Gehouden gemeentelijke referenda in Nederland

Door Arjen Nijeboer & Thijs Vos

Bijgewerkt tot: 30 mei 2018

Dit is een uittreksel uit een grotere database (waarin ook gegevens over het gevolg van het referendum, de aanwezigheid van opkomstdrempels en of die gehaald zijn, het soort referendum – raadplegend, raadgevend of volksinitiatief -, de rechtsgrond, enz. zijn opgenomen).

Er zijn voor 1906 geen gemeentelijke referenda bekend. Een aantal lokale referenda zijn enkel in een gedeelte van een gemeente gehouden. Er is in het moderne Nederland (1815- heden) voor zover bekend nooit een provinciaal referendum gehouden en slechts driemaal een landelijk referendum (op 1 juni 2005 over de Europese Grondwet, op 6 april 2016 over het Associatieverdrag tussen de Europese Unie en Oekraïne en op 21 maart 2018 over de wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2018).

Plaats Jaar Dag Onderwerp Uitslag Opkomst

Aalten 2009 11 februari Naam van de gemeente Aalten 63,1%, Aalten- 64,4% Dinxperloo 27,4%, Grensland 5,2%, Heerlijkheid Bredevoort 3,5%, Heurneland 0,7%. Aarlanderveen 1983 Gemeentelijke herindeling

Aarlanderveen 1984 Gemeentelijke herindeling

Almelo 1914 Herinvoering van de kermis

Alphen a/d Rijn, 2012 30 april Naam van nieuwe Optie Rijn en Boskoop en fusiegemeente waarin Gouweland krijgt Rijnwoude Alphen a/d Rijn, Boskoop meeste stemmen en Rijnwoude zouden (gewogen), gevolgd opgaan (vier opties voor door Alphen aan den fusienaam: Alphen a/d Rijn, Rijn. Andere 2 opties Rijn en Gouweland, krijgen erg weinig Groenerijn, Gouwerijn) stemmen. Referendum in de 3 genoemde gemeenten gehouden. Amersfoort 1995 Winkelsluitingstijden: Voor: 25,7%; 50,5% extra openingen op zon- en Tegen: 74,3% feestdagen Amsterdam 1992 25 maart Autoverkeer binnenstad 53,0% voor inperking 27,7% autoverkeer (plan A); 47,0% voor ‘lichtere’ variant (plan B). Amsterdam 1995 17 mei Bouwplannen weiland Vrije Tegen: 87%; 38% Geer Voor: 13%

Amsterdam 1995 17 mei Vorming van stadsprovincie Tegen: 93,2%; 39,8% Voor: 6,1%

Amsterdam 1997 19 maart Aanleg van IJburg Tegen: 60%; 41% Voor: 40%

Amsterdam 1997 25 juni Aanleg Noord-Zuidlijn Tegen: 65,1%; 22% (metro) Voor: 34,9%

Amsterdam 2001 25 april Invoering Stadsdeel Tegen: 86,8%; 22,5% Binnenstad Voor: 13,2%

Amsterdam 2002 15 mei Externe verzelfstandiging Tegen: 66,1% 63,8% van het Gemeente- vervoerbedrijf (GVB)

Amsterdam 2008 16 april Bebouwing van max. 20% Tegen: 69%; 16% (3 buurten in van Domela Voor: 31% Westerpark) Nieuwenhuisplantsoen

Amsterdam 1997 22 januari Betaald parkeren Tegen: 76% (Spaarndammer- buurt) Amsterdam 2014 19 maart Twee varianten voor Variant 2+: 16.458; (Stadsdeel herinrichting van de variant NUL: c. 13.000 Centrum) Elandsgracht: variant 2+ van de Stadsdeelraad (verhuizing van de parkeerplaats) en variant NUL van omwonenden (behoud parkeerplaats)

Amsterdam 2010 9 juni Bouw ondergrondse Voor: 50,7%; 43,79% (Stadsdeel West) parkeergarage onder Tegen: 49,3% Singelgracht Apeldoorn 1979 Gemeentelijke/provinciale herindeling 2007 6 juni Drie varianten voor aanleg Variant Sluis: 47%; 10,3% haven in Rijnbooggebied variant Lang: 41,3%; variant Kort: 11,7%

Arnhem 2013 15 mei Bouw kunstencluster: Tegen: 85,4%; 17,7% gebouw voor Museum van Voor: 14,6% Moderne Kunst en Focus Filmtheater Arnhem 2016 30 november Wijziging gebiedsvisie: Voor: 64,3%; 24,12% Ontwikkeling en Tegen: 34,9% Bebouwing in Stadsblokken-Meinerswijk Assendelft 1984 Gemeentelijke herindeling

Bakel en 1995 Gemeentelijke herindeling Milheeze Balgoy 1977 Gemeentelijke herindeling: Wychen: 57% 97% overgang naar Heumen of Wychen 2001 19 september Naam van nieuwe : 46,2%; 59,4% fusiegemeente Huessen: 28,9%; Betuwe-Oost: 6,2%; Doornenburg: 15,5%; Bovenlinge: 3,3%; Benthuizen 2011 2 maart Gemeentelijke herindeling: Fusie met Alphen- 80% fusie met Alphen-Boskoop- Boskoop-Rijnwoude: Rijnwoude of fusie met 70,3%; fusie met Zoetermeer? Zoetermeer: 29,7% Berkel-Enschot 1994 25 mei Gemeentelijke herindeling: Samengaan met 81,1% aansluiting bij Udenhout of Udenhout: 98,4%; bij Tilburg? samengaan met Tilburg: 1,4% Beverwijk 2007 7 maart Aanpak van twee Plan A (golfbaan): 42,5% voormalige 35,6%; plan B (park): vuilstortplaatsen 64,4% Bolsward 1952 17 december Wenselijkheid Europese Voor Europese 88% Grondwet Grondwet: 97%

Bolsward 2010 25 november Naam van toekomstige Sudwest Fryslan: fusiegemeente van Sneek, 64,4%; Sneek-Sudwest Bolsward, Nijefurd, Fryslan 4,3%; geen van Wunseradiel en beide: 31,3% Wymbritseradiel (referendum in deze 5 gemeenten gehouden) Borculo Provinciale herindeling; overgang naar Overijssel Breda 1995 8 maart Nieuw zwembad in het Van Tweederde voor Van Sonsbeeckpark of nieuw Sonsbeeckpark; zwembad naast het NAC- eenderde voor naast stadion? NAC-stadion Cromstrijen 2003 12 november Fusie van 6 gemeenten in Tegen: 84,7%; 63,6% Hoeksche Waard Voor: 15,3%

Cuijk Tracekeuze van een rijksweg Cuijk 2009 4 juni Bouw van Homburg Tegen: 57,6%; 43% Campus Voor: 42,4% (onderwijsinstelling en schouwburg) 2005 14-16 februari Herbestemming 2,7% Culemborgse kapel Dalfsen 2014 19 maart Heroverwegen Heroverwegen: 60% 66% voorgenomen besluit over kap van 120 bomen op de Rechterensedijk de Friese Meren 2013 13 november Naam van de gemeente: De Friese Meren: 49,8% Friese Meren of Fryske 42,4%; De Fryske Marren Marren: 41,6%; de rest leverde alternatieve naamsuggesties aan De Lier 2001 19 september Gemeentelijke herindeling Voor samengaan De 47% Lier, Maasland, Schipluiden: 31,2%; voor een grote gemeente Westland: 60%; voor samengaan De Lier, s Gravenzande, Monster, Naaldwijk, Wateringen / samenvoeging Schipluiden en Maasland: 8,7% Delft 2006 22 november Uitbreiding camping Tegen: 64,6%; 65,3% Delftse Hout Voor: 35,4%

Delft 1952 17 december Wenselijkheid Europese Voor: 93% 75% Grondwet Den Helder 2013 26 oktober Drie varianten voor bouw Variant 1 (volledige 15% nieuw gemeentehuis nieuwbouw): 85,7%; (internetreferendum) variant 2: 8,9%; variant 3: 5,3% Dongeradeel 2017 15 maart Naam van de gemeente Noardeast-Fryslân: 74,33% waarin Dongeradeel, 58,84%; Ferwerdadiel en Dokkumerlân: 31,17%; Kollumerland en Nieuw- Ie- en Lauwerslân: kruisland zouden opgaan 9,99% (drie opties: Dokkumerlân, Ie- en Lauwerslân en Noardeast-Fryslân

Doniawerstal 1974 29 mei Gemeentelijke herindeling: Tegen: 78,6%; 95,1% samenvoeging van twee Voor: 14,9%; gemeenten Geen mening: 6,5% Duiven 2008 23 april Drie door Plan A (De Tuin van 32,2% gemeentebestuur Duiven): 17,0%; Plan B voorbereide plannen voor (Een Uitnodigend herinrichting Centrum Dorpshard): 76,8%; Duiven plan C (Groen Hart Duiven): 15,4% Ede 2015 10 juni 3 vragen over (Vraag 1) 45,1% koopzondagen: (1) Vrije Ja: 32,5%; Ja, max. 12: openingstijden van alle 10,4%; Nee: 57,1% winkels in de gemeente (Vraag 2) Ede (2) Vrije openingstijden Ja: 40,3%; Ja, max. 12: van 7,2%; Nee: 52,5% supermarkten/bouwmarkt (Vraag 3) en in uw woonplaats (3) Ja: 34,3%; Ja, max. 12: Vrij openingstijden voor 11,8%; Nee: 53,9% alle winkels in Ede Centrum Eelde, Peize, 1976 22 mei Provinciale herinderling: Drenthe: 98% 85% Roden en indeling bij Drenthe, Zuidlaren Groningen of geen voorkeur? Eemnes 1975 10 december Herindeling: Eemland- Eemland-Harderwijk: 63% Harderwijk of Gooiland? 60%; Gooiland: 40% Egmond aan Zee 1975 20 december Gemeentelijke herindeling: Voor: 49%; 46,5% samenvoeging met Tegen: 51% Egmond-Binnen Eijsden 1996 29 mei Behoud zelfstandigheid van Voor: 97,3; 90,6% gemeente Tegen: 2,4% Emmen 1978 Instelling territoriale commissies (dorps/wijkraden) Enkhuizen 2002 30 oktober Grondverkoop voor Voor: 61,2%; 35,5% bouwplan: sloop Tegen: 38,8% ouderenwoningen en nieuwbouw Enschede 2001 17 oktober Bouw bedrijvenpark in Tegen: 84,7%; 26% natuurlijk gebied (Usseler Voor: 14,9% Es) Ferwerderadiel 2013 29 mei Twee vragen: (Vraag 1) Voor 34% (1) herindeling of zelfstandigheid: intensievere met andere 51,5%; voor gemeenten? (2) Favoriete herindeling: 46,5%; samenwerkingspartners: (Vraag 2) 56,5% voor Leeuwarden of combinatie indeling bij Dongeradeel-Dantumadiel- Dongeradeel- Kollummerland Dantumadeel- Kolummerland; 40,9% voor indeling bij Leeuwarden Ferwerderadiel 2017 15 maart Naam van de gemeente Dokkumerlân: 10,38%; 71,41 % waarin Dongeradeel, Ie- en Lauwerslân: Ferwerdadiel en 17%; Kollumerland en Nieuw- Noardeast-Fryslân: kruisland zouden opgaan 72,63% (drie opties: Dokkumerlân, Ie- en Lauwerslân en Noardeast-Fryslân

Gaasterland 1974 Gemeentelijke herindeling

Geldermalsen 2017 3-19 April Naam van de toekomstige en : 24,3%; fusiegemeente van : 43,4%; , Neerijnen Betuwewaard: 32,3% en Lingewaal Gemert 1996 27 november Gemeentenaam Gemert-Bakel: 45,8%; 55,3% Gemert: 42,7%; Rest: blanco Gendringen 1982 Grenswijziging met de Tegen: 71,8% 72,6% gemeenten Dinxperlo en Wisch Gorinchem 1999 20 januari Opening Voor: 40,9% 38,9% asielzoekerscentrum Gorinchem 2003 11 maart Voor of tegen openstelling Voor: 78,7%; 53,8% van Nieuwe Hoven voor Tegen: 20,5% tweerichtingsverkeer Gouderak 1976 Gemeentelijke herindeling: Tegen provincie- diverse varianten plannen: 94,5%; voor: 5,5%. Van de 94,5% koos 16% voor samenvoeging Gouderak en Berkenwoude Gouderak en 1983 Gemeentelijke herindeling Voor status quo: 74,4% Moordrecht 94,6%; voor samenvoeging van Moordrecht en Gouderak: 77,7% Groenlo 1974 29 mei Aansluiting bij gewest Twente: 45,2%; Oost- 99% Twente of gewest Oost- : 44,5% Gelderland Groesbeek, 2014 19 november Naam van de nieuwe Beg en Dal: 50,79%; 65,68% Millingen en fusiegemeente Groesbeek: 49,21% Ubbergen Groningen 1994 5 oktober Afsluiting Noorder- Voor afsluiting: 50,9%; 31% plantsoen voor auto's Tegen: 48,9%

Groningen 2001 21 februari Verbouwing Grote Markt Tegen: 81%; 56,5% w.o. Bouw ondergrondse Voor: 19% parkeergarage Groningen 2005 29 juni Plannen aanpak Grote Voor: 53,4%; 38,6% Markt Tegen: 46,6%

Haarlem 1991 6 maart Twee vragen: bebouwing Tegen bebouwing 43,3% van Verenigde Polders en Verenigde Polders: Brouwersvaartgebied 68,1%; Tegen bebouwing Brouwersvaartgebied: 74,6%

Haarlem 2017 19 juli Parkeerreferendum: voor Voor: 16,14%; Tegen: 18,51% of tegen pakket aan 83,53%; Blanco: 0,33% maatregelen om parkeren te moderniseren Haarlemmerliede 1975 30 september Indeling bij Amsterdam of Voor Haarlem-IJmond: 82,6% en Spaarnwoude Haarlem-Ijmond 97,7%; Voor Amsterdam: 2,3% Hardegarijp 1978 Moet dorpsraad 44,0% voor 50,7% Hardegarijp worden gehandhaafd?

Haren 2014 19 maart Gemeentelijke herindeling: Eens: 74,1%; 74,5% Fusie met Groningen en Oneens: 25,9% Ten Broeke Harlingen 2013 19 juni Voor fusie of voor Voor zelfstandigheid: 40,4% zelfstandigheid? 80,2%; Voor fusie: 19,8% Harmelen 1997 Gemeentelijke herindeling: Status quo: 81,1%; 51% samenvoeging met samenvoeging: 18,6% Woerden Haskerdijken en 1979 3 oktober Gemeentelijke herindeling Aansluiting bij 74,7% Nieuwebrug van de dorpen Haskerland of Haskerdijken en Skarsterlan: 68,7%; Nieuwebrug (toen: gem. Aansluiting Heerenveen en Heerenveen: 31,3% Haskerland) Heerenveen 1995 21 juni Aanleg van Internationaal Voor: 51,5%; 46,8% Bedrijvenpark Friesland Tegen: 48,5% (IBF), annex "Megapark" Heerjansdam 2005 5 oktober Herindelingsplan van Voor provincieplan 70,1% provincie Zuid-Holland plus (samengaan met alternatieve opties van Zwijndrecht): 3,3%; gemeentebestuur tegen elke herindeling: 29,1%; voor samengaan met Barendrecht: 24,4%; voor samengaan met Zwijndrecht: 20,0%; voor samengaan met Zwijndrecht en Hendrik Ido Ambacht: 25,4% Hengelo 1999 3 maart Vorming van Twentestad tegen: 92,1%; 64,2% door fusie van Enschede, Voor: 7,9% Hengelo, Borne Hillegom 1906 Keuze tussen kermis of een Meerderheid voor volksfeest volksfeest

Hilversum 2004 31 maart Parkeerverordening 2004 Tegen: 75,34%; 27,19% Voor: 24,66%

Hooglanderveen 1978 Instelling territoriale commissies (wijkraden) Huizen 2004 10 juni Verordening die komst Tegen: 72,8%; 51,84% gokhal mogelijk maakt Voor: 27,2%

Kloosterzande 1987 Bouw sporthal Tweederde tegen

Kollumerland en 2017 15 maart Naam van de gemeente Noardeast-Fryslân: 72,17% Nieuwkruisland waarin Dongeradeel, 78,74%; Ie- en Ferwerdadiel en Lauwerslân: 15,31%; Kollumerland en Nieuw- Dokkumerlân: 5,94%; kruisland zouden opgaan (drie opties: Dokkumerlân, Ie- en Lauwerslân en Noardeast-Fryslân

Korendijk 2003 12 november Fusie van 6 gemeenten in Tegen: 94,9%; 75,7% Hoeksche Waard Voor: 5,1% Landerd 2015 25 november Bestuurlijke toekomst Maashorstgemeente: 52% Landerd: 6 opties over 51,16%; zelfstandigheid en Zelfstandig: 28,29%; herindelingen Opsplitsen, Reek bij Oss: 24,45%; Samenvoeging met Uden: 19,14%; Samenvoeging met Oss: 7,23%; Opsplitsen, Reek bij Uden: 6,68%; Blanco: 0,03%; Ongeldig: 0,11% Landgraaf 2017 22 november Drie vragen over Vraag 1: Voor: 19,96%; 43,66% herindeling: 1. Voor of Tegen: 78,38% tegen fusie met Heerlen 2. Vraag 2: Voor: 46,48%; Voor of tegen intensieve Tegen: 24,36% samenwerking met behoud Vraag 3: Voor: 21,88%; zelfstandigheid 3. Voor of Tegen: 48,52% tegen herindeling met meer gemeentes Landsmeer 1994 2 maart Drie opties voor Beperkte uitbreiding: 64% woningbouw 45,7%; Alleen inbreilocaties: 41,0%; compleet nieuwe woonwijk: 13,8% Laren 1991 26 oktober Twee opties voor Bouwplan 1: 63,8%, 32,6% verbouwing bouwplan 2: ? ziekenhuisterrein (St. Jansterrein) Leersum 1996 11 september Gemeentelijke herindeling: Tegen: 86,1% 59,9% wel of niet samengaan met Voor: 13,6%; Maarn, Amerongen en Doorn? Leeuwarden 2006 24 mei Twee vragen over Voor 43% herinrichtingsplan Nieuw herinrichtingsplan: Zaailand (plein): Voor of 38%; tegen: 62%. tegen? Indien meerderheid Tweede vraag: variant voor, welke variant verkiest met pleinwand: 31%; u? zonder pleinwand: 14%; geen van beide want tegen: 51%; maakt niet uit: 4% Leeuwarderadeel 1995 8 maart Gemeentelijke herindeling: Voor: 3,4%; tegen: 82,6% samenvoeging met 86,1% Leeuwarden Leeuwarderadeel 2013 30 januari Gemeentelijke herindeling: Voor herindeling met 62,36% fuseren met Leeuwarden Leeuwarden: 77,28%, of fuseren met andere herindeling met gemeenten gemeente Noardwest- Fryslan: 17,47%; blanco/ongeldig: 5,25% Leiden 1991 6 maart Sluitingstijden horeca wel Tegen: 51,4%; 46,7% of niet vrijgeven Voor: 46,7%;

Leiden 2007 7 maart Aanleg van sneltram Tegen: 69%; 54,6% (lightrail) door Leiden Voor: 31% Leiden 1995 8 maart Bouwplan: sloop Koninklijk Tegen: 58% Militair Invalidentehuis en bouw 28 nieuwbouwwoningen en parkeergarage Leidschendam en 2001 9 mei Fusie tussen Leidschendam Voor fusie: 93%; 53% Voorburg en Voorburg i.v.m. Tegen: 7% (een uitslag Dreigende annexatie door voor beide Den Haag; referendum in gemeenten) deze 2 gemeenten gehouden Leidschendam, 1998 14 oktober Annexatie door Den Haag: Tegen annexatie: 74% Nootdorp, referendum gelijktijdig 98,1%; Voor: 1,9% Pijnacker, Rijswijk gehouden in 5 gemeenten (een uitslag voor alle 5 en Voorburg gemeenten) Lemelerveld 1992 10 juni Gemeentelijke herindeling: Vraag 1: Status quo: 79,1% (1) Moet Lemelerveld 43,7%; herindeling: geherindeeld worden? (2) 35,3%; Indien er tot herindeling Vraag 2: Dalfsen: besloten wordt, waar dan 46,7%; Ommen: bij? 36,9%; Heino: 8,3%; Raalte: 5,4%; geen voorkeur: ? Loenen 2006 22 november Gemeentelijke herindeling: Voor zelfstandigheid: 83% moet Loenen zelfstandig 80%; blijven of geherindeeld Voor herindeling: 20% worden? Maasland 2001 19 september Gemeentelijke herindeling Voor samenvoeging 64,4% Maasland en Schipluiden: 59,1%; voor een gemeente Westland: 40,9% Maurik 1980 Gemeentelijke herindeling Tegen herindeling: 74,1% 89,7%; indien toch herindeling, dan voor : 46,1%; voor Kesteren: 45,2% Meerssen 1996 8 mei Gemeentelijke herindeling: Voor samenvoeging 80,4% voor of tegen herindeling met Maastricht: 4,5%; van Meerssen bij tegen: 95,5% Maastricht? Megen, Haren en 1986 Gemeentelijke herindeling Voor een zelfstandig Macharen Megen c.a.: 98%

Menaldumadeel 1995 8 maart Gemeentelijke herindeling: Tegen: 89,3%; 76,5% moet Menaldumadeel wel Voor: 9,8% of niet samengaan met Leeuwarderadeel en Leeuwarden? Middelburg 2006 7 maart Locatie van te bouwen Optie verbouwen op 57,1% theater huidige locatie: 30%

Monster 2001 19 september Gemeentelijke herindeling Voor een gemeente 46,1% Westland: 95,4%; tegen: 4,7% Moordrecht 2006 september Gemeentelijke herindeling Voor fusie van 56% Moordrecht met Nieuwerkerk en Zevenhuizen- Moerkappelle: 92,8%; voor fusie met Gouda: 7,2% Naaldwijk 2001 19 september Gemeentelijke herindeling Voor een gemeente 44,8% Westland: 95,6%; tegen: 4,4%

Naarden 1912 Kermis Voor: 72,6%; Tegen: 27,4% Neede 2001 11 april Gemeentelijke herindeling: Voor fusie met 77% indien herindeling, dan met Eibergen: 63%; voor Eibergen of Haaksbergen? Haaksbergen: 37% Nieuwegein 1999 23 juni Verbouwing van het Voor Masterplan: 24,9% stadscentrum 25,6%; Tegen: 74,3% Nieuw-Ginneken 1995 8 maart Gemeentelijke herindeling: Voor: 97,8%; 76,6% vraag "De gehele gemeente Tegen: 2,2% Nieuw-Ginneken moet deel uitmaken van de nieuw te vormen gemeente Groene Gemeente" (Nieuw- Ginneken, Alphen en Chaam) Nij Altoena 1991 6 maart Wel of niet dorpsstatus Voor: 63,4%; 88,9% behouden Tegen: 34,8%

Nij Altoena 1999 10 juni Wel of niet dorpsstatus Voor: 92,3%; Tegen: 49,5% behouden 6,2%; Blanco: 0,8% Nij Altoena 2006 9 februari Dorpsstatus (bepalen Voor: 31% 91% komgrenzen van dorp Nij Altoena) Nijefurd 2010 25 november Naam van toekomstige Sudwest Fryslan: fusiegemeente van Sneek, 79,9%; Sneek-Sudwest Bolsward, Nijefurd, Fryslan 4%; geen van Wunseradiel en beide: 16,3% Wymbritseradiel (referendum in deze 5 gemeenten gehouden) 2006 7 maart Herbouw van donjon Voor: 60,2%; 55,7% (toren van oude burcht) Tegen: 38,8%

Nootdorp en 2000 29 november Fusie tussen Nootdorp en Voor fusie: 92% (een 54% Pijnacker Pijnacker; referendum in uitslag voor beide deze 2 gemeenten gemeenten) gehouden Onderbanken 2012 12 september Gemeentelijke herindeling: Niet fuseren: 44,4%; 69,4% niet fuseren; fuseren met fusie met Schinnen: Brunssum of fuseren met 31,4%; fusie met Schinnen Brunssum: 24,2% Oosterhout 2005 1 juni Openhouden van zwembad Tegen: 53,9%; 60,8% Surae voor 15 jaar met Voor: 46,1% kosten van 7 euro per huishouden Opperdoes 1975 Gemeentelijke herindeling: Noorderkoggenland: 67% indeling bij 77% Noorderkoggenland of Medemblik Oud-Beijerland 2003 12 november Fusie van 6 gemeenten in Tegen: 81% 52% Hoeksche Waard Voor: 19%

Renswoude 2008 3 december Gemeentelijke herindeling: Voor fusie met 65,6% fusie van Renswoude met Scherpenzeel en Scherpenzeel en Woudenberg: 19,3%; Woudenberg (RWS) of voor samenwerking samenwerking met met Veenendaal: Veenendaal? 80,7% Renswoude 2007 26 september Gemeentelijke herindeling: Voor zelfstandigheid: 83,7% moet Renswoude 98,4%; zelfstandig blijven? Tegen: 1,6%

Rijneveld 1991 14 september Naam van de gemeente Rijnwoude: 88%; 21% Vijfambachten: ?; Rijn en Veen: ? Rosmalen 1994 december Herindeling bij Den Bosch Ruime meerderheid (98%) tegen de herindeling

Rotterdam 1995 7 juni Vorming van stadsprovincie Tegen: 86,8% 42% met als gevolg opdeling Voor: 12,8% van Rotterdam in kleinere gemeenten Rotterdam 2016 30 november Woonvisie 2030: Tegen: 72,5%; 16,9% langetermijnplannen Voor: 25,6%; gemeente over bebouwing Blanco: 1,9% en wonen tussen 2016- 2030 Rotterdam 1976 Overheveling van Rotterdam: 87%; 90% (Kralingseveer) Kralingseveer naar Capelle Capelle: 13% of blijven bij Rotterdam

Ruurlo 2003 22 januari Gemeentelijke herindeling; Ja: 79,4%; 82,5% "Moet Ruurlo zelfstandig Nee: 20,6% blijven?" s Graveland 1996 12 juni Verkeersmaatregelen: Tegen: 91,6%; 55,2% plaatsing van 3 AFA's Voor: 8,4% (automatische fysieke afsluitingen) s Gravenzande 2001 19 september Gemeentelijke herindeling Voor een gemeente 38,8% Westland: 71,1%; voor samengaan s Gravenzande, Monster, Naaldwijk, Wateringen, De Lier, Maasland: 8,3%; tegen de voorgestelde samenwerkingsvorme n: 20,7% Schipluiden 2001 19 september Gemeentelijke herindeling Voor samenvoeging 59,7% Maasland en Schipluiden: 88,6%; voor een gemeente Westland: 11,4%

Schoonebeek 1974 Gemeentelijke herindeling

Sevenum 2008 6 maart Gemeentelijke herindeling: Voor zelfstandigheid: 62,3% zelfstandigheid van de 40,9%; tegen: 59,1% gemeente Sneek 2010 25 november Naam van toekomstige Sneek-Sudwest Fryslan fusiegemeente van Sneek, 52,8%; Bolsward, Nijefurd, Sudwest Fryslan: Wunseradiel en 29,6%; Wymbritseradiel Geen van beide: 17,6% (referendum in deze 5 gemeenten gehouden) Soest 2005 19 januari Grondverkoop voor aanleg Tegen: 70,7%; 39,9% van ecoduct Voor: 29,3%

Son en Breugel 2002 6 maart Gemeentelijke herindeling: Tegen: 87,7% 69,4% samenvoeging met Eindhoven Sprang-Capelle 1994 2 maart Twee vragen over 77% tegen herindeling gemeentelijke herindeling: met Waalwijk Voor of tegen herindelen? Zo ja, fuseren met Waspik en Gravenmoer of Waalwijk en Waspik? Stompwijk 1982 Gemeentelijke herindeling

Strijen 2003 12 november Fusie van 6 gemeenten in Tegen: 93,8%; 86,7% Hoeksche Waard Voor: 6,2% Tilburg 2009 4 juni Bouw megawinkelcentrum Tegen: 53,11%; 35,8% "avenTura" aan Voor: 46,25% Stadsentree Noord Udenhout Bouw van gemeentehuis

Uitgeest 1999 24 maart Gemeentelijke herindeling Voor zelfstandig Uitgeest: 77,7%; voor fusie met Castricum, Akersloot en Limmen (CAL): 18,8%; voor fusie met Heemskerk: 3,5% Utrecht 2002 15 mei Twee opties voor Visie A: 70,1%; 65% herstructurering Visie 1: 29,9% stationsgebied

Utrecht 2005 1 juni Uitbreiding van aantal Tegen: 65,3%; 60,5% koopzondagen Voor: 34,2%; Blanco: 0,5% Vlaardingen 1991 6 maart Invoering van het Voor: 66,8%; 47,9% referendum Tegen: 23,9%; Ongeldig: 9,3% Vleuten-De 1996 28 oktober Indeling bij Utrecht of Zelfstandig blijven: 85% Meern zelfstandig blijven 98% Voerendaal 2003 18 juni Gemeenschappelijke Tegen: 79,2%; 46% regeling Parkstad Voor: 20,8% Voorhout 2004 21 januari Gemeentelijke herindeling Tegen: 66,06%; 55,03% met Sassenheim en Voor: 33,94% Warmond Waddinxveen 2011 2 maart Gemeentelijke herindeling: Waddinxveen 69% Waddinxveen zelfstandig of zelfstandig: 91,3%; fusie met Gouda? fusie met Gouda: 8,0%; rest ongeldig/blanco Warmond 2004 21 januari Gemeentelijke herindeling Tegen: 52,3%; 52,29% met Sassenheim en Voor: 47,7% Voorhout Warnsveld 1972 29 november Gemeentelijke herindeling: Tegen opheffing: 96% voor of tegen opheffing gemeente Warnsveld 1981 26 mei Gemeentelijke herindeling In z'n geheel bij 80% Vorden: 48,7%; deels bij Zutphen, deels bij Vorden: 16,4%; In z'n geheel bij Zutphen: 11,6%; een gemeente Zutphen, Warnsveld en Vorden: 10,0% Wateringen 2001 19 september Gemeentelijke herindeling Voor een grote 47,3% gemeente Westland: 90,1%; voor samenvoeging van Wateringen, ‘s-Gravenzande, De Lier, Monster en Naaldwijk: 9,8% Weesp 2018 21 maart Gemeentelijke herindeling Amsterdam: 56,5%; 62,4% Gooise Meren: 42,6%; Blanco: 0,9%

Welsum 1990 25 oktober Overgang Welsum naar Tegen: 82,9%; 90,5% Gelderland Voor: 17,1%

Wijchen 2004 10 juni Drie door Variant 1: 47,3%; gemeentebestuur variant 2: 29,1%; voorgestelde varianten variant 3: 23,6% voor aanpak Markt Wormerland 2006 22 november Plan voor aanpak pand Voor: 59,8% 77,2% (o.a. Theater, grand cafe, museum, gokhal, fitnesscentrum, multifunctionele ruimte)

Wunseradiel 2010 25 november Naam van toekomstige Sudwest Fryslan: fusiegemeente van Sneek, 76,4%; Bolsward, Nijefurd, Sneek-Sudwest Fryslan Wunseradiel en 4,7%; Wymbritseradiel Geen van beide: 18,9% (referendum in deze 5 gemeenten gehouden) Wymbritseradiel 2010 25 november Naam van toekomstige Sudwest Fryslan: fusiegemeente van Sneek, 70,8%; Bolsward, Nijefurd, Sneek-Sudwest Fryslan Wunseradiel en 12,9%; Wymbritseradiel Geen van beide: 16,3% (referendum in deze 5 gemeenten gehouden) Zaanstad 1975 Instelling territoriale commissies (wijkraden)

Zaanstad 2001 28 november Vestiging gevangenis in Tegen: 83,8%; 42% Vijfhoekpark Voor: 16,2% Zaanstad 2007 19 september Vijf door de gemeente Plan "Nieuwe hart van 33,8% (alleen in voorbereide Rooswijk" wint Rooswijk) bouwplanopties voor de Bannehof na verplaatsing oud gemeentehuis Zandvoort 1997 28 mei Parkeerbeleid centrum Tegen: 92,8%; 48,7% Voor: 7,2%;

Zoetermeer 1979 Instelling territoriale Voor instelling 30% commissies (wijkraden) wijkraden: 73% Zoetermeer 1995 8 maart Uitbreiding of sluiting van Variant A (uitbreiding): 47,4% zwembad Het Keerpunt 64%; variant B (sluiting): 27,1%; geen van beide: 7,0% Zuidwolde 1994 2 maart Gemeentelijke herindeling: Voor plattelands- 95,5% nieuwe grote gemeente: 92,2%; plattelandsgemeente of voor samenvoeging samenvoeging met met Hoogeveen: 6,7%, Hoogeveen blanco: 1,1% Zwolle 1996 23 oktober Herinrichting/bebouwing Tegen: 91,3% 32% van locatie Zuidbroeklaan- Voor: 8,7%; Koelwaterkanaal

Zwolle 2005 2 maart Verordening op de Tegen: 76,6%; 41,4% speelautomatenhallen Voor: 23,4% 2005 (uitbreiding mogelijkheden voor gokhallen)