Studia Linguistica
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
261 Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis ISSN 2083-1765 Studia Linguistica 13 ∙ 2018 Komitet Redakcyjny Stanisław Koziara (redaktor naczelny) [email protected] Krystyna Kowalik (zastępca redaktora naczelnego) [email protected] Magdalena Puda-Blokesz (sekretarz redakcji) [email protected] EwaRada Zmuda Naukowa (sekretarz redakcji) [email protected] Leszek Bednarczuk (Kraków), Irena Bogoczová (Ostrawa, Czechy), Aleś Brazgunoŭ (Mińsk, Białoruś), Marek Cybulski (Łódź), Krystyna Kleszczowa (Katowice), Gintautas Kundrotas (Wilno, Litwa), Andrzej Maria Lewicki (Lublin), Maciej Mączyński (Kraków), Elżbieta Rudnicka-Fira (Kraków), Juraj Rusnák (Preszów, Słowacja), Marian Skab (Czerniowce, Ukraina), Edward Stachurski (Kraków), Tadeusz Szymański (Kraków), BogdanRedaktorzy Walczak tematyczni (Poznań) tomu 13 Kolegium recenzentów : Marceli Olma, Magdalena Puda-Blokesz Stanisław Cygan (Kielce), Grażyna Filip (Rzeszów), Aleksandra Janowska (Katowice), Violetta Jaros (Częstochowa), Maria Jodłowiec (Kraków), Danuta Kępa-Figura (Lublin), Małgorzata Kita (Katowice), Janina Labocha (Kraków), Maria Malec (Kraków), Elżbieta Mańczak-Wohlfeld (Kraków), Marta Pančikova (Ostrawa, Czechy), Agnieszka Piela (Katowice), Anna Piotrowicz (Poznań), Danuta Pluta-Wojciechowska (Katowice), Dorota Samborska-Kukuć (Łódź), Katarzyna Sicińska (Łódź), Bożena Sieradzka-Baziur (Kraków), Sławomir Śniatkowski (Warszawa), Wiesław Ratajczak (Poznań), Jarosław Redkwa (Czerniowce, Ukraina), Kazimierz Sikora (Kraków), Bożena Taras (Rzeszów), AnnaRedakcja Tyrpa językowa (Kraków), Włodzimierz Wysoczański (Wrocław) : Dariusz Pohl, Piotr Radzięda © Copyright by Wydawnictwo Naukowe UP, Kraków 2018 ISSN 2083-1765 DOI 10.24917/20831765.13 Adres redakcji Instytut Filologii Polskiej Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie ul. Podchorążych 2, 30-084 Kraków tel.: 12-662-61-50; 12-662-63-99 www.studling.edu.pl, [email protected] Zapraszamy na stronę internetową: http://www.wydawnictwoup.pl Druk i oprawa: Zespół Poligraficzny WN UP FOLIA 261 Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Linguistica 13 (2018) ISSN 2083-1765 DOI 10.24917/20831765.13.1 Artykuły i rozprAwy Ewa Horyń ORCID 0000-0001-5549-5977 Uniwersytet Pedagogiczny, Kraków Interwar period records from the Archive of the Cracow Saltworks Museum in Wieliczka as a source for linguistic studies Key words: lexis from the field of salt mining, onyms, the interwar records from the Cracow SaltworksSłowa kluczowe Museum in Wieliczka Akta międzywojenne Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka : leksyka z zakresu górnictwa solnego, onimy, The archival materialSłownictwo gathered z zakresuduring the górnictwa search in solnego the Cracow XVI–XVIII Saltworks wieku Museum na tle inpolszczyzny Wieliczka ogólnej, (MŻK Wieliczka), analysed by the author of the following paper in the monograph became a motivating factor to look for similar records from the interwar period. For many years, vocabulary from the field of salt mining has been a target of studies for mining historians, lexicographersSłownik and linguists. górniczy According polsko-rosyjsko-fran to S. Gajda,- H.cusko-niemiecki Łabęcki (the author i rosyjsko-polski, of a coursebook on mining and the history of mining, as well as the first Polish mining dictionary, entitled published in 1868) „played a decisive role in the developmentSłownik of górniczythe official niemiecko-polski mining terminology” (Gajda 1976b: 9). AsSłownictwo for other historicalpolskie górnictwa lexicographic sources from this field, it is worth men- tioning Słownik górniczy niemiecko-polskiby H. Lichtenstein,Spis which wyrazów was releasedgórniczych in 1871,używanych przez Czackiego, Kluka, Lindego,by S. Olszewski Łabędzkiego from i innych1886, an extensive dictio- nary of mining law – and by J. Dębicki, which came out 13 years Niemiecko-polskilater (Gajda 1976b: słownik 9). górniczy Another work, which made an important contribution to recording salt mining Słowniklexis, was techniczny the new by F. Piestrak (1913), contain- ing 20 thousand mining-related words. At the same time, a German-Polish part of by K.K. PrzyczynkiStadtmüller do (1913), słownictwa was górniczegoreleased, which, according to S. Gajda, ”became Ilustrowanya tool helpful górniczy in the attempts słownik atencyklopedyczny polonizing technical terminology” (Gajda 1976b: 12). In 1934 by B. Ślawski came out, and in 1955 , by S. Gisman, was written. [4] Ewa Horyń Apart from specialized lexicographic works, including the encyclopaediaRozwój polskiej from terminologiithe field of history górniczej of material culture, the following papers proved invaluable for the descriptionGórnicze wyrobisko of salt miningZ badań lexis: anad monograph grupą leksykalno-semantyczną by S. Gajda, entitled słownictwa górniczego Analiza(1976b) leksykalno-semantyczna and his articles connected górniczej with leksyki salt mining specjalnej vocabu- (na lary:przykładzie grup tematycznych. obudowa i transport) „Wyrazy górnicze”, czy- li dawne słownictwo (1976a), górnicze na terenie Królestwa Polskiego w XIX wieku (1977); Słownictwo górnicze w południowej części okręgu częstochowskiego(2010) by A.J. Wójcik, as well as otherO publications germanizmach concerning w języku mining mówionym lexis mieszkańcówby Polish linguists: miast G.śląskich Habrajska raz jeszcze– (na przykładzie Rybnickiego Okręgu Przemysłowego) (1983);Jeszcze o E. profesjonalizmach Rudnicka-Fira – górniczych (neosemantyzmy) Germanizmy w ślą- skim profesjolekcie górniczym (2008), (2011), (2013). Lexis from the area of salt mining has also been among my own interests for a few years, which has been mentioned in the introduction.1 My involvement in the Żupy topic krakowskie has been reflected both in several papers and in the recently published monograph on the analysis of salt mining vocabulary from2 the period of prosperity of – between the 16th century and 1772 , when the company was taken over by Austrian administration, which also marked the ultimate end of royal industry in Poland that had lasted for a few centuries (Keckowa 1969: 8). The purpose of this paper is a detailed examination of other archival sources from MŻK Wieliczka, dating back to the interwar period, which have not been inves- tigated so far. The research has revealed that the interwar documents constitute a valuable source for investigating the salt mining professiolect. They enrich the current know- ledgeDzieje by żup a newkrakowskich layer of specialized vocabulary in an important period of history when „after the long period of servitude a reform of salt industry in reborn Poland” ( 1988: 30) took place. These records are also a material bank for comparative analyses of old and contemporary salt-related terminology. Historical data indicate that the resources include mainly typescripts of various offical documents,Leksem correspondence sól i jego derywaty related w toutrwalonych regulations, połączeniach lists, reports wyrazowych and addenda Parémie1 národů slovanských VII Staropolska E. Horyń, leksyka z zakresu górnictwa solnego, , [in:] , ed. E. MrhačováNazwy E., miejscoweU. Kolberová, będące Ostrawa świadectwem 2014, pp. tradycji77–84; górnictwa solnego w Polsce Dialog z tradycją. „Annales , Język Universitatis – komunikacja Paedagogicae – kultura Cra- coviensis. Studia Linguistica IX”, pp. 3–16; Źródła do dziejów leksyki górnictwa solnego w Polsc Dialog z tradycją, [in:] Językowe dziedzictwoVol. 3 kultury materialnej , ed. R. Dźwigoł, I. Steczko, Kraków 2015, pp. 293–304;Polskie nazwiska motywowane leksyką z zakresu górnictwae, [in:] solnego . Vol. 5, Nazwy ulic i placów Bochni, ed. i Wieliczki E. Mły- odzwierciedleniemnarczyk, E. Horyń, Krakówtradycji górnictwa2016, pp. 35–47;solnego w Małopolsce, , „Onomastica” LX, 2016, pp.Germanizmy 163–174; w profesjolekcie górnictwa solnego (na przykładzie małopolskich baśni i legend), „Małopolska. Regiony, Regionali- zmy, Małe ojczyzny”Słownictwo XVIII, 2016, z zakresu pp. 23–31; górnictwa solnego XVI–XVIII wieku na tle polszczyzny ogólnej2 „Orbis Linguarum”, Vol. 48, 2018, pp. 285–292. E. Horyń, , Kraków 2018. Interwar period records from the Archive of the Cracow Saltworks Museum in Wieliczka… [5] Dzieje żup krakowskich books ( 1988: 30). It should be noted that in those days finan- cial matters and productionDzieje żup krakowskich costs were thoroughly registered, which is demonstrat- ed by numerous statements of revenue and expenditure, the company’s own manu- facturing costs ( 1988: 31), as well as preserved materials concerning the workforce and their living and housing matters. They comprise: sta- tistical data concerning salt mine workers, notes about salary postulates, as well as resolutions relating to old-age pension of miners and commission for their families. It shouldDzieje be added żup krakowskich that so far 3it was mostly material4 culture historians,5 such6 as: K. Bukowski7 and A. Jackiewicz , E. Windakiewicz , J. Jurkiewicz , J. Jaros or K. Dziwik ( 1988: 32–33) who in their dissertations have paid the greatest attention to salt mines in Wieliczka and Bochnia, as well as mining technology from the beginning of the 20th century. For the purposes of this paper, various texts found in MŻK Wieliczka have been chosen for the analysis. These include: salt account books, salt sales books, salt storage books, weekly reports etc., the traffic map of Wieliczka salt mine from 1939, as well as a historical report by A. Müller, a former director of the mine, from 1932, which has only been preserved in the