Streefbeeld De Neder-Rijn en

Kansen voor ontwikkeling

‘Sterke com- binatie van botanische en dynami- sche natuur’

Gerrit Rijneveld, boswachter beheer

“In mei als de meidoorns bloeien en ook het gras in bloei komt, is de Amerongse Bovenpolder gewoon ontzettend mooi. Net als andere uiterwaar- Staatsbosbeheer heeft veel natuurgebieden langs de en den die ik beheer ligt deze in ook langs de Neder-Rijn en Lek. We kennen dit riviersysteem en ervaren het gestuwde deel van de rivier. in het beheer van onze gebieden hoe de rivier werkt. Kijkend naar het Een laagdynamisch gebied met DNA van de rivier en de ruimte in onze natuur, zien wij nog meer kansen weinig meanders en overstro- om met natuurontwikkeling een bijdrage te leveren aan de biodiversiteit mingen: de rivier schrijft hier in combinatie met maatschappelijke opgaven als hoogwaterveiligheid, en geen geschiedenis. Maar deze zeker waterkwaliteit, zelfs nieuw bos en extra beleven van de riviernatuur. uiterwaarden in relatieve rust- Langs de Neder-Rijn liggen kansen voor laagdynamisch riviermoeras, stand kennen wel een enorme ooibos en bloemrijke graslanden. Langs de Lek zien we mogelijkheden voor botanische rijkdom. een optimaal systeem van getijdegeulen. Het op een kier zetten In toekomstige inrichtingspro- van de stuwen en het effect op rivierdynamiek vinden wij een verkenning jecten is meer ruimte voor ruige- waard. De kansen en natuurambities bij Staatsbosbeheer hebben we op re natuur, moeras en dynamiek. een streefbeeldkaart gezet. Het is een handreiking voor beheer, verdere Dat is mooi maar we moeten de ontwikkeling en samenwerking langs de Neder-Rijn en Lek. waarde van botanische natuur niet uit het oog verliezen. In de Amerongse Bovenpolder Langs stuwwallen en Betuwe is er een kwelgeul aangelegd, waarmee er nu een moeras- Door het midden van ons land stro- wordt de Neder-Rijn en Lek gestuwd draad door het gebied loopt. men de Neder-Rijn en Lek. De Neder- door drie stuwen. Juist die afwisseling vind ik Rijn begint bij het Pannerdensch De drie stuwen regelen de verdeling mooi. Die is aantrekkelijk voor kanaal en stroomt vanaf Wijk bij van het water over Neder-Rijn, Lek mens, plant en dier en maakt Duurstede als Lek verder tot deze en de IJssel, zodat er voldoende het beheer boeiend.” bij overgaat in de Nieuwe water naar het IJsselmeer gaat en Maas. Tussen Driel en Hagestein er voldoende water in de rivieren is voor de scheepvaart. Het landschap Ze komen er rusten, eten en broe- van de Neder-Rijn is gevormd door den. Door afwisseling tussen hoog ‘Je voelt je een samenspel tussen natuurlijke en laag, droog en vochtig groeien er één met de processen en menselijk ingrijpen. bijzondere plantensoorten. Waar de natuur’ De uiterwaarden zijn gevarieerd in rivier door het open, lager liggende Arjan Snel, hoofd breedte en hoogteligging. Opvallend landschap tussen smalle oeverwallen Staatsbosbeheer is het verschil tussen de - en en uitgestrekte kommen stroomt, zuidzijde. De noordzijde grenst liggen kansen voor moerasnatuur aan de stuwwallen van Veluwe en en florarijke graslanden. De meeste “In de toekomst zie ik een rivier Utrechtse Heuvelrug. Denk aan de steden en dorpen zijn vooral aan de die weer zichzelf mag zijn, minder Wageningse Berg, de Grebbeberg noordkant van de rivier te vinden: voorspelbaar. Het nu ingedamde en de Amerongse berg. Vanuit deze , , , Elst, water gaat net als vroeger op stuwwallen komt lange kwel die voor en . een natuurlijke manier bewegen natuurontwikkeling erg waardvol is. Veel mensen genieten hier volop van en stromen. Het hele stuk tussen Aan de zuidkant stroomt de rivier dit bijzondere rivierenlandschap met de dijken krijgt een natuurlijk door het open rivierenlandschap van zijn afwisselende uiterwaarden. De patroon: een kralensnoer van de Betuwe. Het open landschap, in Lek is een licht meanderende zand- moerassen, strookjes, natte combinatie met kleinschalige land- rivier en vanaf naar het graslanden en kwelgeulen die al schapselementen zoals meidoorn- westen wordt het een echte zoet- dan niet meestromen. hagen en ooibosjes, trekken veel watergetijdenrivier. Met een grote variatie in dyna- verschillende vogelsoorten aan. miek: soms stroomt het water er snel doorheen, dan weer lang- zaam. Verdwenen soorten planten Natuurambities en kansen en dieren vestigen zich weer in dat robuuste grootschalige rivier- voor slimme combinaties systeem: brede ereprijs, zeearend, visarend, otter, zwarte stern. Het Wij koppelen onze natuurambities sen en varen. Zo krijgen de Neder- edelhert vindt vanaf de Veluwe op een slimme manier aan maat- Rijn en Lek nog meer betekenis. zijn weg naar deze uiterwaarden. schappelijke opgaven. Ingrediënten En ja, dan ervaar je een gevoel zijn de rivier zelf, onze eigen natuur- Vier deeltrajecten kenmerken zich van eenheid met de natuur. gebieden, de landelijke beleidska- door verschillende natuurpotenties: Je bent niet meer afgeleid door ders en het programma integraal - Ongestuwde Neder-Rijn tot stuw wegen, bedrijven en andere riviermanagement. Dat samen defi- Driel. Hier is nog sprake van tekenen van menselijke invloed, nieert de kansen die wij zien in onze enige rivierdynamiek binnen de maar wordt continu verrast door hotspots langs de rivieren: hotspots afvoerverdeling bij Pannerden. vogels, vissen en planten die er zijn onze waardevolle gebieden die De Meinerswijk is de uiterwaard de ruimte krijgen.” kunnen uitgroeien tot iconen van waar de riviergebonden natuur aaneengesloten robuuste natuur een boost kan krijgen door herin- met een uniek karakter, waar we richting met hoge waarde voor de natuurlijke ecosystemen kunnen stadse recreant. versterken in combinatie met maat- - Gestuwde Neder-Rijn langs schappelijke opgaven. Dan doelen stuwwallen en Betuwe, met we op natuur en biodiversiteit én laagdynamisch riviermoeras en hoogwaterveiligheid, waterkwali- lange kwel uit de hoge gronden teit, klimaatadaptatie, nieuw bos, of van de Veluwe en de Utrechtse de toenemende recreatievraag rond Heuvelrug; steden. De uitdaging is bijvoorbeeld - Gestuwde Neder-Rijn en Lek, waar om langs de Neder-Rijn en Lek ruim- de rivier het lager liggende land- te te vinden voor enig herstel van schap infiltreert, met kansen voor rivierdynamiek en karakteristieke moerasnatuur; riviergebonden natuur. Maar ook - GetijdenLek: een zoetwatergetij- bijvoorbeeld voor een grootschalig denrivier met kenmerkende getij- routenetwerk voor wandelen, fiet- dengeulen. Door afgraving daar- van krijgt zoetwatergetijdennatuur vluchtplaatsen te creëren. Een andere mogelijkheden worden in dit project (slikken en gorzen) een kans. kans voor de natuur is het verbeteren meegenomen. Het hele plangebied van de (ecologische) verbinding van is bijzonder waardevol voor natuur Twee plekken langs de Neder-Rijn en de Lunenburgerwaard, ten westen en het beleven daarvan. Als gebied Lek zijn voor Staatsbosbeheer extra van de Amerongse stuw, richting de gelegen tussen Veluwe en Utrechtse kansrijk voor vitale en aantrekkelijke Amerongse berg. Daar gaan allerlei Heuvelrug, met aansluiting op de riviernatuur in combinatie met ande- dieren en planten van profiteren. rivier is het realiseren van een ver- re maatschappelijke opgaven. Deze Denk aan edelhert en ree. bindingszone voor grote hoefdieren hotspots weerspiegelen de identiteit Landschappelijk en cultuurhistorisch een goede en belangrijke kans. Een van de Neder-Rijn en Lek en kunnen is het gebied divers en waardevol. aaneengesloten begrazingsgebied is nog verder uitgroeien tot iconen van Dat kan nog beter zichtbaar worden een reële mogelijkheid, van Blauwe betekenis: gemaakt. Om het gebied nog beter Kamer tot en met de Plasserwaard. - Amerongse Bovenpolder te kunnen beleven zijn partijen in dit Er is plek voor een weelderig - Blauwe Kamer - Renkums Beekdal gebied in gesprek over het maken begroeide kwelgeul, hier en daar van recreatieve verbindingen: minder ooibos en waardevolle graslanden. Hotspot Amerongse Bovenpolder versnippering, meer samenhang. De Bovenste Polder is een prachtig Deze omvangrijke uiterwaard ligt De dijkversterking biedt bijvoorbeeld natuurgebied en zeer geliefd bij de fraai tussen de Amerongse Berg, kansen voor een doorgaande lange- inwoners van Wageningen, door de het dorp en het kasteel Amerongen, afstandswandelroute en vrij liggen- ligging pal naast de stad. We kiezen en de Neder-Rijn. Deze grootste de fietsstroken op of langs de dijk. hier voor een zonering van recre- en mooiste polder in het gebied is Sowieso bieden de dijken een prach- atie en natuur en een afwisseling grotendeels van Staatsbosbeheer en tig panorama op de rivier en uiter- van begrazing en maaibeheer. Hier het Landschap. Door meer waarden. Meer informatie over dit zijn volop kansen voor beleving van samenhang tussen verschillende bijzondere rivierenlandschap voor het riviernatuur voor struinende wande- beheertypen kan hier de biodiversi- publiek is wenselijk. Staatsbosbeheer laars en voor waterliefhebbers. teit een extra duw krijgen. is een van de partijen die in dit In onze visie op dit gebied betrekken We denken bijvoorbeeld aan inte- gebied meepraat. wij ook graag het Renkums Beekdal, grale zonering van het graas- en het gebied tussen Wageningen en maaibeheer. Dat zal de diversiteit aan Hotspot Blauwe Kamer-Renkums Renkum. Deze Renkumse Poort vormt bloemen helpen en is voor de kwar- Beekdal de ecologische verbindingszone tus- telkoning als vogel aantrekkelijker. Staatsbosbeheer is een van de part- sen de Veluwe en de uiterwaarden Deze uiterwaard kent al plekken met ners in de gezamenlijke gebiedsont- voor edelherten. Daar kunnen ze de glanshaverhooiland, een type natuur wikkeling rond de Grebbedijk. Neder-Rijn bereiken en eventueel met veel kenmerkende kleurige De dijk moet versterkt worden. oversteken. In dit beekdal liggen bloemen. Naast Glanshaver zijn dat Samen met de omgeving wordt bovendien goede kansen voor een Glad walstro, Groot streepzaad, Grote verkend hoe de dijkversterking kan vispassage, ontwikkeling van kwel- bevernel en Rapunzelklokje. samengaan met andere doelen, natuur en rivier- en moerasnatuur Er leven hier ook bevers. Er wordt zoals ontwikkeling van robuus- met begrazing. begraasd met grote grazers; voor te riviernatuur in dit Natura 2000 hen is het nodig om hoogwater- gebied. Ook de eventuele recreatieve Staatsbosbeheer SmallepadStraat/Postbus 5 | 3811| Postcode MG Amersfoort Plaats T 030-6926111000-0000000 staatsbosbeheer.nlwww.staatsbosbeheer.nl

Van ambitie tot actie

Kansen verzilveren langs de Neder- een handreiking tot samenwerken. Rijn en Lek en in het bijzonder in Het is onze bijdrage en inspiratie onze hotspots kan alleen door samen voor de beleidsvorming, uitwerking te werken met andere overheden, en uitvoering van de maatschappe- beheerders en maatschappelijke lijke opgaven binnen het stroomge- organisaties. Onze ambities en idee- bied van de Neder-Rijn en Lek. ën kunnen bijdragen aan nieuwe natuur, klimaatoplossingen en recre- atieve waarde. Duurzaam passend Meer weten? in het riviersysteem en principes van Kijk dan op Staatsbosbeheer.nl/ integraal riviermanagement. Voor dossierdeltanatuur of neem waardevolle natuur in combinatie contact op met Lilian Hermens, met een toekomstbestendig, vitaal, programmamanager, veilig en aantrekkelijk rivierenge- tel. 06-52401070 of bied. Onze streefbeeldkaart met de [email protected] © 2019 Staatsbosbeheer | Alle rechten voor- behouden | Fotografie: Staatsbosbeheer | hotspots is geen blauwdruk, maar Opmaak: Studiotekst BV 2019

Streefbeeld -Lek

Utrecht

A12 A50

Nieuwegein Rivierklimaatpark Veenendaal IJsselpoort / Amerongse Bovenpolder IJsselkop Wageningse en Forten NHW Wijk bij Rhenense Arnhem Schoonhoven e.o. Duurstede uiterwaarden Wageningen Rhenen

Culemborg

A27

Legenda streefbeeld A2 Beschermen en ontwikkelen Beleven

hotspot: robuust natuurkerngebied hotspot recreatieve beleving

wel hotspot, niet van SBB herbestemming fort

hoogdynamisch rivier- en moeraslandschap herbestemming steenfabriek

(via jaarrondbegrazing) Overig

laagdynamisch rietmoeras of elzenbroekbos winterbed rivier

zoetwater getijdenatuur (gorzen, slikken)

ooibosontwikkeling

waardevol grasland

nieuwe geul

waterverbinding regionaal - hoofdwatersysteem

waterverbinding binnen- en buitendijks (kwel)

verbinding grote hoefdieren (o.a. hert, ree)