Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
PRZEGLĄD ARCHIWALNY INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ Tom 1 ISSN 1899–1254 WARSZAWA 2008 PRZEGLĄD ARCHIWALNY INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ PRZEGLĄD ARCHIWALNY INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ Tom 1 WARSZAWA 2008 Recenzenci Bohdan Ryszewski Antoni Dudek Zespół Redakcyjny Tomasz Balbus, Jerzy Bednarek (redaktor naczelny), Rafał Dyrcz, Rafał Leśkiewicz, Bartłomiej Noszczak, Paweł Perzyna (sekretarz redakcji) Projekt grafi czny Krzysztof Findziński Redakcja techniczna Andrzej Broniak Skład i łamanie Wojciech Czaplicki Korekta Wanda Chudzik Tłumaczenie streszczeń na język angielski Matylda Górzyńska Druk i oprawa Instytut Technologii Eksploatacji ul. Pułaskiego 6/10, 26-600 Radom © Copyright by Instytut Pamięci Narodowej Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu ISSN 1899–1254 Wydział Badań Archiwalnych i Edycji Źródeł Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów Instytutu Pamięci Narodowej 00-869 Warszawa, ul. Towarowa 28 tel. (0 22) 581 86 01, faks (0 22) 581 89 48, e-mail: [email protected] Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej tom 1 SPIS TREŚCI Przedmowa . 9 Od Redakcji . 11 I. Archiwum Paweł Perzyna, Marta Polańska-Bergman Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej – aspekty prawne funkcjonowania i udostępniania materiałów archiwalnych w latach 2000–2007 . 13 Stefan Białek Proces przekazywania dokumentów przez Komendę Wojewódzką Policji w Opolu do archiwum Oddziału IPN we Wrocławiu (2002–2007) . 35 II. Zasób archiwalny Marcin Majewski Dokumenty dotyczące Ericha Kocha w zasobie archiwalnym Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie. 41 Przemysław Wojciechowski Ofi ary drugiej wojny światowej w powiecie kluczborskim na Opolszczyźnie w świetle akt spraw uznania za zmarłego . 69 Rafał Leśkiewicz Badanie procesów archiwotwórczych na przykładzie akt Wojskowego Sądu Rejonowego w Poznaniu (1946–1955) . 85 Janusz Oszytko Repertoria Wojskowego Sądu Rejonowego w Opolu jako źródło do badań nad represjami komunistycznymi w województwie opolskim w latach 1950–1954 . 117 Monika Kobylańska Sprawy o kryptonimach „Zmowa” i „Korporacja”. Przykłady działań Służby Bezpieczeństwa wobec Niezależnego Zrzeszenia Studentów w fi lii Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie (1980–1981) . 133 III. Dokumenty Jerzy Bednarek Przestępczość wśród funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa w latach 1946–1950 w ocenie Biura do spraw Funkcjonariuszy MBP . 141 5 Bogusław Kopka Aparat bezpieczeństwa wobec V Światowego Festiwalu Młodzieży i Studentów w Warszawie (31 lipca – 14 sierpnia 1955 r.) . 209 Piotr Byszewski Zmącony spokój oprawcy. Nieznany list Adama Humera do I sekretarza KC PZPR Stanisława Kani z 20 marca 1981 r. 249 IV. Varia Rafał Michalski Ostatni ślad. Karty pocztowe jako świadectwo wojennych losów Polaków . 259 Artur Brożyniak Kontrowersje wokół napadu sotni UPA „Burłaki” na milicjantów w Sólcy (28 czerwca 1946 r.) . 271 Waldemar Handke Agentura Wydziału IV Służby Bezpieczeństwa KW MO w Poznaniu w latach 1977–1983. Analiza zachowanych danych statystycznych . 287 V. Recenzje Jacek Pawłowicz, Ludzie płockiej bezpieki. Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Płocku 1945–1956, Warszawa 2007 (Mariusz Żuławnik) . 297 VI. Kronika „Kościół w PRL – blaski i cienie”. Panel dyskusyjny zorganizowany 13 kwietnia 2007 r. w Warszawie przez Instytut Pamięci Narodowej z okazji XIII Targów Wydawców Katolickich (Anna Karolina Piekarska) . 303 Konferencja międzynarodowa „Prawo archiwalne. Stan obecny i perspektywy zmian”. Toruń 20–21 kwietnia 2007 r. (Agata Zabrocka-Jędrzejczyk) . 306 „I Toruńskie Konfrontacje Archiwalne. Archiwistyka na uniwersytetach, archiwistyka w archiwach”. Toruń 6–7 grudnia 2007 r. (Wojciech Kujawa) . 309 Wykaz skrótów archiwalnych . 312 Informacja o autorach . 313 Summaries . 315 Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej volume 1 CONTENTS Preface . 9 Editorial . 11 I. Archive Paweł Perzyna, Marta Polańska-Bergman Legal grounds for the Institute of National Remembrance (IPN) Archives operation and for the availability of records in the period of 2000–2007 . 13 Stefan Białek The process of handing over archival documentation to the IPN (Institute of National Remembrance Branch Offi ce) in Wrocław by Opole Voivodeship Police within 2002–2007 . 35 II. Archival stock Marcin Majewski The documentation concerning Erich Koch stored in the IPN (Institute of National Remembrance) Archives in Warsaw . 41 Przemysław Wojciechowski World War II casualties within Kluczbork area in the light of fi les pertaining to those pronounced dead . 69 Rafał Leśkiewicz Research on the archives-generation procedure on the basis of documentation generated by the District Martial Court (WSR) in Poznań in the period of 1946–1955 . 85 Janusz Oszytko The Records Registry of the District Martial Court (WSR) in Opole as the source of material for the research on communist repressions in Opole Voivodeship in the period of 1950–1954 . 117 Monika Kobylańska The examples of secret activities: „Zmowa” (Conspiracy) and „Korporacja” (Corporation), performed by Security Service (SB) against Independent Students’ Organization (NZS) of Silesian University in Cieszyn in the period of 1980–1981 . 133 7 III. Documents Jerzy Bednarek Crime committed by Security Service (SB) functionaries in the period of 1946–1950, as investigated by the Bureau responsible for Public Security Ministry (MBP) Functionaries . 141 Bogusław Kopka Communist security apparatus vis-á-vis the 5th World Festival of Youth and Students in Warsaw (held since 31 July till 14 August 1955) . 209 Piotr Byszewski The damaged reputation of the Ministry of Public Security – the unpublished letter of Adam Humer to Stanisław Kania, the First Secretary of Central Committee (KC) . 249 IV. Varia Rafał Michalski The last trace: postcards as the evidence of Poles’ war fate . 259 Artur Brożyniak The controversy over the ambush of the Ukrainian Insurgent Army (UPA) unit for Citizens’ Militia (MO) in Sólca on 28 June 1946 . 271 Waldemar Handke Fourth Security Service (SB) Section of Poznań Voivodeship Citizens’ Militia (KW MO) in the period of 1977–1983: the analysis of statistical data . 287 V. Book reviews Jacek Pawłowicz, Ludzie płockiej bezpieki. Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Płocku 1945–1956, Warszawa 2007 (Mariusz Żuławnik) . 297 VI. Chronicle „Kościół w PRL – blaski i cienie”. The discussion panel organized on 13th of April 2007 in Warsaw by the Institute of National Remembrance on the occasion of the thirteenth Book Fair of Catholic Publishers (Anna Karolina Piekarska) . 303 International conference „Prawo archiwalne. Stan obecny i perspektywy zmian”. Toruń from 20th to 21st of April 2007 (Agata Zabrocka-Jędrzejczyk) . 306 „I Toruńskie Konfrontacje Archiwalne. Archiwistyka na uniwersytetach, archiwis- tyka w archiwach”. Toruń from 6th to 7th of December 2007 (Wojciech Kujawa) . 309 The list of abbreviations . 312 About authors . 313 Summaries . 315 8 Przedmowa W tym roku minie już dziesięć lat od chwili, gdy Sejm na 39. posiedzeniu, w dniu 18 grudnia 1998 r., uchwalił ustawę o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Dwa dni później akt prawny został opublikowany w „Dzienniku Ustaw” i wszedł w życie w styczniu 1999 r. Pomimo to Instytut przez następne półtora roku nie mógł rozpocząć działalności z powodu sporów politycznych, dotyczących kandydatury na stanowisko jego prezesa. Dopiero w czerw- cu 2000 r., w chwili powołania przez Sejm pierwszego prezesa Instytutu, po dziesięciu latach od upadku w Polsce komunizmu zrealizowana została w praktyce idea utworzenia instytucji, której podstawowym zadaniem jest zachowanie pamięci o ogromie ofi ar i szkód poniesionych przez Naród Polski w latach II wojny światowej i po jej zakończeniu, o jego patriotycznych tradycjach zmagań z okupantami, nazizmem i komunizmem, o walce w obronie takich war- tości jak wolność i ludzka godność. U podstaw tak określonych zadań leży przeświadczenie o powinności zadośćuczynienia wszystkim pokrzywdzonym przez państwo łamiące prawa człowieka oraz fundamentalna zasada, że żadne bezprawne działania państwa przeciwko oby- watelom nie mogą być chronione tajemnicą ani nie mogą ulec zapomnieniu. Instytut Pamięci Narodowej nie byłby w stanie sprostać obowiązkom, nałożonym na nie- go przez ustawodawcę, ani też coraz głośniej artykułowanym społecznym oczekiwaniom, gdyby nie działający w jego strukturze pion archiwalny. To właśnie w zakresie działalno- ści archiwalnej Instytut gromadzi, zabezpiecza, ewidencjonuje, przechowuje, opracowuje i udostępnia dokumenty zbrodni oraz dokumenty ukazujące fakty i okoliczności dotyczące losów Narodu Polskiego w latach 1939–1990, a także informujące o poniesionych ofi arach i wyrządzonych szkodach. Archiwum Instytutu, które tworzą: Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów (BUiAD) w Warszawie, oddziałowe biura udostępniania i archiwizacji dokumentów oraz wy- działy udostępniania i archiwizacji dokumentów w delegaturach, odpowiedzialne jest za zasób archiwalny liczący obecnie ponad 86 km akt. Odpowiedzialność ta jest tym większa, że zgod- nie z ustawą z marca 2007 r. o zmianie ustawy o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, zgromadzone przez Instytut akta stanowią zasób archiwum wyodrębnionego, które podlega bezpośrednio prezesowi Instytutu Pamięci Narodowej, a nie Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych. Dodać należy, że jest to największe archiwum wyodrębnione w kraju. Po nowelizacji w 2007 r. ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej oraz uchwaleniu ustawy o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych dokumentów, dostęp do materiałów