Gehouden gemeentelijke referenda in Nederland Door Arjen Nijeboer & Thijs Vos Bijgewerkt tot: 30 mei 2018 Dit is een uittreksel uit een grotere database (waarin ook gegevens over het gevolg van het referendum, de aanwezigheid van opkomstdrempels en of die gehaald zijn, het soort referendum – raadplegend, raadgevend of volksinitiatief -, de rechtsgrond, enz. zijn opgenomen). Er zijn voor 1906 geen gemeentelijke referenda bekend. Een aantal lokale referenda zijn enkel in een gedeelte van een gemeente gehouden. Er is in het moderne Nederland (1815- heden) voor zover bekend nooit een provinciaal referendum gehouden en slechts driemaal een landelijk referendum (op 1 juni 2005 over de Europese Grondwet, op 6 april 2016 over het Associatieverdrag tussen de Europese Unie en Oekraïne en op 21 maart 2018 over de wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2018). Plaats Jaar Dag Onderwerp Uitslag Opkomst Aalten 2009 11 februari Naam van de gemeente Aalten 63,1%, Aalten- 64,4% Dinxperloo 27,4%, Grensland 5,2%, Heerlijkheid Bredevoort 3,5%, Heurneland 0,7%. Aarlanderveen 1983 Gemeentelijke herindeling Aarlanderveen 1984 Gemeentelijke herindeling Almelo 1914 Herinvoering van de kermis Alphen a/d Rijn, 2012 30 april Naam van nieuwe Optie Rijn en Boskoop en fusiegemeente waarin Gouweland krijgt Rijnwoude Alphen a/d Rijn, Boskoop meeste stemmen en Rijnwoude zouden (gewogen), gevolgd opgaan (vier opties voor door Alphen aan den fusienaam: Alphen a/d Rijn, Rijn. Andere 2 opties Rijn en Gouweland, krijgen erg weinig Groenerijn, Gouwerijn) stemmen. Referendum in de 3 genoemde gemeenten gehouden. Amersfoort 1995 Winkelsluitingstijden: Voor: 25,7%; 50,5% extra openingen op zon- en Tegen: 74,3% feestdagen Amsterdam 1992 25 maart Autoverkeer binnenstad 53,0% voor inperking 27,7% autoverkeer (plan A); 47,0% voor ‘lichtere’ variant (plan B). Amsterdam 1995 17 mei Bouwplannen weiland Vrije Tegen: 87%; 38% Geer Voor: 13% Amsterdam 1995 17 mei Vorming van stadsprovincie Tegen: 93,2%; 39,8% Voor: 6,1% Amsterdam 1997 19 maart Aanleg van IJburg Tegen: 60%; 41% Voor: 40% Amsterdam 1997 25 juni Aanleg Noord-Zuidlijn Tegen: 65,1%; 22% (metro) Voor: 34,9% Amsterdam 2001 25 april Invoering Stadsdeel Tegen: 86,8%; 22,5% Binnenstad Voor: 13,2% Amsterdam 2002 15 mei Externe verzelfstandiging Tegen: 66,1% 63,8% van het Gemeente- vervoerbedrijf (GVB) Amsterdam 2008 16 april Bebouwing van max. 20% Tegen: 69%; 16% (3 buurten in van Domela Voor: 31% Westerpark) Nieuwenhuisplantsoen Amsterdam 1997 22 januari Betaald parkeren Tegen: 76% (Spaarndammer- buurt) Amsterdam 2014 19 maart Twee varianten voor Variant 2+: 16.458; (Stadsdeel herinrichting van de variant NUL: c. 13.000 Centrum) Elandsgracht: variant 2+ van de Stadsdeelraad (verhuizing van de parkeerplaats) en variant NUL van omwonenden (behoud parkeerplaats) Amsterdam 2010 9 juni Bouw ondergrondse Voor: 50,7%; 43,79% (Stadsdeel West) parkeergarage onder Tegen: 49,3% Singelgracht Apeldoorn 1979 Gemeentelijke/provinciale herindeling Arnhem 2007 6 juni Drie varianten voor aanleg Variant Sluis: 47%; 10,3% haven in Rijnbooggebied variant Lang: 41,3%; variant Kort: 11,7% Arnhem 2013 15 mei Bouw kunstencluster: Tegen: 85,4%; 17,7% gebouw voor Museum van Voor: 14,6% Moderne Kunst en Focus Filmtheater Arnhem 2016 30 november Wijziging gebiedsvisie: Voor: 64,3%; 24,12% Ontwikkeling en Tegen: 34,9% Bebouwing in Stadsblokken-Meinerswijk Assendelft 1984 Gemeentelijke herindeling Bakel en 1995 Gemeentelijke herindeling Milheeze Balgoy 1977 Gemeentelijke herindeling: Wychen: 57% 97% overgang naar Heumen of Wychen Bemmel 2001 19 september Naam van nieuwe Lingewaard: 46,2%; 59,4% fusiegemeente Huessen: 28,9%; Betuwe-Oost: 6,2%; Doornenburg: 15,5%; Bovenlinge: 3,3%; Benthuizen 2011 2 maart Gemeentelijke herindeling: Fusie met Alphen- 80% fusie met Alphen-Boskoop- Boskoop-Rijnwoude: Rijnwoude of fusie met 70,3%; fusie met Zoetermeer? Zoetermeer: 29,7% Berkel-Enschot 1994 25 mei Gemeentelijke herindeling: Samengaan met 81,1% aansluiting bij Udenhout of Udenhout: 98,4%; bij Tilburg? samengaan met Tilburg: 1,4% Beverwijk 2007 7 maart Aanpak van twee Plan A (golfbaan): 42,5% voormalige 35,6%; plan B (park): vuilstortplaatsen 64,4% Bolsward 1952 17 december Wenselijkheid Europese Voor Europese 88% Grondwet Grondwet: 97% Bolsward 2010 25 november Naam van toekomstige Sudwest Fryslan: fusiegemeente van Sneek, 64,4%; Sneek-Sudwest Bolsward, Nijefurd, Fryslan 4,3%; geen van Wunseradiel en beide: 31,3% Wymbritseradiel (referendum in deze 5 gemeenten gehouden) Borculo Provinciale herindeling; overgang naar Overijssel Breda 1995 8 maart Nieuw zwembad in het Van Tweederde voor Van Sonsbeeckpark of nieuw Sonsbeeckpark; zwembad naast het NAC- eenderde voor naast stadion? NAC-stadion Cromstrijen 2003 12 november Fusie van 6 gemeenten in Tegen: 84,7%; 63,6% Hoeksche Waard Voor: 15,3% Cuijk Tracekeuze van een rijksweg Cuijk 2009 4 juni Bouw van Homburg Tegen: 57,6%; 43% Campus Voor: 42,4% (onderwijsinstelling en schouwburg) Culemborg 2005 14-16 februari Herbestemming 2,7% Culemborgse kapel Dalfsen 2014 19 maart Heroverwegen Heroverwegen: 60% 66% voorgenomen besluit over kap van 120 bomen op de Rechterensedijk de Friese Meren 2013 13 november Naam van de gemeente: De Friese Meren: 49,8% Friese Meren of Fryske 42,4%; De Fryske Marren Marren: 41,6%; de rest leverde alternatieve naamsuggesties aan De Lier 2001 19 september Gemeentelijke herindeling Voor samengaan De 47% Lier, Maasland, Schipluiden: 31,2%; voor een grote gemeente Westland: 60%; voor samengaan De Lier, s Gravenzande, Monster, Naaldwijk, Wateringen / samenvoeging Schipluiden en Maasland: 8,7% Delft 2006 22 november Uitbreiding camping Tegen: 64,6%; 65,3% Delftse Hout Voor: 35,4% Delft 1952 17 december Wenselijkheid Europese Voor: 93% 75% Grondwet Den Helder 2013 26 oktober Drie varianten voor bouw Variant 1 (volledige 15% nieuw gemeentehuis nieuwbouw): 85,7%; (internetreferendum) variant 2: 8,9%; variant 3: 5,3% Dongeradeel 2017 15 maart Naam van de gemeente Noardeast-Fryslân: 74,33% waarin Dongeradeel, 58,84%; Ferwerdadiel en Dokkumerlân: 31,17%; Kollumerland en Nieuw- Ie- en Lauwerslân: kruisland zouden opgaan 9,99% (drie opties: Dokkumerlân, Ie- en Lauwerslân en Noardeast-Fryslân Doniawerstal 1974 29 mei Gemeentelijke herindeling: Tegen: 78,6%; 95,1% samenvoeging van twee Voor: 14,9%; gemeenten Geen mening: 6,5% Duiven 2008 23 april Drie door Plan A (De Tuin van 32,2% gemeentebestuur Duiven): 17,0%; Plan B voorbereide plannen voor (Een Uitnodigend herinrichting Centrum Dorpshard): 76,8%; Duiven plan C (Groen Hart Duiven): 15,4% Ede 2015 10 juni 3 vragen over (Vraag 1) 45,1% koopzondagen: (1) Vrije Ja: 32,5%; Ja, max. 12: openingstijden van alle 10,4%; Nee: 57,1% winkels in de gemeente (Vraag 2) Ede (2) Vrije openingstijden Ja: 40,3%; Ja, max. 12: van 7,2%; Nee: 52,5% supermarkten/bouwmarkt (Vraag 3) en in uw woonplaats (3) Ja: 34,3%; Ja, max. 12: Vrij openingstijden voor 11,8%; Nee: 53,9% alle winkels in Ede Centrum Eelde, Peize, 1976 22 mei Provinciale herinderling: Drenthe: 98% 85% Roden en indeling bij Drenthe, Zuidlaren Groningen of geen voorkeur? Eemnes 1975 10 december Herindeling: Eemland- Eemland-Harderwijk: 63% Harderwijk of Gooiland? 60%; Gooiland: 40% Egmond aan Zee 1975 20 december Gemeentelijke herindeling: Voor: 49%; 46,5% samenvoeging met Tegen: 51% Egmond-Binnen Eijsden 1996 29 mei Behoud zelfstandigheid van Voor: 97,3; 90,6% gemeente Tegen: 2,4% Emmen 1978 Instelling territoriale commissies (dorps/wijkraden) Enkhuizen 2002 30 oktober Grondverkoop voor Voor: 61,2%; 35,5% bouwplan: sloop Tegen: 38,8% ouderenwoningen en nieuwbouw Enschede 2001 17 oktober Bouw bedrijvenpark in Tegen: 84,7%; 26% natuurlijk gebied (Usseler Voor: 14,9% Es) Ferwerderadiel 2013 29 mei Twee vragen: (Vraag 1) Voor 34% (1) herindeling of zelfstandigheid: intensievere met andere 51,5%; voor gemeenten? (2) Favoriete herindeling: 46,5%; samenwerkingspartners: (Vraag 2) 56,5% voor Leeuwarden of combinatie indeling bij Dongeradeel-Dantumadiel- Dongeradeel- Kollummerland Dantumadeel- Kolummerland; 40,9% voor indeling bij Leeuwarden Ferwerderadiel 2017 15 maart Naam van de gemeente Dokkumerlân: 10,38%; 71,41 % waarin Dongeradeel, Ie- en Lauwerslân: Ferwerdadiel en 17%; Kollumerland en Nieuw- Noardeast-Fryslân: kruisland zouden opgaan 72,63% (drie opties: Dokkumerlân, Ie- en Lauwerslân en Noardeast-Fryslân Gaasterland 1974 Gemeentelijke herindeling Geldermalsen 2017 3-19 April Naam van de toekomstige Waal en Linge: 24,3%; fusiegemeente van West Betuwe: 43,4%; Geldermalsen, Neerijnen Betuwewaard: 32,3% en Lingewaal Gemert 1996 27 november Gemeentenaam Gemert-Bakel: 45,8%; 55,3% Gemert: 42,7%; Rest: blanco Gendringen 1982 Grenswijziging met de Tegen: 71,8% 72,6% gemeenten Dinxperlo en Wisch Gorinchem 1999 20 januari Opening Voor: 40,9% 38,9% asielzoekerscentrum Gorinchem 2003 11 maart Voor of tegen openstelling Voor: 78,7%; 53,8% van Nieuwe Hoven voor Tegen: 20,5% tweerichtingsverkeer Gouderak 1976 Gemeentelijke herindeling: Tegen provincie- diverse varianten plannen: 94,5%; voor: 5,5%. Van de 94,5% koos 16% voor samenvoeging Gouderak en Berkenwoude Gouderak en 1983 Gemeentelijke herindeling Voor status quo: 74,4% Moordrecht 94,6%; voor samenvoeging van Moordrecht en Gouderak: 77,7% Groenlo 1974 29 mei Aansluiting bij gewest Twente: 45,2%; Oost- 99% Twente of gewest Oost- Gelderland: 44,5% Gelderland Groesbeek, 2014 19 november Naam van de nieuwe Beg en Dal: 50,79%; 65,68% Millingen en fusiegemeente Groesbeek: 49,21% Ubbergen Groningen 1994 5 oktober Afsluiting Noorder- Voor afsluiting: 50,9%; 31% plantsoen