Plakboek nr. 5.

Map met allerlei verhalen en wetenswaardigheden van de gemeente Ooststellingwerf.

Deel 3. Gemeente Ooststellingwerf.

Inhoud:

- Betekenis van de namen van dorpen, gehuchten, landerijen enz. van onze streek. - Oldeberkoop en zijn kerk. - Foto van de kerk van Oldeberkoop van 1732. til Spelling in vroeger dagei Beteekenis der namen van dorpen, zeer vele békend; Wöéger werd [' Wij zijn win meening, dU Kunre (1132 en 1165), Kuijner gehuchten, landerijen, enz. in dit Broek veelal als Brok ge- Deddinge het oude woord De- schreven (MiddelnederlandSCh). dinghe ligt. Over de beteekenis (± 1300), Kuijneren (1328), onze streek. Zoo heette Bruchem vroeger Brok- 'het volgende: Kuenre (1347), Kuijure (1367). Cuenre (1371), de Kuiner(1500), Wij hebben voor deze studie hem (960), Oldebroek Broke Verdadighen, verdedingheu = Kuiier (1534), Cuijuder (1593). geraadpleegd: Fratick's Etynio- (1322). voor 't gericht dagen, verhandelen, Beteekenis ons onbekend. logisch Woordenboek, v. d. Schue- Welke beteekenis had nu de 1verdedigen. Dadink, ciadinghe, dedinghe Nijeberkoop. ren's Teuthonista of Duytsch- - staart Op of Ope? Zeer waar (Middelned.) = gerichtstermijn, Eigenlijk Nieuw-Brokop, ter lender, Nomina Ocographica schijnlijk zal Brokop kunnen onderscheiding van Oud-Brokop. Neerlandica, Verdam, Middel- vergelijk, geschil, redeneering. worden verklaard met ,,Op het Zie voor beteekenis onder Olde- Nederlandsch Woordenboek, de Werf (werbe) was Gcrichts- broek" of ,,Aan liet Broek". berkoop. werken van Joh. Winkler, de Haan plaats in den tijd toen de Stel- Oppe, Ope = Op. Lingen nog recht spraken in Abbenbos en Abbendijk. Hettema, Winseniius, Schotanus, Up, Uppa (Oud-Saks) = Op. Stellingwerf. Land en weg onder Nijeberkoop. e.a. Ter wille van de meerdere Oppe, uppe (Midd. Ned.) = Op. . Deddingewerbe, later L)edctïn- leesbaarheid hebben wij echter Misschien zal men ons tegen- .r: 1 Afgeleid van den persoonsnaam q gaburen (Bur = woning) bctee- niet dan waar dit noodzakelijk werpen, dat Oldeberkoop op een 'Ablic of Abbo. Vergelijk Abbegeer,1, kende dus: plaats waar recht werd Abben- was, de auteurs aangehaald en . zandrug is gebouwd cii zeker niet lb.; t Abbiiigawier, Abbekerk, gesproken. volstaan we alleen met deze in broekland. We zouden hierop broeke enz. Gelijk bekend werd vroeger op 1 1 vermelding. . willen antwoorden, dat de oor- bijl. Oldeberkoop. spronkelijke nederzetting zijn 1 drie plaatsen in Stellingwerf recht! 7- ' Vroegere spelling Beul, Benil, De beteekenis dezer naam lijkt naam zal hebben ontleend aan J gesprokeii door de Stellingen of i Boile (1408). Vrij duister. De oorzaak is, dat haar gemeenschappelijke Marke- rechters. is dit dus één der plaat-, .ls hier in vroegetiid de (u11 de oorspronkelijke naam door liet lct.r uitgevallen ti heeft de gronden die aan Linde en Tjonger 1 t sen geweest? Zie verder onder Broil, ) p1aatsenmaal/ChCetCfl spraakgebruik in den loop der, zullen hebben gelegen, terwijl , t Ten Hoor, bij Oosterwolde. eu.i1'? In dat geval is - Breul of eeuwen geheel is verbasterd. men in die (lagen wel genood- t Vergelijk: Dediuge, hofstede te ( de beteekS Moerassig land Winsemius in 1622 noemt het zaakt was zijli woning op de Ettelte (Dr.). rnct strui14ewabegroeid. Verge-! dorp Oldebercoop. Verwijs haalt hoogste punten in de omgeving Schans Bekhot. lijk Bru1, bnurtsch.p bij Ruurlo, l ,t osch hij Norg, & l, gehucht in zijn »Oorlogen Albrecht" een te bouwen ter beveiliging voor Beteekenis : Beekhof, omheinde l • c Breul ' ij Zeist, charter aan van 1399; hierin heet' watervloeden. Het oudste deel, 1 ruimte aan de beek. De schans 14 j riet enz. de plaats Oldebaercoep Toen' van het dorp Donkerbroek lag ligt onmiddellijk aan de Linde.! Boekelte. echter was de oorspronkelijke„ 1 ook niet in liet broekland. Vroeger werd de e in beek Oehi.icht onder Boiji. naam reeds heelemaal verdwenen. Oeddinga-buren. kort uitgesproken, terwijl tot in De juiste, oorspronkelijke naam 1 Anno 1350 wordt liet genoemd:„ Gehucht onder Oldeberkoop. de 16e eeuw veelal beek werd is BoeklLolt. Beteekenis' Beu- 1 Antiqua Brokop. De toevoeging Volgens Joh. Winkler afgeleid geschreven. kenhout, Beukeubosch. Antiqua schijnt er op te duiden, van den persoonsnaam Dedde. Rivier de Linde. Rysberkam Riesen. , dat er toen ook reeds een Nieuw We kunnen om meer dan één Heette vroeger Lende, Lcnne, GelitteU onder Boiji. Volgens nasporingen van de Brokop was ontstaan. Verder terug reden niet met deze conclusie Lenna. In 1232: ,,unum (agmen) familie van Riesen heeft zich heet liet enkel Brokop of Brokope accoord gaan. Waarom dan bv. a Cunra et Lenria contra Brokope". in de 15e eeuw een zekere (1232 en 1228). Een spelling uit de toevoeging Buren? Het ge- De beteekenis is moeilijk aan Heinrich von Riesen, Duitsch vroegeren tijd is ons niet bekend. hucht had dan Deddinga geheeten te geven. In den naam kan men kapitein, daar ter plaatse ge- Brokop of Brokope zegt ons echter zonder meer. misschien Grens of Grensrivier vestigd. Vandaar de naam van de reeds genoeg. In een oorkonde van het jaar lezen. Het middelhoogd. Lenden buurtschap. Zorgvlied. We hebben hier een aanwijzing 855 komt een plaatsnaam voor : aangrenzen ; het middelmicderl. Een stichting van den laatsten dat liet dorp zijn naam heeft Deddingiwerbe, gelegen in Fries- lende = naaste buur, ook aan- tijd, met een ,,fantasie"naalii. ontvangen naar de gesteldheid, land. Ledebur houdt dit voor grenzend land. Wateren. van den bodem ter plaatse of in Deddingaburen; Buitenrust Hette- Rivier de Kuindor. 'de omgeving, zooals zoovele De oude naam is Waetlioercn ma wil hier Dedguiii in zien. Deze rivier heet ook Tjonger, o Waethoren. ,,Folsse te Waet- andere plaatsen. Brok, Broke = Hoort echter liet Werf niet thuis wat de Friesche naam is. De hoeren" (1493) ; ,,Barteld ende Broek, moerassig weideland. in Stellingwerf? oorspronkelijke naam, althans cie Luytgyu toe Waethoeren" (1550); Namen niet of op broek zijn er Stellingwerfsche, is Kuinder. Verbastering van 1-let WijtëVöf dêTF Van Waethoren" (1547,' leger bij de boerenpiaatséii !l wel hebben gekregen van de gele 1553). l'iorn of hoorn komt* o.a. in de kleur van liet zand. Goud had liet Wijde. Nog ligt Twijtel aan! ' Waet, middelned. wat, aiigel- volgende plaatsnamen voor: Ter vroeger ook de beteekenis van het wijd1). Daarom ook is Fiorne, lloornsterzwaag, Giet- saks. waed = doorwaadbare geel. (L1IL in vroeger dagen de koren- plaats. hoorn. Mande = mandeelig, gemeen- molen gebouwd. Hoeren, horen, hoorn, bom = Frankena. Middelned. Wijt, Oud-saks. wid koek lands. Oude zathe onder Elsloo. schappelijk. Vergelijk o.a. Mande- = wijd, ruim, uitgebreid. Wateren beteekende daarom Frank, niiddeincd. vranc = Vrij. veld. oorspronkelijk: stuk land, waar Kan zijn afgeleid van den per- Altcnhacr = Oude haer. Veeneburen. men een of ander riviertje kon soonsnaam Franke; eerder nieenen Buren = woningen, in het veen. doorwaden. we dat de oorspronkelijke be- Makkinga. Middelburen. We merken hierbij op, dat! teekenis is geweest: Vrije hof- De naam geeft voldoende zijn Groot- en Klein Wateren liggen stede. Werd vroeger geschreven Mac- cr weerszijden van liet riviertje Deze zathe is het stamhuis kinge. Waarschijnl ijk van e beteekenis aan. de Vledder Aa. geweest van de in vroegere persoonsnaam Makke of Macce. Langedijke Vergelijk Wadestein, Wade- eeuwen zeer bekende familie De uitgang inge of inga in Deze naam vraagt ook geen tflOOieU. Frankena. plaatsnanien beteekent : eigendom verklaring. EIsloo. Portinga. van, behoorende aan of afkomstig Met ,,dijk" wordt in deze De oudere spelling is Elsloe. Oude zathe onder Elsloo. streken dialectisch ook bedoeld Afgeleid van poort. Het middel- van. Van den boomnaani Els. ,,weg". Ilier ook zal niet een dijk ",Vergelijk Eize bij Zutphen, nederl. porte, oud-saks. porta, Vergelijk: Mackiiige, goed te Elzen bij Rijssen, Eist, Elspeet enz. oudfr. porte = poort. Holte (Dr.). iriaar wel een weg zijn bedoeld Loo is een overoud woord, De Donia-state in Hennaardera- De Harken. en dan zeer zeker de weg Buit-- Oud-hoogd. laoh, loh, loch, deel werd vroeger naar de poort Hooilanden onder Makkinga, klokhuis, vroeger kerk. die er voor stond ook Porte middel-hoogd. toch, lo, angelsaks. gelegen tusschen dit dorp en Schollenbrug. OflS vaak genoemd. leah, leag. liet komt bij Brugje over het Kleindiep bij Voor als laatste lid van samen- Riete, zijtak van de Linde. 1-toog- en LaagduurSwold. gestelde plaaisnanien, en is dan Vogelrijd, oud stroompje onder Wanneer Harken nog de juiste Langedijke. meermalen in de uitspraak ver- Fochteloo. spelling is, dan is de oorspronke- Schol is een dialectisch woord .zwakt tot ie, 1. Vergelijk : Loo, Rit, rel, oud-frankisch rilh = lijke beteekenis van liet woord voor ondiep. Is het bruggetje of ILoltuizen, Vcnioo, Anlo, Loe groeve, voor, beekje. wel zeer duister. We zijn echter de til gelegd op een ondiepe (bosch bij Anlo), Grollo, enz. Tronde. van• meening, dat deze made- plaats in het Diep, op de plaats De beteekenis van Loo wisselde Gehucht onder Elsloo. waar men in ouden tijd alleen Beteekenis = Het Ronde, landen vroeger Marken hebben van: bosch, boschrijke vlakte of geheeten. 1-jet zullen de oude ccii voorde (doorwaadbare plaats) met bosch begroeide plek. waarschijnlijk naar den vorm der Rikkenakkers, onder Elsloo. nederzetting. markegronden van het dorp zijn, had? onder Oosterwolde.! het gemeen, gezamenlijk bezit der Schol kan ook beteekenen Rikkinga-Hof, Altenhaer onder Appelscha. Luchtenrek, vroegere Kuinder- inwoners. vlonder of vonder, volgens i)ij Tronde. overgang. Tronderhaer Zeer verklaarbaar wordt 'dan Franck's Etymol. Woordeub. Het woord rik, in Stelling- Goudhaer achter Weper. ook de volgende naam. Oosterwolde. werfsch dialect ook rikke, betee- kent houtwerk. Bonghaer ,, Fochteloo. Hanswetering. In een charter van 1243 wordt Rek, middelned. ree, recke, Vossehaer ,, Weper. Deze waterlossing onder Mak- dit dorp Oestewalde genoemd, ricke of rik = staak om iets op kinga zorgde vanouds en ook in een oorkonde van 1272 Osten- te hangen (Frauck). Mandehaer bij Jardinga. thans nog voor afvoer van het walde, in een stuk van 1408 likkenakkers = afgebakende Haar of haer = met ruigte of overtollige water uit de 1 larken Oostwoldt. of omheinde akkers struikgewas begroeide woeste Rikkinga, vroeger Rikkinga-hof of Marken. De naam gaf steeds duidelijk plek; 'steeds hooge grond. is eveneens van houtomheining Hanse of hanze is een oud de beteekenis aan. afgeleid. Vossehaer en Tronderhaer Gerinaansch woord voor gemeen- Hoog- en Laagduurswold. Luchtenrek = Licht houtwerk. geven nog genoeg hunne verdere schappelijk. Vergelijk het Hanze- Gehuchten onder Oosterwolde. Het woord licht is inliet spraak- Voor enkele eeuwen was gebruik geworden tot lucht. ' beteekenis aan. .verbond in de Middeleeuwen, Duurswold nog niet in een Hoog- Zuidhorn. Bongh; ook verbasterd tot bom, 1 lauswetering is dus gemeen- Gehucht onder Elsloo. is een zeer oud Gcrmaansch schappelijke wetering of water- en een Laag gedeelte gesplitst, Ztiidhorn = Zuidhoek. woord, waarvan de beteekenis lossing. (Inch bestond er alleen een Ecu Horn is een spits toe- niet meer vaststaat. Twijfel. Dii ijrswoldt (Winseniius 1612). loopend stuk land ; een hoek Ongeveer een eeuw later teekent lands. Vci geljk llorn of Hoorn- De Goudliaeral haar voorvoeg- Gehucht onder Makkinga. Ç1rT reeds een - de beteekenis van borst zie onder banken zijn getimmerd, ophelde- Hoog- en Leeg Duirswold. Stuk land, vroeger boerderij of Horst. ring kunnen geven. Vroeger, voordat de straatweg gehucht onder Oosterwolde. Vele plaatsen zijn met den Prandinga. t Oosterwolde—Makkinga was ge- Winseniius spelt Ten 1-loere. boomnaamn beuk samengesteld.. Gehucht onder Oosterwolde. Oude spelling: Prantinge. in het legd, was de weg over Duurswold Volgens de overlevering zou Ten Vergelijk Boekelte, Bockelo, Bok- de eenige en groote verbindings- Hoor vroeger Verhoor hebben horst, Bukhorst, Beukhuis bij begin der 18e eeuw stonden hier weg tusschen Oosterwolde en geheeten. Hier zou onder den Aalten, Beukelaar bij Twello, enz. 3 huizen. \ Makkinga en tusschen Apppelscha blooten hemel of onder een boom Madhuizen. Beteekenis ons onbekend. en Makkinga. Vanaf Makkinga liep recht zijn gesproken. (SteLlingwerf Gehucht onder Oosterwolde, Schrappinga. deze weg door het lage, vlakke werd in oude tijden door drie tegenwoordig veelal, maar onjuist, Gehucht onder Oosterwolde. j land der Harken, om ter plaatse Stellingen berecht). Medhuizen genoemd. Vergelijk Schrapveen, vroeger der gehuchten te gaan ,,duirs We kunnen niet met stelligheid Beteekenis: Huizen in de Schrappinchoeve, gehucht in de zeggen, of dit verhaal waarheid, / wold" = Door het woud. Daarna maden, hooi- en weilanden. gem. Zuidwolde. of verdichtsel is. In vele volks-1 splitste zich de weg en liep er De Poel. Beteekenis ons onbekend. overleveringen ligt echter een Nanninga. een tak naar Appelscha, een kern van waarheid ten grondslag Oude zathe onder Oosterwolde. andere tak naar Oosterwolde, en waar in dit verhaal overigens Vroeger stonden ter plaatse meer Gehucht onder Oosterwolde. beide door kale heiden.. niets onwaarschijnlijks schuilt, huizen, althans Schotanus geeft Van persoonsnaam Nanne. Toen later het bosch werd willen we ons bij deze verklaring 1 2 aan. Vergelijk Nanninghehus, huis van den naam neerleggen. gerooid en ter plaatse waar de De beteekenis van De Poel is te Uffelte. Zie in dit verband ook Ded- Op de kaart van Schotanus weg »duirs wold" liep, huizen dinga-buurt onder Oldeberkoop duidelijk genoeg. verrezen, behield deze streek zijn en Terwisga onder Appelscha. De Pol of Molenpol. komt Nanninga voor met 2 huizen. Stuk land onder Oosterwolde, 1 naam van Duurswold of Duirs- Veenekooten. 1 In ons vorig nummer moesten wold, een naam die op 't eerste Gehucht onder Oosterwolde. Hier heeft vroeger de Ooster- wij bij de gehuchtsnalTlefl Pran- gezicht wat duister voorkomt in Kote = kleine hofstede. In molen gestaan. dinga en Schrappinga tot onzen sommige streken is het woord Pol = kop, top, kruin. spijt schrijven: Beteekenis ons zijn beteekenis. door dialectische uitspraak over- Vergelijk Duurswold in Opster- Klazinga. onbekend. gegaan in kate. Van professor Th. Baader ont-. land; De naam zegt dus: kleine Gehucht onder Oostcrwoldc. Buttinga. boerderijen in het veen. Vroeger Clasinge. Naar den vingen wij inmiddels een schrij- De Haan Hettema in Oud- en Vroeger werd de naam ge-. persoonsilaani Klaas of Claes. ven, waarin Zijn Ilooggelcerde er Nieuw Friesland schrijft: Buttinga schreven: Veenecoten. Oostenburg of Bareldsburg. op wijst, dat ook deze gehuchten Kampen. Oude heerlijke bezitting onder mogelijk naar een persoonsnaam ook Bunia, landhuis en buurt zijn gevormd; dat dus in deze onder Oosterwolde. Gehucht onder Oosterwolde, Oosterwolde. van nog niet zeer ouden datum. gchuchtsnamcn een persoons- We hebben echter nooit ge- Burg of Borg beteekeude oor- naam ligt. hoord van een landhuis ,,Bunia" Op een kaart van 200 jaar terug spronkelijk stad, vlek of versterkte Prandinga zou kunnen komen ouder Oosterwolde en nieenen stonden hier nog geen huizen, plaats. De naam ging over naar van den persoonsnaam Prando (hij Oud-uoorsch Brand - be-, dat De Haan H. zich hier vergist. maar werd de streek aangeduid huizen van meer dan gewone als De Kampen. teekcuis zwaard behoorend). Vermoedelijk is liet afgeleid beteekenis. Verwisseling van de eerste letter van den persoonsnaam Botte. Het woord kamp komt van het Oostenburg heette vroeger U en P is in liet Saksisch niets Vergelijk den geslachtsnaam Bot- Latijnsche Campus. De oorspron- Bareidsburg en was toen eigen- vreemd. tinga, kelijke beteekenis is: afgesloten dom van de familie Barelds. Schrappinga kan op gelijke manier gevormd zijn uit den Het is mogelijk dat de oor- stuk land (meestal niet door slooten of greppels); het kan Johannes Barclds, dorpi echter te naam Schrappo, Schrcppo, ver- spronkelijke aanleiding tot liet korting van Schirbald. weder in akkers verdeeld zijn. Oosterwolde, stierf In 1658, geven van dezen naam een andere Steghiga. Van het land is de naam over- Wygbold Barels of Barekis bracht is geweest ; we durven hier echter Win scinius geeft aan: Steenge. gegaan op de er aan gelegen ; in den 80-jarigen oorlog (1 t)4) geen andere lezing voor in de 011(1e spelling zal wel het een convooij van 140 Wagens in Dc plaats te geven. Wel bestaat er hoeve, en, waar meerdere huizen InCest (ItliUclijk de l)etCCkClliS het leger der Staatscheu voor een Middelned. woord but of stonden, op het dorp of gehucht. van dçzcii naam aangeven, ii.l. Groningen. Van leden der kt'11111 e ,,sleeuige", steenrijke bodem of huUc, maar de beteekenis hiervan Boekhorst. uit nog ouder tijd Is ons niets ()ingevilig. Een feit is, dat de kan iiiocilijk iets uitstaande heb- Gehucht onder Oosterwolde. bekend. Misschien dat de graf- grond van Steginga veel natuur- bui met ccii naam van ccii ge- Winsemius spelt: Bueckhorst. steen bevat. hLlcht. \4i den booninaam beuk. Voor steenen in de kerk, waarover vaste Verejk Steenbergen (Dr..),-dat vroeger dagen looiden desclioen- rucnieiuu. maakte, oh de bevolking den sttÎJd ook zijn naam ontving van den makers zelf liet leer, dat ze ge- Oudere spellingen zijn Vocli- tegen liet water beter aandurfde steenrijken bodem, een eind- bruikten). teloo, Vochitele, Fochtele. Bij (vergelijk Lcydijk), begon vanuit moraine, Steendani Stegewant, 0e KnoHe ..4 Schwartzeuberg komt liet in een ilaule de bewoning der broek- Steenwijk, Steenderen, Stegeakker Gehucht onder Oosterwolde. charter van 1408 voor als Syoclit- onder Halen. Verder de plaatsen landen onder Donkerbroek. Van- Op de kaart van Schotanus 1)01e ; Worp geeft in zijn vertaling daar dat de plaats ook eenmaal met den uitgang stem. Sommige komt liet voor niet 2 huizen. In ' dezer plaatsen hebben echter den van ditzelfde stuk den naam van vroegeren tijd is deze streek Broekster 1-laule werd geheeten . naam ontvangen naar een steenen - Sicchtloo aan. Dit zijn echter echter meer bewoond geweest. , De oudste nederzettingen zullen 1 gebouw. In liet angelsaks. is Cnollde totale vcrdraaiïngcn van den dan ook hebben gelegen op het Steenmaadstil. tol) van een berg of heuvel. In 4 (}orspronkelijkeu naam; de monnik Oost, en via de ,,Boestenlaene" Dialectisch ,,Stienmadstille" liet iiiiddelhoogd. heteekent knol die het stuk in 1408 heeft ge- Dieps-overgang onder niet heuvel maar klomp : ciiie op het Hooge Zand en in de genaamd. schreven, heeft er zeker een potje Boekhorst. Evenals bij Steginga Erdknoll. In liet Zwcedsch een omgeving van liet oude kerkhof van gemaakt of hij schreef wat is hier de steenrijke bodem oor- berg of bergtop. Oorspronkelijk 1 aan den Balkweg. zaak van den naam. moet liet dus iets aangeduid 4 onduidelijk. In dit charter staan De beteekenis van den naam? Rikkinga. 1 hebben dat rond of bolvomniig wel meer geheel verdraaide plaats Donk of duiic — Laaggelegen Gehucht onder Oosterwolde. was, wat zich dus boven een uaiiien. vlak verhief. In de cciie streek plaats. (Oud- en niiddelhoogd. Zie onder Rikkenakkers bij Als oorspronkelijke naam kun- zijn meer bepaald zandheuvels of 1 tunk, tune, Middelned. dunk). Elsloo. hen we gerust aannemen: Voch 1 duinen niet den naam Nol en of , . Vergelijk Ilazedonk in Geld., Sikkinga. Knollen bestempeld ; in andere teloo. Voor de beteekenis van Hooidonk, Beek en Donk. Vroeger een gehucht of stuk streken heeft Nol of Knol de Loo zie Elsloo of Loohuis. land onder Oosterwolde. Van den ' Broek, bruech, brokc = moe- meer algemeene beteekenis van Omtrent de beteekenis van liet persoonsnaam Sikke, of Sikko. heuvel. (Naam prof. Gallée). j rassig weiland. voorvoegsel Vochte vinden we in Wergelijk Sickinge-erve onder Vergelijk De Knol, huis bij -.- Vergelijk Broek in Waterland, ExIo, Sickinge in Schoterland, v. d. Schuereu's Teuthonia of Sniilde, idem ccii huis bij Kantons' ' Oldebroek, Nijbroek, Masten- Sickaina-state bij Roodkerk. Diiitschlender in Groningen. Dan Nollen op -:: broek, enz. Bentemaden. Vocht eide ciie vocht is iiyt Texel en Walcheren, in Overijsel 1£ ¶ = Donkerbroek is dus: Laagge- Gehucht onder Oosterwolde. andere erden bedekt (humus). enz. (Nolle moet eenmaal ook legen plaats in moerassig weiland. Bent = bies. Ook kan het beteckenen: vrucht- Bente, polder Knolle hebben geluid). De Russchen. Vergelijk De 1 her. We zullen Vochteloo dan onder Vollenhove. Zatlie onder Donkerbroek. Weper. ook verklaren als: Met houtgewas Heinoord. Naam afgeleid van russchen of Gehucht onder Oosterwolde. bedekt oord met CCII vmuclilbarcii Gehucht onder Oosterwolde. Bij Winsemius: Weperen. biezen. Volgens de kaart van liii imisbevattenden bodem. Van Heinen = afsluiten, om- Beteekenis twijfelachtig. Wij .4 Schotanus-Hainia stonden hier 21 heinen. achfeii liet zeer wel mogelijk dat Mardijk. huizen (1718). Op een ouderel liet ccii verbastering is van het 1 Schottenburg of Schotteenburg Weg onder Foclitcloo. kaart komen 4 woningen voor. Bosch onder Oosterwolde. oude Duitsche woord Weiler = Mar, oudhoogd. man, oud-saks. gehucht. Vermoedelijk heeft liet Kloosterplaats. Vergelijk Schothorst, goed te gehucht Weel in Gelderland nieri = water. Zathe onder Donkerbroek. Lunteren, Schotlingekerke (1209) De Mardijk zal zijn gelegd 0111 in Zeeland. En misschien Schoter- dezelfde beteekenis. Vrij zeker in vroeger tijd een wtcrrijke Ook kan het zijn afgeleid van door de moerassige, bezitting van een klooster ge- lind? het oude woord Wepe = Egelan- De beteekenis van schot is 1 hooilauden bezuiden FOCIIIC1O() weest. tier, wilde rozenstruik. Velerlei : werptuig, houten schot, te kunnen komen. ,,Dijk" hhc Weper had begin 1700 reeds j Buursterlaan. afgeperkte ruimte, spruit, enz. 7 huizen. weer te beschouwen als ,,wcg" In het Steil, dialect: Boester- Is de naam van zeer ouden Donkerbroek. Iaene. Deze oude weg liep van datum, dan zouden we die echter Loo, Loohuis. Doneker- het eerst in verband willen bren- Gehucht onder Oosterwolde. WinsemiuS spelt : liet Oost van Donkerbroek ,,dc gen met het oud-Saks. werkwoord Wordt thans veelal, doch onjuist, broeck. Oudere spellingen zijn 1 Buren" naar den Balkweg, het skoton = opschieten, uitspruiten. LOOS genoemd. Dombroek, Dwtcbrucck (t408) 1 looge zan(1 en liet oude kerkhof. Op oude kaarten komt het voor ,Broekster 1 laule. Kuipenstreek. als Loehuys. Loo of Loe beteekent: De weg verviel door het door- vell VU01t'/eth1I11 Vroeger liet gedeelte van Oos- bosch, boschrijke vlakte of met liet (1011) is giaven (Ier vaart. terwolde, waar de neringdoenden bosch begroeide plek. vati het zeer oude dorp 1 I;uite Breeberg. en handwerkslieden woonden. Toen de waterafvoci of de water Sclmaus ouder Donkerbroek, Deze streek of buurt is aldus sta tid Iangzanierhiail(l de OIiigCV 1 ii Ilmamis geslecht. Beteekenis: Breede genoemd naar de kuipen van een voor bewoning gcscli ik daar gevestigde leerlooierij. (In heler berg of heuvel. bij 1, de kleiie Wiske De oorspronkelijke beteekènis Een zeer oude naam voor een bij Workum. van • esch = zaadveld. liet was zeer oude plaats. Volgens de overlevering was het ongedeelde zaadveld der Ilaule is een Keltisch woord Terwischa vroeger een burcht of gemeente, later liet bouwland in en beteckent: heuvelrug, hoogte. versterkte hofstede, die halsrecht eigen bezit, maar niet door een Kotadenburg. voerde. wal of haag begrensd, wat wel het geval was bij kamp. Het Zathe onder Haule. Ackiuga. Dialectisch ook Koidenburg. Gehucht onder Appelscha. woord komt buiten Steilingwerf, De hoeve lag vroeger, voor liet Van boomnaarn eik. Eik inliet Drente, Overijsel en het oosten oergerin. aik, oud-saks en oud-fr. ontstaan van Haulerwijk, zeer van de Graafschap zoo goed als ék. Vergelijk: Eikenhof bij Otst, niet in Nederland voor. eenzaam in den noordoosthoek Ekehaar bij Rolde. Kerst. •der gemeente. Ie oorspronkelijk De Buit. Naam van land in meerdere 1 onbeschutte ligging tegen het Gehucht onder Appelscha. ruime veld zal aan deze boerderij Het middeined. Buit = hoop, dorpen der gemeente. De naam haar naam hebben bezorgd. heuvel. Vergelijk: De Bult, ge- komt ook voor in Boekhorst, Ilaulerwîjk. hucht bij Meppel. gehucht onder Oosterwolde. Dit nog zoo jonge dorp ontving Beteekenis: stuk Imoge grond, Eenige a1emeene namen in deze eventueel met laag hout begroeid, zijn naam als ,,wijk van Haule". streek voorkomende. ook: kreupelhout, bosschage. • Appelscha. Wehme. Het aantal plaatsnamen in De naam komt reeds voor in Naam van woningen in meer- Nederland waarin het woord borst een oorkonde van 1247. Het dorp dere plaatsen. voorkomt, is enorm. In Noniina of de nederzetting zal echter van Welime = pastorie, ook kerke - plaats. Geogr. Neen. dccl II worden er veel ouder datum zijn. Oude ccii kleine 200 opgesomd. spellingen van den naam zijn: Brink. Kiem of Heem. Appeisge, Appelsche. Onder brink wordt hier tegen- Beteekenis tegenwoordig: erf. De stam Appel of Apel komt woordig verstaan : liet met boo- Oudhoogd. imeim : huis, woon- mede voor in de piaatsuamen : iun beplante erf om boerderijen plaats; oud-saks. hémn: woon- plaats; oud-friesclm hém : woon- Ter Apel, Apeldoorn, Appeltern. en de met boomen beplante gedeelten in de kom van dorpen plaats, huis, dorp, Van de namen Apeldoorn en Leijdijk. Appeltern heeft men meer dan en gehuchten. Dijken, vroeger o.a. in liet één verklaring gegeven, die echter liet woord beteekende oor- veld achter Fochteloo en onder niet bevredigen. spronkelijk: in liet saks. dial. Donkerbroek opgegooid. Opgemerkt dient, dat de hier grasveld, grasrand, plein ; in liet Lei, leide = waterleiding, middelnecl. rand, heuvel, hoog waterkecring. genoemde plaatsen alle op een Een uitgang veemi onder Appel- zandrug liggen en zal o.i. dit grasveld. scha heet Groote Leien; een dito oorspronkelijk de aanleiding voor Til. aldaar Kleine Leien. den naam hebben gegeven. Overi- 1 laulertil, Wepertil, Jardingatil, gens is de beteekenis voor ons enz. Til = oud-friesch woord nog een vraag, voor brug. De thans meest aangenomen Kern, Ilornieger. verklaring is, dat deze plaatsen Naam van vele stukken land. hun naam ontleenden aan den Beteekenis: spits toeloopend stuk boomnaam: appel. land ; hoek lands. Terwischa. Goorn, Dorentje. Gehucht onder Appelscha. Kleine kampjes land, in bosch Wordt ook Terwisga geschre- of in boschwallen gelegen. ven. liet middelned. woord Esch. Wische weide. De naam voor de gezamenlijke Vergelijk Wisch hij Terborg, bouwlanden bij een dorp of ge- Terwische bij Vladitwedde, Wiske hucht, aaneengesloten gelegen. Er was bij de dun gezaaide, wakfl1g5 eigen- 'éû arnie l)CWOnCrS op den schralen troepen verplaatst werden, hetzij grond niets te halen. Bevolkings- 0111 zich bij de Saksen van Drente Iets over 01déberkoop en zijn Kerk, centra waren er niet en voorname aan te sluiten in de ,,groote" heeren (edelen) en kasteelen of oorlogen tegen Karel den Slachter, burchten had men er, ook in hetzij om in de Bourgondische lateren tijd, evennin. cii Spaansche tijden in de Friesche Er kwam. evenwel verandering landpalen te kunnen juten en in den toestand. Langzamerhand rooyen" (1581, 1622, 1650, 1672). 1 breidden de kleine ne.derzettingen Nog altijd ligt de eenvoudige zich uit ; er kwamen nieuwe bij Bekliofschans daar, om getuigenis CII toen de Frankische vorsten af te leggen van de beteekenis, ook hier hun belastingen in den die de oude Doldersunischelieer- vorm van naturalia en oorlogs- baan eenmaal heeft gehad. We vlescli ('t was nog geen kanon- hopen van harte, dat zij onge- nenvlcesch, als in Napoleons schonden zal worden bewaard, dagen) lieven en 1W dien, toen nu weldra de kanalisatie der de Utrcchtsche, bisschoppen hun Linde tot hier is gevorderd! huis- en schoorsteengeld en Over Bekliof liep voorheen de tienden van de bouw lieten op- weg van Noordwolde naar Olde- vorderen, moest er voor liet berkoop. De Spaansche troepen verkeer met liet Zuiden, liet ver- kwamen hier langs, ten einde Herv. Kerk te Oldeberkoop. voer uit Zuidoost-FrjeIand wel den Berkooper toren neer te halen, een gemakkelijker, korter,, ge- die, als vesting, ccii doren in 't ligging nieenschap worden geschapen. oog was van 't Steenwijker garni- Het zal wel door geen onzer Tegenwoordig zal menigeen Hiervoor bestond slechts ééne zoen in 1585. lezers in twijfel worden getrokken, misschien een glimlach moeilijk Welnu, aan 't einde van dezen dat Oldeberkoop een zeer oud kunnen onderdrukken en zeggen: gelegenheid. Er was maar één Bekhofweg, welke zich naar liet dorp iS. Reeds in de vroege Middel- ,,hè, Berkoop gunstig gelegen?" j toegang uit de Drentsche marken Z. tot Onirnerschans laat vervol- eeuwen in o et hier wel een Niets is meer waar! En wij tot liet oude Stellitigwerf en wel gen, lag liet oude Oldeberkoop, nederzetting geweest zijn. Dat willen dat trachten aan te toonen. dr, waar liet diluviuni (de dat nog altijd heet: de Hoek van ligt in den aard der zaak; immers Vooraf evenwel ceilige opmer- hoogere zandgrond) ten zuiden Zevenwouden. Velen zullen zich men kon moeilijk een meer ge- kingen. Uit de geschiedenis is der Linde tot onmiddellijk aan nog wel herinneren het uithang- schikte woonplaats vinden: een bekend, dat de Romeinen en na de rivier reikt. Flier kon uien in bord van de herberg De Zwaan verheffing van het terrein tusschen hen de Franken onder hun hof- elk seizoen de grens over- met liet rijmpje twee rivieren, waar deze elkaar meiers en koningen, toen ze schrijden. Dit is, liet) ik 't onthouden, het dichtst naderen en waar Friesland en de Friezen kwamen Overal elders, van de zeekust De hoek van Zevenwouden. verschillende zaken erop wijzen, bestoken, hun weg namen over af tot aan Tronde en Drie Tol- 1 her kwamen dus o.a, vele dat er eenmaal een natuurlijke Utrecht en dien, verder te water hekken toe, was alles nioeras, waardoor in liefst, wiiitcr en reizende kooplieden, vertegen- verbinding moet hebben bestaan vervolgden. voorjaar en zelfs in (l('lI woordigers der Christelijke kerk tusscheii Tjoiiger en Linde, De zuidoosthoek bleef van die zomer geen toegang werd verleend (b.v, evangeliepredikers, gezanten althans in tijden van hooge.n bezoeken zoo al niet geheel waar legertroepen cli stroopers- van den bisschop, e.a.) en dikwijls waterstand; waar het oude verschoond (men denke bv. aan benden in geen geval konden soldaten Friesland binnen, De Badûhenna-Sylva zich ver naar Henirik, dat in den Ronieinschen binnendringen. ZSS was de ecuige Uruggelaan is gewis reeds eenige het westen uitstrekte en liet tijd werd aangegevèn met den weg over Bekhof van groot e eeuwen oud en OVCf den Tjonger oostelijke Vredewold een aanvang naam Cruptoricis-villa), dan toch beteekenis voor de cuinin iiiiicat t lag al vroeg een brug, waarlangs nam. zal men er betrekkelijk weinig Deze passage is dan ook in mcii verder trok. Maar ook nog in ander opzicht last hebben ondervonden van de Middeleeuwen en later her- Omgekeerd verliet men hier en vooral in later jaren had dat deze veroveraars. plekje een bi zonder gunstige haaldelijk de heerbaan geweest, het gebied, waar men negotie Geen wonder ook! gedreven, gewerkt, gepredikt, hulp *verleend of geplunderd had het 700-jarig bestaan vieren van en vervolgde zijn tocht in de zijn eerste optreden in de ge- richting van Ruinen, Koevorden, Iets over Oldeberkoop en zijn kerk.J schiedenis. O1enzaal, Deventer, den Rijn. Als bewijs voor onze stelling, Al in 943 had de bisschop van dat de Bekhofweg reeds vroeg den Duitschen keizer het jacht- van historisch belang was, kunnen recht gekregen in de ' grensge- wij het volgende bijbrengen. bieden tusschen Drente en het. In 1227 was bisschop Otto II tegenwoordige Friesland. door de inwoners van Drente met In 1024 beleende keizer Hen- een aanzienlijk leger totaal ver- drik 'II de kerk van Utrecht bij slagen en de kerkvorst zelf wreed- een open brief nictiet graafschap aardig vermoord. Drente. Dat wil zeggen Drente, Toen kort daarop, in 1228, de voorheen een deel van een andere nieuwe bisschop, Wilbrand van graafschap, werd nu zelfstandig Paderborn te Utrecht was inge- en de bisschop tot 's Keizers huldigd, werd nog in dezelfde leenman verheven. bijeenkomst ,,vast besloten, door Wel was hij geen onafhankelijk armen zoowel als rijken, één parig, heer, maar nu toch de hoogste dat zij het uitgestorte bloed ambtenaar, wereldlijk bestuurder zouden wreken. Een kruistocht voor don keizer, die verre was. tegen de Drentenaren werd ge- Kort daarop, in 1040, schonk predikt en voorbereid, wat ten- Hendrik Iii hem eenige uitge- : Uffelte, gevolge had, dat weldra een strekte landgoederen zestal legerbenden van alle zijden 'Wittelte, Peelo, alsook aanzien- lijke bezittingen in en om de van Vollenhove (dus 't N. van Verschillende evangeitepredi- op Drenteland aftrokken. Overijsel) en Steenwijk, 'waar- Eén daarvan, samengesteld uit Drentsche stede Groningen, met kers hebben ze bereisd, er ge- hof plaatsen, gebouwen, dienst- t schijnlijk zelfs ook met Schoter- werkt en er afwisselend succes Friezen van Stavoren, het Nijland land en Oostzceingcrlaud (Echlcii e Schoterland, verzamelde zich lieden, bebouwde en woeste gehad. Aait hun onverinoeict landen, wateren, visscherijen en cii Oosterzee)éu tclwc1 ; ccii boven den stroom de Kuincier streven is liet te danken, dat hititi verschillende opbrengsten uit zoogenaaind dekaiiaal. bij Berkoop" en, vereenigd met iiaineii zijn blijven voortleven, tollen, boeten, etc. Doch laat ons tot ons punt de mannen uit Stehlingwerf, ging zooals die van Wibo, Otgerus, Zoo was Utrechts Kerkvoogd van uitgang terugkecren. het op Drente los. Evenwel zeker Plecheliiins, Willcliadits en )\'lar- regent van het landschap Drente Het gebied tiisschcn Tjonger niet, vöÔr hun wapenen waren cellintis. IVhi;in hoven die allen ten aanzien der burgerlijke zaken, en Linde, rondom geheel afge- gewijd en zij zelf eens priesters schijnt ccii zekere Wilflibaldt(US) der rechtspleging, van de heerbaan sloten door de moerassen, (tic zegen hadden ontvangen. Ze (IC (eretitel van Apostel van en van de belastingen. heide stroomen begeleidden van weerden zich dapper in 't stroo- )venilsel en Frieslandtid verdiend De kerkelijke vorst was (nu) Drietolhekken to t den zee pen en platbranden. 1-let is een te lt('l)l)ell 1 tij predikte in onze machtig geworden, doordat hij kant, begroeid met uitgestrekte Friesche inounik, een tijdgenoot, (Iligevilig van 723-731. in zijn persoon mede het wereld- wonden, struikgewas, lie i dcv el(len die ons dit ecu cii ander in een- Misschien heeft de groote lijk bestuur en gezag had ver- en zaudsttiiv i ugeti, werd lo n voudige taal, maar zeker naar U'iillaciiis te Oldeboorn, Wijnje- eenigd. sneden door (telt verbindingsweg. waarheid heeft, meegedeeld, bij t Irp en Vries k:i pel in gesticht. Wij verzoeken onze lezers dit Noord-Zuid en daar ter plaatse gelegenheid van een bijeenkomsi Mcii i.egt het. voor 't vervolg in 't oog te willen vinden wij dan de i)cii ittisscitien van geestelijken in Groninger Daar Is ontzaglijk veel itti isters houden, want in Stellingwerf was betrekkelijk jonge tiet Icize II iii ten jare 1232. til (14' gescitiettritis dier tijden. de toestand geheel anders. in h et Berkoup. In de Lat illiselic kerk taal Hieruit blijkt duidelijk, dal t )at Is wel jammer, maat er is b u r g e r 1 ij k e had de bisschop Brocope.. In 't laatst tici achtste, Oldeberkoop in 1228 reeds eer liii eettinaal niets aan te doen. over de grenzen van Drente niets begin negende eeuw is de b(- bekend dorp was en over eer t it lIIII1(kib liiiiiicii vvij vel te zeggen. Maar k e r k c 1 ij k was volki ug der in i delijk cii oostvlijk paar jaar kunnen de inwonen (l ( b hoofdlijn, langs Drente met Stelhingwerf, het land gelegen ()OnuICU lot het Cli tist cli- welke (101fl bekeerd geworden. de keisleni tig (liet Christen oflS tana KOmSt voor u011Kero1-01t :ii worden) in 't U. van niet aan het hedendaagsche 1 'voorgoed zich te vetén. mi- zich heeft bewogen. Zij loopt van gebouw. in den beginne verrezen Makkitiga. We hopen op mieze mers het was 't gebied van een Utrecht naar Deventer, vanhier slechts houten gebouwtjes, om kwestie in een volgend artikel of meerdere godheden. Badu- terug te komen. hernia sylva was aan de godin op Oldenzaal, verder naar Har- een plaats des gemeenschaps te IBadulienna gewijd. Wee, die er cleuberg (Heemse, Nijenstede) en hebben, waar men zich op Chris- Reeds een paar malen hebben 'ook maar aan dacht, zich op dien wij Ons de uitdrukking Oud- dan op Ruinen om vandaar zoo- telijke feestdagen verzamelde, gewijden bodem blijvend neder Stellingwerf laten ontvallen. En Ie zetten. Sedert onheugelijke wel noordelijk als noordwestelijk waar de doop ontvangen werd nu is het voor een goed be- zich voort te zetten. en vermaningen ter zaligheid. tijden was toen dus reeds het grijpen van wat verder zal vol- grensgebied tusschen de noorde- gen noodig,dat wij ons omtrent Ruinen bezat reeds vroeg een Meestal zag men ze dr op- lijke Friezen en de zuidelijk Benedictijner Klooster. De vrome richten, waar voorheen aan de dat begrip nader verklale4; niet wonende Saksen een ruwe wil- broeders zorgden voor de ver- heidensche goden was geofferd. alleen omtrent het land, maar ook wat betreft de bewoners. breiding of vernieuwing, zeer dernis, waar beer. en ever en Dat verklaart ons b.v. misschien, Onder Oud-Stellingwerf dan wolf en lynx, zelfs de eland, een zeker voor de bevestiging van het hoe een kerk als die te 1-lavelte verstaan wij - en wij meenen dorado vonden en alleen gejaagd Christelijk geloof en een der 11 zoover buitenaf kon verrijzen en met alle recht - het land tu- werden als ze daar buiten kwa- eerste gevolgen der missie was wellicht was ook om deze reden: sclien de rivieren de Tjonger of men, door nood of door den het stichten van een kapel of , Oldeberkoop aangewezen voor Kuinder en de Linde. drang der liefde gedreven. In 't oosten is de begrenzing Toen in Oosterwolde, Haute, kerk. Zoo zullen naar alle waar- vestiging, omdat het open lag zoo nauwkeurig als men kan Fochteloo, Elsloo en Boijl naar alle zijden en men er des- wenschen en reeds aangegeven. reeds eeuwen nederzettingen schijnlijkheid de kerken te Diever, wege voorheen reeds een plaats In 't verre westen is dat moei- waren, kende dit gebied geen Steenwijk, Oosterwolde en ook der offerande had gevonden. lijker, maar toch dunkt ons, dat enkelen bewoner. Oldeberkoop gesticht zijn onder Zullen dus de meeste kerkjes het uiterste punt wel is het Toen kwam de tijd van Karel vroeger zoo belangrijke Slijken- invloed van Ruinens klooster- bij hun oorsprong eenzaatn en den Grooten, waarin het volk burg, waar beide stroomen samen- gedwongen werd nota te nemen lingen. Die te Elavelte, voor welker verlaten hebben gelegen, in den vloeiden, waar in lateren tijd een van de moderne ideeën der Chris- oprichting in 1309 of 1310 toe- loop der tijden zijn zij 't middel- sluis het water moest keeren bij telijke leer. stemming werd verkregen en die punt geworden, waaromheen zich hooge standen in de Zuiderzee ,,Friesland overheerd hebbende, Voor kôrten tijd zoo mooi door de woningen der Christenen en waar reeds in de dagen van deed Karel opnieuw den afgoden- Monumentenzorg" is gerestau- »Pater Oerolt van Sint Jansgae" dienst uitroeien en den nieuwen groepeerden, zoodat ten slotte een verschansing was aangelegd. godsdienst weer invoeren". reerd, is weer een dochterkerk de kerk midden in 't dorp kwam Tijdens den Tachtigjarigen oor- Dat bekeeringswerk echter ging van de St. Clemens te Steenwijk. te staan". log werd die schans vernieuwd niet geniakkel ijk. Oude kroniek- In 1328 moet Steenwijk reeds en steeds trouw bewaakt. schrijvers verhalen daaromtrent elf dochterkerken hebben gehad, De dooden begroet men daar Het groote riviereilaud alzoo, het volgende waarvan er ook aangetroffen rondom, ja zelfs i n de kerken. van alle zijden door moeras en ,,Waar overtuiging te kort water van de omgeving afge- schoot, werden zwaarden, moord- werien in Stellingwerf, o.a. Olde- Alzoo behoorde bij de kerk een sloten, was het oorspronke- schavotten en vervolgingen te holtpa, gegrondvest in 1204. kerkhof. 1-let omgekeerde is ook 1 ij k e Stelllingwerf. baat genomen. Tegen de afval- Wie van deze alle het eerst is meestal waar. En zoo kan men 't Westelijke deel was totaal, ligen werd 01) schromelijkste gebouwd? Wie zal 't zeggen? uit de aanwezigheid van een oude onbewoonbaar. Daar zag liet oog wijze gewoed. Er werd een recht- nog lang na onder den naam Wi nseniius, omstreeks 1600, kent begraafplaats bijna altijd de con- zoover het reikte, bank Ol)!',(IRIit den Romeinschen tijd iiiets dan van Veein Schepenen, welke op Oldeberkoop cle oudste Dom van clusie trekken, dat ter plaatse lage graslanden, afgewisseld iiiel (III ,,allcibijzonderste" wijze het geheel SteHiugwerf toe, ,,ende zij eenmaal een kerk stond. Zoo uitgestrekte rietvelden en som - recht liaiidhaafden. stact Dooins-wijse ten huydigen Werden bij liet amoveeren van pige wonden, die hij eIken 11w)- Mei] wil, dat zij iemand, die dage ende sonde (so nen meent) een oud kerkhof onder Noord- gen vloed onderliepen. van afval beschuldigd werd, dade- bij de drie hondert jaren gestaen wolde voor eenige jaren de grond- Maar ook verder ( n s1 w; mis lijk in de hosscheu deden ophan- oord (ICU 1I(USCl1 gen, waarna ccii nader onderzoek slagen teruggevonden van een kon het woeste hebben.', „jet aanlokken, er zijn 1)F mi- werd ingesteld. Werd de ter dood Ilij kan gelijk hebben. Als Godshuis. tieve woning te bouwen. ln nog gebrachte schuldig verklaard, dan belangrijk punt aan den grooten Aan den Balkweg moet ook - zelfs in 't begin der Fraiikkclic bleet liet lijk hangen, maar 0fl- weg, als grensplaats tusschen naar de volksoverlccring - een overheersching was 11(1 jyscl seli ii blig bevonden zijnde, werd Saksen en Friezen, zal het wel oude begraafplaats aangewezen land zoo goed als nieteI 1 ew uiil. liet tijk atgesiteden en eerlijk be- I'(II aiidc U eerst aan de beurt geweest zijn. worden. liet wil ons voorkomen, Daar was nog 1 zaak voor ook. I)c weini', id 1 lel is zeer ligt te begrijpen, Maar, waar van de stichting dat de vroegere kerk aldaar heeft rijke bevolking der Iil1,vlI lol welk Cciie hoogte door dus- eener kerk sprake is, denke men gediend als plaats van samen- ;huiverde al bij de gedacli(e danige handeling de ongelukkige Vriesche natie, cue ie geeneit waar eeiuju' tilde zeer buigzaam was, verbit- nen als gelijken, op denzelfden terd of temeer geslagen werd. voet naast elkander hadden ge- Velen hunner trachteden die on- leefd en met elkaar beraadslaagd menschelijke vervolgingen te ont- over de sibbe- en stambelangen, vlugten en zochten schuilplaatsen daar komen nu onder hen be-, in de onbewoonde bosschen. paalde standen voor: heeren' Een gedeelte van de vlugtelingen (edelen), kleine vrijen en hoorigen. weken in het bosch van Badu- De oeroude vrijheid van allen henna, bouwden hier woonsteden was te loor gegaan. Een massa en maakten zich akkers, ten menschen hadden hun bezit ver- einde middelen van bestaan te toren en waren in de ellende vinden. Zij bleven de voorouder- der hoorigheid vervallen. De lijke godsdienst aankleven en kleine vrijen hadden hun vroegere het was eerst ten tijde van rechten moeten prijs geven en Lodewijk den Vromen, dat zij daarmee was hun burgerlijke tot het Christelijk geloof gebracht waardigheid meteen verspeeld. werden". Een verwaten adel had zich Men ziet het: noodgedwongen op de puinhoopen van het kwamen eenige Friesche en Sak- algemeen welzijn boven de sische familie's binnen de stroo- menigte verheven en een nieuw, men. En, nu we zoover zijn, geloof, haar onder bloedver- gieten en andere gruwelen opge moeten onze lezers - als ze Bekhoftille. Op den achtergrond de Schans, waarop de eik, lust daartoe hebben -- nog door drongen, werd misbruikt om een zuur appeltje heen bijten. dezen toestand van overheer- die, naar men zegt, in 1612 geplant is op het graf der ge- Er zijn in de geschiedenis der sching te doen bestendigen en sneuvelde landsverdedigers. eerste bewoners van Stellingwerf te heiligen. strijder en heeft den slag be- nog vele duistere punten en toch Den 28en Februari 814 was de bij de edelen, die li u n vorst, verklaart zich o.i. alles dienaan- schreven. Het was een ware Lodewijk, trouw bleven, maar bij ne_ Oroote Karel in de domkerk te gaande vrij gemakkelijk. Wij zelfmoord der Frankische natie. dcii minderen man, de kleine men daartoe weer de algemeene Aken begraven. Zijn zoon Lode- Dezelfde Nithard is de levens- historie te baat en trekken nu wijk de Vrome volgde hem op. vrijen en hoorigcn. Bij deze beschrijver van zijn oom, één der onderdrukten en mishandelden een oogenblik nog wat verder De scherpe blik, 't gezonde strijdende vorsten, Karel den wist hij de herinnering aan hun van huis. oordeel, de vaste wilskracht, het De Volksverhuizing had de Malen. Van hem vooral is het, verloren geluk op te wekken cii zelfvertrouwen en wat misschien Saksen zich binnen de landpalen dat wij weten, wat er na (lezen bood hun aan, hitin oude rechten van Drente zien vestigen, tus- nog 't ergste was, de arbeid- volkerenslag geschiedde en waar- schen de daar reeds van ouder en vrijheden te vernieuwen, zaamheid en de volharding zijns mee het onderwerp, dat wij be- tot ouder gezeten inboorlingen. vaders ontbraken hem. Reeds in wanneer ze hem wilden steunen Die Saksen vormden oorspronke- 817 op een rijksdag te Aken handelen, ten nauwste samen- in zijn strijd. Deze frihingen en lijk met de Angelen ert Friezen laten, wier toorti tegen hun begon het voorspel van den hangt. een Oermaansche stam; drie loten wereldlijke mce Iers en priesters uit denzelfden wortel gesproten. grooten strijd, waardoor de een- Lotharius, (Ie verslagen Keizer, Vanuit het Deensche schiereiland heid van het ontzaglijke Rijk liet niets onbeproefd het verlorene (les te sterker was, naarmate zij die meer hadden moeten ver- breidden ze zich uit tusschen verloren ging. 's Keizers zonen te herstellen. Allerlei trucs, die Elbe en Wezer en naderhand verdeelden het onder elkander ook nog in onze dagen worden' kroppen, voor de dubbele macht steeds meer westwaarts naar aangewend, bezigde hij, teneinde van zwaard en kruis, luisterden - en toen Lotharius na zijns vaders Drente en den Kop van Over naar Lotharius' inblazingen. Ze ijsel. 1-Jier dreven ze een primi- dood een poging deed, om die zich nieuwe hulp te versclutikij. tieve landbouw en hielden een eenheid te herstellen, liep dat Hij wendde zich In de eerste stonden op, verdreven hun hecren, weinig vee. Hoe beter de om- streven uit op zijn nederlaag in plaats tot de Ditshc gotiwen. stelden (Ie ouitle wetten (de ~ AAXd standigheden daarvoor waren, den geweldigen slag bij Fonte- Daar verspreidde hij '1 gci-ttchit, 1)0k hij (le Friezen wel bekend) hoe meer. dat bij Fontenaj 1 les Karel (1e Karel de Groote had later ook nailles. Daar stonden, naar men weer in, en versciloonden ook hCin gebied overheerd en het beweert, 300.000 strijders tegen- Kale was gesneuveld en Lodewijk het heilige kruis niet. Die opstan- zwaar gewond. Frankische regime, met het daar- over elkaar, het 0 er m aansch e Duur schoutie delingen namen den naam van aan verbonden leenstelsel, was tegenover het R o ni a a n s c h e beloften en aaiibielingeu wist hij ,,S t e III n g e ii" aan. de oorzaak van geheel veran- element. Een kleinzoon van Karel werkelijk invloed le oefenen hit derde toestanden geworden. 'l'ot een vernieuwden, grooten den Grooten, Nithard, was mede- de Saksen. Dat wil zeggen, niet oorlog kwam het niet. Van alle zijden verlangde men naar vrede stichters en leiders van den ooraen, waar ze geneut iugautcu De voornaamste daarvan willenj en na heel lang onderhandelen Stellingenbond vielen in waren en wel geabsorbeerd zou- we min onder het oog zien. kwam die in Augustus 843 te zijn handen en werden, tot een dén worden door zijn getrouwe De ingezetenen van Drente, Verdun tot stand Het groote Rijk afschrikwekkend voorbeeld, met Franken. waartoe ook gerekend worden werd blijvend gesplitst, maar dat de meeste gestrengheid, volgens Wat is nu natuurlijker dan te de bewoners van (de stad) Gro- nog zooveel rekening gehouden denken aan een exodus van een ningen, het Goorecht en Drenter- de wet, terechtgesteld; honderd '1 werd met de belangen van deel der ongelukkige Stellingen, wolde, hadden herhaaldelijk on- veertig mannen liet Lodewijk ont- Lotharius, had hij voorzeker te dwars door Drente, niet weer- eenigheden met hun heer, den hoofden, veertien aan de galg danken aan het oproer der Stel- houden, maar gesteund en liefde- Utrechtschen bisschop. Deze hangen en een groot aantal aan lingen; eensdeels, omdat deze, rijk voortgeholpen door vriende- twisten vloeiden voort uit ver- enkele ledematen verminken". opgewonden menigte zijn macht lijk gezinde stamverwanten. schillende oorzaken, waarvan wij ,,Een nieuwe poging tot op- versterkte en anderdeels, doordat Zij leefden nog onder de oude als nummer één wel mogen stand, die de Stellingen in den Lodewijk beducht werd vooreen vrijheden; zij kenden niet het flOCIllCfl volgenden winter ondernamen, de betwiste rechtmatig- uitbreiding der woelingen in juk van 't leenstelsel; zij waren heid, met welke de bisschop de werd fl11 door de Saksische geheel Duitschiand. nog allen vrije mannen. En waren belastingen deed innen. heereri zelf direct bij een ,,geluk- Nu evenwel, tijdens den wapen- ook zij schrale heidebewoners; kige" overval onderdrukt en O.a. was door het Dreutsche stilstand, die aan de vrede vooraf- door een vreeselijk bloedbad al hadden ze 't niet te ruim met volk elk schrikkeljaar aan zijn ging, kon de Duitsche vorst zich gèwroken". hun dikwijls groote gezinnen; heer een precarie of bede opge- met zijn erflanden inlaten. De bracht van 150 marken. Daarvoor Verder gewaagt de historie van 1 al was hier ook geen plaats meer sociale verwarringen aldaar, voor- de Stellingen, voor zoover wij voor de vreemde stamgenooten; waren liet vroeger eenige privi- namelijk in 't Saksische gebied, hebben kunnen nagaan, voor- deze waren van huis en erf ver- legiën van 's bisschops zijde gaven niet alleen Lodewijk, maar loopig niet. Maar wel is er op dreven vluchtelingen, hadden toegestaan. Als voorwaarde voor ook zijn vazallen, de grooten, alle meerdere plaatsen sprake van, recht op ondersteuning. (Wie cie betaling was evenwel gesteld, reden tot bezorgdheid. 't Geroep dat na het ongelukkige treffen in denkt hier niet aan onze buren, dat de bisschop in hoogst eigen om vrijheid had weerklonken; den harden winter van 843 op 844, de Belgen, in Augustus 1914?) persoon de gelden kwam vragen elk der proletaren zich de ge- de toestand in West-Duitschiand 't Was ook slechts een doortocht! en in ontvangst nemen op den lukkige dagen zijner voorouders en Frankrijk meer een anarchie, Want daar ginds, aan de grens ilavelter- of Bisschopsberg of te herinnerd. Onmogelijk kon die een chaos geleek dan een ge- van 't Saksisch gebied, daar lag 1 lalsvoorde ten noorden van Koe- klank aan de ooren van den regelde samenleving. een strook grouds, wel niet extra vorden ; in elk geval binnen de kleinzoon voorbij ruischen, zonder Groote rooverbenden stroopten uitlokkend door rijkdom en grenzen van Drente. de gedachte te wekken aan ver- het land af, plunderend en ver- vruchtbaarheid, maar ruimte en Kwam de bisschop niet zelf, loren zegeningen, die nog het nielend, wat de aanzienlijken vrijheid biedend, om een gemeen- maar zond hij een vertegemiwoor- erfdeel waren zijns grootvaders. schap te stihten naar eigen hadden verschoond. diger, b.v. zijn kastelein te Koe- De heeren evenwel, die groote aard en inborst. Waar de vrije Sommige van die benden ver- vorden of een zijner rechters te voordeelen deelachtig waren ge- Saks de hinderlijke boeien der lieten de hun te eng geworden knechtschap kon afwerpen. Orumilmigeim, dan was het volk ook worden, hun wel door de wet heimat en vestigden zich in andere niet gehouden dc bede te voldoen. verzekerd, nochtans niet op ge- Kan men uit hel lmicrh vcmi streken. Aangaande deze precarie nu rechtigheid gegrondvest, waren, aangevoerde de groote waar- Dat verhuizen was niets waren de meemilugen uitecnloo- als immer, argwanend en wan- schijnlijkheid afleiden Voor ccii vreemds bij de Germanen. Wel lwu(l en, beter dan met de trouwend tegenover hen, die de gang van zaken, zuoais wij Omis behoorde de groote Volks- apcmmemi iie kwestie te vereffenen, ongerechtigheid moesten dulden. dien voorstellen, reeds verschil- verhuizing sedert lang tot W(.$.(1 (iu()r Groningen, Gun en Wie dit alles overweegt, vreest lende schrijvers hebben gewezen het verleden, maar kleinere uit- W 111.1e voorgesteld CCII arhitraie, reeds het ergste. De geschiedenis op de inogel ijklmeld cener tochten hadden nog altijd door ctinniissle te hoieji (bil dc:,c zwijgt niet geheel op dit punt, uisatie der 'Fjoimgcr- en LI plaats gehad. uitspraak te laten (]()en. Al zoci maar is toch Vrij schaarsch in tanden doordooi de Stcl 1 Imigen''. Verschillende redenen gaven i.dAitIIlClI(le Iii 1328. haar mededeelingen. Het einde Nog verscheiden a mol ere ( OH- daartoe aanleiding. Maar boven- 1 101 MIvies luidde: de precarie van het droevig lied was: standigheden pleiten (laarv( 00 dien waren onder Karel den 11w et 1 lel aa 1(1 worden;; (te bisschop ,,De vorst trok het gansche Z(')(') sterk, dat Voor 1)115 tiIi Grooten opstandige families en 'Doet a;IIi (ie voorwaarden vol- land door en bracht met geweld waarschijnlijkheid tot ecu vul- zelfs heele stammen door den 't Bedrag der te betalen alles tot onderwerping. De aan- dongen feit is geworden. vorst verplaatst geworden naar 00111 werd evenwel vastgeteId niet op 1U Inarken maar op Joosting en Muller na diepgaand en 1-laule, die ook ten N. liggen, um oriVreekiI2O0 160 M. met aftrek van 8 marken onderzoek, neergelegd in hun spreekt men geen Friesch en Daarna zwijgt de geschiedenis 4 schellingen, welke de 12' ,,Bronuen voor de Geschiedenis heeft men dat nooit gedaan. bijna twee eeuwen van dit ge- k e r s p e 1 e n (parochies) schuldig der Kerkelijke rechtspraak in het Beide dorpen behoorden van deelte der Stellingwerven. waren, welke zich (in 1328) reeds bisdom Utrecht", tot de conclusie dcii beginne af bij de zuidelijker In 1396 had Hollands Graaf, sedert onheuglijke jaren van gekomen, dat de van Drente gelegene. Hier was en is de Hertog Albrecht van Beieren, een Drente afgescheiden en zich bij vervreemde kerspelen moeten , Tjonger geen taalgrens meer. heertocht naar Friesland gedaan. ,,die" van Stellingwerf gevoegd geweest zijn: Na lang aarzelen en dralen wast hadden. Donkerbroek, Haule, Ooster- Ten slotte meenen wij er nog tot dien tocht besloten. Landge- Van weerszijden werd met de wolde, Fochteloo, Appelscha op te moeten wijzen, dat in het nootemi en vreemdelingen namen uitspraak genoegen genomen, (oud), Elsloo, Makkinga, Boijl, oude Stellingwerf nog nooit er aan deel. Men was bij Kuinre zoodat met bovengenoemd deel Noordwolde, Finkega, Steggerda (voorzoover ons bekend is) in geland. van Drente de zaak in 't reine was. en Peperga. den bodem voorwerpen zijn ge- De Friezen, als geregeld in Met de rest van de Landschap Wij hebben daartegen slechts vonden, welke afkomstig zijn uit dien tijd liet geval was, onderling schijnt de kwestie niet zoo vlug één bedenking en wel deze, dat zeer ouden tijd. Dat is wèl heti verdeeld, waren in 't open veld afgewikkeld te zijn. Dat duurde in deze rij niet thuis behoort geval buiten de rivieren. Zulks meermalen verslagen ; doch ten nog tot 15 November 1344. Toen Makkinga. Ten eerste, omdat dit kan men niet wel anders ver- slotte hadden Sciiieringers en werd een nieuwe acte opgemaakt dorp nog ligt tusschen Tjonger , klaren, dan door aan te nenien, Vetkoopers zich vereenigd en de in vrijwel dezelfde bewoordingen en Linde, dus gerekend moet dat het eigenlijke Stellingwerf Graaf kon bij liet huiswaarts en de oneenigheid inzake de worden tot Oud-Stellingwerf. eerst betrekkelijk zeer laat is kecren zich niet beroemen, iets precarie was vereffend. Tweedens, wijl Makkinga zelfs bewoond geworden. te hebben gewonnen. De vreemde Uit beide acten blijkt nu zeer in 1401 nog geen parochie was. In de verzameling van de Ver- overheerscher moest Friesland duidelijk - en onze lezers hebben Ten derde, omdat Blesdijke, eeniging voor Ileimatstudie komen verlaten, zonder zijn onderdanen dat ook reeds bemerkt - dat in dat wel een kerspel was in 1328, een aantal steenen beitels en aan de overzijde der zee tot den loop der Middeleeuwen een ontbreekt. urnen voor, alle opgedolven ten onderwerping en gehoorzaamheid deel van Drente zich van het Ten vierde, omdat in het Z. van de Linde of in dcii Oost-' te hebben gebracht. overige heeft afgescheiden en één Institutieregister van het archidia- hoek der gemeente Ooststelling- Tot ccii vaste vrede was liet geheel is geworden met Stelling- conaal van St. Marie op 1527 werf. Slechts één exemplaar is niet gekomen. Fen atmosfeer van werf. Natuurlijk alleen in poli- (toen Makkinga wèl een parochie gevonden bij het vergraven der vijandschap en wraakoefening tieken, burgerlijken zin; niet was) en op 1536 Makkinga ge- Linde. hing over land en zee; kaper- kerkelijk. schepen bleven hun verraderlijk noenid wordt, als gelegen in het Het ligt niet in onze bedoeling politieke district ,,Stellingwerff" bedrijf uitoefenen; de handel werd Wanneer we nu nog kunnen hier nog verder in te gaan op de belemmerd en (Ie 011(1e wrok eerst en in Stellingwerf (Fries- algemeene historie der Stelling- opdiepen, welke die twaalf land) later. bleef voortsniculeii. parochies (kerkdorpen) waren, werven, de inrichting van huil Geen wo nder (lat binnen korte Wij vinden alzoo reedsna 1328 bestuur en rechtspraak in ouden dan valt er ook van deze zijde tot Stellingwerf, te behooren, wat Jaren (Ie poging, om Hollands 01 econo- ;, het gebied van het oude tijd, hun historische heerschappij ook over zee te ook nog tegenwoordig daartoe mische ontwikkeling, hun taal, Stellingwerf ccii nieuw licht. vestigen, herhaald werd. kan worden gerekend. zeden en gebruiken. Fit daaroni Welnu, allerlei gissingen zijn Albrechts 7.110fl, Willem van De streken ten zuiden der keeren wij een volgende maal daaromtrent geopperd. Linde en ten oosten van liet eiland )ostvrvant, kwam ,,in 't jaarons Men heeft de 12 gezocht in 't terug tot liet onderwerp, gtplaalNt 1 keien XIII hondert en XCVIII, binnen de rivieren, Donkerbroek boven deze artikeltjes. N. van Overijsel. Uitgemaakt is en Haule incluis, zijn eenmaal ah; Si nie Margrieten (lach (1 mia ni evenwel, dat het latere Kwartier j) (telt Satdi(htdli (17 Juli) (les een deel van Drente geweest. 1 lebben wij liet dorp ( )hlebci- van Vollenhove onmogelijk be- Zij behoorden n o o i t tot W meitdages (her na in Oest- doeld kan zijn, omdat deze land- ICOOI) V0OI '1 (Ciit jij (Ie hhh iic Friesland, wat betreft de taal. kimniieii vrleslau('' Ie I.t'inmncr aan wal en schap nooit politiek niet Stelling- sluaIet,it'im i Wel is de Tjonger tot op den 1228, mijl liet nader onderzoek trok l('lMI( 111(1 verilci naar Siavorcu, werf is vercenigd geweest, en huidigen dag een zeer scherpe omdat het geen 12, doch slechts Van zijn kerkgehi ww Is j.ehk'keu, moe groter macht, (lat zij taalgrens en al wat ten N. daarvan (1tt liet oudste (lcd ilaarva ii moet liciti selven opgaven en daertoe 8 parochies telde. woont, houdt de Friesclie taal Later evenwel zijn de heeren dateereim uit het laatst der 12e al 't Lant van Vrieslant''. in eere. Alleen in Donkerbroek of het begin der 13e eeuw, dus 1 )at zag er dus heel anders uit. Heel Friesland werd overwonnen, meest vooraanstaande mannen derde deel der boeten 'oor he- zandplaten, waar tegenwoordig de wezen overtredingen moesten de d.w.z. met de noodige restricties. aan zich te verbinden. blei verkeert.! stoere, ruwe Stellingwervers Koop begeeft zich naar binnen, Albrecht zelf kwam over om het Van dat systeem wilden de natuurlijk niets hebben. Zij hadden overwinningsfeest mee te vieren; Friezen echter niets weten. Al a n d e r e, eigen rechters en wat legt een paar bonken veen op 't de voorloopige zoen met Willem was het misschien wel de meest hun betrof, kon men èn Klaos in de asch smeulend haardvuur te bekrachtigen en de hulde der cosmopolitische instelling ter Franken èn den Hertog erbij en dan roept hij zijn beide knapen, cadeau krijgen. De heele belee- Marten en Kees. En nog is de; Friezen in ontvangst te nemen. wereld, in Friesland had het nooit ning was en bleef een wassen Evenwel ging de onderwerping ingang kunnen vinden. neus. Maar uit een en ander primitieve turf niet aan 't branden, niet van harte en de 1-leeren Natuurlijk niet, omdat men hier kunnen we wel afleiden, dat in als het drietal niet net en pols begrepen wel, dat een sterke een ingeboren haat koesterde 1399 Oldeberkoop was het cen- gewapend, over den nog maar bezetting van de vaste punten trum van Stellingwerf, niet alleen tegen elke officieele afhankelijk-1 in geografischen, doch ook in ; kortelings eenigszins afgedroog- dringend noodzakelijk was. beid. En evenzoo was 't gesteld economischen zin, evenals het; den veengrond oostwaarts, achter Dat liet evenwel veel te wen- in Stellingwerf. nog eenige eeuwen daarna bleef. de struweelen uit 't oog verdwijnt. schen over. En daarenboven Dit gebied, dat niet tot Fries- In dat opzicht hadden Albrecht ergerden de ingezetenen zich land behoorde, werd evenwel en zijn Raden goed gezien. Als Op den wal is alles weer in geweldig aan den overmoed der de vlieger zou opgaan, dan moest ook door den Hollandschen Graaf men hem hier een kans bieden. rust. Alleen de blauwige rook Hollanders. met een begeerig oog aangezien leekent grillige kronkelingen en Al waren dus de gevolgen van en 't gevolg bleef niet uit. vreemde arabesken in den blad- den tweeden tocht bemoedigender Een der aanzienlijkste Stelling- Intermezzo. stillen morgen. Ze blijven op de Aprilmorgen. geweest dan die van den eersten, wervers, een onverholen vijand zware lucht hangen en drijven, Koop, de boer op den Kuunder- pais en vree was 't in lange niet. van den Utrechtschen Bisschop, 0111 lmoogerop als droombeelden wal komt sloffend, zich in zijn Een deel der Friezen sloot zelfs trachtte Albrecht voor zijn zaak; te vervagen en eindelijk te ver- een verbond met de stad Gro- te winnen. Hij werd beleend met klompen schoppeud, de deur uit, zwinden. om de luiken open te slaan, ningen, waarschijnlijk wel onder het dagelijksche gerecht van Olde-; Achter uit liet schurencomplex Buiten ligt nog de grijze de auspiciën van den Bisschop berkoop. hoort men 't gekraai van den van Utrecht. De leenbrief is gegeven in Den ochtend, 't morgengrauw hangend haan. Een enkele kievit dartelt De rust voor den Graaf was 1-laag ,,opten lesten dach van om 't bosch over (ten 'l'jonger en en tuimelt naar 't zuiden over. in de verte om de hooge boomen, dan ook van korten duur. Onop.- Maerte anno MCCC negen ende leim ekster schettert In den top waarin Brocope ligt te shpwi. houdelijk werden nieuwe troepen tnegentich". der lepen ilhhl (heil Kuutider en Vroeg is Koop in de heetien, want geworven, schepen gehuurd, maar De beleende heette Claes Vran- ecu niarkloopem sart in de verte 't is heden Witte Donderdag. t Jij ook andere middelen aangewend kijns zoon; oftewel Nicolaas van den kater, die suffig huiswaarts wil Pastoor zijn jaarlijksch ge- om 't Hollandsche gezag te hand- Stellingwerf. Het laatste zal de keert van zijn nachtelijke om- schenk brengen een flinke zoo haven. klerk des Graven er wel aan toe (1011 iigcii riviervisch 1 Blei, waarop (Ie vrome Verschillende Friesche edelen, hebben gevoegd lntiissclicn zijn ook de overige Vader zoozeer gesteld is. die Albrecht en Willem welgezind Wij denken zoo, dat zijn mede- leden Vul 't gezin miii litiii bedde~ De eerste klevitselcien ; tegen waren, genoten de eer door burgers hem in de wandeling kI( chilvii le vourschij ii gekomen Paschen een sjouw vkcli ; tegen 's Graven goedheid begunstigd te Klaos Franken genoemd zullen cii laiigiauiim tijgen ze aan 't werk Sint Lucas een boaneninmer vol worden. hebben. Ook dat er van zijn til ('ii ((Iii (11' woning. aal en met Siut Maartemi (le vetsic Ze kregen een lintje, werden beleening weinig terecht is ge- liet (huurt echter maar kort, of gans uit den koppel, (lat is Koop geridderd, of liever ze ontvingen komen, of liever, Cat die al heel Luk, de .scheper, die juist een gewend geweest sc(kIt jaren. ,,cen zilveren tuin, die 15 schilden weinig gevolgen zal hebben ge- IiflV( d hooi hill (le lainnicroolcu Vandat hij zijn (iccile naar of 20 Hollandsche guldens kostte". had. Van 't recht om een molen zal brengen, wordt geroepen (hoor ,,I_)cn Wal ', had gehaald En later in 't jaar, begin 1399 te bouwen, waarop. de boeren hun een ruiter In lwiil iigclen wapenrok, En nooit WilS 't hieiii te kregen Harlingen, Bolsward en graan in o e s t e n laten malen; V('Cl, IiIt'I io0(htII leeuw (le horst en als hij VOOf Workum stadsrechten, terwijl van dat om de predikant te be- Vadei 1 tilhert's ge- ;umum 1 e inn iudi.ij van de rivier, schenk le werk toog, Hollanders en aanzienlijke Friezen roepen (het collatorschap); van we Ik hein 1, oh hij zijn verhitte dier bekend werden met allerlei goe- Nu zal hij dc jongcims wekkemi, zijn bevoegdheid om a llecn.in wei 't water in zal sturen. deren en diensten. Beleend! want wel haast zal de inn alle wateren te mogen visschen, hij vraagt, of (le stroom diep komen en dam inockim ze Door invoering van het leen- en van zijn aanspraken op het ach ((1 is, en zoo ja, of blij droog over stelsel wenschte Albrecht de den lloorn zijn, op tic harde kan komen, daar hij nergens in ZO¼T;r dagen moeizaam rijdens: riet in, maar toch buiten de kerk had gekost. evierd kon worden. Als nu maar die ..... hoc ! Vader Ihilbrand roerde op den heette ie ook weer ? - . . . . die :ansel liet gewichtige feit alleen Claes van 't 1-looge het goed niet ven aan, maar na de heilige mis hem maakte, dan .....'t Moest jet hij door een ten zijnent ver- een voornaam heer wezen : van 't oevend niinderbroeder liet be- ilooge ! amigrijke perkament met 's 1-lertogs :egel ontrollen en met luider Nu, Claes maakte 't goed. 4temme aan de gemeente voor- Zoodat, toen onze gravenbode ezen de li leenbrief, luidende Irocope weer verliet, hij liet kleine ,,w ijAlbrecht, bij Gods genaden dorp met heel andere oogen ah1s-Grave op den Rijn, Hertoge W(IS ge- aankeek, dan toen hij li Beijeren, Grave van 2ene- komen. 0uwe, van 1 loliant en Zeelant, V1II Vrieslant, doen : Niet zoozeer om zich boven nide 1 leer omid allen luien, dat wij voer OUDE BOERDERIJ BIJ DIDEBERKOOP. zijn medeburgers te verheffen, als wel uit wrok en ergernis legemi )IIS C11(iC VOCF OIISCII 1ltC011iC- t i tighen ghiegcveu hlel)l)eIi eiicle moet verblijf houden, wien hij den l)iSSChO), die zijn liuizimige de buurt iets ziet, dat op vonder evei) mnèt (leSeil l)rieVe een belangrijke boodschap gaat had doen platbranden en hem Claes Vraimkijims zoen van Stelling- of tule gelijkt. Lute stelt hem brengen. had gedwongen, meer dan hij werf, 0111 s mm I(leriilmge gunste ell(Ic gerust. t Jij kan wel blijven zitten. 't Gebeurde niet ieder een brief rechtens verschuldigd was, hij te liefde willen ende om mennighen De Kuunder is nog geen drie en te ontvangen, en dan nog wel een dragen in dc boete van tien- 1 touwen dienste, die hij OI1S ghc- een half voet op 't oogenblik, vanwege den Hertog! duizend oude schiklumm, aan de (lUllI heeft, ende oft God wilt en 't water zal hein dus niet over Dat was een emotie voor Geerte StellingwerVers mll'.ekFt, was (Ie hooge ruiterlaarzen gaan. imucli d()el1 sal t en de anderen, die den vreemde- het, (lat Klaas to (11 ook wel (lC ilIillH)Cllt hi((lSCIl) (ll(I( dat Onze renbode geeft gevolg aan ling met oogen en mond aan- ccii weinig geStFeel(l h m de (lIjII4i$X( '•1im (('iii Vul 01(1v1)n1.- de aanwijzing. Hij komt het heem gaapten. onderscheiding, heill te he mm it ge oprijden, stijgt af en bindt zijn (1411 itmit 5Il(i1 tU(1)(h1(H)l(II, (lats Daar stak meer achter! leenmnau werd vmmm vallen le vcrslaeim inilici mlmitle v;iimdti' brieschenci en schuddend ros aan Klaos van 't 1-looge, och, ie 1 lollandscheli giaal. kerken, milieu wint v;mmtdem' tuuleit de oude linde voor de woning. weten wel, Klaos Franken, had Lute, nieuwsgierig als alle Geen wonder, (lat Vader 1 lilbert ende mii alle die vkseiiericim, (lie schepers, en weinig gewoon op al meer met die hollanders te in nioei1ijklU'j ('Ii 'fehtStlIj(l le in(heil ainl)o(lll volismi . de hoeve de honneurs waar te doen gehad. hij, de doodsvijand yi;mlcte. De gaim.e lie ievulkim(r. was iijn, imilglmes't ilIm' lmiiemi (11(1e nemen, kan niet nalaten, aleer de van den Bisschop en zijn tra- (voorl'IliIy op (le l.iiil iitj'itut'liteii rilde nieren, (II Sij vreemdeling nog hèni iets vermag wanten! van Claes,;Jj,II1 l lea it ilieii msiiluu lii viiii mi, 1,Jielegen te vragen, uit te vallen Wat zou er nu weer aan de niet hij immachte ridg iY'4I I ln waor zal dat henne ?" hand wezen ? Natuurlijk liet de doen geldemt. 1 )e vet wueteiitte ilali (ml milIeu wij ende OflSC ,,lk wenschte je baas te spreken, ruiter niets los, zelfs niet, toen pestzickie VaII 'iI lag to vet helm Ihi(4 iimclhiglmi hebben clie twee bijna roep hem 1'' men zijn paard een voertje had in 't .luij'eII 011 zoo 1111(1 ihel, eimile (,1;les voirmi. cmiiie sijn gegeven en Geerte hemzelf ont- vervlft ileel. ,,Dan mos ik ja een lange horen ieder 4kc'IIlIt1Ifl ilizcr iIi('()il1CliIlJltC (hit (lel(i(iI haald had op een pulle van haar rllm,uleti 11(1 1111411(1 alle vet hiimr,iissc hebben ! Maor de VfOUW is d'r gende (,tIm'V vii wel. Zal'k 's kieken, waor ze beste bier. (luotmi) 1111c11 wij ittile otise /A)mI(JeI miil',( 1mtml' ml 1141w41 viii blift ?" 1 tij maakte weinig omslag, ii;immmimmliiiilu( ((II (114 t\V(C (t(el licIi m,e iI1t'i, Mèt komt Geerte ook op 't besteeg aldra zijn paard opnieuw 's limImloil, (uh)' ( 'lI( V((liii. cii Sijn \!;imlmm t ltliteit /,lt', /(lI \/(t gerucht af en als ze den ruiter en verdween, eerst stapvoets, liii 1 tll4'iilili4' mLit (1(1(1(11 (ICLi ii mit,,ialtl te vi,ltti,t$i 111111 lol ziet is ook haar eerste vraag: daarna in galop langs den modder- (il(l(' wij iuiii' ((iIS( itt(((Illk'li)f,l1C / JI,II moltumimmit 1 mm weg, die hem binnenkort den vel I,mIIh'.mil iIllCtI viij lii'l)l)(Ii (ii(i(' L)elul)u(lcu ,,Morgen! Waor Zee j' henne?" t 1,0(4 WtIII I1,III 01) l'41U(IUii Dan vertelt, de man, dat zijn molen deed bemerken, 't bewijs, (tic tiClitiCil code l)0l'hilhi(ICII al lair. Viii ((II tocht gaat naar Oldebarcoop, waar dat hij aangeland was in tiet 1 ( )klel;iic0I) I(lIIlt( Ende (til voirscr. anibocht tuit feestelijke J)lCCiitiglICid, die wel een zekere Claes Vrankijnszoon ,,vcrvloekte nest'', hetwelk lmrmn

sinen toebehoren, als voirscr. is, di;dienu wegens achterstallige' sal Claes voirn. ende sijn naco- belastingpenningen en huren van melinghe van ons ende van onsen hooiland langs de Beneden-Linde moest worden opgebracht, over nacomelinghen houden ten rech- de dorpen werd omgeslagen. Mcii ten Iyen. kan o.i. daaruit eenigszins de In orc. etc. Gegeven inden belangrijkheid der plaaten toen 1-Jaghe upten lesten dach van (er tijde afleiden. Mairte anno MCCC neghen ende tnegentig". Voor Ooststellingwerf gelden de volgende getallen: Gedurende de 15e eeuw was Olde Bercoop 90. Friesland, zooals bekend, het West Nijeberkoop 30. tooncel der ellendigste partij- Oost Nijeberkoop 50. twisten, die mcii zich kan denken. Dunckbrueck 80. Een vreemden heer wilde men Die Haule 60. niet gehoorzamen. Men wilde Oostwolt 100. vrij zijn en die vrijheid gebruikte Fochtelc 35. men om elkander zooveel moge- Appelgae 50. lijk kwaad te berokkenen en Eisloe 60. liet wapen van liet oude Stellingwerf, elkaars goederen en landerijen te Wij merken hierbij op, dat niet de mooie spreuk : fusie judieule f111 Iiomlniiîi / (Oordeelt veiwoesten. Overal was de toe- West-Nijeberkoop een parochie rechtvaardig, gij nicuschenki ndercn t) stand precair. was, die later is vereenigd met [let verdere opschrift luidt : S/i1Iu,n unli'ers//uIis lerre Stel- De Stellitigwerven bleven buiten Nijehoitpa. !iIi,ïeuur. (Algemeen tegel van den grond van Steil ingwerl). die twisten, maar zij hadden Dat Oosterwolde met zijn, steeds te kampen tegen hem, die groote omgeving cii talrijke ge- wel hun geestelijke heer, niet einde hun (Ie bede voi r huchten slechts én kerspel of te miii Ider hepatlimgemi Vuur (ie Stel- waartoe hij ijl dal hun politieke meester was. Aller- kerkdorp vormde. Heilli kkelj;iai lei toevallige gebeurtenissen en Bij dezen ,,zoen" (verzoening) gerechtigd k. 1 ii daarbij leveti ging lui iii ig I;imigt'im tijd VU, 1. verhoudingen, vooral in 't westelijk beloofde de bisschop ook, dat een lijst val] iie lede,, der , hhk, schal), die ijl (iii i't'ii iii gedeelte, waren oorzaak van hij zal ,,ghenen aensp.raecke doen 1111111(ll(liig kuitie,, ii1(I('m v;uli (.'V('iiV,/el .ii te lcl(1('mI, (lui Steliimigw&'rt, krijgstochten, onderhandelingen, op ten Vriesen van der gruete, een (litsclaiiipeii l)rlei te iiiitvaii-. gen. 1 licrop alle /iI(ieml verdragen, enz., die dan weeri ende precarye, die die Drenten komt o.a. vi nu u iI )('11 li1m',i'uiiIi', ie- Beermit vaim ( )i isIc,v ible, dli.' duim imm:uIi.li.iItIi. voor een korten tijd een einde plegen te wijsen op die van dese leer maakten aan de kibbelarijen. ook heseli ieeii ~pl. /:IM ii' I'I'I luimen, l)t' buiten- Eéii van die ,,vredes" niet bis- Landen." In ccii llftit van iii' ledei di', 'atlut mmiiii't liii gelag1 schop Frederik van Blankenheim Men ziet, dat de afscheiding ridderschap van VolIi'iminme, iiie IeIal,',, t I,?u(II('ii iie rivieren klateert van 15 Juli 1408. Hij van Drente nog niet was vergeten.' tot de StatemIvi'rkuiIirlpij, wi'idei, iuuuI veel velligem'. De WaS uitgewezen i)ij wederzijds En nog lang daarna handelde de opgeroe pen, li'ii'ii VtJ iii',, I$IJIIIl a'i ii v iii nu, bleef dat zoo. verblijf door den abt van Sta- bisschop, alsof liet afgevallen deel 1 Jciii.lilk v;iii ( )erili','iiIilt', t'4i,u, huis luit iuluugvoem-etm imieer voren, den pi-oost van Enimerik nog steeds tot Drente behoorde. iiiiniv k VIS gewordell, iie wij iiiiiill en door de steden van Overijsel Immers zien wij in het Formulier- vu'iuti'im iiiuiim'(m'oel)eji in dienst t I II wam 't al vei'a isiilii Deventer, Kampen cii Zwol," boek van bisschop David van iii (IC isi11141',nli'eliiIl(l( nmelc, t )t' /\4ijt1'1vi, mit ,i,,ui /.1111 Betalen moesten weer de arme Bourgondië op 12 Aug. 1484 liet model van een brief, waarbij ge- l)tl 1(1(11 liii Ii', III II Vi II'II I)[ Vtl bewoners als reeds ZOO vaak! liii iiie liui'iilmuul iu'mu villde, fv1a:,g'i.i,:,lji. Ailiill vnu Mcii beloofde, maar neuriede noemde kerkvorst de ridders cii Nii wsu i&lmuisi Jteklitul mud dcii deken van Drente en den 1! II. in gedachten liet wijsje tot den nmeti vululu ui'imsli', omum als l)i1((S Raad van Groningen tegen den lii vlasmusimi',, imu, \/uI4ii'iiIi) speelnian: ,,Betalen doene wij Ii'i verdt-fliging it'gen een inval 18en Aug. beschrijft ter vergade- !,VV(,i(i '/t$i nooit t" vaum ti'in'n'mi imit liet Z. le dienen. ring op dcii Bisschopsberg bij al ImiII'mIt tiilai,l vei Merkwaardig is het na te gaan, 1 1'i (Igeiilijle Friesland was niet Westerhesselen (1-lavelte) ten hoe de som van 2600 oude schil- 1 t'ii iitt'iiviit' , it'ii uili AI1Il i iser v dk( umti en beveiligd en

tr.5kken en zich bij Katlijk neer- daar door ' de prediking van daarom kwam men tot den aanleg omstandigheden te berusten en' sloegen. Wessel . Ga.sfort en het streven van een tweede schans, n.1. ten den eed van getrouwheid aan den •, i Dat was het afscheid der Saksen. der machtige abdij van Aduard noorden van Oldeberkoop, aan hertog af te leggen. Berooid en uitgeschud tot op het van lieverlede een bloeiende de Toll-brugh over de Kuinder. In 1500 werd deze gedwongen hemd, wachtte hen echter weldra school van dezen grooten geleerde plechtigheid te Oldeberkoop afge- weer ccii overval der Gelderscheii. ontstaan. En zoo kan men zich In 1456 schijnt zich het derde speeld, waar hun meteen een Maarten van Rossein's voorstellen, dat de machtige stad kwartier van Friesland, de Zeven- Zwarte boete werd opgelegd, bedragende1 Bende bleef hier het CCfl sterke zetel werd van de wonden, te hebben geconstitueerd. langst voor ieder buis 3 goudguldens., 1, meester van liet terrein. nieuwere begrippen en deze Op den 1 Sen Augustus toch De oude voorvaderlijke recht-t Eindelijk in 1523 nestelde zich vandaar uit rondom werden ver- van dat jaar kwamen te Bolsward spraak en 't bestuur werden op- te Oldeberkoop een ,, E3orgoenscli" breid. afgevaardigden bijeen van Oos- leger, (la t de onigeving, die zich geheven, terwijl in 1504 Lammert Het Westen daarentegen zal tergo, Westergo en Zevenwouden, niet aan den Oostenrijker wenschie Piers als eerste grietman optrad. te onderwerpen, dwong onder het niet geheel vreemd zijn gebleven als Schotcrland, Stcllingwerf, Het bezit der Saksische vorsten nieuwe juk (loot te gaan. van dc prediking der mannenuit Opsterland, etc. was evenwel verre van rustig en En zon kwam Slellingwcrî, als (le school van Menno Siinons En \Winseniius teekent hierbij (lcd van 't slot van die geschiedenis in 1 rleslantl, a;ui Keizer sedert 1 5:37. kort maar krachtig aan: ,,ln deze i Kiie. Friesland was, dat George, Al- Maar van ernstige maatregelen handelingen is het principael brechts zoon, zijn waardigheid l (IC 13c eciv ljn lief VOOlfll I((1 (te l)CWoJlers lezen wij ogenmerck der Staten van den voor 100.000 goudguldens -1 IWCC l)elaIIgrljk llnIIII(jIlM(,I1, nclkYeIIs. Vr WCRI l)OVCIi(li(I1 ook Lande gheweest, dat doch de zooals vroeger bepaald was -1 die eelt 0( )CII bi i k mi ze ;t;ind;tch 1 nog,otulerscli ei ii JCI iiaakt t issclien vreemde Heeren, zoo van Bour- wederom overdroeg aan den vorderen, fit 't hlznuli.'r iiicl zware en lichte kelterij. gondien als andere, uit den Lande 11(1 jeugdigen Karel V. )( )g ('IIl(i'le v I•ag(i i, Vilt, hoven ;t 1 herci kle uien t ( °P w. 1 I(I ( '05 mochten ghekeert werden". Onnoemelijk is het leed en de CICit werden g(Itel(l ,i:ir li'ltjI1v 00r(1 V11 niet. [)e landvoogdes Altijd nog de zucht naar vrij- ellende, welke de Friezen nog ,11CC van i Wvv w('îk , wn lerig van gewelddadige heid, al leidde die ook nog zoo moesten lijden, voor blijvende S(Il 1111 liItliiigl' ,( ultltui CII (le lagere overheid zeer ten verderve ! En van nu af )ultil verbetering intrad. Nog 8 lange I)lw(.î i ' V.,111 1 1 )tLl i 11 wd de atd wal i iig van de zal Stcllingwerf dapper meedoen. jaren was het een heen en weer 11(HJv. 'hq ihn vI/t;Iipi$iitti hi'i (U gel)IIsllc('lI lr kerk als Philips de Goede en Karel de trekken van Saksische, IIieldersche l'()l)l)lI)IP J J( 'liii de Invl;vling. siiltdrlJv,, villi tIIlIl(l( l)(lIIIg. Stoute hadden onderwerping ge- en Oostfriesche legerbenden, 11 v , 1 ) IR9vO,,lIlII vcrkli, ils een eischt, maar hun eischen niet de vooral 't in Oosten ei het Ziiden, ((J ) a is (t ten l' /11111 Il('I'?InI, it.'gt lcihtiia, en noodige kracht bijgezet. Mettertijd ,,die de landen groote schade (l( ij i i lIIIl,i:II,)I iiia;ii /(l(t'F lit zou dat veranderen. deden, ende nyet en betaeldeii''. Over '1 'i'itg' kipiiiirgi Wv Maximiliaan van Oostenrijk, kn 1 In 't grensgebied der Stelling- 'lJii. die bij zijn veldheer Albrecht van was Vnu di' luvui iig der tiniitlnitk', werven de toestand dikwijls 111 .14.1111ijtwelt4 Saksen diep in schulden stak en hopeloos. • April lth(, ,nl nun »th hh't iiin'li stlinvi r hi (le totale verwoesting van het Men steile zich maar eens voor, lIt1h('II tIIl)(' lll1kl'Volill~1111c111 IIu'fl Friesche 1nd reeds lang moe hoe in 1515 de Zwarte Hoop van 11111411w11. h tii,i 111111 ns was, maakte een einde aan den George van Saksen uit Groningen ging '1)/I(11t(11 Itl(C Vlll(llU dist strijd tusschen Schieringers en aftrok, zonder de hein beloofde 111 svI 11111 lis'l lItl4lll, Rl((llt (Itic(l(ll Vetkoopers. Albrecht verkreeg soldij te hebben ontvangen. Na- keurtingwil,11111iNv I1lt;t'I,I siUvi onder den keizer de opperheer- h iinl vi ljIlltllig(,ll onder achtten zij zich gerechtigd, livIl,eii t i,uit schappij en zou nu zelf orde en 1 111,11 de wijl(nn"itn ieni'ii die nu zelve in te vorderen van, vl1',its I,II1, regel brengen. En zoo ging dan uï d,1k III I!It In de bevolking. 1,ivi', IlIt sisi i't,ii,i,sti, , t toch der Friezen vrijheid verloren! De zoo gevreesde 5000 I)uit- iikii ulIs'rhl I,,,i ,,i,ugs i'i Het gansche land werd bedwon- (I 1,,,,i,,lr,I,1,ui, 'il4Il (l(l(l sche huurlingen vielen in het 1 ,,,, II k, i gen. StelLingwerf keerde het openliggende Stellingwerf. Hun- , )i' '' ili$liIi'Ii langst tegen, maar een legertje derende en bratdschattende trok- iiiiitii lwtti Sti.lIIiig Vii' ii ,iI II( I ) 11(1.11h' van 1500 man, dat optrok om dit' ken z ij maar steeds in Weste1ijle , nIl'lIltl'Il 'VII liilItii I(I1(CI 1 gebied te vermeesteren, en dat richting voort, tot ze bij Olde- I'ittiIniiil i)i)lIIli.Iflhi te Oldeberkoop post vatte, deed berkoop, dat in 't lot der andere de inwoners besluiten, in de dorpen deelde, dc Kulnder over-

keerden terug ; een deel der R. K. t.Tienooih. Al spoedig overleed hij geestelijken ging op de vlucht, daar (Juli 1581). Zijn plaats werd ingenomen door Verdugo, die met om I)eSCllertliing te vinden onder Tassis voortaan de gucrilla tegen Spaansclic macht. de Staatsche troepen voerde, nu Zij, die bleven, werden geacht eens in Friesland, dan weer in zich bij (le nieuwe leer aan te Drente, Gelderland of Overijsel. sluiten. liet eerste werk (Ier eerste Een beslissende slag kou niet syuode, die reeds in Meimaand worden afgewacht, omdat men te Sneek t )ile(IIk\valil, was orde aan weerszijden gebonden was te stellen op de reformatie der door gebrek aan geld en troepen. papen. De voormalige priesters Dat ook de Staatsclie benden i1)eS(eii l)lt1'1l(il eti openlijk niet gemakkelijk waren voor de lekven de 1 lervniiiitig te utii- pl:Ltt(I:1u(lt'r;, wanneer ze hier of lielzeit, tuut leveiujezellltuuucut wettig le 1 uit wt'uu t'uu zich aati (li1r Iiuuui bivakvak opsloegen, moge Ceul ('auuut'uu ltlldl'iWCt h. v. Iuicrut i t blijken, dat Lazarus J. peil. /00 /;Ill)'d'/l (fu.: Ii, I''() olie V$ll Oostenrijk, hupnian L o. d. 1 Kil/1/Wil—lil, lik l.I4l('Il('ti tlii'tisl, (II' IH)('i('li (4, l',Itli' 11 llII1't';lt'I$ litI til 2.uz df(uitL (14'!' 1141('11 4'11 uit itt' tiii 3. fl OcxLoi:y* 1 );il llu it't'i' vete i'tuc'l'i Ill)('I)'uI \\lilleitt 1 .4I4Il'\'Ilk 4(11 ;i;uuit;il iii- 4. 111111 lliilIIl.I.iti tIl Itt'Iii, ''uuiiltl , ''t' liiiii 1111 1 111111 ',ÂOl4l('i1, v,lii \&/.I$)1, \k/ulSCi'VCCI1 CII ( $11111 ev:uuukt'I jI( liadleuu nice- 6. Vel'/JIkell, liiiii,1 wel 14141 uh, til 1111 ('Ii ((III 1141 1l'1 govi ieitI ui;i;ti Vriesland en daar I'u.', In (Ie 'l't'ih;u 4H 1l crsch;uis opge-

Schets van de ligging van de Schans aan den overgang vhi'utIi'tiilI tiI(Illl('Ill ,$''$I III 111141 over de Kuinder1 iii uit Ii ('II'' 4 l$IIiIl'Il 14, 44 1 III lituulIvlllI( V411 t )uu'iil', lui,- ,II'I l 4 11411 l'il 1 h$lliItlil,t'll, I'i()f, (II' 1)1 ('lt('l /IjII I$l'Itl(),llIIull It'I'.I 111't, tV4l /4)') $'llllltltIli4'I1(1 inde vrullel, llèlll$ hij (h$dllIlhIililtII /$jIl hier hadden intusschen de Februari 4581 belegerde Rennen 1444$ $14844 tV 4t$Il'Il, li111 Cl th' itIj ;iIt'h:ttCi berg tevergeefs Steenwijk, en dat 1h1411111411111' regeeringsbemoei 1 ngen een heel j41111114's 411(11' $:i:itt'tit' t'fl 414)444 III 1141111 t II IIII44 11141111111 I1it. ander aanzien gekregen. Evenals in deze dagen ook de kerkelijke t Itt ithtisi $44 t'llIt "'I$ ) t 14111 I;ui 14' \Vt'I'iittt%Iiii toestand een ander beeld ver IIi4Iii$I'll elders waren de Staten van 't ItlIlillItlI i( tilt IhuIl$$t,l'I'iIIl$llll ('44 t$'tltt('l'(.hL'il toonde, vloeide voort uit (It (ii 1 III gewest meer zelfstandig opge- iiiii jt,i;i II4/tt 181$ i'kt'i41 111111 11141 iitlipiiliit III' uh' VOQrfll treden tegenover het 1-lof, dat met Resolutie der Staten van Fric; 'sisIl IljI III 4144444441,1111' bII I'ittI, Itiiu IllullielI ( tIl)uulli$4'ti land, in Maart 1580 uitgevaardigd, (lli4jlI den Stadhouder eigenlijk het vlttllll IlHIl) 4:111 (1F'' viii hii'iI III iIil'iI't ti''ti waarbij de uitoefening der Room 4'ljll jstiiihii bestuur had te voeren en dat lii III $411 I 44111$ 1 ti('IuI(ti 144111), 'iii 'Ijil lIihII$$(114 4,4lI /IIllII, I'1t1 voortaan zijn werkkring zou zien sche religie opgeheven werd, de (III(I8 444$ IlilIlIsItIltI $4111114 11 t%llIltll$ sliil'ti4\'t44 1 l III' b( 44l'C$$ Hervorming ingevoerd en de ge beperkt tot zaken van juridischen VIII I4h$i44 $444 11111 $1 lu' I44'llIlt'lI l4Itl4iiltl (41,411 II tiI sli' li 1 1 111 aard. heele geestelijkheid, met nili,i&:lil 4 414(4544 II II $4 IIqi its ,, $4 1;1 11(, III II It 1 11441, op pensioen, van haar amhlit I'III' 1/1 III, 444$ t11 Feitelijk liep de strijd weldra Iljil %è4i'i Ii t'Iii, en het genot der daaraan vel 11841$ 't 111111 jIlIlIIlliIl om de oppermacht tusschcn de 't t''titt, hut It,uiii III III' 1 Iuiiut'tt, aanhangers van den Prins van bonden inkomsten ontslagen. 1) 1 1 t' III til 11 1 1 111i'lit 141h ii'' li tir hlI,ItiI$u$i hi$ l Iuuuhit'tu, Oranje en die van 't Spaansche bezittingen en opbrengsten tltt . Il I'lIl1Ijlt hIltl)lllIlI li 444 li 0 w li $484 Is ti$$nl'il, 44444 Ii hItll'tl'll, I.i.414 t ('tl, gezag, vertegenwoordigd door den , voormalige kerk werden loege III I 1 $4 li $4 14411114 111444 Vii t) 'uh, mi tii III, Itutitui, II 't Graaf van Rennenberg, die in wezen aan de 1 lervortudeti, lul 4 h$l $i. li t' 1' ii (III itIIlliitIIll(tl II 1580, zooals bekend, de nationale onderhoud van predikanleit, 1144111 4jII t o (III til Ist lijikil t il 11411 tiiit'iiti 11111111 (II' uui:uut', zaak had verraden. Weldra was schoolmeesters en andere keike $1444 lt44l$ hl$$tlIIIlI \ttttiil til lllll$VtIt ijlIil$4H('li Is. ( )I het weer volkomen oorlog. lijke ambtenaren. 11114 ' ljI til ii Ii III4 4 t' Iii 1 14 ,11 t /111 lt'jll('liII)CJ' 1k1)82 werd (ge we ke t t II er v ( )iI t t t tiI 1 Van 18 October 1580 tot 25 IJe ui

de stad overrompeld door overste deels ingevallen kerk," die da(- ' wijs feieugd, j armenzorg, e.a. Uit nog aanwezige 'overblijfselen door belangrijk kleiner werd dan Tassis. Tien jaren lang bleef zij In de eerste eeuwen van het van grachten, de gcheele inrich- ze oorspronkelijk was geweest. ting van 't voorhuis en nog in 's vijands handen. Wie nu de kerk van buiten of Christendom waren de geeste- De guerilla duurde voort en van binnen beschouwt, leest dat lijken binnen het bisdom »de meerdere omstandigheden, maakt de provincie Friesland lag nu voor af op de eens zoo fraai gemetselde kostgangers van den bisschop, die men onmiddellijk op, dat men dcii vijand open. Zij was een muren. • • het nog ongedeelde dioscesane hier niet te doen heeft met een gewone oude boerderij. Maar, ,,bedorven" provincie volgens Aangaande Kerkegoederen. vermogen tot IILII1 onderhoud wat hier 't overtuigendst spreekt, Reijd. In de Middeleeuwen bestond aanwendde tot zoocianig bedrag, Treurig genoeg. Wel werden het bezit van personen en fun- als hun goeddacht." is liet nog aanwezige i a s t o o r 5- 1 a a ii t j e, dal van hier liep, en de grenzen bewaakt, wachters in datiën hoofdzakelijk uit grond- In cle 5e eeuw werd /, van nog loopt, naar de kerk. kerken en, torens gelegd van ver- bezit. dat vermogen voor den clerus schillende dorpen, doch het baatte Het kan ons daarom niet ver- bestemd. Maar in nog lateren tijd Bij des overgang van de R. K. tot cle gereformeerde religie trad niet veel. wonderen, dat een kerk, als die verkregen de kerken een tuin of er in (1(11 toestand der kerkelijke Bij Schoterburen werd een te Oldeberkoop, oorspronkelijk' meel, zeitstaisdige l)0S1ti(. Zij t1 heel weinig ver- nieuwe schans opgeworpen. heel wat land heeft bezeten. konden vei''i.i'vcii , asstlei'Iiug in. Alleen kregen de Nieuwsgierig, misschien ook be- Er zijn aanwijzingen, die doen en de p;udooi' kreeg l:siijz:iiuur 111t'l(1iIJl)(Mt511'(Y11 opdracht, siicer langstellend, wilde het garnizoen vermoeden, dat eenmaal een hand de inkonssltis aan t tlass tot (1 IISVt'I 't geval geweest van Steenwijk wel eens zien en breede strook gronds, ter weers- goederen vi's'luuultsi, ',o kusist \v:u4, lilsiVI(tliiIJ.e le lettesi poolshoogte nemen. Stellingwerf zijden (0. en W.) van de kerk,1 er sisake van paislos Ie vis vIt'asIi lag aan de Oostkant volkomen gtIit isik (,li het snlsl',siilk, hel\w&Ik en loopende van de Linde tot dc goederen, &'ia FV1 II 4 It' 1.0 01,1 ( 1 11. van de geiKt t' 1 Ij k(' goederenvi'esi va s open, geen gevaar te duchten, de Tjonger, haar eigendom is ge- ieiill'lcItstluieki'is eesi 1assje lijst gesstiiIci troepen waren elders. Schoone weest. Later is dat bezit nog VI )t'il)t' Ii, Iii 'i liIiisiIet' ls:ul(iesl zij te gelegenheid voor een flink ren- uitgebreid, hetzij doorschenking, )I liii lii t )iiliIii's Itiits II'sllrl vakeit, tl;sh t'si kvi'kelijke eigen- deerende strooptocht! 't zij door aankoop, of wel bij t)Ij le ullt'lstliig th's kt', Ii tht',s' 1 (1451551151it, htiiilti'ijcsi, stoten, e.d. Over de Eeze, Noordwolde, scheiding van parochies. Boven- iii lt%Ptltt1iihIt1 t'ii itt' de onbeheerde BekhofschanS, l4aI'ticuii1et 1)eZiti dien had de kerk de beschikking t'Igt'ssllIt It'II'II.i 14 ('5 ki'itu'ilt'I i'ss Ze uisisehuit'ii niet visi's' vest np)dl' over Oldeberkoop cii zoo een over verschillende beneficiën of i "A'i't iItitisgtiviti'i ii, In IIIIPI VI', listus'd 4v4)I'tlen ;saii kijkje nemen over den Tjonger. (en) prebenden, welke deels ver- tustu'kesstl, \/ij weli'is nihteis, titst it 1I1 VoilE-1 De hatelijke hooge domtoren in bonden waren aan Onse Lieve eess tlt'il ili'i lliiV('IiiIIi(hipl'i(tt' Itlil ii$$ti' liii , niets isiuitl Oldeberkoop was den Spaanschen id ei lt'ui Voor Vrouwe Vicarie. hi's'Ijsss hrk,nil nluiiil si itu It. s'iui i ons 'lul lot miii' een doren in 't oog. Hij be- th yiii' ttiytivts viuir eht'yue buy/di. De kerk had natuurlijk ook haai- al1Iist itin ,,ii (l W o o iii t", heerschte den heden omtrek en Alololis tilt 'i,et was nu toch in handen der ver- verplichtingen ; deels voort- t )e (ltuIihiltii(l(elhJht i)('hI't'11t'IIIPI 1 'sust vsnu I(s'niii hit 1 ttithi vsssis'ssasuuvlljk vloekte ketters. De kerk was vloeiende uit eigenbelang, als het vast tilt vtiiiitI Wisoolfs III wtititiiilo 't ontwijd, waarom zou men den onderhoud van wegen, bruggen, In ptt ii t li ie It H t M1 il('t tIII$ sst 1 Isiuui'Is kolos nog langer sparen 1 Omlaag Allis ttt.ust'fic'Ii5 is vvrt1v11 vonders -- om den kerkgang te (14101' tht'is iiiinliiiir IfliWlittilal 1 met dien steenklomp T vstiiiI vetkhonu tol 1 )ssti En 't schoone bouwwerk werd bevorderen -' deels ook haai' 1,111v1 weili ik' hiItn'ksk stil i,nitt.uIhIItt.' t.'t,tt.uiiissihlbtlI isuser.'' ondergraven en misschien al den opgelegd, omdat zij vrijwel de ir,til)l tiii iI$ V11 101111s11 itteit ti 1 )v vi'sioiiht'si val the vacante volgenden dag, want de fundatie eenige gemeenschap was, waarop tititht', lttttt1 IItldI, IhII liet veel te wenschen over, daar inusutlehihil suus'o'h is aangt'\veuscl men gemakkelijk dergelijke dingen V,,t(%$ Villi iie 4143 ittIttti$inht;ii dreunde de omtrek van den wi ii tIust list t uunhes'I stisi Vuil zwaren plof; de mooie torenlag kon afwentelen. Van de kosten III 1 k,u itlusil, t. lui uol suseulHh eu'n nu tiusulare in puin. Achttien jaren zou het voelde immers nicmall(.i per- t ttiii'(iki 1*tsII tihIiiiI0111154 bij de armoede van den tijd duren, soonlijk iets. vnu his t,t'I vsilgi'wl sssii,ssiiiis' IibthtuIiiu'lhlktJ ditishtittitlti; t 11,1 hohitsois Vult 4It'It' hit'iut- vÔÔr men aan den wederopbouw Boven bedoelde eigendommen tutu ,hii Iti 14141,1 tI Vhi'itIil tl'iits'it kon beginnen. Er waren geen l$$sls kil tsoieIuii uiuuuvnl sluis' the kunnen wij beschouwen als broit- ilititni $4$'tIII$I iIIH II45iIII$II4(I$I55I4IM fondsen om er van te maken, wat tusitstuii Wuui'tIsii 1011t'dsitge11 us;sui eens de trots der bevolking, een nen van inkomsten, ii Ie t voor Iiiiil øtI ISItI Stuk WtI 114441 siei 5$ )I list nokihtulstu t isu'intesut''u , iIjsidc sieraad voor de heele omgeving geestelijkheid, maar wel v I1( WI 4 '4 I #IIuI ViIi UtttInli'iIIhisut Ib iItslI uit ( geus s Spa.'tstscit- was geweest. onderhoud van kerkgebouwen (Ii ittili Iihiihiltin til hult hittiultittuiw ijIisdust) u'u t ltthuel)l'st'I's van de Een gewone vierkante toren roerende kerkegoederen, ouulev ItIIII $1 st$t lits, ,i,a,nluu Iti lotusti-11 met een zadeldak werd zoo goed nrutorsnnutte setigle (geen houd van den koster, het ondes itlil tutu, tIStItI 4144 ihitiiiIiii'ii tististi, mogelijk aangesloten bij de ook iuItnis). Van de kërkegoederen weEf kerkelijk. 'Waar nu op 't einde der 17e ' heeft er wcIigszis denti niet eens gesproken. Geen wonder Al had zich in 't begin der' eeuw de predlkantstractcincnten van, dat Oldeherkoop met ook. Zij waren immers het eigen- 17e eeuw het aantal predikanten 1 tweemaal warenverimogd, in den val van zijn (lointoren een dom van de gemeenteleden, ston- allengskens uitgebreid, met hun 1684 tot f 400 en in 1699 tot 45() deel van zijn vroeger aanzien den onder het beheer van Kerk- tractementen was het treurig ge- Caroligiilleiis, begrijpt uien, (lat heeft verloren, want in de 17e voogden, die voor een deel nog steld en de gemeenten konden de zorg en last voor Oedepu- en 18e en ook in (IC 19e eeuw papisten waren en van wie wel uit de pastoralia niet eens het teerden vuoitdtircml aangroeide. valt al heel weinig bizonders verwacht kon worden, dat volle bedrag, dat daartoe stond, De stippictic VUflicide iiicttcrtljd niet omtrent liet dorp te vertellen. ze hard mee zouden werken. n.1. f 300, bijeenbrengen. groote bedragen, die ook niet al Nakinflijl< zal liet verleggen del- Daarom werd het door Oede- nar op tl& jrlclenijcn kiuleu lionkiverkeerswegeti wel meer Het. aantal beschikbare predi- puteerde Staten aangevuld of worlen algeweitleld. iIIvle(l op (Hen achteruitgang kanten was uiterst gering. De ijver gesuppleerd. Er )(If VeraIt(1t9i mI t il ll(I Zulks kniut om er een te krijgen, was bij de De gemeente, die 't beheer over tOest;tII(l kflIII. til 1 727 had liet vim;il Hielk' uil hij kii Inval der gemeenten ook niet bizonder de kerke-eigendommen had, had ( lii Ï,evrii w nI(len .11 ;iamm fi Friesland in groot. met de gereformeerde gemeente (IC VI Uml(R1(l(l 11fl iie 167~. )it streek hier toen In 1599 was nog Jacobus niets uit te staan. Zij had niette, vaste goeli'mi'm des ?nsl$lelR vemil W llItlt'ii mni, lull)emI Rudoiphi 't onderhoud van den gehad, te Oldeberkoop de zorgen voor [l(l(t((l(l(' lIh )l l((II te Vii k ' , , , klaar n 18 de (lag. Vv'ij cenige predikant in geheel Oost- predikant. Lang, leehl simeii lu%mleIemI anis stel1ingverf. (hu%I)IlIlgeIl (V('UVel niet En de man moest Ged. Staten, en onder hen de nuidssl Ihl4hI hel hei wal II $$lt(l(ltJ ugII(lat iie 1 l(('I I'ut) - honger lijden. grietenijen, hadden te waken voor lilhIIlt 111 ,1 In Januari van dat jaarschreef een goed beheer der pastoralia. iI't4'lIh'dknIIdlge er t ich vnu . suppletie- ImllgeJ',4veII di : hij een bedelbrief aan Oedepu- Daarom werden de FA ii i i wei heis mii I jl teerde Staten om een ,,soberlijck gelden meestal op de grietenij 'Wil (i'is 1111v, v vll lv (!') t l4hhIiPl?t',V('iI de de 1-leeren Later werden ze deels vnrvallc,i onderhoud"; want als verhaald. II i i i , i , vu n t k di ii n i i 1 , ,1,4)() ii 1 Ivoerig heeft daarin niet voorzagen, ,,zoo zal gevonden uit de inkomsten der ( i i s , wi'i 1 vs kni 1 i 1 l'ihitmu i*t i , dat wij l;eu11j weinig 1 met zijn huysgezin nog vöÔr kloostergoederen, deels uit extra i' iis h /nn11't1 kumintu VOe YCII, Meihij van honger moeten vergaan, belastingen, of er werd een be- v n mm '0110 11 i 1 nitdijkii l wiiiii ihlt l, want hij heeft nu reeds geen paald bedrag voor uitgetrokken evenwel, dat , n t )lihu )hi hihip k ' ii ii m rdI'edH li hRv'ii stuyver meer voorhanden." op de handsbegrooting. En dc voiiii til, N$1VIIÎkIIUI1 411,11 lii j, 1'thltlhIIt,.i,lI',(l, Gedeputeerden namen maat- som, die jaarlijks vereischt vcrd, , ,u hili lsi'elt regelen. De pastorielanden (de dikte aldoor aan door de on- VillilIII Ui l vï Oontorwilblo om, ie h,t'w i',i, eerne e.d.) werden door den gunstige tijdsoinstandigheden. vu lunlumt III s in ts 1 , (,l( ''mI predikant verhuurd en de op- Het land werd niet onder- , 1 i IIk 'III i , 4 1 h Inin 1 1 1 e breugst ad 233 Phil. guldens werd houden, het bracht ook niet op. 1 l ij k 1 aai 0111 $11111 mlii nisnlan door Rudoiphi gebeurd. Midden in Friesland, in de buur( V11111 0111041 hshI u Is viiin$ 01111. 1 iumin n, Ij Waarschijnlijk was reeds veel van Ijlst, deed het beste land één wilollitij Ij 4h 11 1011 t vroeger de pastoor verhuisd naar , gulden huur per pondeniaal, DO 4U hi lf'h0 $II UII1 11V111 ltm'. lmy de koni van het dorp. De pastorie mildere stukken niet meer dan 1 110111111 ii n n 8811 iI ij, kvlol IIlj 50 tot 20 cents. L yel' was wellicht ter plaatse, waar nu1 I)u $øfthrn$IhIN$ $h IIlfIflhII$4 II, 1 d$ 1 ' i Ii ii nog de tegenwoordige predikant Nu en dan woedde de VCCPCMI, (j mfloo r 11(H 11;1I woont. Daarachter lag tenminste het vee stierf bij honderdlahhem%, wu,IsI $ ''' ; ,hlnn in later jarenhetPastoors1and. Toch moesten de belastluicn , rwl 4 lIhI WW I ~1~ lsmsums geïnd worden, want Friesland 1 $1l 4,$ In hdeii vnn i'cl'iipdt'I zelf was armer dan arm. , ,,,, , us&'lsi',m ,,nij m 14' k lehieme Tot 1640 waren Makkinga, uw , nuiø$h t 44N , , 1 ' Behoeft ons dus niet te ver- ik ,, hele Ehsloo cii Langedijke met Olde- s ss ,so g '' en Nijeberkoop gecombineerd. wonderen dat een deel der lande - tLJhItl, 1 v.m 't West-Nijeberkoop, dat in 1 542 rijen insolvent verklaard werd en . i1flIH$ ÜI$ tIW 101111Uh$løfl $WI 1 hly v lyl meti 1 Ythhh hi (11111111s, 1 Illin, nog pastoralia bezat, was in 1505 voor schuld verkocht. Zou chlJiit k 1 i h mijI tiw II le In n ieljes 1 reeds met Nijehoitpa vereenigd ; Fochteloo al vroeg al /.ijI1 ImMIO' tnw jehmms'l Iu hel h n mimeel ver- en sedert de hervorming ook ralia kwijt te zijn geraakt. IIWePR'llb hem wijl de nmnhcrc H(eeds - ------ - - - - - -. 1 De bezittingen dezer adellijke tijd zoovele werden uitgevonden ---- - -..---- . . familie zijn voor Cli na verkocht 0111 iemand uit de familie of van 1 geworden. en VOOt CCU deel over- 'de gOC(ie kennissen op 's lands gcga;in inhanden van het andere, kosten een genoegen te doen. 1 Sedert 1689 hadden dan ook bovenbedoelde geslacht. (Ie beiiocni i ngcn al t ijd plaats » ter 't Begin der h i;toiie hicrvaii tIIS1)0SitiC van die leden van Gd Staten, ter wier begeving dit voert terug tol Iu'1 begin (lei, 17e 4 . ;tttiltl t (IC tI'OIe politieke tour" eeuw. . . . . - Ittttl, 'J()()(Ilt IIICII ZiJII i.t)oiu, CCH Iii 1G118 vtl(I ILI. l( ( )hhli til i t hekclI(1e1 ji zelfs zich zelf kot )) ( l)I t l Alt li 11 v,""' 1 t t wi,` Vittuitlittt1r, let. vtt'viilIIiig viui (l( (luc 1 u 1 (P, !),hII\Vt iiu 1 1)1 l)(liti(l(jII1V, ';i:iivi ztiit;il; IIICI .. iitttiuihi, 11(11 iili tiitlnis tt ltci vtti ti,iii luit hi,uhttit'til It tiit-

.r . 1' v.itilI, ii, 1111 hiiiii tvti lijthi,ui Ii('(Cfl t. Iutiii IIk h ,ititttIiiji t'Pi)I itt ii , 'II iI,iui ?ll)flhlI iItlI( P(II iI t'Itl((I

t,I,:tt vI:uI l t '::: vaii Jhii'. ( ). ;.", van i'!4 AIII lihiViti$'(i 1 lii ii 'iiil AIhiiiliii 1 IItl)Ihhii1 'IIk 0,11 wttlil i'ii vs14' $,J; itiIIy'hih4l h SIII luitliir 111 1 iijii ,,De W(emeplaats" le oldebericoop; 1111411 /\hhit'i 1 It1Iii'I 1 ItultItlll}hI, . vi1tt tliit,i 111, 1 fI,Ittsii I,'i ,tti uh vii 'tithil Ii'iii ii uiiiiiui tlJ) meer bezit verwierf en tegelijk zelfs de sporen zijn verdwenen. lilti 11,1141 t $ 01 (4 , IIIII viihiiii, viI hiiiis :t Ati1uhii 1 daarmee macht, aanzien en in- Men vindt en kent zijn stand- Ilillhhi lIiiMhII$hiiIhht thII h'phsiiiii, 1 .. iii %t I4tIili I4/%I ii Ii Iiittti4Iii, vloed. plaats zelfs niet meer. s 11 '1 1 Met de eerste bedoelen we de De familie Lyckiama heeft aan II t 1 ii'. 111111 ibtt, 1 tuut t t t iiii uiuii l o t, Ili4'i'til iii'i V''i 4 ib uh Lyckiama's. Zij schijnen een zeer Stellingwerf-Oosteinde verscItti 4 Itu i t 1 1l ' 4IIIiIIII, ( li11t' ihi' 111 iI,'i viiiu'sii liiiuiii, groote buitenplaats te hebben den grietmannen geleverd. I) III ,it $I$ II 1 l l'tihl Vihi't,iiuI vsii ,s'$ti'i kv41 t'1i, , bezeten : Lyckiama State, 5 eerste, Marcus, werd begraven l t 444 V i i 1 h '4 III II Ii ii Ii 1 iii lui t ,\ \/lhPiiiu liii lituli Itui minuten ten Z.O. van Oldeber- Nijehoitpa, het stamdorp, (le l;tht t , II hit 'Is ii bi *1' 1, ' 1 Is bui III li- 1.1111 ''i j t t t t i in 1 l$', $ v i Ii li i koop. in Oldeberkoop, de laatsten til iii' Ii II Ii III' t t,IIiit u'i$i ihuuii, hibiuli Ii, 1 11,0111111iiu, viihiili( Het huis was uit het water Makkinga, waar ze voor ecn tl'tl uh, i t I IslI 1 bIWIMI iii liii 1 1 Itilpi luilitihi Ill4I iijit opgetrokken en besloeg met haar ook hebben gewoond. t " tof til III u 1 ittii III1II4hI lu 11 vt, Viuljiht Toen in 1848 de nieuwe grt)iitt i\hl,iib blisi bill wflm lib$ *114,1 fi'aaie beplantingen en bosschen iiti liii /\Iliiiiiiii,s Ii' 1 )uVtiil,u wet was uitgevaardigd, had 4111 11 t i 1 hi 1 / 1 4 ii 1 l i tl t t11 oppervlakte. van 100 bunder. 1 1 uh iii li4h4lilihlluhi' iu it 1 C Munsterschen bliezen dat slot mede de invoering van cvii :tttul,il 4 1 'fit 1 1 t ' ii 3 t 1 II 4 1 4 $ 4 III il $ ts,t 1 t $iiiitit Ii 1111 1 in 1672 op. organieke wetten ten vly', 1 ii 1 i ii ''Ii,t 1 1 u iI 1 1 iii III 11 1 liii'ii I#IJ iliul iii iiiitItlt'i ii Ii iii i lhilhhIhtullhii'il, iiii'jiillt'i Van der Aa zegt in zijn Aardr. Een daarvan was de gcIlutIlhw4l 1 1 uil 1 , 1 1 b t 1 4 t l Ii 1 • 1 t l, van 29 Juni 1851. De ttii itt hill 1 Ii hlt II uiii Woordenboek van 1846 : ,,Meii i%htiiui1 ' IIbII g 1 ziet er thans een heerenhuizinge, sturende grietnian veratuhi i iiiii hlu$uli$iiil lls li bIN4 ,, huis liiiihli IIbuuit,lIiulu4lu,luIt in eigendom bezeten en bewoond titel in dien van bm-1„cmvv-ilvi 1 til ' ittI i i14t'iii 44411 ib \.ltl 11111 4''u'44uuiiu uhi'i ltIh11hul wordende door den heer Tinco Een 'Van Lycklain;i t Nijt'li iii bui is tuIt,, 1 i 1''; bi su lihsibi ltt uit 1 b iii Ii iili,iuut il iluti ttt'ii i tu l flo Anciringa van . Hylckama, met vervulde dit ambt vaut 1 ft t t 1 Ul fli,lhuit IhI,I ii luiii i•it t,tIt!4i 'II, it Ii uui til( i t liii, 4, 1411 bill lis 11111 stil lul lti,iiltthi'i'i eenige landerijen, zijnde de 1-lij woonde op I'4ietiv 1p i'ltiii 1 ,bh,t$t h,ilsb, 11111 ll st, hil' Ili 111ii overige in eigendom bij Mevrouw te Oldeberkoop ;(,(, ti hitils dal 31 la ,, , ,IIII ii ilusvtitiIal,lusiii, l)iutii III, 1 sst 'I4 f tik4 4 lI i i i' Isiuliutithi later is afgebroken, 1 In liii t'b V 0iiub I' i III ii. ii 1 de douairière van Eisinga, geb. hill u$Iii Iuui luiliihtitliti tegenover (1 c tltIIw 't 1 ilitol 11tl hts W $Ihs li , liiliiu 111$ ii van Lijnden te Beetsterzwaag, S 4s tI li '1 vusI 111 14 juii 1 ) waar up thans een boerenplaats l)otcrfabriek. Van tI',III t tIls l i til 4$ bililit' i'tiulu hsiii'jllI uitiiuttulljI vor(lt." l)tIrgcI1uccsl(I' 1 yc11itii; i llii $l 114111 ubi'iithII iiui$i i 1 ii l\ii \.' III liiiu Iii iii iiinIus i in 11414 IIIIII tl, lii uit Ii ii' lui sut (ti t igeimardig, (Int van dit slot allerlei vcu'iiaicn

geen politicus. Middeleeuwen de eenige sleutel rijke overblijfselen bezit van een aantal decanaten of dekenschap- Op zijn buitengoed leefde hij is tot de historische geografie. pen, aan welks hoofd een deken zeer merkwaardige romaansclie zeer burgerlijk, zeer geacht, en (Mr. Muller). Waar reeds vdôr architectuur. beheerde en vermeerderde zijn stond. Het woord deken beteekent het Christeiidoin marken hadden Inwendig waren de wanden uitgestrekte bezittingen niet groote letterlijk iemand, die over t i e n bestaan, werden de parochies 11.1. versierd niet een reeks van toewijding. In 1804 werd hij ge- gesteld is. Bij de Romeinen: een roepen tot het ambt van Secretaris gevormd door saineiivoegiiig van rondbogig gesloten spaarvelden, hoofdman over 10 en inde R. K. der grietenij Stellingwerf -Oost- marken t( 't kvn41n'lcII, terwijl deze waarboven een tweede reeks van einde en nam sedert 1805 tevens kerk: de geestelijke, die liet toe- l)ai)clIi;Il( 111(1v(1 111g, lul ;iaii de nissen, afwisselend overdekt met dat van Ontvanger der Verpon- zicht had over eenige parochiën. i 1 leivoritting itreu vi'I(I l('lI;tu(l- rondbogen ding (grondbelasting) waar. Zelf was hij ook pastoor eener en niet twee op een Iia;i draagsteen samnenkomuetide spits Na de inlijving bij Frankrijk, parochie. 21 October 1811, werd Willinge 1 •t'i t 11(1 ,I l.II t )III 1)o()gjc4, In 1-let decanaat Drente omvatte de vii le vet- (le rondbogige iiissen bij Keizerlijk Decreet aangesteld luItilleluh' 1tui ,ilIilIi, 1111111 ii;i;il hcvoitdii zich klei iie, lIaIfcirkel tot Vrederechter en na de her- tegenwoordige provincie van dien (lIe l ki'isle voittiig gC(l('lCIc t stelling volgde zijn benoeming tot naam met Groningen, Goorecht ( tI?ltPlIkelkIlt nieti ichloj)enhlgen, 4$IIl Orietnian van Ooststellingwerf, en Selwerd, benevens geheel .i(, t t Itil (litilt .i.sii iiu d ie mimecremt( leelM 1. ij ii vervangen lIlt:tiI) gil It,keIs, the titel iie domol' ml' litter t t igihtokeii gFOOtC 't welk hij bleef tot zijn over- Stellingwerf, het geheele latere lijden in 1839. villi' 'ug lihile vI9mntei i eji Kwartier van Vollenhove en eenige t titiliti I,e,ult'i amulemeimileels dicht- (it iliti vali Na den Franschen tijd raakte parochies aan den linkeroever van liti'it IIe$ltnIeiIII) iii Iil'Iiii' ki'iIii'ii t )uar mis' umuircum zomvel Oldeberkoop hoe langer hoe de Reest. tilt- 11 Ii$ittItiitieit Iets Ilitpili Iii olllit itlis lii'emsiIig /.w:nii zijit gtiIeis- meer op den achtergrond. Alle In 't begin der 16e eeuw is instellingen, herinneringen aan vel i'tii l leuf i'I'IlI'I ti'i ml, int ilIi'i',i het laatste gedeelte, ii.l. Stelling- I( ii ii 111 v1 1, 4,11 ttii iiiilit otitici- vroegere grootheid, verdwenen, nlhsii Iii 1 iu'i'Ite li v. 01 i,u ii ,itelt ktttii,i'u iutn'i'ii Iitii'vt,i tIlt werden naar elders verplaatst en werf en Vollenhove c.a. tot ecu Ii' 0 1i111, tIie i tuut', t tmIus,uuiuhIIiI de bevolking sliep in. Zij be- afzonderlijk district afgescheiden, itt tiststi dttii tlt't'I vtii iie kerk, I liog11 mliii vet Iulm)m'11e11j14 kommerde zich weinig over dat maar deze splitsing is nooit een vt/IUt 111111wil 1fl III tlitt'eltt,iit LIII iltt4'I i t,ti iiihhtlts kist liet milimile vnu itt' Iv:etIflc mii alles en leefde welvoldaan en volledige in twee decanaten ge- het rustig op den ouden voorvader- llltI1tlilI$ttI1 ftlIM hitku VflhI hIl mliii iii'riIe,itlt ti'iivv, zich worden. Isenuil lijken bodem. De ernstige land- iliiwut t W$III in 110 100 t'i'nw sulinlu ekt, bouwcrisis der 80cr jaren echter Een groep van decanaten ki'i u 1,11 hituti',, mik Villijl 1 li'i ImIttitmiiIIIt wekte den boerenstand uit zijn vormde een archidiaconaal tIt'ti, I)i'1)uIh$eIijl( lis mimt itmtiIli imi iii' tlimimmtiilmiltlts11, Ir, In li'ilem gi'v:tl slaap, maar 't was de tooverroede of aartsdiakenschap. Daarvan jmttI$4115 eener moderne fee, die nieuw waren er in 't geheel elf. En nu 111 1w1111111; IIIP,I AtttttiuIii mini 1 bil mitmi, mirti miii liet i'l,tiIe leven wekte; die de naam van itt t'tkI Visti ml,' 1141111t111111, miiii luis stond bovengenoemd gebied 1(1111 Oldeberkoop weer een goeden I)o kook t. t ii.tøismsimmtggs iititt ltttuuttms'u, ites'II vs itt.ç.'m ge klank gaf in liet land; die 't onder den proost van St. Marie, Øtat4$Ø 'th 10 t liit tiitiN$It It' $4t' SO'I S/t'tt t'htmttt kerkhof omschiep tot een bloei- een der Utrechtsche kapittel- I1,II,$ I'iiii titti 4kh hsn ttt t h ende gaarde. heeren, die des bisschops raad it4I4tt, l4t'tlt,114t'tt tilt III' t'l'I$V4tIi Die fee was de Coöperatie. liii W0411 i' ititsi m$mtt Int t t vormden. 4 t11$41' itstsiImmiim'it V1 411 itt ml, limieken 14o110101 11(0 I55 tt04041 ooit V hit Ii. lltItt, itt De kerk. De archidiakens bezaten in Ituit M 11111114' Itnik itt til'' dlii t' flitS slits Iii hipijk010 14 In een van onze eerste arti- gebied het collatiereclit, di. , II tt,s( ,ivtigm' Vol it li iim t lnøt' itt'ø IllitdiUl IIiduIlt #ijtt itt ltit III keltjes hebben wij er op gewezen, het recht kerkelijke ambteti te I 4 .3 P itia#$ tilt II 0 1s tt ,tt,,,ttvIltllittmik isvo i s11 111 uit'S ten dat de Bisschop van Utrecht in de verleenen. En dat was ecit der ~ 4 Vol, l$i IIt'fl $'Hidui It itstt$stt Middeleeuwen wel in het kerke- voornaamste bevoegdheden (en ttsttitIt iltilU 11111) ølI15.55 Vf$tI II'u$ IitiIiitlik iii tI.tti itt'st itt lus'Itiieus lijke, n i e t in het wereldlijke, opzichte der parochiën. De lituli 11v11t14 •ft litis *001011 ,iiiijIntssI hij t itt, j.tikst ,,isIttItI,tt1 t,ltus,aII$,l hI heer was over Oud-Stellingwerf. tutie-taxen (verschuldigd hij nan dei l,*ti 9h5 tin hi', k gtnli, tvtilgtI t Wij willen dat eerst nader stelling) vormden voor heit een • tI l kwitoi$jk 1s .k itt $ist, Itiih. ii t'IiiI t'0o041 utitmil tIlItsi eflut lts$'iuti verklaren, om daarna op het voorname bron van ilikiHien. *llIIiti l$*a$ tsislil iIttI i IA'1 t'ttt ttttlttê$Stt isitig, it vul muis', kerkgebouw terug te komen en Uit het institutieregislcr nu vnu van 1$ftPtIHtl4t$$9 it $iiisIstis ii n#ts Int t t, 't uh' daarmee dan ons schrijven te St. Marie is liet, dat de nn,et 1 NrnI *ltIp dsi1 ttnstsitti Vfstlisti, tIItsliiIMl t t'uststtlt tilt' It beëindigen. kerken, kapellen en vicark'tii nu tot hilk1 hhsl tuftmUu(ilttt'I it14iitt'tS, S ttIlIt tJ1, 1 utitultil Uit de rekeningen en andere de Stellingwerven genoemd w ii U.tmtI , IIt $,stnlstit, mis, hem kv' simium III tilt oude bescheiden van het bisdom dcii op verschillende tijdntlipwt, hIPelllIftpI; høtsltls uIlIllMtt , wuititirnu 'iI.nt,, uittl ttui'tls, in liii es'sm valt af te leiden, dat dit sedert En het blijkt hoc langer hoe 1110911 , ______1UH 1*11411 littits'lsktItpls gu mmmii' ijimumu sItitvmusi ongeveer 950 verdeeld was in een dat de kerkelijke lnt.kdiug Ind 1N4P11 oog $tt'l'''i is besteed, in 't geheel zeker een' bedrag van ruim f 2300.— wat voor den Franschen tijd zeer zeker hoog mag worden geacht. ,,Het oude hout der kerk en de steenkeysei zijnde verkochli heeft na aftrek der gegeven jenever! 38 gIs., 2 St. en 't oud ijzer van de afbraak der kerk 9 gis., 6 st." opgebracht. In 1828 werden aan Mr. J. A. Willinge verkocht 2 groote graf- steenen, waarschijnlijk ook weF uit de kerk afkomstig. in 1829 eveneens een partij oude ,,duif- steen" aan den timmerman Sake Annes Bijlsma te Beetsterzwaag. Hiermee willen wij ons artikel eindigen. Het zij ons echter ver- gund nog even te' wijzen op het' belang, dat allerlei oude voor- werpen en papieren kunnen heb- ben voor de historie van de streek, waarin wij wonen en die ons allen zoo lief is, onze heiniat. Onze lezers weten, dat er een vereeniging bestaat, die zich gaarne belast met het bewaren, ordenen en verwerken ervan. Zij zij bij alle Stellingwervers aanbevolen. 0. B.