Ilias Saxelmwifo Universitetis Entomologiisa Da Biokontrolis Kvleviti Centri Entomology and Biocontrol Research Centre of Ilia State University

Home , Aculus, Laburnum alpinum, Ribes sanguineum

ilias saxelmwifo universitetis entomologiisa da biokontrolis kvleviTi centri Entomology and Biocontrol Research Centre of Ilia State University

თეა არაბული Tea Arabuli ვაზის მავნებელი ტეტრანიხისებრი (Acari: Tetranychoidea) ტკიპები Vitis Pest Tetranychoid (Acari: Tetranychoidea) Mites

ნაშრომი დაფინანსდა შოთა რუსთაველის ეროვნული სამეცნიეერო ფონდის მიერ. გრანტი N 2-2/05

The monograph was financed by Sota Rustaveli national scientific fond SRNSF. grant N 2-2/05

გამომცემლობა ”უნივერსალი”

Pulishing House “UNIVERSAL”

თბილისი - Tbilisi 2011

უდკ (UDC)

ე

თბილისი 0179, ჭავჭავაძის გამზ. 31. ტელ. 220164

Tbilisi 0179, Chavchavadze avenieu 31. Tel.: 995 32 220164 www.iliauni.edu.ge

რედაქტორი: ერისტო ყვავაძე

ბიოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი

Editor: Eristo Kvavadze

Doctor of Biological Sciences

გამომცემლობა ”უნივერსალი”, 2011

თბილისი, ჭავჭავაძის გამზ. 19, ტელ: 22 36 09, 8(99) 17 22 30

E-mail: [email protected]

ISBN 978-9941-12-507-2

2 შ ი ნ ა ა რ ს ი

1. შესავალი 2. მავნებელი ტეტრანიხისებრი ტკიპების შესწავლის ისტორია, მრავალფეროვნება და გავრცელება

3. ვაზის კულტურა საქართველოში და ტეტრანიხისებრი ტკიპების მავნებლობა

4. მასალა და მეთოდიკა 1. საიტების დახასიათება 2. მასალის შეგროვება 3. პრეპარატების მომზადება და რკვევა

5. საკუთარი გამოკვლევები: 1. კახეთის რეგიონის ვაზის მავნებელი ტეტრანიხისებრი (Acari: Tetranychoidea) ტკიპები

2. Eotetranychus pruni - ის და მისი ბუნებრივი მტრის (Phytoseius plumifer) რიცხოვნების დინამიკა ვაზზე 3. ვაზზე აღრიცხული უხერხემლო ცხოველები და მათი როლი

6. დასკვნა 7. ციტირებული ლიტერატურა

3 შ ე ს ა ვ ა ლ ი

ტეტრანიხისებრი ტკიპები (Tetranychoidea) ობობასნაირთა კლასს განეკუთვნებიან, ისინი ფართოდ არიან გავრცელებულნი მთელს დედამიწაზე, გვხვდებიან ყველგან სადაც ყვავილოვანი მცენარეები იზრდება და წარმოადგენენ ხილის, ბოსტნეულის, მარცვლოვანი კულტურების, დეკორატიული და ველურად მოზარდი მცენარეების საშიშ მავნებლებს. მცენარეების პარაზიტი ტეტრანიხისებრი ტკიპები მცირე ზომის (0,40-0,5 მმ), სუსტად ქიტინიზებული საფარველის მქონე ცხოველებია, რომელთა დანახვა ბუნებრივ პირობებში შეუიარაღებელი თვალით შეუძლებელია. ტეტრანიხები ძლიერ სპეციალიზებული ფიტოფაგები არიან, თუმცა ზოგიერთი სახეობა ფართოდ გავრცელებული პოლიფაგების სახით გვხვდება.

ტეტრანიხისებრ ტკიპებს მჩხვლეტავ-მწუწნავი ტიპის პირის აპარატი აქვთ, ისინი იკვებებიან მცენარეების ქლოროფილის შემცველი ორგანოებით: ფოთლებით, ყლორტებით, აგრეთვე ყვავილებით და ნაყოფებით. ტკიპების მიერ მცენარეთა დაზიანების შედეგად ვითარდება ქლოროზი, ნეკროზი, ზიანდება ნაყოფების ზედაპირი და წარმოიქმნება გალები, რაც აფერხებს მცენარეში მიმდინარე სასიცოცხლო პროცესებს და იწვევს მოსავლიანობის შემცირებას. ტეტრანიხებს ზიანი მოაქვთ იმ თვალსაზრისითაც, რომ მცენარეთა ვირუსების აქტიური გადამტანები არიან და დაავადებების ფართოდ გავრცელებას უწყობენ ხელს (Рекк 1959). ეკონომიკური თვალსაზრისით მცენარეების პარაზიტი ტეტრანიხისებრი ტკიპების ბიოლოგიის და ეკოლოგიის შესწავლა და მათთან ბრძოლის მეთოდების შემუშავება მეტად მნიშვნელოვანია.

ტეტრანიხისებრი ტკიპები, როგორც სხვა კულტურული მცენარეების, ასევე ვაზის საშიშ მავნებლებს წარმოადგენენ. ადრეულ პერიოდში ტეტრანიხებს ვაზის მეორეხარისხოვან პარაზიტებად მიიჩნევდნენ, რაც ზოგ რაიონში და ვაზის ზოგიერთ ჯიშთან მიმართებაში მართლაც ასეა, თუმცა შემდგომში ჩატარებულმა კვლევებმა აჩვენა, რომ გარკვეულ შემთხვევებში ტკიპების მავნებლობა ვაზზე უფრო უარყოფით შედეგს იძლევა, ვიდრე მწერების და სხვა დაავადებების (Принц, 1932).

ტეტრანიხისებრი ტკიპების საკვებს ვაზის ფოთლების უჯრედის პლაზმა წარმოადგენს, რომელსაც ისინი ქსოვილებიდან წუწვნის საშუალებით იღებენ. სტილეტით ჩხვლეტის შედეგად ირღვევა ფოთლის საფარველის მთლიანობა და მუქი წერტილები ჩნდება, რომლებიც თანდათან დიდდება და ყავისფერი ლაქების სახეს იღებს. ფოთლის დაზიანებულ ადგილზე უჯრედი წყვეტს განვითარებას, მის ირგვლივ კი ცოცხალი უჯრედები განაგრძობენ ზრდას, ცოცხალი და მკვდარი უჯრედების ასეთი განლაგების გამო ფოთოლი

4 იკრუნჩხება და დეფორმირდება, ხოლო დაზიანებული ადგილები ხმება. იმ შემთხვევაში, თუ ლაქები ფოთოლის მთელ ზედაპირს დაიკავებს, ფოთოლი კვდება და ვარდება, ამის შემდგომ მცენარეში მიმდინარე სასიცოცხლო პროცესები სუსტდება და იგი წყვეტს ზრდა-განვითარებას ( რუსიაშვილი, 1956).

ვაზის დაზიანება ტეტრანიხისებრი ტკიპებით განსაკუთრებით ინტენსიურია გაზაფხულზე, როდესაც ახალ გამოტანილ ფოთლებზე დიდი რაოდენობით განსახლდება ნაზამთრი ტკიპები. ვაზის ნორმალური ზრდის პირობებში, როდესაც ტემპერატურა და ტენიანობა ოპტიმალურია, ტკიპებით გამოწვეული ზიანი ნაკლებად თვალსაჩინოა, თუმცა, თუ რაიმე გარემოების გამო ვაზის ნორმალური ზრდა შეფერხდა, ზიანიც აშკარად შესამჩნევი ხდება. ასეთ შემთხვევაში, ახალგაზრდა ფოთლები ნაადრევად ყვითლდება და იწყებს ჩამოცვენას, რის გამოც მცენარე სუსტდება, რაც ყურძნის, არა მარტო წლიური მოსავლის შემცირებას იწვევს, არამედ უარყოფითად აისახება მეორე წლის მოსავალზეც.

ვაზის ტეტრანიხისებრი ტკიპებით დაზიანების შედეგად, ფოთლებში იცვლება სუნთქვის ინტენსივობა, კლებულობს ქლოროფილის (26%) და კაროტინის შემცველობა, იზრდება მარტივი (36.5%) და რთული (30.6%) შაქრების რაოდენობა, ყურძენში მცირდება “C” ვიტამინი, როგორც აღდგენილი, ისე დაჟანგული ფორმით; კლებულობს შაქრიანობა 3.1 %-მდე, ხოლო მჟავიანობა იზრდება 1%-მდე. რაც შეეხება მოსავლის რაოდენობას, ის 1 ჰექტარზე 77%-ით მცირდება. ძლიერი დაზიანების დროს კი მცენარე კვდება (დოლიძე, 1966). კვლევის მიზანს შეადგენდა კახეთში ვაზის პარაზიტი ტეტრანიხისებრი ტკიპების მრავალფეროვნების და ყველაზე ფართოდ გავრცელებული სახეობის ბიოლოგიის შესწავლა.

5 მავნებელი ტეტრანიხისებრი ტკიპების შესწავლის ისტორია, ბიომრავალფეროვნება და გავრცელება

ტეტრანიხისებრი ტკიპების შესახებ პირველი სამეცნიერო შრომები 1832 წლით თარიღდება (Dufour, 1832). მომდევნო პერიოდში ამ მიმართულებით მუშაობდნენ კოხი (Koch,1836; 1838) და დონადიეუ (Donnadieu, 1875). შემდგომ საუკუნეში ტეტრანიხისებრი ტკიპების მიერ გამოწვეული ზარალის შესამცირებლად, მათი შესწავლა უფრო აქტიურად მიმდინარეობდა: ამერიკაში (Banks, 1900; Ewing, 1909; McGregor, 1919; 1928; 1936; 1941; 1945;1950; 1959; Oudemans, 1931; Pritchard and Baker, 1952,1955; Tuttle and Baker, 1968; Jeppson, Keifer and Baker, 1975.), ევროპის ქვეყნებში (Hirst, 1920, Vitzthum, 1929, Geijskes 1939; Womersley, 1940), ყაზახეთში (Вайнштейн, 1951,1960), სასომხეთში (Багдасарян, 1957) და აზერბაიჯანში (Халилова, 1963). საქართველოში (Лившиц, 1932; Reck, 1937, 1947, 1953, 1959, 1976;). ვაზის პარაზიტი ტეტრანიხისებრი (Tetranychoidea) ტკიპები ძირითადად განეკუთვნებიან ორ ოჯახს - ბრტყელტანიანი (Tenuipalpidae) და აბლაბუდიან (Tetranychidae) ტკიპებს და შვიდ გვარს - Bryobia, Eotetranychus, Oligonychus, Panonychus, Petrobia, Schizonobia, Tetranychus. დღეისათვის მსოფლიოში ჩვეულებრივ ვაზზე - Vitis vinifera აღრიცხულია 40 სახეობის ტეტრანიხისებრი ტკიპა (ცხრ. 1), რომლებიც მნიშვნელოვან ზიანს აყენებენ ვაზს თითქმის ყველა ქვეყანაში. ვაზის მავნებელი ტეტრანიხისებრი ტკიპების მრავალფეროვნებით გამოირჩევა აზიის (27 სახეობა), სამხრეთ ამერიკის (23 სახეობა) და აფრიკის (22 სახეობა) ქვეყნები. ვაზის მავნებელი ტეტრანიხისებრი ტკიპების შემდეგი ათი სახეობა (Bryobia praetiosa Koch, 1836, Oligonychus punicae (Hirst, 1926), Panonychus citri (McGregor, 1916), Panonychus ulmi (Koch, 1836), Petrobia (Petrobia) latens (Müller, 1776), Petrobia (Tetranychina) harti (Ewing, 1909), Tetranychus kanzawai Kishida, 1927, Tetranychus ludeni Zacher, 1913, Tetranychus turkestani (Ugarov & Nikolskii, 1937), Tetranychus urticae Koch, 1836) გავრცელებულია ყველა კონტინენტზე. ფართოდ გავრცელებულ სახეობებს შორის არის სპეციფიური სახეობებიც, რომლებიც ვაზზე მხოლოდ კონკრეტულ ტერიტორიაზე არიან აღრიცხული. აზიისათვის სპეციფიურია ოთხი სახეობის პარაზიტი ტეტრანიხისებრი ტკიპი: Eotetranychus geniculatus Ehara, 1969, Eotetranychus kankitus Ehara, 1955, Oligonychus litchii Lo & Ho, 1989, Tetranychus truncatus Ehara, 1956; ჩრდილოეთ ამერიკისთვის ოთხი: Eotetranychus truncatus Estebanes & Baker, 1968, Eotetranychus willamettei (McGregor, 1917), Eotetranychus yumensis (McGregor, 1934), Tetranychus pacificus McGregor, 1919; სამხრეთ ამერიკისათვის კი სპეციფიურია სამი სახეობა: Eotetranychus vinealis Flechtmann, 1993, Oligonychus acugni (Livshits, 1968), Oligonychus anonae Paschoal, 1970.

6 ცხრილი 1. მსოფლიოს ვაზის მავნებელი ტეტრანიხისებრი ტკიპების სია

N სახეობები აზია აფრიკა ევროპა

ამერიკა ამერიკა სამხრეთ სამხრეთ ავსტრალია ჩრდილოეთ 1 2 3 4 5 6 7 8 1 Bryobia praetiosa Koch, 1836 + + + + + +

2 Eotetranychus carpini + + + + (Oudemans, 1905) 3 Eotetranychus geniculatus + Ehara, 1969 4 Eotetranychus kankitus Ehara, + 1955 5 Eotetranychus pruni + + + + (Oudemans, 1931) 6 Eotetranychus rubiphilus + + Reck, 1948 7 Eotetranychus sexmaculatus + + + (Riley, 1890) 8 Eotetranychus smithi + + + Pritchard & Baker, 1955 9 Eotetranychus truncatus + Estebanes & Baker, 1968 10 Eotetranychus vinealis + Flechtmann, 1993 11 Eotetranychus willamettei + (McGregor, 1917) 12 Eotetranychus yumensis + (McGregor, 1934) 13 Eutetranychus banksi + + + + (McGregor, 1914) 14 Eutetranychus orientalis + + + + (Klein, 1936) 15 Oligonychus acugni + (Livshits, 1968) 16 Oligonychus anonae + Paschoal, 1970

7 17 Oligonychus bicolor (Banks, + + + + 1894) 18 Oligonychus biharensis (Hirst, + + + + + 1924) 19 Oligonychus coffeae (Nietner, + + + + + 1861) 20 Oligonychus litchii Lo & + Ho, 1989 21 Oligonychus mangiferus + + + + (Rahman & Sapra, 1940) 22 Oligonychus milleri + + + (McGregor, 1950) 23 Oligonychus peruvianus + + (McGregor, 1917) 24 Oligonychus punicae (Hirst, + + + + + + 1926) 25 Oligonychus vitis Zaher & + + Shehata, 1965 26 Oligonychus yothersi + + + (McGregor, 1914) 27 Panonychus citri (McGregor, + + + + + + 1916) 28 Panonychus ulmi (Koch, 1836) + + + + + +

29 Petrobia (Petrobia) latens + + + + + + (Müller, 1776) 30 Petrobia (Tetranychina) harti + + + + + + (Ewing, 1909) 31 Schizonobia viticola Meyer, + 1987 32 Tetranychus kanzawai + + + + + + Kishida, 1927 33 Tetranychus ludeni Zacher, + + + + + + 1913 34 Tetranychus mcdanieli + + McGregor, 1931 35 Tetranychus neocaledonicus + + + + + André, 1933 36 Tetranychus pacificus + McGregor, 1919 37 Tetranychus piercei + + McGregor, 1950

8 38 Tetranychus truncatus Ehara, + 1956 39 Tetranychus turkestani + + + + + + (Ugarov & Nikolskii, 1937) 40 Tetranychus urticae Koch, + + + + + + 1836 სულ 27 17 22 27 23 17

აზიაში ვაზზე პარაზიტობს ტეტრანიხისებრი ტკიპების 27 სახეობა (ცხრ. 2). ვაზის მავნებელი ტეტრანიხისებრი ტკიპების მრავალფეროვნებით გამოირჩევა შემდეგი ქვეყნები: ჩინეთი, სადაც ყველაზე მეტი 24 სახეობაა გავრცელებული, იაპონია - 19, ინდოეთი - 18, ხოლო ირანიდან 11 სახეობაა ცნობილი (http://www.montpellier.inra.fr/CBGP/spmweb). აზერბაიჯანში რეგისტრირებულია პარაზიტი ტკიპების 7 სახეობა (Халилова, 1963), სასომხეთში - 6 (Багдасарян, 1957), რუსეთის აღმოსავლეთ ნაწილში (აზიურ ნაწილში) - 6, თურქეთში - 9, ყაზახეთში - 6 (Вайнштейн, 1960), ტაჯიკეთში - 3, უზბეკეთში - 3, პაკისტანში - 8, ავღანეთში - 3, , ერაყში - 5, ქუვეითში - 2, ინდონეზიაში - 7, ვიეტნამში კი 8 სახეობაა (http://www.montpellier.inra.fr/CBGP/spmweb). აღნიშნულთაგან აზიის თითქმის ყველა ქვეყანაში გავრცელებულია ტეტრანიხისებრი ტკიპების შემდეგი სახეობები: Eotetranychus pruni, (Oudemans, 1931), Panonychus ulmi, (Koch, 1836), Tetranychus turkestani (Ugarov & Nikolskii, 1937), Tetranychus urticae Koch, 1836. ცხრილი 2 აზიის ქვეყნებში ვაზზე გავრცელებული ტეტრანიხისებრი ტკიპების სია

ი

N სახეობები

ერაყი ირანი უვეითი ჩინეთი იაპონია რუსეთი ქ ვიეტნამი ავღანეთი ყაზახეთი ინდოეთი თურქეთი პაკისტანი ტაჯიკეთი უზბეკეთი სასომხეთი ინდონეზია აზერბაიჯან

1 Bryobia praetiosa Koch, + + + + + + + 1836 2 Eotetranychus carpini + + + + + (Oudemans, 1905) 3 Eotetranychus geniculatus + + Ehara, 1969 4 Eotetranychus kankitus + + Ehara, 1955 5 Eotetranychus pruni + + + + + + + + +

9 (Oudemans, 1931) 6 Eotetranychus rubiphilus + + + Reck, 1948 7 Eotetranychus + + + sexmaculatus (Riley, 1890) 8 Eotetranychus smithi + + Pritchard & Baker, 1955 9 Eutetranychus orientalis + + + + + + + + + + (Klein, 1936) 10 Oligonychus bicolor + (Banks, 1894) 11 Oligonychus biharensis + + (Hirst, 1924) 12 Oligonychus coffeae + + + + + (Nietner, 1861) 13 Oligonychus litchii Lo & Ho, 1989 14 Oligonychus mangiferus + + (Rahman & Sapra, 1940) 15 Oligonychus punicae + (Hirst, 1926) 16 Oligonychus yothersi + (McGregor, 1914) 17 Panonychus citri + + + + + + + + + (McGregor, 1916) 18 Panonychus ulmi (Koch, + + + + + + + + + + + + 1836) 19 Petrobia (Petrobia) latens + + + + + + + (Müller, 1776) 20 Petrobia (Tetranychina) + + + harti (Ewing, 1909) 21 Tetranychus kanzawai + + + + Kishida, 1927 22 Tetranychus ludeni + + + Zacher, 1913 23 Tetranychus + + + + neocaledonicus André, 1933 24 Tetranychus piercei + + + + McGregor, 1950 25 Tetranychus truncatus + + + + Ehara, 1956 26 Tetranychus turkestani + + + + + + + + + + +

10 (Ugarov & Nikolskii, 1937) 27 Tetranychus urticae Koch, + + + + + + + + + + + 1836

სულ

7 6 6 9 6 3 3 8 3 5 2 7 8 11 24 18 19

ევროპაში ვაზზე პარაზიტობს ტეტრანიხების 17 წარმომადგენელი (ცხრ. 3). ტეტრანიხისებრი ტკიპების ფაუნა ყველაზე მრავალფეროვანია შემდეგ ქვეყნებში: საფრანგეთშ მავნებლის 12 სახეობაა აღრიცხული, ესპანეთსა და საბერძნეთში 11-11, იტალიაში კი 10. ევროპის დანარჩენ ქვეყნებში სახეობების რაოდენობა შედარებით ნაკლებია: უნგრეთსა და ჰოლანდიაში პარაზიტი ტკიპების 8 – 8 სახეობაა აღრიცხული, გერმანიაში, პოლონეთსა და პორტუგალიაში 7 – 7 სახეობა, შვეიცარიასა და უკრაინაში 6 – 6 (Горбунова, 1975), ბულგარეთი, რუსეთი (ევროპული ნაწილი), ფინეთი და რუმინეთი 5 – 5 სახეობით არის წარმოდგენილი, დანიაში 4 სახეობის ტკიპი პარაზიტობს ვაზზე, ხოლო ბელგიას და ნორვეგიაში 3 – 3 (http://www.montpellier.inra.fr/CBGP/spmweb). მათგან ოთხი სახეობა Bryobia praetiosa Koch, 1836, Eotetranychus carpini, (Oudemans, 1905) , Panonychus ulmi, (Koch, 1836) და Tetranycus urticae, Koch, 1836 ფართოდ არის გავრცელებული მთელს ევროპაში და მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია ვაზის პარაზიტებს შორის (Bassino, Baillod, 1982). ცხრილი 3 ევროპის ქვეყნებში ვაზზე გავრცელებული ტეტრანიხისებრი ტკიპების სია

N სახეობები

ეთი შვედეთი ფინეთი ნორვეგია დანია ჰოლანდია ბელგია გერმანია საფრანგეთი ესპანეთი პორტუგალია იტალია საბერძნეთი პოლონეთი ბულგარეთი უნგრეთი რუმინეთი შვეიცარია უკრაინა რუს 1 Bryobia praetiosa + + + + + + + + + + + + + + + Koch, 1836 2 Eotetranychus carpini + + + + + + + + + + + (Oudemans, 1905) 3 Eotetranychus pruni + + + + + + + + + + + + (Oudemans, 1931) 4 Eotetranychus + + + + rubiphilus Reck, 1948 5 Eutetranychus banksi + (McGregor, 1914)

11 6 Eutetranychus + + orientalis (Klein, 1936) 7 Oligonychus bicolor + + (Banks, 1894) 8 Oligonychus punicae + (Hirst, 1926) 9 Panonychus citri + + + + + + + + + (McGregor, 1916) 10 Panonychus ulmi + + + + + + + + + + + + + + + + + + + (Koch, 1836) 11 Petrobia (Petrobia) + + + + + + + latens (Müller, 1776) 12 Petrobia + + + + + + (Tetranychina) harti (Ewing, 1909) 13 Tetranychus kanzawai + Kishida, 1927 14 Tetranychus ludeni + + + + + Zacher, 1913 15 Tetranychus + mcdanieli McGregor, 1931 16 Tetranychus + + + + + + + + + + + turkestani (Ugarov & Nikolskii, 1937) 17 Tetranychus urticae + + + + + + + + + + + + + + + + + + + Koch, 1836

სულ 3 5 3 4 8 3 7 7 7 5 8 5 6 6 5 12 11 10 11

აფრიკაში ვაზის მავნებელი ტკიპების 22 სახეობაა გავრცელებული (ცხრ. 4), მათშორის ტეტრანიხების ყველაზე მეტი 13 სახეობა აღრიცხულია ეგვიპტეში. მაროკოში, მოზამბიკსა და ტუნისში ტეტრანიხისებრი ტკიპების 8 – 8 სახეობაა, მავრიტუსში - 6, ზიმბაბვეში - 5, კონგოსა და ნიგერში 4 – 4, ეთიოპიაში, სენეგალსა და ზამბიაში 3 – 3, ანგოლაში, მავრიტანიაში, სუდანსა და უგანდაში 2 – 2, ხოლო მალიდან მხოლოდ ერთი სახეობაა ცნობილი. აფრიკაში ვაზის მავნებელი ტეტრანიხისებრი ტკიპების სახეობებიდან

12 ყველაზე ფართოდ არის გავრცელებული სამი სახეობა: Eutetranychus orientalis (Klein, 1936), Tetranychus neocaledonicus André, 1933, Tetranychus urticae Koch, 1836.

ცხრილი 4 აფრიკის ქვეყნებში ვაზზე გავრცელებული ტეტრანიხისებრი ტკიპების სია

ე

ვ N სახეობები ბ მალი კონგო ზამბია უგანდა

მაროკო ანგოლა სუდანი ტუნისი ნიგერია ეგვიპტე ეთიოპია ზიმბა სენეგალი მოზამბიკი მავრიტუსი მავრიტანია 1 Bryobia praetiosa Koch, 1836 + +

2 Eotetranychus carpini + + (Oudemans, 1905) 3 Eotetranychus pruni + + (Oudemans, 1931) 4 Eotetranychus smithi Pritchard & Baker, 1955 5 Eutetranychus banksi + (McGregor, 1914) 6 Eutetranychus orientalis + + + + + + + + + (Klein, 1936) 7 Oligonychus bicolor (Banks, 1894) 8 Oligonychus biharensis (Hirst, + 1924) 9 Oligonychus coffeae (Nietner, + + + + + + + + 1861) 10 Oligonychus mangiferus + + + (Rahman & Sapra, 1940) 11 Oligonychus punicae (Hirst, + 1926) 12 Oligonychus vitis Zaher & + Shehata, 1965 13 Panonychus citri (McGregor, + + + 1916) 14 Panonychus ulmi (Koch, 1836) + + +

15 Petrobia (Petrobia) latens + + (Müller, 1776) 16 Petrobia (Tetranychina) harti + + + + + (Ewing, 1909)

13 17 Schizonobia viticola Meyer, 1987 18 Tetranychus kanzawai Kishida, + 1927 19 Tetranychus ludeni Zacher, + + + + + + 1913 20 Tetranychus neocaledonicus + + + + + + + + + André, 1933 21 Tetranychus turkestani + + (Ugarov & Nikolskii, 1937) 22 Tetranychus urticae Koch, + + + + + + + + + + + + + 1836

სულ 2 4 3 1 2 6 8 8 4 2 3 8 2 3 5 13

სამხრეთ ამერიკაში ვაზის მავნებელი ტეტრანიხისებრი ტკიპების 23 სახეობაა აღრიცხული (ცხრ. 5). სამხრეთ ამერიკის კონტინენტზე ვაზის მავნებელი ტეტრანიხისებრი ტკიპების სახეობრივი მრავალფეროვნებით გამოირჩევიან შემდეგი ქვეყნები: ბრაზილია 14 სახეობით, კოსტა-რიკა 13 სახეობით, კოლუმბია 12 სახეობით და ჩილე 10 სახეობით. კუბაში 9 სახეობის ტეტრანიხისებრი ტკიპა პარაზიტობს ვაზზე, არგენტინასა და ვენესუელაში 8 – 8 სახეობაა, გვადელუპეში 7, ელ-სალვადორი, პარაგვაი და პერუ კი 6 – 6. 5 სახეობის ტეტრანიხისებრი ტკიპაა რეგისტრირებული გონდურასში, გვატემალაში, ნიკარაგუასა და პანამაში კი 4 – 4.

ცხრილი 5 სამხრეთ ამერიკის ქვეყნებში ვაზზე გავრცელებული ტეტრანიხისებრი ტკიპების სია

რიკა - N სახეობები ვადორი ლ კუბა პერუ ჩილე პანამა სა პარაგვაი ბოლივია - ეკვადორი ნიკარაგუა არგენტინა ბრაზილია კოლუმბია გვატემალა ვენესუელა კოსტა გვადელუპე გონდურასი

ელ ტრინიდადი და ტობაგო და ტრინიდადი

1 Bryobia praetiosa Koch, + + + + + + + + 1836 2 Eotetranychus vinealis + Flechtmann, 1993

14 3 Eutetranychus banksi + + + + + + + + + + + + + + + (McGregor, 1914) 4 Oligonychus acugni + (Livshits, 1968) 5 Oligonychus anonae + Paschoal, 1970 6 Oligonychus biharensis + + (Hirst, 1924) 7 Oligonychus coffeae + + + + + (Nietner, 1861) 8 Oligonychus mangiferus + + + + (Rahman & Sapra, 1940) 9 Oligonychus milleri + (McGregor, 1950) 10 Oligonychus peruvianus + + + + + + + (McGregor, 1917) 11 Oligonychus punicae (Hirst, + + + + + + + + + + + + 1926) 12 Oligonychus vitis Zaher & + Shehata, 1965 13 Oligonychus yothersi + + + + + + + + + + (McGregor, 1914) 14 Panonychus citri + + + + + + + + + + + (McGregor, 1916) 15 Panonychus ulmi (Koch, + + + + + + 1836) 16 Petrobia (Petrobia) latens + + (Müller, 1776) 17 Petrobia (Tetranychina) + + + + + harti (Ewing, 1909) 18 Tetranychus kanzawai + Kishida, 1927 19 Tetranychus ludeni Zacher, + + + + + + + + + + 1913 20 Tetranychus neocaledonicus + + + + + + + + André, 1933 21 Tetranychus piercei McGregor, 1950 22 Tetranychus turkestani + + + (Ugarov & Nikolskii, 1937) 23 Tetranychus urticae Koch, + + + + + + + + + + + + + + 1836

სულ 8 2 9 4 6 7 4 5 4 4 6 8 3 8 14 10 12 13

ჩრდილოეთ ამერიკის კონტინენტზე ვაზზე რეგისტრირებულია ტეტრანიხისებრი ტკიპების 27 სახეობა (ცხრ. 6), მათგან ყველაზე მეტი 25 სახეობა აღრიცხულია ამერიკის შეერთებულ შტატებში. კალიფორნიასა და ვაშინგტონში ძირითადად შემდეგი სახეობები პარაზიტობენ: Tetranychus pacificus, McGregor, 1919, Eotetranychus Willamettei,( McGregor, 1917), Tetranycus urtica, Koch, 1836, რომელთა წინააღმდეგ საბრძოლველად წარმატებით იყენებენ ბიოკონტროლს (http://www. ipm.ucdavis.edu/PMG/r302400111.html). ტეტრანიხისებრი ტკიპების 18 სახეობა პარაზიტობს მექსიკაში, კანადაში კი მხოლოდ 8 სახეობაა. ტეტრანიხისებრი ტკიპების შემდეგი 5 სახეობა: Bryobia praetiosa, Eotetranychus carpini, Panonychus citri, Tetranychus pacificus, Tetranychus urticae რეგისტრირებულია ჩრდილოეთ ამერიკის ყველა ქვეყანაში.

ცხრილი 6 ჩრდილოეთ ამერიკის ქვეყნებში ვაზზე გავრცელებული ტეტრანიხისებრი ტკიპების სია

ამერიკის კანადა მექსიკა N სახეობები შეერთებული შტატები 1 Bryobia praetiosa Koch, 1836 + + +

2 Eotetranychus carpini + + + (Oudemans, 1905) 3 Eotetranychus pruni + (Oudemans, 1931) 4 Eotetranychus sexmaculatus + (Riley, 1890) 5 Eotetranychus smithi + Pritchard & Baker, 1955 6 Eotetranychus truncatus + Estebanes & Baker, 1968 7 Eotetranychus willamettei + (McGregor, 1917) 8 Eotetranychus yumensis + + (McGregor, 1934)

16 9 Eutetranychus banksi + + (McGregor, 1914) 10 Oligonychus bicolor (Banks, + + 1894) 11 Oligonychus biharensis + (Hirst, 1924) 12 Oligonychus coffeae (Nietner, + 1861) 13 Oligonychus milleri + + (McGregor, 1950) 14 Oligonychus peruvianus + + (McGregor, 1917) 15 Oligonychus punicae (Hirst, + + 1926) 16 Oligonychus yothersi + + (McGregor, 1914) 17 Panonychus citri (McGregor, + + + 1916) 18 Panonychus ulmi (Koch, + + 1836) 19 Petrobia (Petrobia) latens + + (Müller, 1776) 20 Petrobia (Tetranychina) harti + + (Ewing, 1909) 21 Tetranychus kanzawai + + Kishida, 1927 22 Tetranychus ludeni Zacher, + + 1913 23 Tetranychus mcdanieli + + McGregor, 1931 24 Tetranychus neocaledonicus + André, 1933 25 Tetranychus pacificus + + + McGregor, 1919 26 Tetranychus turkestani + + (Ugarov & Nikolskii, 1937) 27 Tetranychus urticae Koch, + + + 1836

17 სულ 25 8 18

ავსტრალოაზიის ზოოგეოგრაფიულ ოლქში ვაზის პარაზიტი ტეტრანიხისებრი ტკიპების 18 სახეობაა (ცხრ. 7), რომელთაგან სახეობრივი მრავალფეროვნებით გამოირჩევა ავსტრალია - 25 სახეობა. (http://www.montpellier.inra.fr/CBGP/spmweb). (http://www. ipm.ucdavis.edu/PMG/r302400111.html). (http://www.grapesociety.org/2000meetingproceedings/mitecontrol.htm1)

ცხრილი 7 ავსტრალიასა და მის მიმდებარე კუნძულებზე ვაზზე გავრცელებული ტეტრანიხისებრი ტკიპების სია

N სახეობები ფიჯი ახალი ახალი გვინეა ტასმანია ზელანდია ავსტრალია

1 Bryobia praetiosa Koch, 1836 + +

2 Eotetranychus sexmaculatus + + (Riley, 1890) 3 Eutetranychus orientalis (Klein, + 1936) 4 Oligonychus biharensis (Hirst, + + + 1924) 5 Oligonychus coffeae (Nietner, + + + 1861) 6 Oligonychus mangiferus + (Rahman & Sapra, 1940) 7 Oligonychus milleri (McGregor, + 1950) 8 Oligonychus punicae (Hirst, + 1926) 9 Panonychus citri (McGregor, + + + 1916) 10 Panonychus ulmi (Koch, 1836) + + +

18 11 Petrobia (Petrobia) latens + + + (Müller, 1776) 12 Petrobia (Tetranychina) harti + (Ewing, 1909) 13 Tetranychus kanzawai Kishida, + + 1927 14 Tetranychus ludeni Zacher, 1913 + + + +

15 Tetranychus neocaledonicus + + + + André, 1933 16 Tetranychus piercei McGregor, + 1950 17 Tetranychus turkestani (Ugarov + & Nikolskii, 1937) 18 Tetranychus urticae Koch, 1836 + + + +

სულ 16 8 5 5 6

ზემოთქმულიდან გამომდინარე თვალსაჩინოა, რომ ტეტრანიხები გვხვდებიან თითქმის ყველა კონტინენტზე და საფრთხეს უქმნიან როგორც ვაზს, ისე სხვა კულტურულ მცენარეებს. ამდენად, მათი გამოვლენა და შესწავლა საკმაოდ აქტუალურია. სხვადასხვა ქვეყანაში მავნებლის წინააღმდეგ საბრძოლველად განსხვავებულ მეთოდებს მიმართავენ, იყენებენ ბიოლოგიურ, ქიმიურ და მექანიკურ მეთოდებს, თუმცა დღეისათვის ბრძოლის ყველაზე უფრო ეფექტურ ღონისძიებად მიჩნეულია ბრძოლის ბიოლოგიური მეთოდი, რომელიც მევენახეობის დარგში მომუშავე მეწარმეებს აძლევს საშუალებას ზედმეტი დანახარჯების გარეშე არეგულირონ მავნებლის რიცხოვნობა და ასეთი გზით დაიცვან მცენარეები, რაც თავის მხრივ გაზრდის მოსავლიანობას.

19 ვაზის კულტურა საქართველოში და ტეტრანიხისებრი ტკიპების მავნებლობა საქართველო მეღვინეობის უძველესი კულტურის მქონე ქვეყანაა, ღვინო ოდითგანვე იყო საქართველოს ეკონომიკის მნიშვნელოვანი საფუძველი. მევენახეობის დარგის არსებობა და ღვინის დაყენების უძველესი ტრადიცია, ჯერ კიდევ, ძვ. წ. III ათასწლეულით თარიღდება (მ. რამიშვილი), თუმცა შემდგომმა გამოკვლევებმა აჩვენა, რომ ვაზი უფრო ადრე ძვ. წ. VI-V საუკუნეებში უნდა ყოფილიყო გავრცელებული (ქართლი, შულავერი, ხრამი), რაც იმაზე მიუთითებს, რომ საქართველოში ვაზის მოშენების, გაკულტურებისა და ღვინის დაყენების ტრადიცია 8 ათასი წლის წინ დაიწყო (ლ. ჭილაშვილი, 2004). საქართველო თავისი გეოგრაფიული და კლიმატურ-ზონალური ფაქტორების მიხედვით ერთ-ერთია იმ რეგიონებს შორის სადაც მოხდა ველური ვაზის მოშენება. არქეოლოგიურადაა დადასტურებული ველურიდან კულტურულზე გარდამავალი ნიშნის მქონე ვაზის ჯიშები (შულავერში აღმოჩენილი ვაზის წიპწები უახლოვდება კულტურული ვაზის - Vinifera sativa-ს წიპწებს), რომლებიც მსოფლიოში უძველესად ითვლება (ძვ.წ. VI-V). ამ დროიდან მოყოლებული ათასწლეულების მანძილზე საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში გამოყვანილი იქნა ვაზის მრავალი ჯიში, მათი გამოვლენა და შესწავლა დღემდე ინტენსიურად მიმდინარეობს. საქართველო ვაზის ჯიშების დიდი მრავალფეროვნებით გამოირჩევა, განსხვავებული გეოკლიმატური პირობები მნიშვნელოვნად განსაზღვრავდნენ ვაზის ჯიშების თავისებურებას, გარეგნულ იერს და ღვინის ხარისხს. დღეისათვის საქართველოში 500-მდე ვაზის ჯიშია აღწერილი. საქართველოს ცალკეული კუთხეების მიხედვით, ივ. ჯავახიშვილის გამოკვლევების თანახმად, ასეთი სურათი ისახება: ჰერეთში (საინგილო) ვაზის 9 ჯიშია, მათ შორის, ყველაზე მეტად გავრცელებულია საფერავი და საკმელა. კახეთში აღწერილია 66 ჯიში, მათგან 17 შავი ჯიშისაა, 36-თეთრი და 13-ის ფერი ცნობილი არ არის. განსაკუთრებით გავრცელებულია: რქაწითელი, თითა, თავკვერი, საფერავი, შავი ბუდეშური, ხიხვი, კუმსი, ხარისთვალა, მწვანე. ქართლში გავრცელებული ყოფილა 40 ჯიშის ვაზი. ქვემო ქართლში განსაკუთრებით – საფერავი და მწვანე, შიდა ქართლში კი ძელშავი, ხარისთვალა, შავთითა, რქაწითელი, დიღმური. მესხეთში 5 ჯიშია დადასტურებული: თითა, ხარისთვალა, ცხენისძუა, საღვინე და ბუდეშური. იმერეთში 42 ჯიშია აღწერილი. მათ შორისაა: ძელშავი, მელისკუდა, საფერავი, ადანასური, ჩხავერი, კვირისტავა, კრახუნა. რაჭაში სულ 59 ჯიშია აღწერილი (ძველშავი, ფეროვანი, ალექსანდროული, ალადასტური, საკმელა, ციცქა, ცოლიკოური, კრახუნა). ლეჩხუმში შემორჩენილია 36 ჯიში (ოჯალეში, ალექსანდროული, ალადასტური, ყუნწმაგარი, თეთრაწმინდა). სამეგრელოში აღწერილია 53 ვაზის ჯიში (ხარდანი, შონური, აკიდო, ტოროკუჩხი, კიკაჩა,

20 ჩეკოლოში). გურიაში ვაზის 59 ჯიშია (სემხო, აკიდო, მტევანდიდი, ჩხავერი, ღორისთვალა). აჭარაში 26 ჯიშია (ხარისთვალა, ცხენისძუძუ, ჯინეში, ჭოდი, ბროლა, ხევარდული). შავშეთ-კლარჯეთში კი გადარჩენილია 26 ჯისის ვაზი (ბუტკო, შიშველი, ხალთური, ზხალაკი, ჯინეში). ყველა კუთხეს ქონდა თავისი დამახასიათებელი ვაზი და ღვინოც, მაგრამ მათ შორის თავისი ხარისხით და პოპულარობით კახური ღვინო გამოირჩეოდა. როგორც ავღნიშნეთ საქართველოში კულტურული ვაზის უამრავი ჯიშია გავრცელებული, ამასთან ერთად, შემორჩენილია ველურად მოზარდი ვაზიც, თუმცა საუკუნეების განმავლობაში ვაზის დაზიანება ხდებოდა მავნებელის მიერ, რაც გახდა ზოგიერთი მეტად მნიშვნელოვანი ჯიშის გადაშენების და სამუდამოდ მოსპობის მიზეზი. ამდენად, ვაზის დაავადებების გამომწვევი მიზეზებისა და პარაზიტების შესწავლა მეტად მნიშვნელოვანია. ვაზის მავნებელი ტეტრანიხისებრი ტკიპები, გვხვდება როგორც აღმოსავლეთ, ასევე დასავლეთ საქართველოს თითქმის ყველა რაიონში. შესწავლილია კახეთის რეგიონში გავრცელებული კულტურული ვაზის პარაზიტი ტეტრანიხისებრი ტკიპების სახეობრივი მრავალფეროვნება და მათ მიერ გამოწვეული დაზიანებები. მნიშვნელოვანია ის გარემოება, რომ ასეთი კვლევა, ზოოლოგიური კუთხით საქართველოში არ ჩატარებულა. Aარსებობს შრომები: ალექსიძე, ლეკიშვილი, 1938; ალექსიძე, 1953; რუსიაშვილი, სულხანიშვილი, 1954; რუსიაშვილი, 1956; ბათიაშვილი, ბაღდავაძე, ელერდაშვილი, 1959; დოლიძე, 1964; 1966, დეკანოიძე, 1957, 1968; ქარუმიძე, კუპრეიშვილი, 1959, ასევე, მნიშვნელოვანია ჩუბინიშვილის (1994) მიერ ჩატარებული გამოკვლევა, სადაც ტეტრანიხისებრი ტკიპების მავნებლობაზე, მათ მიერ მცენარის დაზიანების ხარისხზე და ქიმიური ბრძოლის მეთოდებზეა საუბარი, თუმცა ვაზის პარაზიტი ტეტრანიხისებრი ტკიპების სახეობრივ მრავალფეროვნებაზე და მათ ბუნებრივ მტრებზე არაფერია ცნობილი. ჩვენი კვლევის დაწყებამდე საქართველოში ვაზზე რეგისტრირებული იყო ოთხი სახეობის ტეტრანიხისებრი ტკიპა: Eotetranychus pruni (Oudemans,1931), Tetranychus telarius (Hirst,1920), Panonychus ulmi (Koch, 1836), Brevipalpus lewisi McGregor,1949 (Reck, 1959; დეკანოიძე, 1968).

21 მასალა და მეთოდიკა ვაზის მავნებელი ტეტრანიხისებრი ტკიპების ფაუნა გამოკვლეულია კახეთის რეგიონში, 2010 წლის აპრილიდან ოქტომბრის ჩათვლით. ტეტრანიხისებრი ტკიპების ფაუნის ამოწურვის მიზნით მასალის მოპოვება წარმოებდა როგორც სტაციონალური მეთოდით, ასევე ერთჯერადი გასვლებით. საიტების დახასიათება ტეტრანიხისებრი ტკიპების რიცხოვნობის დინამიკა გამოკვლეულია თელავის რაიონში, სოფელ გულგულასთან (ნადკორა) მდებარე ჯი-ვი-ეს-ის ღვინის ქარხნის კუთვნილ ვენახში (სურ. 1; სურ. 3). სამეურნეო თვალსაზრისით მნიშვნელოვან ვაზის ორ ჯიშებზე – “რქაწითელსა” და ”საფერავზე”. რქაწითელზე ტეტრანიხისებრი ტკიპების დინამიკის შესწავლის მიზნით შერჩეულ იქნა ოთხი წერტილი: რქაწითელი I - 41°57'21.77"N, 45°27'41.42"E; რქაწითელი II - 41°57'15.49"N, 45°27'54.49"E; რქაწითელი III - 41°57'21.53"N, 45°27'23.18"E; რქაწითელი IV - 41°57'29.05"N, 45°27'32.75"E. ხოლო საფერავზე ორი: საფერავი I - 41°57'35.32"N, 45°27'39.09"E; საფერავი II - 41°57'45.20"N, 45°27'50.88"E. საიდანაც მასალის მოპოვება მიმდინარეობდა დეკადურად (ყოველ 10 დღეში ერთხელ), აპრილიდან ნოემბრამდე. ტეტრანიხისებრი ტკიპების მასალის შეგროვება ერთჯერადი გასვლების შედეგად მოხდა კახეთის რეგიონის თითქმის ყველა რაიონში (სურ. 2), გასვლებმა მოიცვა: თელავი, ახმეტა, ყვარელი, ლაგოდეხი, გურჯაანი, სიღნაღი, დედოფლისწყარო, საგარეჯო. თითოეულ რაიონში მასალის მოპოვება წარმოებდა 1000² მეტრი ფართობის მქონე ვენახებიდან, ოთხ წერტილში (საიტებს შორის მანძილი იყო 100 მეტრი). მასალის აღების წერტილები და მათი კოორდინატებია: 1. ქედი - რქაწითელი (სურ. 4): 1 - N41°.41.513´, E046°.37.038´; 2 - N41°.41.554´, E046°.36.968´; 3 - N41°.41.483´, E046°.36.967´; 4 - N41°.41.520´, E046°.36.904´. 2. ლაგოდეხი - რქაწითელი (სურ. 5): 1 - N41°.80.997´, E046°.26.249´; 2 - N41°.80.978´, E046°.26.347´; 3 - N41°.80.890´, E046°.26.327´; 4 - N41°.80.907´, E046°.26.216´. 3. კაბალი - საფერავი: 1 - N41°.83.594´, E046°.09.642´; 2 - N41°.83.658´, E046°.09.512´; 3 - N41°.83.594´, E046°.09.405´; 4 - N41°.83.514´, E046°.09.546´. 4. ახალსოფელი - საფერავი. 1 - N41°.86.792´, E046°.00.856´; 2 - N41°.86.898´, E046°.00.746´; 3 - N41°.86.962´, E046°.00.655´; 4 - N41°.87.050´, E046°.00.760´. 5. წიწკანაანთსერი - რქაწითელი: 1 - N41°.91.848´, E045°.84.369´; 2 - N41°.91.801´, E045°.84.477´; 3 - N41°.91.708´, E045°.84.398´; 4 - N41°.91.752´, E045°.84.275´. 6. გავაზი - რქაწითელი: 1 - N41°.51.358´, E045°.52.410´; 2 - N41°.51.396´, E045°.52.419´; 3 - N41°.51.390´, E045°.52.437´; 4 - N41°.91.353´, E045°.52.434´.

დინამიკის შესწავლის წერტილები ის - Eotetranychus pruni

- სურ. 1. თელავი; ნადკორა

მასალის მოპოვების წერტილები მოპოვების მასალის სურ. 2. ტეტრანიხისებრი ტკიპების ტკიპების ტეტრანიხისებრი 2. სურ.

სურ. 3. ნადკორას ვენახი (რქაწითელი).

რქაწითელი.

- ქედი

სურ. 4.

26 7. შილდა - საფერავი (სურ. 6): 1 - N41°.98.077´, E045°.68.758´; 2 - N41°.97.990´, E045°.68.684´; 3 - N41°.97.025´, E045°.68.806´; 4 - N41°.98.003´, E045°.68.877´. 8. გრემი - საფერავი: 1 - N41°.99.842´, E045°.61.296´; 2 - N41°.99.855´, E045°.61.169´; 3 - N41°.99.952´, E045°.61.221´; 4 - N41°.99.957´, E045°.61.348´. 9. ჯუგაანი - რქაწითელი: 1 - N41°.59.823´, E046°.01.915´; 2 - N41°.59.772´, E046°.01.858´; 3 - N41°.59.773´, E046°.01.772°; 4 - N41°.59.854´, E046°.01.748´. 10. კარდენახი - რქაწითელი: 1 - N41°.68.640´, E045°.86.968´; 2 - N41°.68.686´, E45°.87.043´; 3 - N41°.68.605´, E045°.87.135´; 4 - N41°.68.571´, E045°.87.070´. 11. ულიანოვკა - მწვანე: 1 - N41°.57.458´, E045°.83.643´; 2 - N41°.5.509´, E045°.83.687´; 3 - N41°.57.501´, E045°.83.710´; 4 - N41°.57.556´, E045°.83.779´. 12. ჩალაუბანი - რქაწითელი: 1 - N41°.62.106´, E045°.82.306´; 2 - N41°.61.977´, E045°.82.269´; 3 - N41°.61.990´, E04°.82.188´; 4 - N41°.62.123´, E045°.82.187´. 13. მელაანი - რქაწითელი: 1 - N41°.62.751´, E045°.74.172´; 2 - N41°.62.844´, E045°.72.216´; 3 - N41°.62.882´, E045°.74.099´; 4 - N41°.62.788´, E045°.74.050´. 14. ბოგდანოვკა - რქაწითელი: 1 - N41°.64.275´, E045°.60.114´; 2 - N41°.64.337´, E045°.60.106´; 3 - N41°.64.336´, E045°.59.983´; 4 - N41°.64.272´, E045°.59.994´. 15. ვერხვიანი - რქაწითელი: 1 - N41°.67.610´, E045°.53.226´; 2 - N41°.67.600´, E045°.53.274´; 3 - N41°.67546´, E045°.53.315´; 4 - N41°.67.525´, E045°.53.234´; 16. ნაფარეული - ადრეული შარდონე: 1-1 - N42°.01.852´, E045°.54.866´; 1-2- N42°.01.712´, E045°.55.058´; 1-3 - N42°.01.653´, E045°.54.977´; 1-4 - N42°.01.797´, E045°.54.787´. 17. ნაფარეული - კაბერნე: 2-1 - N42°.01.752´, E045°.54.866´; 2-2 - N42°.01.712´, E045°.54.721´; 2-3 - N42°.02.000´, E045°.54.672´; 2-4 - N42°.01.882´, E045°.54.838´. 18. ნაფარეული - რქაწითელი: 3-1 - N42°.01.657´, E045°.54.902´; 3-2- N42°.01.800´, E045°.54.920´; 3-3 - N42°.01.957´, E045°.54.980´; 3-4 - N42°.01.697´, E045°.54.787´. 19. ახმეტა - რქაწითელი: 1 - N42°.05.232´, E045°.22.302´; 2 - N42°.05.2127´, E045°.22.330´; 3 - N42°.05.279´, E045°.22.378´; 4 - N42°.05.181´, E045°.22.329´. 20. ქისტაური - მწვანე: 1 - N42°.00.724´, E045°.26.835´; 2 - N42°.00.586´, E045°.26.798´; 3 - N42°.00.569´, E045°.26.913´; 4 - N42°.00.696´, E045°.26.955´; 21. ალავერდი - რქაწითელი: 1 - N42°.01.788´, E045°.38.295´; 2 - N42°.01.862´, E045°.38.272´; 3 - N42°.01.831´, E045°.38.427´; 4 - N42°.01.764´, E045°.38.386´. 22. რუისპირი - რქაწითელი: 1 - N41°.94.215´, E045°.42.664´; 2 - N41°.94.247´, E045°.42.541´; 3 - N41°.94.284´, E045°.42.556´; 4 - N41°.94.250´, E045°.42.687´. 23. კურდღელაური - რქაწითელი: 1 - N41°.55.267´, E045°.29.232´; 2 - N41°.55.189´, E045°.47.345´; 3 - N41°.55.230´, E045°.30.310´; 4 - N41°.55.168´, E045°.52.007´. 24. წინანდალი - რქაწითელი: 1 - N41°.55.447´, E045°.27.401´; 2 - N41°.55.450´, E045°.27.397´; 3 - N41°.55.454´, E045°.27.399´; 4 - N41°.55.452´, E045°.27.406´.

სურ. 5. მასალის აღება ლაგოდეხში

სურ. 6. მასალის აღება. შილდა.

29 მასალის შეგროვება ვაზზე გავრცელებული ტეტრანიხისებრი ტკიპების ფაუნის შესახებ სრულყოფილი ინფორმაციის მისაღებად მასალის მოპოვება ხდებოდა როგორც ფოთლებიდან, ასევე ღეროებიდან და ყლორტებიდან, აღნიშნულიდან გამომდინარე, მასალის აღება, დამუშავება და დათვლა წარმოებდა ორი სხვადასხვა მეთოდით: 1. მექანიკური დათვლის მეთოდი, ძირითადად გამოიყენებოდა ფოთლების დასამუშავებლად: კვლევისთვის შერჩეული ვენახის თითოეულ წერტილში ხდებოდა ვაზის 20 ფოთოლის მოპოვება, რომელთაც ვათავსებდი სპეციალურ პაკეტებში და ვუკეთებდი ეტიკეტს, მოპოვების ადგილის, დროის და ვაზის ჯიშის მითითებით. აღებული მასალის შემდგომი დამუშავება წარმოებდა ლაბორატორიაში. ბინოკულარული სტერეო მიკროსკოპით დათვალიერების შედეგად ტარდებოდა ათვლები მავნებელი ტკიპების განვითარების ყველა სტადიაზე: ზრდასრულების, ნიმფების, კვერცხების და მათი ბუნებრივი მტრების რაოდენობის შესახებ. დათვალიერების შემდეგ წარმოებდა თითოეული ფოთლის განაზომების გაკეთება. 2. “გარეცხვის” მეთოდი (სურ. 7) გამოიყენებოდა ვაზის ტოტებიდან და ყლორტებიდან ტეტრანიხისებრი ტკიპების და უხერხემლო ცხოველთა სხვა ჯგუფების წამომადგენლების მოსაპოვებლად. საცდელ ტერიტორიაზე ვაზის სასხლავი მაკრატელის საშუალებით ხდებოდა ხუთი 20 სმ სიგრძის მქონე ღეროს მოჭრა. ლაბორატორიაში გადატანის შემდეგ აღებული მასალის მოთავსება ხდებოდა სუსტი ტუტე რეაქციის მქონე ხსნარში 24 საათი განმავლობაში. ტოტების გარეცხვის შედეგად ხდებოდა წყლის დასხმა 0,25 მკრ-იან საცერზე. საცრებზე დარჩენილი მასალის ჩარეცხვა ხდებოსდა 96% სპირტით სინჯარებში. პრეპარატების მომზადების ტექნიკა და რკვევა როგორც მექანიკური დათვლის, ასევე გარეცხვის შედეგად მიღებული მასალისაგან მზადდებოდა მუდმივი პრეპარატები. პრეპარატების დასამზადებლად გამოიყენება ”ჰოიერის” სითხე, რომლის შემადგენლობა და პროპორციებია (Рекк, 1959): გამოხდილი წყალი - 30-50 სმ3; გუმი-არაბიკი - 24 გრ. ქლორანჰიდრატი - 160 გრ. გლიცერინი - 16 სმ3 ტეტრანიხისებრი ტკიპების იდენტიფიცირებული ტაქსონების სისწორე დადასტურებულ იქნა წამყვანი სპეციალისტების ალან მიჟენის, პილიპე აუჟერის და მარია ნავახას მიერ (სურ. 8) (საფრანგეთი ქ. მონპელიე ბიოლოგიისა და პოპულაციების კვლევით ცენტრში - The Center for Biology and Management of Populations)

სურ. 7. ტკიპების გამოყოფა გარეცხვის მეთოდით.

სურ. 8. ვიზიტი საფრანგეთში (ქ. მონპელიე)

32 კვლევის პროცესში მიღებული შედეგების შეტანა ხდებოდა ლაბორატორიულ ჟურნალში, რის საფუძველზეც შედგენილ იქნა ცხრილები და აგებულ იქნა მავნებელის ცალკეული სტადიების (კვერცხების, ნიმფების, ზრდასრული ეგზემპლარების) და მათი მტაცებელი ტკიპის რიცხოვნების ცვალებადობის ამსახველი გრაფიკები. ზრდასრული ტკიპების, ნიმფების, კვერცხების და მათ მტაცებლებს შორის, ასევე გარემოს პარამეტრებთან კორელაციური კავშირების გამოსათვლელად გამოყენებულ იქნა არაპარამეტრული მეთოდი (სპირმენის რანგების კორელაცია) რადგან განაზომები არ აკმაკოფილებენ ნორმალური განაწილების მოთხოვნებს. ტეტრანიხების იდენტიფიკაცია წარმოებდა ბინოკულარული მიკროსკოპის საშუალებით. რკვევისას გამოყენებულ იქნა სპეციალური სარკვევები, კატალოგები და ატლასები: 1. World Catalogue of the Spider Mite Family (Acari, Tetranychidae) Books” (Bolland, Gutierrez, Flechtmann, 1998). 2. A revision of the spider mite family Tetranychidae (Pritchard and Baker, 1955). 3. Mites Injurious to Economic Plants (Jeppson, Keifer and Baker, 1975). 4. Определитель тетраниховых клещей (Рекк, 1959). 5. Определитель тетраниховых клещей Фауны СССР и сопредельных стран (Митрофанов, Стрункова, Лившиц, 1965). 6. Тетраниховые клещи (надсемейство Tetranychidae) Фауны Армянской ССР (Багдасарян, 1957).

33 ვაზის მავნებელი ტატრანიხისებრი (Acari: Tetranychoidea) ტკიპები

ტეტრანიხების ყველაზე დიდი რაოდენობა კახეთშია გავრცელებული და შესაბამისად ვაზის დაზიანებაც უფრო ძლიერად ამ რეგიონში აღინიშნება, სწორედ ამიტომ საკვლევ ტერიტორიად შერჩეული იქნა კახეთის რეგიონი. კახეთი საქართველოს აღმოსავლეთ ნაწილს მოიცავს, მისი ტერიტორია გაშლილია ალაზნის ველსა და ივრის ზეგანზე (ლ. მარუაშვილი, 1970), ასეთი გეოგრაფიული მდებარეობა განაპირობებს იმას, რომ ეს კუთხე ოდითგანვე ცნობილია, როგორც მებაღეობა-მევენახეობის ერთ-ერთი უძველესი კერა. საქართველოს ყველა კუთხეს აქვს დამახასიათებელი ვაზი და მეღვინეობის კულტურა, მაგრამ მათ შორის თავისი ხარისხით და პოპულარობით კახური ღვინო გამოირჩევა. კახეთში ვაზის მავნებელი ტეტრანიხისებრი ტკიპების ფაუნის შესწავლის შედეგად გამოვლინდა, რომ საქართველოში ვაზზე პარაზიტობს ტეტრანიხისებრი ტკიპების (Tetranychoidea) შვიდი სახეობა, რომლებიც მიეკუთვნებიან 2 ოჯახს: ტეტრანიხიდების (Tetranychidae) და ბრტყელტანიანი (Tenuipalpidae) ტკიპების ოჯახებს. ტეტრანიხიდები წარმოდგენილია ორი ქვეოჯახით: აბლაბუდიანი (Tetranychinae) ტკიპები და ბრიობიდები (Bryobiinae), რომლებიც აერთიანებენ საქართველოში გავრცელებული ვაზის პარაზიტი ტკიპების ხუთ სახეობას; ბრტყელტანიანი (Tenuipalpidae) ტკიპების ოჯახი კი წარმოდგენილია ორი სახეობით:

ზეოჯახი - Tetranychoidea 1. ოჯახი - Tetranychidae Donnadieu, 1875

ქვეოჯახი - Bryobiinae Reck, 1950 1. Bryobia osterloffi Reck, 1947 2. B. praetiosa Koch, 1836

ქვეოჯახი - Tetranychinae Reck, 1950 3. Eotetranychus pruni (Oudemans,1931) 4. Panonychus ulmi (Koch, 1836) 5. Tetranychus urtica Koch,1836

2. ოჯახი - Tenuipalpidae (Berl.) Sayed, 1950 6. Brevipalpus obovatus Donnadieu, 1875 7. Hystripapus lewisi (McGregor, 1949)

34 ჩატარებული გამოკვლევების შედეგად რეგისტრიტებული სახეობებიდან ოთხი სახეობა ლიტერატურული მონაცემების მიხედვით საქართველოსთვი ცნობილი იყო, როგორც ვაზის პარაზიტები. ეს სახეობებია: 1. Schizotetranychus pruni (Oudemans,1931), რომელიც გადაყვანილია გვარ Eotetranychus - ში და დღეისათვის ცნობილია, როგორც Eotetranychus pruni (Oudemans,1931). 2. Tetranychus telarius (Hirst,1920), რომელიც Tetranychus urtica Koch,1836 სინონიმს წარმოადგენს. 3. Panonychus ulmi (Koch, 1836). და 4. Brevipalpus lewisi McGregor,1949), რომელიც Hystripapus lewisi (McGregor, 1949) სახელით არის ცნობილი. დანარჩენი სამი: Bryobia osterloffi, Reck, 1947, Bryobia praetiosa Koch, 1836 და Brevipalpus obovatus Donnadieu, 1875 საქართველოში ვაზზე პირველად იქნა აღრიცხული. მათშორის Bryobia osterloffi Reck, 1947 ვაზზე პირველად არის რეგისტრირებული. საქართველოში ვაზზე აღრიცხული ტეტრანიხისებრი ტკიპების თითოეული სახეობისთვის ქვემოთ მოცემულია აღწერები, სინონიმები, მასპინძელი მცენარეები და გავრცელება. ასევე მითითებულია თუ რომელ წელს და ვის მიერ იქნა რეგისტრირებული სახეობა.

1. Bryobia osterloffi Reck, 1947 B. osterloffi კახეთის რეგიონში ვაზის მავნებელი ტეტრანიხისებრი ტკიპების შესწავლის შედეგად პირველად იქნა რეგისტრირებული, როგოც ვაზის პარაზიტი. აღნიშნული სახეობა მანამდე მსოფლიოს არც ერთ ქვეყანაში არ ყოფილა აღრიცხული ვაზზე - Vitis vinifera. B. osterloffi რეკის მიერ საქართველოდან აღწერილი სახეობა (Reck, 1947), თუმცა მოგვიანებით სხვა ქვექყნებშიც იქნა დაფიქსირებული. B. osterloffi კახეთში ჩატარებული გამოკვლევების დროს აღირიცხა ვაზის ჯიშ - საფერავზე ორ წერტილში: 1. ნაფარეული - (შუხმანის ღვინის ქარხნის კუთვნილი ვენახი 1 - N42°.01.752´, E045°.54.866´; 2 - N42°.01.712´, E045°.54.721´; 3 - N42°.02.000´, E045°.54.672´;4 - N42°.01.882´, E045°.54.838´.) და 2. ნადკორა (თელავი, ჯი-ვი-ეს-ის ღვინის ქარხნის კუთვნილი ვენახი - N41°57'35.32, E45°27'39.09; N 41°57'45.20, E 45°27'50.88). ორივე შემთხვევაში მავნებელი ნაპოვნია ვაზის ყლორტებიდან აღებულ მასალაზე, ადრე გაზაფხულზე (ნადკორა - 8 აპრილი და ნაფარეული - 29 აპრილი 2010 წელი), მანამდე, სანამ ვაზის ფოთლები გაიშლებოდა.

აღწერა, ბიოლოგია და ეკოლოგია: B. osterloffi-ის სხეული მსხვილი, ოვალური ფორმისაა. ტკიპის შეფერილობა მუქი მწვანეა, გვერდებზე შავი ლაქებით. სხეულის სიგრძე 0,640 მმ-ია, ხოლო სიგანე 0,430 მმ. პროპოდოსომა ტრაპეციულია გვერდებზე გამონაზარდებით. შუბლის გამონაზარდების სიგანე შესამჩნევად დიდია სიგრძეზე. დახაზულობა გისტეროსომაზე მკვეთრად არიდ გამოხატული. შუბლის ოთხივე ლაპოტი კარგად არის

35 განვითარებული და ერთმანეთს უკავშირდება. ზურგის ჯაგრები მარაოსებრია, სასიარულო კიდურების პირველი წყვილის სიგრძე აღემატება სხეულის სიგრძეს (Рекк 1947).

მასპინძელი მცენარეები. Asteraceae: Artemisia fragrans; Chrysanthemum indicum; Cousinia sp.. Chenopodiaceae: Salsola dendroides. Dipsacaceae: Scabiosa zongarica. Fabaceae: Astragalus caucasicus (Reck , 1947); Astragalus sp.. Lamiaceae (Labiatae): Thymus sp.. Plumbaginaceae: Acantholimon parviflorum; Acantholimon sp.. Poaceae: Poaceae. Rosaceae: Prunus cerasus. http://www.montpellier.inra.fr/CBGP/spmweb

გავრცელება. პალეარქტიკული: სასომხეთი (Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); აზერბაიჯანი (Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); საქართველო (Reck, 1947; Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); უზბეკეთი (Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); http://www.montpellier.inra.fr/CBGP/spmweb

2. Bryobia praetiosa Koch, 1836 სინონიმი:

• Bryobia humeralis Halbert, 1923. • Bryobia latitans Livshits & Mitrofanov, 1966. • Bryobia pseudopraetiosa Wainstein, 1956.

საქართველოში Bryobia praetiosa, როგორც ვაზის მავნებელი აღნიშნული კვლევის ჩატარებამდე არ ყოფილა ცნობილი. კახეთში ვაზის მავნებელი ტეტრანიხისებრი ტკიპების შესწავლის დროს, პარაზიტი ტკიპი, გამოკვლეული ტერიტორიის ორ საიტზე იქნა რეგისტრირებული: ნაფარეული - რქაწითელი: 3-1 - N42°.01.657´, E045°.54.902´; 3-2- N42°.01.800´, E045°.54.920´; 3-3 - N42°.01.957´, E045°.54.980´; 3-4 - N42°.01.697´, E045°.54.787´და კურდღელაური - რქაწითელი: 1 - N41°.55.267´, E045°.29.232´; 2 - N41°.55.189´, E045°.47.345´; 3 - N41°.55.230´, E045°.30.310´; 4 - N41°.55.168´, E045°.52.007´.

აღწერა, ბიოლოგია და ეკოლოგია: B. praetiosa-ს სხეული ოვალური და გაბრტყელებლია. სხეულის საფარველი მკვეთრი სკულპტურით არის

36 წარმოდგენილი, მათშორის, პროპოდოსომაზე მარცვლოვანია, ხოლო ჰისტეროსომაზე უხეში ნაკეცებია განვითარებული. ზურგის ჯაგრები მარაოსებრია. შუბლის გამონაზარდები კარგად არის განვითარებული, მისი გარეთა ლაპოტები უფრო მოკლეა ვიდრე შიგნითა. პროტეროსომის გვერდითი გამონაზარდები აშკარად შესამჩნევია (Вайнштейи, 1960.). B. praetiosa თბილ პირობებში იზამთრებს როგორც კვერცხების, ასევე ზრდასრული ფორმით. ოპტიმალური პირობების დადგომისთანავე გამოზამთრებული კვერცხებიდან ნიმფების გამოსვლა ხდება, ხოლო მდედრები კვეცხისდებას იწყებენ. კვერცხიდან ნიმფების განვითარება და გამოსვლა 8° ტემპერატურაზე ერთ კვირაში ხდება, 18°-24°-ზე კი მხოლოდ 12-18 საათია საჭირო. კვეცხებიდან გამოდიან წითელი, დისკოსებრი ნიმფები, რომლებიც იწყებენ აქტიურ კვებას და ხდებიან მუქი მწვანე ფერის და თითქმის სფეროსებრი. (Jeppson; Keifer; Baker, 1975).

მასპინძელი მცენარეები. Acanthaceae: Adhatoda sp.; Dicliptera clinopoda (Meyer, 1987); Peristrophe bicalyculata. Aceraceae: Acer sp.. Amaranthaceae: Achyranthes aspera; Alternanthera sp.. Amaryllidaceae: Narcissus pseudo-narcissus (Carmona, 1970); Narcissus sp. (McGregor, 1950). Anacardiaceae: Pistacia vera. Apiaceae (Umbelliferae): Aegopodium podagraria; Centella asiatica (Urueta, 1975); Chaerophyllum sp.; Daucus carota. Apocynaceae: Nerium indicum. Araceae: Arisaema triphyllum; Arum maculatum; Colocasia esculenta; Zantedeschia aethiopica (Meyer, 1974). Araliaceae: Hedera colchica; Hedera helix (Geijskes, 1939). Asteraceae: Ageratum conyzoides; Ageratum houstonianum; Arctium minus (Tuttle & Baker, 1968); Arctotheca calendula (Meyer, 1987); Artemisia herba-alba (Zaher, Gomaa & El-Enany, 1982); Artemisia nova; Artemisia tridentata; Calendula officinalis (Bibby & Tuttle, 1959; Tuttle & Baker, 1968); Centaurea cyanus (Bibby & Tuttle, 1959; Tuttle & Baker, 1964); Centaurea imperialis (Carmona, 1970); Chrysanthemum coronarium (Vacante, 1983); Chrysanthemum nanseosus; Chrysanthemum sp. (Tuttle & Baker, 1968); Chrysothamnus sp.; Cirsium sp. (Georghiou, 1959); Conyza canadensis; Cosmos bipinnatus; Helianthus annuus (Zaher, Gomaa & El-Enany, 1982); Heterotheca subaxillaris (Tuttle & Baker, 1964); Pentzia suffruticosa (Meyer, 1987); Petasites albus; Senecio burchellii (Meyer, 1974); Senecio cineraria (Meyer, 1987); Senecio niveus (Meyer, 1987); Sonchus oleraceus (Meyer, 1974; Vacante, 1983; Tagetes sp. Tuttle & Baker, 1968); Tagetes tenuifolia (Bibby & Tuttle, 1959); Taraxacum officinale; Taraxacum sp.; Tussilago farfara; Urospermum sp. (Georghiou,

37 1959). Betulaceae: Alnus nitida. Boraginaceae: Echium sp.; Heliotropium curassavicum. Brassicaceae (Cruciferae): Alyssum sp. (Carmona, 1970); Arabis sp. (Carmona, 1970); Aubrieta deltoidea (Carmona, 1970); Barbarea vulgaris; Brassica juncea (Tuttle & Baker, 1964); Brassica nigra (McGregor, 1950); Brassica oleracea; Brassica rapa (Meyer, 1974); Brassica sp. (Bibby & Tuttle, 1959; Tuttle & Baker, 1964); Capsella sp. (McGregor, 1950); Coronopus didymus; Hesperis matronalis (Carmona, 1970); Iberis amara; Matthiola sp. (Tuttle, Baker & Abbatiello, 1976); Raphanus sativus (Bibby & Tuttle, 1959; Tuttle & Baker, 1964); Rapistrum rugosum; Sinapis arvensis; Sisymbrium irio. Bryophyta: Bryophyta (Flechtmann & Baker, 1970). Buxaceae: Buxus sp. (Reeves, 1963); Sarcococca sp.. Campanulaceae: Campanula medium (Ehara, 1956); Sphenoclea zeylanica. Cannabaceae: Humulus lupulus. Caprifoliaceae: Lonicera xylosteum; Sambucus formosana. Caryophyllaceae: Dianthus caryophyllus; Gypsophila paniculata; Lychnis sp.; Saponaria sp.; Spergula arvensis; Spergularia sp. (Tuttle & Baker, 1964); Stellaria media. Chenopodiaceae: Atriplex cinerea (Meyer, 1987); Atriplex suberecta (Meyer, 1987); Chenopodium album (Tuttle & Baker, 1964); Chenopodium ambrosioides (Zaher, Gomaa & El-Enany, 1982); Chenopodium murale (Tuttle & Baker, 1964); Sarcobatus vermiculatus; Spinacia oleracea. Convolvulaceae: Convolvulus arvensis (Tuttle & Baker, 1964; Zaher, Gomaa & El- Enany, 1982); Ipomoea acuminata; Ipomoea sp. (Bibby & Tuttle, 1959; Tuttle & Baker, 1964). Cornaceae: Cornus canadensis. Crassulaceae: Crassularia sp. (Carmona, 1970). Cucurbitaceae: Citrullus lanatus; Cucumis melo (McGregor, 1950); Cucumis sativus (Bibby & Tuttle, 1959; Tuttle & Baker, 1964); Cucumis sp. (Carmona, 1970); Cucurbita moschata; Cucurbita pepo (Tuttle & Baker, 1968); Cucurbita sp. (Bibby & Tuttle,1959; Tuttle & Baker, 1968). Cupressaceae: Cupressus sempervirens; Juniperus sp.; Thuja sp.. Ericaceae: Rhododendron roseum; Vaccinium myrtillus. Euphorbiaceae: Euphorbia hirta. Fabaceae: Crotalaria sp. (Estebanes-Gonzalez & Baker, 1968); Indigofera gerardiana; Lens culinaris; Medicago hispida (Georghiou, 1959); Medicago polymorpha (Bibby & Tuttle, 1959; Carmona, 1970); Medicago sativa (McGregor, 1950; Bibby & Tuttle, 1959; Rossi Simons, 1961; Tuttle & Baker, 1964; Hatzinikolis, 1968; Hatzinikolis, 1969; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Medicago suffroticosa (Estebanes-Gonzalez & Baker, 1968); Melilotus indicus (Tuttle & Baker,

38 1968); Phaseolus vulgaris; Pisum sativum (McGregor, 1950); Rossi Simons, 1961); Robinia pseudoacacia; Stylosanthes guianensis (Tuttle, Baker & Sales , 1977); Trifolium alexandrinum (Zaher, Gomaa & El-Enany, 1982); Trifolium dubium (Tuttle & Baker, 1964); Trifolium pratense; Trifolium repens (Tuttle & Baker, 1964); Trifolium sp. (McGregor, 1950; Bibby & Tuttle, 1959; Hatzinikolis, 1968; Hatzinikolis, 1969); Vicia cracca; Vicia faba (Rossi Simons, 1961). Fagaceae: Quercus sp.. Fumariaceae: Dicentra cucullaria (Carmona, 1970); Dicentra spectabilis (Carmona, 1970); Fumaria indica. Geraniaceae: Geranium sp. (Georghiou, 1959). Hippocastanaceae: Aesculus hippocastanum. Iridaceae: Iris sp. (McGregor, 1950). Juglandaceae: Juglans regia (McGregor, 1950). Juncaceae: Juncus acutus (Zaher, Gomaa & El-Enany, 1982). Lamiaceae (Labiatae): Glechoma sp.; Salvia pratensis; Salvia sp. (Carmona, 1970). Liliaceae: Trillium sp. (Carmona, 1970). Malvaceae: Althaea rosea (Georghiou, 1959); Hibiscus sabdariffa; Malva hispanica; Malva parviflora (Georghiou, 1959); Malva sp. (McGregor, 1950; Bibby & Tuttle, 1959; Ben-David, Melamed, Gerson, et al. 2007); Sida sp.; Sphaeralcea bonariensis (Meyer, 1987). Marantaceae: Calathea sp.. Meliaceae: Trichilia emetica (Meyer, 1970). Moraceae: Ficus carica; Ficus palmata. Oleaceae: Jasminum sambac. Oxalidaceae: Oxalis sp.. Papaveraceae: Chelidonium majus; Eschscholtzia californica; Papaver sp. (Carmona, 1970). Passifloraceae: Passiflora edulis (Meyer, 1974); Passiflora quadrangularis. Pinaceae: Picea engelmannii (McGregor, 1950); Pinus cembroides (Estebanes- Gonzalez & Baker, 1968); Pinus douglasiana (Estebanes-Gonzalez & Baker, 1968); Pinus pinceana (Estebanes-Gonzalez & Baker, 1968); Pinus ponderosa (Estebanes- Gonzalez & Baker, 1968); Pinus rigida (Reeves, 1963); Pinus sp. (Gupta, 1984); Pinus wallichiana. Plantaginaceae: Plantago insularis (Tuttle & Baker, 1964). Platanaceae: Platanus occidentalis (McGregor, 1950). Poaceae: Aegilops cylindrica (Tuttle & Baker, 1968); Agropyron desertorum; Agropyron repens; Agropyron smithii; Avena elatior (McGregor, 1950); Bromus inermis; Bromus sp. (Meyer, 1987); Bromus willdenowii (Meyer, 1974); Cenchrus echinatus (Tuttle & Baker, 1964); Cortaderia selloana (Tuttle & Baker, 1968); Cynodon dactylon (Zaher, Gomaa & El-Enany, 1982); Dactylis glomerata; Elymus sp.; Festuca rubra; Hordeum arizonicum (Tuttle & Baker, 1968); Hordeum vulgare

39 (McGregor, 1950); Lolium perenne (Tuttle & Baker, 1964); Lolium sp. (Bibby & Tuttle, 1959); Muhlenbergia pulcherrima (Tuttle & Baker, 1968); Pennisetum clandestinum (Garrett & Haramoto, 1967); Phleum pratense; Poaceae (Koch, 1836; Rossi Simons, 1961; Vacante, 1983); Saccharum officinarum; Secale cereale (Bibby & Tuttle, 1959; Tuttle & Baker, 1968); Triticum aestivum (McGregor, 1950). Polemoniaceae: Phlox sp. (Carmona, 1970); Polemonium sp.. Polygonaceae: Rumex crispus (Tuttle & Baker, 1964); Rumex sp.. Polypodiaceae: Hemionitis pubescens (Zaher, Gomaa & El-Enany, 1982); Pteridium aquilinum (Tuttle & Baker, 1964). Portulacaceae: Portulaca oleracea (Tuttle & Baker, 1964). Primulaceae: Cyclamen sp.; Primula sp. (Carmona, 1970). Ranunculaceae: Ranunculus laetus. Rhamnaceae: Rhamnus virgata; Ziziphus mauritiana. Rosaceae: Acaena sp. (André, 1947); Cotoneaster bacillaris; Crataegus monogyna; Cydonia oblonga (Rossi Simons, 1961); Eriobotrya japonica; Fragaria chiloensis (Ehara, 1956); Fragaria vesca; Geum sp.; Malus domestica (McGregor, 1950; Bibby & Tuttle, 1959; Rossi Simons, 1961); Malus sp. (Thewke & Enns, 1969); Potentilla fragarioides; Prunus armeniaca (Rossi Simons, 1961); Prunus avium (McGregor, 1950; Rossi Simons, 1961); Prunus domestica (Rossi Simons, 1961; Gupta & Gupta, 1994; Gupta & Chatterjee, 1997); Prunus dulcis (Bibby & Tuttle, 1959; Georghiou, 1959; Rossi Simons, 1961); Prunus persica (McGregor, 1950; Rossi Simons, 1961); Prunus serotina; Prunus triloba; Pyrus communis (McGregor, 1950; Bibby & Tuttle, 1959; Rossi Simons, 1961; Gupta & Gupta, 1994; Gupta, 1995; Gupta & Chatterjee,1997); Pyrus sp. (Gupta, 1992); Rosa sp.; Rubus leucostachys; Sanguisorba sp.. Rubiaceae: Galium aparine; Galium sp. (Georghiou, 1959); Hedyotis diffusa; Lasianthus sp.. Rutaceae: Citrus reticulata (Rossi Simons, 1961); Citrus sinensis (McGregor, 1950); Citrus sp. (McGregor, 1950). Sapindaceae: Litchi chinensis. Saxifragaceae: Ribes alpinum; Ribes divaricantum; Ribes rubrum (Thomas, 1896); Ribes uva-crispa. Scrophulariaceae: Verbascum thapsus. Solanaceae: Lycium europaeum; Solanum dulcamara; Solanum lycopersicum; Solanum melongena; Solanum tuberosum (Meyer, 1974). Taxaceae: Taxus baccata. Thymelaeaceae: Daphne papyracea. Tiliaceae: Tilia sp. (Geijskes, 1939). Tropaeolaceae: Tropaeolum majus. Ulmaceae: Ulmus americana (Reeves, 1963); Ulmus pumila; Ulmus sp. (Ehara, 1959).

Bryobia praetiosa Koch, 1836

სურ.

(Koch, 1836) (Koch,

Panonychus ulmi Panonychus

სურ. 10.

42 Urticaceae: Debregeasia hypoleuca; Forskohlea candida (Meyer, 1987); Pipturus albidus; Urtica urens (Meyer, 1974). Verbenaceae: Duranta repens (Zaher, Gomaa & El-Enany, 1982); Verbena sp.. Violaceae: Viola sp.. Vitaceae: Vitis vinifera (Ehara, 1959). http://www.montpellier.inra.fr/CBGP/spmweb

გავრცელება. აფროტროპიკული: სამხრეთ აფრიკა (Meyer, 1987); იემენი (Meyer, 1996). ავსტრალოაზიური: ავსტრალია (Froggatt, 1921); ჰავაის კუნძულები (Garrett & Haramoto, 1967); ახალი ზელანდია (Roosje & Dinther, 1953); ტასმანია (Miller, 1966). ნეარქტიკული: კანადა (Anderson, 1958; Morgan, 1960); გრელანდია (Jorgensen, 1934); მექსიკა (Beer & Lang, 1958); ამერიკის შეერთებული შტატები (Bibby & Tuttle, 1959; Tuttle & Baker, 1964; Tuttle & Baker, 1976). ნეოარქტიკული: არგენტინა (Rossi Simons, 1961); ბოლივია (Munro, 1954); ბრაზილია (Paschoal, 1970); ჩილე (Khalil-Manesh, 1973); კოლუმბია (Urueta, 1975); კოსტა-რიკა (Ochoa, Aguilar & Vargas, 1991); პარაგვაი (Aranda & Flechtman, 1971); პერუ (Gonzalez & Flechtmann, 1977). ორიენტალური: ინდოეთი (Menon & Ghai, 1968; Gupta, 1992; Gupta & Gupta, 1994; Gupta, 1995; Gupta & Chatterjee, 1997); პაკისტანი (Chaudhri, Akbar & Rasool, 1974); ტაივანი (Baker, 1975). პალეარქტიკული: ავსტრია (Bohm, 1954); ბელგია (Roosje & Dinther, 1953); ჩინეთი (Wang, 1981; Wang, 1985); კვიპროსი (Georghiou, 1959); დანია (Roosje & Dinther, 1953); ეგვიპტე (Zaher, Gomaa & El-Enany, 1982); ფინეთი (Roosje & Dinther, 1953); გერმანია (Koch, 1836); საბერძნეთი (Hatzinikolis, 1968; Hatzinikolis, 1969; Hatzinikolis, 1986; Hatzinikolis & Emmanouel, 1991; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); საქართველო (Reck, 1947); უნგრეთი (Bognar, 1901); ირანი (Khalil-Manesh, 1973); ერაყი (El-Haidari, 1965); ირლანდია (Sherrard, 1926); ისრაელი (Ben-David, Melamed, Gerson, et al., 2007); იტალია (Vacante, 1983; Bernini, Castagnoli & Nannelli, 1995); იაპონია (Ehara, 1956); ყაზახეთი (Wainstein, 1956; Wainstein, 1956); კორეა (Lee, 1989); მოროკო (André, 1941; Saba, 1973); ნიდერლანდები (Nesbitt, 1954; Vierbergen, 1990); ნორვეგია (Roosje & Dinther, 1953); პოლონეთი (Boczek & Kropczynska, 1964); პორტუგალია (Carmona, 1970); რუმინეთი (Iacob, 1978); ესპანეთი (Carmona, 1970); შვედეთი (Trägårdh, 1904); შვეცია (Mathys, 1957); თურქეთი (Duzgunes, 1954); დიდი ბრიტანეთი (Morgan, 1960). http://www.montpellier.inra.fr/CBGP/spmweb

2. Eotetranychus pruni (Oudemans,1931)

სინონიმი:

• Schizotetranychus aesculi Reck, 1950. • Eotetranychus aesculi Reck, 1950. • Schizotetranychus (Eotetranychus) kargalensis Wainstein, 1956. • Eotetranychus pomi Sepasgosarian, 1956.. • Eotetranychus pruni (Oudemans, 1931). • Schizotetranychus pruni (Oudemans, 1931). • Schizotetranychus viticola Reck, 1948. • Eotetranychus viticola Reck, 1948.

E. pruni საქართველოში ყველაზე უფრო ფართოდ გავრცელებულ და ვაზის კულტურის ყველაზე საშიშ პარაზიტს წარმოადგენს. კახეთის რეგიონის თითქმის ყველა რაიონში არის გავრცელებული, მისი რიცხოვნება მაღალია სხვა ტეტრანიხისებრ ტკიპებთან შედარებით. E. pruni გამოკვლეული ტერიტორიის შემდეგ საიტებზე იქნა აღრიცხული: ნადკორა - რქაწითელი I - 41°57'21.77"N, 45°27'41.42"E; რქაწითელი II - 41°57'15.49"N, 45°27'54.49"E; რქაწითელი III - 41°57'21.53"N, 45°27'23.18"E; რქაწითელი IV - 41°57'29.05"N, 45°27'32.75"E.; საფერავი I - 41°57'35.32"N, 45°27'39.09"E; საფერავი II - 41°57'45.20"N, 45°27'50.88"E; ქედი - რქაწითელი: 1 - N41°.41.513´, E046°.37.038´; 2 - N41°.41.554´, E046°.36.968´; 3 - N41°.41.483´, E046°.36.967´; 4 - N41°.41.520´, E046°.36.904´. ლაგოდეხი - რქაწითელი: 1 - N41°.80.997´, E046°.26.249´; 2 - N41°.80.978´, E046°.26.347´; 3 - N41°.80.890´, E046°.26.327´; 4 - N41°.80.907´, E046°.26.216´. კაბალი - საფერავი: 1 - N41°.83.594´, E046°.09.642´; 2 - N41°.83.658´, E046°.09.512´; 3 - N41°.83.594´, E046°.09.405´; 4 - N41°.83.514´, E046°.09.546´. წიწკანაანთსერი - რქაწითელი: 1 - N41°.91.848´, E045°.84.369´; 2 - N41°.91.801´, E045°.84.477´; 3 - N41°.91.708´, E045°.84.398´; 4 - N41°.91.752´, E045°.84.275´. შილდა - საფერავი: 1 - N41°.98.077´, E045°.68.758´; 2 - N41°.97.990´, E045°.68.684´; 3 - N41°.97.025´, E045°.68.806´; 4 - N41°.98.003´, E045°.68.877´.ჩალაუბანი - რქაწითელი: 1 - N41°.62.106´, E045°.82.306´; 2 - N41°.61.977´, E045°.82.269´; 3 - N41°.61.990´, E04°.82.188´; 4 - N41°.62.123´, E045°.82.187´.მელაანი - რქაწითელი: 1 - N41°.62.751´, E045°.74.172´; 2 - N41°.62.844´, E045°.72.216´; 3 - N41°.62.882´, E045°.74.099´; 4 - N41°.62.788´, E045°.74.050´. ქისტაური - მწვანე: 1 - N42°.00.724´, E045°.26.835´; 2 - N42°.00.586´, E045°.26.798´; 3 - N42°.00.569´, E045°.26.913´; 4 - N42°.00.696´, E045°.26.955´;

44 აღწერა, ბიოლოგია და ეკოლოგია: E. pruni-ი ღია ფერის, მცირე ზომის, ფართოდ გავრცელებული მავნებელია. მისი სხეულის სიგრძე 0,42 მმ-ია, ხოლო სიგანე 0,24 მმ. მასაც როგორც სხვა ტეტრანიხისებრ ტკიპებს გააჩნია მჩხვლეტავ-მწუწნავი ტიპის პირის აპარატი. სხეულის დორსალურ ზედაპირზე მოეპოვება გრძელი ჯაგრების 7 განივი რიგი. მამრი მდედრზე შედარებით მცირე ზომისაა (0,25 მმ), ასევე განსხვავდება პირველ წყვილ სასიარულო კიდურებზე არსებული ჯაგრების რაოდენობით, რომელიც მამრის შემთხვევაში არის 20, ხოლო მდედრის შემთხვევაში 19.

E. pruni - ბაღის აბლაბუდიანი ტკიპი იზამთრებს ზრდასრული მდედრი, როგორც ცალადი, ასევე კოლონიების სახით. მავნებელი ზამთარს ატარებს ვაზის შტამების ნახეთქებზე, აცვენილი ქერქის ქვეშ, ვაზის საყრდენ და სახვევ მასალაში. ტკიპების ზამთრობიდან გამოსვლა იწყება, როცა დღეღამური ტემპერატურა 10° მიაღწევს, თუმცა ტკიპების გამოსვლა გამოზამთრების ადგილებიდან ერთდროულად არ ხდება, ისინი დროებით ტოვებენ მეზამთრეობის ადგილებს, იკვებებიან და კვლავ უბრუნდებიან თავშესაფარს, მანამდე, სანამ ტემპერატურა ერთი-ორი კვირის განმავლობაში სტაბილურად არ დაიწყებს მატებას. როდესაც ტემპერატურა და ტენიანობა ოპტიმალურია, ამასთან ვაზის კვირტების განვითარებაც ხდება და საკვებიც მოიპოვება, ტკიპები იწყებენ აქტიურ განსახლებას ახლად გამოტანილ ყლორტებზე, მათი ზამთრის ყვითელი შეფერილობა იცვლება მწვანე შეფერილობით და იწყება კვერცდება. მასიური კვერცხდება იწყება მაისის პირველ ნახევარში. კვერცხები არის მრგვალი, თავიდან გამჭვირვალე, მოგვიანებით კი მუქი ყვითელი ფერის ხდება. კვერცხები ფოთლის ზედა მხარეზე ძარღვებთან ახლოს აბლაბუდაშია გახვეული. ტკიპების განვითარებისთვის ყველაზე ოპტიმალური პირობები იქმნება, როდესაც ჰაერის ტემპერატურა 22-25°C, ხოლო ტენიანობა 60-70%-ს შეადგენს. ტკიპების გამრავლება - განვითარება ყველაზე ინტენსიურად მიმდინარეობს ივლისსა და აგვისტოში. შემოდგომაზე, როდესაც აცივდება კვერცხები და ნიმფები იღუპება, ზრდასრული ტკიპები ხდებიან ღია ყვითელი შეფერილობის და ემზადებიან დასაზამთრებლად.

მასპინძელი მცენარეები. Aceraceae: Acer platanoides (Reck, 1950); Acer rubrum (Pritchard & Baker, 1955); Acer saccharum (Reeves, 1963). Betulaceae: Corylus avellana (Rigamonti & Lozzia, 1999); Corylus heterophylla (Wang, 1980). Fagaceae: Castanea sp. (Ehara, 1970); Quercus borealis; Quercus dentata (Ehara, 1970). Hippocastanaceae: Aesculus hippocastanum (Reck, 1950; Gyenis, Penzes & Hegyi, 2005). Rosaceae: Malus domestica (Sepasgosarian, 1956; Rambier, 1958; Van de Vrie, 1965;

45 Kreiter, Auger, Lebdi Grissa, et al., 2002); Prunus avium (Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Prunus cerasus (Georghiou, 1959); Prunus divaricata; Prunus domestica (Oudemans, 1931; Rambier, 1958; Hatzinikolis, 1968; Hatzinikolis, 1969; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Prunus insititia (Hatzinikolis, 1968); Prunus persica; Prunus spinosa; Pyrus communis (Rambier, 1958); Salicaceae: Salix sp. (Wainstein, 1956). Tiliaceae: Tilia cordata. Ulmaceae: Ulmus sp.. Vitaceae: Vitis vinifera (Reck, 1948; Reck, 1950). http://www.montpellier.inra.fr/CBGP/spmweb

გავრცელება. ნეოარქტიკული: ამერიკის შეერთებული შტატები (Pritchard & Baker, 1955). პალეარქტიკული: სასომხეთი (Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); ავსტრია (Bohm, 1960); აზერბაიჯანი (Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); ბულგარეთი (Balevski, 1967); ჩინეთი (Ma & Yuan, 1980; Wang, 1980; Wang, Cui & Zhang, 1981); კვიპროსი (Georghiou, 1959); საფრანგეთი (Rambier, 1958); გერმანია (Sepasgosarian, 1956); საბერძნეთი (Hatzinikolis, 1968; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); საქართველო (Reck, 1948; Reck, 1948; Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); უნგრეთი (Bognar, 1991; Gyenis, Penzes & Hegyi, 2005); ირანი (Sepasgozarian, 1975); ირლანდია (Curry, 1976); იტალია (Carmona, 1960; Bernini, Castagnoli & Nannelli, 1995; Rigamonti & Lozzia, 1999); იაპონია (Ehara, 1970); ყაზახეთი (Wainstein, 1954; 1956; Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); მოლდავეთი (Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); მაროკო (Saba, 1973); ნიდერლანდები (Oudemans, 1931; Van de Vrie, 1965; Vierbergen, 1990); პოლონეთი (Boczek & Kropczynska, 1964); რუმინეთი (Iacob, 1978); რუსეთი (Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); სლოვაკეთი (Jedlickova, 1994); შვედეთი (Günthart & H., 1959); ტაჯიკეთი (Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); ტუნისი (Kreiter, Auger, Lebdi Grissa, et al., 2002); თურქეთი (Duzgunes, 1963); უკრაინა (Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); დიდი ბრიტანეთი (Jeppson, Keifer & Baker, 1975).

Panonychus ulmi (Koch, 1836)

სინონიმი:

• Oligonychus alni Oudemans, 1929. • Metatetranychus alni (Oudemans, 1929). • Metatetranychus alboguttatus (Zacher, 1913). • Metatetranychus canestrinii Oudemans, 1939.

46 • Metatetranychus mali Oudemans, 1931. • Oligonychus muscorum Oudemans, 1929. • Metatetranychus muscorum (Oudemans, 1929). • Tetranychus pilosus Canestrini & Fanzago, 1876. • Paratetranychus pilosus (Canestrini & Fanzago, 1876). • Paratetranychus pilosus alboguttatus Zacher, 1913. • Paratetranychus pilosus occidentalis McGregor & Newcomer, 1928. • Oligonychus potentillae Oudemans, 1929. • Metatetranychus potentillae (Oudemans, 1929). • Tetranychus ulmi Koch, 1836. • Oligonychus ulmi (Koch, 1836). • Metatetranychus ulmi (Koch, 1836). • Paratetranychus ulmi (Koch, 1836).

კახეთის რეგიონში ჩატარებული გამოკვლევების დროს Panonychus ulmi აღირიცხა რქაწითელზე, სოფელ ვერხვიანის მიმდებარე ტერიტორიაზე არსებულ ვენახში, რომლის გეოგრაფიული კოორდინატებია: 1 - N 41.67610°, E 045.53226°; 2 - N 41.67600°, E 045.53274°; 3 - N 41.67546°, E 045.53315°; 4 - N 41.67525°, E 045.53234°.

აღწერა, ბიოლოგია და ეკოლოგია: P. ulmi მცირე ზომის (მდედრი 0.32 მმ) მავნებელია ოვალური სხეულით. შეფერილობა წითელი, გვერდებზე მუქი ლაქებით, ფეხები მოყავისფრო-მოწითალო, სხეულზე არის თეთრი ფერის გორაკები. P. ulmi - ნაყოფების წითელი აბლაბუდიანი ტკიპა გაცრცელებულია მთელს საქართველოში დაწყებული შავი ზვის სანაპიროდან, უკიდურეს აღმოსავლეთ საზღვრამდე. P. ulmi მცენარეთა ვირუსული დაავადებების გადამტანია. P. ulmi იზამთრებს კვერცხის სტადიაში ქერქების ქვეშ და ახალგაზრდა ამონაყრების იღლიებში. კვეცხი არის დიდი ზომის, მოწითალო ნარინჯისფერი. გამოსაზამთრებლად დადებული კვერცხების რაოდენობა ხან იმდენად დიდია,რომ მცენარის ახალგაზრდა ამონაყარს წითელშეფერილობას აძლევს. კვეცხიდან მასობრივი გამოსვლა იწყება აპრილის ბოლოს მაისის დასაწყისში. კვეცხებიდან გამოდიან ექვსფეხიანი ნიმფები, ანუ პროტონიმფები, რომლებიც გადაადგილდებიან საყვავილე და საფოთლე კვირტებისკენ, სადაც იკვებებიან. გამოჩეკიდან რვა დღის შემდეგ იწყება სვენების პერიოდი ორი-სამი დღით,შედეგად ინდივიდი იცვლის კანს და გამოდის რვაფეხიანი დეიტონიმფა. რამოდენიმე დღიანი სვენების შემდეგ ნიმფები აღწევენ ზრდასრულ პერიოდს, რის შედეგადაც 3-4 დღეში იწყება მეორე გენერაცია, კვერცხის დება, რაც აგვისტოს ბოლოდან ფოთლების ჩამოცვენამდე გრძელდება. P. ulmi დებს გამოსაზამთრებელ კვერცხებს მცენარეების შტამებზე ნაპრალებში.

47 გენერაციის ხანგრძლივობა დამოკიდებულია გარემო პირობებზე და საშუალოდ გრძელდება 20-28 დღე, მათშორის ემბრიონის განვითარებას ჭირდება 4-6 დღე. საქართველოში P. ulmi ხუთ გენერაციას იძლევა. უნდა აღინიშნოს, რომ P. ulmi -ის თაობების რაოდენობასა და რიცხოვნობაზე, გარდა ტემპერატურისა და ტენიანობია გავლენას ახდენს მკვებავი მცენარე და მისი მდგომარეობა, ასევე, მტაცებელი ტკიპები და მწერები. (Батиашвили, 1959).

მასპინძელი მცენარეები. Amaranthaceae: Amaranthus sp.. Anacardiaceae: Mangifera indica (Gupta, 1992). Apiaceae (Umbelliferae): Carum petroselinum (Urueta, 1975); Daucus carota. Asclepiadaceae: Asclepias syriaca (Thewke & Enns, 1969). Asteraceae: Chrysanthemum coronarium (Gupta & Gupta, 1994). Bambusaceae: Sasa kurilensis. Betulaceae: Alnus glutinosa (Oudemans, 1929); Alnus incana (Dobosz, Skorupska & Blaszak , 1995); Alnus sp. (McGregor, 1950); Betula pubescens; Betula verrucosa; Corylus avellana (Rambier, 1958). Bryophyta: Bryophyta (Oudemans, 1929). Caprifoliaceae: Lonicera japonica (Meyer, 1987); Symphoricarpos foetidus. Chenopodiaceae: Chenopodium sp.. Convolvulaceae: Calystegia sepium; Convolvulus arvensis. Cucurbitaceae: Cucumis sp.; Cucurbita maxima; Cucurbita pepo. Ebenaceae: Diospyros kaki (Carmona & Dias, 1980). Fabaceae: Acacia longifolia; Dalbergia sissoo (Zaher, Gomaa & El-Enany, 1982); Desmodium canescens; Laburnum alpinum; Medicago sativa; Phaseolus sp. (Gupta, 1992); Robinia pseudoacacia (Arru, 1961; Dobosz, Skorupska & Blaszak, 1995; Rigamonti & Lozzia, 1999); Sophora japonica (Rigamonti & Lozzia, 1999); Trifolium pratense; Vicia sativa; Wisteria sinensis (Carmona & Dias, 1980). Fagaceae: Castanea sativa (McGregor, 1950); Fagus sylvatica (Carmona & Dias, 1980); Quercus sp.. Hippocastanaceae: Aesculus hippocastanum. Iridaceae: Gladiolus sp. (Carmona & Dias, 1980). Juglandaceae: Juglans nigra (Rigamonti & Lozzia, 1999); Juglans regia (McGregor, 1950; Hatzinikolis, 1968; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Juglans sp. (Gupta & Gupta, 1994). Juncaceae: Juncus maritimus (Zaher, Gomaa & El-Enany, 1982). Malvaceae: Hibiscus sp. (Gupta & Gupta, 1994); Malva sp.. Moraceae: Artocarpus heterophyllus; Artocarpus integrifolia (Gupta & Gupta, 1994); Ficus carica (McGregor (1950); Rambier, 1958; Gupta & Gupta, 1994; Papaioannou- Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Morus alba (Gupta & Gupta, 1994); Morus nigra; Morus sp. (Wafa, Soliman & El-Kady, 1967).

48 Musaceae: Musa sp. (Gupta (1995). Myricaceae: Myrica pensylvanica (Reeves, 1963). Myrtaceae: Syzygium sp.. Oleaceae: Fraxinus excelsior. Poaceae: Avena sativa; Sorghum halepense; Triticum aestivum (Gupta & Gupta, 1994). Polemoniaceae: Phlox sp.. Polygonaceae: Polygonum aviculare; Rumex obtusifolius. Rhamnaceae: Frangula alnus; Rhamnus frangula (Reeves, 1963); Rhamnus sp. (Reeves, 1963). Rosaceae: Amelanchier sp.; Cotoneaster tomentosus; Crataegus monogyna; Crataegus succulenta (Reeves, 1963); Cydonia oblonga (Hatzinikolis, 1968; Papaioannou- Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Eriobotrya japonica (Papaioannou- Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Fragaria chiloensis (Papaioannou- Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Fragaria sp. (McGregor, 1950); Fragaria vesca; Malus domestica (Oudemans, 1931; Vergani, 1953; Rambier, 1958; Rambier, 1964; Van de Vrie, 1964; Van de Vrie, 1965; Hatzinikolis, 1968; Hatzinikolis, 1969; Delattre, 1974; Baeschlin & Taksdal, 1979; Woolhouse & Harmsen, 1984; Zacharda, Pultar & Muska, 1988; Aguilar, Sanabria & Ochoa, 1989; Baillod, Antonin, Guignard, et al., 1989; Gupta, 1992; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Johanowicz & Hoy, 1996; Navajas, Gutierrez, Lagnel, et al., 1996; Broufas & Koveos, 2000; Markoyiannaki-Printzioui, Papaioannou-Souliotis, Zeginis, et al., 2000; Toda, Osakabe & Komazaki, 2000; Kreiter, Auger, Lebdi Grissa, et al., 2002; Gotoh, Ishikawa & Kitashima, 2003; Gotoh, Noda & Hong, 2003; Martinez, Torre de la & Garcia, 2004; Cuthbertson & Murchie, 2006; Monteiro, Souza & Pastori, 2006; Ben-David, Melamed, Gerson, et al., 2007); Malus sp., (Reeves, 1963); Potentilla fruticosa (Oudemans, 1929); Prunus americana(Reeves, 1963); Prunus armeniaca (Hatzinikolis, 1968; Gupta & Gupta, 1994; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Prunus avium (Rambier, 1958; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Prunus cerasus (McGregor, 1950); Prunus chinensis; Prunus divaricata; Prunus domestica (McGregor, 1950; Rambier, 1958; Hatzinikolis, 1968; Hatzinikolis, 1969; Gupta & Gupta, 1994; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Prunus dulcis (Vergani, 1953); Prunus insititia (Hatzinikolis, 1968; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Prunus padus; Prunus persica (McGregor, 1950; Vergani, 1953; Rambier, 1958; Rossi Simons, 1961; Wafa, Soliman & El-Kady, 1967; Hatzinikolis, 1968; Hatzinikolis, 1969; Gupta, 1992; Gupta & Gupta, 1994; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Prunus serrulata (Rigamonti & Lozzia, 1999); Prunus sp. (McGregor, 1950); Prunus spinosa; Prunus virginiana (Reeves, 1963); Pyracantha sp.; Pyrus baccata; Pyrus communis (McGregor, 1950; Vergani, 1953; Rambier, 1958; Wafa, Soliman & El-Kady, 1967; Hatzinikolis, 1968; Hatzinikolis, 1969; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Martinez, Torre de la & Garcia, 2004); Pyrus pyrifolia; Pyrus sargentii;

49 Rosa canina; Rosa indica (Gupta & Gupta, 1994); Rosa multiflora; Rosa palustris (Reeves, 1963); Rosa sp. (McGregor, 1950); Rubus idaeus (McGregor, 1950; Rambier, 1958); Rubus occidentalis; Rubus sp. (McGregor, 1950; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Sorbus aria; Sorbus aucuparia (Reeves, 1963); Sorbus chrysophylla; Sorbus conradina; Sorbus fennica; Sorbus hostii; Sorbus scandica. Rubiaceae: Gardenia jasminoides. Rutaceae: Choisya sp. (McGregor, 1950); Citrus aurantiifolia; Citrus aurantium; Citrus grandis; Citrus sp. (Zhou, Yue & Zou, 1999; Ran, Chen & Wang, 2009). Salicaceae: Populus sp. (Carmona, 1960); Populus tremula; Salix alba; Salix caprea; Salix sp. (Arru, 1961). Sapindaceae: Sapindus saponaria. Saxifragaceae: Hydrangea macrophylla; Ribes aureum; Ribes nigrum (Rambier, 1958); Ribes rubrum (Rambier, 1958); Ribes sanguineum. Solanaceae: Atropa belladonna; Solanum lycopersicum (Gupta & Gupta, 1994). Theaceae: Camellia sinensis. Tiliaceae: Tilia cordata (Rigamonti & Lozzia, 1999). Ulmaceae: Ulmus americana (Reeves, 1963); Ulmus campestris (Dobosz, Skorupska & Blaszak, 1995); Ulmus glabra; Ulmus hollandica; Ulmus procera (Reeves, 1963); Ulmus pumila (Rigamonti & Lozzia, 1999); Ulmus rubra (Reeves, 1963); Ulmus scabra; Ulmus sp. (Koch, 1836). Vitaceae: Vitis labrusca (Reeves, 1963); Vitis vinifera (Rambier, 1958; Rambier, 1958; Rambier, 1964; Artofer, 1976; Rambier, 1979; Carmona & Dias, 1980; Girolami & Mozzi, 1983; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Tixier, Kreiter, Allam, et al., 2003). http://www.montpellier.inra.fr/CBGP/spmweb

გავრცელება. აფროტროპიკული: სამხრეთ აფრიკა (Meyer, 1974). ავსტრალოაზიური: ავსტრალია (Bengston, 1965); ახალი ზელანდია (Womersley, 1940); ტასმანია (Womersley, 1940). ნეარქტიკული: კანადა (Ross & Robinson, 1922; Woolhouse & Harmsen, 1984); ამერიკის შეერთებული შტატები (McGregor, 1919; Johanowicz & Hoy, 1996). ნეოარქტიკული: არგენტინა (Vergani, 1942; Rossi Simons, 1961); ბერმუდა (Ogilvie, 1926); ბრაზილია (Flechtmann & Baker, 1975; Monteiro, Souza & Pastori, 2006); ჩინეთი (Gonzalez, 1961); კოსტა-რიკა (Aguilar, Sanabria & Ochoa, 1989); კუბა (Martinez, Torre de la & Garcia, 2004); ურუგვაი (Carbonell Bruhn, Crisci & Briozzo, 1970); ვენესუელა (Guagliumi, 1967). ორიენტალური: ჩინეთი (Zhou, Yue & Zou, 1999; Ran, Chen & Wang, 2009); ინდოეთი (Prasad, 1975; Gupta, 1992; Gupta & Gupta, 1994; Gupta, 1995); ტაივანი (Tseng, 1990); ვიეთნამი (Jose & Shah, 1988). პალეარქტიკული: ავღანეთი (Jose & Shah, 1989); ალგერია (Athias-Henriot, 1959);

50 სასომხეთი (Nikolskii, 1953; Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); ავსტრია (EPPO, 1954; Artofer, 1976); აზერბაიჯანი (Nikolskii, 1953; Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); ბელარუსი (Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); ბელგია (EPPO, 1954); ბულგარეთი (Balevski, 1964); ჩინეთი (Wang, 1981; Wang, Cui & Zhang, 1981); ჩეხეთის რესპუბლიკა (Zacharda, Pultar & Muska, 1988); დანია (EPPO, 1954); ეგვიპტე (Fahmy, 1956; Wafa, Soliman & El-Kady, 1967; Zaher, Gomaa & El-Enany, 1982); ფინეთი (Listo, Listo & Kanervo, 1939); საფრანგეთი (Chaboussou & Bessard, 1954; Rambier, 1958; Rambier, 1958; Rambier, 1964; Delattre, 1974; Rambier, 1979; Navajas, Gutierrez, Lagnel, et al., 1996); გერმანია (Koch, 1836); საბერძნეთი (Hatzinikolis, 1968; Hatzinikolis, 1968; Hatzinikolis, 1969; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Broufas & Koveos, 2000; Markoyiannaki-Printzioui, Papaioannou-Souliotis, Zeginis, et al., 2000); საქართველო (Nikolskii, 1953; Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); უნგრეთი (Bognar, 1991); ირანი (Farahbakhsh, 1961);ირლანდია (Willis, 1957); ისრაელი (Plaut, 1963; Ben-David, Melamed, Gerson, et al., 2007); იტალია (Canestrini & Fanzago, 1876; Girolami & Mozzi, 1983; Rigamonti & Lozzia, 1999); იაპონია (Ehara, 1956; Toda, Osakabe & Komazaki, 2000; Gotoh, Ishikawa & Kitashima, 2003; Gotoh, Noda & Hong, 2003); ყაზახეთი (Wainstein, 1956); კორეა (Lee, Lee & Kim, 1986); ლატვია (Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); ლებანონი (Talhouk, 1961); ლიბია (Damiano, 1961); ლიტვა (Pauriene, 1970; Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); მადეირა (Carmona, 1973); მოლდავეთი (Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); მოროკო (Saba, 1973; Tixier, Kreiter, Allam, et al., 2003); ნიდერლანდები (Oudemans, 1929; Van de Vrie, 1964; Van de Vrie, 1965; Vierbergen, 1990); ნორვეგია (EPPO, 1954; Baeschlin & Taksdal, 1979); პალესტინა (Ben-David, Melamed, Gerson, et al., 2007); პოლონეთი (Boczek & Kropczynska, 1964; Dobosz, Skorupska & Blaszak,1995); პორტუგალია (EPPO, 1954); რუმინეთი (Iacob & Lefter, 1960); რუსეთი (Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); სერბეთი (Petanovic, 1980); ესპანეთი (Chaboussou, 1958); შვეცია (Trägårdh, 1915); შვედეთი (Günthart & H., 1959; Baillod, Antonin, Guignard, et al., 1989); სირია [Kady, 1965); ტაჯიკეთი (Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); ტუნისი (Pagliano, 1951; Kreiter, Auger, Lebdi Grissa, et al., 2002); ტურქეთი (Goksu, 1961); უკრაინა (Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); დიდი ბრიტანეთი (Hirst, 1920; Cuthbertson & Murchie, 2006); უზბეკეთი (Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987]; http://www.montpellier.inra.fr/CBGP/spmweb

Tetranychus urtica Koch,1836

სინონიმი:

• Tetranychus aduncus Flechtmann & Baker, 1967. • Epitetranychus aequans Zacher, 1916.

51 • Epitetranychus alceae Oudemans, 1928. • Tetranychus altheae von Hanstein, 1901. • Tetranychus arabicus Attiah, 1967. • Tetranychus aratica Basu, 1963. • Tetranychus aspidistrae Oudemans, 1931. • Tetranychus bimaculatus Harvey, 1892. • Epitetranychus caldarii Oudemans, 1931. • Tetranychus choisyae Oudemans, 1931. • Acarus cinnabarinus Boisduval, 1867. • Tetranychus cinnabarinus (Boisduval, 1867). • Acarus cucumeris Boisduval, 1867. • Tetranychus cucumeris (Boisduval, 1867). • Eotetranychus cucurbitacearum Sayed, 1946. • Tetranychus cucurbitacearum Sayed, 1946. • Tetranychus dahliae Oudemans, 1937. • Tetranychus dianthica Dosse, 1952. • Tetranychus dugesii Cano & Alcacio, 1886. • Tetranychus eriostemi Murray, 1877. • Acarus ferrugineus Boisduval, 1867. • Tetranychus ferrugineus (Boisduval, 1867). • Tetranychus fervidus Koch, 1841. • Tetranychus fici Murray, 1877. • Tetranychus fragariae Oudemans, 1931. • Tetranychus fransseni Oudemans, 1931. • Acarus haematodes Boisduval, 1867. • Epitetranychus hamatus Zacher, 1916. • Tetranychus inaequalis Targioni Tozzetti, 1878. • Eotetranychus inexspectatus André, 1933. • Tetranychus longitarsis Donnadieu, 1875. • Tetranychus major Donnadieu, 1875. • Tetranychus manihotis Oudemans, 1931. • Tetranychus minor Donnadieu, 1875. • Tetranychus multisetis McGregor, 1950. • Tetranychus piger Donnadieu, 1875. • Distigmatus pilosus Donnadieu, 1875. • Tetranychus plumistoma Donnadieu, 1875. • Tetranychus reetalius Basu, 1963. • Tetranychus reinwardtiae Oudemans, 1930. • Epitetranychus reinwardtiae (Oudemans, 1930). • Tetranychus ricinus Saba, 1973. • Acarus rosarum Boisduval, 1867.

52 • Tetranychus russeolus Koch, 1838. • Acarus sambuci Schrank, 1781. • Eotetranychus scabrisetus Ugarov & Nikolskii, 1937. • Tetranychus stellariae Oudemans, 1931. • Acarus telarius Linnaeus, 1758. • Tetranychus telarius haematodes (Boisduval, 1867). • Acarus textor Fourcroy, 1785. • Tetranychus urticae dianthica Dosse, 1952. • Tetranychus viburni Koch, 1838. • Tetranychus violae Oudemans, 1931. • Acarus vitis Boisduval, 1867.

T. urtica კახეთის რეგიონში გამოკვლევების ჩატარების შედეგად რეგისტრირებულია ორ წერტილში: 1. რქაწითელზე, სოფელი კარდენახში: 1 - N41.68640°, E045.86968°; 2 - N41.68686°, E045.87043°; 3 - N41.68605°, E045.87135°; 4 - N41.68571°, E045.87070°) და მწვანეზე, სოფელ ულიანოვკაში: 1 - N41.57458°, E045.83643°; 2 - N41.57509°, E045.83687°; 3 - N41.57501°, E045.83710°; 4 - N41.57556°, E 045.83779°.

აღწერა, ბიოლოგია და ეკოლოგია: T. urtica - ს ზომა 400-600 მკმ-დან (მდედრი) 300-370 მკმ-მდე (მამრი) მერყეობს. შეფერილობა სეზონების შესაბამისად იცვლება, ზაფხულში მომწვანო-მოყვითალო, ან ყავისფერია, შემოდგომაზე კი მოწითალო ნარინჯისფერი. მავნებელს სხეულის გვერდებზე შეენიშნება დიდი ზომის მუქი ლაქები, ფეხები და ჯაგრები თეთრი ფერისაა. T. urtica იზამთრებს ზრდასრულ სტადიაში. გამოზამთრება ხდება როგროც ხეებზე აცვენილი ქერქების ქვეშ, ასევე ჩამოცვენილ ფოთლებსა და მიწის ნაპრალებში.გამოკვლევების შედეგად დადასტურებულია, რომ T. urtica- ს განვითარებისათვის ოპტიმალურია 35-55% ჰაერის ტენიანობა და 29-31° ტემპერატურა. ჰაერის ტენიანობის 70% გაზრდა ტკიპის განვითარებაზე უარყოფითად აისახება. T. urtica ძლიერ ყინვებს ადვილად იტანს, რაც იმაში გამოიხატება, რომ ტემპერატურის - 15-20°-მდე დაცემის დროსაც კი ტკიპების 60 % ცოცხალი რჩება. ჰაერის საშუალო დრე-ღამური ტემპერატურა რომ მიაღწევს 12° -ს იწყება ტკიპების გამოსვლა და ინტენსიური კვება, რამოდენიმე დღეში კი იწყებენ კვეცხის დებას. ემბრიონული პერიოდის ხანგრძლივობა მნჭიდრო კავშირშია ჰაერის ტემპერატურის ცვალებადობასთან. განვითარებაში შეინიშნება აქტიური და მოსვენების პერიოდები. კვერცხიდან გამოდის სამფეხიანი ნიმფა, რომელიც მდედრის შემთხვევაში გაივლის კანის ცვლის სამ ფაზას, ხოლო მამრის მხოლოდ ორს. ფაზების ხანგრძლივობა დამოკიდებულია ტენიანობაზე, ტენპერატურაზე, საკვებზე და სხვა ფაქტორებზე. ერთი გენერაციის დროს დადებული კვერცხების რაოდენობა არ არის დიდი და შეადგენს 100 ცალს, თუმცა თაობების განვითარება ძალიან

53 სწრაფად ხდება. ერთი წლის განმავლობაში ზომიერი კლიმატის პირობებში T. urtica ასწრებს 15-ი გენერაციის განვითარებას. ტკიპის ამ სახეობას ახასიათებს პართენოგენეზული გამრავლება, გაუნაყოფიერებელი კვერცხებიდან ვითარდებიან მამრობითი ეგზემპლარები. T. urtica-ს განვითარება ზოგიერთ მცენარეზე შედარებით შენელებულია. საცხოვრებლად ყველაზე ოპტიმალურ გარემოს ტკიპისთვის წამოადგენს სუსტად შებუსული ფოთლების მქონე მცენარეები, რადგან ასეთ ფოთლებზე T. urtica ადვილად გადაადგილდება და ფოთლების ქვედა მხარეზე აკეთებს აბლაბუდას, რომელშიც ათავსებს კვერცხებს.

მასპინძელი მცენარეები. Acanthaceae: Acanthus mollis; Justicia furcata; Thunbergia mysorensis (Carmona, 1967). Aceraceae: Acer campestre; Acer negundo (Rigamonti & Lozzia, 1999); Acer platanoides (Reeves, 1963; Giertych, Karolewski & Oleksyn, 2008); Acer pseudoplatanus; Acer rubrum; Acer saccharum (Reeves, 1963); Acer sp. (Ehara, 1956; Rossi Simons, 1961). Actinidiaceae: Actinidia chinensis (Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Actinidia deliciosa [Mesa Cobo & Zuluaga Cardona, 1983); Actinidia sp. (Meyer, 1987). Agavaceae: Cordyline fernuvotis; Cordyline terminalis; Dracaena fragrans; Dracaena goldieana; Dracaena sanderiana; Dracaena sp. (Boisduval, 1867); Yucca sp. (Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994). Aizoaceae: Mesembryanthemum crystallinum (Meyer, 1987). Alliaceae: Allium cepa (Hatzinikolis, 1969; Meyer, 1974; Gupta & Gupta, 1994); Allium fistulosum (Urueta, 1975); Allium hybridus (Meyer, 1974); Allium porrum (Baker & Pritchard, 1960; Hatzinikolis, 1969; Gotoh, Sugasawa, Noda, et al., 2007); Allium sativum (Doreste, 1967; Hatzinikolis, 1969); Allium sp. (Aucejo, Foo, Gimeno, et al., 2003). Amaranthaceae: Amaranthus blitum (Hatzinikolis, 1969; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Amaranthus caudatus (Meyer, 1974); Amaranthus hortensis; Amaranthus hybridus (Meyer, 1974; Smiley & Baker, 1995); Amaranthus mangostanus (Prasad, 1974; Gupta & Gupta, 1994); Amaranthus retroflexus (Papaioannou-Souliotis, Markoyiannaki-Printziou & Zeginis, 2000; Kreiter, Auger, Lebdi Grissa, et al., 2002); Amaranthus sp. (Meyer, 1987; Ochoa, Aguilar & Merino, 1989; Gupta & Gupta, 1994; Aguilar & Murillo, 2008); Amaranthus spinosus; Amaranthus viridis (Flechtmann, 1967; Gupta & Gupta, 1994; Suarez, 2004); Celosia

Koch,1836

Tetranychus urtica

11.

ურ. ს

Koch,1836

Tetranychus urtica . 2 ურ.1

ს

56 argentea; Celosia cristata; Telanthera sp., (Flechtmann, 1967). Amaryllidaceae: Narcissus sp. (Hatzinikolis, 1969). Anacardiaceae: Mangifera indica (Tuttle, Baker & Abbatiello, 1974; Gupta, 1992); Pistacia terebinthus; Pistacia vera (Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994). Annonaceae: Annona muricata; Annona reticulata; Annona squamosa (Martinez, Torre de la & Garcia, 2004). Apiaceae (Umbelliferae): Aegopodium podagraria; Aegopodium sp.; Apium graveolens (Bibby & Tuttle, 1959; Rossi Simons, 1961; Tuttle & Baker, 1964; Hatzinikolis, 1969; Gupta & Gupta, 1994; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Suarez, 2004); Apium nodiflorum (Carmona, 1967); Arracacia xanthorrhiza (Doreste, 1967; Urueta, 1975); Athamanta macrosperma; Carum petroselinum (Hatzinikolis, 1969); Coriandrum sativum (Prasad, 1974; Gupta & Gupta, 1994); Cryptotaenia canadensis (Ehara, 1956); Daucus carota (Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Eryngium sp.; Foeniculum vulgare (Flechtmann, 1967; Aucejo, Foo, Gimeno, et al., 2003); Hydrocotyle umbellata; Pastinaca sativa; Petroselinum crispum (Aguilar & Murillo, 2008); Peucedanum japonicum (Ohno, Miyagi, Ganaha- Kikumura, et al., 2009); Spananthe sp. (Aguilar & Murillo, 2008). Apocynaceae: Apocynum cannabinum (Thewke & Enns, 1969); Catharanthus roseus (Aguilar & Murillo, 2008); Mandevilla sp. (Flechtmann & Etienne, 2006); Nerium oleander (Rambier, 1965; Hatzinikolis, 1969); Plumeria sp. (Gutierrez & Schicha, 1983); Rauvolfia serpentina; Vinca major; Vinca sp. (Reeves, 1963; Aguilar & Murillo, 2008). Aquifoliaceae: Ilex crenata (Thewke & Enns, 1969). Araceae: Alocasia indica (Paschoal, 1970); Alocasia sp. (Gutierrez & Schicha, 1983); Anthurium cristallinum; Anthurium sp. (Carmona & Dias, 1980); Arum italicum (Carmona, 1967); Arum sp. (Gupta, 1992); Caladium bicolor (Paschoal, 1970); Caladium sp. (McGregor, 1950); Calla sp. (Meyer, 1974); Colocasia antiquorum (Carmona, 1967); Colocasia esculenta (Goff, 1986; Goka & Takafuji, 1995; Ho, Lo & Chen, 1997; Ohno, Miyagi, Ganaha-Kikumura, et al., 2009); Colocasia sp. (Aguilar & Murillo, 2008); Dieffenbachia sp. (Ochoa & Vargas, 1997); Epipremnum pinnatum (Ochoa & Vargas, 1997); Philodendron sp. (Bibby & Tuttle, 1959; Tuttle & Baker, 1964); Symplocarpus foetidus; Xanthosoma sp. (Ochoa, Aguilar & Merino, 1989); Zantedeschia aethiopica (Rossi Simons, 1961; Meyer, 1974). Araliaceae: Aralia elegantissima (Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Aralia sp. (Bibby & Tuttle, 1959; Tuttle & Baker, 1964); Brassaia actinophylla (Mesa Cobo & Zuluaga Cardona, 1983); Hedera canariensis; Hedera helix (Bibby & Tuttle, 1959; Tuttle & Baker, 1964; Tuttle & Baker, 1968; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Hedera sp. (Witters, Casteels & Bondt, 2003); Polyscias balfouriania; Schefflera sp. (Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994).

57 Araucariaceae: Agathis sp.; Araucaria sp. (Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994). Arecaceae (Palmae): Chrysalidocarpus sp. (Hatzinikolis, 1969); Phoenix dactylifera (Zaher, Gomaa & El-Enany, 1982); Phoenix sp. (Anonymous, 1994). Aristolochiaceae: Aristolochia clematitis. Asclepiadaceae: Asclepias sp. (Thewke & Enns, 1969); Cynanchum carolinense (Thewke & Enns, 1969); Raphionacme sp. (Meyer, 1987). Asparagaceae: Asparagus officinalis (Ehara, 1956); Asparagus plumosus; Asparagus sp. (Aucejo, Foo, Gimeno, et al., 2003); Protasparagus laricinus (Meyer, 1987). Asteraceae: Acanthospermum hispidum (Meyer, 1974); Achillea filipendulina; Achillea fraasii; Ageratum conyzoides (Flechtmann, 1967; Gupta & Gupta, 1994); Ambrosia trifida; Anthemis chia; Arctium lappa (Paschoal, 1970); Arctium minus (Tuttle & Baker, 1968); Arctotis sp. (Aguilar & Murillo, 2008); Artemisia dracunculoides (Tuttle & Baker, 1968); Aster chinensis (Ehara, 1956); Bellis annua; Bidens bitemata (Meyer, 1974); Bidens pilosa (Flechtmann, 1967; Chaudhri, Akbar & Rasool, 1974; Ochoa, Aguilar & Merino, 1989); Bidens sp. (Aguilar & Murillo, 2008); Boltonia sp. (Aguilar & Murillo, 2008); Brachyscome sp. (Aguilar & Murillo, 2008); Calendula arvensis (Kreiter, Auger, Lebdi Grissa, et al., 2002); Calendula officinalis (Tuttle & Baker, 1964); Calendula sp. (Aucejo, Foo, Gimeno, et al., 2003); Callistephus chinensis (Takafuji, Hinomoto, Shih, et al., 2005); Callistephus hortensis (Flechtmann, 1967); Carduus crispus; Carduus syriacus; Carthamus tinctorius (Tuttle & Baker, 1964; Gupta & Gupta, 1994); Centaurea cyanus (Womersley, 1940; Tuttle & Baker, 1968); Centaurea iberica; Centaurea imperialis (Tuttle & Baker, 1968); Centaurea montana; Chaenactis stevioides (Tuttle & Baker, 1968); Chrysanthemum coronarium (Carmona, 1967; Gupta & Gupta, 1994; Goka & Takafuji, 1995); Chrysanthemum indicum (Aguilar & Murillo, 2008); Chrysanthemum leucanthemum; Chrysanthemum morifolium (Goka & Takafuji (1995); Lee, Suh & Kwon, 1999; Hinomoto, Osakabe, Gotoh, et al., 2001; Takafuji, Santoso, Hinomoto, et al., 2003; Takafuji & Hinomoto, 2008); Chrysanthemum segetum [Papaioannou-Souliotis, Markoyiannaki-Printziou & Zeginis (2000)]; Chrysanthemum sp. (Rossi Simons, 1961; Tuttle & Baker, 1964; Urueta, 1975; Gupta & Gupta, 1994; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Ho, Lo & Chen, 1997; Witters, Casteels & Bondt, 2003; Gotoh, Sugasawa, Noda, et al., 2007); Chrysothamnus viscidiflorus; Cichorium endivia (Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Cichorium intybus (Prasad, 1974; Gupta & Gupta, 1994); Cichorium spinosum; Conyza bonariensis (Meyer, 1974); Conyza canadensis; Cosmos bipinnatus (Vargas, Merayo & Aguilar, 1996); Cosmos sp.; Crepis neglecta; Crepis rubra; Cynara scolymus (Estebanes- Gonzalez & Rodriguez-Navarro, 1991; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Cynara sp. (Rossi Simons, 1961); Dahlia juarezii; Dahlia sp. (Oudemans, 1937; Womersley, 1940; Rossi Simons, 1961; Hatzinikolis, 1969; Gupta & Gupta, 1994; Ho, Lo & Chen, 1997; Aguilar & Murillo, 2008); Dahlia variabilis

58 (Paschoal, 1968; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Erigeron annuus (Gotoh, 1997); Erigeron canadensis (Aucejo, Foo, Gimeno, et al., 2003); Erigeron linifolius (Prasad, 1974; Gupta & Gupta, 1994); Erigeron sp. (Gonzalez & Flechtmann, 1977); Galinsoga caracasana (Urueta, 1975); Galinsoga ciliata (Ochoa, Aguilar & Merino, 1989; Gotoh, 1997); Galinsoga parviflora (Meyer, 1987); Gerbera jamesonii (Kielkiewicz & Witul, 1995; Witul & Kielkewicz, 1999; Suarez, 2004); Gerbera sp. (Meyer, 1987; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Ho, Lo & Chen, 1997); Gnaphalium luteo-album (Meyer, 1974); Helianthella quinquenervis (Tuttle & Baker, 1968); Helianthus annuus (Womersley, 1940; Meyer & Ryke, 1959; Rossi Simons, 1961; Hatzinikolis, 1969; Baker, 1975; Gupta & Gupta, 1994; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Helichrysum tenax (Meyer, 1970); Helichrysum thianschanicum (Aguilar & Murillo, 2008); Heliopsis sp. (Aguilar & Murillo, 2008); Lactuca longifolia (Bibby & Tuttle, 1959; Tuttle & Baker, 1964); Lactuca saligna; Lactuca sativa (Bibby & Tuttle, 1959; Tuttle & Baker, 1964); Lapsana communis (Papaioannou-Souliotis, Markoyiannaki-Printziou & Zeginis, 2000); Leontodon autumnalis; Melampodium perfoliatum; Melanthera aspera (Aguilar & Murillo, 2008); Mikania micrantha; Osteospermum sp. (Aguilar & Murillo, 2008); Parthenium sp. (Gupta & Gupta, 1994); Pentzia globosa (Meyer, 1974); Picris pauciflora; Picris sprengeriana; Rudbeckia sp.; Scorzonera crocifolia; Senecio lividus; Senecio sp. (Wang & Cui, 1992); Senecio vernalis; Senecio vulgaris (Aucejo, Foo, Gimeno, et al., 2003); Solidago gigantea; Solidago graminifolia; Sonchus arvensis (Prasad, 1974; Gupta & Gupta, 1994); Sonchus asper (Tuttle & Baker, 1968); Sonchus oleraceus (Meyer, 1974; Gupta & Gupta, 1994); Sonchus sp. (Georghiou, 1959; Aucejo, Foo, Gimeno, et al., 2003; Takafuji & Hinomoto, 2008); Tagetes erecta (Bibby & Tuttle, 1959; Tuttle & Baker, 1964; Gupta & Gupta, 1994); Tagetes microglossa; Tagetes minuta (Meyer, 1974); Tagetes patula; Tagetes sp. (Womersley, 1940; Carmona, 1970); Taraxacum officinale (Ehara, 1956); Tithonia tagetiflora; Tragopogon dubius (Tuttle & Baker, 1968); Tragopogon pratensis; Tridax procumbens (Prasad, 1974; Gupta & Gupta, 1994); Urospermum dalechampii (Aucejo, Foo, Gimeno, et al., 2003); Vernonia sp. (Thewke & Enns, 1969); Xanthium pungens (Meyer & Ryke, 1959); Xanthium strumarium (Gupta & Gupta, 1994); Zinnia elegans; Zinnia sp. (Hatzinikolis, 1969; Meyer, 1974). Balsaminaceae: Impatiens balsamina (Mesa Cobo & Zuluaga Cardona, 1983); Impatiens sp. (Aguilar & Murillo, 2008); Impatiens walleriana (Rossi Simons, 1961). Bambusaceae: Bambusa sp.. Berberidaceae: Berberis cretica; Berberis thunbergii (Uysal, Cobanoglu & Okten, 2001); Berberis vulgaris (Uysal, Cobanoglu & Okten, 2001); Berberis wilsoniae; Nandina domestica. Betulaceae: Alnus incana; Betula maximowicziana (Dobosz, Skorupska & Blaszak, 1995); Betula papyrifera (Thewke & Enns, 1969); Betula verrucosa; Corylus avellana (Gutierrez & Etienne, 1986; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis,

59 1994). Bignoniaceae: Bignonia capensis; Bignonia radicans; Campsis radicans; Paulownia fortunei; Pyrostegia ignea (Vargas, Merayo & Aguilar, 1996); Tecoma officinalis; Tecoma stans (Meyer, 1974; Aguilar & Murillo, 2008). Bombacaceae: Ceiba pentandra. Boraginaceae: Borago officinalis; Cynoglossum columnae; Heliotropium corybosum; Heliotropium eichwaldi (Prasad, 1974; Gupta & Gupta, 1994); Omphalodes verna. Brassicaceae (Cruciferae): Aethionema graecum; Brassica campestris (Gupta & Gupta, 1994); Brassica hirta; Brassica juncea; Brassica kaber (Prasad, 1974; Gupta & Gupta, 1994); Brassica napus; Brassica oleracea (Bibby & Tuttle, 1959; Tuttle & Baker, 1964; Hatzinikolis, 1969; Gupta & Gupta, 1994; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Brassica rapa (Prasad, 1974); Brassica sp. (Beccari, 1971); Capsella bursa-pastoris (Gotoh, 1997; Aucejo, Foo, Gimeno, et al., 2003); Cheiranthus cheiri (Carmona (1967); Diplotaxis erucoides (Aucejo, Foo, Gimeno, et al., 2003); Diplotaxis viminea; Eruca sativa (Gupta & Gupta , 1994); Eruca vesicaria (Prasad, 1974); Erysimum graecum; Erysimum sp. (Carmona & Dias, 1980); Hirschfeldia incana; Malcomia sp.; Matthiola incana (Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Matthiola odoratissima; Matthiola tristis; Nasturtium sp.; Raphanus sativus (Tuttle & Baker, 1964; Nassar & Ghai, 1981; Gupta & Gupta, 1994); Raphanus spinosa; Rorippa indica (Gotoh, 1997); Sinapis arvensis (Papaioannou-Souliotis, Markoyiannaki-Printziou & Zeginis, 2000); Zilla spinosa. Bromeliaceae: Tillandsia sp. (Rossi Simons, 1961). Buxaceae: Buxus sempervirens (Hatzinikolis, 1969). Campanulaceae: Campanula erinus; Campanula sp.; Platycodon grandiflorum (Ho, Lo & Chen, 1997). Cannabaceae: Cannabis sativa (Prasaz, 1974; Gupta & Gupta, 1994); Humulus japonicus (Gotoh, Sugasawa, Noda, et al., 2007); Humulus lupulus (Geijskes, 1939; Rambier, 1965; Hatzinikolis, 1969; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Goka & Takafuji, 1995; Gotoh & Tokioka, 1996; Gotoh, Sugasawa & Nagata, 1999). Cannaceae: Canna indica (Meyer, 1974). Capparaceae: Capparis nummularia (Carmona, 1967); Cleome sp. (Aguilar & Murillo, 2008); Cleome viscosa (Prasad, 1974; Gupta & Gupta, 1994). Caprifoliaceae: Diervilla sp.; Leycesteria formosa; Lonicera etrusca; Lonicera nigra; Lonicera periclymenum; Lonicera sp. (Bibby & Tuttle, 1959; Rossi Simons, 1961; Tuttle & Baker, 1964); Lonicera tatarica (Uysal, Cobanoglu & Okten, 2001); Lonicera xylosteum; Sambucus canadensis (Reeves, 1963); Sambucus ebulus (Rambier, 1965); Sambucus nigra (Carmona, 1967; Uysal, Cobanoglu & Okten, 2001); Sambucus sieboldiana; Sambucus sp. (Schrank, 1781); Symphoricarpos albus; Symphoricarpos orbiculatus (Thewke & Enns, 1969; Uysal, Cobanoglu & Okten, 2001); Symphoricarpos racemosus (Uysal, Cobanoglu & Okten, 2001); Viburnum lantana

60 (Uysal, Cobanoglu & Okten, 2001); Viburnum opulus (Koch, 1838; Uysal, Cobanoglu & Okten, 2001); Viburnum rhytidophyllum; Viburnum sp. (Thewke & Enns, 1969; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Viburnum tinus; Weigelia hortensis (Ehara, 1956). Caricaceae: Carica papaya (Carmona, 1967; Urueta, 1975; Gutierrez & Etienne, 1981; Gupta & Gupta, 1994; Ho, Lo & Chen, 1997; Martinez, Torre de la & Garcia, 2004). Caryocaraceae: Silene inflata (Aucejo, Foo, Gimeno, et al., 2003). Caryophyllaceae: Dianthus armeria (Gutierrez & Schicha, 1983); Dianthus barbatus (Meyer, 1974); Dianthus caryophyllus (Meyer & Ryke, 1959; Gupta & Gupta, 1994; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Goka & Takafuji, 1995; Gotoh & Tokioka, 1996; Ho, Lo & Chen, 1997; Gotoh, Sugasawa & Nagata, 1999; Hinomoto, Osakabe, Gotoh, et al., 2001; Osakabe, Hirose & Sato, 2002; Gotoh, Sugasawa, Noda, et al.. 2007); Dianthus chinensis; Dianthus sp. (Gasser, 1951; Rossi Simons, 1961; Rambier. 1965; Urueta, 1975; Gotoh, Kitashima & Goka, 2007; Gotoh, Noda & Ito, 2007); Dianthus tenuiflorus; Drymaria cordata (Ochoa, Aguilar & Merino, 1989); Gypsophila paniculata (Goff, 1986; Ho, Lo & Chen, 1997; Hinomoto, Osakabe, Gotoh, et al., 2001; Osakabe, Hirose & Sato, 2002); Lychnis chalcedonica; Stellaria media (Oudemans, 1931; Gotoh, 1997); Stellaria sp.. Celastraceae: Celastrus orbiculatus; Celastrus scandens; Euonymus europaeus (Uysal, Cobanoglu & Okten, 2001); Euonymus japonicus (Uysal, Cobanoglu & Okten, 2001); Euonymus sp.. Chenopodiaceae: Anabasis haloxylon; Atriplex lentiformis (Tuttle & Baker, 1964); Atriplex semibaccata (Tuttle & Baker, 1964); Beta vulgaris (Bibby & Tuttle, 1959; Tuttle & Baker, 1964; Gupta & Gupta, 1994; Asher & Dewar, 1997; Aucejo, Foo, Gimeno, et al., 2003; Aguilar & Murillo, 2008); Chenopodium album (Prasad, 1974; Gupta & Gupta, 1994; Lee, Suh & Kwon, 1999); Chenopodium ambrosioides (Wang & Cui, 1992); Chenopodium murale (Tuttle & Baker, 1968; Gupta & Gupta, 1994); Chenopodium sp. (Aucejo, Foo, Gimeno, et al., 2003); Salsola vermiculata; Spinacia oleracea (Prasad, 1974; Nassar & Ghai, 1981; Gupta & Gupta, 1994). Cistaceae: Helianthemum hymettium. Clethraceae: Clethra arborea (Carmona, 1973). Combretaceae: Terminalia catappa. Commelinaceae: Commelina agraria (Flechtmann, 1967); Commelina benghalensis (Meyer, 1974); Commelina communis (Gotoh, 1997); Commelina diffusa (Ochoa, Aguilar & Merino, 1989). Convolvulaceae: Calystegia hederacea; Calystegia sepium; Convolvulus arvensis (Tuttle & Baker, 1964; Zaher, Gomaa & El-Enany, 1982; Papaioannou-Souliotis, Markoyiannaki-Printziou & Zeginis, 2000; Hinomoto, Osakabe, Gotoh, et al., 2001; Kreiter, Auger, Lebdi Grissa, et al., 2002); Convolvulus hirsutus; Convolvulus pentapetaloides; Convolvulus siculus; Convolvulus sp. (Womersley, 1940; Thewke & Enns, 1969; Aucejo, Foo, Gimeno, et al., 2003; Ben-David, Gerson & Morin, 2009);

61 Convolvulus tricolor; Ipomoea acuminata (Flechtmann, 1967); Ipomoea aquatica; Ipomoea arachnosperma (Meyer, 1974); Ipomoea batatas (Beccari, 1971; Zaher, Gomaa & El-Enany, 1982; Aguilar & Murillo, 2008); Ipomoea coccinea; Ipomoea hederacea; Ipomoea hochstetteri (Meyer, 1987); Ipomoea plebeia (Meyer, 1987); Ipomoea purpurea (Meyer & Ryke, 1959); Ipomoea sp. (Bibby & Tuttle, 1959; Georghiou, 1959; Tuttle & Baker, 1964; Urueta, 1975; Ochoa, Aguilar & Merino 1989); Mina lobata (Davis, 1968); Porana racemosa (McGregor, 1950); Quamoclit lobata. Cornaceae: Aucuba japonica (Tuttle & Baker, 1968); Cornus alba (Uysal, Cobanoglu & Okten, 2001); Cornus canadensis; Cornus nuttallii; Cornus sp., (Ehara, 1956). Cucurbitaceae: Benincasa cerifera (Gupta & Gupta, 1994); Benincasa hispida (Ho, Lo & Chen, 1997; Ohno, Miyagi, Ganaha-Kikumura, et al., 2009); Bryonia dioica; Citrullus colocynthis; Citrullus fistulosus (Gupta & Gupta, 1994); Citrullus lanatus (Rossi Simons, 1961; Nassar & Ghai, 1981; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Goka & Takafuji, 1995; Gotoh, Takafuji & Gomi, 1996; Ho, Lo & Chen 1997; Takafuji & Gotoh, 1999; Osakabe, Hirose & Sato, 2002; Takafuji, Santoso, Hinomoto, et al., 2003; Ben-David, Melamed, Gerson, et al., 2007; Gotoh, Sugasawa, Noda, et al., 2007; Ben-David, Gerson & Morin, 2009; Ohno, Miyagi, Ganaha- Kikumura, et al., 2009); Citrullus vulgaris (Rahman & Sapra, 1940; Bibby & Tuttle, 1959; Tuttle & Baker, 1964; Hatzinikolis, 1969; Gupta & Gupta, (1994); Cucumis melo (Womersley, 1940; McGregor, 1950; Bibby & Tuttle, 1959; Rossi Simons, 1961; Hatzinikolis, 1969; Gupta & Gupta, 1994; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Ho, Lo & Chen, 1997; Lee, Suh & Kwon, 1999); Cucumis sativus (Murray, 1877; Tuttle & Baker, 1964; Hatzinikolis, 1969; Gupta & Gupta, 1994; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Goka & Takafuji, 1995; Gotoh, Takafuji & Gomi, 1996; Ho, Lo & Chen, 1997; Takafuji & Gotoh, 1999; Witul & Kielkewicz, 1999; Kreiter, Auger, Lebdi Grissa, et al., 2002; Takafuji, Santoso, Hinomoto, et al., 2003; Alvarez & Alarcon, 2004); Cucumis sp. (Beccari, 1971); Cucurbita ficifolia (Carmona, 1967); Cucurbita maxima (Carmona, 1967; Hatzinikolis 1969); Cucurbita moschata; Cucurbita pepo, Tuttle & Baker, 1964; Hatzinikolis, 1969; Gupta & Gupta, 1994); Cucurbita sp. (Meyer, 1974; Gupta & Gupta, 1994; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Ho, Lo & Chen, 1997); Ecballium elaterium (Kreiter, Auger, Lebdi Grissa, et al., 2002); Lagenaria siceraria (Hatzinikolis, 1969); Lagenaria vulgaris (Gupta & Gupta, 1994); Luffa acutangula (Prasad, 1974; Ho, Lo & Chen, 1997); Luffa aegyptiaca (Rahman & Sapra, 1940; Gupta & Gupta, 1994); Luffa cylindrica (Hatzinikolis, 1969; Gupta & Gupta, 1994; Ho, Lo & Chen, 1997); Momordica charantia (Gupta & Gupta, 1994); Sechium edule (Flechtmann, 1967; Ochoa, Aguilar & Merino, 1989). Cupressaceae: Chamaecyparis thyoides; Cupressus sp. (Womersley, 1940); Juniperus arizonica (Uysal, Cobanoglu & Okten, 2001); Juniperus virginiana; Thuja orientalis (Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994).

62 Cyperaceae: Cephalocarpus tetragonolobus (Andrews & Poe, 1980); Cyperus esculentus (Aucejo, Foo, Gimeno, et al., 2003); Cyperus rotundus (Basu, 1963; Flechtmann, 1967; Cyperus tegetum, Basu, 1963). Dipsacaceae: Cephalaria tatarica; Pterocephalus plumosus; Scabiosa sicula. Dipterocarpaceae: Shorea robusta (Gupta, 1995). Ebenaceae: Diospyros kaki (Carmona, 1967; Kawashima, Chung & Jung, 2008); Diospyros scabrida (Meyer, 1974). Elaeagnaceae: Elaeagnus angustifolia. Equisetaceae: Equisetum palustre (Aucejo, Foo, Gimeno, et al., 2003). Ericaceae: Azalea nudiflora (Gutierrez & Schicha, 1983); Azalea sp. (Witters, Casteels & Bondt, 2003); Rhododendron sp. (Urueta, 1975); Siphonandra sp. (Gonzalez & Flechtmann, 1977). Euphorbiaceae: Acalypha godseffiana (Flechtmann, 1967); Acalypha hamiltoniana; Acalypha havanensis (Martinez, Torre de la & Garcia, 2004); Acalypha sp. (André 1933); Codiaeum variegatum (Vargas, Merayo & Aguilar, 1996; Aguilar & Murillo 2008); Croton niveus; Croton sp. (Meyer, 1974); Euphorbia amygdaloides (Aguilar & Murillo, 2008); Euphorbia burmannii (Meyer, 1974); Euphorbia helenae (Aguilar & Murillo, 2008); Euphorbia helioscopia (Papaioannou-Souliotis, Markoyiannaki- Printziou & Zeginis, 2000); Euphorbia hirta (Meyer, 1974); Euphorbia hypericifolia (Meyer, 1974); Euphorbia pilulifera (Livshits & Salinas-Croche, 1968); Euphorbia pulcherrima (Meyer & Ryke, 1959; Aguilar & Murillo, 2008); Euphorbia sp. (Zacher, 1916; Aucejo, Foo, Gimeno, et al., 2003; Aguilar & Murillo, 2008); Hevea brasiliensis (Gupta & Gupta, 1994; Bellini, Moraes & Feres, 2005); Hura crepitans (Urueta, 1975); Jatropha gossypifolia (Livshits & Salinas-Croche, 1968); Jatropha hastata (Martinez, Torre de la & Garcia, 2004); Jatropha multifida; Manihot esculenta (Oudemans, 1931; Urueta, 1975; Andrews & Poe, 1980; Gupta & Gupta, 1994; Xie, Miao & Hong, 2006; Ohno, Miyagi, Ganaha-Kikumura, et al., 2009); Manihot sp. (Aranda & Flechtman 1971); Mercurialis sp. (Georghiou, 1959); Ricinus communis (Boisduval, 1867; Bibby & Tuttle, 1959; Rossi Simons, 1961; Tuttle & Baker, 1964; Hatzinikolis, 1969; Gupta, 1992; Ben-David, Gerson & Morin, 2009). Fabaceae: Acacia greggii (Tuttle, Baker & Abbatiello, 1974); Acacia horrida; Acacia karroo (Meyer, 1974); Acacia robusta (Meyer, 1974); Acacia sp. (Rossi Simons, 1961; Hatzinikolis, 1969; Meyer, 1974); Alysicarpus longifolius; Amphicarpaea bracteata; Anthyllis vulneraria; Arachis hypogaea (Sayed, 1946; Rambier, 1965; Hatzinikolis 1969; Gupta & Gupta, 1994; Ho, Lo & Chen, 1997); Arachis sp. (Rossi Simons, 1961); Astragalus sinicus (Gotoh, 1997); Bauhinia monandra (Meyer, 1987); Cassia artemisioides; Cercis siliquastrum (Uysal, Cobanoglu & Okten, 2001); Cicer arietinum (Hatzinikolis, 1969); Clianthus sp.; Clitoria ternatea (Gutierrez & Etienne, 1981); Coronilla glauca; Crotalaria anagyroides (Gupta & Gupta, 1994); Crotalaria juncea (Prasad, 1974; Gupta & Gupta, 1994); Crotalaria sp.; Dalbergia sissoo (Zaher, Gomaa & El-Enany, 1982); Dalea mollis (Tuttle & Baker, 1968); Desmodium oxyphyllum;

63 Dolichos sp. (Hatzinikolis, 1969); Erythrina corallodendrum; Erythrina poeppigiana; Erythrina sp. (Meyer, 1987); Genista sp. (Flechtmann, 1967); Gleditsia sp. (Thewke & Enns, 1969); Glycine javanica (Paschoal, 1970); Glycine max (André, 1945; Bibby & Tuttle, 1959; Tuttle & Baker, 1964; Goka & Takafuji, 1995; Ho, Lo & Chen, 1997; Lee, Suh & Kwon, 1999; Abraham, 2000; Hinomoto, Osakabe, Gotoh, et al., 2001; Yang, Margolies, Zhu, et al., 2001; Abraham & Kuroli, 2003; Xie, Hong & Xue, 2006; Gotoh, Sugasawa, Noda, et al., 2007; Mori, Takagi, Kohjimoto, et al., 2008); Glycine soja (Gupta & Gupta, 1994); Indigofera arrecta; Indigofera holubii (Meyer, 1974); Indigofera tinctoria (Gupta & Gupta, 1994); Inga sp. (Gonzalez & Flechtmann, 1977); Kennedia coccinea; Lablab purpureus (Baker & Pritchard, 1960; Gupta & Gupta, 1994; Ho, Lo & Chen, 1997); Laburnum anagyroides; Laburnum sp. (McGregor, 1950); Lathyrus cicera; Lathyrus odoratus (Baker & Pritchard, 1960); Lathyrus sativus (Hatzinikolis, 1969); Lens culinaris (Hatzinikolis, 1969); Lespedeza maximowiczii; Lotus corniculatus; Lupinus arboreus; Lupinus argenteus (Tuttle & Baker, 1964); Lupinus sativus; Macroptilium atropurpureum; Macroptilium lathyroides; Medicago arborea (Hatzinikolis, 1969); Medicago lupulina; Medicago orbicularis; Medicago polymorpha (Cano y Alcacio, 1886); Medicago sativa (Bibby & Tuttle, 1959; Meyer & Ryke. 1959; Rossi Simons, 1961; Tuttle & Baker, 1964; Hatzinikolis, 1969; Gupta & Gupta, 1994; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Medicago sp. (Gutierrez & Etienne, 1986); Melilotus albus; Melilotus indicus (Prasad, 1974; Melilotus sp. (Rossi Simons, 1961); Mucuna pruriens; Neonotonia wightii; Neorautanenia mitis; Neorautanenia pseudopachyrhiza (Meyer, 1974); Onobrychis viciifolia; Ornithopus sp.; Phaseolus acutifolius (Rahman & Sapra, 1940; Tuttle & Baker, 1964); Phaseolus americanum; Phaseolus aureus (Prasad, 1974; Gupta & Gupta 1994); Phaseolus coccineus (Smiley & Baker, 1995; Aguilar & Murillo, 2008); Phaseolus lunatus (Reeves, 1963; Gupta & Gupta, 1994; Ho, Lo & Chen, 1997); Phaseolus sp. (Geijskes, 1939; Rossi Simons, 1961; Lee, Suh & Kwon, 1999; Takafuji & Hinomoto, 2008); Phaseolus vulgaris (Womersley, 1940; Hatzinikolis, 1969; Mancia & Cortes, 1975; Andrews & Poe, 1980; Estebanes-Gonzalez & Rodriguez-Navarro, 1991; Aydemir & Toros, 1992; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Goka & Takafuji, 1995; Navajas, Gutierrez, Lagnel, et al., 1996; Ho, Lo & Chen, 1997; Witul & Kielkewicz, 1999; Hinomoto, Osakabe, Gotoh, et al., 2001; Suarez, 2004; Escudero & Ferragut, 2005; Takafuji, Hinomoto, Shih, et al., 2005; Xie, Hong & Xue, 2006; Xie, Miao & Hong, 2006; Ohno, Miyagi, Ganaha-Kikumura, et al., 2009); Pisum sativum (Rossi Simons, 1961; Tuttle & Baker, 1968; Hatzinikolis, 1969; Gupta & Gupta, 1994; Ho, Lo & Chen, 1997; Lee, Suh & Kwon, 1999; Gotoh, Noda & Hong, 2003); Psophocarpus tetragonolobus; Psoralea bituminosa; Pueraria lobata (Gotoh, Noda & Hong, 2003); Pueraria phaseoloides; Rhynchosia capitata (Prasad, 1974; Gupta & Gupta, 1994); Rhynchosia caribaea (Meyer, 1974); Robinia hispida; Robinia pseudoacacia (Ehara, 1956; Arru, 1961; Dobosz, Skorupska & Blaszak, 1995); Sesbania cannabina; Sophora japonica (Rigamonti & Lozzia, 1999); Teramnus uncinatus

64 (Flechtmann, 1967); Trifolium alexandrinum (Meyer, 1974); Trifolium aureum; Trifolium filiforme (Aucejo, Foo, Gimeno, et al., 2003); Trifolium formosum; Trifolium glomeratum; Trifolium hybridum; Trifolium pratense (Thewke & Enns, 1969); Trifolium repens (Hinomoto, Osakabe, Gotoh, et al., 2001); Trifolium sp. (Ehara, 1956; Hatzinikolis, 1969); Trifolium spumosum; Vicia angustifolia (Gotoh, 1997); Vicia faba (Sayed, 1946; Hatzinikolis, 1969; Ho, Lo & Chen, 1997); Vicia pulchella (Tuttle & Baker, 1968); Vicia sativa (Hatzinikolis, 1969); Vicia sp. (Gutierrez & Schicha, 1983); Vigna aconitifolia (Gupta & Gupta, 1994); Vigna angularis; Vigna catiang (Tuttle & Baker, 1968; Gupta & Gupta, 1994); Vigna mungo (Rahman & Sapra, 1940; Gupta & Gupta, 1994); Vigna radiata; Vigna sp., (Gutierrez & Etienne, 1981); Vigna unguiculata (Baker & Pritchard, 1960; Ho, Lo & Chen, 1997; Wang, Zhang, Dou, et al., 2008); Wisteria floribunda; Wisteria polystacha. Fagaceae: Nothofagus alpinus; Quercus alba (Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Quercus robur (Meyer, 1974); Quercus sp. (Womersley, 1940). Flacourtiaceae: Aberia caffra. Fumariaceae: Dicentra sp.; Fumaria officinalis (Aucejo, Foo, Gimeno, et al., 2003). Gentianaceae: Eustoma russellianum (Hinomoto, Osakabe, Gotoh, et al., 2001; Osakabe, Hirose & Sato, 2002); Gentiana sp. (Goka & Takafuji, 1995). Geraniaceae: Erodium cicutarium; Erodium moschatum; Erodium subtrilobum; Geranium lucidum; Geranium rotundifolium, Geranium sp. (Hatzinikolis, 1969; Aguilar & Murillo, 2008); Pelargonium inquineus; Pelargonium sp. (Rossi Simons, 1961; Carmona, 1967). Gesneriaceae: Saintpaulia ionantha (Doreste, 1967). Goodeniaceae: Goodenia sp. (Aguilar & Murillo, 2008); Scaevola sp. (Aguilar & Murillo, 2008). Guttiferae: Mammea americana. Hippocastanaceae: Aesculus glabra. Hippuridaceae: Hippuris vulgaris. Hydrophyllaceae: Nama hispidum (Tuttle & Baker, 1968). Iridaceae: Crocosmia crocosmiiflora (Aguilar & Murillo, 2008); Gladiolus hortulanus (Tuttle & Baker, 1964); Gladiolus natalensis; Gladiolus segetum; Gladiolus sp. (Carmona, 1960; Hatzinikolis, 1969; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Ho, Lo & Chen, 1997); Iris germanica; Iris sanguinea; Ixia flexuosa (Meyer, 1974); Montbretia sp.. Juglandaceae: Carya illinoensis (Flechtmann & Davis, 1971); Juglans regia (Carmona, 1967; Hatzinikolis, 1969; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Papaioannou-Souliotis, Markoyiannaki-Printziou & Zeginis, 2000); Juglans sp. (Rossi Simons, 1961). Lamiaceae (Labiatae): Ajuga sp. (Aguilar & Murillo, 2008); Ballota africana (Meyer, 1974); Galeopsis speciosa; Galeopsis tetrahit; Glechoma hederacea (Gotoh, 1997); Lamium album (Uesugi & Osakabe, 2007); Lamium amplexicaule(Gotoh, 1997);

65 Lamium purpureum; Lamium sp. (Aguilar & Murillo, 2008); Lavandula sp. (Witters, Casteels & Bondt, 2003); Leonotis leonitis (Meyer, 1987); Leucas martinicensis (Meyer, 1974); Marrubium vulgare (Smiley & Baker, 1995); Melissa officinalis (Rossi Simons, 1961); Mentha arvensis (Gupta & Gupta, 1994); Mentha citrata (Gupta & Gupta, 1994); Mentha piperita (Gupta & Gupta, 1994); Mentha sp. (Zacher, 1916; Gupta & Gupta, 1994); Mentha spicata (Gupta & Gupta, 1994); Monarda fistulosa (Baker & Tuttle, 1972); Nepeta cataria; Ocimum basilicum (Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Ocimum sanctum; Perilla frutescens (Ehara 1956); Rosmarinus officinalis (Thewke & Enns, 1969; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Aguilar & Murillo, 2008); Salvia argentea; Salvia horminum; Salvia officinalis; Salvia pratensis (Papaioannou-Souliotis, Markoyiannaki- Printziou & Zeginis, 2000); Salvia sp. (Rossi Simons, 1961); Salvia splendens (Andre, 1933); Salvia verticillata; Salvia viridis; Stachys arvensis (Gutierrez & Schicha, 1983). Lauraceae: Cassytha sp. (Gutierrez & Schicha, 1983); Laurus nobilis (Rossi Simons, 1961); Persea americana (Carmona, 1967; Urueta (1975); Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Suarez, 2004). Liliaceae: Aspidistra elatior (Oudemans, 1931); Hemerocallis fulva (Wang & Cui, 1992); Hemerocallis minor; Hyacinthus orientalis (Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Lilium sp. (Womersley, 1940); Ornithogalum sp. (Meyer 1987); Polygonatum officinale; Ruscus aculeatus; Smilacina racemosa. Linaceae: Reinwardtia tetragyna (Oudemans, 1931). Lobeliaceae: Lobelia sp. (Gutierrez & Schicha, 1983). Loganiaceae: Buddleia variabilis. Lythraceae: Cuphea sp. (Aguilar & Murillo, 2008); Lagerstroemia speciosa. Magnoliaceae: Magnolia quinquepeta; Magnolia sp. (McGregor, 1950); Magnolia stellata (Gutierrez & Schicha, 1983). Malvaceae: Abelmoschus esculentus (Rahman & Sapra, 1940; Hatzinikolis, 1969; Nassar & Ghai, 1981; Zaher, Gomaa & El-Enany, 1982; Gupta & Gupta, 1994; Martinez, Torre de la & Garcia, 2004); Abutilon reflexum (Mesa Cobo & Zuluaga Cardona, 1983); Abutilon sp. (Meyer, 1974); Abutilon striatum; Abutilon theophrasti; Abutilon tubulosum (Gutierrez & Schicha, 1983); Althaea nudiflora; Althaea rosea (Oudemans, 1928; Womersley, 1940; Bibby & Tuttle, 1959; Baker & Pritchard, 1960; Tuttle & Baker, 1964; Gupta & Gupta, 1994; Hinomoto, Osakabe, Gotoh, et al., 2001); Atriplex canescens (Tuttle & Baker, 1968); Gossypium barbadense (Sayed, 1946; Zaher, Gomaa & El-Enany, 1982); Gossypium herbaceum (Flechtmann, 1967; Gupta & Gupta, 1994); Gossypium hirsutum (Bibby & Tuttle, 1959; Rossi Simons, 1961; Tuttle & Baker, 1964; Mena, 1966; Tuttle & Baker, 1968; Andrews & Poe, 1980; Gupta & Gupta, 1994; Xie, Miao & Hong, 2006; Ben-David, Gerson & Morin, 2009); Gossypium sp. (McGregor, 1950; Vrydagh & Cooreman, 1953; Baker & Pritchard 1960; Hatzinikolis, 1969; Abdel-Shaheed, Hammad & El-Sawaf 1973; Wilson, Pickett, Leigh, et al., 1987; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994);

66 Gossypium tomentosum (Meyer, 1974); Hibiscus lunariifolius (Meyer, 1970); Hibiscus mutabilis (Tuttle & Baker, 1968); Hibiscus rosa-sinensis (Martinez, Torre de la & Garcia, 2004; Aguilar & Murillo, 2008); Hibiscus sp. (Garrett & Haramoto, 1967); Hibiscus syriacus; Lavatera trimestris (Aucejo, Foo, Gimeno, et al., 2003); Malva aegyptia; Malva moschata; Malva neglecta (Papaioannou-Souliotis, Markoyiannaki- Printziou & Zeginis, 2000); Malva nicaeensis (Kreiter, Auger, Lebdi Grissa, et al., 2002); Malva parviflora (Georghiou, 1959; Tuttle & Baker, 1964); Malva sp. (Womersley, 1940; Rossi Simons, 1961; Meyer, 1970); Malva sylvestris (Flechtmann, 1967; Zaher, Gomaa & El-Enany, 1982; Aucejo, Foo, Gimeno, et al., 2003); Sida alba (Meyer, 1974); Sida leprosa; Sida rhombifolia (Doreste, 1967); Sida sp. (Meyer, 1974). Marantaceae: Calathea sp.; Maranta sp. (Meyer, 1974). Meliaceae: Azadirachta indica; Melia azedarach (Tuttle & Baker, 1968); Toona ciliata (Meyer, 1974). Menispermaceae: Tinospora frugosum (Meyer, 1987). Moraceae: Broussonetia papyrifera (Donnadieu, 1875); Ficus carica (Sayed, 1946; Rossi Simons, 1961; Tuttle & Baker, 1964; Hatzinikolis, 1969; Urueta, 1975; Papaioannou- Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Abou-Awad, El-Sawaf, Reda, et al., 1999; Papaioannou-Souliotis, Markoyiannaki-Printziou & Zeginis, 2000); Ficus elastica (Paschoal, 1970); Ficus religiosa (Xie, Hong & Xue, 2006; Xie, Miao & Hong, 2006); Ficus sp. (Meyer, 1974); Morus alba (Ehara, 1956; Hatzinikolis, 1969; Gupta & Gupta, 1994; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Morus nigra (Carmona, 1967; Hatzinikolis, 1969); Morus rubra (Tuttle & Baker, 1964); Morus sp. (Meyer & Ryke, 1959; Gupta, 1992). Musaceae: Heliconia bihai (Urueta, 1975); Musa acuminata; Musa basjoo; Musa cavendishii (Flechtmann, 1967; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Musa nana (Tuttle & Baker, 1964); Musa paradisiaca (Vilardebo, 1962; Nassar & Ghai, 1981; Martinez, Torre de la & Garcia, 2004); Musa sapientum (Meyer & Ryke 1959); Musa sp. (Bibby & Tuttle, 1959; Hatzinikolis, 1969; Gutierrez & Schicha, 1983). Myoporaceae: Myoporum sp. (Carmona & Dias, 1980). Myrtaceae: Eucalyptus grandis (Flechtmann, 1983); Psidium cattleianum; Psidium guajava (Meyer & Ryke, 1959; Nassar & Ghai, 1981; Zaher, Gomaa & El-Enany, 1982; Gupta, 1992; Gupta & Gupta, 1994). Nyctaginaceae: Bougainvillea spectabilis. Olacaceae: Ximenia americana (Meyer, 1970). Oleaceae: Forsythia koreana; Forsythia sp.; Forsythia suspensa (Ehara, 1956); Forsythia x intermedia (Uysal, Cobanoglu & Okten, 2001); Fraxinus angustifolia; Fraxinus excelsior; Fraxinus sp.; Jasminum humile; Jasminum mediflorum; Jasminum nudiflorum; Jasminum officinale; Jasminum poeticum; Jasminum sambac (Gupta & Gupta, 1994; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Jasminum sp. (Rossi Simons, 1961; Tuttle & Baker, 1968; Hatzinikolis, 1969; Papaioannou- Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Ligustrum lucidum [Estebanes-

67 Gonzalez & Baker, 1968); Ligustrum vulgare (Uysal, Cobanoglu & Okten, 2001); Olea europaea; Osmanthus fragrans; Syringa dilatata; Syringa vulgaris (Carmona, 1967). Onagraceae: Epilobium angustifolium; Fuchsia hybrida; Fuchsia magellanica; Gaura sp.([Aguilar & Murillo, 2008); Oenothera biennis; Oenothera clavaeformis (Tuttle & Baker, 1968). Orchidaceae: Catasetum sp.([Flechtmann, 1972); Cymbidium sp.; Orchidaceae (Carmona & Dias, 1980); Penthea sp.; Vanda teres (Meyer, 1987). Oxalidaceae: Oxalis corniculata (Ochoa, Aguilar & Merino, 1989); Oxalis europaea; Oxalis floribunda; Oxalis sp. (Meyer, 1974; Ochoa, Aguilar & Merino, 1989). Papaveraceae: Argemone mexicana (Meyer, 1987); Bocconia frutescens; Chelidonium majus; Eschscholtzia sp. (Wang & Cui, 1992); Papaver aculeatum (Meyer, 1974); Papaver nudicaule; Papaver orientale; Papaver rhoeas (Aucejo, Foo, Gimeno, et al., 2003); Papaver somniferum. Passifloraceae: Passiflora caerulea; Passiflora edulis (Doreste, 1967); Passiflora sp. (Gutierrez & Schicha, 1983). Pedaliaceae: Sesamum indicum (Abraham, Thirumurthi, Ali, et al., 1973; Gonzalez & Flechtmann, 1977; Ho, Lo & Chen, 1997). Phytolacaceae: Petiveria alliacea (Vargas, Merayo & Aguilar, 1996); Phytolacca americana; Phytolacca dioica; Phytolacca esculenta; Phytolacca icosandra. Pinaceae: Tsuga canadensis. Pittosporaceae: Pittosporum tobira. Plantaginaceae: Plantago asiatica (Gotoh, 1997); Plantago lanceolata (Meyer, 1974); Plantago major (Rossi Simons, 1961; Aguilar & Murillo, 2008); Plantago sp. (Gutierrez & Etienne, 1986). Platanaceae: Platanus orientalis (Hatzinikolis, 1969; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Platanus sp. (Ehara, 1956). Plumbaginaceae: Limoniastrum guyonianum (Gotoh, Sugasawa, Noda, et al., 2007); Limonium sinuatum (Ho, Lo & Chen, 1997); Plumbago capensis (Vargas, Merayo & Aguilar, 1996); Plumbago sp. (Meyer, 1974). Poaceae: Aegilops sp.; Agropyron desertorum; Agropyron glaucum; Aira sp.; Avena fatua (Aucejo, Foo, Gimeno, et al., 2003); Avena pilosa; Avena pratensis; Avena sativa; Avena sp. (Hatzinikolis, 1969); Avena sterilis; Bouteloua barbata (Tuttle & Baker, 1968); Cynodon dactylon (Tuttle & Baker, 1968); Dactyloctenium aegyptium; Digitaria adscendens (Gotoh, 1997); Digitaria argilacea; Digitaria diversinervis (Meyer & Ryke, 1959); Digitaria sanguinalis (Meyer, 1974); Elymus elymoides; Festuca sp.; Hordeum sp. (Hatzinikolis, 1969); Lolium multiflorum (Meyer, 1974); Oryza sativa (Suarez, 2004); Panicum miliaceum; Panicum sp. ([Thewke & Enns, 1969); Paspalum dilatatum; Pennisetum clandestinum (Meyer, 1987); Pennisetum purpureum (Davis 1968); Phleum pratense; Poa annua; Poa pratensis; Poa trivialis; Polyanthus sp. (Gutierrez & Schicha, 1983); Rottboellia cochinchinensis; Rottboellia exaltata (Meyer 1974); Saccharum officinarum (Suarez, 2004); Setaria pumila (Aucejo, Foo, Gimeno, et

68 al., 2003); Setaria viridis (Thewke & Enns, 1969); Sitanion hystrix (Tuttle & Baker, 1968); Sorghum caffrorum (Meyer, 1974); Sorghum halepense (Flechtmann, 1967); Sorghum sp. (Meyer, 1987); Sorghum vulgare (Gupta & Gupta, 1994; Ho, Lo & Chen 1997); Stenotaphrum secundatum (Gutierrez & Schicha, 1983); Triticum sp. (Hatzinikolis, 1969); Zea mays (Bibby & Tuttle, 1959; Meyer & Ryke, 1959; Tuttle & Baker, 1964; Hatzinikolis, 1969; Aranda & Flechtman, 1971; Abdel-Shaheed, Hammad & El-Sawaf, 1973; Andrews & Poe, 1980; Gutierrez & Etienne, 1981; Zaher, Gomaa & El-Enany, 1982; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Goka & Takafuji, 1995; Suarez, 2004; Xie, Hong & Xue, 2006; Xie, Miao & Hong, 2006); Zeugites sp.. Polemoniaceae: Phlox carolina; Phlox paniculata. Polygonaceae: Polygonum argyrocoleon (Tuttle & Baker, 1968); Polygonum aviculare Tuttle & Baker, 1968); Polygonum baldschuanicum; Polygonum convolvulus; Polygonum hydropiper; Polygonum longisetum (Gotoh, 1997)]; Polygonum persicaria; Rumex acetosa; Rumex acetosella; Rumex crispus (Gutierrez & Etienne, 1986); Rumex japonicus (Gotoh, 1997); Rumex obtusifolius (Urueta, 1975); Rumex sp. (Gutierrez & Schicha, 1983; Papaioannou-Souliotis, Markoyiannaki-Printziou & Zeginis, 2000). Pontederiaceae: Eichhornia crassipes (Carmona, 1967). Portulacaceae: Portulaca oleracea (Meyer, 1974; Ochoa, Aguilar & Merino, 1989). Primulaceae: Cyclamen graecum; Cyclamen neapolitanum; Cyclamen persicum; Cyclamen sp. (Boisduval, 1867; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Gotoh, Sugasawa, Noda, et al., 2007); Primula denticulata; Primula polyantha; Primula sp. (Meyer & Ryke, 1959); Primula veris (Meyer, 1974); Primulinum sp.. Punicaceae: Punica granatum (Hatzinikolis, 1969; Meyer, 1974). Ranunculaceae: Adonis aestivalis; Anemone coronaria; Anemone stellata; Aquilegia sp.; Clematis paniculata; Clematis sp.; Delphinium sp. (Carmona, 1967); Ranunculus asiaticus; Thalictrum fendleri (Tuttle & Baker, 1964). Resedaceae: Reseda odorata. Rhamnaceae: Helinus integrifolia (Meyer, 1974); Rhamnus alpina; Rhamnus frangula; Ziziphus mauritiana; Ziziphus spina-christi. Rosaceae: Alchemilla xanthochlora; Chaenomeles sinensis (Xie, Miao & Hong, 2006); Cotoneaster horizontalis (Uysal, Cobanoglu & Okten, 2001); Cotoneaster microphylla (Uysal, Cobanoglu & Okten, 2001); Cotoneaster pyracantha; Cotoneaster tomentosus; Crataegus monogyna; Cydonia oblonga (Rossi Simons, 1961; Hatzinikolis, 1969; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Eriobotrya japonica (Meyer & Ryke, 1959; Hatzinikolis, 1969; Nassar & Ghai, 1981; Papaioannou- Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Filipendula ulmaria; Fragaria chiloensis (Froggatt, 1921; Womersley, 1940; Ehara, 1956; Rambier, 1958; Bibby & Tuttle, 1959; Rossi Simons, 1961; Tuttle & Baker, 1964; Rambier, 1965; Flechtmann, 1967; Hatzinikolis, 1969; Urueta, 1975; Ochoa & Aguilar, 1989; Estebanes-Gonzalez &

69 Rodriguez-Navarro, 1991; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Goka & Takafuji, 1995; Johanowicz & Hoy, 1996; Ho, Lo & Chen, 1997; Lee, Suh & Kwon, 1999; Hinomoto, Osakabe, Gotoh, et al., 2001; Hinomoto & Takafuji, 2001; Osakabe, Hirose & Sato, 2002; Sato, Silva, Goncalves, et al., 2002; Gotoh, Noda & Hong, 2003; Takafuji, Santoso, Hinomoto, et al., 2003; Sato, Silva, Raga, et al., 2005; Takafuji, Hinomoto, Shih, et al., 2005; Gotoh, Sugasawa, Noda, et al., 2007; Sato, Silva, Souza Filho, et al., 2007; Takafuji & Hinomoto, 2008; Ohno, Miyagi, Ganaha- Kikumura, et al., 2009); Fragaria moschata; Fragaria vesca (Oudemans, 1931); Fragaria virginiana; Geum rivale; Malus domestica (McGregor, 1950; Baker & Pritchard, 1960; Tuttle & Baker, 1964; Van de Vrie, 1965; Hatzinikolis, 1969; Urueta, 1975; Woolhouse & Harmsen, 1984; Zacharda, Pultar & Muska, 1988; Baillod, Antonin, Guignard, et al., 1989; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Goka & Takafuji, 1995; Smiley & Baker, 1995; Lee, Suh & Kwon, 1999; Markoyiannaki-Printzioui, Papaioannou-Souliotis, Zeginis, et al., 2000; Kreiter, Auger, Lebdi Grissa, et al., 2002; Xie, Hong & Xue, 2006; Xie, Miao & Hong, 2006; Gotoh, Sugasawa, Noda, et al., 2007; Uesugi & Osakabe, 2007; Takafuji & Hinomoto, 2008); Malus floribunda (Uysal, Cobanoglu & Okten, 2001); Malus rotundifolia; Malus sp. (Baker & Pritchard, 1960); Marcetella maderiensis (Carmona, 1973); Mespilus sanguinea; Potentilla acerata (Bolland, 1999); Potentilla fragarioides (Bolland, 1999); Potentilla fruticosa (Wang & Cui, 1992); Potentilla norvegica (Tuttle & Baker, 1968); Prunus armeniaca (Rossi Simons, 1961; Tuttle & Baker, 1964; Hatzinikolis, 1969; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Prunus avium (Rossi Simons, 1961; Hatzinikolis 1969; Carmona & Dias, 1980; Gupta & Gupta, 1994; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Prunus cerasifera (Rigamonti & Lozzia, 1999); Prunus cerasus (Carmona, 1967; Hatzinikolis, 1969); Prunus domestica (Donnadieu, 1875; Rossi Simons 1961; Hatzinikolis, 1969; Zaher, Gomaa & El-Enany, 1982; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Prunus dulcis (Meyer & Ryke, 1959; Rossi Simons, 1961; Hatzinikolis, 1969; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Prunus insititia (Hatzinikolis, 1969; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Prunus lusitanica (Carmona & Dias, 1980); Prunus mume; Prunus padus (Uysal, Cobanoglu & Okten, 2001); Prunus persica (Donnadieu, 1875; Womersley, 1940; Rossi Simons, 1961; Urueta, 1975; Gupta, 1992; Gupta & Gupta, 1994; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Goka & Takafuji, 1995; Smiley & Baker, 1995; Ho, Lo & Chen, 1997; Xie, Hong & Xue, 2006; Xie, Miao & Hong, 2006; Ben-David, Gerson & Morin, 2009); Prunus salicina (Flechtmann, 1967; Goka & Takafuji, 1995); Prunus serotina (Gotoh, Sugasawa, Noda, et al., 2007); Prunus serrulata (Goka & Takafuji, 1995); Prunus sp. (Thewke & Enns, 1969); Prunus spinosa; Pyracantha coccinea (Bibby & Tuttle, 1959; Hatzinikolis, 1969; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Uysal, Cobanoglu & Okten 2001); Pyracantha koidzumii; Pyracantha parthenium; Pyracantha sp. (Tuttle & Baker, 1964); Pyrus communis (Bibby & Tuttle, 1959; Meyer & Ryke, 1959; Rossi

70 Simons, 1961; Tuttle & Baker, 1964; Hatzinikolis, 1969; Urueta, 1975; Papaioannou- Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Ben-David, Gerson & Morin, 2009); Pyrus japonica (Goka & Takafuji, 1995; Kishimoto & Adachi, 2006); Pyrus pyrifolia Gotoh & Tokioka, 1996; Gotoh, 1997; Takafuji & Hinomoto, 2008); Pyrus serotina (Takafuji, Hinomoto, Shih, et al., 2005; Gotoh, Sugasawa, Noda, et al., 2007); Pyrus sp. (Ho, Lo & Chen, 1997); Rosa alba (Zaher, Gomaa & El-Enany, 1982); Rosa canina (Uysal, Cobanoglu & Okten, 2001); Rosa centifolia (Tuttle & Baker, 1964); Rosa damascena; Rosa dilecta (Tuttle & Baker, 1964); Rosa hybrida (Goka & Takafuji, 1995; Lee, Suh & Kwon, 1999; Hinomoto, Osakabe, Gotoh, et al., 2001; Oku, Yano & Takafuji, 2003; Hinomoto & Takafuji, 2004; Takafuji, Hinomoto, Shih, et al., 2005; Gotoh, Sugasawa, Noda, et al., 2007; Hinomoto, Dinh Pha, Anh Tuan, et al., 2007; Takafuji & Hinomoto, 2008); Rosa indica (Prasad, 1974; Gupta & Gupta, 1994); Rosa multiflora (Davis, 1968); Rosa rugosa; Rosa sp. (Boisduval, 1867; Womersley, 1940; Bibby & Tuttle, 1959; Baker & Pritchard, 1960; Rossi Simons,1961; Hatzinikolis,1969; Urueta,1975; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis,1994; Smiley & Baker,1995; Ho, Lo & Chen,1997; Martinez, Torre de la & Garcia,2004; Suarez,2004); Rubus buergeri (Wang & Cui,1992); Rubus chaerophyllus; Rubus fruticosus; Rubus idaeus (Rossi Simons,1961; Carmona,1967; Badowska-Czubik, Suski & Mercik,1977; Roy, Brodeur & Cloutier,1999); Rubus occidentalis; Rubus palmatus; Rubus sp. (Hatzinikolis,1969; Thewke & Enns,1969; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis,1994); Rubus tomentosus; Rubus ulmifolius (Duso, Fontana & Malagnini,2004); Sorbus aucuparia (Giertych, Karolewski & Oleksyn,2008); Sorbus sp. (Ehara,1956); Spiraea japonica. Rubiaceae: Borreria sp. (Ochoa, Aguilar & Merino, 1989); Coffea arabica (Garrett & Haramoto, 1967); Coffea sp.; Galium aparine (Aucejo, Foo, Gimeno, et al., 2003); Galium stellatum (Tuttle & Baker, 1964); Gardenia jasminoides (Papaioannou- Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Gardenia sp. (Rossi Simons, 1961; Carmona, 1967). Rutaceae: Choisya ternata (Oudemans, 1931); Citrus aurantiifolia (Doreste, 1967); Citrus aurantium (Hatzinikolis, 1969; Zaher, Gomaa & El-Enany, 1982); Citrus decumana (Hatzinikolis, 1969); Citrus grandis (Meyer, 1974); Citrus limon (Womersley, 1940; McGregor, 1950; Hatzinikolis, 1969; Nucifora, 1980; Emmanouel & Papadoulis, 1987); Citrus medica (Hatzinikolis, 1969); Citrus paradisi (Cuenod, 1956; Hatzinikolis, 1969); Citrus reticulata (Hatzinikolis, 1969; Meyer, 1974; Hurtado, Ansaloni, Cros-Arteil, et al., 2008); Citrus sinensis (Cuenod, 1956; Hatzinikolis, 1969; Emmanouel & Papadoulis, 1987; Gupta & Gupta, 1994; Martinez, Torre de la & Garcia, 2004; Hurtado, Ansaloni, Cros-Arteil, et al., 2008); Citrus sp. (Ehara, 1956; Rambier 1958; Bibby & Tuttle, 1959; Papaioannou-Souliotis, Tsagkarakou & Dermatas, 1993; Gupta & Gupta, 1994; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Kreiter, Auger, Lebdi Grissa, et al., 2002; Suarez, 2004); Ruta graveolens (Urueta, 1975).

71 Salicaceae: Populus alba (Meyer & Ryke, 1959); Populus grandidentata (Reeves 1963); Populus nigra (Gutierrez & Schicha, 1983); Populus sp. (Bibby & Tuttle, 1959; Arru ,1961; Rossi Simons, 1961; Tuttle & Baker, 1964; Hatzinikolis, 1969; Papaioannou- Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Populus tremula; Salix aegyptiaca; Salix alba; Salix babylonica; Salix daphnoides (Dobosz, Skorupska & Blaszak, 1995); Salix fragilis (Dobosz, Skorupska & Blaszak, 1995); Salix glandulosa; Salix sp. (Carmona, 1967; Hatzinikolis, 1969; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Salix viminalis. Sapindaceae: Dodonaea eriocarpa (Goff, 1986); Dodonaea thunbergiana; Koelreuteria paniculata; Sapindus sp. (Bibby & Tuttle, 1959; Tuttle & Baker, 1964). Saxifragaceae: Astilbe arendsii; Deutzia sp. (Wang & Cui, 1992; Uysal, Cobanoglu & Okten, 2001); Hydrangea hortensia (Hatzinikolis, 1969; Vargas, Merayo & Aguilar, 1996); Hydrangea paniculata; Hydrangea sp. (Ehara, 1956); Philadelphus coronarius (Uysal, Cobanoglu & Okten, 2001); Philadelphus sericanthus; Ribes americanum (Reeves, 1963); Ribes nigrum; Ribes rubrum; Rodgersia podophylla (Ehara, 1956). Scrophulariaceae: Angelonia sp. (Aguilar & Murillo, 2008); Antirrhinum majus (Ho, Lo & Chen, 1997); Diascia sp. (Aguilar & Murillo, 2008); Digitalis purpurea (Meyer & Ryke, 1959); Linaria dalmatica (Carmona, 1970); Linaria genistifolia (Tuttle & Baker, 1968); Mecardonia procumbens (Aguilar & Murillo, 2008); Nemesia sp. (Aguilar & Murillo, 2008); Verbascum blattaria; Veronica persica (Gotoh, 1997); Veronica sp. (Aucejo, Foo, Gimeno, et al., 2003); Veronica teucrium. Simaroubaceae: Ailanthus altissima. Solanaceae: Acnistus arborescens; Acnistus cauliflorus (Flechtmann, 1967); Calibrachoa sp. (Aguilar & Murillo, 2008); Capsicum annuum (Rossi Simons, 1961; Carmona, 1967; Hatzinikolis, 1969; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Ho, Lo & Chen, 1997; Hinomoto, Osakabe, Gotoh, et al., 2001; Suarez 2004; Ben-David, Gerson & Morin, 2009; Ohno, Miyagi, Ganaha-Kikumura, et al., 2009); Capsicum frutescens (Tuttle & Baker, 1964); Cestrum cyaneum; Cestrum elegans; Datura arborea (Carmona, 1960); Datura candida (Meyer, 1974); Datura metel; Datura sp. (Womersley, 1940; Rossi Simons, 1961; Gonzalez & Flechtmann, 1977); Datura stramonium (Carmona, 1967; Meyer, 1974); Datura suaveolens (Estebanes-Gonzalez & Baker, 1968); Lycium chinense; Nicotiana glauca; Nicotiana sp. (Tuttle & Baker, 1964); Nicotiana tabacum (Womersley, 1940; Bibby & Tuttle, 1959; Rossi Simons, 1961; Carmona, 1967; Hatzinikolis, 1969); Petunia hybrida (Hatzinikolis, 1969; Prasad, 1974; Gupta & Gupta, 1994); Petunia sp. (Aguilar & Murillo, 2008); Physalis alkekengii; Physalis angulata (Furtado, Moraes, Kreiter, et al., 2006); Physalis canescens; Physalis micrantha; Physalis minima (Gutierrez & Schicha 1983); Physalis peruviana (Meyer & Ryke, 1959); Physalis wrightii (Tuttle & Baker 1964); Solanum americanum (Ochoa, Aguilar & Merino, 1989); Solanum capsicoides (Furtado, Moraes, Kreiter, et al., 2006); Solanum carolinense; Solanum delagoense (Meyer, 1974); Solanum elaeagnifolium (Smiley & Baker, 1995); Solanum gilo

72 (Paschoal, 1970); Solanum laciniatum; Solanum lycopersicum (Bibby & Tuttle, 1959; Rossi Simons, 1961; Tuttle & Baker, 1964; Hatzinikolis, 1969; Urueta, 1975; Nassar & Ghai, 1981; Gupta & Gupta, 1994; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Smiley & Baker, 1995; Kielkiewicz, 1996; Breeuwer, 1997; Witul & Kielkewicz, 1999; Zhang & Jacobson, 2000; Kreiter, Auger, Lebdi Grissa, et al., 2002; Osakabe, Hirose & Sato, 2002; Ben-David, Melamed, Gerson, et al., 2007; Gotoh, Sugasawa, Noda, et al., 2007; Aguilar & Murillo, 2008; Hurtado, Ansaloni, Cros-Arteil, et al., 2008; Ben-David, Gerson & Morin, 2009); Solanum melongena (Ehara, 1956; Rossi Simons, 1961; Hatzinikolis, 1969; Nassar & Ghai, 1981; Estebanes-Gonzalez & Rodriguez-Navarro, 1991; Gupta, 1992; Gupta & Gupta, 1994; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Goka & Takafuji, 1995; Ho, Lo & Chen, 1997; Osakabe, Hirose & Sato, 2002; Leite, Picanco, Zanuncio, et al., 2003; Xie, Hong & Xue 2006; Xie, Miao & Hong, 2006; Gotoh, Sugasawa, Noda, et al., 2007; Aguilar & Murillo 2008; Ben-David, Gerson & Morin, 2009; Ohno, Miyagi, Ganaha-Kikumura, et al. 2009); Solanum muricatum; Solanum nigrum (Carmona, 1967; Hatzinikolis, 1969; Gupta & Gupta, 1994; Papaioannou-Souliotis, Markoyiannaki-Printziou & Zeginis, 2000; Kreiter, Auger, Lebdi Grissa, et al., 2002; Aucejo, Foo, Gimeno, et al., 2003; Ben-David, Melamed, Gerson, et al., 2007; Ben-David, Gerson & Morin, 2009); Solanum panduraeforme (Meyer, 1974); Solanum quitoense (Urueta, 1975); Solanum sp. (Womersley, 1940); Solanum tuberosum (Meyer & Ryke, 1959; Rossi Simons 1961; Gupta & Gupta, 1994); Withania somnifera (Prasad, 1974; Gupta & Gupta, 1994). Sterculiaceae (Byttneriaceae): Buettneria australis (Aranda, 1974); Sterculia diversiloba; Sterculia murex (Meyer & Ryke, 1959); Waltheria indica. Strelitziaceae: Strelitzia reginae (Ho, Lo & Chen, 1997). Theaceae: Camellia japonica (Rossi Simons, 1961); Camellia sinensis (Gupta & Gupta, 1994); Camellia sp. (Baker & Pritchard, 1962; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); Thea bromis. Thymelaeaceae: Dais cotinifolia. Tiliaceae: Corchorus capsularis (Rossi Simons, 1961; Prasad, 1974; Gupta & Gupta, 1994); Corchorus olitorius (Gupta & Gupta, 1994); Grewia biloba (Wang & Cui, 1992); Tilia americana; Tilia caucasica; Tilia cordata; Tilia euchlora; Tilia heterophylla; Tilia petiolaris; Tilia platyphyllos; Tilia sp. (Linne, 1758; Hatzinikolis, 1969); Tilia tomentosa; Tilia vulgaris; Triumfetta semitriloba. Tropaeolaceae: Tropaeolum majus (Flechtmann, 1967); Tropaeolum sp. (Meyer & Ryke, 1959). Ulmaceae: Celtis australis (Carmona, 1967); Celtis occidentalis (Reeves, 1963); Ulmus americana (Reeves, 1963); Ulmus campestris (Donnadieu, 1875); Ulmus glabra; Ulmus laevis (Rigamonti & Lozzia, 1999); Ulmus pumila (Rigamonti & Lozzia, 1999); Ulmus rubra (Reeves, 1963); Ulmus sp. (Ugarov & Nikolskii, 1937; Carmona & Dias, 1980; Witters, Casteels & Bondt, 2003). Urticaceae: Boehmeria nivea (Lo & Ho, 1989; Ho, Lo & Chen, 1997); Laportea

73 aestuans; Parietaria judaica; Parietaria officinalis (Aucejo, Foo, Gimeno, et al., 2003); Pipturus albidus (Goff, 1986); Urtica dioica (Rossi Simons, 1961; Papaioannou- Souliotis, Markoyiannaki-Printziou & Zeginis, 2000; Kreiter, Auger, Lebdi Grissa, et al. 2002; Aucejo, Foo, Gimeno, et al., 2003; Duso, Fontana & Malagnini, 2004; Carbonnelle, Hance, Migeon, et al., 2007); Urtica sp. (Koch, 1836); Urtica urens. Verbenaceae: Clerodendrum fragrans; Clerodendrum sp.; Clerodendrum thomsonae; Duranta repens (Vargas, Merayo & Aguilar, 1996); Holmskioldia sanguinea (Davis 1968); Holmskioldia sp. (Meyer, 1974); Lantana camara (Thewke & Enns, 1969; Gupta & Gupta, 1994); Lippia alba (Aguilar & Murillo, 2008); Lippia citriodora; Verbena bracteata (Tuttle & Baker, 1968); Verbena citronella; Verbena hybrida; Verbena officinalis (Meyer, 1974); Verbena phlogiflora; Verbena sp. (Meyer, 1974; Aguilar & Murillo, 2008); Vitex cannabifolia. Violaceae: Viola odorata (Carmona, 1967); Viola sp. (Bibby & Tuttle, 1959; Carmona, 1960; Rossi Simons, 1961; Tuttle & Baker, 1964; Rambier, 1965; Hinomoto & Takafuji, 2004); Viola tricolor (Oudemans, 1931; Gotoh, Sugasawa & Nagata, 1999; Gotoh, Noda & Hong, 2003); Viola x wittrockina (Rossi Simons, 1961; Hinomoto, Osakabe, Gotoh, et al., 2001). Vitaceae: Ampelopsis sp.; Parthenocissus quinquefolia (Meyer, 1974); Vitis sp. (Ehara, 1956); Vitis vinifera (Boisduval, 1867; Womersley, 1940; Rambier, 1958; Rossi Simons, 1961; Hatzinikolis, 1969; Artofer, 1976; Rambier, 1979; Arias Giralda & Nieto Calderon, 1983; Baillod, Antonin & Mittaz, 1989; Gupta & Gupta, 1994; Papaioannou- Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Ho, Lo & Chen, 1997; Suarez, 2004). Zingiberaceae: Curcuma longa (Gupta & Gupta, 1994); Zingiber mioga (Ohno, Miyagi, Ganaha-Kikumura, et al., 2009). Zygophyllaceae: Tribulus terrestris (Rossi Simons, 1961; Tuttle & Baker, 1964; Aucejo, Foo, Gimeno, et al., 2003). http://www.montpellier.inra.fr/CBGP/spmweb

გავრცელება. აფროტროპიკული: ანგოლა (Carmona, 1967); ბენინი (Gutierrez, 1992); კონგო (Vrydagh & Cooreman, 1953; Baker & Pritchard, 1960); ეთიოპია (Gentry, 1965); კენია (Baker & Pritchard, 1960); მადაგასკარი (Gutierrez, 1974); მალავი (Meyer, 1974); მოზამბიკი (Rodrigues, 1968); ნიგერია (Leuschner, 1975); სენეგალი (Gutierrez & Etienne, 1981); სამხრეთ აფრიკა (Pritchard & Baker, 1955; Meyer & Ryke, 1959; Baker & Pritchard, 1960); სუდანი (Baker & Pritchard, 1960); უგანდა (Baker & Pritchard, 1960); იემენი (Soliman & Mahfood, 1975); ზამბია (Carmona, 1967; Meyer, 1974); ზიმბაბვე (Meyer, 1974). ავსტრალოაზიური: ავსტრალია (Froggatt, 1921; Womersley, 1940); ფიჯი (Gutierrez & Schicha, 1984); ჰავაის კუნძულები (Garrett & Haramoto, 1967); ახალი კალედონია (Gutierrez, 1977);ახალი ზელანდია (Lamb, 1953); ტასმანია (Miller, 1966).

74 ნეარქტიკული: კანადა (McGregor, 1950; Woolhouse & Harmsen, 1984; Roy, Brodeur & Cloutier, 1999); მექსიკა (McGregor, 1950; Estebanes-Gonzalez & Rodriguez-Navarro, 1991); ამერიკის შეერთებული შტატები (Harvey, 1892; Bibby & Tuttle, 1959; Tuttle & Baker, 1964; Wilson, Pickett, Leigh, et al., 1987; Johanowicz & Hoy, 1996; Yang, Margolies, Zhu, et al., 2001; Hurtado, Ansaloni, Cros-Arteil, et al., 2008). ნეოტროპიკული: არგენტინა (Rossi Simons, 1961); ბოლოვია (Flechtmann, 1996); ბრაზილია (Ehara, 1966; Aranda, 1974; Hinomoto, Osakabe, Gotoh, et al., 2001; Sato, Silva, Goncalves, et al., 2002; Leite, Picanco, Zanuncio, et al., 2003; Bellini, Moraes & Feres, 2005; Sato, Silva, Raga, et al., 2005; Furtado, Moraes, Kreiter, et al., 2006; Ferrero, Moraes, Kreiter, et al., 2007; Fiaboe, Gondim, Moraes, et al., 2007; Sato, Silva, Souza Filho, et al., 2007); ჩილე (Cortes, 1951); კოლუმბია (Urueta, 1975); კოსტა- რიკა (Baker & Pritchard, 1962; Ochoa & Aguilar, 1989; Ochoa, Aguilar & Merino, 1989; Ochoa & Vargas, 1997; Aguilar & Murillo, 2008); კუბა Livshits & Salinas- Croche, 1968; Alvarez & Alarcon, 2004; Martinez, Torre de la & Garcia, 2004; Suarez 2004);ელ სალვადორი (Mena, 1966; Mancia & Cortès, 1975; Andrews & Poe, 1980); გვადელუპე (Gutierrez & Etienne, 1988; Flechtmann & Etienne, 2006); გვატემალა (Ochoa, Aguilar & Vargas, 1991); გუიანა (Byrne, Bellotti & Guerrero, 1983); პანამა (Ochoa, Aguilar & Vargas, 1991); პარაგვაი (Aranda & Flechtman, 1971); პერუ (Gonzalez & Flechtmann, 1977); პუერტო-რიკო (McGregor, 1950); სურინამი (Zacher, 1949); ტრინიდადი და ტობაგო (Byrne, Bellotti & Guerrero, 1983); ურუგვაი (Ruffinelli & Carbonell, 1954); ვენესუელა (McGregor, 1950). ორიენტალური: ბანგლადეში (Basu, 1963); ჩინეთი (Wang, Zhang & Zhang, 1985; Wang & Cui, 1992; Xie, Hong & Xue, 2006; Xie, Miao & Hong, 2006; Wang, Zhang, Dou, et al., 2008); ინდოეთი (Basu, 1963; Abraham, Thirumurthi, Ali, et al., 1973; Prasad, 1974; Nassar & Ghai, 1981; Gupta, 1992; Gupta & Gupta, 1994; Gupta, 1995); ინდონეზია (Kalshoven, 1951; Takafuji & Hinomoto, 2008); მცირეაზია (Greenstreet & Lambourne, 1933); პაკისტანი (Chaudhri, Akbar & Rasool, 1974); ფილიპინები (Manson, 1967); შრილანკა (Carmona, 1960); ტაივანი (Tseng, 1974; Ho, Lo & Chen, 1997; Hinomoto, Osakabe, Gotoh, et al., 2001; Takafuji, Santoso, Hinomoto, et al., 2003; Takafuji, Hinomoto, Shih, et al., 2005; Xie, Miao & Hong, 2006; Takafuji & Hinomoto, 2008); ტაილანდი (Baker, 1975; Hinomoto, Osakabe, Gotoh, et al., 2001; Takafuji & Hinomoto, 2008); ვიეტნამი (Van Dinh, 1994; Hinomoto, Dinh Pha, Anh Tuan, et al., 2007; Takafuji & Hinomoto, 2008). პალეარქტიკული: ავღანეთი (Mohammad Ullah, 1988); ალგერია (Athias-Henriot, 1957); ავსტრია (Artofer, 1976); ბელგია (Impe & Legrand, 1980; Witters, Casteels & Bondt, 2003; Carbonnelle, Hance, Migeon, et al., 2007); ბულგარეთი (Atanasov, 1974); კანარის კუნძულები (Vilardebo, 1962; Ferragut & Santonja, 1989; Pande, Carnero & Hernandez, 1989); კაპე ვერდე (Schmutterer, Pires & Klein Koch, 1978); ჩინეთი (Ma & Yuan, 1975; Wang, Cui & Zhang, 1981; Xie, Hong & Xue, 2006; Xie, Miao & Hong, 2006; Takafuji & Hinomoto, 2008); კვიპროსი (Georghiou, 1959);

75 ჩეხეთი (Zacharda, Pultar & Muska, 1988); დანია (Trägårdh, 1915); ეგვიპტე (Sayed, 1946; Abdel-Shaheed, Hammad & El-Sawaf, 1973; Zaher, Gomaa & El-Enany, 1982; Abou-Awad, El-Sawaf, Reda, et al., 1999); ფინეთი (Loyttyniemi & Tulisalo, 1974); საფრანგეთი (Duges, 1834; Andre, 1945; Rambier, 1958; Rambier, 1958; Rambier, 1965; 1979; Navajas, Gutierrez, Lagnel, et al., 1996; Carbonnelle, Hance, Migeon, et al., 2007; Hurtado, Ansaloni, Cros-Arteil, et al., 2008); გერმანია (Schrank, 1781; Koch, 1836); საბერძნეთი (Pelekassis, 1962; Hatzinikolis, 1969; 1986; Emmanouel & Papadoulis, 1987; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; Markoyiannaki-Printzioui, Papaioannou-Souliotis, Zeginis, et al., 2000; Papaioannou- Souliotis, Markoyiannaki-Printziou & Zeginis, 2000); უნგრეტი (Bognar, 1991; Abraham, 2000; Abraham & Kuroli, 2003); ირანი (Khalil-Manesh, 1973); ისრაელი (Klein, 1936; Ben-David, Melamed, Gerson, et al., 2007; Ben-David, Gerson & Morin, 2009); იტალია (Targioni Tozzetti, 1878; Arru, 1961; Nucifora, 1980; Bernini, Castagnoli & Nannelli, 1995; Rigamonti & Lozzia, 1999; Hinomoto, Osakabe, Gotoh, et al., 2001); იაპონია (Ehara, 1956; Goka & Takafuji, 1995; Gotoh & Tokioka, 1996; Gotoh, 1997; Gotoh, Sugasawa & Nagata, 1999; Toda, Osakabe & Komazaki, 2000; Hinomoto, Osakabe, Gotoh, et al., 2001; Hinomoto & Takafuji, 2001; Osakabe, Hirose & Sato, 2002; Gotoh, Noda & Hong, 2003; Oku, Yano & Takafuji, 2003; Takafuji, Santoso, Hinomoto, et al., 2003; Hinomoto & Takafuji, 2004; Kishimoto & Adachi, 2006; Gotoh, Kitashima & Goka, 2007; Gotoh, Noda & Ito, 2007; Gotoh, Sugasawa, Noda, et al., 2007; Uesugi & Osakabe, 2007; Mori, Takagi, Kohjimoto, et al., 2008; Takafuji & Hinomoto, 2008); ყაზახეთი (Wainstein, 1954; 1956; ); კორეა (Lee, Lee, Kim, et al., 1987; Lee, Suh & Kwon, 1999; Kawashima, Chung & Jung, 2008); ლატვია (Navajas, Lagnel, Gutierrez, et al., 1998); ლებანონი (Dosse, 1964); ლიბია (Damiano, 1964); მოროკო (Rambier, 1965; Saba, 1973); ნიდერლანდები (Oudemans, 1930; Van de Vrie, 1965; Vierbergen, 1990; Breeuwer, 1997; Carbonnelle, Hance, Migeon, et al., 2007); ნორვეგია (Fjelddalen, 1974); პოლონეთი (Boczek & Kropczynska, 1964; Badowska-Czubik, Suski & Mercik, 1977; Dobosz, Skorupska & Blaszak, 1995; Kielkiewicz & Witul, 1995; Kielkiewicz, 1996; Witul & Kielkewicz, 1999; Giertych, Karolewski & Oleksyn, 2008); პორტუგალია (Carmona, 1960); რუმინეთი (Iacob & Lefter, 1960); რუსეთი (Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); საუდის არაბეთი (Beccari, 1971); სერბია-მონტენეგრო (Marcic, 2007); ესპანეთი (Arias Giralda & Nieto Calderon, 1983; Ferragut, Garcia Mari & Marzal, 1983; Garcia Mari, Laborda, Costa Comelles, et al., 1985; Ferragut & Santonja, 1989; Aucejo, Foo, Gimeno, et al., 2003; Escudero & Ferragut, 2005; Hurtado, Ansaloni, Cros-Arteil, et al., 2008); შვეიცარია (Linne, 1758); შვედეთი (Gasser, 1951; Baillod, Antonin, Guignard, et al., 1989; Baillod, Antonin & Mittaz, 1989); ტუნისი (Cuenod, 1956; Rambier, 1965; Kreiter, Auger, Lebdi Grissa, et al., 2002); თურქეთი (Duzgunes, 1954; Aydemir & Toros, 1992; Uysal, Cobanoglu & Okten, 2001); უკრაინა [Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987);დიდი ბრიტანეთი (Murray, 1877; Hill & O'Donnell, 1991; Asher &

76 Dewar, 1997; Zhang & Jacobson, 2000); უზბეკეთი (Ugarov & Nikolskii, 1937); http://www.montpellier.inra.fr/CBGP/spmweb

6. Hystripapus lewisi (McGregor, 1949)

სინონიმი: • Brevipalpus lewisi McGregor, 1949

Hystripapus lewisi კახეთში ერთ-ერთი ფართოდ გავრცელებული სახეობაა. მავნებელი ბრტყელტანიანი ტკიპა H. lewisi გამოკვლეული ვაზის თითქმის ყველა ჯიშზე და ყველა შესწავლილ წერტილში იქნა რეგისტრირებული: ქედი - რქაწითელი: 1 - N41°.41.513´, E046°.37.038´; 2 - N41°.41.554´, E046°.36.968´; 3 - N41°.41.483´, E046°.36.967´; 4 - N41°.41.520´, E046°.36.904´. ლაგოდეხი - რქაწითელი: 1 - N41°.80.997´, E046°.26.249´; 2 - N41°.80.978´, E046°.26.347´; 3 - N41°.80.890´, E046°.26.327´; 4 - N41°.80.907´, E046°.26.216´. კაბალი - საფერავი: 1 - N41°.83.594´, E046°.09.642´; 2 - N41°.83.658´, E046°.09.512´; 3 - N41°.83.594´, E046°.09.405´; 4 - N41°.83.514´, E046°.09.546´.ახალსოფელი - საფერავი. 1 - N41°.86.792´, E046°.00.856´; 2 - N41°.86.898´, E046°.00.746´; 3 - N41°.86.962´, E046°.00.655´; 4 - N41°.87.050´, E046°.00.760´.გრემი - საფერავი: 1 - N41°.99.842´, E045°.61.296´; 2 - N41°.99.855´, E045°.61.169´; 3 - N41°.99.952´, E045°.61.221´; 4 - N41°.99.957´, E045°.61.348´. ჯუგაანი - რქაწითელი: 1 - N41°.59.823´, E046°.01.915´; 2 - N41°.59.772´, E046°.01.858´; 3 - N41°.59.773´, E046°.01.772°; 4 - N41°.59.854´, E046°.01.748´. ჩალაუბანი - რქაწითელი: 1 - N41°.62.106´, E045°.82.306´; 2 - N41°.61.977´, E045°.82.269´; 3 - N41°.61.990´, E04°.82.188´; 4 - N41°.62.123´, E045°.82.187´. ბოგდანოვკა - რქაწითელი: 1 - N41°.64.275´, E045°.60.114´; 2 - N41°.64.337´, E045°.60.106´; 3 - N41°.64.336´, E045°.59.983´; 4 - N41°.64.272´, E045°.59.994´.კარდენახი - რქაწითელი: 1 - N41°.68.640´, E045°.86.968´; 2 - N41°.68.686´, E45°.87.043´; 3 - N41°.68.605´, E045°.87.135´; 4 - N41°.68.571´, E045°.87.070´. ულიანოვკა - მწვანე: 1 - N41°.57.458´, E045°.83.643´; 2 - N41°.5.509´, E045°.83.687´; 3 - N41°.57.501´, E045°.83.710´; 4 - N41°.57.556´, E045°.83.779´.მელაანი - რქაწითელი: 1 - N41°.62.751´, E045°.74.172´; 2 - N41°.62.844´, E045°.72.216´; 3 - N41°.62.882´, E045°.74.099´; 4 - N41°.62.788´, E045°.74.050´. ალავერდი - რქაწითელი: 1 - N42°.01.788´, E045°.38.295´; 2 - N42°.01.862´, E045°.38.272´; 3 - N42°.01.831´, E045°.38.427´; 4 - N42°.01.764´, E045°.38.386´. რუისპირი - რქაწითელი: 1 - N41°.94.215´, E045°.42.664´; 2 - N41°.94.247´, E045°.42.541´; 3 - N41°.94.284´, E045°.42.556´; 4 - N41°.94.250´, E045°.42.687´.

77 აღწერა, ბიოლოგია და ეკოლოგია: H. lewisi ნარიჯისფერი, მოყავისფრო, ან ღია წითელია, შეფერილობა სხეულის ცენტრალურ ნაწილში უფრო მკვეთრია, ვიდრე კიდეებზე. ზრდასრული ტკიპი არის მცირე ზომის, აქვს ბრტყელი სხეული და ნელა მოძრაობს. მდედრი ტკიპის სხეულის სიგრძე 0,244 მმ-მდეა, მამრი შედარებით პატარაა. H. lewisi იზამთრებს ზრდასრული ფორმით ხეების შტამების გამხმარი ქერქების ქვეშ. გაზაფხულზე იწყება მავნებელი ტკიპების აქტიურობა და მცენარეთა ფოტთლების დაზიანება, ხოლო მოგვიანებით კვირტების და ნაყოფების. ტკიპების მიერ გამოწვეული დაზიანებები პატარა ყავისფერი ლაქების სახით ჩნდება ნაყოფებზე, შემდეგ ეს ლაქები თანდათანობით იზრდება და იკავებს ნაყოფების მთელ ზედაპირებს. დაზიანებული ადგილები იხსნება, საიდანაც მავნებელი აღწევს ნაყოფებში და განაგრძობს კვებას, ამსთან ხდება ტკიპების გამონაცვალი კანით ნახეთქების დაბინძურება. H. lewisi ლევისი წარმოადგენს მთელს მსოფლიოში ბროწეულის, ვაზის, და ციტრუსების ერთ-ერთ საშიშ მავნებელს.

მასპინძელი მცენარეები. Acanthaceae: Justicia adhatoda (Hatzinicolis, 1986). Begoniacea: Begonia redicans (Hatzinicolis, 1986). Ericaceae: Azalea nudiflora (Gutierrez & Schicha, 1983); Juglandaceae: Juglans regia (Hatzinicolis, 1986). Moraceae: Ficus carica; Morus alba (Hatzinicolis, 1986). Oleaceae: Syringa vulgaris (Hatzinicolis, 1986). Punicaceae: Punica granatum L. (Letícia C. Miranda1, Denise Návia1 and José C.V. Rodrigues, 2007; Hatzinicolis, 1986) Rosaceae: Eriobotrya japonica; Prunus avium; Prunus cerasus; Prunus persica (Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994; (Hatzinicolis, 1986)). Rutaceae: Citrus sp. (Letícia C. Miranda1, Denise Návia1, 2007). Vitaceae: Vitis sp. (Ehara, 1956); Vitis vinifera (Boisduval, 1867; Womersley, 1940; Rambier, 1958; Rossi Simons, 1961); Parthenocisus sp. (Hatzinicolis, 1986).

გავრცელება. პალეარქტიკული: საქართველო (Reck, 1948; Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); უნგრეთი (Bognar, 1991; Gyenis, Penzes & Hegyi, 2005); ირანი (Sepasgozarian, 1975); ირლანდია (Curry, 1976); იტალია (Carmona, 1960; Bernini, Castagnoli & Nannelli, 1995; Rigamonti & Lozzia, 1999); იაპონია (Ehara, 1970); ყაზახეთი (Wainstein, 1954; Wainstein, 1956; Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); მოლდავეთი (Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); მაროკო (Saba, 1973); პოლონეთი (Boczek & Kropczynska, 1964); რუმინეთი (Iacob, 1978); რუსეთი (Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); სლოვაკეთი (Jedlickova, 1994); ტაჯიკეთი (Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); თურქეთი (Duzgunes, 1963);

78 უკრაინა (Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); დიდი ბრიტანეთი (Jeppson, Keifer & Baker, 1975). აფროტროპიკული: ეგვიპტე. (Pritchard & Baker, 1955; Meyer & Ryke, 1959; Baker & Pritchard, 1960); ნეარქტიკული: კალიფორნია (Anderson, 1958; Morgan, 1960); მექსიკა (Beer & Lang, 1958); ამერიკის შეერთებული შტატები, კუბა (Bibby & Tuttle, 1959). ავსტრალოაზიური: ავსტრალია (Froggatt, 1921; Womersley, 1940).

7. Brevipalpus obovatus Donnadieu, 1875

სინონიმი:

• Brevipalpus pereger Donnadieu, 1875 • Tenuipalpus inornatus Banks, 1912 • Tenuipalpus bioculatus McGregor, 1914 • Tenuipalpus pseudocuenatus Blanchard, 1940

B. obovatus-ი საქართველოში ვაზზე პირველად არის აღრიცხული. კახეთის რეგიონში ვაზის მავნებელი დაფიქსირდა საკვლევი ტერიტოტიის მხოლოდ ერთ საიტზე: კაბალი - საფერავი: 1 - N41°.83.594´, E046°.09.642´; 2 - N41°.83.658´, E046°.09.512´; 3 - N41°.83.594´, E046°.09.405´; 4 - N41°.83.514´, E046°.09.546´.

აღწერა, ბიოლოგია და ეკოლოგია: B. obovatus სხეული კვერცხისებურია, აგურისფერი-მოწითალო შეფერილობით. ჰიპოსტომა განიერი, სამკუთხედისებრია, ჯაგრებით. სხეულის მუცლის ნაწილზე არის ბადისებრი ნახატი. მდედრის სხეულის სიგრძე 0,300 მმ-ია, სიგანე - 0,180 მმ. მამრი შედარებით მცირე ზომისაა: სიგრძე - 0,270 მმ, სიგანე - 0,150 მმ. B. obovatus - ის კვერცხები წაგრძელებული, გლუვი ზედაპირის მქონე და წითელი ფერისაა. პოსტემბრიონული განვითარება მიმდინარეობს ძირეული ცვლილებებით, ამიტომ ზრდასრული ფორმები და ნიმფები ერთმანეთისაგან მკვეთრად განსხვავდება. B. obovatus ცხოვრობს ფოთლების ცენტრალური ძარღვების გასწვრივ და ყუნწის ძირში, ყლორტებსა და ტოტების ქერქში. ტკიპების რაოდენობა და პოპულაციის შემადგენლობა ძირითადად რეგულირდება ტემპერატურის ცვალებადობით. ტემპერატურის შემცირება 7°-მდე საკმარისია რომ გამოიწვიოს პოპულაციის ძირითადი ნაწილის დაღუპვა, განსაკუთრებით ჭუპრების. აქედან გამომდინარე B. obovatus პოპულაცია ზამთარში შედგება ძირითადად გაყინულ მდგომარეობაში მყოფ ზრდასრულ მდედრებისგან და

79 კვერცხებისაგან. ოპტიმალური ტემპერატურის პირობებში 30-60 წუთის შემდეგ მდედრები იწყებენ აქტიურ კვებას და კვერცხების დებას. ეს მეტყველებს იმაზე, რომ B. obovatus მდედრებს შეუძლიათ კვერცხის დება ზამთრის მოკლევადიანი დათბობების დროს. 25° ტემპერატურის დროს ვითარდება კვერცხების 88%-ი. განვითარების სიცივის ზღურბლი 12°-ს უდრის. B. obovatus პოლიფაგია, აზიანებს სხვადასხვა ტროპიკულ და სუბტროპიკულ მცენარეებს (Лившиц; Митрофанов, Василева, 1972).

მასპინძელი მცენარეები. Agavaceae: Cordyline terminalis Kunth (Letícia C. Miranda1, Denise Návia1 and José C.V. Rodrigues, 2007) Apocynaceae: Plumeria accuminata var.; Beaumontia grandiflora (Letícia C. Miranda1, Denise Návia1 and José C.V. Rodrigues, 2007) Araliaceae: Polyscias guilfoylei (L.H. Bailey. Letícia C. Miranda1, Denise Návia1 and José C.V. Rodrigues, 2007). Fatsia japonica (Aguilar H., Murillo P. 2008) Arecaceae: Chamaedorea costaricana (Aguilar H., Murillo P. 2008) Asteraceae: Unxia kubitzkii (Letícia C. Miranda1, Denise Návia1 and José C.V. Rodrigues, 2007) Bignoniaceae:Pyrostegia venusta Miers;Tecoma stans (L.) H.B. & K. (Letícia C. Miranda1, Denise Návia1 and José C.V. Rodrigues, 2007) Caricaceae: Carica papaya (Letícia C. Miranda1, Denise Návia1 and José C.V. Rodrigues, 2007). Crassulaceae: Kalanchoe sp. (Aguilar H., Murillo, 2008). Dioscoreacea: Dioscorea sp. (Letícia C. Miranda1, Denise Návia1 and José C.V. Rodrigues, 2007) Euphorbiaceae: Acalypha wilkesiana Müll. Arg. (Letícia C. Miranda1, Denise Návia1 and José C.V. Rodrigues, 2007) Fabaceae: Strongylodon macrobotrys (Letícia C. Miranda1, Denise Návia1 and José C.V. Rodrigues, 2007) Lamiaceae:Gmelina arborea Roxb. (Letícia C. Miranda1, Denise Návia1 and José C.V. Rodrigues, 2007). Ocimum basilicum [(Aguilar H., Murillo, 2008). Malpighiaceae: Malpighia glabra (Letícia C. Miranda1, Denise Návia1 and José C.V. Rodrigues, 2007) Malvaceae: Hibiscus rosa-sinensis L.; Malvaviscus arboreus Cav. (Letícia C. Miranda1, Denise Návia1 and José C.V. Rodrigues, 2007) Oleaceae: Ligustrum sinense Lour. (Letícia C. Miranda1, Denise Návia1 and José C.V. Rodrigues, 2007). Musaceae: Musa sp. (Aguilar H., Murillo, 2008). Orchidaceae: Cymbidium sp. (Aguilar H., Murillo, 2008)

80 Primulaceae: Grevillea banksii R.Br. (Letícia C. Miranda1, Denise Navia1 and Jose C.V. Rodrigues, 2007) Punicaceae: Punica granatum L. (Letícia C. Miranda1, Denise Návia1 and José C.V. Rodrigues, 2007) Rutaceae: Citrus sp. (Letícia C. Miranda1, Denise Návia1 and José C.V. Rodrigues, 2007) Solanaceae: Brunfelsia uniflora D. Don; Cestrum nocturnum; Solanum violaefolium (Letícia C. Miranda1, Denise Návia1 and José C.V. Rodrigues, 2007) Browallia americana, Solanum melongena (Aguilar H., Murillo P. 2008). Verbenaceae: Durantha erecta (Letícia C. Miranda1, Denise Návia1 and José C.V. Rodrigues, 2007). Vitaceae: Ampelopsis sp.; Parthenocissus quinquefolia (Meyer, 1974); Vitis sp. (Ehara, 1956); Vitis vinifera (Boisduval, 1867); Womersley, 1940; Rambier, 1958; Rossi Simons, 1961; Cissus sp. (Aguilar H., Murillo P., 2008) Zingiberaceae: Alpinia purpurata K. Schum. Zingiber sp. (Letícia C. Miranda1, Denise Návia1 and José C.V. Rodrigues, 2007).

გავრცელება. აფროტროპიკული: ანგოლა (Carmona, 1967); ეთიოპია (Gentry, 1965); კენია (Baker & Pritchard, 1960); მადაგასკარი (Gutierrez, 1974); მოზამბიკი (Rodrigues, 1968); ნიგერია (Leuschner, 1975); სენეგალი (Gutierrez & Etienne, 1981); სამხრეთ აფრიკა (Pritchard & Baker, 1955; Meyer & Ryke, 1959; Baker & Pritchard, 1960); სუდანი (Baker & Pritchard, 1960); უგანდა (Baker & Pritchard, 1960); იემენი (Soliman & Mahfood, 1975; Smiley & Baker, 1995); ზიმბაბვე (Meyer, 1974). ავსტრალოაზიური: ავსტრალია (Froggatt, 1921; Womersley, 1940); ფიჯი (Gutierrez & Schicha, 1984); ჰავაის კუნძულები (Garrett & Haramoto, 1967); ქვინსლენდი (Gutierrez, 1977);ახალი ზელანდია (Lamb, 1953); ნეარქტიკული: კანადა (Anderson, 1958; Morgan, 1960); მექსიკა (Beer & Lang, 1958); ამერიკის შეერთებული შტატები (Bibby & Tuttle, 1959; Tuttle & Baker, 1964). ნეოტროპიკული: არგენტინა (Rossi Simons, 1961); ბრაზილია (Ehara, 1966; Aranda, 1974); ურუგვაი (Ruffinelli & Carbonell, 1954); ვენესუელა (McGregor, 1950). პალეარქტიკული: სომხეთი (Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); ავსტრია (Bohm, 1960); ჩინეთი (Li Wang & Waterhouse, 1997) კვიპროსი (Georghiou, 1959); საფრანგეთი (Rambier, 1958); გერმანია (Sepasgosarian, 1956); საბერძნეთი (Hatzinikolis, 1968; Papaioannou-Souliotis, Ragusa Di Chiara & Tsolakis, 1994); საქართველო (Reck, 1948; Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); უნგრეთი (Bognar, 1991; Gyenis, Penzes & Hegyi, 2005); ირანი (Sepasgozarian, 1975); ირლანდია (Curry, 1976); იტალია (Carmona, 1960; Bernini, Castagnoli & Nannelli, 1995; Rigamonti & Lozzia, 1999); იაპონია (Ehara, 1970); ყაზახეთი (Wainstein,

81 1954; Wainstein, 1956; Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); მოლდავეთი (Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); მაროკო (Saba, 1973); პოლონეთი (Boczek & Kropczynska, 1964); რუმინეთი (Iacob, 1978); რუსეთი (Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); სლოვაკეთი (Jedlickova, 1994); ტაჯიკეთი (Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); თურქეთი (Duzgunes, 1963); უკრაინა (Mitrofanov, Strunkova & Livshits, 1987); დიდი ბრიტანეთი (Jeppson, Keifer & Baker, 1975).

82 2. Eotetranychus pruni - ის და მისი ბუნებრივი მტრის (Phytoseius plumifer) რიცხოვნობის დინამიკა ვაზზე

ცხოველთა ამა თუ იმ ჯგუფის რიცხოვნობის დინამიკის შესწავლა საშუალებას იძლევა გავეცნოთ მათ თვისობრივ და რაოდენობრივ მერყეობას დროის განსაზღვრულ მონაკვეთში, აგრეთვე კლიმატური ფაქტორების გავლენას ცხოველთა გამრავლებასა და განვითარებაზე. ფლუქტუაციის ყველა ტიპზე გავლენას ახდენს როგორც ბიოტური, ისე აბიოტური ფაქტორები, სეზონური მოვლენები მეტ-ნაკლებად რეგულარულ ხასიათს ატარებს და დამოკიდებულია ძირითად მალიმიტირებელ ფაქტორებზე (ტენიანობა, ტემპერატურა) (Одум, 1975). პოპულაციის რიცხოვნობის ცვალებადობის მექანიზმის დადგენა ძალიან მნიშვნელოვანი პრობლემაა, რადგან რაოდენობრივი ცვალებადობა ყოველთვის განაპირიბებს თვისობრივს, იცვლება პოპულაციის ისეთი პარამეტრები, როგორიცაა სიმჭიდროვე, დემოგრაფიული სტრუქტურა, თავდაცვისა და თავდასხმის უნარი, გავრცელების ხასიათი და ა. შ. (ელიავა, ნახუცრიშვილი, ქაჯაია, 1992). წელიწადის დროების ცვალებადობა განსაზღვრავს ეკოსისტემის მრავალ სასიცოცხლო რიტმს. ცნობილია, რომ ბევრი სეზონური მოვლენა კანონზომიერად მეორდება წლიდან-წლამდე (Фарб, 1971). ტეტრანიხისებრი ტკიპების პოპულაციის დინამიკის შესწავლა მოითხოვს ბევრი ფაქტორის გათვალისწინებას, რომლებიც გავლენას ახდენენ მათ ზრდასა და განვითარებაზე. მათშორის აღსანიშნავია, მეტეოროლოგიური ფაქტორები, დამოკიდებულება მასპინძელ მცენარეებთან, სახეობებს შორის არსებული კონკურენცია, თითოეული სახეობის სტრუქტურული და ქიმიური ადაპტაციები, პათოგენები და მტაცებლები (Jeppson; Keifer; Baker. 1975). ტეტრანიხისებრი ტკიპების საციცოცხლო ციკლი და რიცხოვნობის დინამიკა პირდაპირ კავშირშია გარემო პირობებთან. ტემპერატურის და ტენიაობის ცვალებადობა განსაზღვრავს ტეტრანიხისებრი ტკიპების გამრავლებას, განვითარებას და გენერაციების რაოდენობას ბუნებრივ ეკოსისტემებში. მტაცებელი ტკიპები ახდენენ მავნებლების ბუნებრივ რეგულაციას ეკოსისტემებში, ხოლო აგროეკოსისტემებში, სადაც ხდება აკაროციდების გამოყენება, რიცხოვნობის ცვალებადობა კორელაციაშია შეწამვლების ხარისხსა და რაოდენობასთან (Jeppson; Keifer; Baker. 1975). ტეტრანიხისებრი ტკიპების და მათი მტაცებლების რიცხოვნობის დინამიკის შესწავლა მოხდა ვაზის ორ ჯიშზე (რქაწითელი, საფერავი), ექვს წერტილში (იხ. მასალა და მეთოდიკა). E. pruni-ის რიცხოვნობის დინამიკის შესწავლამ პირველ წერტილში (რქაწითელი I) აჩვენა, რომ ტკიპების მასიური გამოსვლა და კვერცხდება დაიწყო 2010

83 წლის მაისში, როდესაც ჰაერის საშუალო ტემპერატურამ 20°-სს მიაღწია. ამ დროისათვის ტენიანობა 76% შეადგენდა. შემდგომში ტემპერატურის მატებასა (31.7) და ტენიანობის შემცირებასთან (29.3%) ერთად საგრძნობლად მოიმატა ტკიპის რიცხოვნობამ, როგორც ზრდასრული, ასევე ნიმფებისა და კვერცხების სტადიაში. მავნებლის რიცხოვნობამ პიკს მიაღწია ივლისის ბოლოს, როდესაც 20 ფოთოლზე აღირიცხა E. pruni-ის 89 ზრდასრული ეგზემპლარი, 552 ნიმფა და 495 კვერცხი, ამ დროს ჰაერის საშუალო ტემპერატურა 32,9°-სს, ხოლო საშუალო ტენიანობა 20,1% შეადგენდა. მაღალი რიცხოვნება შენარჩუნდა მომდევნო ათი დღის განმავლობაშიც, როდესაც მეტეოროლოგიური ფაქტორები თითქმის ასეთივე იყო. E. pruni-ის განვითარებისათვის ყველაზე ოპტიმალური პირობები მოცემული საიტზე ამ პერიოდში დარეგისტრირდა (ცხრ 8. სურ 13). აღნიშნული წერტილში ყველაზე კარგად არის გამოხატული რიცხოვნობის ცვალებადობის დამოკიდებულება გარემო პირობებთან და უახლოვდება ბუნებრივს, რასაც ვერ ვიტყვით სხვა წერტილებზე, სადაც კარგად ჩანს აგროეკოსისტემის თავისებურებები. სხვა წერტილებისაგან განსხვავებით რქაწითელი I ქიმიური საშუალებებით დამუშავება ყველაზე ნაკლებად ხდებოდა, ამდენად, მიუხედავად ვაზის შეწამვლისა, ტკიპის რიცხოვნების ზრდა გარემო პირობების შესაბამისად მაინც შეინიშნებოდა. ნოემბრის ბოლოს ტემპერატურის კლებას, ტენიანობის მატებასა და ტკიპების დაზამთრების სტადიის დადგომასთან ერთად დაიწყო რიცხოვნობის მკვეთრი ვარდნა (ცხრ 8. სურ 13). მტაცებელი ტკიპები რქაწითელი I -ზე მაღალი რიცხოვნებით არ გამოირჩეოდნენ, მათი რაოდენობა იმდენად დაბალი იყო, რომ მარეგულირებელი ეფექტი თითქმის არ შეინიშნებოდა. უნდა აღინიშნოს, რომ მავნებლისა და მტაცებლის რაოდენობრივი ცვალებადობა ერთსა და იმავე დროს ხდებოდა, მაშინ როდესაც გარემო პირობები ხელსაყრელი იყო და არ მიმდინარეობდა აკაროციდების შეტანა ვენახში (ცხრ 8. სურ 13). მეორე საიტზე - რქაწითელი II, რომელიც 1000 მეტრით არის დაშორებული პირველი საიტისგან, E. pruni-ის და მისი ბუნებრივი მტრის (P.plumifer) რიცხოვნობის დინამიკის შესწავლის შედეგად განსხვავებული სურათი იქნა წარმოდგენილი. E. pruni-ის ზრდასრული ეგზემპლარების რაოდენობა მთელი წლის განმავლობაში ძალიან დაბალი იყო (2-4 ტკიპი 20 ფოთოლზე), შესაბამისად მცირე იყო კვერცხებისა და ნიმფების რაოდენობაც (ცხრ 9. სურ 14). 2010 წელს ჩატარებული გამოკვლევის დროს ამ კონკრეტულ საიტზე ივლისის განმავლობაში და აგვისტოს დასაწყისში არ ყოფილა რეგისტრირებული არც მავნებელი ტეტრანიხისებრი ტკიპების და არც მტაცებლების არცერთი ეგზემპლარი, რაც განაპირობა ვენახში აკაროციდებისა და ჰერბიციდების თანადროულმა შეტანამ. E. pruni-ის რიცხოვნობის უმნიშვნელო მატება მთელი წლის განმავლობაში მხოლოდ ერთხელ 19 აგვისტოს აღინიშნა, ამ დროისათვის 20 ფოთოლზე ზრდასრულების რაოდენობა 16-ს, ნიმფების - 32-ს, ხოლო კვერცხების 34 -ს შეადგენდა (ცხრ 9. სურ 14).

84 შემოდგომაზე, როდესაც ვენახში შხამ-ქიმიკატების შეტანა აღარ ხდებოდა მტაცებელი ტკიპების რაოდენობამ მოიმატა და პიკს მიაღწია, ამ დროისათვის P. plumifer-ის რაოდენობა 20 ფოთოლზე 78 ეგზემპლარს შეადგენდა ( სურ14). საკვლევი ტერიტორიის მესამე წერტილში (რქაწითელი III), ვაზის პარაზიტი ტეტრანიხისებრი ტკიპი ყველაზე დიდი ინტენსივობით იყო წარმოდგენილი. მოცემულ საიტზე ყველა დეკადაში იქნა აღრიცხული E. pruni- ის როგორც ზრდასრული ეგზემპლარები, ასევე ნიმფები და კვერცხები. მაისში, როდესაც მასალის აღება დაიწყო გამოზამთრებული ზრდასრული ტკიპების რაოდენობა 10 ეგზემპლარს შეადგენდა, ხოლო კვერცხების როდენობა 12-ს. ტკიპების რიცხოვნობის მატება გაგრძელდა ივნისის ბოლომდე (30.06.10), ამ დროისათვის აღირიცხა 25 ზრდასრული, 73 ნიმფა და 58 კვერცხი. მომდევნო დეკადაში ზრდასრული ტკიპების რაოდენობა შემცირდა 3-მდე, ხოლო ნიმფების (64) და კვერცხების (61) რაოდენობა გაიზარდა. ივლისის ბოლოს E. pruni-ის 30 ზრდასრული ეგზემპლარი აღირიცხა, ნიმფების რაოდენობა 37, ხოლო კვრცხების რაოდენობამ 221 შეადგინა. მომდევნო პერიოდში (22.07.10- 31.07.10), მიუხედავად ოპტიმალური გარემო პირობებისა შეინიშნებოდა ტკიპების დეპრესია, რაც ქიმური კონტროლით იყო გამოწვეული. ათი დღის შემდეგ ტკიპების რიცხოვნობამ საგრძნობლად მოიმატა და პიკს მიაღწია, ამ დროისათვის ზრდასრულების რაოდენობა 20 ფოთოლზე იყო 78, ნიმფების - 619, კვერცხების კი 672, ეს იყო მავნებელი ტეტრანიხისებრი ტკიპების ყველაზე მაღალი რიცხოვნობა, რაც მთელი წლის განმავლობაში ჩატარებული კვლევის დროს დაფიქსირდა. შემდგომ პერიოდში მავნებელი ტკიპების რიცხვმა იკლო და ნოემბრის ბოლოს მინიმუმამდე შემცირდა. მესამე საიტზეც (რქაწითელი III), ისევე როგორც პირველზე, მტაცებელი ტკიპები ძალიან მცირე რაოდენობით იყო წარმოდგენილი, გარკვეული დროის განმავლობაში კი მათი არსებობა საერთოდ არ შეინიშნებოდა. ამიტომ მათ მიერ მავნებელი ტკიპების კონტროლიც უმნიშვნელოა (ცხრ 10. სურ 15). მეოთხე წერტილში (რქაწითელი IV) E. pruni-ის დინამიკაში შესწავლის შედეგად მავნებლის მაღალი რიცხოვნება არ იქნა რეგისტრირებული. განსაკუთრებით აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ ზრდასრული ეგზემპლარების რაოდენობა მთელი წლის განმავლობაში მცირე რიცხოვნებით იყო წარმოდგენილი, მაქსიმალური რაოდენობა 18 ეგზემპლარი 20 ფოთოლზე, აღირიცხა ივლისში (22.07.10). რაც შეეხება კვერცხებს და ნიმფებს, მათი რიცხოვნობა შედარებით მაღალი იყო. კვერცხების რაოდენობის პიკი ისევე როგორც ზრდასრულების რეგისტრირებულია 22 ივლისს, ხოლო ნიმფების (73 ცალი) 19 აგვისტოს. როგორც სხვა საიტებზე ამ შემთხვევაშიც პარაზიტის ბუნებრივი კონტროლი არ წარმოებდა, რადგან ფიტოსეიდები მცირე რაოდენობით, ზოგჯერ კი სულ არ იყო წარმოდგენილი (ცხრ 11. სურ 16). კახეთში ვაზის ერთ-ერთ ყველაზე ფართოდ გავრცელებულ ჯიშზე რქაწითელზე ოთხ წერტილში E. pruni-ის რიცხოვნობის ცვალებადობის შესწავლის შედეგად დადგინდა, რომ ერთსა და იმავე ვენახში

85 (აგროეკოსისტემაში) და მსგავს გარემო პირობებში რიცხოვნობის ცვალებადობა მეტად თავისებურია. კვლევის შედეგებიდან გამომდინარე აშკარაა, რომ ქიმიური ნივთიერებებით აქტიური ბრძოლის ღონისძიებების მიუხედავად წარმოიქმნება მიკროჰაბიტატები, სადაც მავნებლები დიდი რაოდენობით იყრიან თავს და როგორც კი შხამ-ქიმიკატების შეტანა წყდება ტკიპების მავნებლობა შესამჩნევი ხდება. რაც შეეხება ბუნებრივ მტერს - P. plumifer-ის, მათი რაოდენობა იმდენად უმნიშვნელოა, რომ მათ არანაირი გავლენის მოხდენა არ შეუძლიათ მავნებელზე (ცხრ 11. სურ 16). E. pruni-ის რიცხოვნობის დინამიკა შესწავლილ იქნა ასევე ვაზის ჯიშ საფერავზე ორ წერტილში. მავნებლის რიცხოვნობაზე დაკვირვების შედეგად ორივე წერტილში მთელი წლის განმავლობაში წარმოიქმნა რიცხოვნობის რამოდენიმე პიკი როგორც მავნებლის, ასევცე მტაცებლის დინამიკაში. საფერავი I -ზე კვლევის დაწყების მომენტში E. pruni-ის ზრდასრული ეგზემპლარები 3-ს, ხოლო კვერვხების რაოდენობა 9-ს შეადგენდა. შემდგომში ზრდასრულების და კვერცხების რაოდენობის ზრდა ინტენსიურად გაგრძელდა და გამოჩნდა ნიმფებიც, რის შედეგადაც 20 ივნისს აღინიშნა პირველი პიკი (ზრდასრული-20 ; ნიმფა-30 ; კვერცხი-40). მომდევნო დეკადაში მხოლოდ კვერცხები (35) იქნა რეგისტრირებული, რაც აკაროციდების გავლენით იყო გამოწვეული. ათი დღის შემდეგ კი რიცხოვნობა საგრძნობლად გაიზარდა და შეადგინა: ზრდასრულებმა-51, ნიმფებმა-96 და კვერცხებმა-61 ეგზემპლარი. აღნიშნულ პერიოდში კვლავ მოხდა ვაზის შეწამვლა, რაც გახდა როგორც მავნებელი ტკიპების, ასევე მტაცებლების მოსპობის მიზეზი, ამ დროს არ აღირიცხა მათი არცერთი ეგზემპლარი. რიცხოვნობის ასეთი ვარდნიდან ათ დღიანი ინტერვალის გასვლის შემდგომ მავნებელი ტეტრანიხისებრი ტკიპები კვლავ გამოჩნდა. სექტემბრის პირველ დაკადაში E. pruni-ის ნიმფებისა (110) და კვერცხების (111) მაქსიმალური რაოდენობა აღირიცხა. ოქტომბრის შუა რიცხვებიდან კი მათი რაოდენობა კვლავ შემცირდა და დაიწყო ზამთრის დიაპაუზა (ცხრ 12. სურ 17). მტაცებელი ტკიპების რიცხოვნობის ცვალებადობის შესწავლის შედეგად გამოიკვეთა ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტი, რომ სექტემბრის ბოლოს, როდესაც ვენახში ქიმიური ნივთიერებების შეტანა შეწყდა P. plumifer-ის რაოდენობამ წარმოუდგენლად მაღალ რიცხვს მიაღწია და შეადგენდა 130 ეგზემპლარს (ცხრ 12. სურ 17). საფერავი II-ზე E. pruni-ის და მისი ბუნებრივი მტრის რიცხოვნობის ცვალებადობა საფერავი I -ზე მიღებული შედეგების მსგავსი იყო. ამ კონკრეტულ შემთხვევაშიც როგორც მავნებლის, ასევე მტაცებლის რიცხოვნობის მაქსიმუმი (ზრდასრული-31, ნიმფა-44, კვერცხი-35, მტაცებელი- 39) დაფიქსირდა 11 სექტემბერს, როდესაც ვენახში ქიმიური ნივთიერებების შეტანა შეწყვეტილი იყო (ცხრ 13. სურ 18).

ცხრილი 8.

Eotetranychus pruni-ის და მისი ბუნებრივი მტრის რიცხოვნობის ცვალებადობა rqawiTeli I

TariRi zrdasruli nimfa kvercxi mtacebeli tem-ra teni-ba 01/05/10 7 3 18.3 76 11/05/10 12 2 20.6 73 21/05/10 18 5 2 6 26.4 57.4 31/05/10 22 15 17 9 24.5 60.3 10/06/10 20 18 24 7 31.5 42.9 20/06/10 28 35 45 10 31.8 43.2 30/06/10 35 75 70 9 31.7 29.3 10/07/10 45 180 169 19 36.1 15.2 20/07/10 19 241 312 37 33.4 36 30/07/10 89 552 495 14 32.9 20.1 9/08/10 85 264 429 9 34.3 24.7 19/08/10 18 299 172 32.9 20.5 29/08/10 17 158 85 7 30.3 22.3 08/09/10 2 27 37 31.9 17.3 18/09/10 2 24 24 9 24.8 28.7 28/09/10 32 83 9 7 25.9 27.2 08/10/10 11 24 4 6 18.5 43.9 18/10/10 4 7 3 21.2 35.1 28/10/10 2 1 1 16.8 48.7

28/10/10

18/10/10

08/10/10

28/09/10 მტაცებელი რქაწითელი I რქაწითელი

- 18/09/10

08/09/10 ნამიკა

დი 29/08/10

19/08/10 კვე რცხი

09/08/10 30/07/10

20/07/10

10/07/10

ნიმფა 30/06/10

20/06/10

ის და მისი ბუნებრივი მტრის რიცხოვნობის რიცხოვნობის მტრის ბუნებრივი მისი და ის 10/06/10 -

31/05/10 21/05/10

11/05/10

ზრდასრული

Eotetranychus pruni 01/05/10

5 0

25 20 15 10 სურ. 13.

88 ცხრილი 9.

Eotetranychus pruni-ის და მისი ბუნებრივი მტრის რიცხოვნობის ცვალებადობა rqawiTeli II

TariRi zrdasruli nimfa kvercxi mtacebeli tem-ra teni-ba 01/05/10 6 18.3 76 11/05/10 3 5 7 20.6 73 21/05/10 3 4 26.4 57.4 31/05/10 4 5 24.5 60.3 10/06/10 1 2 12 31.5 42.9 20/06/10 1 13 31.8 43.2 30/06/10 2 2 1 31.7 29.3 10/07/10 36.1 15.2 20/07/10 33.4 36 30/07/10 32.9 20.1 9/08/10 1 34.3 24.7 19/08/10 1 3 25 32.9 20.5 29/08/10 3 2 30.3 22.3 08/09/10 16 32 34 1 31.9 17.3 18/09/10 3 6 78 24.8 28.7 28/09/10 3 4 2 74 25.9 27.2 08/10/10 2 2 1 51 18.5 43.9 18/10/10 3 17 21.2 35.1 28/10/10

28/10/10

18/10/10

I 08/10/10

I ელი 28/09/10 მტაცებელი

რქაწით 18/09/10

- 08/09/10

ნამიკა

29/08/10 დი 19/08/10

კვე რცხი 09/08/10

30/07/10 20/07/10

10/07/10

ნიმფა

30/06/10 20/06/10

10/06/10 რიცხოვნობის მტრის ბუნებრივი მისი და ის

31/05/10 21/05/10

11/05/10

ზრდასრული

Eotetranychus pruni

. 01/05/10

8 6 4 2 0 12 10

სურ. 14

90 ცხრილი 10.

Eotetranychus pruni-ის და მისი ბუნებრივი მტრის რიცხოვნობის ცვალებადობა rqawiTeli III

TariRi zrdasruli nimfa kvercxi mtacebeli tem-ra teni-ba 01/05/10 10 2 12 3 18.3 76 11/05/10 12 7 18 2 20.6 73 21/05/10 15 9 17 1 26.4 57.4 31/05/10 18 15 30 24.5 60.3 10/06/10 22 25 35 4 31.5 42.9 20/06/10 24 35 44 2 31.8 43.2 30/06/10 25 73 58 1 31.7 29.3 10/07/10 20 50 39 36.1 15.2 20/07/10 3 64 61 2 33.4 36 30/07/10 30 37 221 4 32.9 20.1 9/08/10 11 2 34.3 24.7 19/08/10 2 9 25 32.9 20.5 29/08/10 78 619 672 30.3 22.3 08/09/10 13 14 12 31.9 17.3 18/09/10 2 88 26 24.8 28.7 28/09/10 23 35 15 3 25.9 27.2 08/10/10 4 14 5 3 18.5 43.9 18/10/10 2 2 3 21.2 35.1 28/10/10 2 3 16.8 48.7

28/10/10

18/10/10

I I

08/10/10

მტაცებელი 28/09/10

18/09/10

I რქაწითელი

08/09/10

ნამიკა 29/08/10

დი 19/08/10 კვე რცხი

09/08/10 30/07/10

20/07/10

10/07/10 ნიმფა 30/06/10

20/06/10

10/06/10 ის და მისი ბუნებრივი მტრის რიცხოვნობის რიცხოვნობის მტრის ბუნებრივი მისი და ის

- 31/05/10

21/05/10 11/05/10

ზრდასრული

Eotetranychus pruni 01/05/10 .

8 6 4 2 0 20 18 16 14 12 10

სურ. 15

92 ცხრილი 11.

Eotetranychus pruni-ის და მისი ბუნებრივი მტრის რიცხოვნობის ცვალებადობა rqawiTeli IV

TariRi zrdasruli nimfa kvercxi mtacebeli tem-ra teni-ba 01/05/10 7 2 11 7 18.3 76 11/05/10 9 12 20 9 20.6 73 21/05/10 11 18 22 11 26.4 57.4 31/05/10 8 13 31 3 24.5 60.3 10/06/10 6 5 18 2 31.5 42.9 20/06/10 13 24 5 31.8 43.2 30/06/10 4 31.7 29.3 10/07/10 36.1 15.2 20/07/10 18 46 162 33.4 36 30/07/10 1 2 32.9 20.1 9/08/10 1 7 34 34.3 24.7 19/08/10 9 73 57 32.9 20.5 29/08/10 4 16 8 30.3 22.3 08/09/10 7 16 15 4 31.9 17.3 18/09/10 5 2 15 24.8 28.7 28/09/10 6 7 49 25.9 27.2 08/10/10 9 4 30 18.5 43.9 18/10/10 5 3 9 21.2 35.1 28/10/10 3 1 4 16.8 48.7

28/10/10 V

18/10/10

08/10/10 28/09/10 რქაწითელი I რქაწითელი

მტაცებელი

- 18/09/10

ნამიკა 08/09/10 დი

29/08/10 19/08/10

კვე რცხი

09/08/10

30/07/10

20/07/10

10/07/10 30/06/10

ნიმფა

20/06/10 10/06/10 ის და მისი ბუნებრივი მტრის რიცხოვნობის რიცხოვნობის მტრის ბუნებრივი მისი და ის

31/05/10 21/05/10

11/05/10 01/05/10 ზრდასრული Eotetranychus pruni

2 0 8 6 4 12 10 14

სურ. 16

ცხრილი 12.

Eotetranychus pruni-ის და მისი ბუნებრივი მტრის რიცხოვნობის ცვალებადობა საფერავი I

TariRi zrdasruli nimfa kvercxi mtacebeli tem-ra teni-ba 01/05/10 3 9 8 18.3 76 11/05/10 8 7 18 9 20.6 73 21/05/10 15 11 24 5 26.4 57.4 31/05/10 18 14 27 3 24.5 60.3 10/06/10 16 21 30 7 31.5 42.9 20/06/10 20 30 40 2 31.8 43.2 30/06/10 35 1 31.7 29.3 10/07/10 51 96 61 6 36.1 15.2 20/07/10 33.4 36 30/07/10 11 46 27 2 32.9 20.1 9/08/10 7 3 34.3 24.7 19/08/10 32.9 20.5 29/08/10 14 110 111 42 30.3 22.3 08/09/10 24 14 11 114 31.9 17.3 18/09/10 5 6 14 130 24.8 28.7 28/09/10 16 34 13 25.9 27.2 08/10/10 9 17 6 18.5 43.9 18/10/10 5 5 21.2 35.1 28/10/10 2 16.8 48.7

95 28/10/10

18/10/10

08/10/10

28/09/10 მტაცებელი

18/09/10 საფერავი I

08/09/10

ნამიკა 29/08/10

დი 19/08/10

კვე რცხი

09/08/10 30/07/10

ტრის რიცხოვნობის რიცხოვნობის ტრის 20/07/10

10/07/10 ნიმფა

30/06/10 20/06/10

10/06/10 მ ბუნებრივი მისი და ის

31/05/10 21/05/10

11/05/10 ზრდასრული Eotetranychus pruni

01/05/10 8 6 4 2 0

სურ. 17 18 16 14 12 10

96 ცხრილი 13.

Eotetranychus pruni-ის და მისი ბუნებრივი მტრის რიცხოვნობის ცვალებადობა საფერავი II

TariRi zrdasruli nimfa kvercxi mtacebeli tem-ra teni-ba 01/05/10 4 18.3 76 11/05/10 1 7 9 20.6 73 21/05/10 4 2 9 11 26.4 57.4 31/05/10 3 3 6 12 24.5 60.3 10/06/10 5 1 5 16 31.5 42.9 20/06/10 2 5 8 10 31.8 43.2 30/06/10 7 31.7 29.3 10/07/10 1 3 36.1 15.2 20/07/10 33.4 36 30/07/10 26 32.9 20.1 9/08/10 5 45 22 34.3 24.7 19/08/10 10 11 29 32.9 20.5 29/08/10 2 30.3 22.3 08/09/10 31 44 35 39 31.9 17.3 18/09/10 2 17 6 28 24.8 28.7 28/09/10 1 1 25.9 27.2 08/10/10 1 1 18.5 43.9 18/10/10 1 1 1 21.2 35.1 28/10/10 1 16.8 48.7

28/10/10 18/10/10

I 08/10/10

28/09/10 საფერავი I

მტაცებელი 18/09/10

ნამიკა 08/09/10

დი 29/08/10

19/08/10 09/08/10 კვე რცხი

30/07/10

20/07/10 10/07/10

ნიმფა

30/06/10 20/06/10

ის და მისი ბუნებრივი მტრის რიცხოვნობის რიცხოვნობის მტრის ბუნებრივი მისი და ის

- 10/06/10

31/05/10 21/05/10

11/05/10 ზრდასრული Eotetranychus pruni

01/05/10

8 6 4 2 0 სურ. 18 16 14 12 10

98 3. ვაზზე აღრიცხული უხერხემლო ცხოველები და მათი როლი კახეთის რეგიონში ვაზის მავნებელი ტეტრანიხისებრი ტკიპების შესწავლის დროს აღირიცხა უხერხემლო ცხოველები, რომლებიც ცხოვრობენ ვაზის ღეროებზე, კვირტებზე, ყლორტებსა და ფოთლებზე. ზოგი მათგანი, როგორც ტეტრანიხისებრი ტკიპები, ვაზის მავნებლებს წარმოადგენენ, ზოგი პარაზიტების ბუნებრივი მტრების სახით გვხვდება. რეგისტრირებულია ისეთი სახეობებიც, რომლებიც თავისუფლად მცხოვრები ფორმებია და არანაირი ზიანის მოტანა არ შეუძლიათ, თუმცა ვაზს იყენებენ, როგორც დროებით თავშესაფარს. მასალის აღების დროს თხუთმეტამდე სახეობის უხერხემლო ცხოველი იქნა რეგისტრირებული, რომელთა ნაწილის გარკვევა მოხერხდა სახეობამდე, ნაწილის კი გვარებამდე. ვაზის ფოთლების დათვარიელების, ასევე ღეროების და ყლორტების გარეცხვის დროს მავნებელი ტეტრანიხისებრი ტკიპების გარდა ვაზზე რეგისტრირებულია ტკიპების (Acari) - ფიტოსეიდები (Phytoseiidae), ერიოფიდები (Eriophyidae), ტიდეიდები (Tydeidae), ტარსონომიდები (Tarsonemidae), ტიროგლიფიდების (Tyroglyphoidea), ორიბატიდები (Oribatida), და მწერების (Insecta) - კოლემბოლები (Collembola), თრიფსების, ანუ ბუშტფეხიანების (Thysanoptera) სახვადასხვა ზეოჯახებისა და ოჯახების წარმომადგენლები:

Phytoseiidae აღსანიშნავია მტაცებელი ტკიპების ოჯახი (Phytoseiidae). ფიტოსეიდები მცირე ზომის (0,5-0,8 მმ), სუსტად ქიტინიზებული საფარველის და ღია ფერის, ფართოდ გავრცელებული ტკიპებია. ისინი მავნებელი ტკიპების და თრიფსების ბიოლოგიური კონტროლის აგენტებს წარმოადგენენ, ბევრი მათგანი არის სპეციალიზებული მტაცებელი მცენარეთა პარაზიტი ტკიპების, ამდენად მათი შესწავლა და კონკრეტული მავნებლის წინააღმდეგ ბიოკონტროლში გამოყენება ძალიან აქტიურად მიმდინარეობს. დღეისათვის სულ რეგისტრირებულია ფიტოსეიდების 2250 სახეობა (Moraes, Mcmurtry, Denmark, Campos, 2004.). ფიტოსეიდები როგორც სახვა კულტურული მცენარეების, ასევე ვაზის პარაზიტი ტეტრანიხისებრი ტკიპების ბუნებრივ მტრებს წარმოადგენენ და შეუძლიათ არეგულირონ მავნებლის რიცოვნობა. კახეთში ვაზზე ჩატარებული გამოკვლევის შედეგად რეგისტრირებულია ფიტოსეიდების სამი სახეობა, რომლებიც სამ გვარს მიეკუთვნებიან: 1. Phytoseius plumifer (Canestrini & Fanzago, 1876), 2. Anthoseius verrucosus Wainstein, 1972; 3. Typhloctonus formosus Wainstein, 1958. ზემო ხსენებული ფიტოსეიდების სამი სახეობიდან ნაშრომში მოცემულია ერთი სახეობის - Phytoseius plumifer-ის რიცხოვნობის დინამიკა და მის მიერ პარაზიტი ტეტრანიხისებრი ტკიპების რეგულირების საკითხები.

99 Phytoseius plumifer ერთ-ერთ ყველაზე ფართოდ გავრცელებული მტაცებელია ფიტოსეიდებს შორის (Nadimi, Kamali, Arbabi, Abdoli. 2009).

Eriophyidae ერიოფიდები ძალიან მცირე ზომის (0.15–0.35 მმ.), ჭიისებური, წაგრძელებული და დანაწევრებული სხეულის მქონე მავნებელი ტკიპებია, ორი წყვილი წინ მიმართული სასიარულო კიდურით. დღეისათვის ერიოფიდების 3400-მდე სახეობაა ცნობილი, რომლებიც 250 გვარში არიან გაერთიანებული. ერიოფიდები მცენარეების საშიშ მავნებლებს წარმოადგენენ, ისინი აზიანებენ ფოთლებს, კვირტებს და სხვა სასიცოცხლო ორგანოებს. ერიოფიდები ფოთლებზე წარმოქმნიან გალებს, იკვებებიან მცენარეების წვენით, რის შედეგადაც ფოთლები ფორმას იცვლის, ეხვევა და მუქი ფერის ხდება. ასევე, აღსანიშნავია ისიც, რომ ერიოფიდების რამოდენიმე სახეობა მცენარეთა ვირუსული დაავადებების აქტიური გადამტანია. ერიოფიდებში გამოყოფენ მასპინძელი მცენარეების მიმართ ძლიერ სპეციალიზებული სახეობებს (Gerson, Smiley and Ochoa, 2003). ერიოფიდები ფართოდ არიან გავრცელებულნი, ისინი აზიანებენ ვაზს ბევრ ქვეყანაში, მათშორის აღსანიშნავია: გერმანია, საფრანგეთი, ესპანეთი, იტალია, ბრაზილია, ავსტრალია და ამერიკის შეერთებული შტატები (Bernard et al., 2005; Duso et al., 2010; Walton et al., 2007). კახეთის რეგიონში ჩატარებული გამოკვლევების დროს თითქმის ყველა რეგიონში შეინიშნებოდა ვაზის დაზიანება ერიოფიდებით.

Tydeidae ტიდეიდები (Tydeidae) ფართოდ გავრცელებული, მცირე ზომის, სუსტად ქიტინიზებული საფარველის მქონე ტკიპების ჯგუფს მიეკუთვნებიან, მათი სახეული ზოგჯერ დაფარულია ბადისებრი სტრუქტურით. ტიდეიდები საცხოვრებელი გარემოს მრავალფეროვნებით გამოირჩევიან: ნიადაგი, ჰუმუსი, ხავსი, ლიქენები, ბალახი, ხეები, სოკოები, თივა და ცხოველების ბუდეები. მათი კვების თავისებურება მეტად მრავალფეროვანია, ისინი იკვებებიან სოკოებით, მცენარეებით, სახვადასხვა ნარჩენებით, ზოგი მათგანი კი მტაცებელია. ტიდეიდების ზოგი სახეობა მიჩნეულია მცენარეების მავნებლებად, მაგრამ მათ მიერ მოტანილი ზარალი ტკიპების სხვა ჯგუფებთან (ტეტრანიხები, ერიოფიდები, ტარსონომიდები) შედარებით უმნიშვნელოა. რაც შეეხება მტაცებლებს, აქ მეტად მნიშვნელოვანია ის სახეობები რომლებიც მცენარეების მავნებელი ტეტრანიხისებრი ტკიპებით და ერიოფიდებით იკვებებიან (Andre & Fain, 2000).

100 აგროეკოსისტემების ნორმალურ ფუნქციონირებაში ტიდეიდების როლი მხოლოდ მავნებელი ტკიპების მტაცებლობით არ შემოიფარგლება. ძალზედ მნიშვნელოვანია ის ფაქტი რომ ტიდეიდების ზოგიერთი სახეობა სოკოებითა და მათი სპორებით იკვებება და შესაბამისად მცენარეებზე სოკოს გავრცელებას უშლის ხელს. ამაზე მიუთითებს ამერიკის შეერთებულ შტატებში ჩატარებული კვლევა, როდესაც ვაზის ერთ-ერთ ჯიშზე შეადარეს ტიდეიდებით დასახლებული და დაუსახლებელი ფოთლების სოკოთი დაავადების ინტენსივობა. აღმოჩნდა, რომ სოკოს კოლონიები შვიდჯერ უფო მეტი იყო იმ ფოთლებზე, რომლებზეც ტიდეიდები არ ცხოვრობდნენ (Norton et al., 2000). კახეთის რეგიონში ჩატარებული კვლევის დროს ვაზზე აღირიცხა ტიდეიდების ოჯახის სამი სახეობა: Tydeus caudatus (Duges, 1834), Lorryia Formosa, Pronematus ubiqvitus. ტიდეიდების ერთ-ერთი სახეობა (Pronematus ubiquitus) განსაკუთრებული მრავალრიცხოვნობით არის წარმოგგენილი ვაზის ფოთლებზე, მიუხედავად ჰერბიციდების, აკაროციდებისა და ინსექტიციდების მრავალჯერადი გამოყენებისა, რაც იმაზე მეტყველებს, რომ ეს სახეობა დიდი გამძლეობით გამოირჩევა როგორც გარემო პირობების ცვალებადობის, ასევე შხამქიმიკატების მიმართ.

Tarsonemidae ტარსონომიდები არის 0,2-0,3 მმ, წაგრძელებული, გაბტყელებული , ოვალური სხეულის მქონე ტკიპები. მდედრებს აქვთ პროდორსალური ჯაგრები. მე - 4 ფეხი განსხვავებულია სხვა ფეხებისგან, მდედრებში ის წარმოდგენილია აპიკალური და სუბაპიკალური სენსილებით, ხოლო მამრებში ბოლოვდება დიდი ოვალებით. ტარსონემიდების ოჯახი 700-მდე სახეობას აერთიანებს. ტარსონომიდებს აქვთ მოკლე სასიცოცხლო ციკლი, ახასიათებთ მხოლოდ ორი აქტიური სტადია: ლარვები და ზრდასრულები. ერთი გენერაციის განვითარება ერთ კვირაში ხდება. ტარსონომიდების საკვები მრავალფეროვანია, ზოგი იკვებება მწვანე მცენარეებით, ზოგი სოკოებით, ხოლო ზოგიერთი მათგანი მტაცებელს, პარაზიტს ან პარაზიტოიდს წარმოადგენს. ტარსონომიდები, როგორც ტკიპებისა და მწერების მტაცებლები მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ კულტურული მცენარეების დაცვაში. ამის კარგი მაგალითია ერთ-ერთი სახეობა (Tarsonemus sp.), რომელიც არის მსოფლიოში ფართოდ გავრცელებული ვაზის მავნებლის ფილოქსერას (Daktulosphaera vitifoliae) მტაცებელი (Forneck et al.,1998). ასევე აღსანიშნავია Acaronemus destructor რომელიც იკვებება მცენარეების პარაზიტი ტკიპების (Tenuipalpidae და Tetranychidae) კვერცხებით (Gerson, Smiley and Ochoa, 2003).

101

Tyroglyphoidea ტიროგლიფოიდები მცირე ზომის, დაუნაწევრებელი ან ორ მკვეთრ ნაწილად გაყოფილი სხეულის მქონე ტკიპებს წარმოადგენს. ტკიპების დიდ ნაწილს ზრდასრულ ასაკში ოთხი წყვილი ფეხი უვითარდებათ, თუმცა არიან ისეთი ჯგუფებიც, რომელთაც ფეხების მხოლოდ ორი ან სამი წყვილი აქვთ განვითარებული. ტიროგლიფოიდები ბინადრობენ მცენარეთა თესლებში, ბოლქვებში, ტუბერებში, ნიადაგში, ტყის საფენში, მცენარეულ ნარჩენებში. ტიროგლიფოიდური ტკიპები წარმოადგენენ მარცვლოვანი კულტურების საშიშ მავნებლებს, ისინი იკვებებიან მარცვლოვნებით და ზიანის მოტანა შეუძლიათ ერთის მხრივ მარცვლოვანი კულტურების ხარისხისა და მარაგის განადგურებით, ხოლო მეორეს მხრივ უარყოფით გავლენას ახდენენ მარცვლის აღმოცენების უნარზე, რადგან ტკიპებით დაზიანების დროს ენდოსპერმიც ზიანდება. ტიროგლიფოიდები გარდა მარცვლოვანი კულტურებისა მებოსტნეობა - მებაღეობის მავნებლებსაც წარმოადგენენ, რადგან იკვებებიან სხვადასხვა მცენარეების ბოლქვებით და მიწისზედა ნაწილებით (ქაჯაია. 1964). კახეთის რეგიონში ვაზზე აღირიცხა ტიროგლიფოიდური ტკიპების ორი სახეობა: Rhizoglyphus echinopus (Fumouze & Robin, 1868) და Glycyphagus destructor (Schrank, 1781).

Oribatida ორიბატიდები ერთ-ერთი წამყვანი ჯგუფია ნიადაგის ართროპოდებს შორის, როგორც რიცხოვნობის, ისე ბიომასის მხრივ. ჯავშნიანი ტკიპები კვების ტიპის მიხედვით, ძირითადად საპროფაგი-გუმიფიკატორები არიან. იკვებებიან ლპობადი მცენარეული და ზოგჯერ ცხოველური საკვებით, აგრეთვე სოკოების ჰიფებითდა სპორებით. როგორც დეტრიტოფაგები და მიკროფაგები, ისინი მნიშვნელოვან გავლენას ახდენენ ეკოსისტემებში მცენარეული ნარჩენების დაშლაზე, რადგან მათ მიერ ხდება მიღებული საკვების 8-30%-ის უტილიზირება (Захваткина, 1952, (Weigmann, 1981). დიდია ორიბატიდების როლი როგორც ცელულოზის, ასევე ლიგნინის და სხვა კომპონენტების გადამუშავებაში, შესაბამისად, ელემენტების წრებრუნვასა და ეკოსისტემების ნორმალურ ფუნქციონირებაში. ჯავშნიანი ტკიპები თითქმის ყველანაირ ბიოტოპში დიდი მრავალფეროვნებით გამოირჩევიან. ისინი გვხვდებიან ზღვის ლიტორალიდან და სფაგნუმიანი ჭაობებიდან დაწყებული, ალპური მდელოების და მშრალი ეპიფიტური ბიოტოპების ჩათვლით. ჰუმუსით მდიდარ ნიადაგებში ზოგჯერ 1მ2-ზე 100 000-ზე მეტი ცხოველი გვხვდება (Weigmann, 1996).

102 ჯავშნიანი ტკიპები თავისუფლად მცხოვრებ ორგანიზმებს მიეკუთვნებია, ამიტომ მათი კავშირი ვაზთან შეიძლება აიხსნას, როგორც დროებითი თავშესაფარი. კახეთის რეგიონში ჩატარებული კვლევისას ვაზის ტოტებიდან აღებულ მასალაზე რეგისტრირებულია ჯავშნიანი ტკიპების შემდეგი ექვსი სახეობა: Camisia segnis (Hermann, 1804), Eupelops acromios (Hermann, 1804), Eupelops torulosus (C. L. Koch, 1840), Mycobates tridactylus Willmann, 1929, Scheloribates laevigatus (Koch, 1835), Trichoribates trimaculatus (C.L. Koch, 1835).

Collembola ვაზის ტოტებიდან მასალის მოპოვების დროს ორ საიტზე - ნაფარეულსა და კურდღელაურში (რქაწითელი) რეგისტრირებულია უმდაბლესი, ანუ პირველადი უფრთო მწერების (Apterygota) წარმომადგენელი ჩანგალკუდიანების (Collembola: Onychiurinae) ერთი სახეობა. კოლემბოლები მცირე ზომის, 2-3 მილიმეტრი სიდიდის პირველად უფრთო მწერებს მიეკუთვნებიან. მათი სხეული ექვსი სეგმენტისგან შედგება, რომელიც სახტუნავი აპარატით ბოლოვდება, ზოგიერთ სახეობას შეიძლება სახტუნავი აპარატი არ ქონდეს განვითარებული. ულვაშები ოთხნაწევრიანია. გააჩნიათ რთული თვალები, რომელიც ომატიდებისაგან შედგება. მათი ფერი ძლიერ ვარირებს: წითელი, ცისფერი, ნარინჯისფერი, ყვითელი, ვარდისფერი და სხვა. კოლემბოლები საკმაოდ ფართოდ გავრცელებულ და მრავალფეროვან ჯგუფს წარმოადგენს, ისინი ცხოვრობენ ნიადაგში, მცენარეთა ქერქების ქვეშ, ხავსებში, მტკნარი წყლის ზედაპირზე და თოვლზე (კალანდაძე, 1956). კოლემბოლებს აქტიურად იყენებენ გარემოს მდგომარეობის შეფასების დროს, როგორც ბიოლოგიურ ინდიკატორებს (Makkonen, Berg, Hal, Callaghan, Press, Aert. 2011.), ამდენად მათი შესწავლა მნიშვნელოვანია. არის პრეცენდენტებიც, როდესაც კოლემბოლები გამოიყენება, როგორც აგროეკოსისტემის მდგომარეობის ინდიკატორები, ასეთი კვლევა ჩატარებულია ვენახშიც, საიდანაც ცნობილია კოლემბოლების 24 სახეობა (Renaud, Poinsot-Balaguer, Cortet, Petit, 2002.).

Thysanoptera კახეთში ვაზზე ჩატარებული გამოკვლევის შედეგად სამ საიტზე (ნაფარეული - კაბერნე: 2-1 - N42°.01.752´, E045°.54.866´; 2-2 - N42°.01.712´, E045°.54.721´; 2-3 - N42°.02.000´, E045°.54.672´; 2-4 - N42°.01.882´, E045°.54.838´.ნაფარეული - რქაწითელი: 3-1 - N42°.01.657´, E045°.54.902´; 3-2- N42°.01.800´, E045°.54.920´; 3-3 - N42°.01.957´, E045°.54.980´; 3-4 - N42°.01.697´, E045°.54.787´.რუისპირი - რქაწითელი: 1 - N41°.94.215´, E045°.42.664´; 2 - N41°.94.247´, E045°.42.541´; 3 - N41°.94.284´, E045°.42.556´; 4 - N41°.94.250´,

103

სურ. 19. კოლემბოლა (Onychiurinae: Genus sp.)

104

სურ. 20. თრიფსი - Drepanothrips reuteri Uzel. 1895.

105 E045°.42.687´) რეგისტრირებულია თრიფსების, ანუ ბუშტფეხიანების (Thysanoptera) ერთი სახეობა Drepanothrips reuteri Uzel. 1895. თრიფსების უმრავლესობა მცენარეების მავნებლებს წარმოადგენენ, ისინი აზიანებენ სასოფლო-სამეურნეო კულტურებს, თუმცა ბოლო პერიოდში ჩატარებული გამოკვლევების მიხედვით დასტურდება, რომ თრიფსების ზოგ სახეობას სარგებლობის მოტანაც შეუძლია იმ თვალსაზრისით, რომ ისინი ტეტრანიხისებრი ტკიპების ბუნებრივი მტრების სახით გვევლინებიან (Pakyari 2011; Pickett, Wilson, Gonzalezi, 1988.) ვაზზე თრიფსების რამოდენიმე სახეობა პარაზიტობს. საქართველოში სხვადასხვა ავტორების მიერ აღრიცხულია შემდეგი სახეობები: Haplothrips minutus Uzel, Phloethrips nodicornis Reuter და Drepanothrips reuteri Uzel, Aeolothrips versicolor Uzel (დეკანოიძე, 1968; Strassen, 1970). მათშორის საქართველოში ვაზზე ყველაზე ფართოდ გავრცელებულ და დიდი ზიანის მომტან სახეობად მიჩნეულია ვაზის თრიფსი - D. reuteri Uzel. ზრდასრული ვაზის თრიფსი ყვითელი ან ღია ყავისფერია, მისი სხეულის სიგრძე 0,6-0,9 მმ-ია, ულვაშები ექვს ნაწევრიანია. ვაზის თრიფსს უნვითარდება ვიწრო ფრთები. თრიფსი იზამთრებს ვაზის შტამებზე როგორც ზრდასრული, ასევე მატლების სახით. გამოზამთრებული თრიფსები და მათი მატლები დიდი ინტენსივობით აზიანებენ ახლად გამოტანილ ფოთლებს და კვირტებს. დაზიანებული ფოთლები ფერს იცვლის და დეფორმირდება. თრიფსები და მათი მატლები ვაზის ფოთლის ქვედა მხარეზე ცხოვრობენ და იქვე მრავლდებიან. D. reuteri-ი კვერცხებს დებს ფოთლის ეპიდერმისის ქვეშ, საიდანაც ემბრიონის განვიტარება 4-5 დღეში ხდება, პოსტემბრიონული პერიოდი კი 14-29 დღემდე გრძელდება. მავნებელი საქართველოში 5-6 გენერაციას იძლევა (დეკანოიძე, 1968).

106 დასკვნა კახეთის რეგიონში ვაზის მავნებელი ტეტრანიხისებრი ტკიპების გამოკვლევის შედეგად, გამოვლინდა შვიდი სახეობა: Bryobia osterloffi, Reck, 1947, Bryobia praetiosa Koch, 1836, Eotetranychus pruni (Oudemans,1931), Panonychus ulmi (Koch, 1836), Tetranychus urtica Koch,1836, Brevipalpus obovatus Donnadieu, 1875 და Hystripapus lewisi (McGregor, 1949), რომლებიც ვაზზე პარაზიტობენ. B. osterloffi კახეთის რეგიონში პირველად იქნა რეგისტრირებული, როგოც ვაზის პარაზიტი. აღნიშნული სახეობა დღემდე მსოფლიოს არც ერთ ქვეყანაში არ ყოფილა ვაზზე - Vitis vinifera აღრიცხული. გამოკვლევების შედეგად დადასტურდა, რომ საქართველოში ვაზის პარაზიტი ტეტრანიხისებრი ტკიპებიდან ყველაზე ფართოდ გავრცელებული და საშიშ მავნებელს წარმოადგენს Eotetranychus pruni (Oudemans,1931). ვაზის ერთ-ერთი ყველაზე ფართოდ გავრცელებული მავნებელის - E. pruni-ის რიცხოვნობის ცვალებადობის შესწავლის შედეგად დადგინდა, რომ ერთსა და იმავე ვენახში (აგროეკოსისტემაში) და მსგავს ეკოლოგიურ პირობებში რიცხოვნობის ცვალებადობა მეტად თავისებურია. კვლევის შედეგებიდან გამომდინარე აშკარაა, რომ ქიმიური ნივთიერებებით აქტიური ბრძოლის ღონისძიებების მიუხედავად წარმოიქმნება მიკროჰაბიტატები, სადაც მავნებლები დიდი რაოდენობით იყრიან თავს და როგორც კი შხამ- ქიმიკატების შეტანა წყდება, ტკიპების რიცხოვნობა საგრძნობლად მატულობს და შესაბამისად მათ მიერ გამოწვეული ზიანი იზრდება. აღსანიშნავია, რომ მტაცებელი ტკიპები (Phytoseius plumifer) მაღალი რიცხოვნებით არ გამოირჩეოდნენ, მათი რაოდენობა იმდენად დაბალი იყო, რომ მავნებლის მარეგულირებელი ეფექტი არ შეინიშნებოდა. კახეთში ყველაზე ფართოდ გავრცელებული ვაზის 5 ჯიშის - რქაწითელის, საფერავის, მწვანეს, კაბერნეს და შარდონეს გამოკვლევების შედეგად დადგინდა, რომ მავნებელი ტეტრანიხისებრი ტკიპების მიერ ვაზის დასახელებული ჯიშები თანაბრად არ ზიანდება. დაზიანების ხარისხი დამოკიდებულია ვაზის ფიზიოლოგიურ მდგომარეობასა და ფოთლების შებუსვაზე. გამოკვლეული ვაზის ჯიშებიდან ტეტრანიხისებრი ტკიპები ყველაზე ინტენსიურად აზიანებენ რქაწითელს, ხოლო დიდი გამძლეობით გამოირჩევა საფერავი, რადგან მისი ფოთლების შებუსვა შედარებით უფრო სქელი და უხეშია, რაც არახელსაყრელ გარემოს ქმნის ტეტრანიხისებრი ტკიპებისათვის.

107 მადლობა მადლობა მინდა გადავუხადო ბატონ ერისტო ყვავაძეს ნაშრომის რედაქტირებისა და საგულისხმო რჩევებისათვის, ასევე ჩემს მეგობრებს: მაკა მურვანიძეს, ნათელა თამოევს, ლევან მუმლაძეს, შალვა ბარჯაძეს და მერი სალაყაიას აღნიშნული ნაშრომის შესრულებაში გაწეული დახმარებისთვის. მადლობას ვუხდი უცხოელ კოლეგებს: ა. მიჟენს, ფ. აუჟერს, მ. ტიხიერს, (ფიტოსეიდების სახეობამდე გარკვევისათვისათვის) და ლ. მოუნდს (თრიფსის სახეობის დადგენაში დახმარებისათვის).

108 Vitis Pest Tetranychoid (Acari: Tetranychoidea) Mites

Summary

Tetranychoid (Tetranychoidea) mites are members of arachnid class, they are one of the most important and destructive group of pests to agricultural crops worldwide, and can be found feeding on many fruit trees, vines, berries, vegetables, and ornamental plants. To the naked eye, vine pests Tetranychoid mites look like tiny moving dots (0,40-0,5 mm) slightly chitined species; however, you can see them easily with a 10X hand lens. Adult females, the largest forms. Tetranychoid mites live in colonies, mostly on the under-surfaces of leaves; a single colony may contain a hundred of individuals. The name “spider mite” and “webspinning mite” come from the silk webbing most species produce on infested leaves. The presence of webbing is an easy way to distinguish them from all other types of mites. Some species of Tetranychoid mites are restricted to one or a few kinds of host plants while others feed on many different kinds of plants. Tetranychoid mites have a pair of needle-like structures called stylets, which are used to rupture leaf cells. A feeding Tetranychoid mite pushes its mouth into the torn tissue and draws up cell sap. Small patches of cells are killed, resulting in stippling or fine flecking on the upper surface of leaves, giving the leaves a “sandblasted” appearance. On heavily infested plants, the foliage will become bronzed, bleached, yellow, or grey. Untreated, such plants lose vigor, become progressively thinner, and may eventually die. Tetranychoid mites bring damage also by the active transmission of plants viruses and helping in distribution of many other diseases (Reck, 1959). From economical point of view, it is very important to investigate Tetranychoid mites biology and ecology, and to find the different treatment methods against them. The Tetranychoid mites are serious pests, especially for cultivated and wild vine. Long time ago the Tetranychoid mites were considered as a secondary pest of vine, but latest researches showed that Tetranychoid mites are very serious pest than insects and other disease (Prinz, 1932). This is the reason why it is very important today to investigate the vine pest Tetranychoid mites. Vine pest Tetranychoid mites cause damage by sucking cell contents from leaves. A small number of mites is not usually reason for concern, but very high populations – levels high enough to show visible damage to leaves – can be damaging to plants, especially herbaceous ones. At first, the damage shows up as a stippling of light dots on the leaves; sometimes the leaves take on a bronze color. As feeding continues, the leaves turn yellow and drop off. Often leaves, twigs and fruit are covered with large amounts of webbing. Damage is usually worse when compounded by water stress. In damaged vine leaves reducing the content of chlorophyll and carotene (26%), increase simple (36%) and complicated (30,6%) sugars content, in grapes reduces ascorbic acid, reduces sugar (up to 3,1%), acidity increases up to 1%. And about the harvest, it’s reducing on one hectare by 77%. During the serious damaging the plants are dying (Dolidze, 1966). Georgia is very old country with its own specific winery culture. From the old time wine was the very important part of the Georgian economy. Foundation of the winery and

109 old tradition of fermenting of wine comes from the ancient time (M. Ramishvili, 2000). But after many investigations it was proved that wine culture is 8000 years old (Tchilashvili, 2004). Georgia has specific geographical position and climate factors, and it is one of the regions in the world, where was started cultivation of the wild vine. During the thousand of years was cultivated a lot of different sorts of vine, but some of very important sorts of vine were damaged and even disappeared due to vine pests. Today we have more than 500 sorts of vine in Georgia. Vitis pest Tetranychoid mites can be found in each region of Georgia, in West and in East Georgia as well. Till today it was registered four species of Tetranychoid mites: Eotetranychus pruni (Oudemans, 1931), Tetranychus telarius (Hirst, 1920), Panonychus ulmi (Koch, 1836), Brevipalpus lewisi (McGregor, 1949., Reck, 1959., Dekanoidze, 1968). Based on the literature data’s, the biggest quantity of the Tetranychoid mites is widely distributed in Kakheti region and relatively, the damage of vine is heavier in this region. This is a reason why the Kakheti region was preferably selected for investigation. Kakheti is situated in East part of Georgia and includes area of Alazani valley and Iori plateau. Because of such good geographical position this region is well known as the oldest vine cultivation area. In accordance with I. Javakhishvili researches each region of Georgia had own specific vine and wine, but among of them the Kakheti wine was more popular. There are 66 sorts of vine in Kakheti region. In accordance with above mentioned it was decided to investigate vitis pest Tetranychoid mites on the cultural and wild sorts of vines. And it shows the actuality of all works which has to be proceeded in accordance with present Project, because such zoological investigation (Vitis pest Tetranychoid mites fauna, biology and ecology of each species, and theirs natural predators) was never proceeded in Georgia before. The first investigation of Vitis pest Tetranychoid mites is dated by 1832 (Dufour, 1832). In latest period in this direction were working Koch (1836-1838) and Donnadieu (1875). In next century in order to reduce the losses caused by the Vitis pest Tetranychoid mites investigations were proceeded in America (Banks, 1900; Ewing, 1909; MMcGregor, O 1919-1950; Oudemans, 1931; Pritchard and Baker, 1952,1955; Tuttle and Baker, 1968; Jeppson, Keifer and Baker, 1975), in Europe (Hirst, 1920, Vitzthum, 1929, Geijskes 1939; Womersley, 1940), in Georgia (Reck, 1937-1976; Лившиц, 1932), in Kazakhstan (Вайнштейн, 1951-1960), in Armenia (Багдасарян, 1957), and in Azerbaidjan (Халилова, 1963). The Tetranychoid mites (Tetranychoidea) of vine grapes, which are spread all over the world mainly belong to two families: spider mite (Tetranychidae) and flat mite (Tenuipalpidae), and to seven genus: Bryobia, Petrobia, Shizonobia, Eotetranychus, Oligonychus, Tetranychus, Panonychus. For today in the world on ordinary vine – Vitis vinifera described 40 species Tetranychoid mites. Among of them 27 species are registered in Asia countries, 17 species in Europe, 26 species in North America continent, 22 species in South America continent, 22 species in Africa and 17 species in Australia. In accordance with above mentioned it is very clear that Tetranychoid mites are dangerous for the vine and cultural plants on each continent. In different countries against the pest mites it’s used biological, chemical and mechanical treatment methods. But Tetranychoid mites have many

110 natural enemies, which limit their numbers, and for that biological method of treatment is very important. The task of present Project is:1. Investigation of Tetranychoid mites fauna in Kakheti region. 2. Research of the quantitative dynamic of Tetranychoid mites on the widely distributed sort of vine – Rkatsiteli . 3. To be proceeded the seasonal researches of Tetranychoid mites fauna in viticulture districts. 4. To be found the most distributed and dangerous species of Tetranychoid mites and research their biology. 5. To be searched the mutual depending of Tetranychoid mites and their natural enemies - predator mites (Phytoseidae). The fulfilling of present Project will start from 01.01.2010 and end 31.03.2011. The seasonal investigation will be proceeded in following districts of Kakheti regions: Telavi, Akhmeta, Kvareli, Lagodekhi, Gurjaani, Signagi, Dedophlistskaro, Sagarejo. The quantitative dynamic of Tetranychoid mites will be studied on the most important for Georgia sort of vine “Rkatsiteli” in Telavi district. Monitoring will be proceeded every 10 days period from March 2010 till November 2010. The samples of Tetranychoid mites will be collected together with vine leaves, branches and twigs. The materials will be placed into plastic bags and marked. After that, samples will be transported to the laboratory. The samples will be examined under the binocular microscope. The Tetranychoid mites will be embedded in preparations by using liquid Fora-Berlese, and investigated under the phase-contrast microscope. For the identification of the Tetranychoid mites will be used the following scientific determiners and Catalogues : 1. “World Catalogue of the Spider Mite Family (Acari, Tetranychidae) Books” H. R., C.H.W. Flechtmann, J. Gutierrez (1998). 2.”A revision of the spider mite family Tetranychidae” A. Pritchard and W. Baker (1955). 3.“Mites Injurious to Economic Plants” Lee R. Jeppson, Hartford H. Keifer and Edward W. Baker (1975). 4. «Определителъ тетраниховых клещей», Г.Ф. Рекк (1959). 5. «Определителъ тетраниховых клещей Фауны СССР и сопредельных стран» В.И. Митрофанов, З.И. Стрункова, И.З. Лившиц (1965). 6. «Тетраниховые клещи (надсемейство Tetranychidae), Фауны Армянской ССР» А.Т. Багдасарян (1957). The results of investigation of present Project are the complete picture of the fauna of vine pests Tetranychoid mites in Kakheti region of Georgia. The quantitative dynamic and their regulating abiotic, biotic and anthropogenic factors. The results of present Project can be used by the Georgian wineries, Plants Protection Department of Georgia, by the students and professors of agricultural institute, and by the farmers. During the researchs there were registered 7 species of Tetranychoid mites of vitis pests in Kakheti region of Georgia: Bryobia osterloffi, Reck, 1947, Bryobia praetiosa Koch, 1836, Eotetranychus pruni (Oudemans,1931), Panonychus ulmi (Koch, 1836), Tetranychus urtica Koch,1836, Brevipalpus obovatus Donnadieu, 1875 and Hystripapus lewisi (McGregor, 1949). Among of this species B. osterloffi was first time determined as the vitis pest Tetranychoid mite and this species till today is not registered in the world onVitis vinifera. Results showed that Eotetranychus pruni (Oudemans,1931) is the most wide spreaded and dangerous vitis pest in Georgia.

111 ციტირებული ლიტერატურა

1. ბათიაშვილი ირ., ბაღდავაძე ა., ელერდაშვილი ნ., 1959. ხეხილის ტკიპები აღმოსავლეთ საქართველოში. სასოფლო-სამეურნეო ინსტიტუტის შრომები. ტ. L. 2. დეკანოიძე გ. 1957. ტეტრანიხისებრი ტკიპების სახეობა Brevipalpus lewisi McGregor - ის დადგენა საქართველოს პირობებისათვის. საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის მოამბე. ტ. XIX, N 3. 3. დეკანოიძე გ. 1968. ვაზის მავნებლები და მათთან ბრძოლა. გამომცემლობა ”საბჭოთა საქართველო” თბილისი. 4. დოლოძე გ. 1964. აკარიციდებით შესხურებულ, აგრეთვე აბლაბუდიანი ტკიპის მიერ დაზიანებული ვაზის ფოთლებში ზოგიერთი ფიზიოლოგიური საკითხის შესწავლისათვის. საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის მოამბე. ტ. XXXV: 1 5. დოლოძე გ. 1966. აბლაბუდიანი ტკიპას რიცხოვნობის ცვალებადობის მიზეზი და მისგან გამოწვეული დაზიანების გავლენა ვაზზე. საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის მოამბე. XLIII, N 2. 6. ელიავა ი., ნახუცრიშვილი გ., ქაჯაია გ., 1992. ეკოლოგიის საფუძვლები. თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა. გვ. 364. 7. კალანდაძე ლ. ბათიაშვილი ირ. ქარუმიძე ს. ყანჩაველი გ. 1956. ენტომოლოგია. სასოფლო-სამეურნე ინსტიტუტის გამომცემლობა. თბილისი. 8. რამიშვილი მ. 2000. ქართული ვაზისა და ღვინის ისტორია. ი. ჭავჭავაძის სახელობის გამომცემლობა. გვ. 240. თბილისი. 9. რეკი ჰ. 1950. აბლაბუდიანი ტკიპების რიცხოვნობის დინამიკის განმაპირობებელი ფაქტორების შესახებ. საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის მოამბე. ტ. X. 2. 10. რუსიაშვილი ი. 1956. ვაზის ფოთლის აბლაბუდიანი ტკიპა და მასთან ბრძოლა. საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის გამომცემლობა. თბილისი. 11. ქარუმიძე ს. კუპრეიშვილი თ. 1959. ვაზის აბლაბუდიანი ტკიპის წინააღმდეგ ბრძოლოის საკითხისათვის. საქ. სსრ სოფ. მეურნეობის მეცნიერებათა აკადემიის მოამბე. ტ. II, N 2. 12. ქაჯაია გ. 1964. საქართელოს მავნე ტიროგლიფოიდური ტკიპები. საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემია. გამომცემლობა მეცნიერება. გვ. 5-71. 13. ჭიაურელი ვ. 1984. ქართული ღვინო. გამომცემლობა ”მერანი” თბილისი. 14. ჭილაშვილი ლ. 2004. ვენახი, ღვინო და ქართველები. გამომცემელი: შ.პ.ს. ”ქართული ღვინისა და ალკოჰოლური სასმელების კომპანია” GWS. გვ. 215. თბილისი.

112 15. Багдасарян А. Т. 1957. Тетраниховые клещи (надсемейство Tetranychidae), Фауны Армянской ССР. Издательство Академии Наук Армянской ССР. Ереван. 16. Батиашвили И. Д. 1959. Вредители континентальниых и субтропических плодовых культур. Издательство Грузинского Сельскохозяйственного института, Тбилиси. 17. Вайнштейи Б. А. 1958. Материалы к фауне и систематнке тетраниховых клещей. Энтомол. обозр. Т. 37, вип. 2 18. Вайнштейи Б. А. 1960. Тетраниховые клещи Казахстана. Казахское Государственное Издательство. Алма-Ата. 19. Горбунова, 1975 20. Захваткин, А. А. 1952. Разделение клещей (Acarina) на отряды и их положение в системе Chelicerata. Паразитилогический сб. Зоол. Ин-та АНСССР. Стр. 5-45. 21. Лившиц В. З. 1972. Митрофанов В.И., Василева Е. А. К Морфологии и Биологии Brevipalpus obovatus Donnadieu, (1875) (Acariformes, Tenuipalpldae). Труды Государственного Никитского Ботанического Сада. Том LXI, Ялта 22. Митрофанов В.И., Стрункова З.И., Лившиц И.З., 1965. Определитель тетраниховых клещей Фауны СССР и сопредельных стран. 23. Митрофанов В.И., Стрункова З.И. 1979. Определитель клещей плоскотелок. Издательство «Дониш» 24. Одум Ю. 1975. Основы экологии. Изд. «Мир». М. 740с. 25. Принц Я. И. 1932. Материалы по вредителям винограда. Издание «Техника и Шрома» Ст. 135. Тбилиси. 26. Фарб П. 1971. Популярная экология. Изд. «Мир». 188с. 27. Aguilar, H. and Murillo, P. 2008. New hosts and records of plant feeding mites for Costa Rica: interval 2002-. 2008. Agronomia Costarricense, 32: 7-28 28. Bernard, M. B., P.A. Horne, A.A. Hoffmann. 2005. Eriophyoid mite damage in Vitis vinifera (grapevine) in Australia: Calepitrimerus vitis and Colomerus vitis (Acari: Eriophyidae) as the common cause of widespread ‘Restricted Spring Growth’ syndrome. Experimental and Applied Acarology 35: 83-109. 29. Bolland H. R., Gutierrez J., Flechtmann C.H.W., 1998. World Catalogue of the Spider Mite Family (Acari, Tetranychidae) Books. Leiden; Boston; Koln; Brill. 30. Duso, C., M. Castanoli, S. Simoni, G. Angeli. 2010. The impact of eriophyoids on crops: recent issues on Aculus schlechtendali, Calepitrimerus vitis and Aculops lycopersici. Experimental and Applied Acarology 51: 151-168. 31. Forneck, A., Merkt, N. & Blaich, R. 1998. A tripartite aseptic culture system for grape(Vitis spp.) phylloxera (Daktulosphaera vitifoliae) and mites (Tarsonemus sp.). Vitis, 37,95–6. 32. Gerson U., Smiley R. L. and Ochoa R. 2003. Mites (Acari) for Pest Control. Blackwell Science Ltd.

113 33. Jeppson L. R.; Keifer H.H.; Baker E.W. 1975. Mites Injurious to Economic Plants” University of California Press, Ltd. London, England. 34. Letícia C. Miranda1, Denise Návia1 and José C.V. Rodrigues, 2007. Brevipalpus Mites Donnadieu (Prostigmata: Tenuipalpidae) Associated with Ornamental Plants in Distrito Federal, Brazil. Neotropical Entomology 36(4):587-592. 35. Makkonen M., Berg M. P., Hal J. R., Callaghan T. V.,Press M. C., Aerts R. 2011. Traits explain the responses of a sub-arctic Collembola community to climate manipulation. Soil Biology & Biochemistry 43 pp. 377-384 36. Moraes G.J., Mcmurtry J.A., Denmark H.A., Campos C.B. (2004). A revised catalog of the mite family Phytoseiidae Zootaxa, vol. 434, pp. 1-494. 37. Nadimi, A.; Kamali, K.; Arbabi, M.; Abdoli, F. 2009. Selectivity of three miticides to spider mite predator, Phytoseius plumifer (Acari: Phytoseiidae) under laboratory conditions. Agricultural Sciences in China Vol. 8 No. 3 pp. 326-331 38. Norton, A.P., English-Loeb, G., Gadoury, D. & Seem, R.C. 2000 Mycophagous mites and foliar pathogens: leaf domatia mediate tritrophic interactions in grapes. Ecology, 81,490–9. 39. Pakyari H. 2011. Development Rate of Scolothrips longicornis (Thysanoptera: Thripidae) at Various Temperatures Academic Journal of Entomology 4 (1): 01-06. 40. Pickett C. H., Wilson L. T., Gonzalezi D. 1988. Population Dynamics and Within- Plant Distribution of theWestern Flower Thrips (Thysanoptera: Thripidae), anEarly-Season Predator of Spider Mites Infesting Cotton. Environmental Entomology Vol. 17, no. 3. 41. Pritchard A. E. and. Baker E. W. 1955. A revision of the spider mite family Tetranychidae. San Francisco, California 42. Рекк Г.Ф. 1959. Определитель тетраниховых клещей. Издательство Академии Наук Грузинской ССР. Тбилиси. 43. Рекк Г.Ф. 1947. Род Bryobia Koch (Tetranychidae) по материалам из Грузии. Издательство Академии Наук Грузинской ССР. Т. VIII, N 9-10, Тбилиси. 44. Renaud A., Poinsot-Balaguer N., Cortet J, Petit J. 2004. Influence of four soil maintenance practices on Collembola communities in a Mediterranean vineyard. Pedobiologia 48 pp. 623—630. 45. Strassen, R. Zur 1970. Erganzungen zur Fransenflugler-Fauna des Transkaukasus (Ins.: Thysanoptera). Sekenbergiana boil. 51 (5/6 ) pp. 369-385 46. Tskitishvili M., 1970. Tetranixoidnie Kleshi (Tetranychoidea) Drevesno- Kustarnikovoi Rastsitselnosti G. Tbilisi. Institut Zoologii AN Gruz. SSR. 3-169 (in Russian). 47. Tskitishvili M., 2000. Catalogue of Tetranychoidea mites in Georgia. Proseedings of the Institute of Zoology. Metsniereba. Vol. XX. pp. 95-100. 48. Walton, V., A.J. Dreves, D.H. Gent, R.R. Martin, U. Chambers, P.A. Skinkis. 2007. Relationship Between Rust Mites, Calepitrimerus vitis (Acari: Eriophyidae), Bud

114 Mites, Colomerus vitis (Acari: Eriophyidae) and Short Shoot Syndrome in Oregon Vineyards. International Journal of Acarology 33:1-12. 49. Weigmann G. Kratz W. 1981. Die deutschen Hornmilbenarten und ihre oekologische charakteristik. Zool. Beitr. Band 27/2-3. pp. 459-491. 50. Weigmann, G. Bodenfauna. In: Blume H.D. Felix-Henningens P., Fischer W. R., Frede H.G., Horn R., Stahr K. (Htsg.). 1996. Handbuch der Bodenkunde. ff. 5. Erg. Liefg. 11/98. Ecomed, Landsberg. Kap. 2.4.1.1. pp. 1-20. 51. http://www.montpellier.inra.fr/CBGP/spmweb 52. http://www.grapesociety.org/2000meetingproceedings/mitecontrol.htm1

115

ვაზის მავნებელი ტეტრანიხისებრი (Acari: Tetranychoidea) ტკიპები Vitis Pest Tetranychoid (Acari: Tetranychoidea) Mites

გარეკანის პირველ გვერდზე:

ფოტო ე. ყვავაძისა

On the title Photo by Er. Kvavadze

კომპიუტერული უზრუნველყოფა:

116

ტირაჟი 100

გამომცემლობა ”უნივერსალი”, 2011

თბილისი, ჭავჭავაძის გამზ. 19, ტელ: 22 36 09, 8(99) 17 22 30

E-mail: [email protected]

117