory. marking, tagging and following fishes using PIT tag, FLOY tag, The wet laboratory is provided with aquaria and two artificial visible implant elastomer tags, visible implant alpha tags, and streams. The lowest floor includes also the pumping, filtration and transmitters (Implant transmitter and external transmitter) as well temperature regulation systems for the aquaria, store rooms for as receivers and antennae needed for radiotracking. a variety of equipment (nets, workwear, equipment…), freezers and a workshop for the building and modification of research Laboratory and analytical equipment equipment. The first floor includes the Microscopy laboratory and The EHEC has diverse range of microscopes and loupes and a the administrative area, with offices, a classroom and the computer complete set of equipment for physicochemical and bacteriological room. The second floor is the residence area, including rooms, analyses. bathrooms, kitchen and dining room. It can be used by researchers The microscopy laboratory is equipped with Nikon equipment, and students. The attic area includes the library and a meeting including stereomicroscopes (three different models) and two room. microscopes, one of them an inverted microscope. These are Accommodation complemented by an image analysis system composed of a 12 Mpx The station is equipped with all the services needed for researchers digital camera and biometric software. It includes also a paraffin staying in the EHEC during their research period. This reduces embedding system and a Leica rotary microtome for histological common troubles for researchers such as having to find analyses. accommodation for long periods in the area. The living space The equipment dedicated to physicochemical and bacteriological comprises 14 bunk beds contained in four rooms, a rest area (with analyses includes weighing scales, a sieving column, a muffle TV, video-DVD, etc.), and a kitchen provided with a big pantry furnace, fume hoods, rotators and shakers, two benchtop and electrical appliances. The building has also a laundry area with centrifuges, ultrapure water system, spectrophotometers (for a washing machine and a dryer. cuvettes and microplates), a Nano-Drop microspectrophotometer, a Qubit fluorimeter, several sets of Eppendorf micropippettes, Mobility and transport benchtop turbidimeter, pHmeter and conductivity meter, heating The EHEC has a pick-up vehicle with a closed rear box and a and drying ovens, microbiological incubators, bench-operated towing system for boats. It has also four kayaks, two inflatable vacuum filtration system, thermoreactor, autoclave, etc. boats and a fibreglass boat, all equipped with safety material (life- The EHEC is equipped with fridges, high capacity freezers, vests, helmets…). Boat motors include three gasoline engines and liquid nitrogen cryopreservation system and an ultrafreezer New one electric engine. Brunswick -85ºC. Sampling material The wet laboratory has 21 independent aquaria and two artificial Waders and boots of different sizes are available for field work. streams that can be fed using a closed or open circuit. It has also Material for fish sampling includes two backpack electrofisher an industrial water cooler and four portable coolers for aquaria. generators and a large generator that admits simultaneous use Information and data analysis of three anodes. It includes also nets of different sizes and shapes (driftnets, fyke nets, seine nets…). These materials are The station has a computer room connected to the Internet and complemented by safety equipment, hand nets, hermetic boxes equipped with printers, scanner and computers with updated and aeration pumps for retaining fishes in the field, weighing software for the edition of texts and images, statistical analysis, scales, ictiometers, etc. geographic information system, etc. Material for macroinvertebrate sampling includes benthic nets The EHEC has also a well-furnished library on different areas of

67 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

biology and ecology of freshwater systems. Galega de Investigadores da Auga (2009). • Meetings for the organization of congress, like the XIV Quality management Congreso Ibérico de Entomología (2010) and the XXXII In 2009 the Hydrobiological Field Station “Encoro do Con” Jornadas de la Asociación española de Entomología (2015). of the USC (EHEC) obtained, after the external certification • Meetings with European researchers of the “Working system EFQM (European Foundation for Quality Management), Group on Data Poor Diadromous Fish (WGDAM)” -ICES the “Committed to European Excellence 200+ Seal” for its (International Council for the Exploration of the Sea) (2015). Management System.

The EFQM Excellence Seal is an international recognised Use of facilities for research projects European label that certifies the quality of public and private The facilities and equipment of the EHEC are available for use by entities performance aiming to continuously improve their researchers of the USC or any other university or research centre. management systems. The Spanish evaluation of quality agency During these years a total of 24 research projects used the EHEC, “Agencia Nacional de Evaluación de la Calidad y Acreditación” most of them leaded by the USC, but also by the Universidade de (ANECA) and the “Club Excelencia en Gestión” (CEG) signed Vigo and the Universidade de A Coruña. The graph shows the a collaboration agreement where the EFQM model was adopted annual increase in the number of projects. Several of the projects in Spain for the evaluation of the public administrations, both the have lasted for two or more years. National State administration and the Autonomous Communities administration. Researcher stays The qualification, obtained under the EFQM points system, has An important aspect of the EHEC activities has to do with to be reviewed every two years, and allows the comparison of the researcher stays, either university lecturers or PhD students excellence level of an entity when compared with similar entities. that carried out part of their research in the EHEC. Fourteen In the case of the EHEC, the qualification was renewed in 2011, researchers used the EHEC facilities for this objective, with a total 2013 and 2015. The correct implementation of action plans was of 32 research stays, as some researchers stayed in different years validated by the Lloyds Register Quality Assurance (LRQA), and or several researchers from the same laboratory stayed at the same the EHEC completed successfully all the certification phases, time (p. 18). renewing the “Committed to European Excellence 200+ Seal” Visits of researchers awarded by the CEG representative in Spain of the ”Committed to Excellence”. Similarly to the last section, a total of 29 researchers visited the facilities of the EHEC during these years (2004-2015) for scientific The qualification acknowledges the effort and professionalism of objectives. The graph (p. 19) shows both researcher stays and visits. the EHEC team, who combine a long experience and expertise in Hydrobiology with excellent practices in management aimed Agreements with institutions at a continuous improvement of the entity, its resources and the EHEC activities promoted the establishment of collaborative permanent satisfaction of the groups of interest. agreements with other universities and institutions. Examples are the Scientific Museums of A Coruña (MC2), the Council of A Coruña (2013, 2014), the Université de Pau et des Pays 1.- RESEARCH ACTIVITY de l´Adour (France) (2013), the INRA (Institut National de la Scientific meetings Recherche Agronomique, France), the Galician ”Consellería de The station organised twenty scientific meetings during the period Medio Ambiente de la Xunta de Galicia” or the “Diputación de (2004-2015). The topics of these meetings include: Pontevedra”. • Specialised seminars, such as the “Seminar for scientific Participation in expert committees specialisation in freshwater ecosystems restoration” (2006) The EHEC personnel have represented the laboratory in 21 expert • Consultancy seminars for participants in the international and scientific committees on subjects related to biodiversity and congress “Managed forest in future landscapes. Implications conservation of freshwater habitats (p. 20). for water and carbon cycles” (2011) and the project TWINNING TR 09 IB EN 03 “Capacity building on water Participation in meetings quality monitoring” (2012). Since 2004 the EHEC has participated in 41 meetings (20 • Meetings with French, Portuguese and English researchers national and 21 international meetings) presenting a total of 128 for discussion on different aspects of the biology and communications (65 communications in national meetings and 63 ecology of endangered diadromous species such as shads in international ones). (Alosa alosa and Alosa fallax) and lamprey (Petromyzon marinus) The subjects tackled are diverse: exotic invasive species, with the objective of establishing networks and observatories for the populations of these species (GALICTIA project) endangered species, techniques in Hydrobiology, Cyanobacteria or collaborative projects such as the project MIGRANET bloom control, metabolic markers in fishes, molluscs and – SOE2/P2/E288 (Interreg IV B), where the EHEC was macroinvertebrates, effects of pollutants on different species, leading partner. biology and ecology of fish and macroinvertebrates, fish parasites, • Initial assembly of the association AGAIA - Asociación population studies, fluctuating asymmetry, isotopic analysis, limb

68 Activity report 2005-2015

regeneration, taxonomic description of macroinvertebrates, under the present normative approved by the Governing Board of hydromorphological and physicochemical studies, ecological status the USC on May 30th 2008. Students from other universities other of river sections, etc. than the USC are allowed to do their professional internship at the EHEC after agreement between both universities. Sciencitif publications Professional internship tasks include field sampling training, Research carried out at the EHEC (2004-2015) has produced a identification of freshwater macroinvertebrates, collaboration total of 69 scientific papers (82% in JCR journals). In addition, 15 in field and laboratory works related to Hydrobiology complete books, 30 book chapters and 17 conference proceedings (physicochemical water and sediment analyses, sampling of fish papers have been published. Also, a patent was registered in 2013 and macroinvertebrate populations, separation and identification on a bioremediation system for Cyanobacterial blooms, based on of benthic macroinvertebrate and diatom samples, calculation of research on the inhibitory activity of eucalyptus bark and chips. biotic indices). A complete list of publications in chronological order is included At present, a total of 44 USC students have carried out their (pp. 22 - 35). professional internship at the EHEC, as well as one student of the Universidad Europea de Madrid. Most of them were Biology and 2.- TEACHING ACTIVITIES Environmental Engineering students.

Field training of undergraduate students Professional internship for non-university students (pf2) The facilities of the EHEC are used for field training of different Together with undergraduate students, three vocational training subjects taught in Galician universities. EHEC field training students have carried out their professional internship at the activities include: EHEC from 2007 to 2012 after agreements that were signed with Secondary and Vocational Training Schools, such as the IES A Teaching Phd Courses, Postgraduate courses and masters Basella (Ciclo Superior de Formación Profesional). courses EHEC facilities have been used for teaching advanced courses since the inauguration of the laboratory in 2004. Courses taught 3.- UNIVERSITY EXTENSION ACTIVITIES include PhD courses until 2009, as in this year they were substituted As outlined, scientific dissemination is one of the essential by Postgraduate and Masters courses. Most of these are courses of functions of the EHEC. Thus, the EHEC has organised several the USC, but the Universidade de A Coruña has been using also summer courses, as well as training courses open to the general our facilities since 2009. public, open-days, exhibitions, etc. Scientific dissemination is The Masters in “Environmental Engineering” of the High School done also through the publication of media news and articles, in Environmental Engineering of the USC was the first Masters the edition of educational material, the production and rental of programme that included field training in the EHEC. Since 2005 dissemination panels, the participation in radio and TV shows, the teaching has included subjects of the USC (Faculty of Biology) organisation of informative sessions and the participation in social Masters programmes “Biodiversity and Nature Conservation” and volunteer activities. “Environment and Natural Resources. The Masters programme Organization of courses and educational and dissemination “Water and Environmental Engineering” of the Civil Engineering activities School of the Universidade de A Coruña included subjects taught Until 2015 the EHEC organised eight Summer Courses under the at the EHEC from 2009 to 2011. The following graph shows that Universidade de Verán programme of the USC. These courses from 2006 to 2014 the average number of courses is higher than analysed in depth different aspects of the Galician freshwater 6 per year. habitats, such as cultural heritage, ecology, biology, human health Other university courses and water comsumption, legislation, etc. Together with USC These are training courses focused on specific subjects, sometimes lecturers, these courses were taught by professors of different dedicated to a specific task in a project. Researchers of the EHEC Spanish universities, health professionals, professionals in charge organise and teach these courses, together with university lecturers of hydraulic administrations, culture, etc. The good functioning of or technicians of diverse areas. During this period the total the agreement between the EHEC and the Council of Vilagarcía number of courses taught was: 15 specific courses (grouped into de Arousa allowed the use of municipal facilities, including the 11 sessions), courses of the MIGRANET project (2) and courses Municipal Auditory, for these courses (p. 41). on the technical use of equipment (2). Summer courses under the Universidade de Verán programme of the USC organised by the EHEC: Defence of academic works Also, researchers of the EHEC participated in many other summer A teaching activity held at the EHEC is the production and courses organised by other USC departments, by the Universidade defence of Academically Directed Works (TAD) and Final Degree de A Coruña and the Universidad Internacional Menéndez Pelayo. Dissertations (TFG) related to freshwater. Training courses are also an important part of the educational Professional internship of undergraduate students and dissemination activities. They are organised by the EHEC The EHEC is an authorised centre of the USC for professional together with the Regional administration (Xunta de Galicia) or internships of undergraduate students. This authorisation works with associations or groups like ADEGA, Colectivo Ecoloxista

69 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

do Salnés, or the “Asociación Española para la Enseñanza de Miño-Sil. las Ciencias de la Tierra (AEPECT)”. Among these courses, Concerning media, the opinion of the EHEC has been requested we highlight the training course for group coordinators of the in numerous occasions by TV and radio programmes. The EHEC “Proxecto Ríos” organised by ADEGA and the EHEC twice a year has participated and given advice to the programmes “Ríos e since 2004. In 2015 we celebrated the XXII edition of this course. Montes” and “Salimos de Pesca”. We should mention also the training course for freshwater fishing The EHEC takes part in the Advisory Board of the journal guards, organised once a year from 2006 to 2011. Other courses “Trueiro”, journal on angling that has published 30 editions. The include “Achegamento ao control biolóxico da contaminación EHEC has published 36 articles in this journal. “Trueiro” received en ecosistemas fluviais” in 2005, the “Curso de formación para the Galician Award of Sport Journalism in 2009 to the printed profesores de Ciencias da Terra e do Medio Ambiente” in 2006 media given by the Galician Federation of Sport Media. “Trueiro” and the course on “Caracterización de la calidad biológica del agua received also the Award of Sustainable Management in Sports in mediante el uso de diatomeas bentónicas” in 2009. the VI Galician Awards for Sport Management promoted by the Together with these activities, the EHEC participated in two Galician Association of Sport Managers (AGAXEDE). editions of the Science Week in Galicia, with open-days and two exhibitions: “O río animado” and “A ciencia a remollo. Quincena Activities of voluntary service da Hidrobioloxía”. The EHEC organised also a course for The EHEC collaborates in different activities of voluntary service, “Environmental Monitors” for vocational training students under offering scientific knowledge on environmental questions for these the AFD Plan, a training course for fly tying artisans (“Formación e activities. Thus, in 2010 the EHEC collaborated with the Cáritas Probas de Selección de Novos Artesáns da Pesca”), a workshop on Diocesanas Free-time School (Santiago) in river ecology activities, the “New Management Models for Sport Fishing in France”, two and in 2010 and 2012 the EHEC gave scientific and technical advice workshops for volunteers of the project MIGRANET in the Ulla to the Valga Council (Pontevedra) for the creation of a fishing area and Umia rivers, an exhibition on the “Migratory fishes of Galicia” for disabled people in the Campaña Lake (a pond created by silt (Valga Municipal Auditory), a workshop for the “Debate for the extraction). Also, a voluntary activity the EHEC is very proud of production of a Management Framework Plan for the Galician is the collaboration, since 2010, into the programme for persons migratory fishes” and participated in the “World Migration Day” dependent on drugs “Proxecto Home”. Here the EHEC provided by organising an exhibition that included different activities for services for Salmonid farming, did water analyses in streams and children and a conference on the biology of migratory fishes for drinking water analyses in wells of the As Cernadas community, the general public. gave advice on the launching and functioning of a trout farm, and gave conferences on water analyses and the biology of brown Production of materials and media trout and other aquatic organisms. In this section we highlight the publication of 11 articles in journals such as “Cuadernos de biodiversidad”, the journal “Revista de la Asociación para el estudio y mejora de los Salmónidos (AEMS- 4.- THIRD-PARTY SERVICES ríos con vida)”, the Galician journal on ecology and environment Services and report drafting “Cerna”, the “Cuadernos” of the “Asociación para a defensa One of the main sources of income of the station are services ecolóxica de Galicia – ADEGA”, the “Boletín del Colectivo to companies and administrations, which normally include field ecoloxista do Salnés” or the fishing journal “Ninfa”. sampling, laboratory sample analysis and report drafting. As shown Concerning the production and dissemination of communication in the graph, the total number of services is over 100. materials for wider stakeholders, the EHEC wrote and produced Services provided are diverse, but they can be grouped into several materials for several books in the field of angling, the protection categories: of the environment, and the environmental education and dissemination (p. 44). -Drinking water analyses of sources and wells. Also, the EHEC designed panels about Galician migratory fish - Habitat inventories and anthropic pressures in rivers. species, an environmental guide of the Granxa do Xesto Park -River water quality characterization. (Santiago de Compostela), and collaborates in the revision of -Waste water characterization. educational material of the Proxecto Ríos (ADEGA). The EHEC produced also several panels on river ecology that have - Calculation of biological damage and control of biological been asked for eight temporal exhibitions in Galician schools and quality in rivers affected by civil engineering works. municipalities. - Evaluation of biodiversity and production of species With the objective of contributing to the dissemination of distribution maps. knowledge on Hydrobiology, the EHEC has given talks in more - Determining the state of fish populations. than 20 Galician municipalities on the quality of freshwater, the - Production of sport fishing governance and management presentation of books to different interest groups, the organisation plans (analysis of viability and creation of new fishing of the I Photographic Competition “Agua y Vida” and the II Short areas). Story Competition “Agua y Vida” (together with “El Corte Inglés”, - Calculation of water quality indices using macroinvertebrates, AGAIA and Augas de Galicia), and the field training sessions for fishes, diatoms and others. three courses organised by the Confederación Hidrográfica del

70 Activity report 2005-2015

- Establishing and proposing new reference conditions and in macroinvertebrate and fish samples; we performed 381 thresholds for water quality state following the WFD. sediment granulometric analyses; we studied 1392 fish individuals - Analysis of mitigation treatments for Cyanobacterial algal determining their age using scales, calculating condition, hepatic blooms. and gonadosomatic indices, as well as analysing their stomach contents; we analysed also 705 phytoplankton samples identifying - Effects of small hydroelectric facilities and other obstacles individuals of the most important freshwater Phylla to different on the river ecosystem. taxonomic levels (Cyanobacteria, Diatoms, Chlorophytes and - Analysis of the invasive potential of freshwater exotic Dinoflagellates), etc. invasive species.

Expert reports 6.- PROMOTIONAL ACTIVITIES OF THE EHEC

The EHEC has collaborated with the Administration of Justice by Visits to teaching centres and associations producing five expert reports after request by several Instruction Hundreds of students at different Galician primary and secondary Courts investigating environmental crimes. schools have visited the EHEC, either in specific visits or during Advice to administration and associations the open-days organised during scientific weeks. Most of the The EHEC developed a total of 14 actions where advice was students come from the area of influence of the EHEC (the provided to the Administration and different associations. These Salnés area), but the laboratory was visited also by students of, for include for example: environmental project drafting (Councils example, Santiago, Ribeira, Ordes… of Vilagarcía de Arousa, Valga, Santiago de Compostela and The EHEC was visited also by student associations, schools for Ribeira), production of diverse protocols concerning cleaning special education, students of the Forest Guard School at Lourizán, and improving actions on the river habitat, production of printed participants in training courses of different municipalities, game material for environmental education (Asociación Ecologista and fishing societies, etc. ADEGA, Asociación Vaipolorío), or advice in salmonid farming Ehec representatives in conferences and rountables projects (Therapeutic Community As Cernadas of Proxecto Home). The visibility of the EHEC as a reference centre for the study of freshwaters is reflected by the high number of conferences requested to give in different teaching centres, associations 5.- FIELD AND LABORATORY WORK (for rural development, cultural, sports, ecologists…), anglers associations, research groups, and the Administration in all the Field sampling national area. Field sampling and teaching journeys were not registered before 2009. Since then EHEC personnel made more than 650 sampling Wherever possible, either the Director of the EHEC or other journeys with different objectives. researchers participated in these activities, which amount to a total of at least 128 participations in conferences, roundtables and Laboratory work debate groups. The EHEC has made numerous drinking water analyses for citiziens, municipalities, angler associations, fish farms, other 7.- AWARDS AND HONOURS USC departments, etc. During these years new protocols were implemented. Thus, at present the EHEC employs up to 25 On May 6th 2009, the EHEC was awarded the First prize for different protocols for physicochemical and biomarker analyses Sustainable Actions in Social Entrepreneurship (ASES), depending on the characteristics of the study. awarded by the “Cátedra Jaime Vera de Emprendemento Social” of the Universidade de Santiago de Compostela for the activities The EHEC has made also fish histopathological analyses for developed with the “Proxecto Home” therapeutical community anglers associations and farms, microcystines analyses for different under the title “A piscicultura como terapia ocupacional e medio water management authorities and municipalities, as well as de fornecemento da responsabilidade medioambiental individual granulometric analyses of sediments. na comunidade terapéutica do Proxecto Home de Cernadas- One important part of the laboratory work is the separation, Portomouro (Val do Dubra)”. identification and calculation of macroinvertebrate indices for On March 16th 2013 the journal Diario de Arousa awarded the water quality. This required the identification of thousands of Prize “Arousan do Ano 2013” in the Environment section to individuals, mainly for the calculation of biological quality indices the Hydrobiological Field Station “Encoro do Con”. This prize related to the Water Framework Directive, but also for diet was awarded by the readers of the journal “Diario de Arousa” analyses of different species, fluctuating asymmetry analyses and due to the triple objective of the EHEC: promoting research in taxonomic studies. Hydrobiology, offering undergraduate and postgraduate scientific Good examples of the intense work at our laboratories are training, and disseminating scientific advances as a mean for these figures: since 2009 we have identified almost 1.5 million encouraging society to cooperate in environmental conservation. macroinvertebrates; we have analysed 1083 water samples and The readers valued also the exhaustive assessment of the rivers in determined a total of 9914 parameters in these; we have made the area, specially the Umia River, where the EHEC was actively 2920 analyses of biomarkers (DNA, RNA, proteins and glycogen) involved during cyanobacterial blooms; the contribution to the

71 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

study of organism populations in these rivers, for example the sea lamprey; and finally for promoting the celebration of an annual summer course on relevant topics related to water, an important subject in Galicia, a region also known as the “one thousand rivers country”. In November 2014, the Galician Professional Association of Environmental Companies (APROEMA) awarded the Hydrobiological Field Station “Encoro do Con” with the “Environment Prize APROEMA 2014” for “Academic centres – Universities” for the project entitled “Fomento de actividades científicas e de divulgación para a conservación de especies de peixes migradores do sudoeste europeo” (MIGRANET).

8.- INSTITUTIONS, COMPANIES, ETC. INVOLVED IN THE ACTIVITIES OF THE EHEC During the period 2004-2015 the EHEC has collaborated on numerous occasions with institutions, companies and national and international groups (p. 53).

72 Rapport d’activité 2005-2015

Station d’Hydrobiologie “Encoro do Con” Universidade de Santiago de Compostela 10e anniversaire. Rapport d’activité 2005-2015

INTRODUCTION Valeurs: LÉHEC contribue activement à la défense et protection La Station d´Hydrobiologie “Encoro do Con″ (EHEC), rattaché à du patrimoine naturel et il favorise le développement durable “l´Universidade de Santiago de Compostela (USC)”, a été inauguré grâce à sa spécialisation scientifique, à la promotion de nouvelles le 27 Octobre 2004 à l’aide de fonds européens. Il s´agit d´une formes de gestion et administration des ressources naturelles. Dû station de recherche sur terrain unique en Espagne, à cause de sa à son appartenance à l´USC, l´EHEC, en tant que membre actif et spécialisation dans l’étude des eaux continentales. engagé avec la société, participe à la promotion de ces valeurs au sein de la citoyenneté.

Mission, Vision et Valeurs Le développement de son activité est réglé par la qualité technique et humaine, l’efficacité, l’équité, la responsabilité, l’amélioration La mission de l’EHEC consiste à fournir les installations et continue et le travail en équipe. les moyens adéquats pour l’étude des écosystèmes aquatiques continentaux. Sa création vise trois objectifs: la recherche dans le Objectifs domaine de l’hydrobiologie, la formation scientifique technique supérieure et la diffusion du progrès scientifique afin d´obtenir la Recherche coopération des citoyens en ce qui concerne la conservation de L´activité scientifique de l´équipe de l´EHEC comprend l’environnement. principalement des aspects relatifs à la recherche fondamentale, L´EHEC envisage la promotion, l´encouragement et le à la recherche sur les invertébrés aquatiques ou sur les poissons développement de la biologie des eaux continentales, en mettant migrateurs, et de même à la recherche appliquée, visant surtout à la portée des chercheurs ses installations et ses ressources dans le suivi et l’évaluation de la pollution dans les milieux aquatiques le but de l´élaboration de documents scientifiques, de thèses de continentaux. doctorat, de projets de recherche, etc. On contemple également La recherche fondamentale: Les études de l’hydrobiologie le conseil et la collaboration en matière de recherche avec des descriptive et fonctionnelle, à partir du développement de divers entités publiques et privées, l´établissement et la coordination projets de recherche en écologie des eaux douces des milieux des rapports d´échange scientifique avec d´autres universités et lentiques et lotiques (production primaire et secondaire, la institutions scientifiques d´Espagne et d´autres pays. dynamique des populations, l’étude des cycles de vie, l’écologie Notre vision comporte la reconnaissance de l´EHEC comme un trophique, etc.), constituent le corps principal de ce bloc et le groupe voué à la recherche de l´hydrobiologie et à l´établissement cadre théorique sur lequel reposent les programmes de gestion, la de l´excellence en tant que piliers stratégiques, susceptibles de conservation et la récupération des écosystèmes aquatiques. soutenir le pont de coopération entre les organismes de gestion L’analyse de la biodiversité des eaux continentales est l’une et les organismes de recherche, moyennant le développement des des principales lignes de recherche. En effet, l’EHEC a comme projets de recherche en matière d´écologie des eaux douces, grâce principal objectif la promotion de la recherche concernant la à la technologie la plus pointue et à l´aide d´opinions diverses à faune des eaux douces, en s´occupant des aspects aussi divers propos de la conservation et de la récupération des écosystèmes tels que l’inventaire et la cartographie, les études faunistiques et aquatiques. d´autoécologie des espèces de nombreux groupes d´invertébrés L´EHEC est né avec un clair engagement de responsabilité sociale, aquatiques, l´étude de la structure et de l’évolution temporelle il développe sans cesse une activité éducative qui comprend la des populations de poissons, de la qualité biologique de l’eau, formation pratique d´étudiants universitaires, le développement du progrès dans le rétablissement de l’habitat et des impacts des de cours du troisième cycle et de maîtrise ayant un rapport invasions biologiques. direct avec le milieu aquatique, l´éducation environnementale La recherche appliquée: Le perfectionnement de la méthodologie dans l´enseignement non universitaire et des cours de formation de caractérisation de la qualité biologique des eaux épicontinentales adressés à des professionnels concernés par les eaux douces et (indices biotiques, analyse de la tératologie, les tests de toxicité, dans le but de développer la qualité personnelle et professionnelle évaluation de l’impact, etc.), permet une meilleure gestion des des destinataires. ressources, en combinant la demande sociale de l’eau et la Notre engagement exige l´expansion et la mise à jour constantes conservation des écosystèmes. de nos services pour projeter notre projet scientifique vers la La station d’hydrobiologie vise à être un pont de coopération entre société et parvenir à obtenir la coopération des citoyens en ce les organismes de gestion et les organismes de recherche, où des qui concerne la conservation du milieu aquatique par le biais de opinions basées sur une connaissance adéquate des écosystèmes différentes activités de divulgation. aquatiques naturels peuvent êtres versées.

73 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

Enseignement doit être réalisée par le recteur, après consultation au Conseil En ce qui concerne le développement de l´enseignement, d’Administration. L´exercice de ses fonctions comprend un mandat le potentiel de l´EHEC est presque illimité, en incluant la de quatre ans, parmi ses compétences le directeur représente la formation des étudiants universitaires, le développement des Station d´Hydrobiologie «Encoro do Con» dans le cadre de ses cours et des masters en contact direct avec le milieu aquatique; de compétences; il dirige la station en termes scientifiques, techniques l´enseignement environnementale dans niveaux non-universitaires et administratifs; il développe et prévoit le programme annuel (enseignement secondaire, formation professionnelle, etc.) et d’activités, conformément aux lignes directrices approuvées des cours de capacitation pour les professionnels reliés à l’eau par le Conseil d’Administration; il coordonne, gère et contrôle douce (titulaires d’un diplôme, des gardes forestiers, des agents de les activités de la station; il fait des rapports sur les besoins de sécurité, etc.). personnel, des installations et des équipements; il prépare les bilans annuels d’Activités et de Budget Économique de la Station. En Divulgation plus il doit également élaborer le Règlement d´usage de la Station Le rôle de la divulgation et d´extension universitaire envisage de et assurer son accomplissement. Pendant son absence, le directeur projeter vers la société le progrès scientifique comme un moyen délègue ses fonctions et sa représentation à son adjoint ou au chef d´obtenir la coopération des citoyens dans le domaine de la de la Station. conservation de l’environnement aquatique à partir de diverses Le directeur adjoint, nommé par le recteur, sur la proposition du activités, telles que l´organisation de visites, d´expositions directeur, doit répondre aux mêmes exigences que le directeur; thématiques, de conférences de divulgation, de cours et séminaires assister au directeur dans ses fonctions et de le remplacer en son de formation de moniteurs environnementaux, l’organisation absence. Le chef de la Station doit avoir le Maîtrise en Biologie et de cours d’été, ou la préparation de textes informatifs, de il doit également avoir des connaissances et la formation nécessaire recommandations et de conseils pour les fédérations et pour les en hydrobiologie. Le chef de la Station assiste le directeur et le associations de pêche, etc. directeur adjoint dans leurs fonctions et les remplace pendant leur absence. Il assume les fonctions de gestion, de coordination et Structure et organisation organise les activités d’enseignement et de recherche de l´EHEC, Le personnel permanent est composé du directeur et du directeur par délégation directe du directeur. Par ailleurs le chef de la Station adjoint, le chef de la Station et le responsable du laboratoire, qualité garde l’équipement scientifique, le matériel divers et ainsi que le et service aux chercheurs. On compte de même avec du personnel fond bibliographique, les différentes documentations et collections scientifique, des enseignants ou des chercheurs qui développent d´étude et de référence déposées dans l’EHEC. Il doit superviser leur travail dans les installations de l´EHEC et avec un équipe de le travail du personnel d´administration et des services. Finalement recherche embauché pour des projets concrets ou du personnel en le chef de la Station doit rédiger les rapports des réunions du période de formation en matière de recherche (p. 10). Conseil d’Administration. Depuis 2009, onze chercheurs qui ont eu un contrat de travail, Le responsable du laboratoire, qualité et service aux chercheurs, onze autres ont eu une “Bourse de Coopération pour des Contrats doit posséder le Maîtrise en Biologie et il doit également avoir la et Accords (BC)”, sept “Boursiers Débutants en Recherche capacité technique et organisationnelle de l’activité scientifique. (BII)” et deux chercheurs ont été embauchés comme personnel Parmi ses obligations le chargé du laboratoire, qualité et service de recherche en formation au sein de l´EHEC. En outre, entre aux chercheurs doit faire un inventaire du matériel du laboratoire 2012 et 2014, le responsable du laboratoire, qualité et service aux et de le demander s´il y a en besoin. En plus c´est la personne chercheurs a eu un contrat du programme espagnol ″Contratación chargée de faire un correct stockage des échantillons fixes en de Técnicos de Apoio (modalidad infraestruturas del Ministerio les étiquetant de manière opportune, ainsi que le responsable de de Ciencia e Innovación″, et en 2015 il y a eu deux boursiers du gérer et de contrôler les échantillons et les tests de laboratoire. programme autonomique Bolsa do plan de prácticas laborais da Le responsable du laboratoire, qualité et service aux chercheurs Deputación de Pontevedra. c´est la personne chargée de faire les analyses routinières telles Le contrôle de l’organisation et l’activité économique de l’EHEC que l´analyse microbiologique des échantillons d´eau, l´analyse est réalisé par le biais de bilans ou rapports financiers annuels et granulométrique et de la matière organique des sédiments. Dans de la planification annuelle, qui sont présentés devant le Conseil de ce but il doit créer et développer de nouveaux tests pour l’analyse Gouvernement de la Station. Ce conseil est composé du recteur de des échantillons d’eau. Afin de réaliser ce travail là il doit effectuer l´USC, d´un représentant de la mairie de Villagarcía de Arousa et l´entretien et l´étalonnage des appareils de mesure, en particulier, et des représentants des domaines de la zoologie, de la botanique et du laboratoire humide en général. Il est le responsable d´informer de l´écologie appartenant à la l´USC. Tous eux doivent approuver à propos des besoins des installations et des équipements. et discuter les activités à faire et le bilan annuel. Finalement il est capable de renseigner ou d´assister les chercheurs. Le personnel de recherche se compose d’étudiants de troisième Caractéristiques du personnel et des fonctions principales cycle avec une expérience de recherche. Ce personnel peut avoir Le directeur de l’EHEC doit être un membre du corps enseignant soit une bourse, soit un contrat spécifique pour les activités de et chercheur rattaché à l’USC, avec l´expertise et la formation recherche ou d´enseignement menés à terme par l´EHEC, dans le nécessaires en matière d´hydrobiologie, qui soit en actif et cadre de projets, accords ou contrats de recherche. avec engagement à temps plein. La nomination du directeur On sélectionne un responsable des rapports avec les clients et les différents groupes d´intérêt. Il doit posséder une Maîtrise en

74 Rapport d’activité 2005-2015

Biologie. Il est chargé de coordonner des visites et des activités de Hébergement sensibilisation, de gérer la communication externe à partir de liens Le centre dispose de tout ce qui est nécessaire pour permettre les avec d´autres institutions, et de promouvoir la Station et de mener chercheurs visiteurs de s´y loger pendant leur stage de recherche des enquêtes auprès des clients et des parties prenantes. (plus ou moins long), en éliminant ainsi tous les dérangements Le responsable des activités sur le terrain doit posséder le Maîtrise causés par la recherche active d´un logement. La zone en Biologie et il doit avoir également des compétences et de d’hébergement dispose de grandes chambres pour 14 chercheurs l´expérience en matière de l’échantillonnage et l’identification de et une grande salle commune de séjour avec salle à manger-cuisine la faune et de la flore aquatiques. Il a l´obligation de surveiller le avec TV, lecteur vidéo, cellier et divers électroménagers. Il y a aussi correct déroulement des échantillonnages, en vérifiant la bonne une salle de lavage avec une laveuse et une sécheuse. application des protocoles établis. Cette personne doit, donc, Voyages et transports surveiller l´entretien de tous les dispositifs d´échantillonnage et leur stockage approprié, il a la responsabilité de superviser le travail L´EHEC a un pick-up 4x4 décapotable avec une remorque fermée de séparation des échantillons dans le laboratoire. Finalement il et une autre pour transporter des bateaux. L´EHEC dispose doit conseiller aussi et surveiller les étudiants qui font un stage aussi de quatre kayaks et de trois bateaux: deux d´entre eux sont d´entreprise chez l´EHEC. gonflables et un autre est en fibre de verre. Trois moteurs sont disponibles pour les bateaux: deux moteurs à essence et un moteur Le coordonnateur du groupe de soutien possède une Maîtrise en électrique. En plus, il y a tout l’équipement de sécurité pour réaliser Biologie avec des compétences à propos de l’échantillonnage sur les opérations relatives aux bateaux ou aux kayaks tels que des terrain. Il doit coordonner les activités avec le responsable des gilets de sauvetage, des casques, etc. activités sur terrain. Il surveille et conseille le groupe de soutien et il rédige des rapports techniques. Matériel d´échantillonnage Les membres du groupe de soutien peuvent avoir les suivantes On dispose de waders et de bottes hautes de tailles diverses pour Maîtrises: Biologie, Sciences de l’Environnement, Vétérinaire, le développement de tous les échantillonnages sur terrain. Il y a Pharmacie, Chimie, etc. ou ils sont même des ingénieurs forestiers, aussi des matériels et des outils pour l´échantillonnage spécifique de l´environnement ou chimies. Les étudiants du 1er e 2ème cycle, de poissons: deux dispositifs d´électro pêche à sac à dos et ainsi que les étudiants qui font des stages d´entreprise, peuvent faire un appareil d´électro pêche à berge avec capacité d´utilisation partie de ce groupe s’ils ont la capacité de faire travail en équipe. Ils simultanée de trois perches. En plus, il y a des filets de différents apportent leur soutien pour faire les l’échantillonnage sur le terrain types et dimensions (des filets maillants, des filets tramails, des et l´entretien et conditionnement des matériaux d´échantillonnage. nases appelés «butróns», des seines, etc.). Tout cela est complété Ils font le triage des échantillons recueillis pendant les campagnes par un équipement d´autro-protection, des épuisettes, des caisses sur terrain dans le laboratoire et ils transposent les données sur les et des équipements d´aération pour maintenir vivants les poissons ordinateurs. pêchés, des balances de précision et des icthyometres. Pour réaliser l´échantillonnage de macroinvertébrés, il y a des Les infrastructures de recherche filets de benthos type Surber (de diverses dimensions), un cylindre Le bâtiment a été doué au fil du temps avec le matériel nécessaire de Neil, des kicknets, des filets à papillon, un corer et des pièges pour développer des projets dans le domaine public (appels lumineux avec des lampes à ultraviolets. concurrentiels de l’administration autant à échelle européenne, Pour le prélèvement de plancton deux bouteilles Van Dorn et aussi régionale comme locale) et privé. deux filets à plancton sont disponibles. Le bâtiment a deux étages et une sous-couverture. Le rez-de- On dispose également de matériel pour la caractérisation de l´habitat chaussée abrite deux laboratoires: le laboratoire d’analyse appelé fluvial comme un écho sondeur pour la mesure de la profondeur, un «sec» et le laboratoire appelé «humide» car il est équipé de plusieurs télémètre, des mesures de bande, des courantomètres, des viseurs aquariums et de deux rivières artificielles. Au rez-de-chaussée il y sous-aquatiques, un cadre grillagé, un gravelometer, dragueurs de a aussi des systèmes de pompage, de filtration et de contrôle de différents types, densimètre à miroir, etc. Il y a aussi des sondes la température des aquariums et des réfrigérateurs et congélateurs multiparamétriques (pH, Tª, conductivité, TDS, oxygène dissous) pour le stockage du matériel biologique de divers type. On y stocke et un GPS Trimble. tout le matériel d’échantillonnage (des filets, des vêtements, des L´EHEC a une tente de travail gonflable, deux groupes électrogènes instruments, etc.). Il y a également un atelier pour l´élaboration du portables et des réfrigérateurs isothermes et électriques, en qualité matériel de recherche. Le premier étage compte avec le laboratoire d´équipement d´appui. Il a également des caméras photographiques de microscopie et avec la partie administrative du bâtiment: sous-aquatiques et numériques et des caméras de vidéo. les bureaux, la salle de séminaires et la salle d´informatique. Au deuxième étage est située la résidence avec des chambres, des salles Matériel de marquage de bain et une grande salle de séjour disposant d´une salle à manger, L´EHEC a tout le matériel nécessaire pour le marquage et le d´une cuisine; elle est susceptible d´accueillir les chercheurs ou les traçage des poissons. À ce propos-ci il y a des marques Pit tag, étudiants. À l´étage situé sous-couverture il y a une bibliothèque et des marques type floy et élastomère fluorescent, autant que des une salle de réunion. transmetteurs (internes et externes), des récepteurs et des antennes nécessaires pour le suivi par radio-télémétrie.

75 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

Matériel de laboratoire et analyse La qualification, donnée en points EFQM, doit être revue tous les L´EHEC a de nombreux matériels optiques et l’équipement deux ans et permet de comparer le niveau d’excellence d’une entité complet pour l’analyse bactériologique et physico-chimique. avec celui de ses principaux concurrents. Dans le cas de l´EHEC, il a été rénové en 2011, en 2013 et enfin en 2015. La correcte mise en Le laboratoire de microscopie est équipé avec trois modèles œuvre des plans d’action a été validée par Lloyds Register Quality différents de stéréomicroscope et deux microscopes, l’un d´entre Assurance (LRQA). L´’EHEC donc a dépassé toutes les phases eux investi. Tout ce matériel est de la marque Nikon, il est de certification et a renouvelé le sceau d’engagement à l’excellence complété par un appareil d´analyse d´image avec une résolution de européenne 200+, qui est décerné par le représentant CEG en 12 mégapixels. Tout ce système-ci est relié à un ordinateur équipé Espagne de «Committed to Excellence». avec un logiciel de mesure biométrique. En outre, il dispose d’un système d´inclusion en paraffine et d´un microtome rotatif Leica Il s´agit d’une claire reconnaissance des efforts et le pour l’analyse histologique. professionnalisme de l’EHEC, qui combine une vaste expérience et formation en matière d´hydrobiologie avec les pratiques de gestion L’équipement pour l’analyse physique, chimique et bactériologique excellentes, axées sur l’amélioration continue de l’organisation, comprend des balances de précision, une colonne de tamis en de ses ressources et de la satisfaction permanente de ses groupes humide, un four moufle, des hottes à flux laminaire, des termo d’intérêt. agitateurs et des agitateurs mécaniques, deux centrifugeuses, un système d’eau ultrapure, des spectrophotomètres (de cuvettes et de microplaques), un micro spectrophotomètre Nano-Drop; un 1.- ACTIVITÉ DE RECHERCHE fluoromètre qubit 2.0; pipettes Eppendorf, un turbidimètre, un Réunions scientifiques pH-mètre et un conductivimètre de table, des fours de séchage et de culture bactériologique, une rampe de filtration de l’eau, un L´EHEC a organisé vingt réunions scientifiques au cours de sa vie; termo reacteur, un autoclave, etc. la thématique de celles-ci comprend: L´EHEC a tout l´équipement nécessaire pour la conservation • Séminaires de spécialisation, comme le “Séminaire de des échantillons tel que des réfrigérateurs, des congélateurs de Spécialisation Scientifique dans le domaine de Récupération grande capacité, des cryoprotecteurs d´azote liquide et un ultra des Ecosystèmes Aquatiques” (2006). congélateur New Brunswick -85ºC. • Séminaires de consultation avec les participants au congrès Le laboratoire humide est équipé avec 21 aquariums indépendants international “Managed forest in future landscapes. et deux rivières artificielles qui peuvent être alimentés par un circuit Implications for water and carbon cycles” (2011) et dans le fermé réfrigéré ou par un système de circulation en circuit ouvert. project TWINNING TR 09 IB EN 03 “Capacity building on En outre, il dispose d’un refroidisseur d’eau industrielle et quatre water quality monitoring” (2012). glacières portatives pour aquariums. • Rencontres avec des chercheurs français, portugais et anglais, pour discuter des aspects de la biologie et de l’écologie des Information et traitement des données poissons migrateurs en voie de disparition, comme par Le centre dispose d’une salle informatique entièrement équipée exemple les aloses (Alosa alosa et A. fallax) ou la lamproie avec des imprimantes, des scanners, des ordinateurs avec des marine (Petromyzon marinus). Comme résultat de ces réunions logiciels mis à jour pour l’édition de texte et d’images, traitement on a établi un réseau de surveillance et de l´observation des statistique, l’information géographique, etc. et il est doué d´une populations de ces poissons migrateurs (projet GALICTIA). connexion internet. En plus, on a coordonné des projets d´études communs, tel Outre, l’EHEC a une grande bibliothèque scientifique sur les que le projet Migranet - SOE2 / P2 / E288 (Interreg IV B), différents aspects de la biologie et de l’écologie des milieux où l’EHEC était le chef. aquatiques continentaux. • Assemblée de fondation de AGAIA - Asociación Galega de Investigadores da Auga (2009). Gestion de la qualité • Réunions pour l´organisation de congrès tels que le XIV En 2009, la Station d’Hydrobiologie «Encoro do Con» (EHEC) Congreso Ibérico de Entomología (2010) et les XXXII rattachée à l´USC a obtenu le «Sceau d’engagement à l’excellence Jornadas de la Asociación española de Entomología (2015). européenne 200+» par son système de gestion, a partir d´un • Des rencontres avec les chercheurs européens du Groupe processus de certification externe par l’EFQM (European de travail “Working Group on Data Poor Diadromous Foundation fuere Quality Management). Fish (WGDAM)” du ICES (International Council for the Le sceau d’excellence EFQM est un label européen reconnu Exploration of the Sea) (2015). internationalement qui certifie la qualité du travail réalisé par les entités (soit publiques, soit privées), dans l´intention d’améliorer, Utilisation des installations pour les projets de de manière continuelle, leur gestion. A l´époque, la «Agencia recherche Nacional de Evaluación de la Calidad y Acreditación (ANECA)» Les laboratoires ainsi que les autres installations et moyens et le «Club Excelencia en Gestión (CEG)» ont signé un accord de techniques de l’EHEC sont à la disposition des chercheurs de collaboration dont le modèle EFQM a été adopté en Espagne afin l’USC et d’autres universités et centres de recherche. Au cours de que la gestion publique soit évaluée par l´administration générale ces années, 24 projets de recherche on été développés au sein de de l´État et par plusieurs administrations des régions.

76 Rapport d’activité 2005-2015

l´EHEC, la plupart de ceux-ci ont été mis en marche par la USC, Également, 15 livres, 30 chapitres de livres ont été publiés et 17 mais il y en a d´autres qui ont été initiés par les Universités de publications en plus publiés dans des actes de conférences. En Vigo et de La Coruña. Le graphique montre le nombre de projets 2013 un procédé de bioremédiation des blooms de Cyanobactéries réalisés chaque année au sein de l´ EHEC. Plusieurs d´entre ces a été breveté comme résultat de la recherche sur l’effet inhibiteur projets ont une durée de deux ou plus ans. de l’écorce et de la puce de l´eucalyptus sur les proliférations Cyanobactéries. Séjours de chercheurs Il est offert une relation de ces publications en ordre chronologique Un chapitre important parmi les activités développées à l´EHEC dans les pages 22-35: est constitué par la réalisation de séjours de recherche. Ces séjours ont été réalisés soit par des professeurs d´université, soit par des étudiants qui ont développé une partie de leur thèse de doctorat 2. ENSEIGNEMENT dans l´EHEC. Ainsi, quatorze chercheurs ont utilisé les installations Pratiques pour étudiants universitaires de premier et à ces fins, en effectuant finalement 32 séjours de recherche. Ce fait deuxième cycle. a été possible étant donné que certains chercheurs ont répété leur stage tout au long de différentes années et plusieurs chercheurs du L´infrastructure de l´EHEC est également utilisée pour fournir un même centre ont réalisé leur stage simultanément (p. 18). enseignement pratique à propos de différents sujets de premier et deuxième cycles des universités galiciennes. Selon l’université Visites de chercheurs d´origine on a développé les pratiques suivantes à l´EHEC: Un total de 29 chercheurs en total ont visité les installations au fil Enseignement en cours de doctorat et masters diplômés des ans à des fins scientifiques. Le graphique montre les séjours et les visites de chercheurs en conjoint (p. 19). Ce type de cours est enseigné à l´EHEC depuis son ouverture en 2004. Des cours de doctorat ont été fournis jusqu´en 2009, date Accords avec d’autres institutions dans laquelle ils ont été remplacés par des cours de troisième Les activités menées par l´EHEC ont entraîné l´établissement cycle et de maîtrise. Bien que la majorité des cours se rapportent d´accords de collaboration avec d’autres universités et institutions, principalement à l´USC, l’Université de La Coruña a aussi utilisé y compris les musées scientifiques Musées Scientifiques de A nos installations à ces fins dés l´année 2009. Coruña (MC2) de la Mairie de A Coruña (2013, 2014), l’Université Le Master en «Ingénierie Environnementalel» de l´École Supérieure de Pau et des Pays de l’Adour, France (2013), l’INRA (Institut d´Ingénierie de l´USC a été le premier enseignement pratique au National de la Recherche Agronomique, France), la ″Consellería sein de l´EHEC. À partir de 2005 et jusqu’au présent, on a enseigné de Medio Ambiente de la Xunta de Galicia″ et la ″Diputación de plusieurs sujets des maîtrises “Biodiversité et Conservation du Pontevedra″. Milieu Naturel” et “Environnement et Ressources Naturelles”, Participation aux comités d’experts tous les deux appartenant à la Faculté de Biologie de l´USC. Entre 2009 et 2011 il a été enseigné le Master de “Ingénierie de l´Eau et Le personnel de l´EHEC a représenté le centre en 21 comités de l´Environnement de l´École Technique Supérieure de Canaux, d’experts et scientifiques sur les questions liées à la biodiversité et à Ports et Routes de l’Universidad de A Coruña. Comme on peut la conservation de l’environnement des eaux continentales (p. 20). constater dans la graphique, plus de six cours on été enseignés en Conférences et congrès moyenne entre 2006 et 2014.

Depuis 2004, l’EHEC a participé à 41 congrès, présentant un D´autres cours d’enseignement universitaire total de 128 communications. Selon leur domaine, 20 étaient Ces cours de formation se focalisent sur des sujets spécifiques, domestiques et 21 internationales. Dans le premier cas, 65 parfois pour la formation d’une tâche spécifique d’un projet. Les communications ont été présentées tandis que dans le deuxième chercheurs de l´EHEC sont les chargés de les organiser et de les cas 63 communications ont été présentées. enseigner, avec la participation des enseignants universitaires et Les sujets des communications ont été variées: les espèces exotiques des techniciens de diverses disciplines. Dès 2004, 15 cours ont envahissantes, les espèces en voie de disparition, les techniques été enseignés, divisés en sessions scientifiques (11), des cours de d´hydrobiologie, le contrôle des blooms des cyanobactéries, les gestion du projet Migranet (2) et des cours techniques d’utilisation marqueurs métaboliques chez les poissons, les crustacés et les d´équipement (2). macroinvertébrés, les effets des polluants sur les espèces, la biologie et l’écologie des poissons et des macroinvertébrés, les parasites des Soutenance de travaux academiques poissons, les études sur dynamique populationnelle, sur l´asymétrie Une autre activité éducative réalisée par l´EHEC est l’élaboration fluctuante, des études isotopiques, de la régénération appendiculaire et soutenance de Travaux Dirigés Académiquement (TAD) et de et des descriptions taxonomiques de macroinvertébrés, des études Travaux de Fin d´Études (TFG) en rapport avec les eaux douces. hydromorphologiques et physico-chimiques, l’état écologique de Pratiques d´entreprise des étudiants universitaires tronçons des rivières, etc. L´EHEC est un centre reconnu par l´USC pour mener à bien une Publications scientifiques expérience de travail en conformité avec les règles existantes sur Comme résultat de son activité de recherche, l´EHEC a publié 69 les pratiques externes dans les entreprises et institutions, approuvé d’articles scientifiques, 82% d’entre eux publiés dans les revues par le Conseil d’administration de l’USC, le 30 mai 2008. En plus scientifiques indexées dans le JCR. des étudiants de l´USC, des étudiants d’autres universités peuvent

77 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

faire leur séjour dans notre centre en signant auparavant un accord deux fois par an depuis 2004, de sorte qu’en 2015 la XXII édition avec l’USC. a eu lieu, le “Curso de formación para Servizos de Vixilancia Les pratiques d’entreprise consistent principalement à Ambiental en materia de pesca fluvial”, a eu lieu chaque année l’apprentissage des techniques d’échantillonnage sur terrain dans la période 2006-2011. “Achegamento ao control biolóxico (échantillonnage de populations de poissons et macroinvertebrés) da contaminación en ecosistemas fluviais” en 2005, le “Curso a partir de la collaboration avec le staff de l´EHEC. Au de formación para profesores de Ciencias da Terra e do Medio laboratoire les étudiants s´initient au triage et à l’identification des Ambiente” en 2006 et le cours sur la “Caracterización de la calidad macroinvertébrés et diatomées benthiques. En plus ils doivent biológica del agua mediante el uso de diatomeas bentónicas” en collaborer à la réalisation des analyses typiques dans le domaine 2009. de l´analyse hydrobiologique comme par exemple les analyses En plus de ces activités, l’EHEC a été impliqué dans deux éditions physico-chimique des échantillons de l´eau et des sédiments. Semaine de la Science en Galice en participant avec des journées de portes ouvertes et deux expositions: “O río animado”, et “A ciencia Pratiques d’entreprise d’etudiants non universitaires a remollo. Quincena da Hidrobioloxía”. L´EHEC a aussi organisé (fp2) quelques cours comme les suivants: “Moniteur Environnemental” En plus des pratiques d´entreprise des étudiants universitaires, il y destinée aux Formation Occupationnelle du Plan AFD et le cours a des accords signés avec d´autres centres d´enseignement, comme de “Formación e Probas de Selección de Novos Artesáns da el “IES A Basella (Ciclo Superior de Formación Profesional) Pesca”. L´EHEC a aussi promouvait l´organisation de journées de deVilanova de Arousa”, qui ont permis l´engagement de trois divulgation: la “Journée sur les nouveaux modèles de gestion de la étudiants pendant la période 2007-2012 pour la réalisation de pêche sportive en France”, deux journées de bénévolat concernant pratiques d´entreprise. las rivières Ulla et Umia, dans le cadre du projet européenne MIGRANET et la “ Journée de débat pour l´élaboration d´un 3.-ACTIVITÉ D’EXTENSION UNIVERSITAIRE Document Cadre de Gestion des poissons migrateurs de Galice”. L´ÉHEC a aussi participé au «World Fish Migration Day» en La divulgation est l’une des principales fonctions de l’EHEC qui organisant une exposition et des activités ludiques pour les enfants. a organisé plusieurs cours d’été et d´autres cours de formation En plus, on a organisé une conférence sur la biologie des espèces ouverts au grand public, ainsi que des journées de portes ouverts, de poissons migrateurs destinée au grand public. des expositions, etc. Par ailleurs, la divulgation scientifique est recherchée à partir de la publication d´articles dans les divers Edition des matériels et media médias, de la publication de matériel éducatif, de l´élaboration et Nous soulignons ici la publication d´onze articles dans des prêt des panneaux informatifs, de la participation à la radio et à magazines tels que “Cuadernos de biodiversidad”, le magazine la télévision, de l’organisation de colloques d’information et de la “Revista de la Asociación para el estudio y mejora de los Salmónidos mise en œuvre d’activités de bénévolat social. (AEMS-ríos con vida)”, le magazine galicien de l’écologie et de l’environnement “Cerna”, les “Cuadernos” de la “Asociación Organisation de cours et d´activites d´education et de sensibilisation para a defensa ecolóxica de Galicia – ADEGA”, le “Boletín del Colectivo ecoloxista do Salnés” o le magazine spécialisé en pêche Jusqu´en 2015 l’EHEC a organisé huit cours à “l´Universidade “Ninfa”. de Verán da USC” relatifs à divers aspects des eaux continentales tel que ceux concernant le patrimoine, l´écologie, la biologie, la L´EHEC a aussi élaboré du matériel éducatif. Il est relié à la bio-santé, la normative, etc. On a compté avec la collaboration publication de livres axés sur le domaine de la pêche, la protection ou coopération d´enseignants de l´USC, de professeurs d´autres de l’environnement et de la communication et l’éducation universités espagnoles et avec le soutien de professionnels de la environnementale (p. 44). santé, de la culture, des administrations hydrauliques, etc. La bonne Le staff de l´EHEC a également conçu des affiches sur les espèces relation avec le gouvernement municipal a permis l´utilisation des de poissons migrateurs en Galice, un guide environnemental installations municipales de la ville de Vilagarcía de Arousa, comme sur le Parc de la Granxa do Xesto (Santiago de Compostela), l’Auditorium municipal, pour la célébration de ces activités (p. 41). et il collabore à la révision du matériel éducatif “Proxecto Ríos En outre, les chercheurs de l´EHEC ont participé à titre de (ADEGA)”. En plus, plusieurs panneaux sur l’écologie fluviale ont conférenciers à de nombreux cours d’été organisés par d’autres été élaborés et ils ont été demandés et transférés à huit reprises aux départements de l’USC, par l´Universidad de A Coruña et par écoles et aux municipalités de Galice. lUniversidad Internacional Menéndez Pelayo. Dans cette ligne de diffusion des connaissances sur l´hydrologie, Les cours de formation sont un autre type d´activités de nature il faut tenir compte des discours sur la qualité de l’eau, qui ont eu éducative et informative. Ils sont toujours organisés par l´EHEC lieu dans plus de vingt municipalités de Galice. L´EHEC a aussi avec la fréquente collaboration de la Xunta de Galicia, ou même fait des présentations de livres dans de divers forums. Notre centre avec la collaboration de groupes comme ADEGA, Colectivo organise aussi des concours, comme par exemple la première Ecologista do Salnés, ou la “Asociación Española para la Enseñanza compétition de la photographie “Agua y Vida” et du Deuxième de las Ciencias de la Tierra (AEPECT)”. On peut citer des cours Concours de nouvelles“Agua y Vida” (avec la collaboration de remarquables: “Cours de formation pour coordinateurs du groupe El Corte Inglés, AGAIA et Augas de Galicia). Finalement, les de Proxecto Ríos”, organisé par ADEGA et l´EHEC et célébré chercheurs de l´EHEC ont préparé des pratiques sur terrain tout au long de trois cours organisés par Confederación Hidrográfica

78 Rapport d’activité 2005-2015

del Miño-Sil. civils. En ce qui concerne la liaison de l´EHEC avec les médias, l’opinion -Évaluation de la biodiversité et cartographie de la répartition de ce centre a été demandée par des programmes de télévision des espèces. et de radio dans de nombreuses occasions. Les membres de la -Détermination de l’état des populations de poissons. station ont aussi participé en tant que conseillers scientifiques des -Préparation des plans de gestion de la pêche sportive (études programmes de radio “Ríos e Montes” et “Salimos de Pesca”. de faisabilité et de création de nouveaux coins de pêche). En plus, l´EHEC fait partie du Conseil Consultatif de la publication -Détermination des indices de qualité de l’eau basée sur les périodique «Trueiro»; il s´agit d´un journal spécifique sur la pêche communautés de macroinvertébrés, les poissons, les sportive qui compte avec trente éditions à l´heure actuelle et dans diatomées et d’autres. lesquelles l’EHEC a participé avec 36 articles. Le journal Trueiro a reçu le Prix de Journalisme Sportif de Galice 2009au meilleur -Détermination et conditions de référence proposées autant média de presse écrite et qui est accordé par la Federación Galega que les seuils de changement des masses d’eau en fonction de Prensa Deportiva, ainsi que le Prix de Gestion Soutenable de la DMA. du Sport lors des VIème Prix de Gestion Sportive de Galice -Analyse des traitements d’atténuation des blooms de développés par l´Asociación Galega de Xestores Deportivos Cyanobactéries. (AGAXEDE). -Analyse de l’impact des minis centrales électriques et d´autres Activités de bénévolat social sortes d´obstacles sur le fonctionnement de l’écosystème fluvial. L´EHEC est impliqué, dans la mesure du possible, dans des activités de volontariat social, en mettant au service de la société -Analyse du potentiel invasif des espèces exotiques des connaissances scientifiques sur l’environnement. Ainsi, en envahissantes d’eau douce. 2010 l´EHEC a collaboré avec L´École de Temps Libre de Cáritas Rapports d’experts Diocesanas (Santiago) en réalisant des pratiques d´écologie fluvial. Le centre a collaboré avec l´Administration de Justice, à la Plus tard, entre 2010 et 2012, l´EHEC a fourni des conseils demande de plusieurs tribunaux de première instance, en réalisant scientifiques et techniques à la ville de Valga (Pontevedra) pour la cinq rapports d’experts à propos de procédures de la criminalité création d’un coin de pêche au Lac de Campaña (un lac crée par environnementale. l’extraction d’argiles), destiné à des personnes handicapées. En autre, l´une des activités dont l´EHEC est particulièrement fier Conseils pour l’administration et assotiations de sa collaboration, depuis 2010, dans le programme de bénévolat L´EHEC a prêté conseil quatorze fois à l’Administration et “Conseil à la communauté thérapeutiqu du Proxecto Home pour aussi à d´autres associations, soit pour l’élaboration de projets l´élevage de Salmonidés en capture”. Pour cela l´EHEC effectue environnementaux (municipalités de Vilagarcía de Arousa, Valga, des analyses de l´eau des ruisseaux et des analyses de potabilité des Santiago de Compostela et Ribeira), soit pour le développement fontaines communautaires de Cernadas. L´EHEC a aussi offert des des protocoles de nettoyage et d´amélioration de milieu fluvial, conseils pour la mise en œuvre et l´exploitation d´une pisciculture ou bien pour la rédaction de matériel imprimé sur éducation de truite. Finalement, le staff de l´EHEC donne des conférences environnementale (Asociación Ecologista ADEGA, Asociación sur la qualité de l’eau et la biologie de la truite commune et d’autres Vaipolorío) ou même sur l’élevage de Salmonidés en captivité organismes aquatiques. (Communauté Thérapeutique As Cernadas du Proxecto Home).

4. SERVICES À DES TIERS 5.- TRAVAIL SUR TERRAIN ET DE LABORATOIRE

Services et rédaction de rapports Échantillonage sur terrain L’une des principales sources de revenus du centre provient des Bien que les campagnes d’échantillonnage réalisées pour couvrir services prêtés aux entreprises et aux administrations. Ces types de les besoins d´enseignement autant que de recherche n´aient pas contrats-là impliquent généralement la collecte d’échantillons sur été comptabilisées qu´avant l´année 2009, à partir de cette année le le terrain, l´étude de ces échantillons au laboratoire et finalement staff de la station a effectué plus de 650 sorties d´échantillonnage l’élaboration d´un rapport. Comme on peut voir à la figure, avec des fins différents. L´EHEC à déjà réalisé plus de 100 services qui sont variés mais qui peuvent être regroupés dans les catégories suivantes: Travail au laboratoire -Analyse de potabilité de fontaines et des puits artésien. L´EHEC a effectué de nombreuses analyses de potabilité de l’eau pour des particuliers, des municipalités, des clubs de pêche, -Des inventaires de l’habitat fluvial et les pressions anthropiques des piscicultures, d’autres départements de l’USC, etc. Au fil du sur les rivières. temps de nouveaux protocoles ont été mis au jour, de sorte qu’à -Caractérisation de la qualité de l’eau des rivières. l’heure actuelle, en fonction des caractéristiques de l’étude, jusqu’à -Caractérisation des déchets. 25 protocoles d´analyses physico-chimiques et de marqueurs biologiques sont susceptibles d´être appliqués. -Calcul des impacts biologiques provoqués et le contrôle de la qualité biologique des cours d´eau touchés par les travaux On a fait également des analyses de l’histopathologie des poissons pour les clubs de pêche autant que pour des exploitations

79 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

piscicoles. Par ailleurs, l´EHEC a réalisé des analyses des 7.- PRIX ET DISTINTIONS microcystines à la demande de différents districts hydrographiques Le 6 mai 2009, l´EHEC a reçu le prix Premier prix d´Action et les municipalités. On réalise aussi des analyses granulométrique Soutenable des Entrepreneurs Sociaux (ASES) décerné par des sédiments. ″Cátedra Jaime Vera de Emprendemento Social″ de l‘Universidade Une autre partie importante du travail de laboratoire consiste à la de Santiago de Compostela pour les activités développées séparation, le triage et l’identification de macroinvertébrés, dont on avec Proxecto Home. L´action développée a été intitulée: “A a identifié des milliers d´individus. Même si l´objectif fondamental piscicultura como terapia ocupacional e medio de fornecemento de ce travail-ci est la détermination des indices de qualité da responsabilidade medioambiental individual na comunidade biologique associés à la Directive Cadre sur l´Eau, l´identification terapéutica do Proxecto Home de Cernadas-Portomouro (Val do de macroinvertébrés est aussi employé pour les études de régime Dubra)”. alimentaire de diverses espèces, l´asymétrie fluctuante et les études Le 16 Mars 2013 l´EHEC a recueilli le prix Arousán do Ano taxonomiques. 2013, dans la section Environnement, accordé par le journal Dans le but de rendre une idée de l´intense activité et du travail «Diario de Arousa». Il s´agit d´un prix décerné par les lecteurs développé dans notre laboratoire, nous pouvons citer que depuis du journal «Diario de Arousa» justifié par le triple objectif qui a 2009 près d´un demi-million de macroinvertébrés ont été identifiés; suivi l´EHEC: la recherche dans le domaine de l’hydrobiologie, 1083 échantillons d’eau ont été analysés en déterminant un total de la formation avancée scientifique et technique et la diffusion du 9914 paramètres, 2920 analyses de marqueurs biologiques (ADN, progrès scientifique visant à obtenir la coopération des citoyens ARN, protéines et glycogène) ont été réalises avec des échantillons en ce qui concerne la conservation de l’environnement naturel. Ce de macroinvertébrés on avec des poissons; 381 analyses fait a mis en valeur le suivi continu et exhaustif des rivières les plus granulométriques du sédiment, 1392 spécimens de poissons ont proches à la commune de Villagarcía de Arousa et en particulier été étudiés pour déterminer leur âge moyennant scalimétrie et leur le suivi de la rivière Umia, où l´EHEC a participé activement alimentation au moyen de l´analyse des contenus stomacaux, on lors des crises occasionnées par les cyanobactéries. Finalement, a calculé les indices de condition, les rapports hépatosomatique les lecteurs ont reconnu la contribution de l´EHEC à l´étude et gonadosomatique; 705 échantillons de phytoplancton ont des populations de ces rivières, comme c´est le cas des travaux été analysés en identifiant à de différents niveaux taxonomiques effectués avec la lamproie marine et la promotion, et organisation les taxons les plus représentatifs des eaux continentales des cours, célébrés chaque été, consacrés précisément à analyser les (cyanobactéries, diatomées, dinoflagellés et chlorophytes); etc. problèmes les plus importants concernant l´eau, sujet important dans le pays connu comme celui «les mille rivières». 6.- ACTIVITÉ DE PROMOTION DE L´EHEC En Novembre 2014, L´Association Professionnelle d´Entrepris Environnementales de Galice (APROEMA) distingue l´EHEC Visites d´écoles et d´associations avec le «Prix Medio Ambiente APROEMA 2014» dans la catégorie Des centaines d´étudiants de différentes écoles primaires et “ Centres Académiques - Universités” par son projet “Fomento secondaires galiciennes ont visité l´EHEC, soit lors des visites de actividades científicas e de divulgación para a conservación adaptées spécifiquement pour chaque groupe, soit à l´occasion de especies de peixes migradores do sudoeste europeo” de journées des portes ouvertes organisées par le centre au cours (MIGRANET). des semaines scientifiques. Bien que le nombre de visites ait été dominé par des centres éducatifs à proximité de l´EHEC (zone 8.- INSTITUTIONS, ENTREPRISES, ETC. IMPLIQUÉS du Salnés), l´EHEC a aussi accueilli des visites de centres d´autres DANS LES ACTIVITÉS DE L´EHEC zones de Galice telles que Santiago, Ribeira, Ordes, etc. En outre, des associations d’étudiants, des centres d’éducation spéciale, les Tout au long de ces années, l’EHEC a collaboré à maintes étudiants de l’Escola de Capataces Forestais de Lourizán, des reprises avec des institutions, des entreprises et des groupes de membres de cours de formation des mairies locales, des sociétés représentation espagnols ou étrangers (p. 53). de chasse et pêche, etc. ont également visité l´EHEC.

Répresentation de l´ehec en conferences et tables rondes La visibilité de l’EHEC en tant que centre de référence pour l’étude des eaux continentales est mise en évidence quand on considère le grand nombre de conférences auxquelles les membres de l´ÉHEC ont été invités, par des centres éducatifs, par des différentes associations relatives au développement rural, culturel, par des clubs de pêche, des associations d´écologie, des groupes de recherche et de l’administration de tout le territoire national. Le directeur de l´EHEC ainsi que les autres chercheurs du staff ont participé, dans la mesure du possible, dans ces conférences, de sorte qu’ils peuvent être comptabilisés, au moins, 128 participations repartis parmi conférences, tables rondes et groupes de discussion.

80 Rapport d’activité 2005-2015

81 Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” 10º Aniversario 2005-2015

82

Contacto Web: www.usc.es/ehec Facebook: https://es-la.facebook.com/ehecusc/ Youtube: https://www.youtube.com/channel/UCy-vxIxGFcySHuoyJYI57vA Tel. +34 986 565640 Fax. +34 986 503543 Correo electrónico: [email protected]

Dirección postal: Estación de Hidrobioloxía “Encoro do Con” Castroagudín - Cea 36617 Vilagarcía de Arousa (Pontevedra)