T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

TÜRKİYE’DE YAYILIŞ GÖSTEREN L. (MEYAN) CİNSİNİN REVİZYONU

Özlem ÇETİN

DOKTORA TEZİ

Biyoloji Anabilim Dalı

Nisan-2015 KONYA Her Hakkı Saklıdır

ÖZET

DOKTORA TEZİ

TÜRKİYE’DE YAYILIŞ GÖSTEREN GLYCYRRHIZA L. (MEYAN) CİNSİNİN REVİZYONU

Özlem ÇETİN

Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı

Danışman: Prof. Dr. Ahmet DURAN

2015, 305 Sayfa

Jüri Prof. Dr. Ahmet DURAN Prof. Dr. Hüseyin DURAL Prof. Dr. Yavuz BAĞCI Doç. Dr. Esra MARTİN Doç. Dr. Ekrem DÜNDAR

Bu çalışmada, ülkemizde doğal olarak yayılış gösteren Glycyrrhiza L. () cinsi taksonları morfolojik, sitotaksonomik, palinolojik, moleküler ve nümerik çalışmalara dayalı veriler kullanılarak revizyonu gerçekleştirildi. Tüm taksonların daha kullanışlı teşhis anahtarları ve kapsamlı betimleri yapıldı. Ayrıca habitat özellikleri, yayılış haritaları ve fotoğrafları verildi. Hayat formu ve IUCN kategorileri değerlendirildi. Glycyrrhiza taksonlarının kromozom sayıları belirlendi. G. asymetrica türünün somatik kromozom sayısı 2n=14, Glycyrrhiza glabra, G. echinata subsp. echinata, G. echinata subsp. macedonica, G. flavescens subsp. flavescens, G. flavescens subsp. antalyensis, G. asymmetrica taksonlarının somatik kromozom sayısı ise 2n=16’dır. Görüntü Analiz Sistemi (Bs200ProP) aracılığı ile karyotip analizleri yapıldı. Tohum yüzey ornemantasyonu taramalı elektron mikroskobu ile incelendi. Ayrıca polenler ışık ve elektron mikroskobu ile incelendi. Farklı lokalitelerden toplanan örneklerinden DNA izolasyonları yapıldı. ISSR verileri, ITS ve trnL-F bölgelerine ait sekans dizileri kullanılarak filogenetik analizleri yapıldı ve dendrogramları oluşturuldu. Glycyrrhiza cinsinin nümerik sınıflandırılmasında ise morfolojik çalışmalardan sağlanan veriler NTSYS programında analiz edilerek fenogramları oluşturuldu. Morfolojik, mikromorfolojik ve moleküler çalışmalardan sağlanan veriler Glycyrrhiza cinsinin üç alt cins (subgen. Glycyrrhiza, subgen. Liquiritia, subgen. nov. Glycyrrhizopsis) olarak ayrılmasını destekledi. Glycyrrhiza echinata subsp. macedonica taksonu Türkiye Florası için yeni kayıt olarak eklendi. Glycyrrhiza iconica hibrit bir bitki olarak tespit edildi. Beta amyrin-11 oxidase geninin intron ve ekzon bölgelerini belirlemek için Glycyrrhiza glabra ve Glycyrrhiza echinata subsp. echinata türleri kullanıldı. RNA izolasyonları yapıldıktan sonra cDNA sentezlendi. cDNA ve genomik DNA örnekleri Beta amyrin oxidase geni için sentezlenmiş primerler ile çoğaltıldı ve sekans analizi yapıldı. Yine Glycyrrhiza taksonlarında türler arasındaki polimorfizmi belirlemek amacıyla da intron ve ekzon karışımı bir bölge seçilerek PCR çalışmaları

iv

yapılmıştır. Bu bölge değerlendirilerek filogenetik bir ağaç oluşturulmuştur. Beta amyrin oxidase gen dizisi ile oluşturulan filogenetik ağaç ISSR, ITS ve trnL-F verileri ile oluşturulan ağaçlar ile korelasyon göstermektedir.

Anahtar Kelimeler: Glycyrrhiza, ITS, ISSR, kromozom, Fabaceae, Leguminosae, polen, Sem, β-amyrin 11-oxidase, revizyon

v

ABSTRACT

Ph.D THESIS

REVISION OF THE GENUS GLYCYRRHIZA L. DISTRIBUTED IN TURKEY

ÖZLEM ÇETİN

THE GRADUATE SCHOOL OF NATURAL AND APPLIED SCIENCE OF SELÇUK UNIVERSITY THE DEGREE OF DOCTOR OF BIOLOGY

Advisor: Prof. Dr. Ahmet DURAN

2015, 305 Pages

Jury Prof. Dr. Ahmet DURAN Prof. Dr. Hüseyin DURAL Prof. Dr. Yavuz BAĞCI Assoc. Prof. Dr. Esra MARTİN Assoc. Prof. Dr. Ekrem DÜNDAR

In this study, a revision of Glycyrrhiza L. (Fabaceae) taxa naturally distributed in Turkey was conducted with respect to morphology, sitotaxonomy, pollenology, molecular biology and numerical . More practical diagnosis keys and comprehensive descriptions were also accomplished along with habitat properties, distribution maps and photographs. Life forms and IUCN categories were reviewed and revised. The number of chromosomes of Glycyrrhiza L. species was determined as G. asymetrica had 2n = 14 while the , Glycyrrhiza glabra, G. echinata subsp. echinata, G. echinata subsp. macedonica, G. flavescens subsp. flavescens, G. flavescens subsp. antalyensis, G. asymmetrica displayed 2n = 16. Karyotype and idiogram analyses were conducted through Image Analysis System (Bs200Pro). Seed surface ornamentations and pollens were investigated via electron microscope while the pollens were also studied under light microscope. ISSR results and ITS and trnL-F sequences of the taxa were used to construct phylogenetic trees. For numerical taxonomy, morphological features were scored and converted to phenograms using NTSYS program.

The data obtained from morphology, micromorphology and molecular analyses suggested Glycyrrhiza organize in three sub genera as subgen. Glycyrrhiza, subgen. Liquiritia, subgen. nov. Glycyrrhizopsis. Glycyrrhiza echinata subsp. macedonica was added new record for flora of Turkey. Glycyrrhiza iconica was determined as a hybrid .

Glycyrrhiza glabra and Glycyrrhiza echinata were used to determine the intron size of Beta-amyrin-11 oxydase. For this, cDNA synthesis following total RNA isolation were conducted. Beta amyrin-11 oxydase fragments from genomic DNA and cDNA samples were amplified via nested primers desinged for this purpose. The

vi

amplified fragments were sequenced using the same primers used for amplification. To determine the polymorphism of beta amynrin oxydase among Glycrrhiza species, a region of the gene including introns and exons was amplified from all the species and sequenced. The sequences were utilized to construct a phylogenetic tree which were in accordance with the trees generated using ISSR and ITS data.

Keywords: chromosome, Glycyrrhiza, ITS, ISSR, Fabaceae, Leguminosae, pollen, SEM, β-amyrin 11-oxidase

vii

ÖNSÖZ

Doktora tez çalışmam esnasında her zaman yardımlarını ve desteklerini esirgemeyen değerli danışman hocam Prof. Dr. Ahmet DURAN’a teşekkür ederim. Arazi çalışmalarında ve örneklerin temini konusunda yardım eden başta danışman hocam Prof. Dr. Ahmet DURAN’a, Doç. Dr. Ramazan Süleyman GÖKTÜRK’e, Doç. Dr. Bekir DOĞAN’a, Yard. Doç. Dr. Özge ÇETİN’e, Uzman Mustafa ÇELİK’e, Yasemin GÜRBÜZ’e, Naile ÇETİN’e ve Selçuk ÇETİN’e teşekkür ederim. Balıkesir Üniversitesi, Fen Fakültesi Araştırma Laboratuarında çalışmama imkan sağlayan, görüş ve deneyimlerini benden esirgemeyen Doç. Dr. Ekrem DÜNDAR’a teşekkür ederim. Ayrıca Balıkesir Üniversitesi, Fen Fakültesi Araştırma Laboratuarında yardımcı olan Araş. Gör. Dr. Görkem SÖNMEZ’e, Araş. Gör. Taner ÖZCAN’a, Özge TOK’a teşekkür ederim. Görüş ve deneyimlerinden faydalandığım Prof. Dr. Mustafa KÜÇÜKÖDÜK’e, Prof. Dr. Münevver PINAR’a ve Doç. Dr. Esra MARTİN’e, Doç. Dr. Tuncay DİRMENCİ’ye teşekkür ederim. Oxytropis örneklerinin temin edilmesinde bütün içtenliği ile yardım eden Yard. Doç. Dr. Seher Karaman ÖZKUL’a teşekkür ederim. Herbaryum materyallerinin incelenmesinde imkan sağlayan KNYA, GAZI, HUB, ANK, HUB, EGE, ISTF, ISTE, ISTO, AKDU, W herbaryumları yetkililerine teşekkür ederim. Selçuk Üniversitesi, Fen Fakültesi Bitki Biyolojisi Araştırma Laboratuvarındaki çalışmalarım esnasında benden yardımlarını esirgemeyen Doç. Dr. Evren YILDIZTUGAY’a, Elif GEZER’e, Fahim ALTINORDU’ya, Büşra TOSUN’a, Şerife ATİKER’e teşekkür ederim. Eğitim hayatım boyunca benden maddi-manevi desteğini esirgemeyen canım anneme ve babama teşekkür ederim Ayrıca,Tez çalışmalarım için maddi destek sağlayan TUBİTAK’a ve bu tez çalışmasına maddi destek sağlayan Selçuk Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Projeleri Koordinatörlüğü (BAP)’ne maddi desteklerinden dolayı teşekkür ederim. .

Özlem ÇETİN KONYA-2015

viii

İÇİNDEKİLER

ÖZET ...... iv

ABSTRACT ...... vi

ÖNSÖZ ...... viii

İÇİNDEKİLER ...... ix

ŞEKİLLER LİSTESİ ...... xii

ÇİZELGELER LİSTESİ ...... xv

SİMGELER VE KISALTMALAR ...... xvi

1. GİRİŞ ...... 1

1.1. Glycyrrhiza cinsinin ülkemizdeki ve dünyadaki genel taksonomik problemleri .. 8

2. KAYNAK ARAŞTIRMASI ...... 10

2.1. Fabaceae familyasının dünyadaki ve ülkemizdeki durumu ...... 10 2.2. Papilionoideae alt familyası ve tribusu hakkında genel bilgi ...... 22 2.3. Glycyrrhiza cinsi hakkında genel bilgi ...... 25 2.3.1. Glycyrrhiza cinsinin dünyadaki ve ülkemizdeki genel durumu ...... 25 2.3.2. Glycrrhiza cinsinin biyolojik aktivitesi ile ilgili yapılan çalışmalar ...... 29 2.3.3. Glycyrrhiza cinsi üzerine yapılan moleküler çalışmalar ...... 34 2.3.4. Fabaceae familyası ve Glycyrrhiza cinsi üzerine yapılan mikromorfolojik çalışmalar ...... 36 2.3.5. Glycyrrhiza cinsi üzerine yapılan karyolojik çalışmalar ...... 38 2.4. Sitokrom P450 gen ailesi hakkında genel bilgiler ve glycyrrhizin biyosentezinde önerilen yolaklar ...... 40 2.5. Glycyrrhiza taksonları arasındaki hibritleşme durumu ...... 44 2.6. Moleküler markörler ...... 46

3. MATERYAL VE YÖNTEM ...... 51

3.1. Morfolojik yöntem ...... 53 3.2. Nümerik yöntem ...... 55 3.3. Sitogenetik yöntem ...... 56 3.3.1. Tohumların çimlendirilmesi ve kök uçlarına uygulanan ön işlem ...... 56 3.3.2. Mitotik metafaz kromozomlarının boyanması ...... 56 3.3.3. Kromozom preparatlarının incelenmesi ...... 56 3.4. Palinolojik yöntem ...... 58 3.4.1. Polenlerin morfolojik olarak incelenmesi ...... 58 3.4.2. Taramalı elektron mikroskobu (SEM) yöntemi ...... 58 3.5. Moleküler yöntem ...... 59 3.5.1. Genomik DNA ile ilgili çalışmalar ...... 59 3.5.1.1. Çalışmada kullanılan cam ve plastik malzemelerin hazırlanması ...... 59 3.5.1.2. Çalışmada kullanılan stok kimyasalların hazırlanması ...... 59

ix

3.5.1.3. Genomik DNA izolasyonu...... 60 3.5.1.4. DNA konsantrasyonunun ve saflığının belirlenmesi ...... 62 3.5.1.5. ITS primerleri ile PCR çalışmaları ...... 62 3.5.1.6. trnL-F primerleri ile PCR çalışmaları ...... 62 3.5.1.7. ISSR primerleri ile PCR çalışmaları ...... 64 3.5.2. β-Amyrin 11-oxidase geni ile ilgili çalışmalar ...... 66 3.5.2.1. RNA izolasyonu için kullanılacak malzemelerin sterilizasyonu ...... 66 3.5.2.2. Trizol ve kit ile RNA izolasyonu ...... 66 3.5.2.4. RNA örneklerinin Dnase ile muamele edilmesi ...... 67 3.5.2.5. Formaldehit jel hazırlanması ...... 67 3.5.2.6. cDNA sentezi ...... 68 3.5.2.7. cDNA ve genomik DNA amplifikasyonu ...... 69

4. ARAŞTIRMA SONUÇLARI VE TARTIŞMA ...... 70

4.1. Türkiye Glycyrrhiza cinsinin morfolojik özellikleri ...... 70 4.1.1. Habit özelliği ...... 70 4.1.2. Rizom ve kök özelliği ...... 70 4.1.3. Tüy özelliği ...... 72 4.1.4. Çiçek durumu özelliği ...... 72 4.1.5. Kaliks özelliği ...... 72 4.1.6. Çiçek özelliği ...... 73 4.1.7. Erkek organ özelliği ...... 73 4.1.8. Dişi organ özelliği ...... 73 4.1.9. Meyve özelliği ...... 73 4.1.10. Tohum özelliği ...... 74 4.2. Glycyrrhiza cinsinin yer aldığı sistematik kategoriler ...... 75 4.3. Glycyrrhizinae Rydb. Alt tribusunun Özellikleri ...... 75 4.4. Glycyrrhiza cinsinin genel özellikleri ...... 75 4.5. Türkiye Glycyrrhiza cinsinin infragenerik sınıflandırılması ...... 77 4.6. Türkiye Glycyrrhiza taksonlarının listesi ...... 78 4.7. Türkiye Glycyrrhiza cinsinin tür teşhis anahtarı ...... 79 4.8. Glycyrrhiza cinsine ait taksonların morfolojik, sitolojik ve palinolojik özellikleri ...... 80 4.8.1. Glycyrrhiza glabra L., Sp. Pl. 2: 742 (1753)...... 80 4.8.2. Glycyrrhiza aspera Pallas, Reise Russ. Reich. 1: 499 (1771)...... 112 4.8.3. Glycyrrhiza iconica Hub.-Mor. (pro sp.), Bauhinia 2(3): 302 t.8 (1965). 118 4.8.4. Glycyrrhiza echinata L., Sp. Pl. 2: 741 (1753)...... 129 4.8.5. Glycyrrhiza asymmetrica Hub.-Mor., Bauhinia 2: 30 (1965)...... 156 4.8.6. Glycyrrhiza flavescens Boiss., Diagn. Pl. Orient. ser. 1, 6: 33 (1845, publ. Jul 1846)...... 166 4.9. Türkiye’de yayılış göstermeyen ancak örnekleri incelenen Glycyrrhiza taksonları ...... 187 4.10. Türkiye Glycyrrhiza taksonlarının karyolojik özellikleri ...... 191 4.11. Glycyrrhiza taksonlarının mikromorfolojik sonuçları ...... 196 4.12. Nümerik analiz sonuçları ...... 199 4.13. Moleküler analiz sonuçları ...... 202

5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER ...... 232

KAYNAKLAR ...... 238

x

EK-1 ...... 256

EK-2 ...... 258

EK-3 ...... 260

EK-4 ...... 286

EK-5 ...... 287

ÖZGEÇMİŞ ...... 288

xi

ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil no Sayfa Şekil adı no Şekil 1.1. Glycyrrhiza cinsi taksonlarının dünya üzerindeki yayılışı 3 Şekil 1.2. Glycyrrhiza cinsi taksonlarının ülkemizdeki yayılışı 7 Şekil 2.1. APG-III sistemine göre ordosunun ve Fabaceae familyasının yeri 12 Şekil 2.2. Mimosoidea alt familyası süper ağacı 15 Şekil 2.3. Caesalpinioidea alt familyasının süper ağacı 16 Şekil 2.4. Papilionoidea altfamilyasının filogenetik süper ağacı 19 Şekil 2.5. Galegeae s.l. tribusunun akrabalık ilişkisini gösteren diagram 24 Şekil 2.6. Glycyrrhiza cinsinin kısa taksonomik tarihçesi 28 Şekil 2.7. Mevalonik asit yolağı 41 Şekil 2.8. Sekonder metabolitlerin biyosentezindeki ana yollar ve primer metabolizma ile ilişkilerinin basitleştirilmiş görünüşü 42 Şekil 2.9. Glycyrrhizik asit yolağı 44 Şekil 2.10. Glycyrrhiza türleri arasında çapraz uyumluluk 45 Şekil 2.11. Glycine max türünün kloroplast genomu 50 Şekil 3.1. Çiçek durumu tanımlamasında kullanılan bazı morfolojik karakterler 54 Şekil 3.2. Çiçek tanımlamasında kullanılan bazı morfolojik karakterler. 54 Şekil 3.3. Dizilenmiş örneklerin kromotogramından bir bölüm 64 Şekil 4.1. Glycyrrhiza taksonlarının rizom özellikleri 71 Şekil 4.2. Glycyrrhiza glabra türünün tip örneği 85 Şekil 4.3. Glycyrrhiza glabra türünün iki farklı lokaliteden habitatı 86 Şekil 4.4. Glycyrrhiza glabra türünün çiçeklenme bölgesi ve çiçeği 87 Şekil 4.5. Glycyrrhiza glabra meyve ve tüy durumu 88 Şekil 4.6. Glycyrrhiza glabra meyve ve tüy durumu 89 Şekil 4.7. Glycyrrhiza glabra türünün çiçeklenme durumu ve çiçek özelliği 90 Şekil 4.8. Glycyrrhiza glabra türünün ülkemizde yayılış gösterdiği alanlar 91 Şekil 4.9. Glycyrrhiza glabra türünün dünya üzerinde yayılışı 91 Şekil 4.10. Glycyrrhiza glabra türünün mitotik metafaz görüntüleri 104 Şekil 4.11. Glycyrrhiza glabra türünün ideogramı 105 Şekil 4.12. Glycyrrhiza glabra türünün tohum yüzeyi elektron mikroskobu görüntüsü 107 Şekil 4.13. Glycyrrhiza glabra türünün tohum yüzeyi elektron mikroskobu görüntüsü 107 Şekil 4.14. Glycyrrhiza glabra türünün elektron mikroskobu polen görüntüleri 108 Şekil 4.15. Glycyrrhiza glabra türünün elektron mikroskobu polen görüntüleri 108 Şekil 4.16. Glycyrrhiza glabra türünün elektron mikroskobu polen görüntüleri 109 Şekil 4.17. Glycyrrhiza glabra türünün elektron mikroskobu polen görüntüleri 109 Şekil 4.18. Glycyrrhiza glabra türünün ışık mikroskobu polen görüntüleri 110 Şekil 4.19 Balls (no:1107) tarafından Ceyhan Vadisinden toplanılan Glycyrrhiza aspera türünün herbaryum örneği 115 Şekil 4.20. Glycyrrhiza aspera türünün çiçek özelliği 116 Şekil 4.21. Glycyrrhiza aspera türünün elektron mikroskobu polen görüntüleri 117 Şekil 4.22. Glycyrrhiza iconica yayılış gösterdiği alanlar 120 Şekil 4.23. Glycyrrhiza iconica holotip örneği 122 Şekil 4.24. Glycyrrhiza iconica isotip örneği 123 Şekil 4.25. Glycyrrhiza iconica habitusu, çiçeklenme bölgesi ve çiçeği 124 Şekil 4.26. Glycyrrhiza iconica çiçeklenme durumu ve çiçek özelliği. 125 Şekil 4.27. Glycyrrhiza iconica ülkemizdeki yayılış alanı 126 Şekil 4.28. Glycyrrhiza iconica polenlerinin ışık mikroskobu görüntüsü 127 Şekil 4.29. Glycyrrhiza iconica elektron mikroskobu polen görüntüleri 128 Şekil 4.30. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonunun lektotip örneği 132 Şekil 4.31. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonunun isolektotip örneği 133 Şekil 4.32. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonunun habitatı ve habitusu 134 Şekil 4.33. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonunun çiçeği ve meyvesi. 135 Şekil 4.34. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonunun çiçek özelliği. 136 Şekil 4.35. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonunun ülkemizde yayılış 137

xii

gösterdiği alanlar. Şekil 4.36. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonunun dünya üzerinde yayılışı. 137 Şekil 4.37 Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonunun mitotik metafaz kromozomları. 139 Şekil 4.38. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonunun ideogramı. 139 Şekil 4.39. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonunun polen ışık mikroskobu görüntüsü. 140 Şekil 4.40. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonunun elektron mikroskobu polen görüntüleri 141 Şekil 4.41. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonunun tohum yüzeyi elektron mikroskobu görüntüsü 141 Şekil 4.42. Glycyrrhiza echinata subsp. macedonica taksonunun habitatı ve habitusu. (Ö.Çetin 1020). 145 Şekil 4.43. Glycyrrhiza echinata subsp. macedonica. a- çiçek, b- meyve (Ö.Çetin 1020). 146 Şekil 4.44. Glycyrrhiza echinata subsp. macedonica taksonunun çiçek özelliği. 147 Şekil 4.45. Glycyrrhiza echinata subsp. macedonica taksonunun dünya üzerinde yayılışı. 148 Şekil 4.46. Glycyrrhiza echinata subsp. macedonica taksonunun mitotik metafaz kromozomları (2n=16). 149 Şekil 4.47. Glycyrrhiza echinata subsp. macedonica taksonunun ideogramı. 149 Şekil 4.48. Glycyrrhiza echinata subsp. macedonica taksonunun polen ışık mikroskobu görüntüsü. 150 Şekil 4.49. Glycyrrhiza echinata subsp. macedonica taksonunun elektron mikroskobu polen görüntüleri. 151 Şekil 4.50. Glycyrrhiza echinata subsp.macedonica taksonunun tohum yüzeyi elektron mikroskobu görüntüsü. 151 Şekil 4.51. Glycyrrhiza asymmetrica türünün isotip örneği 158 Şekil 4.52. Glycyrrhiza asymmetrica. a- habitat, b- habitusu 159 Şekil 4.53. Glycyrrhiza asymmetrica. a ve b- çiçek durumu c- meyve 160 Şekil 4.54. Glycyrrhiza asymmetrica türünün çiçeklenme durumu ve çiçek özelliği. 161 Şekil 4.55. Glycyrrhiza asymmetrica türünün ülkemizdeki yayılış gösterdiği alanlar. 162 Şekil 4.56. Glycyrrhiza asymmetrica türünün mitotik metafaz kromozomu. 163 Şekil 4.57. Glycyrrhiza asymmetrica türünün ideogramı. 163 Şekil 4.58. Glycyrrhiza asymmetrica türünün elektron mikroskobu polen görüntüleri. 164 Şekil 4.59. Glycyrrhiza asymmetrica türünün elektron mikroskobu tohum görüntüleri 164 Şekil 4.60. Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens taksonunun holotip örneği 170 Şekil 4.61. Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens. a- habitusu, b- çiçek durumu, C- çiçek 171 Şekil 4.62. Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens taksonunun çiçeklenme durumu ve çiçek özelliği. 172 Şekil 4.63. Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens taksonunun dünya üzerinde yayılış gösterdiği alanlar. 173 Şekil 4.64. Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens taksonunun mitotik metafaz kromozomları 175 Şekil 4.65. Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens taksonunun ideogramı. 175 Şekil 4.66. Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens taksonunun elektron mikroskobu polen görüntüleri 176 Şekil 4.67. Glycyrrhiza flavescens ssp. flavescens taksonunun tohum yüzeyi elektron mikroskobu görüntüsü. 176 Şekil 4.68. Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens taksonunun polen ışık mikroskobu görüntüsü. 177 Şekil 4.69. Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis. A- habitat, B- rasem, C- çiçek, D- rasem özelliği. 181 Şekil 4.70. Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis taksonunun çiçeklenme durumu ve çiçek özelliği. 182 Şekil 4.71. Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis taksonunun mitotik metafaz 183

xiii

kromozomları. Şekil 4.72. Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis taksonunun ideogramı. 183 Şekil 4.73. Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis taksonunun elektron mikroskobu polen görüntüleri. 184 Şekil 4.74. Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis taksonunun tohum yüzeyi elektron mikroskobu görüntüsü 184 Şekil 4.75. Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis taksonunun polen ışık mikroskobu görüntüsü. 185 Şekil 4.76. Glycyrrhiza taksonlarının karyotip verilerine göre oluşturulmuş dendrogramı 195 Şekil 4.77. Glycyrrhiza taksonlarının morfolojik karakterlerinin değerlendirilmesi ile oluşan fenogram 201 Şekil 4.78. Taksonların ISSR B1, B7, F1 nolu primerler ile PCR amplifikasyonundan elde edilen ürünlerin elektroforez jel görüntüsü 204 Şekil 4.79. Taksonların ISSR F5, F6, F7 nolu primerler ile PCR amplifikasyonundan elde edilen ürünlerin elektroforez jel görüntüsü 205 Şekil 4.80. Glycyrrhiza taksonlarının ISSR verileri ile oluşturulmuş dendrogramı 208 Şekil 4.81. Bazı Glycyrrhiza taksonların ITS primerler ile PCR amplifikasyonundan elde edilen ürünlerin elektroforez jel görüntüsü 209 Şekil 4.82. Glycyrrhiza taksonlarının ITS sekanslarından Parsimoni Kriteri Kullanılarak Elde Edilen 1 Numaralı Agaç 213 Şekil 4.83. ITS Sekansları Kullanılarak Neighbor-Joining (NJ) Analizi Sonucunda Oluşan Ağaç 214 Şekil 4.84. ITS sekansları kullanılarak elde edilen bootstrap ağacı 215 Şekil 4.85. Glycyrrhiza taksonlarının ITS sekanslarından Parsimoni Kriteri Kullanılarak Elde Edilen 1 Numaralı Agaç 218 Şekil 4.86. trnL-F Sekansları Kullanılarak Neighbor-Joining (NJ) Analizi Sonucunda Oluşan Ağaç 221 Şekil 4.87. ITS ve trnL-F sekansları kullanılarak Parsimoni Kriteri ile Elde Edilen 1 Numaralı Ağaç 222 Şekil 4.88. ITS ve trnL-F Sekansları Kullanılarak Neighbor-Joining (NJ) Analizi ile Elde Edilen Ağaç 223 Şekil 4.89. ITS ve trnL-F sekansları kullanılarak Elde Edilen Bootstrap Ağacı 224 Şekil 4.90. Glycyrrhiza glabra dizisinin BLAST analizi sonuçları 225 Şekil 4.91 Glycyrrhiza glabra cDNA dizisine benzeyen NCBI-Blast kayıtları 226 Şekil 4.92. Glycyrrhiza glabra türünün cDNA dizisinin nükleotit kompozisyonu 226 Şekil 4.93. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata dizisinin BLAST analizi sonuçları 227 Şekil 4.94. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata cDNA dizisine benzeyen NCBI- Blast kayıtları 227 Şekil 4.95. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata türünün cDNA dizisinin nükleotit kompozisyonu 228 Şekil 4.96. Glycyrrhiza glabra ve G. echinata subsp. echinata türlerin genomik DNA’larının 1400F-501R primerleri ile yapılan PCR jel görüntüsü 228 Şekil 4.97. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata türünün cDNA’sının 558, 1400, 1450 nolu primerler ile amplifikasyon görüntüsü 229 Şekil 4.98. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata türünün cDNA ve genomik DNA’sının 501 nolu primerler ile PCR amplifikasyon görüntüleri 229 Şekil 4.99. Glycyrrhiza taksonlarının 501 nolu primer ile amplifikasyon görüntüsü 230 Şekil 4.100. Glycyrrhiza taksonlarının β-amyrin oxidase sekansları kullanılarak oluşturulmuş dendogramı 231

xiv

ÇİZELGELER LİSTESİ

Çizelge no Çizelge adı Sayfa no Çizelge 1.1. Glycyrrhiza cinsinin diğer ülkelerdeki tür sayısı, endemik takson sayısı ve endemizm durumu 4 Çizelge 1.2. Glycyrrhiza cinsine ait türler ve bulunduğu ülkeler 5 Çizelge 1.3. Glycyrrhiza glabra türünün bazı morfolojik özelliklerinin Türkiye Florası ve diğer floralar ile karşılaştırılması 8 Çizelge 2.1. Mimosoideae, Caesalpinioideae, Papilionoideae altfamilyalarının ayırıcı ana diagnostik karakterleri 13 Çizelge 2.2. Fabaceae familyasının ülkemizde yayılış gösteren cinslerinin Lewis ve ark. (2005) tarafından düzenlenen tribuslara göre revize edilmesi 21 Çizelge 2.3. Glycyrrhiza cinsi üzerine yapılmış bazı sitogenetik çalışmalar 38 Çizelge 3.1. Yurtiçinde ziyaret edilen herbaryumlar ve kodları 52 Çizelge 3.2 Glycyrrhiza taksonlarının nümerik analizinde kullanılan karakterler 55 Çizelge 3.3 Stebbins’e göre karyotip asimetri oranları 58 Çizelge 3.4 PCR Karışımında kullanılan bileşenler ve miktarları 62 Çizelge 3.5 PCR Karışımında kullanılan bileşenler ve miktarları 63 Çizelge 3.6. Ön denemelerde kullanılan primer adları, baz sayıları ve Tm değerleri 64 Çizelge 3.7. Beta Amyrin-11 Oxidase Bölgesinin çoğaltılmasında kullanılan primer sekansları 69 Çizelge 4.1. Glycyrrhiza iconica ve G. aspera taksonlarının morfolojik olarak karşılaştırılması 121 Çizelge 4.2. Rusya, Çin, İran ve Türkiye florasında yer alan G. pallidiflora, G. macedonica ve G. echinata taksonlarının morfolojik özelliklerinin karşılaştırılması 153 Çizelge 4.3. Glycyrrhiza taksonlarının TF%, AsK%,Rec, Syi, A1, A2, CVCL, CVCI ve AI indislerine göre karyotip asimetrileri. 193 Çizelge 4.4. Glycyrrhiza taksonlarının karyotip asimetrilerinin pearson korelasyon değerleri 194 Çizelge 4.5. Glycyrrhiza cinsine ait taksonların polenlerinin morfolojik ölçümleri 198 Çizelge 4.6. Glycyrrhiza taksonlarının biyofotometrede okunan DNA değerleri 202 Çizelge 4.7. PCR çalışmalarında amplifikasyon gösteren primerler 203 Çizelge 4.8. ITS sekansları NCBI’dan alınan türlerin NCBI kodları 216

xv

SİMGELER VE KISALTMALAR

Simgeler

! örnek görüldü % yüzde & ve + artı < > büyük küçük işareti º derece ºC santigrat derece 2n diploid kromozom sayısı A adenin β beta C Sitozin cDNA complementary DNA cm santimetre ddH2O çift-distile su dk dakika DNA deoksiribonükleik asit ft fit G guanin gr gram H2O su KCl potasyum klorür km kilometre kw kilowatt işareti L litre M metasentrik ml mililitre N temel kromozom sayısı NaCl sodyum klorür NaOH sodyum hidroksit Ng nanogram pH hidrojen iyon konsantrasyonu RNA ribonükleik asit rpm revolutions per minute sm submetasentrik sn saniye st subtelosentrik T timin α alfa μ mikron μm mikrometre

xvi

Kısaltmalar bp baz çifti ca yaklaşık CI consistency index CTAB setil trimetil amonyum bromür D doğu DEPC diethylpyrocarbonate dNTP deoksinükleotit EDTA etilen diamin tetra asetik asit EtBr etidyum Bromür Hb herbaryum HI homoplasy index IAA izoamil alkol IRLC inverted repeat lacking clade ISSR inter simple sequence repeat ITS iç transkribe boşluklar IUCN Dünya Koruma Örgütü ibid aynı yerden toplanmış K kuzey max en çok min en az mö milattan önce NCBI national center for biotechnology information PCR polimeraz zincir reaksiyonu PVP polyvinylprrolidone RAPD randomly amplified polymorphic DNA RI retention index s.l. sensu lato subsp. alttür Taq Thermus aquaticus TBE tris borate EDTA UTM universal transversal mercator var. varyete

xvii 1

1. GİRİŞ

Ülkemiz florası komşu ülke floraları ile karşılaştırıldığında, oldukça zengin olması nedeniyle her zaman yabancı botanikçilerin ilgisini çekmiştir. Bu nedenle farklı zamanlarda yabancı botanikçiler Anadolu ile ilgili araştırmalar yapmışlar ve bu coğrafya için değerli eserler ortaya koymuşlardır (Baytop, 2000; Doğan, 2013). Anadolu bitkileri ile ilgili ilk bilgiler 1. yüzyılda yaşamış olan Dioscorides’in ‘Materia Medica’ isimli eserinde yer almaktadır. Ancak bu kitaptaki bilgiler daha çok ilaç olarak kullanılan bitkilerle ilgilidir. Daha sonraki dönemlerde Anadolu’dan bitki toplayan araştırıcılar hekim ve eczacılardır. Bitki toplamak amacıyla ilk gelen araştırıcılar Pierre Belon, Leonhard Rauwolf ve Joseph Pitton Tournefort’tur. Pierre Belon İstanbul, Ege Adaları, İzmir ve Uludağ, Leonhard Rauwolf Urfa ve Gaziantep, Joseph Pitton Tournefort ise İstanbul, Tokat, Erzurum, Ağrı, Van ve Trabzon civarlarından bitki örnekleri toplamışlardır. Rauwolf Anadolu’dan 338 örnekten oluşan ilk herbaryum örneklerini toplayan kişidir (Rijksherbarium, Hollanda). John Sibthorb 1786-1794 yılları arasında Anadolu’ya gelmiş ve Batı Anadolu’dan çok sayıda bitki örneği toplamıştır. Aucher-Eloy, B. Balansa, J.F.N. Bornmüller, K.H.C. Koch, G.T. Kotschy, G.A. Oliver ve P.de Tchihatcheff gibi araştırıcılar daha sonraki dönemlerde Türkiye’den bitki toplama çalışması yapmışlardır (Baytop, 2000; Doğan, 2007; Doğan 2013). İsviçre’li botanikçi P.E. Boissier tarafından yazılmış olan ‘Flora Orientalis’ adlı eser Anadolu florası ile ilgili önemli eserlerden biridir (Boissier, 1867-1888). Ülkemiz florası ile ilgili yazılmış en önemli eser editörlüğünü P.H. Davis’in yaptığı dokuz ciltlik ‘Flora of Turkey and the East Aegean Islands’dir (Davis, 1965-1985). Daha sonra yapılan çalışmalarda Türkiye Florasına ilave edilen yeni kayıt ve yeni taksonlar ek ciltlerin yayınlanmasını gerekli hale getirmiştir ve Türkiye Florası toplam 11 cilde yükselmiştir (Davis ve ark., 1988; Güner ve ark., 2000). Aynı zamanda Türkiye Florasına ilave taksonlar adlı çalışmalar bu güne kadar altı seri halinde basılmıştır. (Özhatay ve ark., 1994, 1999, 2006, 2009, 2011, 2013). Güner ve ark. (2012), ülkemiz florasındaki tüm bitkilerin listesini bir kitap altında toplamıştır. Türkiye Florasında yer alan birçok tür betiminin yalnızca morfolojik karakterler kullanılarak yapılmış olması, bazı taksonların varyasyon sınırlarının belirlenmesinde yetersiz kalmakta ve önemli taksonomik güçlükler ortaya çıkmaktadır. Ülkemizde son yıllarda bir çok cinsin taksonomik revizyonu sitogenetik, moleküler, mikromorfolojik

2 karakterler ve nümerik taksonomi kullanılarak yapılmıştır. Fabaceae familyasında revizyonu yapılan bazı cinsler Astragalus L., Oxytropis DC., Cicer L., Lathyrus L., Genista L., Onobyrchis Mill., Hedysarum L., Bituminaria C.H.Stirt., Cullen Medik, Vuralia R.Br., Ebenus L., Chesneya Lindl., Lupinus L., Hippocrepis L., Trigonella L.’dır. Fabaceae famiyası son yapılan çalışmalara göre dünya genelinde 727 cins ve 19.325 tür ile temsil edilir (Lewis ve ark., 2005). Fabaceae familyası dünya genelinde yaygın olmakla beraber odunsu cinsler genel olarak güney yarım kürede ve tropikal bölgelerde bulunur, otsu türler ise genel olarak ılıman iklimlerde yaygındır (Wu ve ark., 2014). Fabaceae familyasının ülkemizdeki endemik tür sayısı 471 olup endemizm oranı %43.4’dür (Yıldırımlı, 2005). Glycyrrhiza L. cinsi (Fabaceae) cinsi Amerika, Avrupa, Avustralya, Asya ve Afrika’da kozmopolit bir yayılışa sahiptir. Bu cins dünyada yaklaşık 20 taksonla temsil edilmektedir (Şekil 1.1). Glycyrrhiza cinsi Yunanca’da tatlı kök anlamına gelir ve glycy=tatlı ve rhiza=kök kelimelerinden türemiştir. Glycyrrhiza cinsi milattan önceki devirlerden günümüze kadar ilaç hammaddesi (drog) olarak kullanılmaktadır. Hammurabi, Theophrastus, Dioscorides, Pliny, Elder, Culpepper gibi birçok bilim adamı Glycyrrhiza cinsinin bazı türlerini ilaç yapımında kullanmıştır (Anagha ve ark., 2012). Özkal ve ark. (1984), yaptıkları çalışmada tabiatta doğal olarak rastlanmayan aspirin’in ilk kez Glycyrrhiza glabra var. typica L. taksonunda doğal olarak bulunduğunu belirtmişlerdir.

3

Şekil 1.1. Glycyrrhiza cinsi taksonlarının dünya üzerindeki yayılışı

Glycyrrhiza cinsinin tür sayısı açısından ülkemiz ve diğer bazı ülkelerle karşılaştırılması Çizelge 1.1.’de verilmiştir. Bu çizelgeden de anlaşılabileceği gibi Türkiye takson sayısı bakımından dünyada Rusya ve Çin’den sonra en zengin 3. ülkedir. Endemizm oranı ise %43 olup ve endemizm sıralamasında birincidir. Glycyrrhiza cinsine ait türlerin bulunduğu ülke veya coğrafik bölgeler Çizelge 1.2’de verilmiştir.

4

Çizelge 1.1. Glycyrrhiza cinsinin diğer ülkelerdeki tür sayısı, endemik takson sayısı ve endemizm durumu

Ülke adı Toplam takson Endemik takson End. Oranı % ASYA Rusya 12 2 16 Çin 8 2 25 Türkiye 8 3 37.5 Moğolistan 7 - Tacikistan 6 - Afganistan 5 - Azerbaycan 5 - Türkmenistan 5 - Özbekistan 5 - İran 4 - Gürcistan 4 - Kazakistan 4 - Kırgızistan 4 - Pakistan 3 - Lübnan-Suriye 3 - Suriye-Filistin 3 - İsrail-Ürdün 2 - Ermenistan 2 - Irak 1 - Hindistan 1 - Maldivler 1 - Sardunya 1 - AFRİKA Cezayir 3 - Fas 1 - Tunus 1 - Libya 1 - Mısır 1 - AVRUPA Ukrayna 3 - Bulgaristan 2 - Eski 2 - Yugoslavya Yunanistan 2 - İtalya 2 - Moldova 2 - Romanya 2 - İspanya 2 - Arnavutluk 1 - Avusturya 1 - Girit 1 - Çek Cumh. 1 - Fransa 1 - Macaristan 1 - Sicilya 1 -

5

Portekiz 1 - İsviçre 1 - Kıbrıs 1 - AMERİKA 3 - AVUSTRALYA 2 -

Çizelge 1.2. Glycyrrhiza cinsine ait türler ve bulunduğu ülkeler

Tür adı Ülke yada coğrafi bölge Glycyrrhiza acanthocarpa Avustralya (Lindl.) J.M.Black G. aspera Pall. Afganistan, Azerbaycan, Çin, Gürcistan, İran, Kazakistan, Kırgizistan, Moğolistan, Rusya, Tacikistan, Türkmenistan, Özbekistan, Lübnan- Suriye, Türkiye G. asymmetrica Hub.-Mor. Türkiye G. bucharica Regel Afganistan, Tacikistan, Türkmenistan, Özbekistan G. echinata L. subsp. Türkiye, Ermenistan, Azerbaycan, Gürcistan, echinata İran, Kazakistan, Rusya, Nahçivan, Bulgaristan, Eski Yugoslavya, Yunanistan, Macaristan, İtalya, Moldova, Romanya, Ukrayna, İsrail, Lübnan, Suriye G. echinata L. subsp. Rusya, İran, Makedonya macedonica Boiss & Orph. G. eglandulosa X.Y.Li Çin G. flavescens (Boiss.) Türkiye, Suriye Boiss. subsp. flavescens G. flavescens (Boiss.) Türkiye Boiss. subsp. antalyensis Sümbül, Tufan, O.D.Düşen & Göktürk G. foetida Desf. Cezayir, Fas, Tunus, İspanya G. foetidissima Tausch Azerbaycan, Gürcistan, Rusya, Moldova, Ukrayna, Cezayir, Mısır, Libya G. glabra L. Asya, Avrupa, Amerika, Avustralya G. gontscharovii Maslenn. Tacikistan G. iconica Hub.-Mor. Türkiye G. inflata Batalin. Çin, Kazakistan, Kırgızistan, Moğolistan, Tacikistan, Türkmenistan, Özbekistan G. korshinskyi Grig. Çin, Kazakistan, Rusya, G. lepidota Pursh Amerika G. pallidiflora Maxim. Çin, Moğolistan, Rusya G. squamulosa Franch. Çin, Moğolistan G. triphylla Fisch. & Afganistan, İran, Kazakistan, Pakistan, C.A.Mey. Türkmenistan, Özbekistan G. uralensis Fisch. Asya, Avrupa G. yunnanensis P.C.Li Çin

6

Glycyrrhiza türlerinin yapısında bulunan kimyasal maddelerin özelliklerinden dolayı bu cins üzerine bir çok anti-fungal, anti-bakteriyel, anti-viral araştırma yapılmıştır. Özellikle 1990’lı yıllardan sonra moleküler çalışmaların artmasıyla beraber şekerden 50 kat daha tatlı olduğu bilinen glycyrrhizin maddesinin ekonomik değerinden dolayı glycyrrihizin üretiminden sorumlu genler ve glycyrrhizin üretimindeki olası yolaklar üzerine bir çok çalışma yapılmıştır (Hayashi ve ark., 1999; Seki ve ark., 2008). Ayrıca yine Glycyrrhiza türleri üzerinde flavanoid üretiminde sorumlu genlerin ve bu sentezde rol oynayan monooksigenazların üzerine çalışmalar yapılmıştır (Akashi ve ark., 1998; Akashi ve ark., 1999). Glycyrrhiza cinsinin yapısında bulunan kimyasal maddelerin ekonomik öneminden dolayı bu cins üzerine yapılan çalışmalar daha çok biyolojik aktivite ile ilgili çalışmalardır. Bu cinsin sistematiği üzerine yapılmış çok kapsamlı bir çalışma bulunmamaktadır. Flora Orientalis’te Glycyrrhiza L. cinsi iki seksiyona ayrılır ve dört tür ile temsil edilir (Boiss., 1872). Glycyrrhiza flavescens Boiss. türü ise Glycyrrhizopsis Boiss. cinsi altında değerlendirilir. Türkiye Florasında ise Glycyrrhiza cinsi yedi takson ile temsil edilir (Davis ve ark., 1970). Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis taksonunun bilim dünyası için yeni bir takson olarak tanıtılmasıyla beraber bu sayı sekize yükselmiştir (Sümbül ve ark., 2003). Ülkemizde Glycyrrhiza türleri üzerine yapılmış kapsamlı bir çalışma bulunmamaktadır. Oğuz (1972) tarafından Türkiye’nin Glycyrrhiza türleri ile ilgili morfolojik ve taksonomik bir çalışma yapılmıştır. Bu çalışmada Glycyrrhiza aspera Pall. ve G. iconica Hub.-Mor. taksonlarının toplanamadığı belirtilmiştir. G. iconica çeşitli tahripler nedeniyle ülkemizde tükendiğinin düşünüldüğünü belirtmiştir (Oğuz, 1972). Glycyrrhiza türleri pH 7.2-8.4 arasındaki topraklarda yayılış göstermektedir. Glycyrrhiza tür ve varyeteleri genellikle nehir vadileri veya zaman zaman taşan nehirlerin etrafındaki topraklarda çok yaygındır. Bu bitkilerin yayılış gösterdiği bölgelerin toprakları kumlu, tınlı ve milli karakterdedir (Oğuz, 1972). Ülkemizde yayılış gösteren Glycyrrhiza taksonlarından Glycyrrhiza iconica, G. asymmetrica Hub.-Mor. ve G. flavescens subsp. antalyensis endemiktir. Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens taksonunun ise Suriyede yayılış gösterdiği görülmüştür ve bu taksonun endemik olmadığı anlaşılmıştır. Glycyrrhiza glabra L. ve G. echinata L. taksonları ise ülkemizde geniş yayılışlıdır (Şekil 1.2).

7

Glycyrrhiza asymmetrica türü Akdeniz Bölgesinin maki açıklıklarından başlayarak Pinus brutia Ten. ormanlarının içlerine kadar yayılış gösterir. Yetişme alanındaki topraklar humus bakımından zengindir. Glycyrrhiza flavescens türünün yayılış alanı da G. asymmetrica türüne benzer ancak farklı olarak daha çok killi topraklarda yetişir (Oğuz, 1972). Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabında Glycyrrhiza asymmetrica için zarar görebilir (VU), Glycyrrhiza flavescens için tehdit altına girebilir (NT), Glycyrrhiza iconica için çok tehlikede (CR) tehlike kategorileri önerilmiştir. Endemik olmayan Glycyrrhiza aspera için veri yetersiz (DD) tehlike kategorisi önerilmiştir. Bilim dünyasına yeni bir takson olarak tanıtılan endemik Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis ise çok tehlikede (CR) kategorisinde önerilmiştir (Ekim ve ark. 2000; IUCN, 2001; Sümbül ve ark., 2003).

Şekil 1.2. Glycyrrhiza cinsi taksonlarının ülkemizdeki yayılışı. Glycyrrhiza glabra, G. echinata subsp. echinata, G. echinata subsp. macedonica, G. flavescens subsp. flavescens, G. flavescens subsp. antalyensis, G. asymmetrica

“Doğu Anadolu’da meyan bitkisinin doğadaki durumu” isimli TÜBİTAK projesinin raporuna göre, Glycyrrhiza glabra türü en çok ticareti yapılan, tehdit altında olan, ya da gerekli önlemler alınmadığında nesilleri tehlike altına girebilecek bitkiler arasında ilk sıralarda yer almaktadır. Doğu Anadolu bölgesinden sökülen meyan, başta ABD olmak üzere Almanya, Arjantin, Avusturya, Belçika, Brezilya, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Fransa, Kore, Hollanda, İngiltere, İspanya, İsrail, İsviçre, İtalya, Japonya,

8

Kanada, Lübnan, Mısır, Polonya, Ürdün, Arabistan, Sudan, Tunus, Yeni Zelanda, Yunanistan gibi ülkelere ihraç edilmektedir (Adıgüzel, 2003).

1.1. Glycyrrhiza cinsinin ülkemizdeki ve dünyadaki genel taksonomik problemleri

1- Glycyrrhiza glabra ülkemizde olduğu gibi dünyada da geniş yayılışa sahip bir türdür. G. glabra türü Linnaeus tarafından 1753 yılında ‘’ adlı eserde yayınlanmıştır. 1800 yılında G. glandulifera ayrı bir tür olarak yayınlanmıştır (Waldstein & Kitaibel, 1800). Ancak birçok araştırmacı tarafından bu iki türün taksonomik kategorileri birçok kez değiştirilmiştir. Boissier, Flora Orientalis’te (1872) G. pallida, G. violacea ve G. glandulifera türlerini G. glabra türünün alttürü olarak değerlendirmiştir. 1973 yılında yapılan bir çalışmada G. glandulifera türünün taksonomik kategorisi alttür olarak değiştirilmiştir (Ponert, 1973). Bu taksonlar Türkiye Florasında Flora Orientalis’te olduğu gibi varyete olarak değerlendirilmiştir. Grankina tarafından yapılan çalışmada tekrar tür kategorisinde değerlendirilmiştir (Grankina, 2008). Rus ve Çin Floralarında Glycyrrhiza glandulifera türü G. glabra türüne sinonim yapılmıştır (Komarov, 1972; Bao ve Larsen, 2010). Ayrıca Glycyrrhiza glabra dünyada yayılış gösteren Glycyrrhiza taksonları içerisinde en çok sinonime sahip türlerden biridir. Bu türün geniş yayılışlı olması ve varyasyon göstermesi yanlış teşhislere neden olmaktadır (Çizelge 1.3). Bu nedenle birçok araştırıcı tarafından farklı türler olarak yayınlanan örnekler G. glabra türüne sinonim yapılmıştır.

Çizelge 1.3. Glycyrrhiza glabra türünün bazı morfolojik özelliklerinin Türkiye Florası ve diğer floralar ile karşılaştırılması

Karakter Türkiye Florası Rus Florası Çin Florası. Kıbrıs Florası Boy 30-60 cm 50-80(150) cm 50-150 cm c. 1 m Yaprakçık 5-9 çift (2)3-8(9) çift 5-8 çift 3-7 çift Rasem 5-9 cm 5-8(12) cm - - Yaprak - 5-20 cm 5-14 cm 10-20 x 6-9 cm Yaprakçık 1.5-4.5 x 1-2 cm 2-4x1-2.5 cm 1.7-4 x 0.8-2 cm 2-4·5 x 0·8-2 cm. Legüm 15-25 x 4-5 mm. 20-30 x 4-6 mm 17-35 x 4.5-7 mm 10-30 x 5-8 mm. Kaliks - 5-6(7) mm 5-7 mm 5 mm

9

Ayrıca ülkemizde yetişen Glycyrrhiza glabra türü ihraç edildiği için kontrolsüz biçimde sökülmektedir. Aynı zaman da bir çok yerde tarım zararlısı olarak tanımlanmakta ve bitkisel ilaçlar ile bu bitki kurutulmaktadır.

2. Glycyrrhiza flavescens türü 1846 yılında Boissier tarafından yayınlanmıştır. Aynı örnek üzerinden 1856 yılında yine Boissier tarafından Glycyrrhizopsis isimli yeni bir cins tanımlanmıştır. Daha sonra bazı araştırmacılar bu cinsi Glycyrrhiza altında, Glycyrrhizopsis seksiyonu kategorisine yerleştirmişlerdir. Türkiye Florasında Glycyrrhizopsis cinsi Glycyrrhiza cinsinin sinonimi olarak yer almaktadır. Son zamanlarda yapılan çalışmalara göre Glycyrrhizopsis ayrı bir cins olarak kabul edilmektedir. Glycyrrhiza flavescens türü ülkemiz için endemik olarak bilinmesine rağmen bu türün Suriye’den kaydı bulunmaktadır.

3. Ülkemiz için lokal endemik olan Glycyrrhiza iconica’nın meyve özelliklerinden Türkiye Florasında bahsedilmemiştir. Yapılan literatür çalışmalarında da bu türün meyvesi ile ilgili bir bilgiye rastlanılmamıştır. Bu güne kadar yapılan arazi çalışmalarında bu türün meyveli örneği toplanamamıştır.

4. Glycyrrhiza asymmetrica sadece Antalya’dan bilinen endemik bir türdür. Ayrıca ülkemizden bilinen iki sarı çiçekli Glycyrrhiza türünden birisidir. Bu takson Glycyrrhiza cinsi altındaki Glycyrrhizopsis seksiyonunda yayınlanmıştır. Ancak daha sonra bu seksiyonun cins düzeyine yükseltilmesi ile bu taksonun yeri konusunda belirsizlik oluşmuştur.

5. Glycyrrhiza cinsinin sistematiği üzerine yapılmış kapsamlı bir çalışma bulunmamaktadır. Grankina (2008), tarafından yapılan çalışmada ülkemizde yayılış gösteren Glycyrrhiza iconica, G. flavescens subsp. flavescens, G. flavescens subsp. antalyensis, G. asymmetrica taksonları yer almamaktadır ve bu taksonların sistematik problemleri devam etmektedir. Sistematik problemler her taksonun başlığı altında kapsamlı olarak verilmiştir.

10

2. KAYNAK ARAŞTIRMASI 2.1. Fabaceae familyasının dünyadaki ve ülkemizdeki durumu

Fabaceae familyası Compositae ve Orchidaceae familyalarından sonra Angiospermlerin en büyük üçüncü familyasıdır (Lewis ve ark., 2005). Fabaceae familyası Genera Plantarum’da 399 cins ve yaklaşık 6500 tür ile temsil edilir (Bentham & Hooker, 1865; LPWG, 2013). Fabaceae familyası üzerine yazılmış en kapsamlı eserlerden biri olan ‘Advanced in Legume Systematic’ adlı kitapta bu familya 650 cins ve yaklaşık 18000 tür ile temsil edilir. Ancak son yapılan çalışmalara göre Fabaceae famiyası 727 cins ve 19325 tür kapsamaktadır (Lewis ve ark., 2005; LPWG, 2013). Yaklaşık 10 yıl içerisindeki cins sayısındaki bu artış genellikle daha önce parafiletik ve büyük olan birçok cinsin ayrılmasından kaynaklanır. Yani bazı cinsler iki ya da daha fazla küçük cinse ayrılmıştır (Lewis ve ark., 2005). Fabaceae familyası dünyada Poaceae familyasından sonra ekonomik öneme sahip ikinci önemli familyadır (Judd ve ark., 2002). Bugün dünyanın pek çok ülkesinde bu familyanın çok sayıda türü kültür bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Fasulye, bezelye, mercimek, börülce, nohut ve baklayı içine alan yemeklik tane baklagiller binlerce yıldır insanların diyetlerinin önemli bir kısmını oluşturmuşlardır. Yemeklik tane baklagillerin, antik dönemlerde Akdenizliler, Mezopotamyalılar, Mısırlılar, Macarlar, Truvalılar ve İngilizler tarafından beslenmede kullanıldığı, geçmişlerinin 5000 yıl öncesine dayandığı çeşitli delillerle ortaya çıkmıştır (Pekşen & Artık, 2005). Ayrıca Fabaceae familyasının bazı türleri hayvan yemi olarak kullanılmaktadır. Hayvan beslemede kullanılan baklagil taneleri; fiğ (Vicia sativa L.), koca fiğ (Vicia narbonensis L.), burçak (Vicia ervilia Wild.), bakla (Vicia faba L.), bezelye (Pisum arvense L., P. sativum L), mısır börülcesi (Dolichos lablab L.), fasulye (Phaseolus radiatus L.), lüpen (Lupinus L.), mercimek (Lens culinaris Medik.), mürdümük (Lathyrus sativus L.), nohut (Cicer arietinum L.) ve soya fasülyesidir (Glycine hispida Maxim) (Kaya & Yalçın, 1999). Ayrıca Fabaceae familyasında yer alan bitkilerin diğer bir faydası da azot fiksasyonunda görev almalarıdır. Rhizobium bakterileri ile simbiyotik ilişki sonucunda yılda yaklaşık 110 milyon ton azot bağlar. Rhizobium bakterileri ile baklagil bitkisi bu yol ile genellikle bir hektar toprağa 200-300 kg bitkiye yarayışlı azot sağlar (Müftüoğlu & Demirer, 1998). Fabaceae familyasının orjini tam olarak bilinmemekle beraber fosil ağaç ve polenler yardımıyla Mimosoideae ve Caesalpinioideae alt familyalarının maastrichtian’da bulunduğu bilinmektedir (MÖ. 65-70 my.). Familya bu tarihten daha yaşlı olabilir ancak

11 bunu ortaya çıkaracak bir kanıt yoktur. Sadece bilinen kayıtlar yardımıyla Eosen’e kadar arttığı ve çeşitlendiği bilinmektedir (Raven ve Polhill, 1981). Fabaceae familyası ile ilgili iki önemli soru vardır. Birincisi familyanın doğru ismi ne? İkincisi ise bu familyaya bir ya da üç familya olarak mı muamele edilmesi gerekmektedir? Wojciechowski ve ark. (2004) tarafından kloroplast matK genini kullanarak Fabaceae familyası üzerine yapılan bir çalışmada bu familyanın monofiletik olduğu görülmüştür. Giderek artan kanıtlara göre Fabaceae monofiletik bir familyadır ve Fabales ordosu içinde yer alan diğer familyalar ve legümler arasında karşılaştırıldığında akrabalık ilişkilerinin zaman içinde güçlendiği görülür (Lewis ve ark., 2005). Eğer bu familya monofiletik ve tek bir familya olarak değerlendirilse bu familyanın isminin Leguminosae mi yoksa Fabaceae mi olacağı diğer bir problemdir. Bu familyanın ismi ilk olarak 1836 yılında J. Lindley tarafından Faba (şu anda Vicia cinsinin sinonimi olarak düşünülmektedir) cinsine dayandırılarak Fabaceae olarak kullanılmıştır. International Code of göre Leguminosae ismi de alternatif olarak kullanılabilir (Lewis ve ark., 2005; Greuter 2000). Fabaceae familyası Lindley (1831) tarafından Chrysobalaneae ve Urticeae familyaları arasında değerlendirilmiştir. Taubert (1894) Fabaceae familyasını Rosales ordosunda Connaraceae ve Chrysobalaneae familyaları arasında değerlendirmiştir. Hallier (1905), Bessey (1915), Wettstein (1935), Gundersen (1950), Novak (1954), Rendle (1925), Boivin (1956), Benson (1957), Schulze-Menz (1964), Cronquist (1968) ve Thorne (1976) yaptıkları çalışmalarda Fabaceae familyasını Rosales ordosu içinde değerlendirmişlerdir. Ancak farklı çalışmalarda Fabaceae familyası Connaraceae, Saxifragaceae, Chrysobalanaceae, Calycanthaceae, Crossosomataceae, Krameriaceae familyalarına yakın olarak yer almıştır (Polhill ve Raven, 1981). Hutchinson (1926), Soo (1952), Takhtajan (1966), Dahlgren (1975) ise Leguminosae familyasını Fabales ordosu içinde tek familya olarak değerlendirmişlerdir (Polhill ve Raven, 1981). Ancak son yapılan çalışmalara göre Fabaceae familyası Fabales kladında yer alır ve ayrıca bu kladda Polygalaceae, Quillajaceae, Surianaceae familyaları da yer alır (The Angiosperm Phylogeny Group, 2003, 2009).

12

Şekil 2.1. APG-III sistemine göre Fabales ordosunun ve Fabaceae familyasının yeri (The Angiosperm Phylogeny Group, 2009).

Fabaceae familyası üzerine günümüze kadar birçok çalışma yapılmıştır. Bu familya bazı araştırmacılara tarafından Caesalpiniaceae, Mimosaceae ve Fabaceae olarak üç familyaya ayrılmıştır. Ancak son yapılan moleküler çalışmalar sonucunda bu familyanın monofiletik olduğu görülmüştür ve bu familya üç altfamilyaya ayrılmıştır. Bu alt familyaların morfolojik olarak karşılaştırılması çizelge 2.1’de verilmiştir (Lewis ve ark., 2005).

13

Çizelge 2.1. Mimosoideae, Caesalpinioideae, Papilionoideae altfamilyalarının ayırıcı ana diagnostik karakterleri (Lewis ve ark., 2005).

Caesalpinioideae Mimosoideae Papilionoideae Ağaç, çalı, tırmanıcı odunsu Ağaç, çalı, tırmanıcı odunsu, Otsu, çalı, ağaç, tırmanıcı odunsu, nadiren sucul otsu sarılıcı Çiçekler nispeten büyük Küçük düzenli çiçekler baş yada Bezelye çiçeği başakta kümelenir Çiçekler genellikle zigomorfik Çiçekler aktinomorf, radyal Çiçekler zigomorfik simetrili Tomurcukta petaller kiremitsi Tomurcukta petaller kenarları Tomurcukta petaller kiremitsi ile birbirine değik Sepaller genellikle serbest Sepaller genellikle tabanda Sepaller kaliks tüpü içinde tabanda birleşik birleşik Tohumlar genellikle U Tohumlar genellikle açık U Tohumlar genellikle U şeklinde ek şeklinde ek yapısız şeklinde ek yapılı yapısız (pleurogramsız) (pleurogramsız) (pleurogramlı) Embriyo kökçüğü genellikle Embriyo kökçüğü genellikle Embriyo kökçüğü genellikle kıvrık düz düz Yapraklar bipinnat yada Yapraklar çoğunlukla bipinnat, Yapraklar bir yaprakçıktan bir pinnat (nadiren basit veya 1- bazen guddeli, nadiren pinnata kadar, bazen tendrilli, yaprakçıklı) (Avustralya’da bulunan nadiren bipinnat akasyalar) fillot şeklinde Stamenler (1-) 10 (-), bazen Stamen (3-) 10- (bazen 100 Stamens (9-) 10- (bazen dimorfik) dimorfik veya heteromorfik civarında) Petaller gösterişli Stamenler gösterişli Petaller gösterişli Birleşik polen nadir Birleşik polen yaygın Polen tek Kök nodülleri yaygın değil Kök nodülleri genellikle Kök nodülleri genellikle bulunur bulunur

Özellikle son 30 yıl içerisinde, Fabaceae familyası üzerinde çalışan sistematikçiler tarafından bu familyanın morfolojisi ve sistematiği üzerine birçok ilerleme kaydedilmiştir. Dünyadaki birçok araştırmacı grup özellikle son 10 yılda moleküler filogeni çalışmalarına yoğunlaşmıştır. Bu çalışmalar sonucunda Fabaceae altfamilyalarında yer alan tribuslarda ve cinslerde değişiklik yapılmıştır. Caesalpinioideae altfamilyası bu çalışmalar sonucunda 4 tribusa ayrılmıştır. Bu tribuslar 171 cins ve yaklaşık 2250 tür içermektedir. Mimosoidea altfamilyası 4 tribusa ayrılmıştır. 78 cins ve yaklaşık 3270 tür içermektedir. Papilionoideae alt familyası 28

14 tribusa ayrılmıştır. 478 cins ve yaklaşık 13800 tür içermektedir (Lewis ve ark., 2005). Familyanın yaklaşık 500 cinsi ya tek tür içerir ya da en fazla 10 tür içerir. Yaklaşık 190 cinsinin tür sayısı 11 ile 99 arasında değişir. 41 cins ise 100’den fazla tür içerir. En fazla türe sahip cinslere Astragalus, Acacia Mill., Indigofera L., Crotalaria L. örnek verilebilir (Lewis ve ark., 2005). Fabaceae familyasının filogenetik ilişkilerinin yeniden gözden geçirilmesi, ekolojik ve ekonomik yönden önemli olan bu familyanın orjininin ve farklılaşmasının anlaşılmasında önemlidir. Fabaceae familyası üzerine kapsamlı filogenetik analizler plastit rbcL genleri ile başlamıştır (Doyle 1995; Kass ve Wink, 1995; 1996; Doyle ve ark., 1997; Wojciechowski ve ark., 2004). Moleküler biyoloji alanındaki artan gelişmelere paralel olarak Fabaceae familyasında yer alan tribusların ve cinslerin akrabalık ilişkilerini ve monofili durumlarını belirlemek amacıyla birçok çalışma yapılmıştır. Mimosoideae altfamilyasında yer alan 16 cinse ait 23 takson ile Acacieae, Ingeae, Parkieae tribuslarında yer alan yedi taksonun, Caesalpinioideae ve Papilionoideae alt familyalarında yer alan 16 taksonun filogenetik akrabalığı kloroplast rbcL sekansları ile araştırılmıştır. Ayrıca bu çalışmada Polygalaceae familyasına ait iki türde kullanılmıştır (Sulaiman ve ark., 2003). Dünyada yaklaşık 500 tür içeren Mimosa L. cinsinin 34 türü arasındaki filogenetik ilişki kloroplast trnL intron ve trnL-trnF sekansları kullanılarak araştırılmıştır. Sekans sonuçlarına göre Mimosa cinsinin monofiletik olduğu rapor edilmiştir (Bessega ve ark., 2008). Dünyanın çöl ve yarı çöl alanlarının önemli üyelerinden biri olan Prosopis L. cinsine ait 30 örneğin filogenetik akrabalığı matK-trnK, trnL-trnF, trnS-psbC, G3pdh, NIA markörleri kullanılarak araştırılmıştır (Catalano ve ark., 2008). Mimosoideae alt familyası üzerine yapılmış daha birçok moleküler çalışma bulunmaktadır. Bu çalışmaların bir arada değerlendirilmesi ile bu alt familyanın süper ağacı oluşturulmuştur (Şekil 2.2)( Luckow ve ark., 2000; 2003, 2005; Simon ve ark., 2009; Bouchenak-Khelladi ve ark., 2010; Brown ve ark., 2011; Miller ve ark., 2011; LPWG, 2013).

15

Şekil 2.2. Mimosoidea alt familyası süper ağacı (LPWG, 2013).

Caesalpinioidea alt familyasına ait Caesalpinieae, Cassiaea, Cercideae, Detarieae, Macrolobieae tribusları ile Mimosoideae alt familyasında yer alan Parkieae tribusu ve Papilionoideae altfamilyasına ait 22 tribusun kloroplast rbcL sekansları çalışılarak bu tribusların filogenetik akrabalığı araştırılmıştır (Doyle ve ark., 1997). Monofiletik olarak bilinen Mimosoideae ve Papilionoideae alt familyalarından köken alan Caesalpinioideae altfamilyasının 153 cinsine ait örneklerle yapılan araştırmada filogenetik akrabalığı belirlemek için matK genleri, trnL ve 3ˈ-trnK intronlarının sekansları kullanılmıştır (Bruneau ve ark., 2008). Caesalpinioidea altfamilyasında yer alan 112 cinse ait 223 taksonun filogenetik ilişkisi kloroplast trnL intron bölgeleri çalışılarak araştırılmıştır (Bruneau ve ark., 2001).

16

Caesalpinioidea altfamilyası üzerine yapılan moleküler filogenetik çalışmalar bir arada değerlendirilerek altfamilyanın süper ağacı yapılmıştır (Şekil 2.3)(LPWG, 2013; Bruneae ve ark, 2001, 2008; Sinou ve ark., 2009).

Şekil 2.3. Caesalpinioidea alt familyasının süper ağacı (LPWG, 2013).

Papilionoideae altfamilyasına ait tribusların filogenetik ilişkilerinin yeniden değerlendirilmesi moleküler verilerin kullanılması ile başlamıştır. Fabaceae familyasına ait bazı cinslerde kloroplast genomunda yer alan 50 kb’lık bir inversiyonun olduğu bilinmektedir (Doyle ve ark., 1996). Doyle ve ark. (1996) tarafından yapılan çalışmada PCR ve restriksiyon-haritalama kullanılarak 132 legüm cinsinde bu inversiyon taranmıştır. Mimosoideae ve Caesalpinioideae alt familyalarında bu inversiyona rastlanmaz iken Papilionoideae alt tribusunun birçok taksonunda bu inversiyon görülmüştür. Önemli çalışmalardan biri ise Palmer ve ark. (1987) tarafından yapılan ve kloroplast DNA’sı içinde 25 kb’lık ‘inverted repeat’ bölgenin bir kopyasının kaybolması ile oluşan yapısal bir mutasyonun araştırılmasıdır. Palmer ve ark. (1987) Medicago sativa L., Vigna radiata (L.) R.Wilczek, Lupinus polyphyllus Lindl., Wisteria floribunda (Wild.) DC. türlerinin kloroplast DNA’ları ile bir çalışma yapmışlardır. Bu

17

çalışma ayrıca IRLC grubun temelini oluşturan bir çalışmadır. Bu mutasyonun Polhill’in Ilıman Otsu Grup’ta (Temperate Herbaceous Group) yer alan bir çok türde marker olarak kullanılabileceği açıktır. Bu mutasyonun ayrıca Milletieae tribusundan Wisteria Nutt. cinsinde de görülmektedir. Lavin (1990)’in çalışmasından sonra nüklear ve kloroplast DNA sekanslarının filogenetik analizi IR-lacking kladın monofili durumunu daha fazla destekledi. Ayrıca hem bu kladın hem de yakın akraba grupların arasındaki akrabalık ilişkisinin çözülmesini sağladı. Klad içindeki akrabalık ilişkilerini çözmek için rpoC genleri, trnL intron bölgeleri ve rDNA ITS bölgeleri çalışılmıştır. Papilionidler arasındaki akrabalık ilişkilerini ve Milletieae-Phaseoleae kompleksi çözmek için kloroplast rbcL, matK genleri ve fitokrom genleri kullanılmıştır (Wojciechowski ve ark., 2000). Papilionoidea alt familyasında yer alan 30 cinse ait 67 örneğin rbcL gen sekansları çalışılarak bu cinsler arasındaki filogenetik ilişki incelenmiştir (Kass ve Wink, 1995). Fabaceae familyasının 24 tribusuna ait 37 cinste yer alan örnekler ve dış grup olarak kullanılan Polygalaceae familyasına ait iki örnek arasındaki filogenetik ilişki rbcL gen sekansları kullanılarak araştırılmıştır (Kass ve Wink, 1996). Papilionoideae altfamilyasına ait Sophoreae, Bossieae, Thermopsideae, Podalyrieae, Liparieae, Crotalarieae ve tribuslarında yer alan 100 türün filogenetik akrabalığı rbcL genleri ve ITS sekansları ile araştırılmıştır (Kass ve Wik, 1997). Astragalus cinsine ait 115 örneğin ve 12 yakın cinsin filogenetik ilişkisi ITS sekanları kullanılarak araştırılmıştır. Ayrıca kloroplast trnL intron bölgeleride ilave olarak kullanılmıştır (Wojciechowski ve ark., 1999). Loteae tribusunda yer alan ve taksonomik olarak anlaşılması zor olan Lotus L. cinsinin 71 türüne ait 81 örneğin ITS sekanları çalışılarak filogenetik akrabalığı araştırılmıştır (Degtjareva ve ark., 2006). Loteae tribusunda yer alan üç cins ile Coronilleae tribusunda yer alan dört cinse ait 40 taksonun filogenetik akrabalığı ITS sekansları kullanılarak araştırılmıştır. Bu çalışmada Vicia faba L. ve Robinia pseudoacacia L. türleri dış grup olarak kullanılmıştır (Allan ve Porter, 2000). Millettieae tribusuna ait 27 örnek ile Papilionoidea alt familyasında yer alan diğer cinslere ait toplam 62 örneğin filogenetik akrabalığı kloroplast trnK/matK sekansları kullanılarak incelenmiştir (Hu ve ark., 2000). Fabaceae familyasında yer alan 194 cinse ait 242 örnek ile diğer familyalara ait 77 örnek üzerinde gerçekleştirilen çalışmada filogenetik ilişkiyi aydınlatmak için rbcL

18 gen sekanları kullanılmıştır (Kajita ve ark., 2001). Fabaceae familyasının 37 tribusunda yer alan 235 cinse ait 330 örneğin matK gen sekansları kullanılarak filogenetik ilişki araştırılmıştır (Wojciechowski ve ark., 2004). Hedysarea tribusunda yer alan 28 türün, Vicioid kladda yer alan 5 türün ve Galegeae tribusunda yer alan 19 türün filogenetik akrabalığı ITS sekansları kullanılarak araştırılmıştır (Ahangarian ve ark., 2007). Genellikle Afrika kıtasında yayılış gösteren ve Papilionidlerin büyük bir grubunu oluşturan Crotalariaeae tribusunun filogenetik akrabalığı morfolojik karakterler, ITS ve rbcL sekansları kullanılarak araştırılmıştır. Crotalarieae tribusunun monofiletik olduğu ve Genisteae tribusuna yakın olduğu rapor edilmiştir (Boatwright ve ark., 2008). Fabaceae familyasının 100 cins ve 2000’den fazla türünü içeren Phaseoloid gruba ait 79 taksonun kloroplast trnL-F bölgeleri çalışılmıştır. Yine aynı çalışmada ilave olarak rbcL, atpB, trnK/matK, rpl2, clpP, rps16 ve ycf4 sekansları da çalışılmıştır (Stefanovic ve ark., 2009). Fabaceae familyası üzerine yapılmış özellikle tribus ve cins seviyesinde birçok moleküler çalışma bulunmaktadır. Ayrıca Polhill Fabaceae familyası üzerine dokuz ciltlik bir kitap yayınlamıştır. Lewis ve ark. tarafından 2005 yılında ‘Legumes of the World’ isimli bir kitap yayınlanmıştır. Bu kitap daha sonra online olarak geliştirilmiş ve ‘International Legume Database & Information Service (ILDIS)’ olarak hizmet vermeye başlamıştır (LPWG, 2013). Fabaceae familyasının filogenetik ilişkilerini aydınlatmak için yapılan bu çalışmalar sonucu dünyanın birçok ülkesinden araştırmacılar Legume Phylogeny Working Group (LPWG) kurmuşlardır. 2013 yılında bu grup tarafından yayınlanan makalede Caesalpinioidea, Mimosoidea ve Papilionoideae altfamilyalarının filogenetik analizlere dayalı süperağacı verilmiştir (Şekil 2.4) (LPWG, 2013; Lavin ve ark., 2001; Pennington ve ark., 2001; Crisp ve Cook, 2003; Wojciechowski ve ark., 2004; Boatwright ve ark., 2008; Egan ve Crandall, 2008; Simon ve ark, 2009).

19

Şekil 2.4. Papilionoidea altfamilyasının filogenetik süper ağacı (LPWG, 2013).

20

Editörlüğü Davis tarafından yapılan ve Türkiye Florası üzerine yazılmış en kapsamlı eserlerden biri olan ‘Flora of Turkey and the East Aegean Islands’ adlı eserde Leguminosea familyası üçüncü ciltte yer alır (Davis, 1970). Türkiye Florasına göre Fabaceae familyası 3 altfamilyaya ayrılır. Caesalpinioideae alt familyası Caesalpinia L., Gleditsia L., Ceratonia L. ve Cercis L. cinslerini kapsar. Mimosoideae altfamilyası ülkemizde Acacia Mill., Prosopis L., Albizia Durazz. cinsleri ile temsil edilir. Papilionoideae altfamilyası Türkiye Florası üçüncü cildinde 18 tribus ve bu tribuslarda yer alan 61 cins ile temsil edilir. Türkiye Florası ek ciltte Thermopsideae tribusu altında yer alan Thermopsis cinsinin ilavesi ile bu sayı 19 tribus ve 62 cinse yükselir. Türkiye Damarlı Bitkileri Listesinde Fabaceae familyasında bazı değişiklikler yapılmıştır. Ülkemizdeki Psoralea L. cinsine ait türler Bituminaria Heist. Ex Fabr. ve Cullen Medik. cinsine aktarılmış, Chronanthus (DC.) Koch ve Chamaecytisus Link. cinsleride sinonim yapılmıştır. Aynı zamanda Chamaespartium Adans., Parkinsonia L., Styphnolobium Schott ex Endl. ve Tripodion Medik. cinsleri de ülkemiz florası için yeni olarak eklenmiştir. Böylece ülkemizde Fabaceae familyası 72 cins ve yaklaşık 1218 takson ile temsil edilir. Ancak Fabaceae familyası üzerine yapılan son çalışmalarda bazı cinslerin tribus olarak yer değiştirildiği görülmüştür (Davis, 1970; Davis ve ark., 1988; Güner ve ark., 2000; Güner ve ark., 2012). Ülkemiz Fabaceae cinslerini Legumes of the World’e göre revize edersek aşağıdaki gibi bir liste yapabiliriz (Çizelge 2.2) (Lewis ve ark., 2005).

21

Çizelge 2.2. Fabaceae familyasının ülkemizde yayılış gösteren cinslerinin Lewis ve ark. (2005) tarafından düzenlenen tribuslara göre revize edilmesi Altfamilya: Caesalpinioideae Tribus: Cercideae (Dünyada 12 cins ile temsil edilir); Cercis Tribus: Caesalpinieae (Dünyada 56 cins ile temsil edilir); Gleditsia, Ceratonia, Caesalpinia, Parkinsonia Altfamilya: Mimosoideae Tribus: Mimoseae (Dünyada 40 cins ile temsil edilir); Prosopis Tribus: Acacieae; Cins: Acacia Tribus: Ingeae (Dünyada 36 cins ile temsil edilir); Albizia Altfamilya: Papilionoideae Tribus: Sophoreae (Dünyada 45 cins ile temsil edilir); Styphnolobium, Sophora Tribus: Thermopsideae (Dünyada 6 cins ile temsil edilir); Anagyris, Vuralia Tribus: Crotalarieae (Dünyada 11 cins ile temsil edilir); Lotononis Tribus: Genisteae (Dünyada 25 cins ile temsil edilir); Argyrolobium, Lupinus, Adenocarpus, Podocytisus, Cytisus, Calicotome, Gonocytisus, Genista, Spartium, Ulex Tribus: Amorpheae (Dünyada 8 cins ile temsil edilir); Amorpha Tribus: Dalbergieae (Dünyada 49 cins ile temsil edilir); Arachis Tribus: Phaseoleae (Dünyada 89 cins ile temsil edilir); Vigna, Phaseolus Tribus: Psoraleae (Dünyada 9 cins ile temsil edilir); Bituminaria, Cullen Tribus: Loteae (Dünyada 22 cins ile temsil edilir); Hippocrepis, Scorpiurus, Securigera, Coronilla, Anthyllis, Hymenocarpos, Ornithopus, Lotus, Dorycnium, Tetragolobus, Tripodion, Hammatolobium, Cytisopsis Tribus: Robinieae (Dünyada 11 cins ile temsil edilir); Robinia Tribus: Galegeae (Dünyada 24 cins ile temsil edilir); Glycyrrhiza, Chesneya, Oxytropis, Biserrula, Astragalus, Colutea, Sphaerophysa, Galega Tribus: Hedysarum (Dünyada 12 cins ile temsil edilir); Caragana, Halimodendron, Alhagi, Hedysarum, Onobrychis, Sartoria, Ebenus Tribus: Cicereae (Dünyada 1 cins ile temsil edilir); Cicer Tribus: Trifolieae (Dünyada 6 cins ile temsil edilir); Trifolium, Ononis, Melilotus, Trigonella, Medicago Tribus: Fabeae (Dünyada 5 cins ile temsil edilir); Vicia, Lens, Lathyrus, Pisum, Vavilovia

22

2.2. Papilionoideae alt familyası ve Galegeae tribusu hakkında genel bilgi

Kelebekçiçekliler olarakta bilinen Papilionoideae alt familyası yağmur ormanlarından, kuru ve soğuk çöllere kadar yayılış gösterir. Yağmur ormanı ağaçları ve lianlar öncelikle Amazon ve Gine körfezi çevresinde bulunurlar. Büyüme formları ve sistematik kompozisyon içindeki ana çeşitlilik Brazilya platolarında, Meksika bölgesinde, Doğu Afrika, Madagaskar ve Sino-Himalayan bölgesinde olur (Polhill ve Raven, 1981). Polhill ve Raven (1981), Papilionoideae alt familyasının dünyada yaklaşık 440 cins ve 12000 tür ile temsil edildiğini belirtmiştir. Ancak daha sonra yapılan çalışmalarda 28 tribus, 478 cins ve yaklaşık 13800 tür ile temsil edildiği belirtilmiştir (Lewis ve ark., 2005; LPWG, 2013). Papilionoidea altfamilyasının doğal sınıflandırılması örtüşen iki yapı üzerinden araştırılmıştır: 1- Doğal yakınlığı yansıtan ana karakterler, 2- Yüksek gruplarda türler ve cinsler arasındaki korelasyon (Polhill ve Raven, 1981). Formal sistematiğin ilk yetmiş yılında çiçek, meyve, embriyo ve kotiledon karakterleri kullanılmıştır. 19. Yüzyılın ortalarında ise Bentham &Hooker (1865), Papilionoideae alt familyasını Galegeae tribusu etrafında kümelenen 11 tribusa ayırmıştır. Bunlar Podalyrieae, Genisteae, Trifolieae, Loteae, Galegeae, Hedysareae, Vicieae, Phaseoleae, Dalbergieae, Sophoreae, Swartzieae tribuslarıdır. Ayrıca Galegeae tribusunu da Psoralieae, Indigofereae, Brongniartieae, Tephrosieae, Robinieae, Coluteae, Astragaleae olmak üzere yedi alttribusa ayırmıştır (Bentham, 1865; Polhill ve Raven, 1981). Taubert Papilionoideae altfamilyasını 10 tribusa (Sophoreae, Podalyrieae, Genisteae, Trifolieae, Loteae, Galegeae, Hedysareae, Vicieae, Phaseoleae) ayırmıştır (Polhill ve Raven, 1981). Galegeae tribusu Indigoferinae, Psoraliinae, Brongniartiinae, Tephrosiinae, Robiniinae, Coluteinae, Astragalinae alt tribuslarına ayrılmıştır. Astragalinae alttribusunda Halimodendron Fisch. ex DC., Caragana Fabr., Scwerzowia, Didymopelta Regel & Schmalh., Astragalus, Biserrula, Oxytropis, Calophaca Fisch., Gueldenstaedtia Fisch., Casearonia, Glycyrrhiza cinsleri yer alır (Taubert, 1894; Polhill ve Raven, 1981). Hutchinson (1964), Bentham’ın alttribuslarına ilaveler ve değişiklikler yaparak benimsemiştir (Polhill ve Raven, 1981). Daha sonra Gams (1923-1924) ve Isely (1955) tarafından bazı modifikasyonlar yapılmıştır (Polhill ve Raven, 1981). Dormer (1945,1946) odunsudan otsuya, birleşik yaprakların pulvinat yada epulvinat olmasına (basit yapraklar her zaman pulvinat), açıktan kapalı vasküler sisteme, spiralden iki sıralı

23 yaprak dizilişine, üç yapraktan daha az ya da fazlasına vejetatif morfolojide birçok korelasyon bulmuştur. Dormer’ın epulvinat serisi Bentham’ın ılıman Galegeae tribusunu içerir (Glycyrrhiza dışında). Ancak Galegeae pulvinat ve epulvinatlık arasında geçiş olduğu için bazı zorluklar vardır. Astragalinae ve Coluteinae alttribuslarının çalımsı örneklerinde pulvinuslar açıkça görülür fakat stipullar petiolün arka tarafında sırt olarak birleşmiştir ve böylece kesik pulvinuslar çıkıntıya yerleşmiştir. Galega cinsinde pulvinuslar açıkça indirgenmiştir. Glycyrrhiza alternat pulvinat yapraklara sahiptir ve Dormer tarafından tanımlanan tribusun epulvinat serisinden ayrılır (Polhill ve Raven, 1981). Ancak Polhill Glycyrrhiza cinsinin Galegeae tribusunun diğer karakteristik özelliklerine sahip olduğu için bu tribusta yer alması gerektiğini düşünmektedir (Wojciechowski ve ark., 2000). Bugünkü otsu papilionoidler Dormer’ın vejetatif anatomi ve morfolojisine dayanır. Dormer’ın epulvinat serisi Galegeae, Carmichaelieae, Cicereae, Hedysareae, Loteae s.l. (Coronilleae tribusunu içerir), Thermopsideae, Trifolieae ve Vicieae tribuslarını içerir. Bu seri Polhill tarafından ‘temperate herbaceous’ grup olarak adlandırılmış ve Thermopsideae tribusunun ayrı tutulması gibi bazı değişikler yapılmıştır. Galegeae ve onun yakın akrabaları, erken Tertiary boyunca Eurasia’nın sıcak bölgelerinde köken alan ve yeni dünya içindeki benzer habitatlarda çeşitlenen tropikal kaynaklı doğal bir grup olarak düşünülür. Galegoidlerin, Adesmieae, Amorpheae, Aeschynomeneae gibi gelişmiş çiçek özellikleri gösteren yenidünya tribusları ile akrabalık ilişkileri henüz aydınlatılamamıştır (Wojciechowski ve ark., 2000). Polhill Papilionoideae alt familyasını 32 tribusa ayırmıştır. Polhill (1981), Galegeae ve Carmichaelieae tribuslarını ayrı tribuslar olarak tanımlamıştır. Ayrıca Galegeae tribusunu Coluteinae, Astragalinae, Galeginae ve Glycyrrhizinae olmak üzere dört alttribusa ayırmıştır. Daha sonra Alhagiinae tribusu da Galegeae tribusu altında alttribus olarak tanımlanmıştır ve alt tribus sayısı beşe yükselmiştir (Polhill, 1994; Lewis ve ark., 2005). Polhill’e göre Glycyrrhiza cinsi Galegeae tribusunda Glycyrrhizinae alttribusunda yer alır (Polhill ve Raven, 1981). Daha sonra yapılan çalışmalar da Galegeae tribusunun polifiletik olduğu görülmüştür (Lewis ve ark., 2005). Polhill ve Raven (1981), Glycyrrhizinizae alttribusunun diğer tribuslardan farklı olduğunu tanımlamıştır. Moleküler analizler de Glycyrrhiza cinsinin diğer cinslerden uzak olduğunu desteklemiştir. Glycyrrhiza cinsi IRLC’de (Inverted Repeat Lacking Clade) yer almasına rağmen Millettieae tribusunun altında yer alan odunsu bir cins olan

24

Callerya Endl. ve Wisteria Nutt. cinslerine daha yakın yer almıştır (Şekil 2.6)(Lewis ve ark., 2005; Polhill ve Raven, 1981).

Şekil 2.5. Galegeae s.l. tribusunun akrabalık ilişkisini gösteren diagram (Lewis ve ark., 2005). Galegeae tribusu genel özellikleri: Otsu ya da çalımsı, tüyler tabandan bağlı; bazen gudde ya da salgı noktalı; yapraklar pulvinatsız ya da pulvinuslar indirgenmiş (Glycyrrhiza hariç); genellikle iki sıralı, estipellate, imparipinnat ya da paripinnat, sıralanışı karşılıklıdan düzensize bazen gövdenin etrafında birleşik; çiçekler koltukta uzamış veya yoğun rasem nadiren tek; brakteoller var ya da yok; kaliks kampanulardan tüpsüye, sinuses aynı seviyede ya da üstteki daha yukarıda ya da aşağıda, tabanda kısa geniş bazen eğik çiçek tablası, bazen şişkin, standart tırnaklı veya tabanda daralmış, kanatlar iyi gelişmiş, nadiren kısmen körelmiş, genellikle karina ile bağlantılı, karina- petaller körelmiş apikulat, veksillar filament serbest (Galega hariç), anterler uniform fakat hafifçe dimorfik ve Glycyrrhiza içinde birleşen teka; polen genellikle küçük, 3-4 kolpat, tektum perforat yada retikulat, ovaryum az ya da çok tohumlu, stilus ince, daralmış, tüylü ya da değil, stigma uçta veya yanda, meyve yassılaşmış, açılı veya şişkin, bazen sutural kenar içine girmiş ya da boyuna perdeli, bazen yer yer boğumlu, açılan veya açılmayan, tohumlar dikdörtgensi-böbreksi, küçük hilumlu, radikul iyi gelişmiş, içeri doğru kıvrılmış. Çimlenme toprak üstü (Polhill ve Raven, 1981).

25

2.3. Glycyrrhiza cinsi hakkında genel bilgi

2.3.1. Glycyrrhiza cinsinin dünyadaki ve ülkemizdeki genel durumu Glycyrrhiza cinsi dünyada yaklaşık 20 takson ile temsil edilmektedir. Ancak bu cinsin bu güne kadar yayınlanmış yaklaşık 100 taksonu bulunmaktadır. Bu taksonlardan büyük bir kısmı sinonim yapılmış, bir kısmının da taksonomik problemleri hala çözülememiştir. Türkiye Florasına göre Glycyrrhiza cinsi yedi takson ile temsil edilmektedir. 2003 yılında yayınlanan Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis taksonu ile bu sayı sekize yükselmiştir (Davis 1970; Sümbül ve ark., 2003). Flora Orientalis’te Glycyrrhiza cinsi Euglycyrrhiza ve Meristotropis seksiyonuna ayrılır. G. glabra, G. asperrima, G. echinata türleri Euglycyrrhiza seksiyonu altında yer alır. G. triphylla türü ise Meristotropis seksiyonu altında yer alır. Glycyrrhizopsis cinsi ise G. flavescens türü ile temsil edilir (Boiss, 1872). Glycyrrhiza cinsi Avrupa Florasında G. foetida, G. glabra, G. korshinskyi, G. aspera ve G. echinata türleri ile temsil edilir (Tutin ve ark., 1968). Glycyrrhiza cinsi İran Florasında G. macedonica, G. echinata, G. glabra, G. uralensis, G. aspera ve G. bucharica türleri ile temsil edilir (Rechinger, 1984). Glycyrrhiza cinsi Kıbrıs Florasında sadece Glycyrrhiza glabra türü ile temsil edilmektedir (Meikle, 1977). Irak Florasında Glycyrrhiza cinsi Glycyrrhiza glabra var. glabra, Glycyrrhiza glabra var. glandulifera taksonları ile temsil edilir (Townsend, 1974). Çin Florasında Glycyrrhiza cinsi ikisi endemik sekiz tür ile temsil edilmektedir (G. glabra, G. yunnanensis, G. inflata, G. uralensis, G. eglandulosa, G. aspera, G. squamulosa, G. pallidiflora) (Bao ve Larsen, 2010). Pakistan Florasında Glycyrrhiza cinsi dört takson ile temsil edilmektedir (Glycyrrhiza triphylla, G. uralensis, G. glabra var. glabra, G. glabra var. glandulifera) (Zohary, 1987). Romanya Florasında Glycyrrhiza cinsi G. echinata ve G. glabra türleri ile temsil edilir (Kanitz, 1879). Kuzey Amerika Florasında Glycyrrhiza cinsi Glycyrrhiza lepidota ve G. glutinosa türleri ile temsil edilmektedir (Torrey ve Gray, 1838). Chile florasında Glycyrrhiza astragalina türü Euglycyrrhiza seksiyonu altında yer alır (Reiche, 1898).

26

Avustralya Florasında Glycyrrhiza cinsi Glycyrrhiza psoraleoides türü ile temsil edilmektedir (Bentham ve Mueller, 1864). Suriye-Filistin Florasında Glycyrrhiza cinsi G. echinata ve G. glabra (var. typica, var. violacea, var. glandulifera) türleri ile temsil edilir. Ayrıca Glycyrrhizopsis cinsi G. flavescens türü ile temsil edilir (Post, 1896). Cezayir Florasında Glycyrrhiza cinsi G. glabra ve G. foetida türleri ile temsil edilir (Battandier ve Trabut 1888). Tayvan Florasında Glycyrrhiza cinsi G. glabra taksonu ile temsil edilir (e.floras.org, 2014).

Rus Florasına göre Glycyrrhiza cinsi 5 seriye ayrılmıştır (Komarov, 1972).

Series 1. Bucharicae Vass. 1. G. bucharica Rgl. 2. G. gontscharovii T.Masl. 3. G. kulabensis T.MasI. Series 2. Glabrae Vass. 4. G. glabra L. Series 3. Asperae Vass. 5. G. aspera Pall. 6. G. zaissanica Sergo 7. G. laxissima Vass. Series 4. Uralenses Vass. 8. G. uralensis Fisch. 9. G. korshinskyi G. GriG. Series 5. Echinatae Vass. 10. G. echinata L. 11. G. macedonica Boiss. et Orph. 12. G. pallidiflora Maxim.

27

Grankina (2008), Glycyrrhiza cinsi üzerine yaptığı çalışma sonucunda bu cinsi 2 alt cins ve 9 seksiyona ayırmıştır.

Subgenus Euliquiritia Subgenus Glycyrrhiza Sect. 1. Glabrae Grankima Sect. 8. Glycyrrhiza 1. G. glabra L. 28. G. echinata L. 2. G. hirsuta L. 29. G. foetida Desf. 3. G. glandulifera Waldst. et Kit. 30. G. foetidissima Tausch 4. G. brachycarpa Boiss. Sect. 9. Pallidiflorae Grankina 5. G. alalensis X.Y.Li 31. G. astragalina Gill. 6. G. michajloviana Grankina et Kuzmin 32. G. pallidiflora Maxim. 7. G. nadezhinaå Grankina 33. G. lepidota (Nutt.) Pursh Sect. 2. Parvifloroides Grankina 34. G. squamulosa Franch. 8. G. uralensis Fisch. 35. G. acanthocarpa (Lindl.) J.M. Black 9. G. korshinskyi Grig 36. G. yunnanensis Cheng f. et L.K.Tai & P.C.Li Sect. 3. Inflatocarpae Grankina 10. G. paucifoliata Hance 11. G. inflata Batal. 12. G. eurycarpa P.C.Li Sect. 4. Grandiflorae Grankina 13. G. grandiflora Tausch 14. G. alaschanica Grankina 15. G. viscida Grankina Sect. 5. Flexuosocarpae Grankina 16. G. shiheziensis X.Y.Li 17. G. eglandulosa X.Y.Li 18. G. gobica Grankina 19. G. soongorica Grankina 20. G. sergievskiana Grankina & Aralbaev Sect. 6. Arthrocarpaea (Fisch. & C.A.Mey.) Grankina 21. G. aspera Pall. 22. G. hispida Pall. 23. G. laxissima Vass. 24. G. macrophólla X.Y.Li Sect. 7. Monilocarpae Grankina 25. G. zaissanica SerG. 26. G. purpureiflora X.Y.Li 27. G. laxiflora X.Y.Li

28

Glycyrrhiza, Meristotropis ve Glycyrrhizopsis cinsleri bazı araştırmacılar tarafından farklı cins olarak kabul edilirken bazı araştırıcılar tarafından farklı olmadığı ve aynı cins kabul edilmesi gerektiği rapor edilmiştir. Engler ve Prantl (1894)’e göre Glycyrrhiza Euglycyrrhiza, Meristotropis ve Glycyrrhizopsis olmak üzere 3 seksiyona ayrılmıştır. Kruganova (1955)’e göre Meristotropis ayrı bir cins olarak kabul edilmiş, Glycyrrhiza cinsi Euglycyrrhiza ve Pseudoglycyrrhiza olarak iki seksiyona ayrılmıştır. Li (1963)’e göre Glycyrrhiza cinsi Glycyrrhiza, Glycyrrhizopsis ve Meristotropis olarak 3 seksiyona ayrılmıştır. Son yapılan bir çalışmada ise Meristotropis ve Glycyrrhiza cinsleri birleştirilmiş, Glycyrrhizopsis cinsi ise ayrı bir cins olarak değerlendirilmiştir (Meng & Zhu, 2010).

Şekil 2.6. Glycyrrhiza cinsinin kısa taksonomik tarihçesi

29

2.3.2. Glycrrhiza cinsinin biyolojik aktivitesi ile ilgili yapılan çalışmalar

Bitkilerin tedavide kullanılmaları çok eski tarihlerde başlar. Tüm dünya ülkelerinde olduğu gibi ülkemizde de tıbbi açıdan önemli bulunan bitkiler yüzyıllardan beri halk arasında kullanılmaktadır. Dünya sağlık teşkilatı (WHO)’ nın 91 ülkenin farmokopelerinde (kodeks) ve tıbbi bitkileri üzerinde yapılmış olan bazı yayınlara dayanarak hazırladığı bir araştırmaya göre tedavi amacıyla kullanılan tıbbi bitkilerin toplam miktarı 20.000 civarındadır. Bundan ancak 500 kadarının tarımsal üretiminin yapıldığı kaydedilmektedir. Ayrıca değişik amaçla kullanılan bitkilerin çok azı farmokopelerde kayıtlıdır. Örneğin Türk kodeksinde kayıtlı bitki sayısı 140 civarındadır. Hâlbuki Türkiye de tıbbi amaçla tüketilen bitki sayısı çok fazladır, hatta bazı yayınlarda bunun en az 500 civarında olduğu kaydedilmektedir (Baytop, 1984; Kırbağ ve Zengin, 2006). Glycyrrhiza Dünya Sağlık Teşkilatının kodeksine kayıtlı bitkilerden biridir. Glycyrrhiza Yunanca tatlı kök (glycy= tatlı ve rhiza= kök) anlamına gelen bir sözcüktür. Bu isim, bitkinin drog olarak kullanılan rizom ve köklerinin tatlı oluşundan verilmiştir. Yeryüzünde geniş bir yayılış gösteren bu cinsin, kökleri tatlı olmayan türleri, drog elde etmede kullanılmaz. Drog olarak kullanılan ve tatlı olan kökler, Rusya’da (Urallar) yetişen G. uralensis’ten, diğer ülkelerde ve memleketimizde ise G. glabra' dan elde edilir (Tanker ve Özkal, 1977). Ayrıca Glycyrrhiza inflata, G. aspera, G. korshinskyi ve G. eurycarpa tatlı olmalarından dolayı licorice olarak tanımlanırlar ve drog olarak kullanılmaktadır (Tanker ve Özkal, 1977; Nomura ve ark., 2002). Glycyrrhiza glabra türü yaklaşık 4000 yıldır tıbbi amaçlı kullanılmaktadır. Humnubari kanunlarında Glyycyrrhiza’nın tıbbi kullanımı ile ilgili kayıtlar vardır. Hippocrates ülser tedavisinde ve susuzluğun giderilmesinde kullanıldığından bahsetmiştir. Ayrıca Theophrastus, Dioscorides, Pliny, Elder, Culpepper’de ilaç olarak bahsetmiştir (Anagha ve ark., 2012). Roma Birliği uzun yorucu seferlerinde vazgeçilmez bir besin olarak düşünmüşlerdir. Roma askerleri, susuzluğu ve açlığı yatıştırarak enerji vermede ve dayanıklılığı sağlamada yardım ettiği için 10 gün boyunca yemeden ve içmeden gidebileceklerini söylemiştir (Anagha ve ark., 2012). Glycyrrhiza glabra çok eski zamanlardan beri gerek halk arasında ve gerekse tıbbi tedavi alanında çok kullanılan bir bitkidir. Halen antispazmotik, antienflamatuar ve antiasit etkilerinden yararlanılarak ülsere ve üst solunum yolları hastalıklarına karşı kullanılan preparatların bileşimine giren saponozit (glisirizik asit) ve flavonozitleri

30

(likiritozit ve izolikiritozit) içeren bu drog memleketimiz ekonomisi yönünden de değerli bir ihraç maddesidir. Glycyrrhiza cinsi ülkemizde Meyan, Miyan, Piyam, Payam, Payan gibi isimler verilmektedir. Ayrıca Ege Bölgesinde Glycyrrhiza echinata türüne kökünün acı olmasında dolayı acı piyan, acı kök gibi isimler verilmektedir. Glycyrrhiza glabra türü ülkemizde soğuk algınlığı, öksürük, göğüs yumuşatıcı, mukoza tahrişini önleyici olarak ve ülsere karşı kullanılmaktadır (Tanker ve Özkal, 1977, 1978). Birçok araştırmacı tarafından Glycyrrhiza cinsinin içerdiği etken maddeler ve bu maddelerin ilaç yapımında kullanılabilirliği araştırılmıştır. Glycyrrhiza türleri saponin, flavonoid, polisakkarit, pektin, basit şekerler, amino asitler, mineral tuzlar ve diğer bazı maddeleri içerir (Kataria ve ark., 2013).

Glycyrrhiza türlerinin içerdiği kimyasallar: Acetic-acid, Acetoin, Acetol, Acetophenone, Alphaterpineol Aluminum, Anethole, Apigenin, Ascorbic-acid, Asparagine, Benzaldehyde, Benzoic-acid, Benzyl-alcohol, Beta-sitosterol, Butan-1-ol- 2-one, Butan-1-ol-3-one, Butane-2,3-diol, Butanoic-acid, Butylphthalate, Butyricanhydride, Calcium, Camphor, Caproic-acid, Carvacrol, Choline, Chromium, Cobalt, Cumic-alcohol, Decane, Decanoic-acid, Difurfuryl-ether, Dihydro-5,5- dimethyl-2(3h)-furanone, Dimethyl-phenylethyl-alcohol, Docosane, Dodecane, Dodecanoic-acid, Eicosane, EO, Estragole, Estriol, Ethyl-linoleate, Ethyl-linolenate, Ethyl-palmitate, Ethyl-phenol, Ethylphenylacetate, Eugenol, Fenchone Formononetin, Fructose, Furfural, Furfuryl-acetate, Furfuryl-alcohol, Furfuryl-butyrate, Furfurylformate, Furfuryl-propionate, Furyl-methyl- ketone, Gammabutyrolactone, Gamma-heptalactone, Gamma-hexalactone, Gammanonalactone, Gamma-octalactone, Geraniol, Glabrene, Glabric-acid, Glabridin, Glabrol, Glabrolide, Glabrone, Glucose, Glycocoumarin, Glycyrin, Glycyrol, Glycyrram, Glycyrrhetic-acid, Glycyrrhetinic-acid, Glycyrrhetol, Glycyrrhisoflavanone, Glycyrrhisoflavone, Glycyrrhizic-acid, Glycyrrhizin, Glyzaglabrin, Glyzarin, Guaiaco, Hederasaponin-c, Henicosane, Heptadecane, Heptane-1,2-diol, Heptanoic-acid, Heranol, Herniarin, Hextrans-3-en-ol, Hexadecane, Hexadecanoic-acid, Hexadecylacetate, Hexan-1-ol, Hexanoic-acid, Hexanol, Hexyl-formate, Hispaglabridin-a, Hispaglabridin-b, Indole, Iron, Isobutyladipate, Isoglabrolide, soglycyrol, Isoliquiritin, Isomucronulatol, Isoneoliquiritin, Isoschaftoside, Isoviolanthin, Kumatakenin, Lavandolol, Licochalcone- a, Licochalcone-b, Licoflavonol, Licoisoflavanone, Licoisoflavones, Licoric-acid, Licuraside, Licuroside, Lignin, Linalool, Linalool-oxides, Liqcoumarin, Liquirazide,

31

Liquiritic-acid, Liquiritigenin, Liquoric-acid, Magnesium, Maltose, Manganese, Methyl-ethyl-ketone, Methyl-hexadecanoate, Methyl-hexanoate, Myrtenal, N-methyl-2- pyrrolidone, N-nonacosane, N-tetradecane, Neoliquiritin, Neosoliquiritin, Nonadecane, Nonanoic-acid, O-acetylsalicylic-acid, O-cresol, O-methoxy-phenol, O-tolunitrile, Octacosan-1-ol, Octadecane, Octanoic-acid, P-cymenol, P-methoxy-phenol, Palmitic- acid, Pentadecane, Pentadecanoic-acid Pentan-1-ol, Pentanoic-acid, Phaseollinisoflavan, Phenethyl-alcohol, Phenol, Phenylacetaldehyde, Phenylpropionic-acid, Phosphorus, Propionic-acid, Pyrazole, Rhamnoisoliquiritin, Rhamnoliquiritin, Salicylic-acid, Schaftoside, Silicon, Stigmasterol, Sucrose, Sugar, Terpin-1-en-4-ol, Tetracosan-1-ol, Tetracosane, Tetradecanoic-acid, Tetramethyl-pyrazine, Thiamin, Thujone, Thymol, Tiglaldehyde, Tin, Tricosane, Tridecane, Tridecanoic-acid, Trimethyl-pyrazine, Umbelliferone, Undecane, Undecanoic-acid, Zinc Saponinler (Vibha ve ark., 2009).

Glycyrrhiza türleri ülser tedevisinde, antimutajenik, anti-aritmik, antimikrobiyal, anti bakteriyel, anti viral, anti-artritik, balgam ve iltihap söktürücü olarak kullanılmaktadır (Takagi ve Ishii, 1967; Takagi ve ark., 1969; Mitscher ve ark., 1980; Van Marle ve ark., 1981; Nishino ve ark., 1986; Demizu ve ark., 1988; Okada ve ark., 1989; Ngo ve ark., 1992; Zani ve ark., 1993; Haraguchi ve ark., 1998; Li ve ark., 2000; Esmaeili, 2006).

Glycyrrhiza türlerinin biyolojik aktivitesi şöyledir: Öksürük kesici ve balgam söktürücü Licorice tozu ve ekstraktının, bronş nezlesi, öksürük ve boğaz ağrısında faydalı olduğu bulunmuştur. Trakeal mukus salgısını hızlandırarak üst solunum yollarında tıkanıklığın giderilmesinde, balgam söktürmede ve öksürüğün giderilmesinde yardımcı olur (Sharma ve Agrawal, 2013). Antikoagülan Anti iltihabik bir bileşik olarak bilinen glycyrrhizin trombin inhibitörü olan ilk bitkidir. Trombin ve fibrinojenin pıhtılaşma süresini uzatır (Sharma ve Agrawal, 2013). Antiülser Licorice 1970’lerden bugüne antiülser ajanı olarak kullanılmaktadır. Glycyrrhizin ekstraktı (deglycyrrhizinated licorice) ülserin tedavisinde kullanılmaktadır. Meyan kökünde bulunan karbenoksolon gastrin salgısını engelleyerek antiülser etkisi oluşturur. Meyan kökü midede mukus salgısını uyararak sindirim sisteminde

32 prostaglandin konsantrasyonunu yükseltebilir. Ayrıca meyan kökü mide içindeki yüzey hücrelerinin ömrünü uzatır ve anti-pepsin etkiye sahiptir (Sharma ve Agrawal, 2013). Hepato-protective Kronik hepatit yavaş ilerleyen bir karaciğer hastalığıdır ve hepatocellular karsinom ya da karaciğer yetmezliğinin potensiyel komplikanları ile siroza dönüşebilir. Japonyada glycyrrhizin Stronger Neo-Minophagen (SNMC) adı altında 60 yılda fazla bir süredir antialerjik ve antihepatit ajanı olarak kullanılır. Ayrıca Glycyyrizinin uzun süreli kullanımı kronik hepatit-C içindeki hepatocellular karsinomanın gelişimini engeller (Shibata, 2000). Anti-diabetik İnsulin direnç sendromu olan Tip-2 diabetes mellitus, modern toplumlarda artan bir sağlık sorunudur. Per-oksidaz büyümesini aktive eden reseptörler liganda bağlı yağ ve glikoz metabolizmasında önemli bir rol oynayan bir grup genin ekspiresyonunu güzenleyen transkriptiyon faktörleridir. Licorice ekstraktı per-oksidaz büyümesini aktive eden reseptörlerin bir sınıfı olan PPAR-Ɣ’ların bağlanma aktivitesini önler (Sharma ve Agrawal, 2013). Antibakteriyel ve antioksidan aktivite Glycyrrhiza glabra bitkisinden elde edilen metanol ekstrakt birçok bakteriye karşı antibakteriyel etki gösterir (Sabahi ve ark., 1987; Nassiri ve Hosseinzadeh, 2008). Glabridin, glabrene ve licochalcone A in vitro şartlarda Helicobacter pylori’ye karşı antimikrobiyal etki gösterir (Fukai ve ark., 2002a, 2002b; Nassiri & Hosseinzadeh, 2008). Ayrıca G. glabra türünün eter-su ekstraktı E. coli, B. subtilis, E. aerogenes, K. pseumoniae ve S.aureus bakterilerine karşı antibakteriyel etki gösterir (Onkarappa ve ark., 2005; Nassiri ve Hosseinzadeh, 2008). Antiviral Glycyrrhizik asit in vitro koşullarda birçok virüsün replikasyonunu önler ve glycyrrhizinin antiviral etki için bazı mekanizmalara sahip olduğu bilinir (Nassiri ve Hosseinzadeh, 2008). Birçok araştırmacı tarafından Epstein-Barr, Herpes simplex, Hepatit A-B-C, Human cytomegalovirus, Human immunodeficiency (HIV), Influenza, SARS coronavirüs, Varicella zoster virüslerine karşı glycyrrhizinin anti viral etkisi araştırılmıştır (Nassiri ve Hosseinzadeh, 2008; Lin, 2003; Pompei ve ark., 1979; Crance ve ark., 1990; Takahara ve ark., 1994; Sato ve ark., 1996; Van Rossum ve ark, 1999; Numazaki ve ark., 1994; Ito ve ark., 1988; Utsunomiya ve ark., 1997; Cinatl ve ark., 2003; Baba ve Shigeta ve ark., 1987).

33

Anti-malarial Aktivite Bütün Glycyrrhiza köklerinden farklı miktarda izole edilebilen chalcone licochalcone A anti-malarial aktivite gösterir (Roshan ve ark., 2012). Anti-alerjik aktivite Glycyrrhiza glabra (glycyrrhizin, 18β glycyrrhetinic asit, liquiritigenin) antialerjik aktiviteye sahiptir (Shin, 2007). Türkiye’de yetişen Glycyrrhiza glabra türünün varyetelerinin antimikrobiyal etkileri incelenmiş ve elde edilen sonuçlar İspanya meyanı olarak bilinen Glycyrrhiza glabra var. typica ile karşılaştırılmıştır (Özkal ve ark., 1984).

Literatür kayıtlarına göre tabiatta doğal olarak rastlanmayan Aspirin’in ilk kez Glycyrrhiza glabra var. typica’da doğal olarak bulunduğu belirtilmiştir. Türkiyede yetişen varyetelerinde aspirin ve salisilik asite ait standartlarla karşılaştırılması sonucunda bu varyetelerinde iki küçük pik verdiği rapor edilmiştir. Yapılan bu çalışma aspirinin tabiatta doğal olarak varlığının tespit edilmesi açısından önemlidir (Özkal ve ark., 1984). Glycyrrhiza glabra türünün Batı Anadolu’dan toplanan örnekleri üzerinde flavanoid varyasyonu çalışılmıştır. Yapraklardan genistein, pinocembrin, prunetin, 6- prenylnaringenin, licoflavanone ve wighteone izole edilmiştir (Hayashi ve ark., 1996). Glycyrrhiza glabra türünün farklı organlarındaki flavanoid varyasyonu araştırılmıştır. Köklerin mantar tabasında ve aşınmış kısımlarında glabridin’e rastlanmıştır. Köklerin odunsu kısımlarından liquiritigenin glycosides ve isoliquiritigenin glycosides izole edilmiştir. Ayrıca yapraklardan pinocembrin ve licoflavanone izole edilmiştir (Hayashi ve ark., 1996) Çin’in kuzey bölgesinin beş farklı lokalitesinden toplanan 50 Glycyrrhiza uralensis örneğinin liquiritin ve glycyrrhizik asit varyasyonu araştırılmıştır. Popülasyonlar arasında önemli farklılıklar olduğu gözlenmiştir (Zhang ve ark., 2011). Glycyrrhiza glabra türünün yaprak ve kök extraklarının karşılaştırmalı olarak antimikrobial etkisi araştırılmıştır (Irani ve ark., 2010) Altı Glycyrrhiza türünün dokuz örneğinin köklerinden 10 flovonoid izole edilmiştir. Sonuç olarak farklı Glycyrrhiza türlerinde ve hatta aynı türün farklı lokaliteden toplanmış örneklerinde flavanoid içeriğinin ve kompozisyonunun değiştiği görülmüştür (Yang ve ark., 1990).

34

Glycyrrhiza glabra türünün köklerinden elde edilen ekstraktın antibakterial aktivitesi çalışılmıştır. İki gram pozitif (Bacillus subtili ve Stapphylococcus) ve iki gram negatif bakteri (Escherichia coli ve Pseudomonas aeruginosa) üzerinde önemli bir antibakteriyel etki yapmıştır (Nitalikar ve ark., 2010). Glycyrrhiza uralensis türünün yapraklarının kimyasal ve spektrokopik yöntemler ile flavanoid bileşenleri çalışılmıştır. Quercetin’in ilk kez bu bitkiden izole edildiği rapor edilmiştir. Ayrıca uralenol-3-methylether ve uralene olarak adlandırılan bileşiklerin yeni olarak rapor edildiği belirtilmiştir (Jia ve ark., 1993). Glycyrrhiza uralensis türünün köklerinden elde edilen ekstrakta glyyunnanenine adı verilen yeni bir alkaloid izole edilmiştir (Hu ve Shen, 1995).

2.3.3. Glycyrrhiza cinsi üzerine yapılan moleküler çalışmalar

Papilionoideae altfamilyasının Millettieae tribusu ve yakın tribusları üzerine kloroplast DNA’sının trnK/matK sekansları kullanılarak moleküler bir çalışma yapılmıştır. Çalışmada Galegeae tribusundan Glycyrrhiza lepidota, Caragana arborescens Lam. ve Astragalus lonchocarpus Tor. taksonları kullanılmıştır (Hu ve ark., 2000). Fabaceae familyasında medikal olarak kullanılan bitkiler üzerine yapılan ve psbH-trnH bölgelerini kullanan bir çalışmada Glycyrrhiza glabra, G. aspera, G. uralensis, G. inflata, G. pallidiflora, G. yunnanensis türleri de kullanılmıştır (Gao ve ark., 2013). Fabaceae familyasına ait 330 taksonun filogenetik akrabalığı matK genleri ile çalışılmıştır. Bu çalışmada Glycyrrhiza lepidota taksonu da kullanılmıştır (Wojciechowski ve ark., 2004) Glycyrrhiza glabra türünden klonlanan beta amyrin oxidase geninin cDNA sekansı kullanılarak open reading frame için primer sentezlenmiştir. Bu primerler kullanılarak G. uralensis türünün open reading frame’leri klonlanmıştır (Shen ve ark., 2009). Glycyrrhiza uralensis türünün genetik çeşitliliği ISSR ve morfolojik markörler ile çalışılmıştır. Glycyrrhiza uralensis türünün 34 aksesyonu üzerine morfolojik analizler yapılmıştır. Yine Glycyrrhiza uralensis türünün 46 aksesyonu, 18 ISSR primeri ile çalışılmıştır. Toplam 210 polimorfik bant oluşmuş ve aksesyonlar arası genetik çeşitlilik araştırılmıştır (Qun ve ark., 2007).

35

Glycyrrhiza glabra, G. inflata ve G. uralensis türleri arasındaki genetik çeşitlilik kimyasal markör ve ISSR markörü ile araştırılmıştır (Liu ve Lin, 2012). Glycyrrhiza uralensis türünün farklı populasyonları arasındaki genetik çeşitliliği belirlemek amacıyla 50 farklı örnek, AFLP markörleri ile çalışılmıştır (Zhang ve ark., 2010). Glycyrrhiza echinata, G. pallidiflora, G. uralensis, G. inflata, G. glabra türlerinin filogenetik akrabalığı rbcL gen sekansları kullanılarak incelenmiştir (Hayashi ve ark., 1998). Glycyrrhiza echinata, G. macedonica, G. pallidiflora, G. uralensis, G. inflata, G. glabra ve G. lepidota türlerinin rbcL genleri kullanılarak moleküler akrabalığı incelenmiştir. Glycyrrhiza echinata, G. macedonica, G. pallidiflora türleri bir dalda toplanırken, G. uralensis, G. inflata ve G. glabra türleri ayrı bir dalda toplanmıştır (Hayashi ve ark., 2005). Çin’den Asya’ya kadar geniş yayılış alanı bulan ve en az 2000 yıldır Çin’de ilaç olarak kullanılan Glycyrrhiza uralensis türünün 4 farklı populasyonu arasındaki genetik farklılığı tespit etmek için 14 ISSR primeri ile amplifikasyon yapılmıştır (Yao ve ark., 2008). Glycyrrhiza glabra, G. uralensis, G. inflata, G. echinata, G. macedonica ve G. pallidiflora türlerinin filogenetik akrabalığı ribulose-1,5-bisphosphate carboxylase/ oxygenase (rbcL) gen sekansları ile araştırılmıştır (Hayashi ve ark., 2000). Glycyrrhiza glabra, G. echinata, G. uralensis, G. pallidiflora türlerinin genetik benzerliği RAPD ve RFLP yöntemleri ile incelenmiştir (Yamazaki ve ark., 1994). Genetik çeşitliliği belirlemek amacıyla Glycyrrhiza uralensis türünün 16 farklı populasyondan toplanan 320 bireyi üzerinde AFLP markörü ile çalışma yapılmıştır (Ge ve ark., 2009). Fabaceae familyasına ait Glycyrrhiza glabra türünün de yer aldığı 30 cins, 67 türün filogenetik ilişkileri rbcL gen bölgesi kullanılarak incelenmiştir (Kass ve Wink, 1995). Fabaceae familyasına ait toplam 53 türün ITS sekansları çalışılmış ve filogenetik ilişkilerini yansıtan dendogram oluşturulmuştur. Bu çalışmada Glycyrrhiza lepidota ve Glycyrrhiza uralensis türleri dış grup olarak kullanılmıştır (Ahangarian ve ark., 2007). Glycyrrhiza uralensis türü üzerinde yapılan bir çalışmada ISSR-PCR amplifikasyonunun en iyi sonucu vermesi için birçok faktör optimize edilmiştir. Sonuçlara göre en iyi ISSR amplifikasyonu 1×Taq bufer (10mmol/L Tris.HCL,pH9.0, 50mmol/L KCL, 0.1% TritonX_100,2.0mmol/L Mg2+), 0.8 unitTaqDNA Polimeraze

36

,0.4μmol/L primer, 200μmol/L dNTP, 10ng template DNA miski ile elde edilmiştir (Hanwen ve ark., 2005).

2.3.4. Fabaceae familyası ve Glycyrrhiza cinsi üzerine yapılan mikromorfolojik çalışmalar

Glycyrrhiza cinsine ait 11 tür, Glycyrhhizopsis syriaca ve Meristotropis triphylla türlerinin polen özellikleri elektron mikroskobu ile çalışılmıştır. G. yunnanensis ve G. squamulosa türlerinin polen şekli prolat-sferoidal eksin özelliği ferforat rugulattır. Glycyrrhiza pallidiflora ve G. inflata türlerinin polen şekli sferoidal ekzin ornemantasyonu ise perforat-rugulattır. Glycyrrhiza foetida türünün polen şekli prolat- sferoidal, ekzin ornemantasyonu perforattır. Glycyrrhiza astragalina türünün polen şekli prolat-sferoidal ekzin ornemantasyonu rugulattır. Glycyrrhiza acanthocarpa türünün polen şekli prolat-sferoidal ekzin ornemantasyonu ise foveolattır. Meristotropis triphylla türünde ise polen şekli prolat-sferoidal ekzin ornemantasyonu ise perforattır (Meng ve Zhu, 2010). Pakistan’da yayılış gösteren Papilionoidea altfamilyasına ait 37 cinsin 157 türüne ait polenler ışık ve elektron mikroskobu ile incelenmiştir. Papilionoidea altfamilyasının öripalinoz özellikte olduğu görülmüştür. Polenler trikolpat nadiren kolpat ve porattır. Şekilleri genellikle perprolat, prolat-subprolat, prolat-sferiod nadiren oblat-sferoid ya da suboblattır (Perveen ve Qaiser, 1998). Ayrıca bu çalışmada Glycyrrhiza triphylla türünün polen şekli prolat-subprolat ekzin ornemantasyonu ise striat-rugulat olarak gözlenmiştir (Perveen ve Qaiser, 1998).

Türkiye’de doğal olarak yayılış gösteren Astragalus cinsinin Onobrychoidea seksiyonunda yer alan 29 türün polen morfolojisi ışık mikroskobu ve SEM ile çalışılmıştır. Polenlerin genel olarak trikolpat olduğu ve polen şeklinin prolat, subprolat ve prolat-sferiodal olduğu gözlenmiştir (Pınar ve ark., 2009).

Türkiye’de doğal olarak yetişen Ebenus cinsine ait türlerin tohum morfolojisi çalışılmıştır. Tohum ornemantasyonu striat, rugoz, retikulat ya da multiretikulat olarak gözlenmiştir (Bayrakdar ve ark., 2010).

Hedysareae tribusuna yer alan Ebenus, Alhagi, Taverniera, Hedysarum ve Onobrychis cinslerine ait 15 taksonun polen morfolojisi çalışılmıştır. Polen taneleri trikolpat, trikolporat olarak gözlenmiştir. Ayrıca polen şekli prolat ve perprolat olarak

37 gözlenmiştir. Polen ornemantasyonu ise retikulattır (Ghanavati ve Amirabadizadeh, 2012).

Crotoloria, Alysicarpus ve Indigofera cinslerine ait 17 örneğin tohum morfolojisi ışık ve elektron mikroskobu ile çalışılmıştır. Crotolaria örneklerinin böbreksi şekilde olması ile diğer cinslerden ayrıldığı belirtilmiştir. Ayrıca Alysicarpus ve Indigofera türlerinin tohumlarının bikonveks ve rektangular sferikal oblongtan ovoide kadar değiştiği görülür (Gandhi ve ark., 2011).

Lathyrus cinsine ait 21 taksonunun polen morfolojisi ışık ve elektron mikroskobu ile incelenmiştir. Polen tanelerinin sferoidalden prolate’ye kadar değiştiği görülmüştür. Çoğunlukla subprolate’dir. Polen ornemantasyonunun ise perforat, retikulat-perforat, retikulat-granulat ve granulat-perforat olduğu gözlenmiştir (Kahraman ve ark, 2012).

Lathyrus cinsine ait 20 taksonun polen morfolojisi ışık ve elektron mikroskobu ile çalışılmıştır. Polen taneleri 3-zonokolpat, sferoidal, subprolat ve prolat olarak gözlenmiştir. Ayrıca ornemantasyon mesokolpiumda retikulat ve retikulat-granulat, apokolpiumda psilat olarak rapor edilmiştir (Güneş, 2012).

Oxytropis cinsine ait 67 örneğin tohum mikromorfolojisi çalışılmıştır. Rugulat, Lophate ve foveolate olmak üzere üç farklı ornemantasyon tipi ve reniform, mitiform, globose ve ovoid olmak üzere dört farklı tohum şekli gözlenmiştir (Meyers ve ark., 2013).

Türkiye’de doğal olarak yayılış gösteren 11 Oxytropis taksonunun polen morfolojisi elektron ve ışık mikroskobu ile çalışılmıştır. Polen şekilleri prolat ve subprolat olarak belirlenmiştir. Ornemantasyon psilat, perforat, mikroretikulat olarak belirtilmiştir (Çeter ve ark., 2013).

Bituminaria basaltica türünün tohum ve meyve morfolojisi çalışılmıştır. Bituminaria basaltica tohumları undulat retikulat olarak gözlenmiştir (Minissale ve ark., 2013).

38

2.3.5. Glycyrrhiza cinsi üzerine yapılan karyolojik çalışmalar

Galegeae tribusunun temel kromozom sayısı n=8’dir. Gueldenstaedtia Fisch. cinsinde ise temel kromozom sayısı n=7’dir. Astragalus cinsinde ise n=8,11,12,13,14,15 temel kromozom sayıları görülebilir (Goldblatt, 1981). Glycyrrhiza cinsi üzerine yapılan sitogenetik çalışmalarda bu cinsin kromozom sayısı 2n=16 olarak gözlenmiştir. Sadece Glycyrrhiza palliflora türünde 2n=16 ve 2n=18 olmak üzere iki farklı kromozom sayısı gözlenmiştir (Çizelge 2.3).

Çizelge 2.3. Glycyrrhiza cinsi üzerine yapılmış bazı sitogenetik çalışmalar Takson adı 2n Literatür Glycyrrhiza 16 Li ve Wei 1992 alalensis G. aspera 16 Li ve Wei 1991a Barghi ve Siljak-Yakovlev, 1990; Ghaffari ve Chariat-Panahi, 1985; G. echinata 16 Nafanailova, 1989 G.eglandulosa 16 Li ve Wei 1992 G. eurycarpa 16 Li ve ark., 1992; Li ve Wei, 1991a G. foetida 16 Ashurmetov ve Karshibaev, 1982 Ashurmetov ve Karshibaev, 1982; Ashurmetov ve Karshibaev 1989; Astanova 1981; Barghi & Siljak-yakovlev 1990; Kong 2006; Li & Wei G. glabra 16 1991; Li ve ark., 1992; Magulaev, 1980; Nafanailova, 1989; Nazarova ve Ghukasyan, 2004; Uhrikova 1974; Verma ve Nadkarni, 1985; Li ve Wei, 1991a G. glabra var. 16 Li ve Wei, 1991a laxifoliolata Kong 2006; Li ve Wei 1991; Li ve ark., 1992; Yan ve ark., 1989; Li ve G. inflata 16 Wei, 1991a Ashurmetov ve Karshibaev, 1982a; Li ve Wei, 1991; Li ve ark., 1992; G. korshinskyi 16 Nafanailova, 1989; Li ve Wei, 1991a G. laxiflora 16 Li ve Wei 1992 Barghi ve Siljak-Yakovlev, 1990; Löve ve Löve, 1982; Mulligan, G. lepidota 16 1984; Ashurmetov ve Karshibaev, 1982 G. echinata subsp. Magulaev, 1980; Ashurmetov ve Karshibaev, 1982; Verma ve 16 macedonica (G. Nadkarni, 1985. macedonica) G. macrophylla 16 Li ve Wei, 1991; Li ve Wei, 1991a; Li ve ark., 1992. G. nutantiflora 16 Li ve Wei, 1992.

39

Gurzenkov, 1973; Ashurmetov ve Karshibaev, 1982; Yeh ve ark., 16 1986; Nafanailova, 1989; Pavlova ve ark., 1989; Li ve Wei, 1991; Li G. pallidiflora ve ark., 1992; Li ve Wei, 1991a; Kong, 2006. 18 Ge ve Li, 1989 G. prostrata 16 Li ve Wei, 1992; Li ve ark., 1992; Li ve Wei, 1991; Li ve Wei, 1991a. G. shiheziensis 16 Li ve Wei, 1991; Li ve ark., 1992; Li ve Wei, 1991a. G. triphylla 16 Sheidai ve ark., 2008. Ashurmetov ve Karshibaev 1982a; Krasnikov ve Schaulo, 1990; Li ve Wei, 1991; Li ve ark., 1992; Liu ve Zhang, 1991; Nafanailova, 1989; G. uralensis 16 Rostovtseva, 1977; Stepanov, 1994; Verma ve Nadkarni, 1985; Cheng ve ark., 1991; Yan ve ark., 1989; Li ve Wei 1991a G. yunnanensis 16 Li ve Wei, 1991; Li ve ark., 1992; Li ve Wei, 1991a

Li ve Wei (1991) tarafından yapılan çalışmada Glycyrrhiza pallidiflora türünün karyotip formülü 2n=2x=16=8m+4m+sm, Glycyrrhiza aspera türünün karyotip formülü 2n=2M+8m+8sm, G. shihezinsis 2n=2M+6m+8sm, G. eurycarpa türünün karyotip formülü 2n =2M+6m+8sm, G. macrophylla türünün karyotip formülü 2n=14m+2sm, G. inflata türünün karyotip formülü 2n=10m+6sm, G. uralensis türünün karyotip formülü 2n= 6m+10sm, G. prostrata türünün karyotip formülü 2n=4m+12sm, G. glabra türünün karyotip formülü 2n=10m+4sm+2st, G. korshinskyi türünün karyotip formülü 2n =4m+10sm+2st, G. yunnanensis türünün karyotip formülü 2n=4m+8sm+4st olarak belirtilmiştir. Lin ve Shou-Quan (1990) tarafından yapıla çalışmada Glycyrrhiza uralensis türünün karyotip formülü 2n=6m+10sm, G. eurocarpa türünün karyotip formülü 2n=8m+6sm+2st, G. glabra türünün karyotip formülü 2n=14m+2sm, G. inflata türünün karyotip formülü 2n=6m+10sm, G. aspera türünün karyotip formülü 2n=12m+4sm, G. pallidiflora türünün karyotip formülü 2n=12m+4sm olarak tespit edilmiştir. Hong ve ark. (2003) tarafından yapılan çalışmada G. eurycarpa ve G. korshinskii türlerinin karyotip formülü 2n=16m olarak gözlenmiştir. Hong (2006), tarafından yapılan çalışmada Glycyrrhiza pallidiflora türünün karyotip formülü 2n=4M+8m+4sm, G. glabra türünün karyotip formülü 2n=10M+6m, G. inflata türünün karyotip formülü ise 2n=6M+6m+4sm olarak gözlenmiştir. Barghi ve Siljak Yakovlev (1990) tarafından yapılan çalışmada G. glabra türünün karyotip formülü 2n=2m+5sm+1st olarak gözlenmiştir. Aynı çalışmada dokuz farklı lokaliteden toplanan G. echinata türünün karyotip formüllerinin farklılık gösterdiği gözlenmiştir. İtalya’dan toplanan örneklerde karyotip formülü 3m+5sm,

40

Yugoslavya’dan toplanan örneklerde karyotip formülü 1m+1m-sm+5sm+1st, Polonya’dan toplanan örneklerde karyotip formülü 2m+5sm+1st, İsveç’ten toplanan örneklerde karyotip formülü 1m+1m-sm+5sm+1st, Macaristan’dan toplanan örneklerde karyotip formülü 1m+1m-sm+5sm+1st-sm, Fransa’dan toplanan örneklerde karyotip formülü 1m+1m-sm+4sm+2st ve 1m+5sm+1sm-st+1st, Almanya’dan toplanan örneklerde karyotip formülü 1m+1m-sm+4sm+2st ve 1m-sm+4sm+1sm-st+2st olarak gözlenmiştir.

2.4. Sitokrom P450 gen ailesi hakkında genel bilgiler ve glycyrrhizin biyosentezinde önerilen yolaklar

Hücrede fazla ihtiyaç duyulan gen ürünlerini kodlayan genler evrim sırasında dublikasyona uğrayarak birçok üye içeren gen ailesi formuna dönüşebilirler. P450 süper gen ailesi de bunlardan biridir (Çakır ve Yamanel, 2005). CYP Monooksigenaz enzim sistemi, steroidler, yağ asitleri, prostaglandinler, lökotrienler ve diğer birçok doğal bileşiklerin olduğu kadar karsinojenlerin, mutajenlerin ve ilaçların oksidatif metabolizmasına katılan ‘heme-thiolate’ yapısında protein enzimlerinden oluşur (Özerol, 1996). CYP450 sistemi, katalitik fonksiyonları bilinmeden önce spektral özellikleri ile tanımlanan proteinlerden oluşmuştur. Bu gruptaki proteinlerin benzersiz bir absorbans spektrumu vardır. Genellikle mikrozom olarak adlandırılan endoplazmik retikulum veziküllerinin hazırlanan süspansiyondan karbondioksit gazı geçirildikten sonra sodyum dithionate gibi indirgeyici bir ajan eklenince spesifik bir absorbans spektrumu elde edilir. Bu işlem sırasında indirgenmiş hem proteinine CO2 bağlanır ve 450 nm’de pik yapan absorbans spektrumu elde edilir. Bu pigmentlere P450 adı, 450 nm’de absorbans gösterdiği için verilmiştir (Özerol, 1996). Ökaryotik sitokrom P450’lerin uzunluğu genellikle 480-560 aminoasit arasında değişir. Subcellular lokalizasyonlarına göre üç gruba ayrılabilirler; endoplazmik retikulum membranında (mikrozomal tip), mitokondri membranında (mitokondriyal tip) ve sitosolik tip (Danielson, 2002). Bitki sitokrom P450’leri primer ve sekonder metabolizma içerisinde monooksigenaz/ hidroksilasyon reaksiyonlarının büyük kısmını katalizler. Bitki genomunda P450 genleri, protein kodlayan genlerin yaklaşık %1’ini kapsar (Nelson ve ark., 2008; Mizutani ve Ohta, 2010).

41

Şekil 2.7. Mevalonik asit yolağı (Sawai ve Saito, 2011).

42

Glycyrrhizin biyosentezi

Bir triterpen saponin olan glycyrrhizin, Glycyrrhiza türlerinin toprak altı kısımlarından elde edilir. Şekerden 50 kat daha tatlı olan glycyrrhizin dünya genelinde yaygın olarak kullanılır. Glycyrrhizin’in ekonomik değerinden dolayı biyosentezi önemlidir.

Bitkisel kökenli sekonder metabolitler; terpenler, fenolik ve azotlu bileşikler olmak üzere üç ana gruba ayrılabilirler. Bu gruplar kimyasal olarak birbirlerinden farklıdır. Sekonder metabolitlerin biyosentezindeki ana yollar ve primer metabolizma ile ilişkilerinin basitleştirilmiş görünüşü Şekil 2.11’de verilmiştir (Taiz ve Zeiger, 2008).

Şekil 2.8. Sekonder metabolitlerin biyosentezindeki ana yollar ve primer metabolizma ile ilişkilerinin basitleştirilmiş görünüşü (Taiz ve Zeiger, 2008).

Terpenler ya da terpenoitler sekonder ürünlerin en geniş sınıfını oluşturur. Bu sınıfın çeşitli bileşikleri suda çözünmezler. Biyosentezleri asetil-CoA ya da glikolitik ara ürünler üzerinden gerçekleşir. Tüm terpenler, izopentanın dallanmış karbon iskeletine sahip beş karbonlu birimlerinden oluşurlar. Geniş kapsamlı metabolik

43 değişiklikler bazen orijinal beş karbonlu birimleri ayırt etmeyi zorlaştırsa da, terpenler taşıdıkları bu birimlerin sayısına dayanılarak sınıflandırılırlar. Triterpenler 30 karbonlu ya da altı C5 birimli büyük terpenlerdir (Taiz ve Zeiger, 2008). Triterpenler, glikolizidler ile saponinlerin yapısına katılabilirler. Saponinler bazı deniz hayvanlarında ve çeşitli bitkilerde özellikle baklagillerde doğal olarak bulunan glikozidlerdir. Bu glikozidler içeceklerde sabit köpük elde edilmesinde, madencilikte, fotoğrafçılıkta, kozmetik ve ilaç sanayinde kullanılmaktadır. Ayrıca saponinlerin hipokolesterolemik, antikarsinojenik, antioksidan, antiinflamatör, antimikrobiyel etkilerinin yanında immun sistem üzerinde olumlu etkileri olduğu bilinmektedir (Kocaoğlu-Güçlü ve Uyanık, 2004).

Squalene sentaz (SQS), sterol ve triterpenoidlerin yaygın öncüsü olan sqalene içindeki farnesil difosfatın iki molekülünün kısalmasını katalizler. Squalene sentezin cDNA’ları mayalardan, memelilerden ve yüksek bitkilerden klonlanmıştır ve insanda kolestrol biyosentezinin düzenlenmesinde önemli bir role sahip olduğu görülmüştür. Yüksek yapılı bitkilerde sadece steroller değilde çeşitli triterpenoidlerde toplandığı için triterpenoid ve physterol biyosentezinin düzenlenmesi memelilerdeki kolestrol biyosentezinden zor olmalıdır. Glycyrrhiza, yüksek yapılı bitkiler içinde triterpenoid biyosentezinin bir çeşidinin düzenlenmesini aydınlatmak için kullanılan model bitkidir (Hayashi ve ark., 1999). Glycyrrhizin yolağında squalene sentazın (SQS) farnesil prifosfattan squalen sentezlediği görülmektedir (Liu ve ark., 2013).

Hayashi ve ark. (1999) tarafından yapılan çalışmada kültür Glycyrrhiza glabra hücrelerinden elde edilen cDNA kütüphanelerinden squalene sentez cDNA’ları seçilmiştir ve squalene sentez geninin cDNA’sı izole edilmiştir.

Glycyrrhizin, büyük olasılıkla 2,3-oxidosqualene döngüsünün ilk ürünü olan triterpen β-amyrin’den sentezlenir. Glycyrrhizin biosentezindeki sonraki basamaklar C- 11 ve C-30 pozisyonundaki bir seri oksidasyon reaksiyonu ve C-3 hidroksil gruptaki glycosyl transferidir (Seki ve ark., 2008). Seki ve ark. (2008), glycyrrhizin biyosentetik geni olarak bir sitokrom P450 monooksigenaz geni olan CYP88D6’yı tanımlamıştır. Daha sonra yine Seki ve ark. (2011) tarafından yapılan çalışmada glycyrrhizin yolağı içinde oksidasyon basamaklarında sorumlu olarak CYP72A154 geni tanımlanmıştır.

44

Şekil 2.9. Glycyrrhizik asit yolağı (Liu ve ark., 2013).

2.5. Glycyrrhiza taksonları arasındaki hibritleşme durumu

Glycyrrhiza türleri arasında hibritlere doğada rastlanmaktadır. Glycyrrhiza glabra х G. uralensis, G. aspera х G. glabra ve G. glabra х G. bucharica türleri arasında doğal hibritleşme olduğu bilinmektedir. Ayrıca G. korsinskyi türünün G. aspera х G. glandulifera türlerinin hibriti, G. gontscharovii türünün G. glabra ve G. bucharica türlerinin hibriti, G. kulabensis türünün G. bucharica х G. glabra türlerinin hibriti olabileceği farklı araştırmacılar tarafında kaydedilmiştir (Ashurmetov, 1996; Grigor’ev ve Ju, 1930; Masslennikova 1938). Ashurmetov (1996) 13 farklı Glycyrrhiza türünün aralarındaki hibritleşme durumlarını ve bu hibritlerin verimli meyve oluşturabilme yeteneklerini incelemiştir (Şekil 2.16). Sonuç olarak hayatta kalabilme ve meyve oluşturabilme özelliklerine göre beş gruba ayırmıştır.

45

Şekil 2.10. Glycyrrhiza türleri arasında çapraz uyumluluk (Ashurmetov 1996’a göre uyarlanmıştır). Oklar maternal bitkilere doğru.

1. grup: hibrit tohum gelişimi %75 ve üzeri

2. grup: hibrit tohum gelişimi %51-%75

3. grup: hibrit tohum gelişimi %38-%50

4. grup: hibrit tohum gelişimi%5-%30

5. grup: hibrit tohum oluşumunda tam uyumsuzluk.

46

Ashurmetov (1996)’ya göre çaprazlamanın sonuçları çiçeğin biyolojik özelliklerine, tozlaşmanın gerçekleştiği çevre şartlarına, çapraz tozlaşma tekniğine göre değişmektedir. Aynı Glycyrrhiza türünün farklı populasyonları arasındaki hibridizasyonlar farklı sonuçlar oluşturabilir. Örneğin G. glabra ve G. aspera türlerinin farklı populasyonları arasında oluşan hibritleşme sonucu tohumların çimlenme oranı değişiklik göstermektedir. Hibridizasyonun başarısı seçilen dişi bitkinin türüne göre de değişmektedir. Glycyrrhiza aspera ve G. uralensis dişi bitki olarak seçildiğinde G. aspera х G. glabra ve G. uralensis х G. glabra arasında oluşan hibritlerin verimli olma olasılığı yükselir. Ayrıca Glycyrrhiza türlerinin farklı seksiyonları arasındaki hibridizasyon oranı aynı seksiyonda yer alan türlere göre daha azdır (Ashurmetov, 1996). Ayrıca Geneva herbaryumunda incelenen örnekler arasında G. aspera х glandulifera türlerinin hibritleşmesi ile oluşmuş bir bitkide yer almaktadır.

2.6. Moleküler markörler

Morfolojik Markörler Çok uzun zamandır bilinmelerine rağmen sayılarının az oluşu yanında çevreden ve diğer lokuslardan etkilenmeleri nedeniyle fazlaca kullanılmamaktadırlar. Ayrıca çoğunlukla dominant özelliktedirler. Asıl avantajları analizlerinin kolay olmasıdır (Yıldırım ve Kandemir, 2001).

Protein Markörler Protein markörleri, depo proteinleri ve enzim proteinleri olarak iki ana gruba ayrılırlar. Depo proteinleri bir jel üzerinde hareket ettirilip boyandıklarında farklı genotiplerde ortaya çıkan yapı farklılıkları genetik markör olarak kullanılabilir. En önemli avantajları analizlerinin çabuk, güvenilir ve tekrarlanabilir olmasıdır. En büyük dezavantajları ise sayıca çok az olmalarıdır. Enzim markörleri kendi içinde iki ana grup altında incelenebilir. Alloenzim birbirinden ayırt edilebilen allelleri bulunan enzimleri ifade etmektedir. İzoenzim, farklı genler tarafından üretilen, ancak birbirine çok benzeyen enzimleri ifade etmektedir (Yıldırım ve Kandemir, 2001).

DNA Temelli Markörler DNA markörleri, bir tür içerisindeki farklı bireylerde dizi polimorfizmi gösteren DNA bölgeleridir ve varyasyonun belirlenmesinde günümüzde en sık kullanılan

47 yöntemdir (Liu, 1998; Özşensoy ve Kurar, 2012). Polimeraz Zincir Reaksiyonunun keşfinden sonra genetik çalışmalarda PCR temelli markörler daha çok tercih edilmeye başlanmıştır. Kary Mullis tarafından 1985 yılında ilk kez ortaya konulan bu teknoloji sayesinde genomun özgün bölgelerinin in vitro şartlarda çoğaltılabilmesi ve elektroforez teknikleri ile görüntülenmesi mümkün hale gelmiştir. DNA teknolojisi ve moleküler biyolojideki hızlı gelişmeye paralel olarak daha ekonomik, kolay ve polimorfik olmalarından dolayı özellikle PCR temelli DNA markör sistemleri genetik çalışmalarda daha yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır (Weber ve May, 1989; Liu, 1998; Özşensoy ve Kurar, 2012).

Kumar ve ark., (2009) tarafından moleküler markörler PCR tabanlı olmayan teknikler ve PCR tabanlı teknikler olarak iki grup altında incelenmiştir. Bunlar:

PCR tabanlı olmayan teknikler: RFLP, VNTR

PCR tabanlı teknikler: Sequence Tagged Sites (STS) Mikrosatellit, Basit tekrar dizileri (SSR), Short Tandem Repeat (STR), Sequence Tagged Microsatellite (STMS) yada Simple Sequence Lenght Polimorfizmi (SSLP) Amplified Sequence Lenght Polimorfizmi (ASLP) Sequence Characterized Amplified Region (SCAR) Cleaved Amplified Polymorphic Sequence (CAPS) Single–Strand Conformation Polymorphism (SSCP) Denaturating Gradient Gel Electrophoresis (DGGE) Thermal Gradient Gel Electrophoresis (TGGE) Heteroduplex Analysis (HDA) Denaturing High Performance Liquid Chromatography (DHPLC) Multiple Arbitrary Amplicon Profiling Random Amplified Polymorphic DNA (RAPD) DNA Amplification Fingerprinting (DAF) Arbitrarily Primed Polymerase Chain Reaction (AP-PCR) Inter Simple Sequence Repeat (ISSR)

48

Single Primer Amplification Reaction (SPAR) Directed Amplification of Microsatellites DNA (DAMD) Amplified Fragment Lenght Polymorphism (AFLP) Selectively Amplified Microsatellite Polymorphic Loci (SAMPL) DNA sekanslama Multi-copy DNA, ITS (Internal Transcribed Spacer Regions of Nuclear Ribosomal Genes) Single-copy DNA, intron ve ekzonları içerir

Inter Simple Sequence Repeat (ISSR) 1980’den bu yana PCR teknolojisinin de yardımıyla genom analizlerinde önemli ilerlemeler oldu. Bu ilerlemeler hızlı ve az miktarda DNA gerektiren markör protokollerinin gelişmesini sağladı. RAPD’ler, SSR’lar (microsatellit) ve AFLP’ler yaygın kullanılan PCR tabanlı markörlerdir (Williams ve ark., 1990, Tautz, 1989, Vos ve ark., 1995). 1994 yılından bu yana genetik çeşitliliği belirlemede ISSR markörleride kullanılmaktadır. ISSR markörleri genetik çeşitliliği belirlemede hızlı, basit ve pahalı olmayan bir yol sağlar (Gonzales ve ark., 2005).

Nüklear Ribozomal Genlerin İç Transkribe Boşlukları (Internal Transcribed Spacer Regions of Nuclear Ribosomal Genes- ITS) Ökaryotik ribozomal RNA genleri, nükleolar organizer bölge (NORs) olarak bilinen kromozal bölgede yer alan sıralı diziler olarak düzenlenmiş tekrar ünitelerinin bir parçasıdır. Her tekrar ünitesi trankribe olan (18S, 5.8S ve 26S rRNA genleri ve ETS1 ve ETS2 gibi transkribe boşluklar) ve transkribe olmayan (NTS) bölgeleri içerir. Transkribe bölgede 5.8S rRNA genlerinin her iki tarafında iç transkribe boşluklar bulunur ve ITS1 ve ITS 2 olarak adlandırılır. rRNA tekrarlarının ITS bölgelerinin uzunluğu ve sekansının hızlı evrimleştiğine inanılır ve dolayısıyla değişebilir. ITS bölgesinin yanlarındaki iyi derecede korunmuş bölgelerden üniversal primerler dizayn edilebilir ve rRNA tekrarlarının yüksek kopya sayısında olması nedeniyle nispeten küçük bölgelerin amplifikasyonunu sağlar. Bu özellik ITS bölgelerini biyoğrafik araştırmaların yanında filogenetik ve evrimsel araştırmalarda da ilgi çekici yapar (Sharma ve ark., 2002). Bütün çiçekli bitkilerde ITS1 ve ITS2 300 bp’dan daha azdır (ITS1: 187-298 bp ve ITS2: 187-252 bp). 5.8S alt ünitesi ise angiospermlerde neredeyse

49 hiç değişmez ve 163-164 bp uzunluğundadır ve toplam ITS bölgesi çiçekli bitkilerde 700 baz çiftinin altındadır (Baldwin ve ark., 1995).

Organel Genomu Organel genomları veya sitoplazmik genomlar, son yıllarda genetik çeşitlilik, filogenetik ve filocoğrafik ilişkilerin ortaya çıkarılmasında yaygın olarak kullanılmaktadırlar (Soltis ve ark., 1992; Filiz 2012). Kloroplast DNA’sının (cpDNA) yapısal kararlılığı, haploid (n kromozom) olması, genelde uniparental (tek ebeveyn) aktarılması, rekombinant olmaması gibi özellikler nedeniyle sistematik ve filogenetik çalışmalarda kullanılmaktadır (Small ve ark., 2004; Filiz 2012). Kloroplast genomu, gen yapısının korunması ve protein kodlayan bölgelerdeki nükleotit değişim hızının düşük olmasından dolayı bitki evrimsel analizlerinde ve filogenetik çalışmalarında ideal bir moleküler araçtır (Clegg, 1994; Filiz 2012). rbcL, matK, ndhF, atpB, ve rps2 gibi kloroplat genleri yüksek taksonomik seviyelerde filogenetik akrabalığın değerlendirilmesinde kullanılır. Örneğin rbcL familya ya da daha üst taksonomik seviyelerdeki ayırımlar için kullanılır. Ancak birçok çalışma bazı gruplarda cins ve cinsler arasındaki seviyelerde de kullanıldığını göstermiştir (Seung-Chul ve ark., 1999). Ayrıca rpl16, trnL-F, trnT-L, psbA-trnH ve atpB-rbcL, trnK 5ˈ ve trnK 3ˈ intron, rpl32- trnL, trnS-trnG sekansları da filogenetik çalışmalarda kullanılır.

50

Şekil 2.11. Glycine max türünün kloroplast genomu (Saski ve ark., 2005).

Mitokondriyel DNA küçük halkasal yapıdaki ikili bir sarmaldan oluşur. Bitki mitokondriyel genomları 200 kb’den 2600 kb’ye kadar değişebilmektedir. Mitokondriyel DNA’da en fazla solunumla ilgili genler bulunmaktadır. Bitkilerde hastalıklara dayanıklılık genleri ile kısırlık genlerinin de mtDNA’da bulunduğu bildirilmektedir (Backert ve ark., 1997; Martin ve Hermann, 1998; Konuk ve Babaoğlu, 2001).

51

3. MATERYAL VE YÖNTEM

Öncelikle uluslar arası güvenilir veri tabanları taranarak Glycyrrhiza cinsi ile ilgili temel bilgilere ulaşılmıştır. Taranan başlıca veri tabanları şunlardır: International Plant Name Index (IPNI, published on internet, 2004); International Legume Database & Information Service (ILDIS); ; Tropicos (Missouri Botanic Garden, 2015); Index to Plant Chromosome Numbers (Goldblatt ve Tohnson, 1998); Chromosome number database (Goralski ve ark. 2015); Index Herbariorum (Thiers, 2014), Angiosperm Phylogeny Website (Stevens, 2001); eFloras gibi veritabanları tarandı. Türkiye florasıyla direkt ya da dolaylı ilişkisi olan eserler; Flora of Turkey and the East Aegean Islands (Davis 1965-1985, Güner ve ark., 2000), Türkiye Bitkileri Listesi (Güner ve ark., 2012), Flora Orientalis (Boissier, 1867-1888) olmak üzere diğer ülkelerin floraları ve tip yayınlarının bulunduğu eserler; Flora of Cyprus (Meikle, 1977), Plantas Romaniæ (Kanitz, 1879); Flora of China (Bao ve Larsen, 2010), Flora Italiana (Fiori & Paoletti, 1921), Flora Iranica (Rechinger, 1984), Flora of Iraq (Townsend ve Guest, 1974), Flora of Lowland Iraq (Rechinger, 1964), Flora de L’Algerie (Battandier ve Trabut, 1888), Flora of Syria, Palestina and Sinai (Post, 1934), Flora of North America (Torrey ve Gray, 1838), Flora Australiensis (Bentham ve Müeller, 1864), Flora of the U.S.S.R. (Komarov, 1972), Flora of West Pakistan (Nasir ve Ali, 1977), Flora of Chile (Reiche, 1898), A California Flora (Munz ve Keck 1973), The Flora of Switzerland fort he use of tourist and field botanists (Gremli, 1889), Species Plantarum (Linnaeus, 1753), Prodromus Systematis Natüralis Regni vegetabilis II (Fischer ex Candolle, 1825), Diagnoses Plantarum Novarum Præsertim Orientalium (Boissier, 1856), Diagnoses Plantarum Orientalum Novarum (Boissier, 1846), Reise durch verschiedene Provinzen des russischen Reichs (Pallas, 1771), Index Seminum quae hortus Botanicus Imperiales Petropolitanus (Fischer ve Meyer, 1835), Descriptiones et Icones Plantarum Rariorum Hungariae (Waldstein ve Kitaibel, 1802), Illustrated Flora of the Northern United States, Canada and the British Possesions (Britton ve Brown, 1913), Supplementum Plantarum Systematis Vegetabilium (Linnaeus, 1781); Transactions and Proceeding of the Royal Society of South Australia (Howchin, 1919), Illustrated Manuel Flora of Egypt (Montasir ve Hassib, 1956), Flora oder allgemeine botanische zeitung (Königliche, 1831), Illustrated Flora of the Pasific States Washington, Oregan, and California (Abrams, 1944), Flora of the Charleston

52

Mountains, Clark County, Nevada (Clokey, 1951), Horticultural Flora South-Eastern Australia (Spencer, 2002) içerisinde Fabaceae familyası ve Glycyrrhiza cinsi ile ilgili bölümler incelendi. Böylece cinse ait taksonların lokaliteleri ve deskripsiyonları ilk betimlendikleri yayınlar başta olmak üzere değişik yayınlar taranarak türlerin yurdumuzdaki yayılışları ve taksonomik durumları belirlendi. Bitkilerin bulundukları lokaliteleri tespit etmek amacıyla yurtiçinde ve yurtdışında bulunan herbaryumlardan Glycyrrhiza cinsine ait örnekler incelenmiştir. Ayrıca bu örneklerin fotoğrafı çekilmiştir. Yurtiçinde ziyaret edilen herbaryumlar ve kodları Çizelge 3.1’de verilmiştir.

Çizelge 3.1. Yurtiçinde ziyaret edilen herbaryumlar ve kodları Herbaryumlar Kodları Selçuk Üniversitesi Fen Fakültesi Herbaryumu KNYA Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Herbaryumu ANK Gazi Üniversitesi Fen Fakültesi Herbaryumu GAZI Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Herbaryumu HUB Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Herbaryumu EGE İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Herbaryumu ISTF İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Herbaryumu ISTE İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Herbaryumu ISTO Akdeniz Üniversitesi Herbaryumu AKDU

Glycyrrhiza cinsine ait örneklerinin bulunduğu Berlin Dijital Herbaryumu (BGBM), Australian Virtual, Arizona State Üniversitesi (ASU), Linne, Edinburgh (E), Kew (K), Genevre Herbaryumlarındaki örneklerin dijital resimleri incelendi. Ayrıca Viyana (W) herbaryumunda bulunan örnekler incelendi. Glycyrrhiza cinsine ait örnekler 2009-2013 yıllarının vejetasyon sezonunda yurdumuzda yayılış gösterdikleri değişik lokalitelerden hem çiçekli hem de tohumlu olarak toplanmıştır. Örneklerin varyasyon sınırlarının tespit edilmesi için farklı lokalitelerden örnekler toplanmıştır. Glycyrrhiza türlerinin hem Türkiye Florasında hem de incelenen herbaryum materyallerine ait lokalite bilgileri, tarihi, toplayıcı no’su gibi bazı bilgilerinin eksik olduğu tespit edilmiştir.

53

Toplanan bitki örnekleri herbaryum materyali haline getirilerek KNYA herbaryumuna konulmuştur. Türkiye’de doğal olarak yayılış gösteren Glycyrrhiza taksonları morfolojik, sitolojik, palinolojik, moleküler ve nümerik analizler beş ana grup altında ayrı ayrı incelenmiştir. Literatür kayıtlarında Türkiye’de doğal olarak yetiştiği belirtilen Glycyrrhiza cinsine ait yedi taksonun altısı toplanmıştır. Glycyrrhiza aspera türü ise toplanamamıştır. Glycyrrhiza iconica’nın çiçekli örnekleri toplanmış ancak bu meyveli örnekleri toplanamamıştır. Cinse ait taksonların tehlike kategorileri 2001 IUCN kategorilerine göre hazırlanmıştır (IUCN 2001). CR (Critically endangered): Çok tehlikede EN (Endangered): Tehlikede NT (Near threatened): Tehlikeye yakın LC (Least concern): En az endişe verici

3.1. Morfolojik yöntem Tip lokalitesi ülkemizde bulunan Glycyrrhiza cinsi taksonları öncelikli olarak bu tip lokalitelerinden toplanmıştır. Tip lokalitesinde bulunamayan türler ise bu lokaliteye yakın yerlerden ve yurdumuzun değişik bölgelerinden toplanmıştır. KNYA, GAZI, ANK, HUB, EGE, ISTE, ISTF, ISTO, Akdeniz Üniversitesi herbaryumlarındaki örnekler incelenmiştir. Ayrıca Berlin Dijital Herbaryumu (BGBM), Australian Virtual, Arizona State Üniversitesi (ASU), Linne, Edinburgh (E), Kew (K), Genevre, Viyana (W) Herbaryumlarındaki örnekler incelendi. Glycyrrhiza cinsine ait taksonların ve deskripsiyonlarının incelenmesi ile taksonomik değer taşıyan karakterler belirlenmiştir. Morfolojik ölçümlerde cetvel yada dijital kumpas kullanılmıştır. Çiçek parçalarının ölçümleri bilgisayar ortamında yapılmıştır. Ayrıca diseksiyon ile ayrılan çiçek parçalarının resmi çekilmiştir. Çiçek durumu ve çiçek tanımlamasında kullanılan bazı karakterler Şekil 3.1 ve Şekil 3.2’de verilmiştir.

54

Şekil 3.1. Çiçek durumu tanımlamasında kullanılan bazı morfolojik karakterler

Şekil 3.2. Çiçek tanımlamasında kullanılan bazı morfolojik karakterler

55

3.2. Nümerik yöntem Glycyrrhiza cinsi taksonlarının sınıflandırılmasında taksonomik değer taşıyan güvenilir karakterler belirlenmiştir. Bu karakterler Çizelge 3.2’de verilmiştir.

Çizelge 3.2 Glycyrrhiza taksonlarının nümerik analizinde kullanılan karakterler 1. Bitki boy uzunluğu 26 Korolla rengi 2. Gövde zig-zag durumu 27 Veksillum boyu 3. Gövde tüy özelliği 28 Veksillum eni 4. Gövde çapı (mm) 29 Veksillum boy/en oranı 5. Yaprak boy (mm) 30 Kanat boyu 6. Yaprak sap uzunluğu (mm) 31 Kanat eni 7. Yaprak sapı tüy durumu 32 Kanat boy/en 8. Yaprakçık simetrisi 33 Karina boy 9. Yaprakçık tüy durumu 34 Karina en 10. Yaprakçık şekli 35 Karina boy/en 11. Yaprakçık boyu 36 Ovaryum tüy durumu 12. Yaprakçık eni 37 Pistil uzunluğu 13. Rasem uzunluğu 38 Ovaryum uzunluğu 14. Rasem genişliği 39 Stilus uzunluğu 15. Rasem şekli 40 Stamen boy 16. Rasem sap uzunluğu 41 Stamen bağlı kısım 17. Rasem çiçekli kısım uzunluğu 42 Anter boy 18. Rasem çiçekli bölge/sap oranı 43 Meyve boy 19. Rasem tüy durumu 44 Meyve eni 20. Çiçek boyu 45 Meyve en/boy 21. Kaliks rengi 46 Meyve tüy durumu 22. Kaliks boy 47 Meyve şekli 23. Kaliks üst diş uzunluğu 48 Meyve sap kalınlığı 24. Kaliks alt diş uzunluğu 49 Tohum büyüklüğü 25. Kaliks tüy durumu 50 Tohum ağırlığı

56

3.3. Sitogenetik yöntem 3.3.1. Tohumların çimlendirilmesi ve kök uçlarına uygulanan ön işlem Glycyrrhiza cinsine ait taksonların tohumları sterilize edilmiş ve oda sıcaklığında rutubetsiz ortamda saklanmıştır. Glycyrrhiza cinsine ait G. flavescens ve G. asymmetrica türlerine ait tohumlarda testa (tohum kabuğu) sert olduğu için tohumların çimlenmesini engellemektedir. Tohumların çimlenmesi esnasında suyu rahatlıkla alabilmesi için testası 0 numara su zımparası ile zımparalanmış ve tohum yüzeyi inceltilmiştir ve tohumlar bir gün boyunca su içerisinde bırakılmıştır. Daha sonra tohum kabukları soyularak çimlendirilmeye bırakılmıştır. Çimlendirme sonucunda yaklaşık 1 cm’ye ulaşan kök uçları 24 saat boyunca her saat başı α–monobromonaftalinde +4 °C’de 16-17 saat ön işleme tabi tutulmuştur. Yapılan ön denemeler sonucunda en uygun bölünme saati tespit edilmiş ve diğer tohumlar bu saatlerde α–monobromonaftalinde ön işleme tabii tutulmuştur. Önişlem sonrasında Farmer çözeltisi (3:1, etilalkol-glasiyal asetik asit) ile 24 saat tesbit edilen kök uçları daha sonra, % 70’lik alkolde +4 °C’de depolanmıştır.

3.3.2. Mitotik metafaz kromozomlarının boyanması Bu çalışmada, Glycyrrhiza cinsine ait taksonların mitotik metafaz kromozomları %2’lik aseto-orsein ile boyanmıştır. Kök uçları, 1N HCl’de oda sıcaklığında 7-8 dk hidroliz edildikten sonra % 2’lik aseto-orsein’de boyanmıştır. Ezme preparatlar, % 45’lik asetik asit ile yapılmıştır.

3.3.3. Kromozom preparatlarının incelenmesi Hazırlanan preparatlar, Olympus marka ışık mikroskobunda incelendikten sonra kromozomları en iyi şekilde boyanan ve hücre protoplazması ile en iyi kontrastı oluşturan, kromozomları tam metafaz safhasında ve birbirinden ayrı olan ve bu kromozomları aynı düzlem üzerinde yayılış gösteren hücreler belirlenmiş ve kromozomların sayımları yapılarak preparattaki yerleri işaretlenmiştir. Olympus marka BX51 model mikroskopta yerleri belirlenen metafaz hücrelerinin görüntüleri bilgisayar ortamına aktarılmış ve metafaz kromozomlarının dijital resimleri Bs200ProP programı kullanılarak çekilmiştir. Bu preparatlar sıvı azotta dondurulduktan sonra kurumaya bırakılmış ve bu preparatların üzerine DPX damlatılıp, lamel kapatılarak, preparatlar devamlı hale getirilmiştir.

57

Karyotip asimetrilerini hesaplamak için aşağıdaki formüller kullanılmıştır:

TF% karyotip asimetrisi Huziwara (1962) tarafından geliştirilmiştir. AsK % ise Arano (1963) tarafından geliştirilmiş:

Syi ve Rec indislerinin formülleri şöyledir (Greilhuber ve Speta 1976; Gunjan ve Roy 2010);

İntrachromosomal asimetri indisi (A1) ve interchromosomal asimetri indisi (A2) ve karyotip asimetri derecesi şöyledir (Romero Zarco 1986; Watanabe ve ark., 1999)

qi is kısa kolların ortalaması ve pi her homolog kromozom çiftindeki uzun kollar

SCL standart hata; XCL kromozom uzunluklarının ortalaması

58

Ayrıca Stebbins (1971)’e göre karyotip asimetrisi çizelge 3.3’e göre belirlenmiştir:

Çizelge 3.3. Stebbins’e göre karyotip asimetri oranları Ratio Proporties of chromosomes with arm ratio Largest/smallest 1.00 (1) 0.99-0.51 (2) 0.50-0.01 (3) 0.00 (4) <2:1 (A) 1A 2A 3A 4A 2:1-4:1 (B) 1B 2B 3B 4B >4:1 1C 2C 3C 4C

3.4. Palinolojik yöntem Herbaryum materyali haline getirilen bitki örneklerinden Wodehouse (Wodehouse, 1935) metoduna göre polen preparatları hazırlanmıştır. Erdtman’ın palinolojik terminolojisi kullanılmıştır (Erdtman, 1952; Punt ve ark., 2007).

3.4.1. Polenlerin morfolojik olarak incelenmesi Polenlerin morfolojik olarak incelenmesi Olympus BX 51 araştırma mikroskobuyla yapılmıştır.

Wodehouse metodu Anterlerden alınan polenler temiz bir lam üzerine konuldu. Üzerlerine reçine ve yağların erimesi için % 96’lık alkolden 1-2 damla damlatılıp, ısıtıcı üzerinde alkol buharlaşıncaya kadar bekletildi. Bazik fuksin ilave edilmiş gliserin-jelatinden bir miktar alınıp polenlerin üzerine konularak erimesi sağlandı. Polenlerin dağılabilmesi için temiz bir iğne ile karıştırıldı ve üzerlerine lamel kapatıldı. Polenlerin homojen yayılabilmelerini sağlamak amacıyla ters çevrilerek oda sıcaklığında 1-2 gün bekletildi. Polenlerin mikroskopta (10 x 100) yapılan morfolojik incelemeleri sonucunda polenlerin tanımları aşağıda belirtilen morfolojik özellikler dikkate alınarak yapılmıştır;

3.4.2. Taramalı elektron mikroskobu (SEM) yöntemi

59

Herbaryum materyalinden alınan polenler, daha önceden çift taraflı yapışkan bant yerleştirilmiş staplar üzerine, stereomikroskop altında yerleştirilmiştir. Selçuk Üniversitesi İleri Teknoloji Araştırma ve Uygulama Merkezi (İLTEK) Zeiss marka cihazıyla yaklaşık 10 nm kalınlığında altınla kaplanmış ve 20 kw’lık güçle taramaları yapılmış.

3.5. Moleküler yöntem 3.5.1. Genomik DNA ile ilgili çalışmalar Araziden silika jel içerisinde getirilen örneklerin DNA İzolasyonları yapıldı. Filogenetik akrabalığı ve türler arasındaki çeşitliliği belirlemek için ISSR ve ITS, trnL-F primerleri ile PCR yapıldı ve sonuçlar analiz edildi.

3.5.1.1. Çalışmada kullanılan cam ve plastik malzemelerin hazırlanması Çalışmamızda kullanılan tüm cam malzemeler, seramik malzeme (havan, havan topuzu) ve pipet ucu, izolasyon tüpü, dilüsyon tüpü ve diğer tüm plastik malzemeler 121 °C’de 120 dakika süreyle steril edilmiştir. Dilüsyonların ve çözeltilerin hazırlanmasında çift distile steril su kullanılmıştır.

3.5.1.2. Çalışmada kullanılan stok kimyasalların hazırlanması 1M Tris-Cl (pH 8) Hazırlanması 121.1 gr Tris, 700 ml distile safsu içinde çözülür. pH 8 olacak şekilde çözeltiye HCl ilave edilir. pH derecesi ayarlandıktan sonra çözelti 1 litreye tamamlanır. Son bir kez daha pH kontrolü yapılır. 0.5 M EDTA (pH 8) Hazırlanması 186.12 gr EDTA, 750 ml distile saf su içerisinde çözülür. Çözeltinin pH derecesini ayarlamak için NaOH kullanılır. Çözeltinin pH’sı 8 olduğunda çözelti 1 litreye tamamlanır. Son bir kere daha pH kontrolü yapılır. 5M NaCl Hazırlanması 292.2 gr NaCl, 700 ml distile safsu içerisinde çözülür. Son hacim 1 litreye tamamlanır. Kloroform-IAA (24:1) Hazırlanması 24 birim Kloroform’dan ve 1 birim izoamil alkol’den karıştırılarak hazırlanır. %80’lik Alkol Hazırlama 100 ml. %95’lik alkol üzerine 20.95 ml su ilave edilir.

60

%75’lik alkol hazırlama 100 ml. %95’lik alkol üzerine 29.52 ml su ilave edilir. TBE Buffer Hazırlama

108 gr Tris ve 55 gr borik asit 700 ml su içerisinde çözülür. 40 ml 0.5 M Na2EDTA (pH=8) eklenir. Toplam hacim 1 litreye tamamlanır. Agaroz jel elektroforezi için hazırlanan stok 1:10 oranında sulandırılır. DNA Ekstraksiyon Buffer Hazırlanması Khan ve ark (2009) tarafından modifiye edilmiş yönteme göre yapılan izolasyonlarda kullanılan DNA ekstraksiyon çözeltisi hazırlanışı: 1M tris-HCl 2 ml 0.5 M EDTA 1 ml 5M NaCl 8 ml CTAB 0.6 gr PVP 0.6 gr Bir tüp içerisinde yukarıdaki malzemeler karıştırılır ve son hacim 20 ml’ye tamamlanır.

3.5.1.3. Genomik DNA izolasyonu Genomik DNA izolasyonları Qiagen Kit ve Khan ve ark. (2009) tarafından modifiye edilmiş metoduna göre yapıldı. Qiagen Kit ile Genomik DNA İzolasyon Basamakları 1. Silika jel içerisinde kurutulmuş her bir örnekten 0.04 g tartılarak bir havan içerisine kondu. Örneklerin üzerine sıvı azot dökülerek toz haline getirildi ve 2 ml’lik mikrosantrifüj tüplere yerleştirildi. 2. Tüplere 400 µl Buffer AP1 ve 4 µl RNase stok çözelti eklendi ve tüpler vortekslendi. 3. Tüpler 65 0C sıcaklıkta 10 dakika bekletildi. Bu sırada tüpler 2 ya da 3 ters çevrilerek materyal iyice karıştırıldı. 4. Tüplere 130 µl Buffer AP2 eklendi ve karıştırıldıktan sonra 5 dakika buzun üzerinde bekletildi. 5. Tüpler 5 dakika 14000 rpm’de santrifüj edildi. 6. Santrifjden sonra karışım pipetle alınarak 2 ml’lik toplama tüpleri içerisindeki kolondan geçirildi ve 2 dakika 14000 rpm’de santrifüj edildi. 7. Oluşan sıvı kısım pellet düşürülmeden yeni tüplere alındı. 8. Sıvı hacminin 1.5 katı kadar Buffer AP3/E eklendi ve karıştırıldı.

61

9. Elde edilen karışımdan 650 µl alınarak 2 ml’lik toplama türleri içerisindeki kolonlardan geçirildi ve 1 dakika 8000 rpm’de santrifüj edildi. Oluşan sıvı kısım tüplerden uzaklaştırılarak işlem tekrarlandı. 10. Santrifüjden sonra oluşan sıvı kısım ve toplama tüpleri atıldı. 11. Kolonlar 2 ml’lik yeni toplama tüplerine yerleştirilerek üzerine 500 µl Buffer AW eklendi ve 1 dakika 8000 rpm’de santrifüj edildi. Sıvı kısım uzaklaştırıldı. 12. Kolonlara 500 µl Buffer AW eklendi ve kolon membranının kuruması için 2 dk 14000 rpm’de santrifüj edildi. 13. Kolonlar 1.5 ml’lik yeni mikrosantrifüj tüplerine alındı ve kolon membranı üzerine 100 µl Buffer AE eklendi. Tüpler oda sıcaklığında 5 dk bekletildikten sonra 1 dakika 8000 rpm’de santrifüj edildi. Bu aşama tekrarlandıktan sonra tüpler içerisinde DNA çözeltisi elde edildi.

CTAB Metodu ile Genomik DNA İzolasyon Basamakları (Khan ve ark. 2009 tarafından modifiye edilmiştir) 1. Örnekler havan içerisinde sıvı azot ile toz haline getirilir. 2. Toz haline getirilen örnekler santrifüj tüpüne aktarılır ve üzerine yeni hazırlanmış ekstraksiyon çözeltisinden 600 μl ilave edilir. 3. Süspansiyon hızlıca karıştırılır ve 65 °C ‘de 20 dakika bekletilir. 4. Süspansiyon oda sıcaklığında soğutulur ve kloroform:izoamil alkol ilave edilir. 5. 12.000 rpm’de 10 dakika santrifüj edilir. 6. Oluşan üst faz yeni bir tüpe ilave edilir ve -20 °C ‘de 30 dakika bekletilir. 7. 10.000 rpm’de 10 dakika santrifüj edilir. 8. Tüpün dibine toplanan pelletin düşürülmemesine dikkat edilerek tüpün içindeki sıvı dökülür. Tüpe 1 ml. % 80’lik alkol ilave edilir. 10.000 rpm’de 5 dakika santrifüj edilir. Yıkama işlemi iki kez tekrarlanır. 9. Santrifüj sonrasında alkol dökülür ve tüpler laminar kabin içinde kurumaya bırakılır. 10. Pellet 100 μl steril su içerisinde çözülür. 11. Bir gece +4 °C ‘de bekletilen örneklere RNase ilave edilir ve 37 °C ‘de 30 dakika bekletilir. 12. Örnekler derin dondurucuda saklanır.

62

3.5.1.4. DNA konsantrasyonunun ve saflığının belirlenmesi DNA konsantrasyonları ve saflıkları Nanodrop cihazı ile ölçülmüştür. Her ölçüm iki kez tekrarlanarak ortalamaları alınmıştır.

3.5.1.5. ITS primerleri ile PCR çalışmaları PCR çalışmalarında 0.2 ml’lik RNase ve DNase-free tüpler kullanıldı. Tüplere sırasıyla numara verildikten sonra 3 µl DNA ve 47 µl hazırlanmış olan PCR karışımı ilave edildi. PCR karışımı hazırlamak için RNase ve DNase-free 2 ml’lik tüpler kullanıldı. PCR karışımının hazırlanması ve dağıtılması buz üzerinde ve steril kabinde yapıldı. PCR karışımının kullanılan kimyasallar ve miktarları çizelge 3.4’te verilmiştir.

Çizelge 3.4 PCR Karışımında kullanılan bileşenler ve miktarları

PCR bileşenleri PCR bileşenlerinin miktarı (tek tüp için)

DNA (25 ng/μl) 3 μL Primer R 2 μL Primer F 2 μL Master mix buffer 25 μL

ddH2O (Steril) 17 μL Toplam hacim 50 μL

ITS Çalışması için kullanılan primerlerin sekansı şöyledir: ITS4: 5ˈ TCC TCC GCT TAT TGA TAT GC 3ˈ ITS 5m: 5ˈ GGA AGG AGA AGT CGT AAC AAG 3ˈ

ITS Çalışmalarında PCR Şartları:

94 °C 30 saniye 35

94 °C 30 saniye

döngü 50 °C 45 saniye 68 °C 1 dakika 68 °C 5 dakika 4 °C 

3.5.1.6. trnL-F primerleri ile PCR çalışmaları

PCR çalışmalarında 0.2 ml’lik RNase ve DNase-free tüpler kullanıldı. Tüplere sırasıyla numara verildikten sonra 3 µl DNA ve 47 µl hazırlanmış olan PCR karışımı ilave edildi. PCR karışımı hazırlamak için RNase ve DNase-free 2 ml’lik tüpler kullanıldı. PCR

63 karışımının hazırlanması ve dağıtılması buz üzerinde ve steril kabinde yapıldı. PCR karışımının kullanılan kimyasallar ve miktarları çizelge 3.5’te verilmiştir.

Çizelge 3.5. PCR Karışımında kullanılan bileşenler ve miktarları

PCR bileşenleri PCR bileşenlerinin miktarı (tek tüp için)

DNA (25 ng/μl) 3 μL Primer R 2 μL Primer F 2 μL Master mix buffer 25 μL

ddH2O (Steril) 17 μL Toplam hacim 50 μL trnL-F Çalışması için kullanılan primerlerin sekansı şöyledir: trnLr: 5ˈCGAAATCGGTAGACGCTACG 3ˈ trnFf: 5ˈATTTGAACTGGTGACACGAG 3ˈ trnL-F Çalışmalarında PCR Şartları:

94 °C 30 saniye 35 dön 94 °C 30 saniye

50 °C 45 saniye gü

68 °C 1 dakika 68 °C 5 dakika 4 °C 

ITS ve trnL-F Primerleri ile Çoğaltılan Örneklerin Dizi Analizi ITS ve trnL-F Primerleri ile PCR yapılan örnekler %1’lik agaroz jelde yürütüldü. Jel görüntüleme cihazı ile görüntü alındıktan sonra örnekler çift yönlü dizileme için özel bir şirkete gönderildi. Dizileme sonuçları hem Bioedit programında hem de Sequencer programında değerlendirildi. Her birey için her iki dizininde kromotogramları incelendi ve ortak diziler elde edildi (Şekil 3.3). Bu diziler kullanılarak Neighbor-Joining ve maximum parsimony yöntemi ile ağaç elde edildi.

64

Şekil 3.3. Dizilenmiş örneklerin kromotogramından bir bölüm

3.5.1.7. ISSR primerleri ile PCR çalışmaları

Bu çalışmada ön deneme olarak 24 tane ISSR primeri kullanılmıştır. Bu primerlerden en iyi polimorfizm gösterenler seçilmiştir. Primer sekanları, baz sayıları ve Tm değerleri Çizelge 3.6 verilmiştir.

Çizelge 3.6. Ön denemelerde kullanılan primer adları, baz sayıları ve Tm değerleri

Primer adı Primer dizisi Tm Baz sayısı 1 B1 5ˈ-AGA GAG AGA GAG AGA GG -3ˈ 52.8 17 2 B3 5ˈ-GAG AGA GAG AGA GAG AC-3ˈ 52.8 17 3 B5 5ˈ-ACA CAC ACA CAC ACA CC-3ˈ 52.8 17 4 B7 5ˈ-TGT GTG TGT GTG TGT GA-3ˈ 50.4 17 5 B2 5ˈ-GAG AGA GAG AGA GAG AT -3ˈ 50.4 17 6 F1 5ˈ-GAG CAA CAA CAA CAA CAA-3ˈ 49.1 18 7 F2 5ˈ-CTC GTG TGT GTG TGT GTG-3ˈ 56.7 18 8 F3 5ˈ-AGA GAG AGA GAG AGA GCG -3ˈ 56.0 18 9 F4 5ˈ-AGA GAG AGA GAG AGA GTG-3ˈ 53.7 18 10 F5 5ˈ-AGA GAG AGA GAG AGA G-3ˈ 49.2 16 11 F6 5ˈ-CCA CCA CCA CCA CCA-3ˈ 53.3 15 12 F7 5ˈ-ACA CAC ACA CAC ACA C-3ˈ 49.2 16 13 F8 5ˈ-GCC GCC GCC GCC GCC-3ˈ 67 15 14 F9 5ˈ-GAA GAA GAA GAA GAA-3ˈ 39.6 15 15 M3 5ˈ-AGC AGC AGC AGC AGC AGC C-3ˈ 63.1 19 16 M4 5ˈ-CAC ACA CAC ACA CAC ACA CAC-3ˈ 59.8 21

65

17 M5 5ˈ-GAG AGA GAG AGA GAG AGA C-3ˈ 56.7 19 18 M7 5ˈ-AGA GAG AGA GAG AGA GAG-3ˈ 56.7 18 19 M8 5ˈ-ACA CAC ACA CAC ACA CAC G-3ˈ 56.7 19 20 M9 5ˈ-ACA CAC ACA CAC ACA CCG-3ˈ 56.0 18 21 M17 5ˈ-CAG CAC ACA CAC ACA CAC A-3ˈ 56.7 19 22 M18 5ˈ-CGT CAC ACA CAC ACA CAC A-3ˈ 56.7 19 23 N2 5ˈ-GTG GTG GTG GTG GTG -3ˈ 53.3 15 24 N3 5ˈ-TCC TCC TCC TCC TCC -3ˈ 53.3 15

ISSR Çalışmalarında PCR Şartları ISSR Primerleri ile Touchdown PCR Yapıldı. PCR Şartları aşağıda verilmiştir. 95 °C 3 dk 95 °C 1 dk 70 °C 2 dk -0.5 °C 72 °C 2 dk 20 döngü 95 °C 1 dk 56 °C 1 dk 72 °C 2 dk 20 döngü 72 °C 10 dk

Agaroz Jel Elektroforezi 1. 2 gr agaroz 100 ml 1X TBE tamponu içerisine ilave edildi ve mikrodalga fırına koyuldu. 2. Mikrodalga fırından çıkarılan çözelti oda sıcaklığında biraz soğumaya bırakıldı. 3. İçerisine 0.4 μl etidyum bromid eklendi ve homojen dağılması sağlandı. 4. Hazırlanan çözelti önceden tarakları yerleştirilmiş tank içine döküldü. Tankta hava kabarcığı kalmamasına dikkat edildi. 5. Jel donduktan sonra taraklar çıkarıldı. Örnekler 6X Yükleme Boyası ile karıştırıldıktan sonra bu kuyucuklara yüklendi. 6. Jel TBE Buffer bulunan elektroforeze yerleştirildi ve 60 voltluk akım verildi. Belirli zaman aralıklarında jel görüntüleme sistemi ile görüntü alındı.

66

ISSR Primerlerinin Jel Görüntülerinin Değerlendirilmesi Agaroz jel elektroforezi sonunda elde edilen bant desenleri, polaroid film üzerinde görüntülenerek kuvvetli, tekrarlanabilir ve polimorfik olan bantlar değerlendirilmeye alındı. Taksonların karşılaştırılmasında, bantlar var (1) veya yok (0) esasına göre değerlendirildi. Genotipler arasındaki genetik uzaklıkları ifade eden dendrogram, NTSYS-pc (Numerical Taxonomy and Multivariate Analysis System, Version 2.1) programı ile gerçekleştirildi.

3.5.2. β-Amyrin 11-oxidase geni ile ilgili çalışmalar

Arazi çalışmaları sırasında RNA-Latter içerisinde ve canlı olarak getirilen örneklerden RNA İzolasyonu Yapıldı. Ayrıca bazı türlerin tohumları Selçuk Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümünde bulunan çimlendirme kabini içerisinde çimlendirildi ve saksılara aktarılarak büyümesi sağlandı. Bu türlerde canlı örnekler kullanılarak RNA izolasyonu yapıldı.

3.5.2.1. RNA izolasyonu için kullanılacak malzemelerin sterilizasyonu Çalışmamızda kullanılan tüm cam malzemeler, seramik malzemeler (havan, havan topuzu) ve pipet ucu, izolasyon tüpü, dilüsyon tüpü ve diğer tüm plastik malzemeler 121 °C’de 120 dakika süreyle steril edilmiştir. Dilüsyonların ve çözeltiler hazırlanırken DEPC’li su kullanılmıştır. DEPC Su Hazırlama DEPC’li suyun hazırlanmak için 0.1 mL DEPC 100 mL saf suya eklendi ve karıştırıldı. 12 saat 37 °C’de bekletildikten sonra otoklav yapıldı.

3.5.2.2. Trizol ve kit ile RNA izolasyonu Trizol ile RNA İzolasyonu 1. 100 mg bitki örneği sıvı azot içerisinde ezilir. Ezilen örnekler tüplere alınır. 2. Tüplerin üzerine 1 mL. trizol eklenerek vortekslenir. 3. Örnekler 3 dakika oda sıcaklığında bekletilir. 4. Her bir tüpe 200 μL kloroform eklenir. 5. Tüplerin kapakları kapatılıp iyice çalkalanır. 2-3 dakika oda sıcaklığında bekletilir. 6. 20 dakika 4 °C’de 15.000 rpm’de santrifüj edilir.

67

7. Üstteki sıvı faz yeni bir tüpe aktarılarak 500 μl izopropil alkolle karıştırılarak RNA’nın çökmesi sağlanır. 8. Oda sıcaklığında 10 dakika bekletilir. 9. 10 dakika 4 °C’de 15.000 rpm’de santrifüj edilir. 10. RNA pelletinin düşmemesine dikkat edilerek içindeki izopropil alkol uzaklaştırılır, 1 ml. %75’lik alkol ilave edilir. 11. Tüpler 5 dakika 4 °C’de 10.000 rpm’de santrifüj edilir. 12. RNA çözeltisi 5-10 dk. kurumaya bırakılır ve daha sonra 30-50 μL. steril su içinde çözülür. Kullanılıncaya kadar -80 °C’de saklanır.

Qiagen Kit ile RNA İzolasyonu Metotu: 1. Örnekler azot dolu havan içerisinde toz haline gelinceye kadar ezilir. 2. Toz haline getirilen örnekler tüpe aktarılır ve RLT+β-merkaptoethanol eklenir. Vortekslendikten sonra 56 °C’de 3 dk. bekletilir. 3. Lila renkli tüplere örnekler pipetlenir ve 13.000 rpm’de 2 dakika santrifüj edilir. 4. Tüpün içindeki süzüntüyü farklı bir tüpe aktar ve alınan süzüntünün yarısı kadar %96’lık alkol ilave edilir. 5. Bu karışım pembe tüpe aktarılır ve 10.000 rpm’de 15 saniye santrifüj edilir. 6. Eğer DNAz muamelesi yapılacaksa bu basamakta ilave edilir. 7. 700 μl RW1 eklenir. 10.000 rpm’de 15 saniye santrifüj yapılır. 8. Pembe tüpün içindeki süzüntü dökülür, kolon tekrar tüpe yerleştirilir. 9. Tüpe 500 μl RPE eklenir ve 15 sn. 10.000 rpm’de santrifüj yapılır. 10. Pembe tüpün içindeki süzüntü tekrar dökülür, kolon tekrar tüpe yerleştirilir. Tüpe 500 μl RPE eklenir ve 2 dk. 10.000 rpm’de santrifüj yapılır. 11. Kolon farklı bir tüpe yerleştirilir. 35 μL DEPC-su eklenir. 5 dakika bekletildikten sonra 10.000 rpm’de 1 dakika santrifüj yapılır. 12. Örnekler kullanılıncaya kadar -80 °C’de saklanır.

3.5.2.4. RNA örneklerinin Dnase ile muamele edilmesi İzole edilen RNA örnekleri ticari bir DNase kiti ile kitin prosedürüne uygun olarak muamele edilmiştri.

3.5.2.5. Formaldehit jel hazırlanması 200 mM 3-[N-morpholino] propanesulfonic acid (MOPS)

68

50 mM sodium acetate 10 mM EDTA pH 7.0’a NaOH ile getirilir. 1X Formaldehit Jel Running Buffer hazırlanışı 100 mL 10X FA gel Buffer 20 mL %37 (12.3 M) formaldehit 880 mL RNase-free su 5X RNA Loading Buffer hazırlanışı 16 μL bromofenol mavisi solüsyonu 80 μL 500 mM EDTA, pH 8.0 720 μL % 37 (12.3 M) formaldehit 2 mL %100 gliserol 3084 μL formaldehit 4 mL 10X FA jel buffer RNase-free su ile 10 mL tamamlanır. %1.2’lik formaldehit jel hazırlanışı 1.2 g agaroz 10 mL 10X FA gel buffer RNase free su ile 100 mL’ye tamamlanır. 3.5.2.6. cDNA sentezi cDNA sentezi RevertAid First Strand cDNA Synthesis Kit kullanılarak yapıldı.

Sentez için kit protokolü takip edildi; 5 μL total RNA, 1 μL ligonükleotit, 6 μL DEPC ile tamamlandı 5 dakika 70 °C’de inkübe edildi. 4 μL 5X tampon 1 μL ribonükleaz inhibitörü 2 μL dNTP ilave edildi. 5 dakika 37 °C’de inkübasyon yapıldı. 1 μL Reverse Transkriptaz enzimi eklendi. 60 dakika 42 °C’de ve 10 dakika 70 °C’de inkübasyon yapıldı. Örnekler -80°’de saklanmaktadır

69

3.5.2.7. cDNA ve genomik DNA amplifikasyonu Beta amyrin 11-oxidase genini çoğaltmayı amaçlayan primerler sentezletilmiştir. Primer sekansları çizelge 3.7’de verilmiştir.

Çizelge 3.7. Beta Amyrin Oxidase Bölgesinin çoğaltılmasında kullanılan primer sekansları

Primer kodu Primer sekansları Tm %GC bAo157F 5ˈ-ATT ACC CAA ATC CAG AAG AAT TTA ATC -3ˈ 60.7 29.63 bAo157R 5ˈ-TTA CGG AGG AAA TAA TGA AGA AAT ATG -3ˈ 60.7 29.63 bAo501F 5ˈ-CTT GGT TAT CCA AAA TCT ATC AAA GAG -3ˈ 62.2 33.33 bAo501R 5ˈ-CTC ATC TTT GAC TTC CAA AAG AAT ATC -3ˈ 62.2 33.33 bAo558F 5ˈ-CCA GTT TAA TGT GGT CAA TTA CGT ATC -3ˈ 63.7 37.04 bAo558R 5ˈ -AAG CAC ATG AAA CCT TTA TCA CCT TAG -3ˈ 63.7 37.04 bAo1400F 5ˈ- GAA TGG GTG GTA TTA TGA TGT AAA ACT -3ˈ 62.2 33.33 bAo1400R 5ˈ -AAG CAC ATG AAA CCT TTA TCA CCT TAG -3ˈ 63.7 37.04 bAo1450F 5ˈ -CAC TTT GTT GGT ATG CTA CAT TTT TG -3ˈ 61.6 34.62 bAo1450R 5ˈ -CTA AGC ACA TGA AAC CTT TAT CAC CT -3ˈ 63.2 38.46 bAo1468F 5ˈ -GAA GTA CAT TGG GTT TGC ATG TC -3ˈ 61.1 43.48 bAo1468R 5ˈ -AAA CCT TTA TCA CCT TAG CGA GAC AAT- 3ˈ 63.7 37.04

İzole edilen cDNA ve genomik DNA örnekleri elimizdeki primerler ile PCR yapıldı. Jel görüntülerine göre sekanslama çalışmaları için en uygun örnekler seçilerek dizilemeye gönderildi.

Elde edilen örneklerin jelde görüntülenmesi PCR ürünleri elektroforez tankında 60 voltta 1 saat süreyle yürütüldü. UV ortamında jel görüntüsü alındı. Görüntüler hem bilgisayar ortamında hem de fotoğraf kağıtlarına basıldı.

70

4. ARAŞTIRMA SONUÇLARI VE TARTIŞMA

4.1. Türkiye Glycyrrhiza cinsinin morfolojik özellikleri 4.1.1. Habit özelliği Glycyrrhiza türleri çok yıllık, otsu bitkilerdir. Glycyrrhiza glabra ve G. echinata türleri genellikle yol kenarlarında, tarla kenarlarında, nehir kenarlarında bulunur. Glycyrrhiza flavescens ve Glycyrrhiza asymmetrica türleri orman altında, maki açıklıklarında yayılış gösterir. Glycyrrhiza iconica tarla kenarında dar bir alanda yayılış gösterir. Glycyrrhiza türleri arasında Glycyrrhiza aspera türünden sonra en kısa boylu bitki G. iconica’dır. Glycyrrhiza glabra türünün boy uzunluğu yetişme ortamına göre farklılık gösterebilmektedir.

4.1.2. Rizom ve kök özelliği Glycyrrhiza cinsinde yer alan taksonlarda kök ve rizom yapısı oldukça gelişmiştir. Toprak içinde rizomları derine iner. Meyan bitkisinin kökleri 7 metreye kadar gidebilmektedir (Dinç, 1967; Özer ve ark. 1977). Gycyrrhiza glabra türünde çok kumlu topraklarda rizomlar genellikle vertikal; tınlı, milli veya biraz killi topraklarda rizomlar horizontal uzanırlar. Glycyrrhiza glabra türünde rizomun bir tomurcuğundan sadece tek bir bitki çıktığı halde Glycyrrhiza echinata türünde birden fazla tomurcuk çıkar (Oğuz 1972). Oğuz 1972’ye göre özellikle humuslu topraklarda yetişen Glycyrrhiza asymmetrica ve G. flavescens türlerinde rizomlar genellikle vertikal tarzlarda bulunurlar. Her iki türde de rizom ve kökler oldukça kalındır. Rizom kalınlığı türler arasında farklılık gösterir. Glycyrrhiza iconica rizomları diğer türlere göre daha incedir. Rizomu en çok kullanılan bitki Glycyrrhiza glabra’dır. Glycyrrhiza echinata subsp. macedonica taksonuna halk arasında acı piyam denir ve bu türün rizomu G. glabra türüne göre daha acı olduğu için meyan yapımında çok kullanılmaz.

71

Şekil 4.1. Glycyrrhiza taksonlarının rizom özellikleri. A- Glycyrrhiza echinata subsp. macedonica , B- G. glabra, C- G. flavescens subsp. antalyensis, D- G. flavescens subsp. flavescens, E- G. iconica.

72

4.1.3. Tüy özelliği Glycyrrhiza türleri arasında tüylülük varyasyon gösteren bir karakter olmasına rağmen aynı zamanda türler arasında ayırıcı bir karakter olarakta kullanılmaktadır. Bazı Glycyrrhiza taksonlarında tüy yoğunluğu ve çeşitliliği varyasyon göstermektedir. Özellikle Glycyrrhiza glabra türünde varyasyon daha çok görülmektedir. Glycyrrhiza glabra türü genellikle kısa basit tüylü ve salgı noktalı veya basit tüylü, salgı tüylü ve salgı noktalı veya basit tüylü, salgı tüylü, salgı noktalı ve küçük kısa dikenciklidir. G. aspera ve hibrit bir bitki olan Glycyrrhiza iconica küçük kısa dikencikli (prickle) olması ile diğer taksonlardan ayrılabilir. Tüy yoğunluğu en fazla olan tür Glycyrrhiza asymmetrica‘dır. Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis taksonu ise tüysüzdür.

4.1.4. Çiçek durumu özelliği Glycyrrhiza türlerinin çiçek durumu rasemözdür. Rasem linear, ovat yada globose yapıdadır. Glycyrrhiza cinsinin bazı türlerinde infloresensteki çiçek sayısı diğer türlere göre yoğundur. Ülkemizde bulunan Glycyrrhiza türleri arasında en kısa rasem Glycyrrhiza aspera türünde sonra da Glycyrrhiza echinata türünde gözlenir. En uzun rasem ise Glycyrrhiza flavescens türünde gözlenir.

4.1.5. Kaliks özelliği Ülkemizdeki Glycyrrhiza türleri arasında en kısa kaliks Glycyrrhiza echinata türünde gözlenir. Kaliks 2-4 mm uzunluğundadır. G. glabra türünde kaliks (4) 5-8 mm’dir ve G. echinata türüne göre daha uzundur. Glycyrrhiza aspera türünde kaliks tüysüzdür ya da dağınık basit ve dikenimsi, nadiren de pubescent tüylüdür, 7-12 mm uzunluğundadır. Glycyrrhiza iconica bitkisinin kaliksinde küçük kısa dikencik, salgı tüyü ve salgı noktası görülür. Glycyrrhiza iconica’nın kaliksi 6-9 mm uzunluğundadır. Tüy çeşidi bakımından G. aspera türüne benzer ancak, kaliks uzunluğu G. aspera’ya göre daha kısadır. Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis taksonunun kaliksi, G. flavescens subsp. flavescens taksonuna göre daha kısadır. Ayrıca bu takson kaliksinin tüysüz olması ile de G. flavescens subsp. flavescens taksonundan ayrılır. G. asymmetrica türünün kaliks uzunluğu 6-11 mm ve kaliks yoğun tüylüdür, kaliks üzerinde tüy uzunluğu 0.4-0.8 mm’dir.

73

4.1.6. Çiçek özelliği Ülkemizde yayılış gösteren Glycyrrhiza türlerinin çiçek özellikleri arasında bazı farklılıklar gözlenmiştir. Bu farklardan en çok dikkat çeken özellik çiçek büyüklükleri ve korolla renkleridir. Glycyrrhiza glabra, G. echinata, G. iconica, G. aspera taksonları mor, pembe korollalı iken, Glycyrrhiza asymmetrica, G. flavescens subsp. flavescens ve G. flavescens subsp. antalyensis taksonlarının korolla rengi sarıdır. Çiçek büyüklüklerine göre karşılaştırırsak Glycyrrhiza asymmetrica, G. flavescens subsp. flavescens ve G. flavescens subsp. antalyensis, G. iconica ve G. aspera taksonlarının çiçek boyları diğer taksonlara göre daha büyüktür. Glycyrrhiza taksonları içerisinde en küçük çiçek boyuna sahip takson Glycyrrhiza echinata’dır. Glycyrrhiza glabra ise çiçek özelliği bakımından en çok varyasyon gösteren taksondur. Bu türün çiçek büyüklüğü, korolla rengindeki ton farklılıkları, tüy çeşidi, tüy yoğunluğu, petal şekli yetişme ortamına göre farklılık göstermektedir.

4.1.7. Erkek organ özelliği Glycyrrhiza cinsinin birçok türünde olduğu gibi ülkemizde yayılış gösteren türlerininde stamenleri diadelfustur yani stamenler 9+1’dir. Türler arasında stamen uzunluğu ve stamenlerin serbest kısımlarının ayrıldıkları mesafe farklılık gösterir. Glycyrrhiza flavescens, G. asymmetrica türlerinde bağlı kısmın tüm stamen oranı yaklaşık 7/10 iken, G. iconica, G. aspera, G. glabra ve G. echinata taksonlarında bağlı kısım tüm stamenin uzunluğunun yarısından daha azdır.

4.1.8. Dişi organ özelliği Glycyrrhiza iconica, G. aspera, G. flavescens subsp. flavescens, G. flavescens subsp. antalyensis taksonlarının ovaryumu tüysüzdür. G. asymmetrica, G. echinata subsp. echinata, G. echinata subsp. macedonica taksonlarının ovaryumu tüylüdür. G. glabra türünde ise ovaryum tüylü ya da tüysüz özellik gösterebilir.

4.1.9. Meyve özelliği Ülkemizde yayılış gösteren Glycyrrhiza türleri meyve özelliği bakımından da farklılık gösterir. Glycyrrhiza aspera türünün meyveleri silindirikal-linear özelliktedir. Glycyrrhiza asymmetrica, Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens, Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis taksonları meyve büyüklükleri bakımından birbirine

74 benzer. Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens, Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis taksonlarının meyveleri tüysüzdür. Glycyrrhiza asymmetrica taksonunun meyveleri ise yoğun tüylüdür. Glycyrrhiza echinata türünün meyveleri üzerinde ekinat çıkıntılar bulunur. Bu ekinat çıkıntılar meyvenin bütün yüzeyinde olabildiği gibi sadece meyvenin yarısına kadar da olabilmektedir. Meyve özelliği bakımından da en çok varyasyon gösteren tür G. glabra ’dır. Glycyrrhiza glabra türü Türkiye Florasında iki varyeteye ayrılır. Glycyrrhiza glabra var. glabra ve G. glabra var. glandulifera taksonları meyvedeki tüy durumuna göre ayrılır. Ancak yapılan arazi çalışmalarında bu türün meyve tüyü karakterinin oldukça varyasyonlu olduğu gözlenmiştir. Bazı populasyonlarda aynı bitki üzerinde tüylü ve tüysüz meyvelere rastlanmıştır. Bu nedenle Glycyrrhiza glabra var. glandulifera taksonu G. glabra türünün sinonimi olarak değerlendirilmiştir.

4.1.10. Tohum özelliği Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens, G. flavescens subsp. antalyensis, G. asymmetrica taksonlarının tohumları diğer taksonların tohumlarına göre daha büyüktür.

75

4.2. Glycyrrhiza cinsinin yer aldığı sistematik kategoriler

Alem (Kingdom): Plantae Altalem (Subkingdom): Tracheobionta Üstbölüm (Superdivision): Spermatophyta Bölüm (Division): Magnoliophyta Sınıf (Class): Magnoliopsida Altsınıf (Subclass): Rosidae Takım (Order): Fabales Aile (Family): Fabaceae Alt Aile (Supfamily): Papilionoideae Tribus: Galegeae (Polhill 1981’e göre) Alttribus: Glycyrrhizinae Genus: Glycyrrhiza

4.3. Glycyrrhizinae Rydb. Alt tribusunun Özellikleri Bazı tüyleri glandular-peltat ya da glandular-kapitat, yapraklar pulvinat, spiral düzenlenmiş, kaliks tüpsü, üst loblar çoğu zaman yukarıda birleşir, petal sarı, beyaz, pembe, stamenler diadelfus, anterler hafifçe dimorfik, tekalar tepede birleşik, ovüller üst üste gelmeyen, tek sıralı, meyve düz veya kıvrık, şişkin veya yassılaşmış, salgı tüylü, sivri çıkıntılı, tüylü veya tüysüz, açılan veya açılmayan (Polhill & Raven, 1981).

4.4. Glycyrrhiza cinsinin genel özellikleri

Glycyrrhiza L., Sp. Pl. 2: 741 (1753). Sinonim: Clidanthera R.Br. Expedition into Central Australia 2: 73 (1849); Liquiritia Medik., Vorles. Churpfälz. Phys.-Öcon. Ges. 2: 367 (1787); Glycyrrhizopsis Boiss., Diagn. Pl. Orient. Ser. 2, 5: 82 (1856); Meristotropis Fisch. & C.A.Mey. Index Seminum, 9: 95 (1843). Tip: Glycyrrhiza echinata L. Literatür: Linne, Species Plantarum 741 (1753); Linne, Genera Plantarum 5: 330 (1754); Pallas, Reise durch verschiedene Provinzen des russischen Reichs 1: 498 (1771); Linne, Supplementum Plantarum Systematis Vegetabilium 330 (1781); Waldstein & Kitaibel, Plantarum Rariorum Hungariæ 1: 20 (1802); Fischer ex Candolle,

76

Prodromus Systematis Natüralis Regni vegetabilis 2: 248 (1825); Königliche, Flora oder allgemeine botanische zeitung 14 (1): 209 (1831); Fischer & Meyer, Index Seminum quae hortus Botanicus Imperiales Petropolitanus 1: 29 (1835); Barton & Castle, The British Flora Medica 2: 92 (1838); Torrey & Gray, Flora of North America 1: 296 (1838); Boiss., Diagnoses Plantarum Orientalum Novarum 1(6): 33 (1846); Boissier, Diagnoses Plantarum Novarum Præsertim Orientalium 2(2): 22 (1856); Bentham & Müeller, Flora Australiensis 2: 225 (1864); Kanitz, Plantas Romaniæ 33 (1879); Boiss., Flora Orientalis 2: 202 (1872); Battandier & Trabut, Flora de L’Algerie 1: 264 (1888); Reiche, Flora of Chile 2: 113 (1898); Hand.-Mazz. Ann. Naturh. Mus. Wien 27: 79 (1910); Britton & Brown, Illustrated Flora of the Northern United States, Canada and the British Possesions 2: 391 (1913); Howchin, Transactions and Proceeding of the Royal Society of South Australia 43: 357 (1919); Fiori & Paoletti, Flora Italiana 255 (1921); Post, Flora of Syria, Palestine, and Sinai 277 (1934); Abrams, Illustrated Flora of the Pasific States 2: 613 (1944); Komarov, Flora of the U.S.S.R. 13: 176 (1972); Clokey, Flora of the Charleston Mountains, Clark County, Nevada 127 (1951); Montasir & Hassib, Illustrated Manuel Flora of Egypt 1: 181 (1956); Rechinger, Flora of Lowland Iraq 370 (1964); Tutin ve ark., Flora Europaea 2: 127 (1968); Davis, Flora of Turkey 3: 260 (1970); Ponert, in Feddes Repertorium 83: 633 (1973); Townsend & Guest, Flora of Iraq 3: 23 (1974); Meikle, Flora of Cyprus 1: 505 (1977); Rechinger, Flora Iranica, Papilionaceae II (1984); Bao & Larsen, Flora of China 10: 509 (2010).

Çok yıllık otsu ve yarıçalımsı. Kök ve rizomlar iyi gelişmiş. Gövde dik, çok dallı. Yapraklar imparipinnat, nadiren ternat (3)5-17 yaprakçıklı, stipul 2, serbest, dar, zarımsı, dökülücü veya kalıcı; yaprakçıklar düz ya da testere dişli, genellikle salgı noktalı, bazen yapışkan ve reçineli; çiçek durumu yaprak koltuğunda rasem veya başak, genellikle yoğun ve çok çiçekli, saplı veya sapsız; brakte dar, zarsı ve dökülücü; kaliks tubular veya çan şeklinde, kaliks dişleri eşit değil, 2 üst diş (adaxial) diğerlerinden kısa; korolla beyaz, sarı, pembe veya pembe-kırmızı, standart dik, dar ters yumurtamsı veya dikdörtgensi, kısa klavlı, kanatlar dar dikdörtgensi, sivri veya hafif sivri; kayıkçık kanattan daha dar, sivri veya obtus; stamen 10, ya veksillar stamen serbest (diadelfus) ya da bütün stamenler birleşik (monodelfus); anter 2-tekalı ve uca doğru birleşir, eşit değil; ovaryum sapsız, 2- çok ovüllü, stilus ipliksi veya kısmen kalınlaşmış, stigma terminal. Meyve yumurtamsı, dikdörtgensi veya seritsi, nadiren moniliform, tüysüz,

77 salgı tüylü, murikat, ekinat, açılır ya da açılmaz; tohumlar böbreksi, yuvarlağımsı, strofiolsuz (eksiz).

4.5. Türkiye Glycyrrhiza cinsinin infragenerik sınıflandırılması

Altcins: Glycyrrhiza Gövde düz, yaprakları mızrak şeklinde veya eliptik, tabanda kama şeklinde, çiçekler 5- 13 mm; bakla 1-2(3) tohumlu, eliptik ve ya oval, akuminat, ekinat, nadiren salgı tüylü. Seksiyon Glycyrrhiza Yapraklar mızrak şeklinde ya da eliptik, çiçekler 5-13 mm, meyve 1-2 tohumlu, eliptik, kısa saplı, ekinat

Bu seksiyonda yer alan tür; Glycyrrhiza echinata L.

Altcins: Euliquiritia Fisch. et C.A.Mey., Index Sem. Horti Petropol. 8:62 (1841). Kökleri ve rizomları tatlı, gövde genellikle tek, dik, kavisli veya yükselici, yapraklar mızrak şelinde, eliptik, yumurta şeklinde ya da dikdörtgen-oval, taban yuvarlak. Çiçek 8-22 mm, meyve 2-9 tohumlu, doğrusal, düz ya da şişkin, boğumlu, tüysüz ya da tüylü. Lektotip: Glycyrrhiza glabra L.

Seksiyon Glabrae Grankina Новости Систематики Высших Растений, 89-108 (2008).

Gövde dik, yaprak lanseolat, eliptik ya da elongat-ovat. Çiçekler 8-12 mm, meyve 2-9 tohumlu, tüysüz yada pubescent Tip: Glycyrrhiza glabra L.

Bu seksiyonda yer alan tür; Glycyrrhiza glabra

78

Seksiyon Arthrocarpaea (Fisch. & C.A.Mey.) Grankina, Новости систематики высших растений, 89-108 (2008). Yapraklar 3-4 yaprakçıklı, yumurtamsı yada ters yumurtamsı, kenarları sert ve keskin, uç kısmı yuvarlak veya düz, çiçekler 12-18 mm, legum 3-9 tohum, monoliform, oraksı.

Bu seksiyonda yer alan tür; Glycyrrhiza aspera Glycyrrhiza iconica

Altcins: Glycyrrhizopsis (Boiss.) A.Duran & Ö.Çetin subgenus nov. Gövde yükselici ya da dik, tüysüz ya da yoğun tüylü, zig-zag şeklinde, 30-100 cm; çiçek 0.8-2 cm, kaliks tüylü ya da tüysüz, korolla sarı; meyve genişliği 8-16 mm, meyve tüylü ya da tüysüz; tohumlar 6-8 mm. Tip: Glycyrrhiza flavescens Boiss.

Seksiyon Glycyrrhizopsis Boiss. Tip: Glycyrrhiza flavescens Boiss. Bu seksiyonda yer alan türler; Glycyrrhiza flavescens Boiss. subsp. flavescens Glycyrrhiza flavescens Boiss. subsp. antalyensis Sümbül, Tufan, O.D.Düșen & Göktürk, Glycyrrhiza asymmetrica Hub.-Mor.

4.6. Türkiye Glycyrrhiza taksonlarının listesi Cins: Glycyrrhiza 1- Altcins: Glycyrrhiza A- Seksiyon Glycyrrhiza Glycyrrhiza echinata 2- Altcins: Euliquiritia A- Seksiyon Glabrae Glycyrrhiza glabra B- Seksiyon Arthrocarpaea Glycyrrhiza aspera Glycyrrhiza iconica

79

3- Altcins: Glycyrrhizopsis A- Seksiyon Glycyrrhizopsis Glycyrrhiza flavescens Glycyrrhiza asymmetrica

4.7. Türkiye Glycyrrhiza cinsinin tür teşhis anahtarı

1. Korolla sarı, meyve genişliği 8-16 mm 2. Gövde yoğun tüylü, meyve yoğun salgı ve basit tüylü…….5.G. asymmetrica 2. Gövde tüysüz, nadiren çok seyrek tüylü, meyve tüysüz……6.G. flavescens 1. Koralla pembe, mor, lila, meyve genişliği 2-8 mm 2. Gövde 10-40 cm, kısa dikencikli (prickle); yaprak 2-4 (5) çift yaprakçıklı 3. Rasem 2-5 (-6) cm, korolla 13-15 mm…………...………..…..2. G. aspera 3. Rasem 6-21 cm, korolla 15-18 mm……………………...…3. G. iconica 2.Gövde 30-180 cm, dikenciksiz; yaprak 4-7 çift yaprakçıklı 4. Gövde dik, rasem linear-lanseolat, gevşek, veksillum 9-10 mm, meyve tüysüz veya salgı tüylü……………………………..…………1. G. glabra 4. Gövde dik ya da sürünücü, rasem yoğun globose veya yumurtamsı- dikdörtgensi; veksillum 5-9 mm, meyve ekinat…………….4. G. echinata

80

4.8. Glycyrrhiza cinsine ait taksonların morfolojik, sitolojik ve palinolojik özellikleri Altcins: Euliquiritia Fisch. et C.A.Mey., Index Sem. Horti Petropol. 8: 62 (1841).

Kökleri ve rizomları tatlı, gövde genellikle tek, dik, kavisli veya yükselici, yapraklar mızrak şelinde, eliptik, yumurta şeklinde ya da dikdörtgen-oval, taban yuvarlak. Çiçek 8-22 mm, meyve 2-9 tohumlu, doğrusal, düz ya da şişkin, boğumlu, tüysüz ya da tüylü.

Seksiyon Glabrae Grankina Новости систематики высших растений, 89-108 (2008).

Gövde dik, yaprak lanseolat, eliptik ya da elongat-ovat. Çiçekler 8-12 mm, meyve 2-9 tohumlu, tüysüz yada pubescent.

4.8.1. Glycyrrhiza glabra L., Sp. Pl. 2: 742 (1753).

Tip: Sweden, Uppsala, L. 916/3 (Hb. Linn. Foto!) Sinonim: =Glycyrrhiza alalensis X.Y.Li, Bull. Bot. Res., Harbin 13(1): 24 (1993) (isotip K!); =Glycyrrhiza glabra L. var. caduca X.Y.Li, Bull. Bot. Res., Harbin 9(1): 31-32 (1989); =Glycyrrhiza glabra L. var. glandulosa X.Y.Li, Bull. Bot. Res., Harbin 9(1): 32 (1989); =Glycyrrhiza glabra L. var. laxifoliolata X.Y.Li, Bull. Bot. Res., Harbin 9(1): 32 (1989); =Glycyrrhiza brachycarpa Boiss., Diagn. Pl. Orient., ser. 1, 1(2): 28-32 (1843); =Glycyrrhiza glandulifera Waldst. & Kit., Descr. Icon. Pl. Hung. i. 20. t. 21 (1802); =Glycyrrhiza glabra L. var. glandulifera (Waldst. & Kit.) Regel & Herder, Enum. Pl. Semen. (1866); =Glycyrrhiza glabra L. var. glandulifera (Waldst. & Kit.) Boiss., Fl. Orient. 2: 202 (1872); =Glycyrrhiza glabra L. subsp. glandulifera (Waldst. & Kit.) Ponert, Feddes Repert. 83(9-10): 633 (1973); =Liquiritia officinarum Medik., Vorles. Churpfälz. Phys.-Öcon. Ges. 2: 367 (1787); =Glycyrrhiza violacea Boiss. & Noe, Diagn. Pl. Orient. 2: 23 (1856); =Glycyrrhiza glabra var. violacea (Boiss. & Noe) Boiss. =Glycyrrhiza glabra var. typica L.; =Glycyrrhiza hirsuta L. Sp. Pl. 2: 742 (1753); =Glycyrrhiza pallida Boiss. & Noe, Diagn. Pl. Orient. Ser. 2, 22 (1856). Literatür: Waldstein & Kitaibel, Plantarum Rariorum Hungariæ 1: 20 (1802); Barton & Castle, The British Flora Medica 2: 92 (1838); Boissier, Diagnoses Plantarum Novarum Præsertim Orientalium 2(5): 81 (1856); Boissier, Diagnoses Plantarum

81

Novarum Præsertim Orientalium 2(2): 22 (1856); Boissier, Flora Orientalis 2: 202 (1872); Kanitz, Plantas Romaniæ 33 (1879); Fiori & Paoletti, Flora Italiana 255 (1921); Post, Flora of Syria, Palestine, and Sinai 277 (1934); Montasir & Hassib, Illustrated Manuel Flora of Egypt 1: 181 (1956); Tutin ve ark, Flora Europaea 2: 127 (1968); Zohary, Flora Palaestina 2: 84 (1987); Townsend & Guest, Flora of Iraq 3: 23 (1974); Meikle, Flora of Cyprus 1: 505 (1977); Rechinger, Flora Iranica, Papilionaceae II (1984); Bao & Larsen, Flora of China 10: 509 (2010).

Şekil 4.2 - 4.18

Betim: Çok yıllık, otsu. Kök derinde, rizomlu. Gövde genellikle çiçeklenme bölgesinde dallanmış, nadiren dalsız, 30-120 (-160) cm uzunluğunda, tabanda 4-10 mm çapında, dik, kuvvetli (robust), düz veya hafif çizgili, genellikle kısa basit tüylü ve salgı noktalı veya basit tüylü, salgı tüylü ve salgı noktalı veya nadiren basit ve salgı tüylü, salgı noktalı ve küçük kısa dikencikli. Stipul erken dönemde dökülücü, şeritsi-mızraksı, basit tüylü ve salgı noktalı, 2 x 5 mm. Yapraklar imparipinnat, 5-20 x 4-11 cm, saplı, yaprak sapı 2-5 cm, basit tüylü ve salgı noktalı; rakis 10-17 cm. Yaprakçıklar (3-)4-6(-8) çift, 1.8-8 x 0.7-2.5 cm (yaprakçık sapı dahil), dar yumurtamsı-mızraksı, dikdörtgensi- eliptik, kenarı düz, uç kısmı mukronat veya retus, nadiren sivri, alt ve üst yüzey salgı noktalı, alt yüzey damarları ve kenarları basit tüylü; yaprakçık sapı 2-4 mm, basit tüylü ve salgı noktalı. Çiçek durumu yaprak koltuğunda uzamış, gevşek rasem; rasem birlikte bulunduğu yapraktan kısa, eşit veya uzun, pedunkul koltukta tek, nadiren çift, dik- yayık. Pedunkul (1.5)3-5(-7) cm uzunluğunda, yoğun basit tüylü veya basit tüylü ve salgı noktalı veya yoğun salgı noktalı ve nadiren kısa basit tüylü, rasem çok çiçekli, (5)8-18 cm uzunluğunda (pedunkul dahil), 1-2.5 cm genişliğinde. Brakte 2-5 x 0.6-1 mm, mızraksı, akuminat, bazen kayıkçık şeklinde, basit tüylü ve salgı noktalı. Çiçek boyu 8-15 mm, çiçek sapı c. 1 mm, tüy durumu pedunkul gibi. Kaliks tüpsü, kampanulat, dişler linear veya şeritsi-mızraksı, (4)5-8 mm, basit tüylü, salgı tüylü ve salgı noktalı, iki dudaklı, beş dişli, üst dudak iki dişli ve alt dudak dişlerinin yarısı kadar, dişler c. 1.7 mm; alt dudak üç dişli, dişler 2.5-4.5 mm. Korolla pembemsi-mor. Bayrakçık 9-10 x 3-5 mm, eliptik, dikdörtgensi, yumurta, bazen ters yumurtamsı, uç sivri, obtus, bazen bayrakçık klava doğru belirgin daralır ve klav genellikle 1.5 mm’den kısa. Kanat 7-10 x 0.8-1.5 mm; limb dikdörtgensi-dar eliptik, hafif oraksı (falkat), obtus veya sivri, tabanda belirgin veya belirsiz aurikulat; klav 2-3 x 0.1-0.3 mm. Kayıkçık 6-9

82 x 1.4-1.8 mm, dikdörtgensi-eliptik, aniden yukarı kıvrılır, bazen uç hafif gagalı, ± sivri; tabanda genellikle kısa aurikulat; klav 2-3 x 0.18-0.2 mm. Stamenler 5-7 mm uzunluğunda, veksillar stamen hariç diğerleri yaklaşık 2.5 mm’den sonra ayrılır, veksillar stamen 3-4.5 mm, anterler basifiks, dikdörtgensi, genellikle eşit değil ve c. 0.5 mm. Pistil 5-8 x 0.4-0.8 mm, stilus 0.4-4.8 x 0.17-0.2 cm, ovaryum dikdörtgensi-şeritsi, üstten basık, tüylü veya tüysüz. Meyve 2-4 cm uzunluğunda (sapı dahil), 3-5 mm genişliğinde, dikdörtgensi, tüylü veya tüysüz, 1-8 tohumlu, tepe kısa dikenimsi. Tohum 2-3 mm, tüysüz.

Çiçeklenme zamanı: Haziran-Temmuz Kromozom sayısı: 2n=16 Yetişme ortamı: yol kenarı, tarla ve tarla kenarları, ırmak ve dere kenarları, nemli yerler, terkedilmiş alanlar Ekolojisi: Özel bir habitat tercihi yoktur, geniş hoşgörülü. Özellikle yol kenarı, tarla ve tarla kenarları, ırmak ve dere kenarları, nemli yerler, terkedilmiş alanları daha çok tercih eder. Hayat formu: Hemikriptofit Yetişme yükseltisi: 10- 2000 m. Tehlike kategorisi: LC (en az endişe verici) Endemizm durumu ve yayılışı: Endemik değil, geniş yayılışlı Fitocoğrafik bölge: Kozmopolit Türkçe adları: Meyan, Piyan, Payam, Tatlı meyan, Biyan

Yorum: Glycyrrhiza glabra türü bu cins içerisinde ekonomik değeri yüksek olan türlerden biridir. Özellikle toprak altı kısımları kullanılan bu bitkinin içerdiği kimyasal bileşiklerin birçok sanayi alanında kullanılması bu türün önemini daha da arttırmaktadır. Ülkemizde de geçmiş dönemlerde bilinçsizce sökülmüş ve aracı firmalar vasıtasıyla yurtdışına satılmıştır. Meyan şerbeti yapımında kullanılan tür Glycyrrhiza glabra türüdür. Halk arasında bu türe tatlı kök, tatlı meyan ismi verilmektedir. Glycyrrhiza glabra türü dünyada olduğu gibi ülkemizde de geniş yayılışlı türlerden biridir.

Glycyrrhiza glabra türü Türkiye Florasında, G. glabra var. glabra ve G. glabra var. glandulifera olmak üzere iki varyete ile temsil edilir. Ancak bu iki varyetenin taksonomik kategorileri birçok kez değiştirilmiştir.

83

G. glabra türü Linnaeus tarafından 1753 yılında ‘Species Plantarum’ adlı eserde yayınlanmıştır. 1800 yılında G. glandulifera ayrı bir tür olarak yayınlanmıştır. Boissier, Flora Orientalis’te (1872) G. pallida, G. violacea ve G. glandulifera türlerini G. glabra türünün alttürü olarak değerlendirmiştir. Ayrıca ülkemizde Glycyrrhiza glabra var. glandulifera örnekleri meyve tüy özelliğine göre form-a ve form-b olarak değerlendirilmiştir (Tanker & Özkal, 1978). Rus Florasında, Glycyrrhiza glandulifera türü G. glabra türüne sinonim yapılmıştır (Komarov, 1972). 1973 yılında yapılan bir çalışmada ise G. glandulifera türünün taksonomik kategorisi yine alttür olarak değiştirilmiştir (Ponert, 1973). Grankina (2008) tarafından yapılan çalışmada G. glandulifera tekrar tür kategorisinde değerlendirilmiştir. Çin Florasında ise Glycyrrhiza glandulifera türü G. glabra türüne sinonim yapılmıştır (Bao ve Larsen, 2010).

Glycyrrhiza glabra türünün geniş yayılışlı olması sebebiyle populasyonları arasında bazı geçişli karakterlerin bulunduğu görülmektedir. Bu türün ülkemizin farklı bölgelerinden toplanan örnekleri üzerine yapılan incelemelerde bazı farklılıklar görülmüştür. Ege Bölgesinden toplanan örneklerde bitkinin boyu 2 m’ye yaklaşırken, İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinden toplanan örneklerin boyları 30 cm’ye kadar düşmektedir. Yaprak ve yaprakçık özellikleri de boy uzunluğu ile paralel olarak değişmektedir. Yapılan incelemelerde gövde tüy durumunun ve tüy yoğunluğunun da değiştiği görülmektedir. Güneydoğu Anadolu Bölgesinden toplanan bir örnekte (toplayıcı no: A.Duran 8631) gövde üzerinde ülkemizde sadece Glycyrrhiza aspera ve G. iconica’da bulunan küçük kısa dikenciklerin (prickles) bulunduğu görülmüştür. Ayrıca meyve tüy yoğunluğu ve çeşidinde de farklılıklar görülmektedir. Arazi çalışmalarında yapılan gözlemlerde bazı lokalitelerden toplanan örneklerin meyveleri yoğun saplı salgı tüylü (M.Çelik 142), bazı lokalitelerden toplanan örneklerin meyvelerinin salgı tüyü yoğunluğu daha az (Ö.Çetin 1064, A.Duran & M.Çelik), bazı lokalitelerden toplanan örneklerin meyveleri sadece salgı noktalı, bazı lokalitelerden toplanan örneklerin meyvelerinin bütünüyle tüysüz (toplayıcı no: Ö.Çetin 1037 & A.Duran) olduğu ve bazı lokalitelerdeki örneklerde hem salgı tüylü hem tüysüz meyveli örneklerin (toplayıcı no: A.Duran 9443, Ö. Çetin & M.Çelik) yayılış gösterdiği görülmüştür. Ayrıca Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki örneklerde aynı bitki üzerinde (toplayıcı no: Ö.Çetin 1105, A.Duran & M.Çelik) hem salgı tüylü meyvelerin hem de tüysüz meyvelerin birlikte bulunduğu görülmüştür. Yani meyve tüy özelliği aynı

84 populasyondaki bireyler arasında geçişli olabildiği gibi aynı bitki üzerinde de geçişli olabilmektedir. Yapılan moleküler çalışmalarda da bu örneklerin farklı olmadığı görülmüştür. Bu nedenle Glycyrrhiza glabra var. glandulifera taksonu bu çalışmada sinonim olarak değerlendirilmiştir.

85

Şekil 4.2. Glycyrrhiza glabra türünün tip örneği (Herb. Linn.)

86

Şekil 4.3. Glycyrrhiza glabra türünün iki farklı lokaliteden habitatı. a- Şanlıurfa, b- Manisa

87

Şekil 4.4. Glycyrrhiza glabra türünün çiçeklenme bölgesi ve çiçeği

88

Şekil 4.5. Glycyrrhiza glabra meyve ve tüy durumu (Bu örnekte hem tüysüz hemde salgı tüylü meyveler birlikte bulunmaktadır).

89

Şekil 4.6. Glycyrrhiza glabra meyve ve tüy durumu (Yoğun salgı tüylü meyveler).

90

Şekil 4.7. Glycyrrhiza glabra türünün çiçeklenme durumu ve çiçek özelliği

91

Şekil 4.8. Glycyrrhiza glabra türünün ülkemizde yayılış gösterdiği alanlar

Yayılış gösterdiği diğer alanlar: Rusya, Çin, Afganistan, Gürcistan, Irak, İran, Kazakistan, Kırgızistan, Moğolistan, Azerbaycan, Hindistan, Maldivler, Sardunya, Sicilya, Tacikistan, Türkmenistan, Özbekistan, Pakistan, Lübnan, Suriye, Filistin, Ermenistan, Ukrayna, Bulgaristan, Arnavutluk, Avusturya, Girit, Çek Cumhuriyeti, Eski Yugoslavya, Fransa, Macaristan, İtalya, Moldova, Portekiz, Romanya, İsrail, Ürdün, İspanya, Kıbrıs, Avustralya, Amerika

Şekil 4.9. Glycyrrhiza glabra türünün dünya üzerinde yayılışı

92

Arazi çalışmalarında topladığımız örnekler B1 Manisa: Saruhanlı, Koldere köyü, 124 m, 15.06.2012, 38º39'361''K, 027º38'172''D, Ö.Çetin 1064, A.Duran & M.Çelik. B2 Manisa: Beylikli köyü, bahçe kenarı, 177 m, 14.06.2012, 38º28'699''K, 28º15'801''D, Ö.Çetin 1062, A.Duran & M.Çelik; Mevlütlü köyü, 15.06.2012, Ö.Çetin 1068, A.Duran & M.Çelik. B4 Ankara: Polatlı-Haymana arası, 23.06.2012, Ö.Çetin 1074-B & A.Duran; Polatlı- Haymana arası, 23.06.2012, Ö.Çetin 1075 & A.Duran. B5 Kırşehir: Kocabey köyü, Kızılırmak kenarı, 853 m, 14.08.2012, açık yerler, A.Duran 9528. C1 İzmir: Selçuk, Pamucak plajı, 10m, 15.06.2012, 37º56'659''K, 027º16'664''D, Ö.Çetin 1063, A.Duran & M.Çelik; Muğla: Kuşadası, 15.06.2012, Ö.Çetin 1065, A.Duran & M.Çelik; Milas-Yatağan arası, 444 m, 37º18'783''K, 028º04'523''D, 15.06.2012, Ö.Çetin 1069, A.Duran & M.Çelik; Aydın: Söke-Davutlar yol ayrımı, Ağaçlı köyü, 84 m, 15.06.2012, 37º45'624''K, 027º22'582''D, Ö.Çetin 1067, A.Duran & M.Çelik. C2 Denizli: Pamukkale-Denizli yolu, yol kenarı, 24.06.2010, Ö.Çetin 1027 & A. Duran. C6 Kahramanmaraş: Kahramanmaraş-Türkoğlu arası, Aksu köprüsüne varmadan, 448 m, yol kenarı, 20.05.2011, 37º29'38''K, 36º53'42''D, Ö.Çetin 1036 & A.Duran; Gavlaklı köyü, 20.05.2011, tarla kenarı, Ö.Çetin 1037 & A.Duran; Kahramanmaraş-Türkoğlu arası, Aksu köprüsüne varmadan, 448 m, 20.05.2011, yol kenarı, 37º29'38''K, 36º53'42''D, Ö.Çetin 1047-B C6 Gaziantep: Nizip, Nizip’e 7 km kala, 14.07.2012, Ö.Çetin 1105, A.Duran & M.Çelik; Gaziantep-Kilis yolu, Gaziantep’e 29 km kala, 14.07.2012, 36º54'50''K, 37º27'44''D, Ö.Çetin 1107, A.Duran & M.Çelik; Gaziantep-Kilis yolu, Gaziantep girişi, 14.07.2012, Ö.Çetin 1108, A.Duran & M.Çelik. C6 Şanlıurfa: Birecik-Antep arası, 637 m, 14.07.2012, 37º05'083''K, 38º27'711''D, Ö.Çetin 1102, A.Duran & M.Çelik; Birecik-Nizip arası, 403 m, 14.07.2012, 31º01'31''K, 37º55'33''D, Ö.Çetin 1104, A.Duran & M.Çelik; Birecik-Nizip arası, Birecik çıkışı, 385 m, 14.07.2012, 37º02'42''K, 37º56'23''D, Ö.Çetin 1106, A.Duran & M.Çelik. C7 Şanlıurfa: Şanlıurfa- Gaziantep arası, otoban kenarı, 30.05.2012, Ö.Çetin 1050 & A.Duran; Şanlıurfa-Suruç arası, 02.06.2012, 37º03'16''K, 38º28'52''D, Ö.Çetin 1052 & A.Duran; Bozova, Özgören köyü, Kangörmez mezrası, 411 m, 37º26'47''K, 38º11'49''D,

93

Ö.Çetin 1053 & A.Duran; Şanlıurfa - Suruç arası, Suruç’a varmadan 12. km, 01.06.2012, Ö.Çetin 1055 & A.Duran; Birecik- Nizip yolu, 465 m, 37º00'43''K, 37º51'42''D, 02.06.2012, Ö.Çetin 1056 & A.Duran; Birecik, Birecik-Baraj yolu, 10 km, 350 m, 02.06.2012, Ö.Çetin 1057 & A.Duran; Şanlıurfa-Suruç yolu, 648 m, 37º06'603''K, 38º49'934''D, 14.07.2012, Ö.Çetin 1100, A.Duran & M.Çelik; Şanlıurfa- Suruç çevre yolu, Şanlıurfa yol ayrımı, 37º03'942''K, 38º39'977''D, 535 m, 14.07.2012, Ö.Çetin 1101, A.Duran & M.Çelik; Suruç-Birecik arası, 760 m, 14.07.2012, 37º052'11''K, 38º20'897''D, Ö.Çetin 1103, A.Duran & M.Çelik; Şanlıurfa-Mardin yolu, 20. km, 480 m, 13.07.2012, yol kenarı, 37º16'198''K, 39º01'963''D, A.Duran 9435, Ö.Çetin & M.Çelik; Bozova, Killik köyü, Fırat kenarı, 388 m, 13.07.2012, ırmak kenarı, A.Duran 9443, Ö. Çetin & M.Çelik; Bozova, Killik-Özgören köyleri arası, Fırat kenarı, 388 m, 13.07.2012, yol kenarı, 37º40'902''K, 38º17'428''D, A.Duran 9438, Ö.Çetin M.Çelik. C7 Adıyaman: Adıyaman-Şanlıurfa, 515 m, yol kenarı, 13.07.2012, 37º42'990''K, 38º37'569''D, A. Duran 9436, Ö.Çetin & M.Çelik; Adıyaman-Şanlıurfa arası, Bozova’ya 23 km kala, 492 m, 13.07.2012, yol kenarı, 37º46'105''K, 38º32'272''D, A.Duran 9437, Ö.Çetin & M.Çelik.

94

İncelenen diğer örneklerin lokalite kayıtları:

A1(E) Tekirdağ: Mürefte, 23.08.1992, E.Akalın s.n. (ISTE).

A3 Bilecik: Pamukova-Osmaneli arası, Osmaneli’ne 4 km, yol kenarı, 01.06.1974, A.Baytop s.n. (ISTE); Sakarya: Sakarya/Bilecik, 24.07.1974, A.Baytop s.n. (ISTE).

A4 Ankara: Ankara-Çankırı, Çankırı’ya 5 km kala, tren yolu kenarı, 24.07.1993, M.Coşkun s.n. (AEF); Elmadağ’ın 5 km doğusu, vadi, nemli yerler, ca. 800-850 m, 14.06.1993, Z.Aytaç 5833 & M.Ekici (GAZI); Çankırı: Kalecik-Çankırı yolu, Çankırı’ya 10 km kala, 650-700 m, jipsli topraklar, 09.09.1992, Aytaç 5603, Adıgüzel & A.Dönmez (GAZI); Kırıkkale: Delice, Gözükızıllı köyü çevresi, kalker yerler, 710 m, 03.06.1990, A.Dönmez 2371 & A.Güner (W); Karakeçili, Sulubük köyü, Alım pınarı mevkii, 25.06.1994, M.Koç s.n. (AEF); Delice, Tokuş dağı etekleri, 1000 m, 05.08.1990, A.Dönmez 2758 (HUB).

A5 Amasya: Amasya-Suluova arası, yol kenarları, 500 m, 11.07.1953, M.Koyuncu 10455 & N.- M.Tanker, M.Coşkun (AEF); Direkli köyü, Kurtpınarı mevkii, ca. 1000 m, eğimli yerler, 02.08.1987, S.Peker 1674 (GAZI); Suluova, Boğazköy, 450 m, 05.06.1974, A.Baytop & Y.Doğantan s.n. (ISTE); Çorum: Kargı-Beygircioğlu köyleri, pirinç tarlaları arası, ca. 350 m, 30.05.1976, M.Kılınç 6255 (ANK); Sungurlu, 10.06.1968, G.Oğuz s.n. (EGE); Kırıkkale: Sungurlu-Kırıkkale arası, Kırıkkale’ye 15 km kala, yol kenarları, 850 m, 16.07.1993, N.Tanker, M.Coşkun & M.Koyuncu 10575 (AEF); Sinop: Boyabat, Ilıca köyü, ca. 350 m, 15.07.1970, M.Koyuncu s.n. (AEF).

A6 Samsun: Ünye, Ünye çıkışı, Çuri deresi kenarı, sahil, 10 m, 11.07.1993, M.Koyuncu 10471& N.Tanker, M.Coşkun (AEF); beach area after kirazlık, 5 m, 22.06.1963, C.Tobey 402 (E); Kirazlı, the near of sea on the sand, 11.06.1968, G.Oğuz 90 (EGE); Sivas: Suşehri-Altıntepe c.1030 m, 24.06.1968, G.Oğuz 93 (EGE).

A9 Erzurum: Aras to Horasan, mountain pass, riverside, 1670 m, 19.08.1973, Charles Calder 47 (E); Kars: Kağızman, 20.6.1967, G.Oğuz s.n. (EGE); Kağızman the near of Akçay, Jandarma karakolu. Aras nehri vadisi, 27.08.1961, Pamukçuoğlu 9603 (EGE);

95

Maksutçuk deresi civarı, Horasan-Sarıkamış arası,1590 m, 23.6.1973, N.Özkal & M.Koyuncu s.n. (AEF).

B1 İzmir: Ayvalık yolu, 16.06.1969, K.Karamaoğlu, M.Güley & M.-N.Tanker s.n. (AEF); Selçuk-Pamucak, deniz kenarı, kumullar, 27.06.1972, Öner, Oğuz & Oflas s.n. (EGE); Çamaltı tuzlası, 04.05.1994, N.Keyikçi s.n. (EGE); Çanakkale: Truva Kalafat köyü arası, 31.07.1971, A.Baytop s.n. (ISTE).

B2 Manisa: Alaşehir, havaalanı yolu, Haklar mevkii, 08.06.1967, H.Zeybek 6577 (EGE); Salihli, the near of Gediz river, 22.05.1966, G.Oğuz s.n. (EGE); Uşak: Uçak yolu, Gediz nehri kenarları, nehir kumlukları üzeri, 19.6.1966, G.Oğuz s.n. (EGE).

B3 Eskişehir: Alifuat Paşa yakını, Sakarya sahili, yol kenarı, 08.06.1962, A. & T. Baytop s.n. (ISTE)

B4 Ankara: Above Tuz Gölü, 25 north of Koçhisar, c. 900 m, 29.07.1956, Mcneill 328 (E), Ankara-Kırıkkale yolu, Ankara 50 km, Kuşçalı deresi, köprü yakınları, 08.06.1970, M.Karamanoğlu, H.Güley, N-M Tanker & M.Koyuncu s.n. (AEF); Ankara-Konya yolu, Şereflikoçhisar’a 32 km kala, yol kenarı, 08.06.1997, A. & U.Güvenç s.n. (AEF); Ankara-Kırıkkale 55. Km, karayolları bakım evi yanı, yol kenarı, 21.06.1954, M.Coşkun s.n. (AEF); Beytepe, Fizik bölümü arkası, 22.09.1994, B.Mutlu 1110 (HUB); Haymana-Polatlı, 800 m, yol kenarı, 27.09.1992, M.Vural 6244, Adıgüzel & Karavelioğulları (GAZI); Kırıkkale: Keskin, Böbrek dağı, Tilkili köyü, Kızıözü mevkii, tarla kenarı, 600 m, 20.06.1992, Ü.Güler 1687 (GAZI); Kırıkkale-Ankara yolu, Ankara’ya 70 km, 04.07.1971, K.Karamanoğlu, T.Baytop & N.-M.Tanker s.n. (AEF); Kırşehir: Kaman, Hirfanlı barajı, 06.05.1973, S.Erik s.n. (HUB); 31 km S Kırşehir, 1000 m, 17.7.1969 (W); the near of city, 21.06.1962, A.Pamukçuoğlu s.n. (EGE); Kırşehir-Bolu yolu, Bolu’ya 25 km kala, 04.09.1987, M.Coşkun 768 (AEF); Tuz gölü, Ankara-Koçhisar yolu, 120 km, ca.900 m, 22.07.1952, H.Birand & B.Kasaplıgil 723 (ANK).

B6 Malatya: Darende Gürpınar köyü, Sayın tepesi güney ve kuzey sırtları, 1400 m, 26.05.1996, M.Serin 7 (MAR); Doğanşehir, Eskiköy üstü, kalker kayalık, 1300-2000 m, 16.7.1971, H.Peşmen s.n. (HUB); Gürün, 3500 ft., edge of fields nr water, 19.06.1954,

96

Davis 21889 & Hedge (E, K, ANK); Sultansuyu, c. 500 m, 8.6.1967, G.Oğuz 62 (EGE); Şanlıurfa: Birecik, Fırat nehri kenarı, 13.08.1965, N. & M. Tanker s.n. (ISTE)

B7 Elazığ: Keban yolu, 15 kmde Veteriner Fakültesi, Balıkçılık Araştırma enstitüsü,1100 m, 29.6.1974, K.Karamoğlu, M.Koyuncu, N.Çelik s.n. (AEF); Erzincan: Erzincan, H.Bağda 147 (ISTE); 40 km. east of Erzincan, c. 1340 m, 23.6.1968, G.Oğuz s.n. (EGE); Cebesoy tren istasyonu, c. 1150 m, 23.6.1967, G.Oğuz s.n. (EGE); Cencige, 04.08.1941, H.Bağda s.n. (ANK); Tarla sınırları, H.Bağda 229 (ANK); Eriç tren istasyonu, c. 1020 m, 23.6.1967, G.Oğuz (EGE); Erzincan-Tercan yolu, Fırat nehri kenarlarındaki kumluklar, ca 1390 m, 22.6.1973, N.Özkal 5843 & M.Koyuncu (AEF); Tercan girişinde ark kenarları, 1390 m, 15.7.1975, N.Özkal 5863 (AEF); Tercansuyu kenarı, c. 1550 m, 23.6.1968, G.Oğuz 91 (EGE); Erzincan-Erzurum arası, c. 1350 m, 10.7.1971, K.Baykal, M.Koyuncu, R.Apaydın, P.Orbey 1425 (AEF); Tunceli: Tunceli- Pülümür, 10 miles from Tuncel, 1000 m, river banks, on gravel, 7.6.1957, Davis 29225 & Hedge (ANK, E); Muş: Mus plain, 30.08.1954, Davis & Polunin 24780 (K)

B8 Bingöl: Bingöl-Elazığ arası, c.1100 m, 29.06.1973, M.Koyuncu s.n. (AEF); Diyarbakır: 2 km eastren of Diyarbakır, c. 600 m, 15.6.1967, G.Oğuz 74 (EGE); Diyarbakır: Dicle kenarı, 29.6.1973, M.Koyuncu s.n. (AEF); Diyarbakır-Mardin yolu, un fabrikası civarı, Dicle nehri yamaçları, tarlalar, 660 m, N.Özkal 5851& M.Koyuncu (AEF); Fabrikalar, c. 590 m, 15.6.1967, G.Oğuz 73 (EGE); Lice, Marik köyü, 25.07.1970, T.Baytop s.n. (ISTE); Erzurum: 28 km from Varto to Hinis. 1700 m, 11.07.1966, Davis 46261 (E, K); Muş: 25 km Muş 1400 m, 06.09.1977 (W); Alpaslan Devlet Üretme çiftliği civarı, Muş-Bingöl yolu kenarları, 1500 m, 28.06.1973, N.Özkal 5849 & M.Koyuncu (AEF); Varto giriş ve çıkışında yol kenarları ve yamaçlar, 17.07.1975, N.Özkal 5864 (AEF); Bulanık, Varto-Muş arası, Bulanık yol ayrımı, 2. km yamaçlar, 1700 m, 17.07.1975, N.Özkal 5865 (AEF); Varto, Humus-Varto yol kenarları, Varto’ya girişte, 1700 m, 27.06.1973, N.Özkal 5844 & M.Koyuncu (AEF); Bulanık, Varto-Muş arası, bulanık yol ayrımı, 2. km yol kenarları ve yamaçlar, 1700 m, N.Özkal 5845 & M.Koyuncu (AEF); Muş-Bitlis yolu kenarları, Bitlis’e 100 km, 1500 m, 28.6.1973, N.Özkal 5850 & M.Koyuncu (AEF); Muş-Tatvan yolu, Güroymak civarı, yol kenarları ve tarlalar, 1500 m, 18.07.1975, N.Özkal 5867 (AEF); plain 15 miles E of Muş, 30.08.1954, Davis 247806 & Polunin (E); Alpaslan Devlet Üretme çiftliği, 13.09.1963, K.Karamanoğlu (ANK); Alpaslan Devlet Üretme çiftliği ca. 1280 m,

97

H.Birand & K.Karamanoğlu 262 (AEF, ANK); Malazgirt, 23.7.1966, G.Oğuz 47 (EGE); Muş-Solhan arası, Varto yol ayrımı, 1500 m, 28.06.1973, M.Coşkun s.n. (AEF); Tunceli: Ovacık-Kuzey doğusu, Yılanlı köy, kırkmerdivenler, 1750 m, 27.7.1986, N.Özhatay & G.Sarıyar s.n. (ISTE).

B9 Ağrı: Ağrı-Tutak arası, nehir kenarı, 07.08.1956, T.Baytop 4882 (ISTE, E); Hamur tutak arası Hamurdan 5 km sonra,1560 m, 27.07.1978, A.Baytop, E.Tuzlacı, G.Sarıyar & A.Meriçli s.n. (ISTE); Bitlis: Çukur, 21.09.1966, G.Oğuz s.n. (EGE); Sez köyü üstü, volkanik dere yamacı, karışık orman, 1600-1700 m, 30.08.1972, H.Peşmen 3324 (HUB); Muş: Tatvan-Muş arası, Muş’a 43 km, boş tarlalar,1290 m, 10.07.1978, A.Baytop, E.Tuzlacı & A.Meriçli s.n. (ISTE); Tatvan-Tuğ, 1800 m, shady banks, 29.06.1954, Davis 22335 & O.Polunin (E, K); Bitlis-Muş arası, 1500 m, 28.6.1973, M.Koyuncu s.n. (AEF); Bitlis-Tatvan, 1800 m, 29.06.1954, Davis & Hedge s.n. (ANK); Bulanık, Murat brücke, 1300 m, 16.07.1982 (W); Varto-Bulanık-Malazgirt yolu üzerinde, Arıncak köyü civarı, 1500 m, 27.6.1973, N.Özkal s.n. (AEF); Muş-Tatvan arası, Güroymak civarı, yol kenarları ve tarlalar, 1500 m, 28.06.1973, N.Özkal 5848 & M.Koyuncu (AEF); Van: Gevaş-Van arası, Van’a 28 km yol kenarı, 1750 m, 24.08.1985, N.Özhatay, B.Çubukçu, A.Meriçli s.n. (ISTE); road to Dilkaya from Tatvan road 1700 m 38°22ˈN, 43°9ˈ E, 21.07.1987, R.M.Nesbitt 1206 (K, GAZI, AEF); Van- Gevaş yol kenarları, 1700 m, 28.8.1973, N.Özkal 5847 & M.Koyuncu (AEF); Van- Gevaş yolu kenarları, Van hava alanını geçince, 1700 m, 18.7.1975, N.Özkal 5866 (AEF); Erciş, 1750 m, 19.09.1974, A Baytop s.n. (ISTE); Erciş, Celepbağ civarı, 10.08.1971, E& G.Sezik s.n. (AEF), Hosap-Havasor water meadow, 30.07.1954, Davis 23307 & O.Polunin (E, ANK); Van-Gevaş arası, 1700 m, 28.06.1973, M.Koyuncu s.n. (AEF); Van-Gevaş arası, yol kenarı, Gevaş’a 5 km kala, 28.08.2012, M.Çelik 142.

B 10 Iğdır: Devlet Üretme Çiftliği, ca. 800 m, 20.8.1961, K.Karamanoğlu 675 (ANK, AEF); Devlet Üretme Çiftliği, 30 km, Türk-Rus-Iran sınırı, 800 m, 19.07.1956, H.Demiriz s.n. (ISTF); Aras nehri kenarı, Iğdır Devlet üretme çiftliği, 02.08.1956, T.Baytop s.n. (ISTE); Aras nehri kenarı, Iğdır devlet üretme çiftliği, 02.08.1956, T.Baytop s.n. (ISTE, E); 8-12 km E of Iğdır D.Ü.C., 800 m, marshy fields, 29.05.1966, Davis 43848B (K, E ); D.Ü.Ç., Dil sınırı yolu, tuzlu arazi, 820 m, 15.07.1979, A.Baytop, B.Çubukçu, E.Tuzlacı, M.Saraçoğlu s.n. (ISTE); 3-4 km W of Iğdır, Aras valley, 880 m, banks of water channels, 25.05.1966, Davis 43596 (ISTO, K).

98

C1 Aydın: Söke, 30.5.1972, N.Tanker s.n. (AEF); Aydın: Söke çimento fabrikası, 12.05.1967, G.Oğuz s.n. (EGE); Kardeşköy, 29.10.1966, G.Oğuz s.n. (EGE); Söke, near of the town c.35 m, 29.10.1968, G.Oğuz 51 (EGE); Aydın, 04.1953, O.Yalçındağ 2566 (ISTE); Aydın, 23.9.1966, T.Baytop 10239 (E, ISTE); Aydın-Muğla, 11 miles from Aydın, dry olive orchard and cult, fields, 05.07.1962, Dudley 35372 (E); Büyük Menderes, 12.07.1949, T.Baytop 1460 (E, ISTE); Koçarlı, 29.10.1966, G.Oğuz 50 (EGE); Sarıkeser, 12.05.1967, G.Oğuz 57 (EGE); Kuşadası, near of the way, 17.08.1968, G.Oğuz s.n. (EGE); Bafa gölü kenarı, 20.5.1967, T.Baytop s.n. (ISTE, E).

C2 Aydın: Aydın-Muğla yolu, yol kenarları, 3.6.1973, K.Karamanoğlu & M.Tanker s.n. (AEF); Denizli: Babadağ, Karacasu-yenice, Damgalaz çayı mevki, 100 m, tarla kenarı, 21.6.1997, Soluk 2154, (EGE); Honaz dağı, Aydınlar köyü ilerisi, Atalanına giden yolda, tarla kenarı,1210 m; 12.07.1974, E.Tuzlacı s.n. (ISTE); Honaz’ın 4-5 km kuzeydoğusu dere kenarı, 500 m, 13.06.1973, E.Tuzlacı s.n. (ISTE); Muğla: Dalaman, Köyceğiz, 31.05.1946, A.Heil, M.Baş s.n. (ISTF); Fethiye, c. 5 m, 10.05.1962, A. Pamukçuoğlu s.n. (EGE); Marmaris, 9.5.1967, G.Oğuz s.n. (EGE); Marmaris, İnceburun, 2.5.1970, Zeybek, Oğuz,Yıldız s.n. (EGE); Yatağan arası, yol kenarı, 12.5.1967, G.Oğuz s.n. (EGE).

C3 Antalya: Aksu-İnekhane bahçesinde, c. 20 m, 15.6.1966, G.Oğuz s.n. (EGE); Antalya-Aksu 20 km, köprü civarı, 28.5.1973, E.Özkal s.n. (AEF); Aksu, Aksu nehri kenarlarındaki tarlalar ve Aksu’nun 5 km doğusunda Ziraat meslek okulu civarında, 28.05.1973, N.Özkal 5842 (AEF); Kale civarı, 22.5.1967, T.Baytop 11149 (ISTE, E); Lara plajı ve çevresi, kıyı kumulu ve frigana, 23.6.1978, H.Peşmen 4003, A.Güner, B.Yıldız, Ş.Yıldırımlı (HUB)

C4 Konya: Selçuk Üniversitesi kültür bahçesi, Y.Kan s.n. (AEF); Mersin: Silifke near of the Göksun river, 24.06.1966, G.Oğuz s.n. (EGE); Susanoğlu, c. 10 m tarla kenarları ve yol kenarları, 25.06.1966, G.Oğuz s.n. (EGE).

C5 Adana: Karataş on the sea sand, 27.6.1966, G.Oğuz (EGE); Karataş, yumurtalık lagünü, torluk, 1 m, kumul, 4.6.1998, H.Sağban 2540 (HUB); Karataş, sahil eksibeleri üzerinde, 2.7.1955, H.Birand s.n. (ANK).

99

C6 Antakya: Arsuz, Çınaroluk, c. 10 m, 28.06.1966, G.Oğuz s.n. (EGE); Arsuz- Çınaroluk, dere kenarı, pamuk tarlalarının kenarları, 28.06.1966, G.Oğuz s.n. (EGE); Altınözü, 3.7.1975, M.Miski s.n. (ISTE); Belen yaylası, yol kenarları, 600 m, N.Özkal 5857 & M.Koyuncu (AEF); Kırıkhan civarı, hatay’a 30 km kala, yol kenarları, 01.07.1973, N.Özkal 5856 & M.Koyuncu (AEF); Kırıkhan civarı, Kırıkhan-Antakya yolu kenarlarındaki tarlalar, 09.06.1975, N.Özkal 5858 (AEF); İskenderun, Belen, 02.07.1973, M.Koyuncu s.n. (AEF); Gaziantep: Kargamış, near of the Fırat river on the sand, 13.07.1966, G.Oğuz s.n. (EGE); Nizip civarı yol kenarları, 30.06.1973, N.Özkal 5854 & M.Koyuncu (AEF); Nizip eğitim enstitüsü yanı ve yol kenarları, 11.06.1975, N.Özkal 5860 (AEF); Nizip, Sarıkoç köyü, 25.05.1986, Ömer Erdil s.n. (ISTE); Kahramanmaraş: Göksun, Baraj yolu ayrımı, 730 m, 5.7.1994, M.Koyuncu & M.Coşkun s.n. (AEF); Maraş-Göksun yolu kenarları, Maraş’ın 10-12 km. kuzeyi 700 m, 01.07.1973, N.Özkal 5855 & M.Koyuncu (AEF); Maraş-Göksun yolu kenarları, Maraş’ın 10-15 km. kuzeyi, 700 m, 10.06.1975, N.Özkal 5859 (AEF); Maraş: Kılavuzlu köyü, c. 600 m, 01.07.1966, G.Oğuz (EGE); Mobil istasyonu, c. 460 m, 30.06.1966, G.Oğuz (EGE); Pazarcık, peri mıntıkası, in the near of Aksu river, c. 850 m, 12.07.1966, G.Oğuz (EGE).

C7 Şanlıurfa: Akziyaret civarı, Urfa-Akziyaret yolu, 22. Km, Akziyaret BP benzin istasyonu yanındaki tarlalar ve dere yatağı, 560 m, 11.06.1975, N.Özkal 5861 (AEF); Aligör civarı, yol kenarları ve Gaziantep yolu üzerinde Suruç yol ayrımındaki, Aligör benzin istasyonu yanındaki tarlalar, 11.06.1975, N.Özkal 5862 (AEF); Aligör, Urfa- Gaziantep yolu üzerinde Suruç yol ayrımındaki, Aligör benzin istasyonu yanındaki tarlalar, 560 m, 30.6.1973, N.Özkal 5853 & M.Koyuncu (AEF); Ceylanpınar, misafirhane güneyi, 450 m, dere kenarı, 12.6.1996, N.Adıgüzel 2631 & Z.Aytaç (GAZI); Kısas köyü, yol kenarları, 22.06.2009, Filiz & Meriçli, Hekiman s.n. (ISTE); 24 km S Hilvan, 700 m, 7.6.1973 (W), Şanlıurfa civarı, 12.08.1956, T.Baytop 4924 (ISTE, E); Akziyaret civarı, Diyarbakır-Urfa arası, Urfa’ya 25 km, yol kenarları, 560 m, 30.6.1973, N.Özkal 5852 (AEF); Birecik-Mezre, c. 450 m, 10.6.1967, G.Oğuz 65 (EGE); Ceylanpınar, in the farm, 15.7.1966, G.Oğuz s.n. (EGE); Lower terrace, near cumcume, 09.08.1982, N.Miller 816 (K); Mesrehan, 10.06.1967, G. Oğuz 67 (EGE); Suruç in the field, 14.07.1966, G.Oğuz (EGE); Suruç-Aligör, c. 500 m, 10.06.1967, G.Oğuz s.n. (EGE); Urfa-akçakale, 500 m, 17.5.1957, Davis 28092 & Hedge (E),

100

Viranşehir, in the field, 15.7.1966, G.Oğuz s.n. (EGE); Siverek-Urfa arası, Akziyaret, 30.06.1973, M.Koyuncu 4179 (AEF); Adıyaman: Adıyaman-Samsat arası, 600 m, 19.6.1987, M.-N.Tanker & M.Koyuncu 8148 (AEF).

C8 Mardin: Cizre-Yavis köyü, c. 350 m, 12.06.1967, G.Oğuz 69 (EGE); Nusaybin, c. 500 m, 11.6.1967, G.Oğuz 68 (EGE); Batman: Tarla içleri, 18.07.1966, G. Oğuz s.n. (EGE); 5-6 km westren of Kurtalan, 14.06.1967, G.Oğuz s.n. (EGE); Hasankeyf, 18.07.1966, G.Oğuz s.n. (EGE); Hasankeyf c. 550 m, 13.06.1967, G.Oğuz 70 (EGE 9641); Kozluk, c. 850 m, 16.6.1967, G.Oğuz s.n. (EGE); Siirt: Kurtalan in the field, c. 670 m, 19.7.1968, G.Oğuz s.n. (EGE); Veysel Karani, c. 740 m, 16.06.1967, G.Oğuz s.n. (EGE).

C9 Hakkari: Hakkari-Başkale 29 km, Hakkari,1420 m, 23.07.1983, Cand 42/741 (AEF).

C10 Hakkari: Yüksekova, 1950 m, 15.09.1967, Duncan & Tait 176 (E); Yüksekova, 1950 m, 07.09.1967, Duncan & Tait 155B (E); Zap gorge, 25 km from Hakkari to Van 1300 m, slopes near river, 14.06.1966, Davis 44945 (K, E, ISTO); Aşkale-Hakkaria arası, Hakkari il sınırını geçince, 1650 m, 20.07.2009, step, yol kenarı, A.Duran 8631 (KNYA).

101

Glycyrrhiza glabra türünün ülkemiz dışında yayılış gösterdiği lokalitelerden incelenen herbaryum örnekleri:

Afghanistan: 10 miles N.E. of Doab, Hindu Kush 4.000 alt, stony slopes at bottom of valley, 4.7.1966, P.Furse 8267 (K); Ghorat province 0.5 mile E. of the Minaret of Djam; banks of the Hari Rud. c. 6200 ft. dry riverside gravels, 21.07.1971, C.Grey, Wilson & T.F.Hewer 1231 (K); Kabul, Kareze mır. 1910 m, 24.4.1970, Carter 912 (K); mamakhel along stream 5000 ft, 23.05.1937, Walter Koelz 11572 (E); Bamyan, Arja and shorband valley, 1900 m, on river bank and roadside wead, 24.5.1970, Carter 984 (K); 10 mile N.E dab Hindu kash, stony slopes at bottom of valley, 04.07.1966, P.Furse 8267 (E); Ghorband, in declivibus orientalibus jugi Shibar, 34°55ˈ N,68°18ˈN, 2200-2500 m (W); Takhar, khost-o-fereng, unteres khaush-tal zwischen der einmündung des fargan bul-tales und daanah, ca. 1650 m, 21.07.1965, D.Podlech 11970 (E); Baghdad, mariam tigris bank, 01.05.1955, R.Wheeler Haimes s.n. (E); Abu Ghraib, 12 kilometers west of K3, Ramadi Liva, 4.5.1962, Fred A.Barkley & Elmer A.Palmatier 2169 (W); 20 km WNW Sulaymaniyah, 820 m, 21.06.1957, A.Rawi 22779 (K); 5 km nw of Basra, 05.05.1958, Josept 18558 (K); Abu al khasib 20 km east of Basra, 11.04.1958, Ali Rawi & Sh.Hadad 25959 (K); Basra, Abu alkhasib, 13.04.1963, Khalib & Alizzi 32638 (K); Abu-Alkhasib, 26.08.1966, Al-izzi & Omar 34672 (K); Bakuba, 10.06.1960, S.Omar, T.Makhtan & S.Abdilly (K); Tokam, 15.05.1971, S.Omar & F.Kasim 38030 (K); 13 km. to halabja, 25.07.1973, M.Noori & H.Hamad (K); 25 km. from Zakbo to Kani Masi, 700 m, 02.09.1975, 43820 (K); Abu Al-Khaseeb, 23.04.1962, Alizzi & S.Omar 35022 (K); Aqra-Mesul road, 31.05.1948, A.Rawi 11505 (K); Arbet, 08.07.1972, F.Kasim 39304 (K); Basrah-fao, 24.4.1967, Alizzi & S.Omar 35062 (K); Bekhal, 07.07.1971, S.Omar, Sahira, F.Karim & H.Hamid 38401 (K); Debis forest, 48 km N of, 01.05.1969, Rawi 36207 (K); Diana, 625 m, 19.09.1956, 15872 (K); Gali Ali Bag, 780 m, 03.08.1947, Gillett 9424 (K); Gulalah, 7.7.1971, S.Omar, Sahira, F.Karim & H.Hamd 38424 (K); Haibat Sultan Mountain, 4.7.1971, S.Omar, Sahira, F.Karim & H.Hamad 38230 (K); near Al-Bagag bridge, 10.5.1958, Joseph al Kas 18664 (K); oluka near dabuk, 600 m, 07.03.1947, Rawi 8550 (K); Ramadi liwe 16 km. west of K3, 04.05.1962, Barkley & Elmer Palmatier 2169 (K); Samgar, 29.10.1961, Khalik 30757 (K); Shaqlawa, salah Al Dim, 13.6.1970, S.Omar 37660 (K); Siba 50 km. E.S.E. of Basra, 09.04.1973, F.Karim, M.Noori, H.Hamad& H. Khadim 40427 (K); Zafrinia, Baghdad liwa, 30.04.1964, Adil Hashim 377 (K).

102

Arabistan: Qatif Oasis, 31.03.1987, S.Collenette 6188 (K).

Azerbaycan: Moghan, 45 km S of alirezaabad, river banks, 250 m, 23.05.1971, Jennifer Lamond 3228 (E); Caucasus Orientalis: Azerbaidzania, Apsheron peninsula, distr. Baku, in vicinitate lacus Beiuk Shor. alt. 140 m, 7.8.1983, J.Cuba s.n. (W).

Çin: Xingjiang Province 300m, 9/1982, Xuang Xiulan, Wang Xingwu s.n. (K).

Ermenistan: Kotaik, dzhervezhski forest park, western border, southern slopes of the water gutter to storage lake 1. Marshy slipping, 3.09.1996, Manakian s.n. (W); Between avshar end vedi, ararat valley 39°50ˈ93N, 44°40ˈ3E, 882 m, at the side of the road near channel, 30.05.2006, Kamilla Tamanyan 27-2006 (W).

Gürcistan: David Gareji, 12 miles from caves, 41°33ˈ49.68 N, 45°20ˈ0.36 E (WGS84), 1032 m, grassland stepe, 08.08.2009, Mitchell, Richard & Harper 10 (GAZI); Gorgan: below Almeh 1600 m by road side, 29.07.1974, Wendelbo & Cobham (W); Gare kakheti, Gombori range, ca. 41°52ˈ8 N, 45°15ˈ14E ca. 1400 m, 02.08.2007, Nikoloz Lachashvili 972 & Manana Khutsishvili (W); Montes elburs centr. In ditione oppidi Keredj in montibus Halkedar ad mardabad ca. 1300 m, Rechinger 1033 (K).

Hindistan: Chitral Drosh, I.W. Himalayas 1372 m, Toppin 225 (K).

Irak: Among Palms on the Tigris above amara Mesopotomia, 16.10.1918, W.Edgar Evans 141 (E).

İran: Fars province, malyan 46 km NW of Shiraz elevation 1570 m , Lat 30°01ˈN, Long 52°25ˈE, 3.9.1976, Naomi Miller 85 (K); between darak and fasa in wet meadows, 1350 m, 20.04.1959, Ripperton 4048 (K); Kerman prov., tang-e-arshub gorge, c 28°16ˈN, 57°10ˈE, field crop in gorge by river, 05.05.1975, B.S.Parris 75395 (E); Khurasan, gorgan-Borjnurd, 50 miles W. of Bojnurd 4000 ft in marshy ground, 17.06.1960, Furse & Synge 549 (K); Palashi, 8.6.1960, E.S.Brown 2788 (K); Province of luristan, dorud, 5.8.1941, Walter N.Koelz 18464 (W); kermanshah nahavend, 1400- 1500 m, 23.06. 1963, M.Jacobs 6991 (E); near Tabriz, 1927, B.Gilliat-Smith 1984 (K).

103

Israil: Magdala 32° 51ˈN 35° 30ˈE, 1863, Lowne s.n. (K).

Kıbrıs: Cyprus, 08.07.1939, Lindberg s.n. (K 764161); Cyprus, 23.04.1971, Townsend 71/113 (K 764160); Famagusta, salamis, Harald Lindberg s.n. (K); Salamina, coastal plain, 14.5.1970, A.Genneou 1530 (K).

Kuzey Afrika: Cape Middleburg Schoombie, 29.10.1960, Acocks s.n. (K); South Africa Oudtshoorn, C.P. Roodenheiwel, 18.01.1939, Lombard 24855 (K).

Mısır: Bahariye, 13.05.1927, Simpson 5387 (K); Genena, 13.04.1928, Simpson 6024 (K); Western of Farafra, Ain tineen, 20.05.1983, Monier abd el Ghani 5990 (E).

Oman: cultivaton field, Manah Ma’ra vilage, 21.04.2000, Al-Harasi s.n. (K). Suriye: Hauran, inter Damaskus et Quneitre. 43 km Damascus meridiem versus, 26.05.1957, Rechinger 13083 (W).

Türkistan: Chinensis, declivitas australis jugi montium Tianschan, 1903, G.Merzbacher 409 (W).

Ürdün: İrbed ili, Kuzey ghor, Ürdün nehri kenarı, 26.04.1973, A.El-Oglah s.n. (ISTO)

104

Şekil 4.10. Glycyrrhiza glabra türünün mitotik metafaz görüntüleri. a- G. glabra (Ö.Çetin 1047-B), b- G. glabra (Ö.Çetin 1053 & A.Duran), c- G. glabra (Ö.Çetin 1106, A.Duran & M.Çelik), d- G. glabra (Ö.Çetin 1100, A.Duran & M.Çelik), e- G. glabra (Ö.Çetin 1104, A.Duran & M.Çelik).

105

Şekil 4.11. Glycyrrhiza glabra türünün ideogramı. a- G. glabra (Ö.Çetin 1053 & A.Duran), b- G. glabra (Ö.Çetin 1100, A.Duran & M.Çelik).

Yorum: Glycyrrhiza glabra türünün beş farklı lokaliteden toplanan tohumları çimlendirilmiş ve bu örnekler üzerinde karyolojik incelemeler yapılmıştır. Çalışılan bütün türlerde kromozom sayısının 2n=16 olduğu görülmüştür. Ancak kromozom sayısı aynı olmasına rağmen iki farklı karyotip formülü elde edilmiştir. Ö.Çetin & A.Duran 1100 nolu örnekte karyotip formülü 5m+3sm olarak gözlenmiştir. Ö.Çetin & A.Duran 1053 nolu örnekte ise karyotip formülü 8m olarak gözlenmiştir. 1053 numaralı örnekte en kısa kromozom 1.20 µm ve en uzun kromozom 1.97 µm’dir. Toplam haploid kromozom uzunluğu 12.24 µm’dir. Kromozom kol oranları 1.06 ile 1.38 arasında değişir. Sentromerik indeks ise 4.37 ile 7.56 arasında ve relative uzunluk 9.84-16.09 arasında değişir. Karyotype asymmetry ise şöyledir; TF % 44.19, AsK % 55.80, Rec 77.66, Syi 72.20, A1 0.206, A2 0.17, A 0.11, CVCL 17.15, CVCI 19.60, AI 3.36. 1100 numaralı örnekte ise en kısa kromozom 0.76 µm ve en uzun kromozom 1.52 µm’dir. Toplam haploid kromozom uzunluğu 9.62 µm’dir. Kromozom kol oranları 1.18 ile 1.96 arasında değişir. Sentromerik indeks ise 2.65 ile 7.33 arasında ve relative uzunluk 7.85-16.06 arasında değişir. Karyotype asymmetry ise şöyledir; TF % 39.68, AsK % 60.104, Rec 79.47, Syi 66.03, A1 0.33, A2 0.186, A 0.211, CVCL 18.66, CVCI 26.9, AI 5.02.

İki farklı lokaliteden toplanmış Glycyrrhiza glabra örneğinde kromozom sayısı aynı olmasına rağmen iki farklı karyotip formülü elde edilmiştir. Ayrıca farklı araştırmacılar tarafından yapılan çalışmalarda farklı lokalitelerden toplanan aynı türe ait örneklerinin karyotip formüllerinde farklılıklar gözlenmiştir. Fabaceae ve Asteraceae familyalarına ait bazı türlerde, kromozom sayısı aynı olmasına rağmen farklı karyotip

106 formülleri tespit edilmiştir (Badr ve Sharawy, 2007; Battistin ve ark., 1999; Konichenko ve ark., 2014; Mousavi ve ark., 2013, Malik ve Srivastava, 2009; El-Bok ve ark., 2014). Astragalus sericeocanus Gontsch. türü, Baykal gölü etrafından farklı lokalitelerden toplanmıştır. Yapılan incelemelerde 4m+12sm, 8m+8sm ve 6m+10sm olmak üzere üç farklı karyotip formülü elde edilmiştir (Konichenko ve ark., 2014). Astragalus annularis türü üzerine yapılan karyolojik bir çalışmada farklı lokaliteden toplanan örneklerinde iki farklı karyotip formülü (6m+2sm ve 5m+3sm) gözlenmiştir (Badr ve Sharawy, 2007). Vicia cinsi üzerine yapılan karyolojik bir çalışmada farklı lokalitelerden toplanan Vicia narbonensis örneklerinde üzerinde iki farklı karyotip formülü (14sm ve 10sm+4st) gözlenmiştir. Vicia sativa subsp. sativa taksonunda ise 2m+2sm+6st ve 2m+10st olmak üzere iki farklı karyotip formülü gözlenmiştir (El-Bok ve ark., 2014). Lathyrus cinsi üzerine yapılan karyolojik bir çalışmada L. pubescens türünün 10sm+4st ve 2m+8sm+4st olmak üzere iki farklı karyotip formülüne sahip olduğu gözlenmiştir. Lathyrus crassipes türünde yine 6m+8sm ve 4m+8sm+2st olmak üzere iki farklı karyotip formülü belirlenmiştir. Lathyrus odoratus türünün farklı lokalitelerden toplanan örneklerinde ise 4m+10sm, 2m+12sm, 6m+8sm olmak üzere üç farklı karyotip formülü gözlenmiştir (Battistin ve ark., 1999). Mousavi ve ark. (2013) tarafından, farklı lokalitelerden toplanmış Lactuca sativa türü üzerine bir çalışma yapılmıştır. Ahwaz bölgesinden toplanan örneklerin karyotip formülü 12 m+4sm+2t olarak gözlenmesine rağmen, Fasa bölgesinden toplanan örneklerin karyotip formülü m+10sm+4 st olarak gözlenmiştir. Amerika, İran, Portekiz, İspanya, Sudan ve Hindistan’dan toplanan sekiz Carthamus tinctorius örneğinin kromozom sayısı 2n=24 olarak bulunmuştur. Ancak bu örneklerin karyotip formüllerinin birbirinden farklı olduğu görülmüştür (Malik ve Srivastava, 2009). Literatür bilgilerine göre, canlıların karyotipinde değişiklik olmadan morfolojilerinde değişiklik meydana gelebileceği not edilmiştir. Ayrıca canlıların morfolojik özellikleri değişmeden, karyotipinde değişiklik gözlenebileceği belirtilmiştir (Sivarajan ve Robson, 1991).

107

Şekil 4.12. Glycyrrhiza glabra türünün tohum yüzeyi elektron mikroskobu görüntüsü. a- genel görüntü, b, c, d- detay görüntü (Ö.Çetin 1100 & A.Duran, M.Çelik).

Şekil 4.13. Glycyrrhiza glabra türünün tohum yüzeyi elektron mikroskobu görüntüsü. a- genel görüntü, b, c- detay görüntü (Ö.Çetin 1074-B).

108

Şekil 4.14. Glycyrrhiza glabra türünün elektron mikroskobu polen görüntüsü. a, b- genel görüntü, c, d- detay görüntü (Ö.Çetin 1074-B).

Şekil 4.15. Glycyrrhiza glabra türünün elektron mikroskobu polen görüntüsü. a, b- genel görüntü, c, d- detay görüntü (Ö.Çetin 1036 & A.Duran)

109

Şekil 4.16. Glycyrrhiza glabra türünün elektron mikroskobu polen görüntüsü. a, b- genel görüntü, c, d- detay görüntü (Ö.Çetin 1063, A.Duran, M.Çelik).

Şekil 4.17. Glycyrrhiza glabra türünün elektron mikroskobu polen görüntüsü. a, b- genel görüntü, c, d- detay görüntü (Ö.Çetin 1075 & A.Duran).

110

Şekil 4.18. Glycyrrhiza glabra türünün ışık mikroskobu polen görüntüsü (Ö.Çetin 1074-B).

111

Yorum: Glycyrrhiza glabra türünde polenler, radyal simetrili, isopolar ve trikolporat. Polar eksen 29.3 μm (min. 26.3 μm -max. 32.2 μm), ekvatoral eksen 30.5 μm (min. 27.3 μm -max. 33.9 μm). P/E oranı 0.99, şekli sferoidal. Amb şekli intersemiangular ve çapı 29.7 μm. Ekzin tektat, ekzin 1.5 μm; endekzin ektekzinden ince. İntin 0.75 μm kalınlığında. Ornamentasyon kutupsal görünüşde psilat- perforat, ekvatoral görünüşde rugulat. Kolpus ince, kısa ve sınırları çok belirgin değil, Clg 2.1 μm, Clt 20.1 μm . Por şekli lalongat, Plg 7.7 μm, Plt 5 μm . Apokolpium 10 μm çapındadır. Operkulum mevcut ve apertür membranı granülat. Glycyrrhiza glabra türünde tohum yüzeyi rugulattır.

112

Seksiyon Arthrocarpaea (Fisch. & C.A.Mey.) Grankina, (Fisch. & C.A.Mey.) Grankina, Новости систематики высших растений, 89-108 (2008).

Yapraklar 3-4 çift yaprakçıklı, yumurtamsı yada ters yumurtamsı, kenarları sert ve keskin, uç kısmı rotundat , trunkat, emarginat veya kısa mukronat, çiçekler 12-18 mm, legum 2-10 tohum, monoliform, oraksı.

4.8.2. Glycyrrhiza aspera Pallas, Reise Russ. Reich. 1: 499 (1771). Tip: Transcaspian steppes (Rus Florasına göre). Sinonim: = Glycyrrhiza asperrima L.f., Suppl. Pl. 330 (1782); Glycyrrhiza laxissima Vassilcz., Bot. Mater. Gerb. Bot. Inst. Komarova Akad. Nauk, 11:120 (1949); Glycyrrhiza macrophylla X.Y.Li, Bull. Bot. Res. Harbin, 9: 30 (1989); Glycyrrhiza purpureiflora X.Y.Li, Bull. Bot. Res. Harbin, 13: 34 (1993); Glycyrrhiza nutantiflora X.Y.Li, Bull. Bot. Res. Harbin, 13: 36 (1993); Glycyrrhiza prostrata X.Y.Li & D.C.Feng, Bull. Bot. Res. Harbin, 13: 38 (1993). Literatür: Tutin ve ark, Flora Europaea 2: 127 (1968); Komarov, Flora of the USSR 13: 183 (1972); Rechinger, Flora Iranica, Papilionaceae II (1984); Bao & Larsen, Flora of China 10: 509 (2010).

Şekil 4.19- 4.21

Betim: Çok yıllık, otsu. Kök ve rizom ince. Gövde basit, nadiren dallanmış, 10-30 cm uzunluğunda, dik ya da diffuse (yayık), seyrek küçük kısa dikencikli (prickle), tüysüz veya seyrek pubescent ve salgı tüylü. Stipul yumurtamsı-mızraksı ya da üçgensi, 4-6 x 2-4 mm. Yapraklar imparipinnat, 2.5-12 x 1.5-6 cm, saplı, yaprak sapı küçük kısa dikencikli yada nadiren pubescent and salgı tüylü; rakis 1-2 cm. Yaprakçıklar yeşil-gri, sert, 5-7 çift, 1-3 x 0.7-2 cm, ters yumurtamsı-elliptik ya da nadiren yumurtamsı, kenar kısa dikencikli tüylü, tüysüz yada nadiren damarlar kısa dikencikli (prikle), salgı tüysüz çok nadiren salgı tüylü, uç kısmı uç kısmı emarginat ya da kısa mukronat, taban kuneat. Çiçek durumu yaprak koltuğunda rasem, rasem yapraktan uzun, tüysüz ya da küçük prikle, pilose, salgı tüylü, resem çok çiçekli, 2-12 cm uzunluğunda. Brakte 3-6 mm, şeritsi-mızraksı, zarsı. Çiçekler 12-20 mm uzunluğunda. Kaliks tüpsü, kampanulat, 7-12 mm, salgı tüylü yada basit tüylü ve salgı tüylü yada nadiren tüysüz, 5 dişli, üst 2 diş hafifçe birleşir, dar mızraksı. Korolla menekşe mor-beyaz, pembe. Bayrakçık 13-15 x 5-

113

6.5 mm, yumurtamsı ya da yumurtamsı-elliptik, dikdörtgensi, taban klavda daralır, tepe yuvarlak. Kanat 12-14 mm, dar dikdörtgensi-şeritsi. Kayıkçık 10-11 mm, eliptik- dikdörtgensi. Stamen c. 0.85 cm, c. 0.4 cm’den sonra serbest, tüysüz. Pistil c. 8 mm, stilus c. 5 mm, ovaryum tüysüz, çok nadiren salgı noktalı, 3-4 mm. Meyve genellikle oraksı, silindirik-şeritsi, monoliform, toruloz, kahverengi, 1.5-4 cm uzunluğunda, tüysüz ya da tüylü. Tohumlar 2-10, siyah-kahverengi, yuvarlak.

Çiçeklenme zamanı: Mayıs-Haziran Kromozom sayısı: 2n=16 (Bao&Larsen 2010) Yetişme ortamı: Step, tarla kenarı, nehir kenarı Ekolojisi: Özel bir habitat tercihi yoktur, geniş hoşgörülü. Hayat formu: Hemikriptofit Yetişme yükseltisi: 100- 2700 m. Tehlike kategorisi: LC (en az endişe verici) Endemizm durumu ve yayılışı: Endemik değil, geniş yayılışlı Fitocoğrafik bölge: Kozmopolit Türkçe adı: Küçük meyan

İncelenen örnekler Kahramanmaraş: Jehan valley, 17.05.1934, Balls 1107 (E,K). Şanlıurfa: Urfa-Adıyaman, very dry plateau urfa side of euphratis river, 9.5.1969, Miss B.A.Cruickshank 16 (K).

Glycyrrhiza aspera türünün ülkemiz dışında yayılış gösterdiği lokalitelerden incelenen herbaryum örnekleri:

Afganistan: Urgun, 32°52'N, 69°07' E in declivibus saxosis, 2200-2300 m (E 359320); Ghazni, sang-i masha ca 33°15' N, 67°10'E, ca 2500 m, 30.06 (E 359319); Kotal-i chair khana ca. 8 km nördlich von kabul an der strabe nach charikar 2000 m, 27.5.1965, D. Podlech 10856; Bamian, culgola, near bamian edge of field 2500 m, 26.06.1962, Hedge & Per Wendeibo (W 4640); Kabul, west of the town, edge of corn field, ca 1800 m, 16.05.1962, Hedge & Per Wendelbo (W 3239); İstalif road between main road and village roadside and cornfield weed 1900-2000 m, 22.6.1965, Jennifer Lamond 2014 (E); Quite common on flat sandy desert about 40 SW of Ghazni nr. Main Kabul road,

114

8.5.1971, Gibbons 230 (K); Charakar el. 6000 ft dry ground, 10.6.1937, Walter Koelz 11820; Ghazni province, 13 miles N of Ghazni road to Jaghatu, 27.04.1971, C.Grey- Wilson & T.F.Hewer 630 (K); Gardez, 10-20 km SE Gardez, 2400-2700 m, Rechinger 32048 (W); Mokur-Spharzin, 2200 m, 12.05.1949, M.Köie 3845 (W). Azerbaycan: 34 km s of rezaiyeh between balanish and rashakan field borders 1350 m, 15.06.1971, Jennifer Lamond 4176. İran: Persia borealis, prope kaswin 1300 m, 18.05.1902, J & A Bornmüller 6619; Persia occidentalis, Hamadan, Aq Bulaq, ca. 100 km N Hamadan, 01.07.1960, Rioux & Golvan s.n. (W).

Yorum: Glycyrrhiza aspera ülkemiz Glycyrrhiza türleri arasında en kısa boylu meyan türü olması ile farklılık gösterir. Glycyrrhiza aspera ülkemizde sadece Ceyhan Vadisinden (Kahramanmaraş) bilinir (Chamberlain 1968). Bu bitki ülkemizden 1934 yılında ilk kez toplanmış ancak bu bölgede daha sonra yapılmış floristik çalışmalarda bu türün toplanamadığı rapor edilmiştir (Tatlı ve ark., 2002). Ayrıca Kew Royal Botanic Garden Herbaryumunda (İngiltere), bu türün Şanlıurfa, Fırat nehri kenarından 1968 yılında toplanan bir örneği de bulunmaktadır (toplayıcı no: B.A.Cruickshank 16). Glycyrrhiza aspera türü 2011-2013 yıllarında Kahramanmaraş, Adıyaman, Şanlıurfa ve Gaziantep illerinde yapılan arazi çalışmalarında toplanamamıştır. Bu türün habitatı olarak çamurlu-taşlı ırmak kenarları olduğu rapor edilmiştir. Hem Kahramanmaraş hem de Şanlıurfa’da belirtilen lokalitelerin bulunduğu yerlere, toplama tarihlerinden sonra (1968’den sonra) büyük barajlar yapılmıştır. Bu barajlar Birecik barajı (Şanlıurfa), Sır ve Menzelet barajlarıdır (Kahramanmaraş-Seyhan vadisi). Bazı alanlarda barajlardaki su seviyesinin 15 metreden daha fazla yükseldiği belirlenmiştir. Bu illerin her ikisinde de lokalite bölgeleri defalarda gezilmiş, daha uç alanlara ulaşabilmek için motorlu kayıklar kiralanarak olabilecek tüm alanlar taranmıştır. Ayrıca Gaziantep ve Adıyaman illerinin komşu alanlarında da kapsamlı arazi çalışmaları yapılmıştır. Bu tür ile ilgili yapmış olduğumuz polen ve moleküler çalışmalar yurt dışı herbaryum (K) örneklerine dayanmaktadır. Bizim öngörümüz; çok sınırlı alanlarda yayılışa sahip Glycyrrhiza aspera türünün baraj kot seviyesinin altındaki suların altında kaldığı yönündedir. Glycyrrhiza aspera türünün Edinburgh (E), Kew (K) Royal Botanik Bahçesi herbaryumunda bulunan örneklerinin fotoğrafları ve Viyana Doğa Tarihi Müzesi (W) Herbaryumundaki örnekleri incelenmiştir.

115

Şekil 4. 19. Balls (no: 1107) tarafından Ceyhan Vadisinden toplanılan Glycyrrhiza aspera türünün herbaryum örneği (K).

116

Şekil 4.20. Glycyrrhiza aspera türünün çiçek özelliği.

117

Şekil 4.21. Glycyrrhiza aspera türünün elektron mikroskobu polen görüntüsü. a, b- genel görüntü, c, d- detay görüntü.

Glycyrrhiza aspera türü yapılan arazi çalışmalarında toplanamamıştır. Bu nedenle bu tür üzerinde karyolojik çalışmalar yapılamamıştır. Ayrıca bu türün tohum yüzeyi elektron mikroskobu görüntüleri de alınamamıştır. Ülkemizden toplanmış bir örnek yurtdışındaki bir herbaryumdan (E) temin edilmiş ve polen özellikleri bu örnek üzerinden çalışılmıştır. Ancak çiçekli örnek sayısı çok sınırlı olduğu için Glycyrrhiza aspera türünün polen özellikleri sadece taramalı elektron mikroskobu ile çalışılabilmiştir. Glycyrrhiza aspera türünün polen taneleri prolatedir ve eksin ornemantasyonu retikulat-perforattır.

118

4.8.3. Glycyrrhiza iconica Hub.-Mor. (pro sp.), Bauhinia 2(3): 302 t.8 (1965).

Holotip: Turkey B4 Konya: Kadınhanı, 20 km, N of Konuklar Çiftlik, 27 km W of Sarayönü, 900 m, 31.5.1956, Birand 140 (holotip: Hb. Huber-Morath!, isotipler: ANK! AEF!).

Şekil 4.22- 4.29

Betim: Çok yıllık, otsu, rizomlu, toprak altı kısımda nodlar pulsu yapılar ile sarılmış. Gövde tabanda veya çiçeklenme bölgesinde dallanmış, 10-40 cm boyunda, tabanda gövde çapı 0.15-0.3 cm, dik veya yükselici, zig-zag, hafif oluklu, gövde basit ve salgı tüylü, küçük kısa dikencikli. Stipul mızraksı, 0.3-1 x 0.1-0.4 cm, akut-akuminat, salgı noktalı, basit ve salgı tüylü. Yaprak imparipinnate, çok nadir pinnat, 5-14 x 1.5-7 cm, yaprak sapı 1-4 cm, basit ve salgı tüylü, kısa dikencikli, rakis 3-11 cm. Yaprakçıklar 3-5 çift, 1.5-4.4 x 1-2.6 cm, yaprakçık ters yumurtamsı çok nadiren obkordat, yaprakçık kenarı salgı ve basit tüylü, yaprakçık ayası salgı noktalı, uç kısmı mukrolu, yapraktaki tek yaprakçık daha büyük; yaprakçık sap 0.1-0.4 cm. Çiçek durumu yaprak koltuğunda rasem, birlikte bulunduğu yapraktan kısa, eşit veya daha uzun. Pedunkul 3.5-9.5 cm, salgı ve basit tüylü, rasem çok çiçekli, 6-21 x 1.5-3 cm uzunluğunda, oblong, çiçekli bölge 3- 14 cm. Brakte 0.3-0.5 cm, mızraksı-yumurtamsı, akuminat, salgı ve basit tüylü. Bir çiçek boyu 1.3-1.7 cm, çiçek sapı 0.15-0.4 cm, salgı ve basit tüylü. Kaliks tüpsü, çan şeklinde, basit tüylü, salgı tüylü, salgı noktalı, kaliks uzunluğu 0.6-0.9 cm, beş dişli, üstteki iki diş 0.1-0.25 cm, diğer üç diş 0.2-0.4 cm. Korolla lila-mor, kuruyunca tabanda beyazımsı üst kısım mor. Bayrakçık (1.3) 1.5-1.8 x 0.3-0.7 cm, eliptik-dikdörtgensi, rotund-obtus. Kanat 1-1.5 x 0.12-0.25 cm, dar oblong, rotund-obtus, aurikulat, klav 0.4 x 0.03-0.04 cm. Kayıkçık 0.9-1.2 x 0.1- 0.22 cm, elliptik-oblong, sivri, hafif mukronat, klav 0.3-0.45 x 0.03-0.04 cm. Stamen 0.7- 1 cm, 0.3-0.4 cm’den sonra serbest, tüysüz, anter 0.05-0.06 cm, tüysüz. Pistil 0.7-1.2 cm, stilus c. 0.6 cm, ovaryum dikdörtgensi, tüysüz, çok nadiren salgı noktalı.

Çiçeklenme zamanı: Haziran, Temmuz Kromozom sayısı: Bitkide meyve oluşmadığı için tespit edilemedi Yetişme ortamı: yol kenarı, tarla kenarı

119

Ekolojisi: Rekabetin az olduğu nadas tarla, tarla kenarı ve yol kenarı derin topraklı gibi alanlarda yetişir. Hayat formu: Hemikriptofit Yetişme yükseltisi: 950-1000 m Tehlike kategorisi: CR (kritik tehlikede) Endemizm durumu ve yayılışı: Lokal Endemik Fitocoğrafik bölge: Iran-Turan el. Türkçe adı: Konya meyanı

Yorum: Konya meyanı olarak ta bilinen Glycyrrhiza iconica ülkemiz için endemik olup çok dar (Konya, Sarayönü) bir alanda yayılış göstermektedir. Nesli tehdit altında olan ve öncelikli korunması gereken nadir bitkilerimizdendir. 2010 yılında yapılan arazide çalışmasında popülasyonda oldukça çok örnek bulunmasına rağmen 2011 yılında yapılan arazi çalışmalarında bu bitkiden ancak birkaç örnek toplanabilmiştir. 2011 yılında bitkinin yayılış gösterdiği alan tarla sınırından itibaren bir bant şeklinde sürülmüştür. Tarla kenarlarındaki temizlenmiş bölgelerin fotoğrafı çekilmiştir (Şekil 4.21). 2012 ve 2013 yılları vejetasyon sezonunda bu alanda dört arazi çalışması yapılmıştır. Ancak bu türün meyveli örnekleri toplanamamıştır. Arazi çalışmaları esnasında polen preparatları hazırlanmıştır. Preparatlar tetrazolium chloride (TTC) ve bazik fuksin ile boyanmıştır. Hazırlanan preparatlar ışık mikroskobu ile incelenmiştir. Ayrıca polenler taramalı elektron mikroskobu ile incelenmiştir. Polenlerin %70’inin amorf yapılı olduğu gözlenmiştir. Arazi çalışmalarındaki gözlemler, herbaryum örneklerinin incelenmesi ve ayrıca palinolojik, morfolojik ve moleküler çalışmalar bir bütün halinde değerlendirildiğinde bu bitkinin hibrit bir bitki olduğu anlaşılmaktadır. Moleküler analiz sonuçlarına göre bu türün Glycyrrhiza aspera ve G. glabra türlerine yakın olduğu görülmektedir. Ayrıca morfolojik karakterler bakımından G. aspera ve G. glabra türlerinin kombinasyonu olarak görülmektedir. Bu nedenle Glycyrrhiza iconica bitkisinin atası Glycyrrhiza aspera ve G. glabra türleri olabileceği öngörülmektedir (Çizelge 4.1).

120

Şekil 4.22. Glycyrrhiza iconica yayılış gösterdiği alan.

121

Çizelge 4.1. Glycyrrhiza iconica ve G. aspera taksonlarının morfolojik olarak karşılaştırılması

Glycyrrhiza iconica Glycyrrhiza aspera Gövde 10-40 cm 10-30 cm Gövde dik yada yükselici dik yada yükselici Gövde salgı ve basit tüylü yoğun salgı tüylü Yaprak 5-14 cm 2.5-12 x 1.5-6 cm yaprak Yaprakçık 3-5 çift 3-7 çift yaprakçık Yaprakçık ters yumurtamsı-eliptik ters yumurtamsı ya da eliptik Yaprakçık tabanda kuneat, uç kısmı tabanda kuneat, uç kısmı mukronat mukronat Yaprakçık 1.5-4.4x1-2.6 cm 1-3x0.7-2 cm Rasem 6-21 cm 2-12 cm Brakte salgı ve basit tüylü salgı tüylü Brakte 3-5 mm 3-6 mm Brakte lanseolat-ovat-akuminat linear-lanseolat Çiçek 1.3-1.7 cm 1.2-2 cm Kaliks 6-9 mm, salgı ve basit tüylü 7-12 mm, salgı tüylü Korolla mor-lila, kuruyunca tabanda mor, kuruyunca taban kısmı beyaz üst kımı mor sarı üst kısmı mor Standart 1.5-1.8 cm 1.3-1.6 cm Kanat 1-1.5 cm 1.2-1.4 cm Kayıkçık 0.9-1.2 cm 1-1.1 cm Ovaryum 0.7-1.2 cm c. 0.8 cm Ovaryum tüysüz nadiren salgı noktalı tüysüz nadiren salgı noktalı Stamen 0.7-1 cm c. 0.85 cm Stamen bağlı 0.3-0.4 cm c. 0.4 cm kısım

122

Şekil 4.23. Glycyrrhiza iconica holotip örneği (G)

123

Şekil 4.24. Glycyrrhiza iconica isotip örneği (ANK).

124

Şekil 4.25. Glycyrrhiza iconica. a- habitusu, b- çiçeklenme bölgesi, c- çiçek (Sarayönü).

125

Şekil 4.26. Glycyrrhiza iconica çiçeklenme durumu ve çiçek özelliği.

126

Şekil 4.27. Glycyrrhiza iconica ülkemizdeki yayılış alanı.

Arazi çalışmalarında topladığımız örnekler B4 Konya: Sarayönü, Sarayönü-Gözlü Çiftliği arası, Sarayönü’nü 20 km geçince, 992 m, 01.06.2010, tarla kenarı, 38º26'51''K, 32º27'58''D, Ö.Çetin 1026 & A.Duran; ibid., 09.06.2012, Ö.Çetin 1061-B; ibid., 05.07.2012, Ö.Çetin 1110.

İncelenen diğer örnekler ve lokalite kayıtları: B4 Konya: Konuklar-Gözlü, Gözlü’ye 3 km kala, yol kenarı, 1000 m, 30.06.1994, M.Coşkun & M.Koyuncu s.n. (AEF); Sarayönü, Gözlü, UTM 0453190-4255502, 1015 m, tarla ve yol kenarı, 02.07.2004, M.Vural 8969 (GAZI).

127

Şekil 4.28. Glycyrrhiza iconica polenlerinin ışık mikroskobu görüntüsü. a- bazik fuksin ile boyanmış polenler, b- tetrazolium chloride (TTC) ile boyanmış polenler.

128

Şekil 4.29. Glycyrrhiza iconica elektron mikroskobu polen görüntüleri. a ve b- genel görüntü, c ve d- detay görüntü.

Yorum: Arazi çalışmalarında Glycyrrhiza iconica bitkisinin meyveli örneği toplanamadığı için bu türün kromozom sayısı belirlenememiştir. Ayrıca tohum yüzeyinin elektron mikroskobu görüntüleri çekilememiştir. Glycyrrhiza iconica polen taneleri, radyal simetrili, % 70 heteropolar, % 30 isopolar ve % 30 trikolporat, % 10 trikolpat ve % 60 inaperturat. Polar eksen 26.7 μm (min. 19.2 μm -max. 30.1 μm), ekvatoral eksen 24.6 μm (min. 18.8 μm -max. 29.1 μm). P/E oranı 1.09, şekli % 30 prolat –sferoid, % 70 amorf polen. Amb şekli intersemiangular ve çapı 25.1 μm. Ekzin tektat, ekzin 1.95 μm; endekzin ektekzinden ince. İntin 1 μm kalınlığında. Ornamentasyon kutupsal görünüşde psilat- perforat, ekvatoral görünüşde rugulat. Kolpus ince, kısa ve sınırları çok belirgin değil, Clg 1.7 μm, Clt 18.1 μm . Por şekli sirkular, Plg ve Plt 1.5 μm . Apokolpium 10 μm çapındadır. Operkulum mevcut ve apertür membranı granülat.

129

Altcins: Glycyrrhiza Gövde düz, yaprakları mızrak şeklinde ve ya eliptik, tabanda kama şeklinde, çiçekler 5- 13 mm; legüm 1-2(3) tohumlu, eliptik ve ya oval, akuminat, ekinat, salgı noktalı.

Seksiyon Glycyrrhiza Yapraklar mızrak şeklinde ya da eliptik, çiçekler 5-13 mm, meyve 1-2 tohumlu, eliptik, kısa saplı, ekinat.

4.8.4. Glycyrrhiza echinata L., Sp. Pl. 2: 741 (1753).

Betim: Çok yıllık, otsu. Kök derinde, rizomlu. Gövde dallanmış veya tek. 50-180 cm boyunda. Gövde dik veya toprak üzerinde sürünücü, dik gövdelerde çap (tabanda) 5-13 mm, sürünücü olanlarda 5-7 mm, oluklu çizgili, basit tüylü ve salgı noktalı veya seyrek basit tüylü veya tüysüz. Stipul dökülücü, lanseolat-üçgenimsi, 7-10 mm, basit tüylü, salgı tüylü ve noktalı, subulat-akuminat. Yapraklar imparipinnat, 5-13 x 3-5.5 cm, saplı, yaprak sapı 1-3 cm, basit tüylü, salgı tüylü ve noktalı, rakhis 4.5-11.5 cm. Yaprakçıklar 4-6 (-7) çift yaprakçıklı, (1.5)2-4 x 0.5- 2 cm, eliptik-obovate, tabanda kuneat, ucu mukrolu, basit tüylü, salgı tüylü ve noktalı. Yaprakçık sapı c. 0.1-0.2 cm, yaprakçık sapı basit ve salgı tüylü, salgı noktalı. Çiçek durumu yaprak koltuğunda rasem, rasem birlikte bulunduğu yapraktan kısa, bazen eşit, nadiren uzun, pedunkul yaprak koltuğunda tek veya çift, dik-yayık, rasem yoğun, sıkı, 4-10.5 x 1-2.5 cm, rasem sapı 3- 6.5 cm, çiçekli bölge 1.5-5.5 cm, rasem ovat-oblong, küremsi (globose), basit tüylü, salgı tüylü ve noktalı. Brakte 0.5-0.9 x 0.1-0.15 cm, eliptik-lanseolat, akuminat-kaudat, basit tüylü, salgı noktalı. Tek bir çiçek boyu 0.5-1 cm, çiçek sapı 0.1-0.2 mm, salgı noktalı. Kaliks tüpsü, 2-4 mm, üst kaliks dişleri 0.6-0.9 mm, diğer kaliks dişleri 1.4-2 mm, lanseolat. Koralla mor renkli. Bayrakçık 5-9 x 1- 3 mm, oblong-eliptik, obtuse- akut, klaw kısa c. 0.1 cm veya belirgin değil. Ala 4-5 x 1-1.5 mm, oblong, akut-obtuse, aurikulat, klaw 0.1-0.2 cm. Karina 0.3-0.5 cm, oblong, akut-obtuse, aurikulat, klaw 0.1- 0.2 cm. Ovaryum 3-4 mm, stilus 1-2 mm uzunluğunda, stamen 3-4 mm cm, anter c. 0.2 mm. Meyve neredeyse sapsız, meyve oblong-eliptik, ovat, 10-18 x 4-8 mm, meyve tamamı veya üst kısmı ekinat, ekinat çıkıntılar 0.3-0.65 mm boyunda, ucu dikensi, Tohum 2-4 mm.

130

Glycyrrhiza echinata türü iki alttüre (subsp.) ayrılır. Bu alttürler ve anahtarı; 1. Gövde toprak üzerinde yatık veya yükselici, 50-100 cm uzunluğunda, çiçek durumu küre şeklinde veya kapitat, meyvenin üst kısmı sık ve sert ekinat tüylü, alt kısmı glabrous…………………………………………………………………..subsp. echinata 2. Gövde dik, 100-180 cm uzunluğunda, çiçek durumu oblong, meyve bütünüyle yoğun salgı noktalı ve ince, seyrek ekinat tüylü………………………….…subsp. macedonica subsp. echinata

Lektotip: [Italy] in Cargano Apuliae, 916/1 (Hb Linn) (Chamberlain in Jarvis et al., Regnum Veg., 127: 50 1993). Isolektotip: [Russia] in deserto Tatariae 916/2 (Hb Linn) Sinonim: Glycyrrhiza inermis Boros, Bot. Kozlem. 41: 37 (1944). Literatür: Tutin ve ark., Flora Europaea 2: 127 (1968); Davis, Flora of Turkey 3: 260 (1970); Rechinger, Flora Iranica, Papilionaceae II (1984); Komarov, Flora of the USSR 13: 183 (1972).

Şekil 4.30 - 4.41

Çok yıllık, otsu. Kök derinde, rizomlu. Gövde dallanmış veya tek. 50-100 cm boyunda. Gövde toprak üzerinde sürünücü, 5-7 mm, oluklu çizgili, basit tüylü ve salgı noktalı veya seyrek basit tüylü veya tüysüz. Stipul 0.8-1 cm, dökülücü, lanseolat-üçgenimsi, basit tüylü, salgı tüylü ve noktalı, subulat-akuminat. Yapraklar imparipinnat, 5-9 x 3-4 cm, saplı, yaprak sapı 1-3 cm, basit tüylü, salgı tüylü ve noktalı.Yaprakçıklar 4-6 (-7) çift yaprakçıklı, 2-3.7x0.5-1.6 cm, eliptik-obovate, tabanda kuneat, ucu mukrolu, basit tüylü, salgı tüylü ve noktalı. Yaprakçık sapı c. 0.1-0.2 cm, yaprakçık sapı basit ve salgı tüylü, salgı noktalı. Çiçek durumu yaprak koltuğunda rasem, rasem birlikte bulunduğu yapraktan kısa, bazen eşit, nadiren uzun, pedunkul yaprak koltuğunda tek veya çift, dik- yayık, rasem yoğun, sıkı, rasem sapı 3.5-6.5 cm, çiçekli bölge 1.5-2 cm, rasem ovat, küremsi (globose), basit tüylü, salgı tüylü ve noktalı. Brakte 0.5-0.9 x 0.1-0.15 cm, eliptik-lanseolat, akuminat-kaudat, basit tüylü, salgı noktalı. Tek bir çiçek boyu 0.6- 0.8cm, çiçek sapı 0.1-0.2 mm, salgı noktalı. Kaliks tüpsü, 2-3 (4) mm, üst kaliks dişleri 0.6-0.9 mm, diğer kaliks dişleri 1.4-2 mm, lanseolat. Korolla mor renkli. Bayrakçık 8- 10 x 1- 3 mm, oblong-eliptik, obtuse-akut, klaw kısa c. 0.1 cm veya belirgin değil. Ala

131

4-5 x 1-1.5 mm, oblong, akut-obtuse, aurikulat, klaw 0.1-0.2 cm. Karina 0.4-0.5 cm, oblong, akut-obtuse, aurikulat, klaw 0.1-0.2 cm. Ovaryum 3-4 mm, stilus 1-2 mm uzunluğunda, stamen 3-4 mm cm, anter c. 0.2 mm. Meyve neredeyse sapsız, meyve eliptik, ovat, 11-16 x 4-6 mm, meyve üst kısmı yoğun ekinat, alt kısmı tüysüz, ekinat çıkıntılar 0.3-0.65 mm boyunda, ucu dikensi. Tohum 2-4 mm.

Çiçeklenme zamanı: Mayıs-Temmuz Kromozom sayısı: 2n=16 Yetişme ortamı: yol kenarı, tarla kenarı, nehir kenarları, baraj kenarı, nemli yerler Ekolojisi: Özel bir habitat tercihi yoktur Hayat formu: Hemikriptofit Yetişme yükseltisi: 10-1400 Tehlike kategorisi: LC (en az endişe verici) Endemizm durumu ve yayılışı: Endemik değil, geniş yayılışlı Fitocoğrafik bölge: Çok bölgeli Türkçe adları: Meyan, pıtırak meyan

132

Şekil 4.30. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonunun lektotip örneği (Herb. Linn.).

133

Şekil 4.31. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonunun isolektotip örneği (Herb. Linn.).

134

Şekil 4.32. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonunun habitatı ve habitusu (Ö.Çetin & A.Duran 1074).

135

Şekil 4.33. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata. a- çiçek, b- meyve.

136

Şekil 4.34. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonunun çiçek özelliği.

137

Şekil 4.35. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonunun ülkemizde yayılış gösterdiği alanlar.

Yayılış gösterdiği diğer alanlar: Türkiye, Ermenistan, Azerbaycan, Gürcistan, İran, Kazakistan, Rusya, Nahçivan, Bulgaristan, Eski Yugoslavya, Yunanistan, Macaristan, İtalya, Moldova, Romanya, Ukrayna, İsrail, Lübnan-Suriye

Şekil 4.36. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonunun dünya üzerinde yayılışı.

138

Arazi çalışmalarında topladığımız örnekler B4 Ankara: Polatlı-Eskişehir yolu, 16. km, Sakarya nehri kenarı, 680 m, 39º35'00''K, 31º56'58''D, 23.06.2012, Ö.Çetin 1074 & A.Duran C3 Konya: Seydişehir, Ortakaraören kanal boyu, 1102 m, 26.06.2009, kanal kenarı, 041º89'79''K, 413º51'46''D, A.Duran 8535 & M.Şanda; Seydişehir, Gölyüzü köyü, Gölyüzü köyünden 2 km. sonra, 1100 m, 10.06.2011, 37º19'57''K, 31º56'19''D, Ö.Çetin 1044& A.Duran; Seydişehir, Ortakaraören kanal boyu, 1102 m, 10.06.2011, kanal kenarı, 041º89'79''K, 413º51'46''D, Ö.Çetin 1045 & A.Duran; Seydişehir, Gölyüzü köyü, Gölyüzü köyünden 2 km. sonra, 1100 m, 07.08.2011, 37º19'57''K, 31º56'19''D, Ö.Çetin 1049; Seydişehir, Gölyüzü köyü, Gölyüzü köyünden 2 km. sonra, 1100 m, 17.06.2012, 37º19'57''K, 31º56'19''D, Ö. Çetin 1072 & A.Duran, M.Çelik. C4 Konya: Çumra, Apa barajı, baraj kenarı, 10.06.2011, Ö.Çetin 1046 & A.Duran; Çumra, Apa barajı, baraj kenarı, 1062 m, 22.06.2012, 37º21'55K, 32º32'37D, Ö.Çetin 1073 & A.Duran.

İncelenen diğer örneklerin lokalite kayıtları: A1 Balıkesir: Kuş Cenneti, Manyas gölü kıyısı, 16.10.1970, A.Baytop s.n. (ISTE) B1 Manisa: Akhisar, 09.09.1948, H.Bağda s.n. (ISTE, ANK). C3 Konya: Seydişehir, Bozkır arası, yol kenarı, 10.07.1989, H.Sümbül & S.Erik s.n. (HUB); Seydişehir, Sazlık kenarı ca 1150 m, 21.07.1980, H.Ocakverdi s.n. (AEF); Slight depression in wheat field (wet in spring) plains N of Cumra, 40 km E of Konya, 16.07.1965, GF.Ledingham, T.Ekim, E.Yurdakul 4361 (E); Isparta: Isparta direkt in Eğirdir schotterhang, 06.07.1973, Holtz & P.Hanel, T.Kesercioğlu s.n. (E, EGE).

139

Şekil 4.37. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonunun mitotik metafaz kromozomları.

Şekil 4.38. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonunun ideogramı.

Yorum: Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonunun tohumları çimlendirilmiş ve karyolojik analizleri yapılmıştır. Kromozom sayısı 2n=16 olarak gözlenmiştir. Karyotip formülleri 8m olarak gözlenmiştir. En kısa kromozom uzunluğu 1.45 iken en uzun kromozom 2.33 mikrometre uzunluğundadır. Toplam haploid kromozom uzunluğu 15.68 µm’dir. Kromozom kol oranı 1.22 and 1.61 μm’dir. Sentromerik index 4.09-6.44 arasında değişir. Relative uzunluk ise 9.24 to 14.84 arasındadır. Karyotype asimetrileri ise şöyledir; TF % 41.87, AsK % 58.126, Rec 84.173, Syi 72.039, A1 0.275, A2 0.147, A 0.161, CVCL 14.7, CVCI 14.94, AI 2.19.

140

Şekil 4.39. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata (Ö.Çetin 1045) taksonunun polen ışık mikroskobu görüntüsü.

141

Şekil 4.40. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata (Ö.Çetin 1049) taksonunun elektron mikroskobu polen görüntüleri a ve b- genel görüntü, c ve d- detay görüntü.

Şekil 4.41. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata (Ö.Çetin 1073) taksonunun tohum yüzeyi elektron mikroskobu görüntüsü. a- genel görüntü, b, c ve d- detay görüntü

142

Yorum: Polenler, radyal simetrili, % 20 heteropolar, ve % 80 isopolar, % 1 tetrakolporat, % 20 inaperturat ve % 79 trikolporat. Polar eksen 22.2 μm (min. 19.5 μm -max. 24.8 μm), ekvatoral eksen 26.4 μm (min. 16.7 μm -max. 28.9 μm). P/E oranı 0.84, şekli suboblat. Amb şekli intersemiangular ve çapı 24.1 μm. Ekzin tektat, ekzin 1.9 μm; endekzin ektekzinden ince. İntin 0.75 μm kalınlığında. Ornamentasyon kutupsal görünüşde psilat- perforat, ekvatoral görünüşde rugulat. Kolpus ince, kısa ve sınırları çok belirgin değil, Clg 4 μm, Clt 18 μm . Por şekli lolongat, Plg 9.8 μm, Plt 12.7 μm . Apokolpium 11 μm çapındadır. Operkulum mevcut ve apertür membranı granülat. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonunun tohum yüzeyi verrukat-striat’tır.

143 subsp. macedonica Boiss. et Orph., Bull. Congr. Bot. Petersb. 135 (1870). stat. & comb. nov. Tip: Macedonia, (G). Sinonim: =Glycyrrhiza macedonica Boiss. & Orph., Bull. Congr. Bot. St. Petersb. 135 (1869-1870). Literatür: Rechinger, Flora Iranica, Papilionaceae II (1984); Komarov, Flora of the USSR 13: 183 (1972).

Şekil 4.42 - 4.50

Betim: Çok yıllık, otsu. Kök derinde, rizomlu. Gövde dallanmış veya tek. 100-180 cm boyunda. Gövde dik, çap (tabanda) 6-13 mm, oluklu çizgili, basit tüylü ve salgı noktalı veya seyrek basit tüylü veya tüysüz. Stipul dökülücü, lanseolat-subulat, 7-10 mm, basit tüylü, salgı tüylü ve noktalı, subulat-akuminat. Yapraklar imparipinnat, 8.5-13 x 3-5.5 cm, saplı, yaprak sapı 1-3 cm, basit tüylü, salgı tüylü ve noktalı. Yaprakçıklar 4-6 (-7) çift yaprakçıklı, 2.8-4x0.6-2 cm, eliptik-obovate, tabanda kuneat, ucu mukrolu, basit tüylü, salgı tüylü ve noktalı. Yaprakçık sapı c. 0.1-0.2 cm, yaprakçık sapı basit ve salgı tüylü, salgı noktalı. Çiçek durumu yaprak koltuğunda rasem, rasem birlikte bulunduğu yapraktan kısa, bazen eşit, nadiren uzun, pedunkul yaprak koltuğunda tek veya çift, dik- yayık, rasem yoğun, rasem sapı 3-4 cm, çiçekli bölge 2.5-5.5 cm, rasem ovat-oblong, basit tüylü, salgı tüylü ve noktalı. Brakte 3-4 mm, eliptik-lanseolat, basit tüylü, salgı noktalı. Tek bir çiçek boyu 5-7 mm, çiçek sapı 0.1-0.2 mm, salgı noktalı. Kaliks tüpsü, c. 3 mm, üst kaliks dişleri 0.6-0.9 mm, diğer kaliks dişleri 1.4-2 mm, lanseolat. Koralla mor renkli. Bayrakçık 6-7 x 1-2 mm, oblong-eliptik, obtuse-akut, klaw kısa c. 0.1 cm veya belirgin değil. Ala 4-5 x 1-1.5 mm, oblong, akut-obtuse, aurikulat, klaw 0.1-0.2 cm. Karina 0.3-0.4 cm, oblong, akut-obtuse, aurikulat, klaw 0.1-0.2 cm. Ovaryum c. 3 mm, stilus 1-2 mm uzunluğunda, stamen 3-4 mm cm, anter c. 0.2 mm. Meyve neredeyse sapsız, meyve oblong-eliptik, 12-17 x3-7 mm, yoğun salgı noktalı, seyrek ve zayıf kırmızı ekinat tüylü.

Çiçeklenme zamanı: Mayıs-Temmuz Kromozom sayısı: 2n=16 Yetişme ortamı: yol kenarı, tarla kenarı, nemli yerler Ekolojisi: Özel bir habitat tercihi yoktur

144

Hayat formu: Hemikriptofit Tehlike kategorisi: LC (en az endişe verici) Endemizm durumu ve yayılışı: Endemik değil, geniş yayılışlı Fitocoğrafik bölge: Çok bölgeli Türkçe adları: meyan, acı meyan

Yorum: Glycyrrhiza echinata türü Rus Florasında Echinatae Serisi altında yer alır. Ayrıca bu seride G. macedonica ve G. pallidiflora türleride yer alır. Glycyrrhiza pallidiflora türünün dünya üzerindeki yayılış alanı incelenirse bu türün Çin, Japonya, Moğolistan ve Rusya’da yayılış gösterdiği görülür. Yayılışının en batı sınırını Rusya oluşturur. Glycyrrhiza echinata türü ise Rusya’dan Avrupa’ya doğru yayılış gösterir. Bu türün Çin ve çevresinde yayılış göstermediği görülmektedir. Rusya ise her iki türünde beraber yayılış gösterdiği bir alanı oluşturmaktadır. Glycyrrhiza macedonica türü ise Ermenistan’da, İran’da yayılış gösterir. Ayrıca Rus Florasında Asia Minor’de yayılış gösterdiği not edilmiştir. Glycyrrhiza echinata türü, Glycyrrhiza macedonica türünden sürünücü olması, çiçek durumunun kapitat ve globose olması ve meyvenin alt kısmının tüysüz, sadece üst kısmının ekinat olması ile ayrılır. G. macedonica türünde ise gövde dik, meyve üzerindeki ekinat yapılar tüm yüzeyde seyrek olarak dağılmış ve çiçek durumları oblong özellik gösterir. Yapılan arazi çalışmaları esnasında Antalya ve Muğla bölgesinden toplanan örneklerin meyvesinin Glycyrrhiza echinata örneklerinden farklı olduğu görülmüştür. Yapılan herbaryum ve literatür çalışmaları ile toplanılan örneklerin Glycyrrhiza macedonica örnekleri olduğu anlaşılmıştır. Ancak morfolojik ve moleküler incelemeler sonucunda bu iki taksonun tür düzeyinde ayrı olmadıkları düşünüyoruz ve bu örnekler alttür düzeyinde değerlendirilmiştir (Çizelge 4.2).

145

Şekil 4.42. Glycyrrhiza echinata subsp. macedonica taksonunun habitatı ve habitusu. (Ö.Çetin 1020).

146

Şekil 4.43. Glycyrrhiza echinata subsp. macedonica. a- çiçek, b- meyve (Ö.Çetin 1020).

147

Şekil 4.44. Glycyrrhiza echinata subsp. macedonica taksonunun çiçek özelliği.

148

Şekil 4.45. Glycyrrhiza echinata subsp. macedonica taksonunun dünya üzerinde yayılışı.

Arazi çalışmalarında toplanan örnekler:

C2 Muğla: Dalyan, İztuzu plajı yolu, 16.06.2012, Ö.Çetin 1071, A.Duran & M.Çelik. C3 Antalya: Serik, Boğazak, tarla kenarı, 22.05.2010, Ö.Çetin 1020.

İncelenen diğer örneklerin lokalite kayıtları: A1 Edirne: Between Ipsala and Greece, 15.07.1968, A.Baytop 13610 (E); Edirne: İpsala, 50-100 m., ebros valley, 11.08.1966, Davis 47805 (ISTO, E, K). B2 İzmit: plain E. of İzmit, near sea level banks of ditches, 8.9.1957, Davis 32913 & Hedge (E, K, W, ANK). C2 Muğla: Köyceğiz, Köyceğiz köyü, nemli ve sulak yerler, 06.09.1991, A.Güner 10249, M.Vural, H.Duman, H.Sağban (HUB, AEF). C3 Antalya: Kemer kasabasının 500 m batısı, kuru çayırlıklar, 10 m, 21.08.1978, H.Peşmen 4062 & A.Güner (HUB) C5 Adana: Seyhan, 11.07.1937, Goramen 838 (ANK).

149

Şekil 4.46. Glycyrrhiza echinata subsp. macedonica taksonunun mitotik metafaz kromozomları (2n=16).

Şekil 4.47. Glycyrrhiza echinata subsp. macedonica taksonunun ideogramı.

Yorum: Glycyrrhiza echinata subsp. macedonica taksonunun tohumları çimlendirilmiş ve karyolojik analizleri yapılmıştır. Kromozom sayısı 2n=16 olarak gözlenmiştir. Karyotip formülleri 8m olarak gözlenmiştir. En kısa kromozom uzunluğu 1.78 mikrometre iken en uzun kromozom 2.66 mikrometre uzunluğundadır. Toplam haploid kromozom uzunluğu 17.31 µm’dir. Karyotype asimetrileri ise şöyledir; TF % 45.52, AsK % 54.48, Rec 77.53, Syi 83.55, A1 0.16, A2 0.13, A 0.09, CVCL 13.36, CVCI 5.41, AI 0.72.

150

Şekil 4.48. Glycyrrhiza echinata subsp. macedonica taksonunun polen ışık mikroskobu görüntüsü.

151

Şekil 4.49. Glycyrrhiza echinata subsp. macedonica (Ö.Çetin 1020) taksonunun elektron mikroskobu polen görüntüleri. a, b- genel görüntü c, d- detay görüntü.

Şekil 4.50. Glycyrrhiza echinata subsp.macedonica taksonunun tohum yüzeyi elektron mikroskobu görüntüsü. a- genel görüntü, b, c, d- detay görüntü.

152

Yorum: Polenler, radyal simetrili, trikolporat. Polar eksen 20.38 μm (min. 18 μm -max. 21.8 μm), ekvatoral eksen 24.85 μm (min. 22 μm -max. 28.11 μm). P/E oranı 0.82, şekli suboblat. Ekzin tektat, ekzin 2 μm; endekzin ektekzinden ince. İntin 0.8 μm kalınlığında. Ornamentasyon kutupsal görünüşde psilat- perforat, ekvatoral görünüşde rugulat. Apokolpium 10 μm çapındadır. Operkulum mevcut ve apertür membranı granülat. Glycyrrhiza echinata subsp. macedonica taksonunun tohum yüzeyi verrukat- striat’tır.

153

Çizelge 4.2. Rusya, Çin, İran ve Türkiye florasında yer alan G. pallidiflora, G. macedonica ve G. echinata taksonlarının morfolojik özelliklerinin karşılaştırılması (Takson isimleri floralarda geçtiği şekliyle verilmiştir).

Rus florası Çin florası Rus florası İran Florası Türkiye Florası Türkiye florası Rus florası İran florası

G. pallidiflora G. pallidiflora G. macedonica G. macedonica G. echinata subsp. G. echinata subsp. G. echinata G. echinata macedonica echinata Gövde 100 cm. Gövde 100-150 cm Gövde 100-150 cm Gövde 100 cm Gövde 150-180 cm Gövde 100 cm’ye Gövde 50-100 cm Gövde 50-100 cm kadar Gövde genellikle Sarı kahverengi salgı Gövde genellikle Gövde dik, tüysüz Gövde sürünücü yada Gövde sürünücü yada Gövde sürünücü, dallanmış, tüysüz, noktalı, neredeyse dallanmış, tüysüz, yada salgı noktalı yükselici, tüysüz, salgı yükselici, tüysüz, kısa yükselici _ bazen üst kısım salgı tüysüz bazen üst kısım salgı noktalı tüylü, salgı noktalı noktalı noktalı Stipul dökülücü, Stipul dökülücü, Stipul dökülücü, Stipul lanseolat- Stipul dökülücü Stipul dökülücü, Stipul dökülücü, Stipul dökülücü, subulat-lanseolat lanseolat, c. 5 mm lanseolat yada subulat- subulat, dökülücü lanceolate-subulat, c. lanseolat subulat, 0.8- lanseolat yada subulat- lanseolat-subulat lanseolat 1 cm 1 cm lanseolat Yapraklar 10-20 cm, Yapraklar 6-20 cm, Yapraklar 8-14 cm, Yapraklar 8.5-12.5x3- Yapraklar 6-9x3-4 cm Yapraklar 6-13 cm, Yapraklar 6-13 cm _ kısa saplı kısa saplı kısa saplı 5.5 cm kısa saplı Yaprakçık 4-6 çift Yaprakçık 4-7 çift Yaprakçık 3-6 çift Yaprakçık 3-6 çift Yaprakçık 4-6 çift Yaprakçık 4-6 çift Yaprakçık 3-6 çift Yaprakçık 3-6 çift Yaprakçık lanseolat Yaprakçık lanseolat Yaprakçık eliptik yada Yaprakçık eliptik- Yaprakçık eliptik Yaprakçık eliptik Yaprakçık eliptik yada yada eliptik yada ovat-lanseolat obovate obovate nadiren obovate nadiren obovate obovate Yaprakçık 3-5x1-2 Yaprakçık 2-6x1.5-2 Yaprakçık 2-4x0.7-2 Yaprakçık 2-4x0.7-2 Yaprakçık 2.8-4x0.6-2 Yaprakçık 2-3.7x0.8- Yaprakçık 2-4x(0.7)1- Yaprakçık 2-4x1-2 cm cm cm cm 1.6 cm 2 Yaprakçık tabanda Yaprakçık tabanda Yaprakçık tabanda Yaprakçık tabanda Yaprakçık tabanda Yaprakçık tabanda Yaprakçık tabanda Yaprakçık tabanda kuneat, uç kısımda kuneat, uç kısımda kuneat, uç kısımda kuneat, uç kısımda kuneat, uç kısımda kuneat, uç kısımda kuneat, uç kısımda kuneat, uç kısımda hafifçe akuminat, kısa hafifçe akuminat, kısa kısa mukronat mukronat hafifçe mukronat hafifçe mukronat kısa mukronat akut, kısa mukronat mukronat mukronat, kenar serruşat

154

Yaprakçık salgı Yaprakçık salgı Yaprakçık salgı noktalı noktalı noktalı Pedunkul rasem kadar Pedunkul 1-3 cm, az Pedunkul 1-3 cm Pedunkul 3-4 cm Pedunkul 3.5-6.5 cm Pedunkul 1-9 cm Pedunkul 1-5 cm _ çok glandular Rasem yoğun, oblong, Rasem oblong, Rasem yoğun oblong Rasem yoğun 1.5-3(4) Rasem oblong, ovat Rasem globose, ovat, Rasem yoğun, Rasem subglobose, 1.5-4 cm uzunluğunda globose 1.5-3(4)cm cm uzunluğunda 2.5-5.5 cm (sap hariç) 1.5-2 cm (sap hariç) subglobose 8-15 mm. kapitat diam Brakte ovat-lanseolat, Brakte ovat-lanseolat, Brakte lanseolat -ovat,

_ 6-8 mm, glandular _ _ 3-4 mm, glandular 5-9 mm _ _ noktalı noktalı, basit tüylü

Çiçekler 9-10 mm Çiçekler 6-7.5 mm Çiçekler 6-7.5 mm Çiçekler 5-7 mm Çiçekler 6-8 mm Çiçekler (7)8-10 mm Çiçekler 8-10 mm uzunluğunda Kaliks 4-5 mm, dişler Kaliks 4-5 mm Kaliks 2.5-3 mm Kaliks 2.5-3 mm Kaliks c. 3mm Kaliks c. 3 mm Kaliks 3-4 (4.5) mm Kaliks 3-4 mm subulat, dilated tabanda Kaliks salgı noktalı, Kaliks salgı noktalı, Kaliks salgı noktalı, Kaliks salgı noktalı, Kaliks salgı noktalı, basit tüylü pubescent, 5 lanseolat basit tüylü _ basit tüylü _ _ dişli Limb eliptik Standart Ovat, 6-8 Limb oblong-ovate Limb oblong-ovate Bayrakçık 6-7 mm Bayrakçık 8-10 mm Limb oblong Korolla oblongum mm, kısa klavlı, tepe yuvarlak _ Kanatlar 5-6 mm _ _ Kanat c. 4 mm Kanat c. 5 mm _ _ _ Keel kanatlardan kısa _ _ Keel c. 4mm Keel c. 5 mm _ _ Meyve durumu oblong meyvedurumu oblong meyvedurumu meyve durumu oblong Meyve durumu kapitat meyve durumu meyve durumu _ -eliptik yada kapitulum, kapitat, subglobose, kapitat, subglobose subspherical subspherical globose Meyve durumu 2-5 Meyve durumu 2-4 Meyve durumu 2.5- Meyve durumu 3-4.5x 3-4 cm in diam 3-4 cm _ _ cm cm 4x2-.2.5 cm 2.5-3 cm

155

Meyve oblong- eliptik Meyve ovoid, uç Meyve ovoid yada Meyve oblong-eliptik, Meyve ovoid, elliptik Meyve ovoid, elliptik Meyve obovat-oblong yada oblong ovate kısmı sert dikensi, oblong-ovat _ ovat yada oblong eliptik bariz akuminat Meyve 12-17 x 7-8 Meyve 10-17x6-8 Meyve 11-15x5-6 mm Meyve 11-15x5-6 mm Meyve 12-17x3-7 Meyve 11-16x0.4-0.6, Meyve 10-16 x4-6 Meyve 10-16x4-6 mm mm mm, mm, uç kısmı uç kısmı akuminat, alt mm mukronat, alt kısmı kımı akut obtus Meyve seyrek Ince ve Ekinat yapılar tüm Yoğun glandular, Yoğun ekinat, alt Meyvenin alt kısmı uzun dikenimsi _ yüzeyde _ seyrek ve zayıf kısmı tüysüz tüysüz _ kırmızı ekinat tüylü Meyve üzerinde3-6 ______mm dikensi yapılar Tohumlar 2 tane, c. ______2mm

156

Altcins: Glycyrrhizopsis (Boiss.) A.Duran & Ö.Çetin subgenus nov. Gövde yükselici ya da dik, tüysüz ya da yoğun tüylü, zig-zag şeklinde, 30-100 cm; çiçek 0.8-2 cm, kaliks tüylü ya da tüysüz, korolla sarı; meyve genişliği 8-16 mm, meyve tüylü ya da tüysüz; tohumlar 6-8 mm.

Seksiyon Glycyrrhizopsis Boiss.

4.8.5. Glycyrrhiza asymmetrica Hub.-Mor., Bauhinia 2: 30 (1965).

Holotip: Turkey, C3 Antalya: Antalya-Serik, Quercus coccifera-Macchie, 15 km östlich Antalya, 30 m, 14.05.1956, Hub.-Mor. 13502 (holotip Hb. Hub.-Mor, isotip E!).

Şekil 4.51- 4.59

Betim: Çok yıllık, otsu, kök derinde, rizomlu. Gövde dallanmış, 30-90 cm, gövde çapı tabanda 0.6-0.7 cm, yukarı kısımlarda 0.4 cm, dik veya yükselici, zig-zag şeklinde, güçlü, belirgin oluklu, sık basit ve salgı tüylü. Stipul dökülücü, linear, basit ve salgı tüylü, 3-10 x 0.5-1 mm. Yapraklar imparipinnat, çok nadiren paripinnat, 9-27 x 5-10 cm, saplı, yaprak sapı 3.5-7.5 cm, basit ve salgı tüylü, rakis 6-20 cm, yaprak orta damar basit ve salgı tüylü, orta damar genişliği 0.1-0.2 cm. Yaprakçıklar 3-5 çift, 3-5.5 x 1-3.5 cm (yaprakçık sapı dahil değil), obovat-orbikular, taban kısmı kuneat-akut, yaprakçık uç kısmı kuspidat, yaprakçık simetrisi eşit değil, basit tüylü, salgı tüylü ve salgı noktalı, kenarları düz, yaprakçık sapı 0.2-0.5 cm, basit ve salgı tüylü. Çiçek durumu yaprak koltuğunda rasem, rasem birlikte bulunduğu yaprağın yarısı kadar veya daha kısa, pedunkul koltukta tek veya daha fazla, dik yayık, basit ve salgı tüylü, rasem sapı 1.5-6 cm, rasem 7-12 x 1.5-3 cm, yoğun, oblong-ovat, çiçekli bölge 3.5-8 cm. Brakte 4-5 x c. 1 mm, lanseolat, akut, yoğun salgı tüylü ve basit tüylü. Tek bir çiçek boyu 0.8-1.8 cm, çiçek sapı c. 1 mm. Kaliks tüpsü, kampanulat, iki dudaklı, beş dişli, sık basit ve salgı tüylü, tüy uzunluğu 0.4-0.8 mm, kaliks 0.6-1.1 cm uzunluğunda, 0.3-0.4 cm genişliğinde, üst kaliks dişleri 0.2-0.35 cm uzunluğunda üçgenimsi (triangular)- lanseolat, diğer üç kaliks dişi 0.4-0.65 cm uzunluğunda, lanseolat. Korolla sarı renkli. Bayrakçık 13-16.5 x 7-10 mm, geniş oblong-ovat, hafif emarginate, klav 2-3 x 1-1.5 mm. Kanat 10-14 x 1- 3.5 mm, linear-oblong, obtuse, aurikulat, klav 2-5 x 0.3 mm. Kayıkçık 9-12 x 1.5-2.5 mm, linear-oblong, obtuse veya hafif mukrolu, aurikulat, klaw

157

2-3 x 0.3-0.5 mm. Stamen diadelfus, tüysüz, 0.07-0.09 cm boyunda, 0.06 cm’den sonra serbest, tek anter 0.07-0.09 cm, anter ovat-hemisferik, pistil 0.8-1.1 x 0.08-0.1 cm, stilus 0.4-0.6 cm uzunluğunda, tüysüz, ovaryum 0.5-0.7 cm uzunluğunda yoğun salgı tüylü. Çiçek parçaları meyve üzerinde kalıcı, meyve yoğun saplı ve sapsız salgı tüylü ve basit tüylü, mukrolu, c. 3-4.6 x 1.2-1.6 cm, geniş oblong. Tohum çapı 0.6-0.8 cm, tüysüz.

Çiçeklenme zamanı: 3-4 Kromozom sayısı: 2n=14 Yetişme ortamı: orman altı ve açıklığı, maki Ekolojisi: Pinus brutia ormanı ve altı, Quercus coccifera, Arbutus andrachne çalılıkları Hayat formu: Hemikriptofit Yetişme yükseltisi: 10-370 m Tehlike kategorisi: EN (tehlikede) Endemizm durumu ve yayılışı: Endemik Fitocoğrafik bölge: Doğu Akdeniz elementi Türkçe adı: Türk meyanı

158

Şekil 4.51. Glycyrrhiza asymmetrica türünün isotip örneği (Hb. E).

159

Şekil 4.52. Glycyrrhiza asymmetrica (Ö.Çetin 1040). a- habitat, b- habitusu (lokalite: Antalya).

160

Şekil 4.53. Glycyrrhiza asymmetrica (Ö.Çetin 1040). a ve b- çiçek durumu c- meyve (lokalite: Antalya).

161

Şekil 4.54. Glycyrrhiza asymmetrica türünün çiçeklenme durumu ve çiçek özelliği.

162

Şekil 4.55. Glycyrrhiza asymmetrica türünün ülkemizdeki yayılış gösterdiği alanlar. Arazi çalışmalarında topladığımız örnekler C3 Antalya: Antalya-Aksu yolu, Aksu’ya 1. km kala, yol kenarı, 22.05.2010, Ö.Çetin 1021; Antalya-Kemer yolu, yol kenarı, 23.05.2010, Ö.Çetin 1023 & R.S.G., Özge Çetin; Kemer, Göynük kanyonu, 23.05.2010, Ö.Çetin 1024 & R.S.G., Özge Çetin; Antalya- Aksu yolu, Aksu’ya 1. km kala, yol kenarı, 22.05.2011, Ö.Çetin 1039; Antalya-Kemer yolu, yol kenarı, 23.05.2011, Ö.Çetin 1040; Kemer, Göynük kanyonu, 23.05.2011, Ö.Çetin 1041; Antalya: Antalya-Aksu yolu, Aksu’ya 1. km kala, yol kenarı, 06.08.2011, Ö.Çetin 1048. İncelenen diğer örnekler ve lokalite kayıtları: C3 Antalya: Antalya (Pamphylien)-Serik arası, Quercus coccifera- macchie 15 km östlich A., 14.05.1956, Huber Morath 13502 (E); İnekhane yolunda bozuk çam, 14.05.1956, H.Birand 18 (ANK); Manavgat to Akseki, 8 miles from main road junction, 200 m, macchie with Erica, 14.06.1962, Dudley 35759 (K, E); Between Antalya-Serik, 23.05.1967, T.Baytop 11192 (E); Mündung des göynük dere bei kemer prov. Antalya; Pinus brutia- bald underhalb Arbutus-macchie, 20 m, 26.5.1974, H.Ern s.n. (E); Antalya-Serik arası, 23.05.1967, T.Bağda s.n. (ISTE); Manavgat-Akseki yolu 10 km, 300-350 m, makilik, 28.06.1993, H.Duycan s.n. (AEF); Manavgat-Akseki yolu, 10. km., 300-350 m, maki ormanı, 28.06.1993, H.Duman & F.Karavelioğulları 4983 (GAZI, AEF); Akseki-Manavgat, Manavgat’a 27 km kala, 370 m, 01.07.1994, M.Koyuncu & M.Coşkun s.n. (AEF); Alanya-Akseki, Taş kesiği köyü batısı, 170 m, 05.05.1972, R.Çetik s.n. (ANK); Alanya, İncekum, 19.05.1974, K.Karamanoğlu, M.Koyuncu & M.Coşkun 4609 (AEF, HUB); Antalya-Alanya arası, Kasap çiftliği, 12.05.1976, Leblebici s.n. (EGE); İncekum orman kampı, Pinus brutia ormanı, ca. 20- 100 m, 15.05.1990, Y.Akman 15061 (ANK); İncekum, ormanaltı, 01.07.1994, M.Koyuncu & M.Coşkun s.n. (AEF).

163

Şekil 4.56. Glycyrrhiza asymmetrica türünün mitotik metafaz kromozomu.

Şekil 4.57. Glycyrrhiza asymmetrica türünün ideogramı.

Yorum: Glycyrrhiza asymmetrica türünün kromozom sayısı 2n=14 olarak sayılmıştır. Karyotip formülü ise 14m olarak belirlenmiştir. En kısa kromozom uzunluğu 1.11 μm’dir. En uzun kromozom ise 2 μm uzunluğundadır. Haploid kromozom uzunluğu 10.83 μm’dir. Kromozom kol oranı 1.01 ile 1.48 arasında değişir. Sentromerik indeks ise 4.52 ile 8.08 arasındadır. Relative uzunluk 10.25 ile 18.51 arasındadır. Karyotip asimetrisi şöyledir: TF% 44.92, AsK % 55.07, Rec 77.42, Syi 81.57, A1 0.16, A2 0.205, A 0.094, CVCL 20.5, CVCI 17.32, AI 3.55.

164

Şekil 4.58. Glycyrrhiza asymmetrica türünün elektron mikroskobu polen görüntüleri. a, b- genel görüntü, c, d- detay görüntü.

Şekil 4.59. Glycyrrhiza asymmetrica türünün elektron mikroskobu tohum görüntüleri. a, b- Genel görüntü, c, d- detay görüntü.

165

Yorum: Polenler, radyal simetrili, isopolar ve trikolporat. Polar eksen 22.5 μm (min.19.2 μm -max. 25.5 μm), ekvatoral eksen 17.2 μm (min. 14.2 μm -max. 20.4 μm). P/E oranı 1.31, şekli suboblat. Amb şekli squar ve çapı 15.8 μm. Ornamentasyon kutupsal görünüşde psilat- perforat, ekvatoral görünüşde foveolat. Kolpus ince, kısa ve sınırları çok belirgin değil, Clg 2.8 μm, Clt 15 μm . Por şekli lolongat, Plg 3.5 μm, Plt 4.8 μm. Apokolpium 25.1 μm çapındadır. Operkulum mevcut ve apertür membranı granülat. Glycyrrhiza asymmetrica türünün tohum yüzeyi verrukat-striat’tır.

166

4.8.6. Glycyrrhiza flavescens Boiss., Diagn. Pl. Orient. ser. 1, 6: 33 (1845, publ. Jul 1846).

Betim: Çok yıllık, otsu, rizomlu, kuvvetli, genellikle çiçeklenme bölgesinde dallanmış veya tabanda dallanmış, bazen tek. 30-100 cm boyunda, gövde çapı tabanda 4-10 mm, rizom toprak altında pulsu yapılar ile sarılmış. Gövde dik veya yükselici, zig-zag, oluklu, tüysüz veya seyrek basit tüylü, çok nadiren salgı tüylü. Stipul lanseolat veya üçgenimsi, 4-15 x 1-4 mm sık basit tüylü veya tüysüz, kızılımsı renkte, akuminat. Yapraklar imparipinnat, 9-17 x 3-8.5 cm, oblong-elliptic, saplı, yaprak sapı 0.6-3 cm, rakis 6-14 cm, yaprak sapı ve rakis tüysüz, seyrek basit tüylü ve çok nadir salgı tüylü, yaprak sapını gövde ile birleştiği yerler salgı tüylü. Yaprakçıklar 4-8 çift, 1-5.5 x 0.5-2 cm, eliptik-oblong, obovat, yaprakçık ucu rotund-obtus, obtus-akut, mukronatlı, taban kuneat-akut, kenarları düz, tüysüz, salgı noktalı ve nadiren salgı tüylü, yaprakçık sapı 0.1-0.2 cm, tüysüz veya basit tüylü, bazı örneklerin rakis ile birleştiği yer salgı tüylü. Çiçek durumu yaprak koltuğunda rasem, rasem birlikte bulunduğu yapraktan uzun, nadiren eşit veya kısa, pedunkul koltukta tek, dik veya dik-yayık, pedunkul 1-8.5 cm, tüysüz, basit tüylü, nadiren salgı tüylü, rasem çok çiçekli (c. 50-90), (5.5) 11-26 x 1-2.5 cm, yoğun veya yoğun değil, linear-ovat, çiçekli kısım 3.5-18 cm. Brakte linear- lanceolate, akuminat, 3-8 x 1-2 mm, tüysüz veya basit tüylü. Çiçek boyu 1-2 cm, çiçek sapı c. 1 mm, tüysüz veya basit tüylü, rasem ile birleştiği yer salgı tüylü. Kaliks tüpsü, çan şeklinde, kaliks 0.4-1 x 0.2-0.3 cm, tüysüz, basit ve salgı tüylü, kaliks tüpü 0.2-0.6 cm uzunluğunda, üst iki kaliks dişi 0.1-0.3 cm, üçgenimsi, diğer kaliks dişleri 0.2-0.5 cm, lanseolat, lanseolat-linear. Korolla sarı renkli. Veksillum 0.8-2 x 0.3-0.8 cm, eliptik, rhomboid-obovate, hafif emarginate, yuvarlak, rotundud-obtuse, klaw bazen belirgin değil, 2-3 x 0.7-1 mm. Ala oblong-linear, 0.6-1.2 x 0.07-0.25 cm, aurikulat, serbest, obtuse-rotundad, dar oblong, klaw 3-5 mm. Karina 0.6-1.2 x 0.1-0.2 cm, oblong-ovate, uç kısmı hafif mukrolu yada yuvarlak, taban kısmı aurikulat veya değil, klaw 4-6 mm. Pistil c. 1.3 x 0.1-0.13 cm, tüysüz, stilus 5-10 mm uzunluğunda. Stamen 0.7-1.3 cm, anter 0.04 cm. Meyve sapı 0.2-0.5 cm uzunluğunda, güçlü, çap 0.1-0.3 cm, salgı ve basit tüylü, meyve tüysüz, oblong, 3-5 x 0.8-1.5 cm, ucu mukrolu. Tohum 6-8 mm.

167

Anahtar 1. Brakte tüysüz, kaliks 4-7 mm, tüysüz, rasem yoğun…………..…..subsp. antalyensis 1. Brakte basit tüylü, kaliks 6-10 mm, salgı ve basit tüylü, rasem gevşek…………. … …………………………………………………………….……………subsp. flavescens subsp. flavescens Holotip: Turkey, C5 Adana: in Cilicia circa Adana, Aucher 994 (K!).

Sinonim: = Glycyrrhizopsis flavescens Boiss., Diagn. Pl. Orient. Ser. 2, 5: 82 (1856); = Glycyrrhizopsis syriaca Turrill, Bull. Misc. Inform. Kew 2: 79 (1937). sny. nova, G.P.Baker s.n. (K!); Glycyrrhiza lutea Montbret (1834) herbaryum kartonu üzerinde.

Literatür: Boissier, Diagnoses Plantarum Novarum Orientalium 1-6: 33 (1846); Boissier, Diagnoses Plantarum Novarum Orientalium, 2: 5 (1856); Boissier, Flora Orientalis, 2: 203 (1872); Turrill, Bull. Misc. Inform. Kew 2: 79 (1937); Davis, Flora of Turkey and the East Aegean Islands, 3: 260 (1970).

Şekil 4.60-4.68

Betim: Çok yıllık, otsu, rizomlu, kuvvetli, genellikle çiçeklenme bölgesinde dallanmış veya tabanda dallanmış, bazen tek. 30-70 cm boyunda, tabanda gövde çapı 4-8 mm, rizom toprak altında pulsu yapılar ile sarılmış. Gövde dik veya yükselici, zig-zag, belirgin oluklu, tüysüz veya seyrek basit tüylü, çok nadiren salgı tüylü. Stipul lanseolat, 4-15 x 1-3 mm, sık basit tüylü, kızılımsı renkte, akuminat. Yapraklar imparipinnat, 8-14 x 3-8.5 cm, oblong-eliptik, saplı, yaprak sapı 0.6-2 cm, rakis 6-12 cm, yaprak sapı ve rakis seyrek basit tüylü ve çok nadir salgı tüylü, yaprak sapını gövde ile birleştiği yerler salgı tüylü. Yaprakçıklar 4-7 çift, 1-5.5 x 0.5-2 cm, eliptik-oblong, obovat, yaprakçık ucu obtuse-akut, mukronatlı, taban kuneat-akut, salgı noktalı ve nadiren salgı tüylü, yaprakçık kenarı düz ve basit tüylü, yaprakçık sapı 0.1-0.2 cm, basit tüylü, bazı örneklerin rakis ile birleştiği yer salgı tüylü. Çiçek durumu yaprak koltuğunda rasem, rasem birlikte bulunduğu yapraktan uzun, nadiren eşit, pedunkul koltukta tek, dik-yayık, 1-8.5 cm, basit tüylü, nadiren salgı tüylü, rasem çok çiçekli (c. 50-90), (5.5) 11-26 x 1- 2.5 cm, yoğun değil, linear-ovat, çiçekli kısım 8-18 cm. Brakte linear-lanceolat, akuminat, 5-8 x 1-2 mm, basit tüylü. Çiçek boyu 1-2 cm, çiçek sapı c. 1 mm, basit

168 tüylü, rasem ile birleştiği yer salgı tüylü. Kaliks tüpsü, çan şeklinde, kaliks 0.6-1 x 0.2- 0.3 cm, basit ve salgı tüylü, kaliks tüpü 0.4-0.6 cm uzunluğunda, üst iki kaliks dişi 0.1- 0.3 cm, üçgenimsi, diğer kaliks dişleri 0.25-0.5 cm, lanseolat-linear. Korolla sarı renkli. Standart 1-2 x 0.3-0.8 cm, eliptik, rhomboid-obovate, rotund-obtus, clav bazen belirgin değil, c. 3 x 1 mm. Kanat 0.7-1.2 x 0.1-0.25 cm, aurikulat, serbest, obtus-rotund, dar oblong, klaw 3-5 x 1 mm. Kayıkçık 0.7-1.2 x 0.1-0.2 cm, klav 4-6 x c. 1 mm, aurikulat veya değil. Ovaryum c. 1.5 x 0.13 cm, stilus 5-8 mm uzunluğunda, stamen 0.7-1.3 cm, anter 0.04 cm. Meyve sapı 0.2-0.4 cm uzunluğunda, güçlü, çap 0.2-0.3 cm, salgı ve basit tüylü, meyve tüysüz, oblong, 3-5 x 0.8-1.5 cm, ucu mukrolu. Tohum 6-8 mm. Çiçeklenme zamanı: Nisan, Mayıs Kromozom sayısı: 2n=16 Yetişme ortamı: yol kenarı, tarla kenarı, maki, orman altı ve açıklığı Ekolojisi: Pinus brutia orman altı ve açıklıkları ile Qercus coccifera, Olea oleaster, Jasminum fruticans, Pistacia terebinthus, Phllyrea latifolia türlerinin oluşturduğu çalı formasyonları Hayat formu: Hemikriptofit Yetişme yükseltisi: 150-1100 m Tehlike kategorisi: EN (tehlikede) Endemizm durumu ve yayılışı: Endemik değil Fitocoğrafik bölge: Doğu Akdeniz Türkçe adı: sarı meyan

Yorum: Glycyrrhiza flavescens türü, Boissier ve Balansa tarafndan Diagnoses Plantarum Novarum Orientalium adlı eserin 2. cildinde Glycyrrhizopsis cinsi altında yayınlanmıştır. Glycyrrhiza flavescens türünün tip örneği Aucher (no:994) tarafından Adana Bölgesinden toplanmıştır. Flora Orientaliste bu lokalite kaydına ilave olarak Mersin (et prope Mersina, Bal), Hatay (Amani supra Beilan alt. 4000' Ky. exs. 41) ve Suriye (Syria borealis ad basiii montis Cassii Boiss) bölgesinden toplanmış örneklerin lokalite kayıtlarıda verilmiştir. Turrill tarafından yapılan çalışmada Kew Royal Botanic Garden Herbaryumunda bulunan Glycyrrhiza flavescens türünün tip örneği ile Glycyrrhizopsis flavescens türüne ait Balansa 495 numaralı örnek karşılaştırılmıştır. Ayrıca Glycyrrhiza lutea (in Cilicia (Asia minor) primovere 1834 Montbret) ve Glycyrrhizopsis flavescens (no: Theodor Kotschy 51) örnekleri de birbiri ile kıyaslanmıştır. Sonuçta Suriye örnekleri ile Türkiye örneklerinin farklı olduğu

169 bildirilmiştir. Baker (K 118442) tarafından toplanan Glycyrrhiza syriaca örneği Turrill tarafından Glycyrrhizopsis cinsine aktarılmıştır ve Glycyrrhizopsis syriaca olarak yayınlanmıştır. Ayrıca bu yayında Glycyrrhizopsis cinsinin bazı karakterler ile Glycyrrhiza cinsinden ayrıldığı bildirilmiştir. Petallerinin sarı olması, kaliksin tabanda torbalı olmaması, kanatların sivri olmaması ve kıvrık olmaması ve serbest olması, ovaryumun iki ovüllü olması, hafifçe yanlardan basık olması Glycyrrhizopsis cinsinin ayırt edici karakterleri olarak tanımlanmıştır. Glycyrrhizopsis syriaca türü Glycyrrhizopsis flavescecens türünden gövde ve kaliks üzerindeki tüylerden ayrılmaktadır. Ancak yapılan Glycyrrhiza flavescens türünün Osmaniye ve Hatay bölgesinden toplanmış örnekler üzerinde yapılan morfolojik incelemelerde bu örneklerin ayrı bir tür olmalarını destekleyecek bir farklılık gözlenmemiştir. Özellikle tüy yoğunluğunun geçişli bir karakter olduğu görülmüştür. Ayrıca Kew, Edinburgh, Geneva, Viyana (V) herbaryumunda bulunan örnekler incelenmiştir. Montbret tarafından toplanmış ancak yayınlanmamış Glycyrrhiza lutea örneğinin aslında Glycyrrhiza flavescens türü olduğu görüldü. Ayrıca yine Glycyrrhiza syriaca olarak adlandırılan türlerinde Glycyrrhiza flavescens örneği olduğu görülmüştür.

170

Şekil 4.60. Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens taksonunun holotip örneği (K).

171

Şekil 4.61. Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens. A- habitusu, B- çiçek durumu, C- çiçek (Ö.Çetin & A.Duran 1032), D- meyve (Ö.Çetin 1059 & A.Duran).

172

Şekil 4.62. Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens taksonunun çiçeklenme durumu ve çiçek özelliği.

173

Şekil 4.63. Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens taksonunun dünya üzerinde yayılış gösterdiği alanlar.

Arazi çalışmalarında topladığımız örnekler C6 Antakya: Kızıldağ, Radar yolu, Kisecik köyü-Krom madeni arası, yol kenarı, 680 m, 15.04.2011, 36º17'11''K, 36º03'01''D, Ö.Çetin 1031 & A.Duran. C6 Osmaniye: Osmaniye-Yarpuz yolu, 10. km, 835 m, 17.06.2010, 37º016'20''N, 36º27'433''E, A.Duran 9020; ibid., 16.04.2011, Ö.Çetin 1032 & A.Duran; ibid., 20.05.2011, Ö.Çetin 1035 & A.Duran; ibid., 11.06.2011, Ö.Çetin 1047-A & M.Özt.; Osmaniye-Yarpuz yolu, 10. km, 835 m, 37º016'20''N, 36º27'433''E, 03.06.2012, Ö.Çetin 1059 & A.Duran; ibid. 14.07.2012, Ö.Çetin 1109 & A.Duran, M.Çelik.

İncelenen diğer örnekler ve lokalite kayıtları: C4 Konya: Ermenek-Mut, 30. km, 3.7.1994, 850 m, M.Koyuncu & M.Coşkun s.n. (AEF), Mut-Ermenek arası, makilikler, 30.04.1980, 900 m, M.Koyuncu s.n. (AEF); Ermenek-Mut yolu, 45. km, yol altındaki yamaçlar, 29.05.1981, 700 m, M.Koyuncu 4162, G.Sezik & F.İzgü (AEF); s Gülnar 5 km s Meydancık kale, 04.05.1987, 550 m, Bauh. 9/4/276 (AEF).

174

C5 Adana: Kurt tepe, 11.04.1935, c. 500 fit, Balls 2114 (ANK, K, E); Kurt tepe boş tarla içlerinde, 10.07.1966, ca. 150 m, Oğuz s.n.; ibid., 14.4.1969, Oğuz s.n. (EGE); Karsantı, Eğner bölgesi, Çöreği köprüsü depo yanı, 04.05.1974, 700 m, E.Yurdakul 1629 (ANK); Mersin: Cemilli, 09.04.1971, 600 m, T.Uslu s.n. (ANK); Cemilli, 16.04.1971, R.Çetik 620 (ANK); Buluklu, 18.6.1966, Oğuz 10 (EGE); Bouloukli (Buluklu), Between Mersin- Goezne, 07.04.1933, E.K.Balls 161 (E, ANK); Between Tarsus-Namrun, near Şamlar, 04.04.1957, 400 m, edge of cornfield, Davis 26392 (ANK, E, K); Village de bouloukli, pres de Mersina (Cilicie), 1855, Balansa 495 (E); in Cilicia, Asia Minor, 1854, Montbret 1521 (K).

C6 Osmaniye: Arsuz, Amanos, Meşelik, subaşı, 10.06.1967, c. 820 m, Y.Akman s.n. (AEF); Hasanbeyli boş tarlalarda, 01.07.1966, ca. 800 m, Oğuz s.n. (EGE); ibid., 15.04.1969, Oğuz s.n.; Amanos Dağları, Yarpuz güneyi, 1.5.1990, c. 500 m, H.Duman 4487; Zorkun yaylasına çıkarken, makilik arası, 07.05.1983, 1000 m, M.Koyuncu 5963 (AEF); Zorkun yaylası, 400-900 m, çiftmazı piknik alanı civarı, 04.07.1994, M.Koyuncu & M.Coşkun s.n. (AEF); Osmaniye-Yarpuz arası, 10. km’ler, İncebel sırtları, 02.05.1992, 1100 m, kayalıklar, Z.Aytaç & H.Duman 4542 (GAZI); Osmaniye-Bahçe arası, maki, 16.04.1967, 450 m, Y.Akman s.n (AEF); Bahçe-Haruniye & Fevzipaşa, 18.04.1957, 450 m, Quercus coccifera, maquis, Davis 26800 & Hedge (AEF, E); Osmaniye to Fevzi Paşa, Hassan beyli, 12.04.1934, Balls et Gowlay 754 (E, K, ANK); Top of pass on Fevzipaşa to Gaziantep road stony hillside in sun aok scrub, 15.05.1965, 1600 m, B.Mathew & A.T.Tomlinson 4167 (K); Hatay, Cassius (Akra Da.), Post sn.; İskenderun: Arsuz, Haspırlı, 13.07.1967, ca. 900 m, Y.Akman 7792 (ANK); above İskenderun, 23.04.1957, 300 m, cornfield weed, Davis 26993 & Hedge (E), Antakya: Belan yaylası, Boissier 1872; Beilan, 20.04.1862, Kotschy 51; Infra beylan ad marg machianum, 24.04.1933, 250-350 m, Gunnar Samuelsson 3986 (K); Gaziantep: Fevzipaşa’nın 3 km batısı, Gavur Dağı etekleri, 11.07.1966, c. 900 m, Oğuz s.n. (EGE).

Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens taksonunun ülkemiz dışında yayılış gösterdiği lokalitelerden incelenen örnekleri Syria: D5 Latakia: 3 km s of Turko-Syrian border, mixed wooded hills on roadside verge, few scattered alt 500 m, 28.04.1966, Cheese 888 (K, E); Syriae, 1939, J.E.Dinsmore 20408 (K); cassius prope transitum ad Ain el Aramie in regione pinifera, 17.5.1933, c. 600 m, Gunnar Samuelsson 5039 (K).

175

Şekil 4.64. Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens taksonunun mitotik metafaz kromozomları (2n=16).

Şekil 4.65. Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens taksonunun ideogramı.

Yorum: Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens taksonunun kromozom sayısı 2n=16 olarak sayılmıştır. Bu türün karyotip formülü ise 7m+1sm olarak belirlenmiştir. En kısa kromozom uzunluğu 1.26 μm en uzun kromozom uzunluğu 2.18 μm’dir. Toplam haploid kromozom uzunluğu 13.39 μm’dir. Kromozom kol oranı 1.21-2.02 arasındadır. Sentromerik indeks 3.10 ile 7.35 arasındadır. Relative uzunluk 9.37 ile 16.28 arasındadır. Karyotip asimetrisi şöyledir: TF% 40.284, AsK % 59.71, Rec 77.07, Syi

67.45, A1 0.33, A2 0.16, A 0.2, CVCL 12.3, CVCI 24.15, AI 2.97.

176

Şekil 4.66. Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens taksonunun elektron mikroskobu polen görüntüleri. a ve b- genel görüntü c ve d- detay görüntü.

Şekil 4.67. Glycyrrhiza flavescens ssp. flavescens taksonunun tohum yüzeyi elektron mikroskobu görüntüsü. a- genel görüntü b, c ve d- detay görüntü.

177

Şekil 4.68. Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens taksonunun polen ışık mikroskobu görüntüsü.

178

Yorum: Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens taksonunda polenler, radyal simetrili, isopolar ve trikolporat. Polar eksen 33.5 μm (min. 29.6 μm -max. 37.8 μm), ekvatoral eksen 40 μm (min. 35.6 μm -max. 42.9 μm). P/E oranı 0.83, şekli suboblat. Amb şekli squar ve çapı 38.7 μm. Ekzin tektat, ekzin 1.25 μm; endekzin ektekzinden ince. İntin 0.35 μm kalınlığında. Ornamentasyon kutupsal görünüşde psilat- perforat, ekvatoral görünüşde foveolat. Kolpus ince, kısa ve sınırları çok belirgin değil, Clg 1.5 μm, Clt 20 μm . Por ölçülemedi. Apokolpium 17.1 μm çapındadır. Operkulum mevcut ve apertür membranı granülat. Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens taksonundatohum yüzeyi colliculate-tuberculate- striate’dir.

179 subsp. antalyensis Sümbül, Tufan, O.D.Düșen & Göktürk, Israel J. Pl. Sci. 51(1): 71 (2003).

Tip: Turkey, C3 Antalya: Kemer, Tekirova, between Tekirova and Çıralı, stabilized road, 10–100 m, maquis and Pinus brutia woodland. 03.3.2001, Ö.Tufan 1033 (holo. AKDU; iso. HUB, GAZI, AIBU).

Şekil 4.69- 4.75

Betim: Çok yıllık, otsu, rizomlu, kuvvetli, genellikle çiçeklenme bölgesinde dallanmış veya tabanda dallanmış. 30-100 cm boyunda, gövde çapı tabanda 0.4-1 cm, rizom toprak altında pulsu yapılar ile sarılmış. Gövde dik veya yükselici, zigzag, oluklu, tüysüz. Stipul lanseolat veya triangular, 0.4-1.4 x 0.1-0.4 cm, tüysüz, kızılımsı renkte, akuminat. Yapraklar imparipinnat, 9-17 x 3.5-5 cm, oblong-elliptik, saplı, yaprak sapı 1-3 cm, rakis 8-14 cm, yaprak orta damar tüysüz, yaprağın sapının gövde ile birleştiği yer salgı tüylü. Yaprakçıklar 4-8 çift, 12-40 x 5-16 mm (yaprakçık sapı dahil değil), eliptik-obovat, ucu rotund-obtuse, mukronatlı, taban kuneate-akut, kenarları düz, ayası salgı noktalı, yaprakçık sapı 0.1-0.2 cm, tüysüz. Çiçek durumu yaprak koltuğunda rasem, rasem birlikte bulunduğu yapraktan uzun veya kısa, pedunkul koltukta tek, dik, 2-5 cm, tüysüz, gövdeye bağlandığı yerde salgı tüylü, rasem çok çiçekli, 5.5-16 cm (meyveli dönemde 23 cm’e kadar) uzunluğunda, 1.5-2 cm genişliğinde, yoğun, ovate- linear, çiçekli kısım 3.5-14 cm. Brakte linear- lanceolat, akuminate, 0.3-0.8 x 0.1-0.15 cm, tüysüz. Çiçek sapı c. 0.1 cm, tüysüz, eksene bağlandığı yerde salgı tüylü. Çiçek boyu 1-1.7 cm, kaliks tüpsü, çan şeklinde, kaliks 0.4-0.7 x 0.2-0.25 cm, tüysüz, kaliks tüpü 0.2-0.5 cm, üst iki kaliks dişi 0.1-0.2, diğer kaliks dişleri 0.2-0.4 cm, lanseolat. Korolla sarı, bayrakçık 0.8-1.6 x 0.4-0.8 mm, eliptik, rhomboid-obovate, hafif emarginate yada yuvarlak, klaw belirgin yada belirgin değil, klaw 0.2-0.3-0.07-0.08 cm. Ala oblong-linear, 0.6-1.15 x 0.07-0.2 cm, uç kısmı yuvarlak, taban kısmı aurikulat, klaw c. 0.4 x 0.02 cm. Karina 0.6-1.2 x 0.1-0.2 cm, oblong-ovate, uç kısmı hafif mukrolu yada yuvarlak, taban kısmı aurikulat veya değil, klaw c. 0.4 x 0.02 cm. Pistil c. 1.3 x 0.1 cm, ovaryum tüysüz c. 3 mm, stilus c. 1 mm. Stamen 0.9-1.2 cm, serbest kısım. Meyve sapı salgı ve basit tüylü, 0.4-0.5 x 0.1-0.2 cm, kuvvetli, meyve (sap hariç) 2-5.5 x 0.8-1.5 cm, mukrolu, çiçek parçaları meyve üzerinde kalıcı, tüysüz. Tohum çapı 0.6-0.8 cm.

180

Çiçeklenme zamanı: Mart, Nisan Kromozom sayısı: 2n=16 Yetişme ortamı: Orman altı Ekolojisi: Pinus brutia, Qercus coccifera, Smilax excela, Ceratonia siliqua, Daphne sericea, Laurus nobilis Hayat formu: Hemikriptfit Yetişme yükseltisi: 4-100 m Tehlike kategorisi: NT Endemizm durumu ve yayılışı: Lokal Endemik Fitocoğrafik bölge: Akdeniz el. Türkçe adı: Antalya meyanı

Arazi çalışmalarında toplanan örnekler: C3 Antalya: Kemer, Tekirova-Çıralı arası, Antik yol, 4 m, 36º28'07''K, 30º30'17''D, 23.05.2010, Ö.Çetin 1022, R.S.G. & Özge Çetin; ibid., 06.03.2011, Ö.Çetin 1030 & A.Duran; ibid., 07.05.2011, Ö.Çetin 1033; ibid., Ö.Çetin 1042; ibid., 06.06.2012, Ö.Çetin 1061-A.

181

Şekil 4.69. Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis (Ö.Çetin 1030 & A.Duran). A- habitat, B- rasem, c- çiçek, D- rasem özelliği.

182

Şekil 4.70. Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis taksonunun çiçeklenme durumu ve çiçek özelliği.

183

Şekil 4.71. Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis taksonunun mitotik metafaz kromozomları.

Şekil 4.72. Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis taksonunun ideogramı.

Yorum: Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis taksonunun kromozom sayısı 2n=16 olarak sayılmıştır. Karyotip formülü ise 6m+2sm olarak hesaplanmıştır. En kısa kromozom 1.12 μm, en uzun kromozom ise 2.05 μm olarak ölçülmüştür. Toplam haploid kromozom uzunluğu 11.49 μm’dir. Kromozom kol oranı 1.03 ile 2.02 arasındadır. Sentromerik indeks 4.35 ile 8.79 arasında relative uzunluk ise 9.75 ile 17.89 arasındadır. Karyotip asimetrisi şöyledir: TF% 42.732, AsK % 57.26, Rec 70.06, Syi

74.62, A1 0.24, A2 0.204, A 0.148, CVCL 20.4, CVCI 27.8, AI 5.67.

184

Şekil 4.73. Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis taksonunun elektron mikroskobu polen görüntüleri. a ve b- genel görüntü c ve d- detay görüntü.

Şekil 4.74. Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis taksonunun tohum yüzeyi elektron mikroskobu görüntüsü. a- genel görüntü b, c ve d- detay görüntü

185

Şekil 4.75. Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis taksonunun polen ışık mikroskobu görüntüsü.

186

Yorum: Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis taksonunda polenler, radyal simetrili, isopolar ve trikolporat. Polar eksen 35.2 μm (min.30.2 μm -max. 36.4 μm), ekvatoral eksen 43.3 μm (min. 38.1 μm -max. 46.4 μm). P/E oranı 0.81, şekli suboblat. Amb şekli squar ve çapı 40 μm. Ekzin tektat, ekzin 3 μm; endekzin ektekzinden ince. İntin 1 μm kalınlığında. Ornamentasyon kutupsal ve ekvatoral görünüşde psilat- perforat. Kolpus ince, kısa ve sınırları çok belirgin değil, Clg 4.1 μm, Clt 25 μm . Por şekli lolongat, Plg 11.3 μm, Plt 15 μm. Apokolpium 25.1 μm çapındadır. Operkulum mevcut ve apertür membranı granülat. Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis taksonunda tohum yüzeyi Reticulate- tuberculate’dir.

187

4.9. Türkiye’de yayılış göstermeyen ancak örnekleri incelenen Glycyrrhiza taksonları

Yurtdışındaki herbaryumlardan incelenen örneklerin bazılarının morfolojik karakterleri ülkemizde yetişen Glycyrrhiza taksonları ile karşılaştırılmıştır.

Glycyrrhiza acanthocarpa J.M.Black Trans.&Proc. Roy. Soc. South Australia, 18: 351 (1919).

Australia: Interior of New Holland, 1838, M. Major s.n. (K).

Glycyrrhiza alalensis X.Y.Li Bull. Bot. Res., Harbin 13(1): 24 (1993).

China: Xinjiang, Arke Su Alaer, 1013 m, 03.09.1983, X.Y.Li 831265 (K).

Glycyrrhiza astragalina Gillies Bot. Misc. 3: 183 (1833).

Sintip: Chile: Chile, 1831, Hung 812 (E) ; Argentina: Provincia de Mendoza, valley uspallata, andes of mendoza, John Gillies s.n. (E, K) . Chile: Chile, S.Coll. 89 (K); Propela concepcion, 1831, Cuming 812 (K). Argentina: Uspallata, S.Coll 58 (K); Patagonia, 1881 (K); Rio Negro, Dep adolfo alaina, G Seijo s.n.(ASU foto).

Glycyrrhiza hirsuta L. Sp.Pl.2: 742 (1753).

Armenia: Synuik, meghri crossroad of Meghri-Lehvaz-Agarak, near the border fence, 2 km, SW of Meghri, 18.07.1927, L.Rico, I.Arevshatyan, N.Rukhkyan, 1761.

Glycyrrhiza inflata Batalin, Trudy Imp. S.-Peterburgsk. Bot. Sada 11: 484 (1891).

China: Sinkiang, 09.07.1931, Liou 2589 (W).

Glycyrrhiza korshinskyi Grigorj. Bull. Jard. Bot. Princ. URSS 29: 94 (1930).

188

Kazakistan: 18.7.1927, Kraschinnikov 956 (K).

Glycyrrhiza lepidota Pursh Fl. Amer. Sept. (Pursh) 2: 480 (1813).

America: Baja calif rte, 11.4 mi S of San Vicente, salt marsh along road, encrusted with salt, saltbush-pickleweed salt grass area, 08.06.1971, L.McGill & D.J.Pinkava 8767 (ASU foto!); Arizona: Apache Country, Najava Nation, 09.07.2006 (ASU foto!); Coconino: camereon 4400 ft, ER Blakley 1738 (ASU foto!); Apache co., Nelson Lake west of alpine, M. Jakle s.n. 18.10.1979, (ASU foto!); Apache countr 2 miles NW of Springervilla, 21.08.1971 (ASU foto!); Apache county hwy 666, 7-8 miles South of P.O. Springerville 7100 ft, 11.07.1963, Chester F.Desver 6442 (ASU foto!); Chee Dodge home between ft defiance and lukachukai apache co Arizona, 26.08.1954, H.S.Haskell & C.Deaver 4759 (ASU foto!); Navajo white mt. Apache res. At confluence of N&E forks of white river, 13.06.1975, M.A. Lane 1499 (ASU foto!); Arizona coconino 1 mile southeast of fredonia, 26.06.1979, R.E. Coombe & C.E. Bundy 2928, (ASU foto!); Los Angeles California Placerita canyon along the edge of a stream bed, J.C.Roos 3637, 17.05.1947 (ASU foto!); Valley of the humboldt near winnemucca co.nevada, 10.06.1924, W.A. Aucher 998 (ASU foto!); McLean 2 miles South of riverdale, 07.07.1958, L.M. Carufel s.n. (ASU foto!); Emmet co., center Twp. T99N R33W S18, mesic prairle along RR tracks, 1m E of estherville, 11.08.1983, T.G. Lammers 5283 (ASU foto!); Yellowstone Billing airport road ½ mi E of airport; yellowstone river drainage, S-facing slope ca 3350, 13.08.1975, M.A Lane 1657, (ASU foto!); South Dakota Balck hile national forest, 4000 ft triangle 1 ranch along roadsige in yellow pine zone, 08.22.1961 (ASU foto!); 16 miles North and 1 mile west of marmart, 07.07 1969, Gerald Sailer 356 (ASU foto!); New Mexico: dona ana co., 1 mi. W of mesquite along rio grande at hwy. 192 bridge (32 DEG 10ˈN, 106 DEG 43ˈ 50ˈˈ W) 3830 ft., 09.05.1993, R.D. Worthington 22007 (ASU foto!); San juan county, 03.08.1979, Betty Kramp 160 (ASU foto!); Colfax county, New Mexico, 02.07.1973, Larry Higgins 7514 (ASU foto!); Stillwater castle rock fishing access on stillwater river above beehive along streamside, 22.07.1973, R.K. Brown 463 (ASU foto!); Con.-ute reservation east piedra drainage, 7.05.1941, Purchase 1032 (ASU foto!); Alamoga co., between rio grande ASC practice field 37°27ˈ N. Lat. 105°52ˈ Wlong alt ca. 7.500 ft. W side of dike in dry fine soil with kochia salsola, 30.09.1975, R.L. Sweet (ASU foto!); Douglas, S Platte river Rte 67 just N of Deckers along river, 03.09.1970, D.J. Pinkava

189

6757(ASU foto!); San juan cutter canyon, 25.09.1979, James T. Wynhoff s.n. (ASU foto!); San Juan valley, S21-T29N-R13W, along roads & fields in valley bottom on silt gravel or clay dense patches in places, 5260 ft., 31.05.1971, J.T.Wynhoff 299 (ASU foto!); Ceta canyon 13 miles southeast of canyon, Larry 4475 (ASU foto!).

Glycyrrhiza lepidota var. glutinosa

America: Big Horn County: Bighorn basin, big horn canyon national recreation area on the pryor mountain wild horse range, ca. 10.5 air mi NE of lovell, near subirrigated area, 11.08.1930, Nelson 7034 (ASU foto!); Klıckitat co., lyle s of railroad tracks, just E of the mouth of the klickitat river, on bank of the Columbia river ca. 22 m, 28.07.1992, R.R. Halse 4518 (ASU foto!). Glycyrrhiza triphylla Fisch. & C.A.Mey. =Meristotropis triphylla Fisch. & C.A.Mey. Index Seminum 9:96 (1843). İran: Khorasan, montes hazar masdjid inter ardak et tolgor, ca. 1200-1600 m, 7- 10.06.1948, Rechinger K., Rechinger F., Aellen, P 5030 (E); Persia, Gorgan 23-26 km E tang-e rah 37° 25ˈN, 55°45ˈE, 900-1000 m, in alveo arenoso-glareoso in fruticetis, 4- 5.06.1975, Rechinger& Karl Heinz 52758 (E); Mazandaran province, about 10 km. E of yanbolagh, a village about 15. Km. E of golidagh., 700 m, 06.07.1977, Hewer 4000 (E); Khorasan, In declivibus saxosis inter Gardaneh Perimus S Bojnurd et Esfarayen, 15.07.1975, Rechinger & Karl Heinz 53562 (E); Ostan 9, environs de Mughan et versant nord de la Kuh-i-Binalud, 20.07.1956, Ferdinand 6219 (E); Khorasan, montes Kuh-e Nishapur, in vale infra Akhlomat, ca 1200-1600 m, Rechinger 4486 (K); Mazandaran province, about 10. Km E. of Yanbolagh, a village about 15. Km E. of golidagh, 700 m., in artemisia stepe 06.07.1977, T.F.Hewer s.n. (K); Kopet Dagh, 15 m. NW of Cochan 6000 alt slopes of limestone mountains, 14.08.1966, P.Furse 8898. Afganistan: Ghazni, 09.11.1937, W.Norman 13201; Girish-Kajkai, 30.05.1948, M. Engell 2178 (E!); Paktia, Jaji, Said Karam to Ahmad Khel, 35-50 km from gardez, on road to Ali Khel, 09.07.1965, Lamond & K.H. Rechinger 2468 (E); Jaji, Inter Said karam et Ahmad Khel, 33°46ˈN,69°37ˈE, 2200-2600 m, 09.07.1965, Rechinger 32188 (K!); Kabul, 100 km Kabul versus gardez, 33°37ˈN,69°09ˈE, in declivibus borealis jugi Altimur, 33°44ˈN,69°11ˈE 2500-2700 m, 28.06.1965, Rechinger 31521 (K).

190

Glycyrrhiza squamulosa Franch. Fl. David. 1: 93 (1884).

China: Shansi, 1926, Harry Smith 3769 (W).

Glycyrrhiza uralensis Fischer ex. Candolle, Prodr. 2: 248 (1825).

Afghanistan: prov. Bamian, nawa-i-surkhjoy bei Takhak, 2600 m, 27.07.1970, Podlech 18871 (K); Band-i amir, umgebnung von jarkushan, 1900 m, 1970, A.Dieterle 930 (K).

Glycyrrhiza xanthioides = Meristotropis xanthioides Vassilcz. Bot. Mater. Gerb. Bot. Inst. Komarova Akad. Nauk SSSR 11:120 (1949).

Afghanistan: Paktia Khalilan, 2500 m, 07.07.1970, Podlech 18659; Paktia, 3 km S von Gardes, 2250 m, 16.08.1970, Podlech 19451; Ghazni, Ql. Azad, 9 km N Ghazni an der al ten Strasse nach Kabul, 2200 m, 12.08.1970, Podlech 19215; Paktia, 7 km N gardez an der strasse nach Kabul, 2420 m, 02.07.1970, Podlech 22272.

191

4.10. Türkiye Glycyrrhiza taksonlarının karyolojik özellikleri

Ülkemizde yayılış gösteren Glycyrrhiza glabra, G. echinata subsp. echinata, G. echinata subsp. macedonica, G. flavescens subsp. flavescens ve G. flavescens subsp. antalyensis taksonlarının kromozom sayısı 2n=16 olarak tespit edilmiştir. Sadece Glycyrrhiza asymmetrica türünde 2n=14 olarak tespit edilmiştir. Glycyrrhiza glabra türünde 8m ve 5m+3sm olmak üzere iki farklı karyotip formülü bulunmuştur. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata ve G. echinata subsp. macedonica taksonlarında ise karyotip formülü 8m olarak gözlenmiştir. Glycyrrhiza asymmetrica türünde karyotip formülü 7m, Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens taksonunda karyotip formülü 7m+1sm, Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis taksonunda ise karyotip formülü 6m+2sm olarak belirlenmiştir (Çizelge Ek 1-1). Glycyrrhiza taksonları üzerine yapılan bir çalışmada G. pallidiflora türünün karyotip formülü 2n=8m+4m+sm; G. aspera türünün karyotip formülü 2n=2M+8m+6sm; G. shihezinsis türünün karyotip formülü 2n=2M+6m+8sm; G. eurycarpa türünün karyotip formülü 2n=2M+6m+8sm; G. macrophylla türünün karyotip formülü 2n=14m+2sm; G. inflata türünün karyotip formülü 2n=10m+6sm; G. uralensis türünün karyotip formülü 2n=6m+10sm; G. glabra türünün karyotip formülü 2n=6m+10sm; G. prostrata türünün karyotip formülü 2n=4m+12sm; G. glabra türünün karyotip formülü 2n=10m+4sm+2st; G. korshinskyi türünün karyotip formülü 2n=4m+10sm+2st; G. yunnanensis türünün karyotip formülü 2n=4m+8sm+4st olarak tespit edilmiştir (Li ve Wei, 1991). Hong (2006), tarafından yapılan bir çalışmada ise G. glabra türünün karyotip formülü 2n=10M+6m olarak tespit edilmiştir. Barghi ve Siljak Yakovlev (1990) tarafından yapılan çalışmada G. glabra türünün karyotip formülü 2n=2m+5sm+1st olarak gözlenmiştir. Aynı çalışmada dokuz farklı lokaliteden toplanan G. echinata türünün karyotip formüllerinin farklılık gösterdiği gözlenmiştir. İtalya’dan toplanan örneklerde karyotip formülü 3m+5sm, Yugoslavya’dan toplanan örneklerde karyotip formülü 1m+1m-sm+5sm+1st, Polonya’dan toplanan örneklerde karyotip formülü 2m+5sm+1st, İsveç’ten toplanan örneklerde karyotip formülü 1m+1m-sm+5sm+1st, Macaristan’dan toplanan örneklerde karyotip formülü 1m+1m-sm+5sm+1st-sm, Fransa’dan toplanan örneklerde karyotip formülü 1m+1m-sm+4sm+2st ve 1m+5sm+1sm-st+1st, Almanya’dan toplanan

192

örneklerde karyotip formülü 1m+1m-sm+4sm+2st ve 1m-sm+4sm+1sm-st+2st olarak gözlenmiştir.

Bizim çalışmamızda iki farklı lokaliteden toplanmış Glycyrrhiza glabra örneğinde kromozom sayısı aynı olmasına rağmen iki farklı karyotip formülü elde edilmiştir. Ayrıca farklı araştırmacılar tarafından yapılan çalışmalarda farklı lokalitelerden toplanan aynı türe ait örneklerinin karyotip formüllerinde farklılıklar gözlenmiştir. Bu durum Fabaceae familyası türlerinde rapor edildiği gibi Compositae familyası türlerinde de rapor edilmiştir (Badr ve Sharawy, 2007; Battistin ve ark., 1999; Konichenko ve ark., 2014; Mousavi ve ark. 2013, Malik ve Srivastava, 2009; El-Bok ve ark., 2014). Astragalus sericeocanus Gontsch. türü, Baykal gölü etrafından farklı lokalitelerden toplanmıştır. Yapılan incelemelerde 4m+12sm, 8m+8sm ve 6m+10sm olmak üzere üç farklı karyotip formülü elde edilmiştir (Konichenko ve ark., 2014). Astragalus cinsine ait türler üzerine yapılan karyolojik bir çalışmada farklı lokaliteden toplanan Astragalus annularis örneklerinde 6m+2sm ve 5m+3sm olmak üzere iki farklı karyotip formülü gözlenmiştir (Badr ve Sharawy, 2007). Vicia cinsi üzerine yapılan bir karyolojik çalışmada farklı lokalitelerden toplanan Vicia narbonensis örneklerinde 14sm ve 10sm+4st olmak üzere iki farklı karyotip formülü gözlenmiştir. Vicia sativa subsp. sativa taksonunda ise 2m+2sm+6st ve 2m+10st olmak üzere iki farklı karyotip formülü gözlenmiştir (El-Bok ve ark., 2014). Lathyrus cinsi üzerine yapılan karyolojik bir çalışmada L. pubescens türünün 10sm+4st ve 2m+8sm+4st olmak üzere iki farklı karyotip formülüne sahip olduğu gözlenmiştir. Lathyrus crassipes türünde 6m+8sm ve 4m+8sm+2st olmak üzere iki farklı karyotip formülü belirlenmiştir. Lathyrus odoratus türünün farklı lokalitelerden toplanan örneklerinde ise 4m+10sm, 2m+12 sm, 6m+8sm olmak üzere üç farklı karyotip formülü gözlenmiştir (Battistin ve ark., 1999). Mousavi ve ark. (2013) tarafından, farklı lokalitelerden toplanmış Lactuca sativa türü üzerine bir çalışma yapılmıştır. Ahwaz bölgesinden toplanan örneklerin karyotip formülü 12 m+4sm+2t olarak gözlenmesine rağmen, Fasa bölgesinden toplanan örneklerin karyotip formülü m+10sm+4 st olarak gözlenmiştir. Amerika, İran, Portekiz, İspanya, Sudan ve Hindistan’dan toplanan sekiz Carthamus tinctorius örneğinin kromozom sayısı 2n=24 olarak bulunmuştur. Ancak bu

193

örneklerin karyotip formüllerinin birbirinden farklı olduğu görülmüştür (Malik ve Srivastava, 2009). Literatür bilgilerine göre, canlıların karyotipinde değişiklik olmadan morfolojilerinde değişiklik meydana gelebileceği not edilmiştir. Ayrıca canlıların morfolojik özellikleri değişmeden, karyotipinde değişiklik gözlenebileceği belirtilmiştir (Sivarajan ve Robson, 1991).

Ayrıca Glycyrrhiza taksonlarının TF%, AsK%,Rec, Syi, A1, A2, CVCL, CVCI ve AI indisleri hesaplanmıştır (Çizelge 4.3).

Çizelge 4.3. Glycyrrhiza taksonlarının TF%, AsK%,Rec, Syi, A1, A2, CVCL, CVCI ve AI indislerine göre karyotip asimetrileri.

TF% AsK% Rec Syi A1 A2 A CVCL CVCI AI

G. glabra (Ö.Çetin 1053 & A.Duran) 44.19 55.80 77.66 79.20 0.206 0.17 0.11 17.15 19.60 3.36 G. glabra (Ö.Çetin 1100 & A.Duran) 39.68 60.10 79.47 66.03 0.33 0.186 0.211 18.66 26.9 5.02 G. echinata subsp.echinata 41.87 58.12 84.17 72.03 0.275 0.147 0.161 14.7 14.94 2.19 G. echinata subsp. macedonica 45.52 54.48 77.53 83.55 0.16 0.13 0.09 13.36 5.41 0.72

G. asymmetrica 44.92 55.07 77.42 81.57 0.16 0.205 0.094 20.5 17.32 3.55 G. flavescens subsp. flavescens 40.28 59.71 77.07 67.45 0.33 0.16 0.2 12.3 24.15 2.97 G. flavescens subsp. antalyensis 42.73 57.26 70.06 74.62 0.24 0.204 0.148 20.4 27.8 5.67

TF% indisi, Syi ve CVCL ile positif korelasyon gösterir. TF% indisi, AsK%, Rec, A1,

A2, A, CVCI, AI indisleri ile negatif korelasyon gösterir. AsK indisi ise Syi ve CVCL ile negatif korelasyon gösterir (Çizelge 4.4).

194

Çizelge 4.4. Glycyrrhiza taksonlarının karyotip asimetrilerinin pearson korelasyon değerleri

TF% AsK % Rec Syi A1 A2 A CVCL CVCI AI

TF % 1

AsK % -0.99** 1

Rec -0.18 0.17 1

Syi 0,99** -0.99** -0.18 1

** A1 -0,99 0.98** 0.20 -0.99** 1

A2 -0.10 0.09 -0.53 -0.10 0.008 1

A -0.99** 0.99** 0.15 -0.99** 0.99** 0.07 1

CVCL 0.13 -0.15 -0.42 0.13 -0.23 0.90** -0.16 1

CVCI -0.69 0.66 -0.40 -0.70 0.65 0.70 0.68 0.46 1

AI -0.44 0.42 -0.52 -0.44 0.37 0.87** 0.43 0.76* 0.91** 1 **. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). *. Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed).

Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis taksonunda kromozom uzunluğu 1.26- 2.18 μm, arasında iken Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens taksonunda 1.12-2.05 μm’dir. Glycyrrhiza glabra türünde en kısa kromozom 0.76 μm uzunluğunda iken en uzun kromozom uzunluğu (2.33 μm) Glycyrrhiza echinata subsp. echinata türündedir. En kısa haploid kromozom Glycyrrhiza glabra (9.6 µm) türünde iken en uzun haploid kromozom uzunluğu Glycyrrhiza echinata subsp. echinata (15.68 µm) türünde gözlenir.

Glycyrrhiza taksonlarında interkromozomal asymmetry (A2) 0.14 - 0.20 arasında değişir. İnterkromozomal asimetriye göre en asimetrik karyotip Glycyrrhiza asymmetrica and G. flavescens subsp. antalyensis taksonlarında gözlenir. Glycyrrhiza taksonlarında A1 indisi 0.18 ile 0.34 arasında değişir. A1 indisine göre Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens taksonu asimetrik bir karyotipe sahip iken Glycyrrhiza asymmetrica simetrik bir karyotipe sahiptir. Glycyrrhiza taksonlarının karyolojik analizlerinden elde edilen veriler 7 (takson) x 25 (karakter)’lik veri matrisi halinde hazırlanmıştır. NTS dosyası halinde hazırlanan veri dosyası NTSYS programında değerlendirilerek bir dendogram oluşturulmuştur. Oluşturulan ağaçta Glycyrrhiza asymmetrica türünün ayrı bir dalda yer aldığı görülür. Glycyrrhiza asymmetrica türü kromozom sayısının 2n=14 olması ile diğer Glycyrrhiza taksonlarından ayrılır. Glycyrrhiza glabra türüne ait iki örnek bir kladda toplandığı görülür.

195

Şekil 4.76. Glycyrrhiza taksonlarının karyotip verilerine göre oluşturulmuş dendrogramı

196

4.11. Glycyrrhiza taksonlarının mikromorfolojik sonuçları

Glycyrrhiza cinsi taksonlarının polen özellikleri taramalı elektron mikroskobu ve ışık mikroskobu ile incelenmiştir. Ancak Glycyrrhiza aspera türünün materyali az olduğu için polen özelliklerini sadece taramalı elektron mikroskobu ile çalışıldı (Çizelge 4.5). Ayrıca Glycyrrhiza glabra, G. echinata subsp. echinata, G. echinata subsp. macedonica, G. asymmetrica ve G. flavescens subsp. flavescens ve G. flavescens subsp. antalyensis taksonlarının tohum yüzeyi özellikleri elektron mikroskobu ile incelenmiştir. Palinolojik incelemeler sonucunda Glycyrrhiza glabra, G. echinata subsp. echinata, G. echinata subsp. macedonica, G. iconica taksonlarının polen ornemantasyonunun rugulat olduğu görülmüştür. Glycyrrhiza asymmetrica ve G. flavescens subsp. flavescens taksonlarında polen ornemantasyonu foveolat, G. flavescens subsp. antalyensis taksonunda ise polen ornemantasyonu psilate-perforat özelliktedir. Polen apertür tipi Glycyrrhiza glabra, G. asymmetrica, G. flavescens subsp. antalyensis ve G. flavescens subsp. flavescens taksonlarında trikolporattır. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonunda %20 inaperturat, %1 trikolpat, %79 trikolporattır. G. iconica polenleri ise %30 trikolporat, %10 trikolpat, % 60 inaperturat’tır. Polen şekli ise Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens, G. flavescens subsp. antalyensis, G. echinata subsp. echinata ve G. echinata subsp. macedonica taksonlarında suboblattır. Glycyrrhiza asymmetrica türünde subprolat, G. glabra türünde sferoidaldir. Glycyrrhiza iconica polenleri ise %30 prolat-sferoid, %70 amorf özelliktedir. Glycyrrhiza glabra türünde tohum yüzey ornemantasyonu rugulat’tır. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata, Glycyrrhiza echinata subsp. macedonica taksonlarında ise tohum yüzey ornemantasyonu verrukat-striat’tır. Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens taksonunda tohum yüzeyi ornemantasyonu colliculate- tuberkulat-striate’dir. Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis taksonunda ise tohum yüzeyi retikulat- tuberkulat’tır. Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens ve Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis taksonlaında polen şekli suboblat ve apertür şekli trikolporat olmasına rağmen polen yüzey ornamentasyonu birbirinden farklıdır. Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis taksonunda polen yüzey ornamentasyonu psilate-perforate iken

197

Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens taksonunda foveolattır. Ayrıca bu iki altt türün tohum yüzey ornamentasyonu da birbirinden farklıdır. Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens taksonunda tohum yüzeyi ornemantasyonu colliculate-tuberkulat-striate’dir. Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis taksonunda ise tohum yüzeyi retikulat- tuberkulat’tır. Glycyrrhiza asymmetrica türünün yüzey ornemantasyonu ve apertür tipi Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens taksonuna benzemesine rağmen polen şekli ile ayrılır. Glycyrrhiza asymmetrica türünün polen şekli subprolattır. Glycyrrhiza glabra türü polen yüzey ornamentasyonu bakımından G. echinata subsp. echinata, G. echinata subsp. macedonica, G. iconica’ya benzer ancak polen şeklinin sferoidal olması ile diğer taksonlardan ayrılır. Ayrıca G. glabra tohum yüzey ornamentasyonunun rugulat olması ile de Glycyrrhiza echinata subsp. echinata, Glycyrrhiza echinata subsp. macedonica taksonlarından ayrılır.

Glycyrrhiza cinsi üzerine yapılan çok kapsamlı palinolojik bir çalışma yoktur. Meng ve Zhu (2010), Glycyrrhiza cinsine ait 11 tür, Glycyrhhizopsis syriaca ve Meristotropis triphylla türlerinin polen özellikleri elektron mikroskobu ile çalışılmıştır. Glycyrrhiza yunnanensis ve G. squamulosa türlerinin polen şekli prolat-sferoidal eksin özelliği ferforat rugulattır. Glycyrrhiza pallidiflora ve G. inflata türlerinin polen şekli sferoidal ekzin ornemantasyonu ise perforat-rugulattır. Glycyrrhiza foetida türünün polen şekli prolat-sferoidal, ekzin ornemantasyonu perforattır. Glycyrrhiza astragalina türünün polen şekli prolat-sferoidal ekzin ornemantasyonu rugulattır. Glycyrrhiza acanthocarpa türünün polen şekli prolat-sferoidal ekzin ornemantasyonu ise foveolattır. Meristotropis triphylla türünde ise polen şekli prolat-sferoidal ekzin ornemantasyonu ise perforattır (Meng ve Zhu, 2010).

Pakistan’da yayılış gösteren Papilionoidea altfamilyasına ait 37 cinsin 157 türüne ait polenler ışık ve elektron mikroskobu ile incelenmiştir. Papilionoidea altfamilyasının öripalinoz özellikte olduğu görülmüştür. Polenler trikolpat nadiren kolpat ve porattır. Şekilleri genellikle perprolat, prolat-subprolat, prolat-sferiod nadiren oblat-sferoid ya da suboblattır (Perveen ve Qaiser, 1998). Glycyrrhiza triphylla türünün polen şekli prolat-subprolat ekzin ornemantasyonu ise striat-rugulat olarak gözlenmiştir (Perveen ve Qaiser, 1998).

198

Çizelge 4.5. Glycyrrhiza cinsine ait taksonların polenlerinin morfolojik ölçümleri

Polar eksen (P) μm Ekvatoral eksen (E) μm P/E Polen şekli Ekzin İntin Kolpus μm Por Apertür tipi Ornamentasyon μm μm μm Min. Max. Ort. Min. Max. Ort. Clg Clt Plg Plt G. glabra 26,3 32,2 29,5 27,3 33,9 30,5 0.99 sferoidal 1,5 0,75 2,1 20,1 7.7 5 trikolporat rugulat G. iconica 19,2 30,1 26,7 18,8 29,1 24,6 1.09 %30 prolat- 1,95 1 1,7 18,1 1.5 1.5 %30 rugulat sferoid, %70 trikolporat, amorf %10 trikolpat, %60 inaperturat G. echinata subsp. 19.5 24.8 22.2 16.6 28.9 26.4 0.84 suboblat 1.9 0.75 4 18 9.8 12.7 %20 rugulat echinata inaperturat, %1 trikolpat, %79 trikolporat G. echinata subsp. 18 21.8 20.3 22 28.1 24.85 0.82 suboblat 2 0.8 - - - - trikolporat rugulat macedonica G. asymmetrica 19.2 25.5 22.5 14.2 20.4 17.2 1.31 subprolat - - 2.8 15 3.5 4.8 trikolporat foveolat G. flavescens subsp. 29.6 37.8 33.5 35.6 42.9 40 0.83 suboblat 1.25 0.35 1.5 20 - - trikolporat foveolat flavescens G. flavescens subsp. 30.2 36.4 35.2 38.1 46.4 43.3 0.81 suboblat 3 1 4.1 25 11.3 15 trikolporat psilate- antalyensis perforate

199

4.12. Nümerik analiz sonuçları

Yapmış olduğumuz analizler sonucunda elde edilen veriler 9 (takson) x 50 (karakter)’lik veri matrisi halinde hazırlanmıştır. Dış grup olarak Oxytropis pallasi türü kullanılmıştır. Yapılan analizde habit, çiçek, meyve ve mikromorfoloji karakterleri kullanılmıştır. NTS dosyası halinde hazırlanan veri dosyası NTSYS programında değerlendirilerek bir fenogram oluşturulmuştur.

Fenogram incelendiğinde dışta grup olarak kullanılan Oxytropis cinsinin ayrıldığı görülür. Glycyrrhiza taksonları ise iki gruba ayrılır. Birinci gruba Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens, G. flavescens subsp. antalyensis ve Glycyrrhiza asymmetrica taksonları yerleşir. Bu taksonlar çiçek renklerinin sarı olması ile ülkemizdeki Glycyrrhiza taksonlarından hemen ayrılır. Ayrıca Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens, G. flavescens subsp. antalyensis ve Glycyrrhiza asymmetrica taksonları meyve genişliği ve tohum büyüklüğü ile de diğer taksonlardan ayrılır. Glycyrrhiza asymmetrica türü ise yaprakçığının asimetrik olması, yaprakçık genişliği, gövde ve meyve üzerinde çok yoğun salgı tüyünün bulunması ile Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens ve G. flavescens subsp. antalyensis taksonlarından ayrılır. Ayrıca Glycyrrhiza asymmetrica türünün rasem boyu, Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens ve G. flavescens subsp. antalyensis taksonlarına göre kısadır. Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens ve G. flavescens subsp. antalyensis taksonları ise brakte ve kaliksteki tüy durumu ve kaliks büyüklüğü ile birbirlerinden ayrılırlar. G. flavescens subsp. antalyensis taksonunda brakte tüysüz, kaliks 4-7 mm ve tüysüzdür. Ayrıca rasem Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens taksonuna göre daha kısadır.

Ülkemizdeki mor çiçekli taksonlar ise ikinci büyük grubu oluşturur. Bu grup ise iki alt dala ayrılır. Birinci alt dalı Glycyrrhiza iconica ve G. aspera oluşturur. Glycyrrhiza iconica ve G. aspera gövde üzerindeki kısa, sert dikencikli tüyler ile diğer taksonlardan ayrılır. Ülkemizde yetişen Glycyrrhiza taksonları arasında en kısa boylu iki taksondur. Glycyrrhiza iconica ve G. aspera’nın çiçekleri G. glabra ve G. echinata taksonlarından daha uzundur. Ayrıca Glycyrrhiza iconica ve G. aspera yaprakcıkları genellikle ters yumurtamsıdır. Bu özelliği ile de G. glabra ve G. echinata taksonlarından ayrılır. Glycyrrhiza iconica ve G. aspera yaprakçık şekli, gövde tüy

200

özelliği, boy uzunluğu ve ovaryumun tüysüz olması ile birbirlerine benzerler. Glycyrrhiza iconica meyvesinin oluşmadığı bilinmektedir. Glycyrrhiza aspera türünde ise yapraklar 4-7 çift, korolla rengi pembe-sarı, meyve boğumlu ve falkat özelliktedir. Ayrıca Rus ve Çin Floralarına göre bu türün meyvesi tüysüz olarak bilinir. Ancak W herbaryumundan incelenen bir örnekte G. aspera türünün meyve üzerinde salgı tüylü örneği de görülmüştür. Glycyrrhiza glabra türünde olduğu gibi G. aspera türünde de meyve tüy özelliği bakımından varyasyon göstermektedir.

Diğer grubu ise Glycyrrhiza echinata subsp. echinata, G. echinata subsp. macedonica ve G. glabra taksonları oluşturur. Glycyrrhiza echinata taksonlarının çiçekleri ülkemizde yayılış gösteren Glycyrrhiza türleri arasında en küçük olanıdır. Ayrıca bu türün meyvesinin ekinat özellikte olması da ülkemizdeki diğer Glycyrrhiza türlerinden belirgin şekilde ayırıcı bir özelliktir. Glycyrrhiza echinata türü iki alt türe ayrılır. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonunda gövde sürünücü, rasem küre şeklinde, meyvenin tabanı tüysüz, meyvenin üst kısmı yoğun ekinat özelliktedir. Glycyrrhiza echinata subsp. macedonica taksonunda ise gövde dik ve 2 metre’ye kadar uzayabilmekte, rasem oblong, meyve salgı tüylü ve seyrek ekinat özelliktedir. Glycyrrhiza glabra türü ülkemizde geniş yayılış alanına sahiptir. Glycyrrhiza glabra türünün meyvesinin ekinat olmaması, raseminin gevşek olması ve çiçek büyüklüğü ile G. echinata taksonlarından ayrılır. Glycyrrhiza glabra türünün meyvesi tüysüz yada salgı tüylüdür. Ayrıca Glycyrrhiza glabra türünün çiçekleri 1.5 cm’ye kadar uzayabilmekte iken G. echinata taksonlarında çiçek büyüklüğü en fazla 1 cm’yi bulmaktadır. Glycyrrhiza glabra türü Glycyrrhiza iconica ve G. aspera taksonlarından boy uzunluğu, yaprakçık şekli ile ayrılır. Glycyrrhiza iconica ve G. aspera yaprakçıkları genellikle ters yumurtamsıdır. Ayrıca Glycyrrhiza aspera türünün meyvesi boncuk şeklinde ve kıvrık yapıdadır ve bu özelliği ile de G. glabra türünden ayrılır.

201

Şekil 4.77. Glycyrrhiza taksonlarının morfolojik karakterlerinin değerlendirilmesi ile oluşan fenogram

202

4.13. Moleküler analiz sonuçları

Glycyrrhiza cinsine ve dış gruplara ait taksonların farklı lokalitelerden toplanan örneklerden DNA izolasyonu yapıldı. Bu örneklerin A260, A280 ve A260/A280 ve DNA konsantrasyon değerleri nanodrop ile okundu. Elde edilen değerler Çizelge 4.6’da verilmiştir. Çizelge 4.6. Glycyrrhiza taksonlarının biyofotometrede okunan DNA değerleri Takson adı ng/μl A260 A280 260/280 260/230 Glycyrrhiza flavescens subsp. 583 11,67 7,205 1,84 1,22 antalyensis G. flavescens subsp. 490.93 9.78 4.80 2.04 1.27 flavescens-1 G. flavescens subsp. 489.45 9.78 4.91 1.98 1.28 flavescens-2 G. asymmetrica 470 9.4 5.65 1.66 0.89 G. iconica 486 9.7 5.85 1.66 0.8 G. aspera 108 2.1 1.4 1.5 0.53 G. echinata subsp. 429.49 8.58 4.6 1.83 1 macedonica G. echinata subsp. 322 6.4 4.4 1.4 061 macedonica-1 G. echinata subsp. echinata-1 654 13 4.08 3.2 0.32 G. echinata subsp. echinata-2 495.58 9.91 5.3 1.84 1.22 G. echinata subsp. echinata-3 496.42 9.9 5.4 1.83 1.22 G. echinata subsp. echinata-4 555.09 11.1 5.9 1.85 1.3 G. echinata subsp. echinata-5 565.38 11.3 6.2 1.82 1.31 G. echinata subsp. echinata-6 450.2 8.4 4.4 1.79 0.99 G. glabra-1 300.87 6.01 3.39 1.81 0.98 G. glabra-2 400.86 8.01 4.34 1.85 1.15 G. glabra-3 339.1 6.78 3.96 1.71 0.83 G. glabra-4 342.32 6.8 4 1.71 0.83 G. glabra-5 289.14 5.7 3.2 1.77 1.01 G. glabra-6 230.7 4.6 2.5 1.81 0.98 G. glabra-7 583.81 11.6 7.2 1.62 1.18 G. glabra-8 476 9.5 5.7 1.67 0.9 G. glabra-9 428 8.5 4.5 1.89 1

203

ISSR Primerleri ile yapılan amplifikasyon sonuçları

Glycyrrhiza cinsi ve dış gruplar ile yapılan PCR Çalışmalarında 24 tane ISSR primeri ile ön deneme yapılmıştır. Bunlardan polimorfik bant üreten 14 primer ile PCR Çalışmaları yapılmıştır.

Çizelge4.7. PCR çalışmalarında amplifikasyon gösteren primerler Primer Primer dizisi adı 1 B1 5ˈ-AGA GAG AGA GAG AGA GG -3ˈ PCR çalıştı 2 B3 5ˈ-GAG AGA GAG AGA GAG AC-3ˈ PCR çalıştı 3 B5 5ˈ-ACA CAC ACA CAC ACA CC-3ˈ PCR çalıştı 4 B7 5ˈ-TGT GTG TGT GTG TGT GA-3ˈ PCR çalıştı 5 B2 5ˈ-GAG AGA GAG AGA GAG AT -3ˈ PCR çalıştı 6 F1 5ˈ-GAG CAA CAA CAA CAA CAA-3ˈ PCR çalıştı 7 F2 5ˈ-CTC GTG TGT GTG TGT GTG-3ˈ PCR çalıştı 8 F3 5ˈ-AGA GAG AGA GAG AGA GCG -3ˈ PCR çalıştı 9 F4 5ˈ-AGA GAG AGA GAG AGA GTG-3ˈ PCR çalıştı 10 F5 5ˈ-AGA GAG AGA GAG AGA G-3ˈ PCR çalıştı 11 F6 5ˈ-CCA CCA CCA CCA CCA-3ˈ PCR çalıştı 12 F7 5ˈ-ACA CAC ACA CAC ACA C-3ˈ PCR çalıştı 13 F8 5ˈ-GCC GCC GCC GCC GCC-3ˈ PCR çalıştı 14 F9 5ˈ-GAA GAA GAA GAA GAA-3ˈ PCR çalıştı 15 M3 5ˈ-AGC AGC AGC AGC AGC AGC C-3ˈ PCR çalışmadı 16 M4 5ˈ-CAC ACA CAC ACA CAC ACA CAC-3ˈ PCR çalışmadı 17 M5 5ˈ-GAG AGA GAG AGA GAG AGA C-3ˈ PCR çalışmadı 18 M7 5ˈ-AGA GAG AGA GAG AGA GAG-3ˈ PCR çalışmadı 19 M8 5ˈ-ACA CAC ACA CAC ACA CAC G-3ˈ PCR çalışmadı 20 M9 5ˈ-ACA CAC ACA CAC ACA CCG-3ˈ PCR çalışmadı 21 M17 5ˈ-CAG CAC ACA CAC ACA CAC A-3ˈ PCR çalışmadı 22 M18 5ˈ-CGT CAC ACA CAC ACA CAC A-3ˈ PCR çalışmadı 23 N2 5ˈ-GTG GTG GTG GTG GTG -3ˈ PCR çalışmadı 24 N3 5ˈ-TCC TCC TCC TCC TCC -3ˈ PCR çalışmadı

204

Şekil 4.78. Taksonların ISSR B1, B7, F1 nolu primerler ile PCR amplifikasyonundan elde edilen ürünlerin elektroforez jel görüntüsü

205

Şekil 4.79. Taksonların ISSR F5, F6, F7 nolu primerler ile PCR amplifikasyonundan elde edilen ürünlerin elektroforez jel görüntüsü

206

ISSR primerleri ile yapılan çalışmada Oxytropis pallasi, Astragalus vulnerariae, Astragalus ovalis türleri dış grup olarak kullanılmıştır. Toplam 180 polimorfik bant oluşmuştur. Bir primer için toplam bant sayısı 4 ile 29 arasında değişiklik gösterir. En düşük ISSR bantları B5 nolu primerden elde edilmiştir. En yüksek ISSR bantları ise F9 nolu primerden elde edilmiştir. ISSR primerleri yapılan amplifikasyon sonuçlarına göre Glycyrrhiza taksonlarının iki ana dala ayrıldığı görülür. Glycyrrhiza asymmetrica ve G. flavescens türleri bir dalda toplanırken G. echinata, G. glabra, G. iconica ve G.aspera diğer ana dalda toplanır. Birinci anadal iki dala ayrılır. İlk altdala Glycyrrhiza asymmetrica türü yerleşirken, diğer altdala ise G. flavescens subsp. flavescens ve G. flavescens subsp. antalyensis taksonları yerleşir. Glycyrrhiza asymmetrica ve G. flavescens türleri ülkemizdeki diğer Glycyrrhiza taksonlarından çiçeklerinin sarı renkli olması ile bariz bir şekilde ayrılır. Ayrıca Glycyrrhiza asymmetrica türü gövdesinin ve meyvesinin yoğun salgı tüylü olması ile G. flavescens taksonlarından ayrılır. İkinci anadal ise iki dala ayrılır. İlk altdala Glycyrrhiza echinata türü yerleşir. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata ve Glycyrrhiza echinata subsp. macedonica taksonunlarının dört farklı lokaliteden toplanmış örnekleri çalışılmıştır. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata ve Glycyrrhiza echinata subsp. macedonica taksonları, ülkemizde yayılış gösteren Glycyrrhiza taksonları arasında en küçük çiçeğe sahip taksonlardır. Ayrıca Glycyrrhiza echinata taksonları meyvesinin ekinat olması ile de ülkemizdeki Glycyrrhiza taksonlarından belirgin biçimde ayrılmaktadır.Glycyrrhiza echinata subsp. echinata, G. echinata subsp. macedonica taksonundan sürünücü olması, çiçek durumunun globose olması ve meyvenin alt kısmının tüysüz ve üst kısmının ekinat olması ile ayrılır. Diğer altdalda ise Glycyrrhiza aspera ve Glycyrrhiza iconica bir grup oluşturur. Glycyrriza aspera ve Glycyrrhiza iconica gövde üzerindeki tüy özelliği ile diğer Glycyrrhiza taksonlarından ayrılır. Glycyrrhiza glabra türüne ait örneklerde ayrı bir grup oluşturur. Glycyrrhiza glabra türüne ait altı farklı lokaliteden toplanmış örnekler çalışılmıştır. ISSR sonuçlarına göre oluşturulan dendogramın aynı zamanda taksonların morfolojik özellikleri ile de paralellik gösterdiği görülüştür. Glycyrrhiza glabra türü ise ülkemizde en geniş yayılışlı meyan türüdür. Yapılan arazi çalışmalarında bu türün

207 oldukça varyasyonlu olduğu görülmüştür. Bu nedenle bu türün altı farklı lokaliteden toplanmış örneği çalışılmıştır.

208

Şekil 4.80. Glycyrrhiza taksonlarının ISSR verileri ile oluşturulmuş dendrogramı

209

ITS primerleri ile yapılan amplifikasyon sonuçları Çalışmada kullanılan Glycyrrhiza cinsine ait örnekler 2009-2013 yılları arasında yapılan arazi çalışmaları ile toplanmıştır. Çalışmamızda dış grup olarak Astragalus, Oxytropis, Biserrula, Colutea, Chesneya, Sphaerophysa, Caragana, Vavilovia, Bituminaria, Cullen, Anagyris, Vuralia ve Lotononis cinsleri kullanılmıştır. Çalışılan örneklerin lokaliteleri Ek-1’de verilmiştir. Çalışılan örneklerin ITS ve trnL-F ham sekansları Ek-2’de verilmiştir. Ayrıca ITS ve trnL-F sekanslarının hizalnmış görüntülerinden bir kısım Ek-3 ve Ek-4’te verilmiştir. DNA izolasyonu yapılan örnekler ITS primerleri ile çoğaltılmıştır ve dizileme analizi için özel bir firmaya gönderilmiştir. Dizileme sonuçları Sequencer ve Bioedit programlarında değerlendirilmiştir. Karakter temelli yöntemlerden parsimoni ve mesafe temelli yöntemlerden Neighbour-joining seçilerek analiz yapılmıştır.

Şekil 4.81. Bazı Glycyrrhiza taksonların ITS primerler ile PCR amplifikasyonundan elde edilen ürünlerin elektroforez jel görüntüsü (1- G. flavescens subsp. antalyensis, 2-3 G. flavescens subsp. antalyensis, 4- G. asymmetrica, 5- G. iconica, 6-7- G. echinata subsp. macedonica, 8-13- G. echinata subsp. echinata, 14-19- G. glabra).

210

Glycyrrhiza ve dış grup olarak kullanılan cinslerde ITS bölgelerinin 656-717 baz çifti uzunluğundaki değişmektedir. Parsimoni analizinde 433 karakter sabit, 157 karakter değişken ve 271 karakter bilgi içeren karakter çıkmıştır. Bu çalışma ile hem Glycyrrhiza cinsine ait taksonların filogenetik ilişkileri hem de Glycyrrhiza cinsi ile Galegeae tribusuna ait cinslerin filogenetik ilişkileri incelenmiştir. Dendogramda yedi ana kladın oluştuğu görülür. En dış kladı Thermopsideae tribusu oluşturur. Bu tribus dünyada 6 cins ve 45 tür ile temsil edilir. Ülkemizde ise Anagyris foetida L. ve Vuralia turcica türleri ile temsil edilir. Her iki türde dış grup olarak kullanılmıştır. Thermopsideae tribusu üyeleri Fabaceae familyasının süper ağacında Genistoid kladda yer alır. Bu tribusun belirgin özelliklerinden birisi serbest stamenlere sahip olmasıdır. Ayrıca Thermopsideae ve Sophoreae tribusları, Podalyrieae-Crotalarieae-Genisteae tribuslarına kardeş gruptur (Lewis ve ark., 2005). İkinci kladı Crotalarieae tribusu oluşturur. Bu tribus ülkemizde Lotononis genistoides türü ile temsil edilir. Crotalarieae tribusu, Genisteae tribusuna kardeş tribustur ve bu iki tribus da Podalyrieae tribusuna kardeş tribuslardır. Ayrıca bu tribuslar Thermopsideae ve Sophoreae tribusları ile kardeş tribuslardır. Podalyrieae tribusunda olduğu gibi Crotalarieae tribusu da yapısında α-pyridone alkoloitleri bulundurmaz. Bu özelliği ile diğer genistoid tribuslardan ayrılır (Lewis ve ark., 2005). Üçüncü kladda Psoraleae taksonları yer alır. Bu tribus ülkemizde Bituminaria va Cullen cinsleri ile temsil edilir. Bizim çalışmamızda ise Bituminaria acaulis ve Cullen jaubertiana türleri kullanılmıştır. Psoraleeae tribusunun daha önceleri Amorpheae tribusuna yakın olduğu düşünülmekteydi. Ancak yapılan çalışmalar sonucunda bu tribusun Phaseoleae tribusuna daha yakın yer aldığı görülmüştür (Lewis ve ark., 2005). Dördüncü kladda Fabeae tribusunda yer alan Vavilovia cinsi bulunur. Fabeae tribusu, Galegeae ve Hedysareae tribuslarının da bulunduğu IRLC grupta yer alır. Ayrıca bu tribus Polhill’in ılıman epulvinat serisini oluşturur. Beşinci klada Caragana grandiflora türü yerleşir. Bu tür önceleri Galegeae tribusunda yer almasına rağmen son yıllarda yapılan çalışmalar ile Hedysareae tribusuna aktarılmıştır. Hedysareae tribusu Polhill’in Ilıman Otsu Grubunda yer alır ve Galegeae tribusuna oldukça yakındır (Lewis ve ark., 2005). Altıncı kladda ise Galegeae tribusu üyelerinden Chesneya, Colutea, Sphaerophysa, Biserrula, Astragalus ve Oxytropis cinsleri yer alır.

211

Galegeae tribusu Coluteinae, Astragalinae, Galeginae, Glycyrrhizinae ve Alhagiinae olmak üzere beş alttribusa ayırmıştır (Polhill, 1994; Lewis ve ark., 2005). Galegeae tribusu üzerine günümüze kadar yapılan morfolojik ve moleküler çalışmalarda bu tribusun polifiletik olduğu görülmüştür. Polhill (1981) bu tribusun daha küçük tribuslara ayrılabileceğini önermiştir. Ancak Lewis ve ark. (2005), Galegeae tribusunun daha küçük tribuslara ayrılması fikrinin henüz erken olduğunu düşünmektedirler. Ayrıca Martin F. Wojciechowski ile yapılan görüşmelerde de, bu tribus üzerine gerçekleştirilen çalışmaların yetersiz kaldığını ve bu ayrımı yapmak için henüz erken olduğunu belirtmiştir. Daha kapsamlı örneklemeler ile bu durumun aydınlatılabileceği düşünülmektedir. Bu nedenle morfolojik verilere göre 1920-1980’li yıllar arasında yapılan sınıflandırmada Glycyrrhiza cinsi Galegeae tribusu içinde Glycyrrhizinae alttribusunda değerlendirilmiştir (Polhill ve Raven, 1981). Son zamanlar da yapılan moleküler çalışmalar bu sınıflandırmayı desteklememesine rağmen bu eski sınıflandırma (Galegeae tribusuna dahil olması) üzerinde herhangi bir değişiklik yapılmamıştır. Chesneya cinsi birinci altkladı oluşturur. Chesneya cinsleri Astragalean klada kardeş gruptur. İkinci altkladı Colutea ve Sphaerophysa cinsleri oluşturur. Üçüncü altkladda ise Biserrula, Astragalus ve Oxytropis cinsleri yer alır. Biserrula cinsinin, Astragalus cinsine sinonim olabileceği düşünülmüş olsada, moleküler çalışmalarda bu cinsin Astragalus cinsinden ayrı olduğu görülmüştür (Lewis ve ark., 2005). Bizim çalışmamız da bu cinsin ayrı bir cins olduğunu desteklemiştir. Yedinci klada ise Glycyrrhiza cinsi taksonları üç grup halinde yerleşmiştir. İlk grupta Glycyrrhiza asymmetrica, G. flavescens subsp. flavescens ve G. flavescens subsp. antalyensis taksonları yer alır. Glycyrrhiza asymmetrica ve Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis taksonları ülkemiz için endemiktir. G. flavescens subsp. flavescens taksonunun ise Suriye’de yayılış gösterdiği görülmüştür ve ülkemiz için endemik olmadığı anlaşılmıştır. Glycyrrhiza flavescens ve Glycyrrhiza asymmetrica türleri sarı çiçekli olması, meyve ve tohumlarının daha büyük olması ile ülkemizdeki diğer Glycyrrhiza taksonlarından ayrılır. İkinci grupta ise Glycyrrhiza echinata subsp. macedonica taksonunun iki farklı lokaliteden ve Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonunun altı farklı lokaliteden toplanmış örnekleri yer alır. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata ve Glycyrrhiza echinata subsp. macedonica taksonları meyvesinin ekinat olması, çiçeklerinin küçük olması ile ülkemizde yetişen diğer Glycyrrhiza türlerinden ayrılır. Muğla ve Antalya

212 bölgesinden toplanmış olan G. echinata subsp. macedonica örnekleri ayrı bir grup oluşturur. Bu iki örneğin morfolojik olarak ta diğer örneklerden farklılık gösterdiği görülmektedir. Bu örneklerin sürünücü olmaması, rasem özelliklerinin globose olmaması ve meyve üzerinde ekinat çıkıntıların tüm meyve üzerinde olması ile diğer G. echinata örneklerinden ayrılır. Üçüncü grupta ise Glycyrrhiza aspera, Glycyrrhiza iconica ve Glycyrrhiza glabra yer alır. Glycyrrhiza iconica üzerine yapılan moleküler, morfolojik ve palinolojik çalışmalar ile bu türün hibrit bir bitki olduğunu desteklemektedir. Glycyrrhiza iconica ülkemiz için endemiktir. Glycyrrhiza iconica ülkemizdeki mor çiçekli Glycyrrhiza taksonları içinde kısa boylu olması, çiçeklerinin daha büyük olması, tüylerinin kısa dikencikli olması ile ayrılır. Glycyrrhiza glabra türü kozmopolit bir yayılışa sahiptir ve bu cinsin taksonları arasında en geniş varyasyona sahip taksonlardan biridir. Bu nedenle dokuz farklı lokaliteden toplanan G. glabra örnekleri ITS çalışmalarında kullanılmıştır. Glycyrrhiza glabra türü Glycyrrhiza iconica ve G. aspera’dan boy uzunluğu, yaprakçık şekli ile ayrılır. Ayrıca Glycyrrhiza aspera türünün meyvesi boncuk şeklinde ve kıvrık yapıdadır ve bu özelliği ile de G. glabra türünden ayrılır.

213

Şekil 4.82. Glycyrrhiza taksonlarının ITS sekanslarından Parsimoni Kriteri Kullanılarak Elde Edilen 1 Numaralı Agaç (Tree lenght=906, CI=0.7075, HI=0.2925)

214

Şekil 4.83. ITS Sekansları Kullanılarak Neighbor-Joining (NJ) Analizi Sonucunda Oluşan Ağaç

215

Şekil 4.84. ITS sekansları kullanılarak elde edilen bootstrap ağacı

216

Glycyrrhiza cinsine ait taksonların NCBI Gen Bankasından alınan verileri ile elimizdeki sekanslar beraber değerlendirilerek bir ağaç oluşturulmuştur. NCBI veritabanından alınan Glycyrrhiza cinsine ait taksonların kodları Çizelge 4.8’de verilmiştir. Ayrıca bu taksonaların sekansları EK-2’de verilmiştir.

Çizelge 4.8. ITS sekansları NCBI’dan alınan türlerin NCBI kodları Glycyrrhiza erythrocarpa gi|294799724|gb|GQ246131.1| Glycyrrhiza pallidiflora gi|294799723|gb|GQ246130.1| Glycyrrhiza inflata gi|146197440|dbj|AB280740.1| Glycyrrhiza uralensis-1 gi|343480670|dbj|AB649775.1| Glycyrrhiza uralensis-2 gi|167540466|gb|EU418258.1| Glycyrrhiza uralensis-3 gi|294799722|gb|GQ246129.1| Glycyrrhiza triphylla gi|294799725|gb|GQ246132.1| Glycyrrhiza foetida gi|351720196|emb|HE602403.1|

İlk kladda Anagyris ve Vuralia cinsleri yer alır. İkinci kladda ise Lotononis genistoides taksonu bulunur. Üçünce klada Bituminaria ve Cullen cinsleri yerleşir. Dördüncü klada Chesneya, Sphaerophysa, Colutea, Astragalus, Biserrula, Oxytropis cinsleri yerleşir. Beşinci ve altıcı kladlarda sırasıyla Caragana ve Vavilovia cinsleri bulunur.

Glycyrrhiza taksonlarının yer aldığı klad incelendiğinde ise en dış grupta Glycyrrhiza flavescens ve Glycyrrhiza asymmetrica türleri bulunur.

Diğer büyük klada Glycyrrhiza echinata, G. pallidiflora, G. triphylla, G. erythocarpa ve G. foetida taksonları yerleşir. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonu Rus Florasında Echinatae Serisi altında yer alır. Ayrıca bu seride G. echinata subsp. macedonica ve G. pallidiflora taksonları da yer alır. Glycyrrhiza pallidiflora türünün dünya üzerindeki yayılış alanı incelenirse bu türün Çin, Japonya, Moğolistan ve Rusya’da yayılış gösterdiği görülür. Yayılışının en batı sınırını Rusya oluşturur. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonu ise Rusya’dan Avrupa’ya doğru yayılış gösterir. Bu türün Çin ve çevresinde yayılış göstermediği görülmektedir. Rusya ise her iki türünde beraber yayılış gösterdiği bir alanı oluşturmaktadır. Rus Florasının Glycyrrhiza cinsi ile ilgili teşhis anahtarında Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonu, Glycyrrhiza echinata subsp.macedonica ve G. pallidiflora taksonlarından çiçek

217 durumunun kapitat ve globose olması ve meyve üzerindeki ekinat çıkıntıların sadece meyvenin üst kısmında olması ile ayrılır. Glycyrrhiza pallidiflora ve Glycyrrhiza echinata subsp.macedonica taksonları ise meyve üzerindeki ekinat yapılar meyvenin tüm yüzeyinde bulunur ve çiçek durumları oblong özellik gösterir. G. pallidiflora türü ise Glycyrrhiza echinata subsp.macedonica taksonundan çiçeklerinin daha büyük olması ile ayrılır. Meristotropis cinsinde yer alan Meristotropis erythocarpa ve Meristotropis triphylla türleri Glycyrrhiza cinsine aktarılmıştır. Glycyrrhiza erythocarpa ve G. triphylla türleri çiçek rengi ve büyüklüğü ile bu grubun diğer taksonlarından ayrılırken meyvesinin ekinat özellikte olması ile bu grubun diğer taksonlarına benzerlik gösterir. Bu türlerde kaliks yaklaşık 3 mm, korolla ise 5-7 mm. uzunluktadır. Ayrıca bu türlerde korolla rengi beyaz, sarı ve pembe renktedir. Diğer büyük klada Glycyrrhiza uralensis, G. aspera, G. iconica, G. glabra ve G. inflata yerleşir. Glycyrrhiza aspera türünde ise korolla mor-menekşe renktedir, meyve genellikle tüysüz, linear, kıvrık ve toruloz yapıdadır. Gövde küçük kısa dikenciklidir. Ülkemizde yayılış göstermeyen G. uralensis türünde çiçekler 14-23 mm uzunluğunda, korolla mor-menekşe, sarı, beyaz renktedir. Bu türün meyvesi ise 2-4 cm uzunluğunda, linear, falkat ya da toruloz yapıdadır. Meyve tüy durumu ise salgı tüylü, salgı noktacıklı, küçük kısa dikencikli ya da birkaç basit tüylü olabilir. Çin, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmeniztan, Özbekistan bölgesinde yayılış gösteren Glycyrrhiza inflata türü ise morfolojik olarak Glycyrrhiza glabra türüne yakındır. Glycyrrhiza inflata türü 3-7 yaprakçıklı olması ve kaliksinin üst iki dişinin birleşmiş olmaması ile Glycyrrhiza glabra türünden ayrılır. Ancak yapılan moleküler analizlerde bu tür G. glabra türünün örnekleri ile aynı dalda yer almıştır.

218

Şekil 4.85. Glycyrrhiza taksonlarının ITS sekanslarından Parsimoni Kriteri Kullanılarak Elde Edilen 1 Numaralı Agaç

219 trnL-trnF cpDNA Primerleri ile Yapılan Amplifikasyon Sonuçları

Bu çalışmada ayrıca Glycyrrhiza, Astragalus, Oxytropis, Biserrula, Colutea, Chesneya, Sphaerophysa, Caragana, Vavilovia, Bituminaria, Cullen, Lotononis ve Adenocarpus cinslerine ait taksonların kloroplast DNA’sının trnL-F bölgeleri çalışılmıştır. Çalışılan türlerin cpDNA trnL-F bölgelerine ait verilerin analizi Bioedit programı ile yapıldı. En dış kladı Crotalarieae tribusu oluşturur. Bu tribus ülkemizde Lotononis genistoides türü ile temsil edilir. Crotalarieae tribusu, Genisteae tribusuna kardeş tribustur ve bu iki tribus da Podalyrieae tribusuna kardeş tribuslardır. Ayrıca bu tribuslar Thermopsideae ve Sophoreae tribusları ile kardeş tribuslardır. Podalyrieae tribusunda olduğu gibi Crotalarieae tribusu da yapısında α-pyridone alkoloitleri bulundurmaz. Bu özelliği ile diğer genistoid tribuslardan ayrılır (Lewis ve ark., 2005). İkinci kladda Genisteae tribusunda bulunan Adenocarpus complicatus türü yer alır. Lewis ve ark. (2005)’e göre Genisteae, Crotalarieae tribusuna kardeş tribustur. Üçüncü kladda Psoraleae tribusuna ait taksonları yer alır. Bu tribus ülkemizde Bituminaria va Cullen cinsleri ile temsil edilir. Bizim çalışmamızda ise Bituminaria acaulis ve Cullen jaubertiana türleri kullanılmıştır. Psoraleeae tribusunun daha önceleri Amorpheae tribusuna yakın olduğu düşünülmekteydi. Ancak yapılan çalışmalar sonucunda bu tribusun Phaseoleae tribusuna daha yakın yer aldığı görülmüştür (Lewis ve ark., 2005). Dördüncü klada Hedysareae tribusunda yer alan Caragana grandiflora türü yerleşir. . Bu tür önceleri Galegeae tribusunda yer almasına rağmen son yıllarda yapılan çalışmalar ile Hedysareae tribusuna aktarılmıştır. Hedysareae tribusu Polhill’in Ilıman Otsu Grubunda yer alır ve Galegeae tribusuna oldukça yakındır (Lewis ve ark., 2005). Beşinci kladda Fabeae tribusunda yer alan Vavilovia formosa türü bulunur. Fabeae tribusu, Galegeae ve Hedysareae tribuslarının da bulunduğu IRLC grupta yer alır. Ayrıca bu tribus Polhill’in ılıman epulvinat serisini oluşturur. Altıncı kladda Astragalus, Oxytropis, Biserrula, Colutea ve Sphaerophysa cinslerine ait türler bulunur. Yedinci kladda ise Glycyrrhiza taksonları yer alır. ITS sekansları sonucu elde edilen ağaçta olduğu gibi Glycyrrhiza asymmetrica, Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens ve G. flavescens subsp. antalyensis taksonları bir grup oluşturur. Glycyrrhiza echinata subsp. macedonica ve G. echinata subsp. echinata

220 taksonu ayrı bir altkladda toplanır. Ekinat meyveli olan bu taksonlar morfolojik olarak ta ülkemizdeki diğer Glycyrrhiza taksonlarından ayrılırlar. Glycyrrhiza iconica, Glycyrrhiza aspera ve Glycyrrhiza glabra ise ayrı bir alt kladda toplanır. trnL-trnF sekansları kullanılarak oluşturulan ağaçlar büyük oranda ITS sekansları kullanılarak oluşturulan ağaçlara benzerlik göstermektedir. Ayrıca trnL-F ve ITS sekansları birlikte değerlendirilerek NJ, parsimony ve bootstrap analizi yapıldı. Bootstrap analizi için 1000 tekrar yapılarak ağaç elde edildi. Elde edilen ağaçlar trnL-F sekansları kullanılarak elde edilen ağaçları destekledi.

221

Şekil 4.86. trnL-F Sekansları Kullanılarak Neighbor-Joining (NJ) Analizi Sonucunda Oluşan Ağaç

222

Şekil 4.87. ITS ve trnL-F sekansları kullanılarak Parsimoni Kriteri ile Elde Edilen 1 Numaralı Ağaç (Tree length=1383, CI=0.8077, HI=0.1923, RI=0.8534)

223

Şekil 4.88. ITS ve trnL-F Sekansları Kullanılarak Neighbor-Joining (NJ) Analizi ile Elde Edilen Ağaç

224

Şekil 4.89. ITS ve trnL-F sekansları kullanılarak Elde Edilen Bootstrap Ağacı

225

Beta Amyrin-11 Oxidase Geni İle İlgili Çalışmalar Blast Analizi Beta amyrin-11 oxidase geninin intron ve ekzon bölgelerini belirlemek için Glycyrrhiza glabra ve Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonları kullanıldı. RNA izolasyonları Trizol yöntemi ile yapıldı. Fermantas cDNA sentez kiti kullanılarak cDNA sentezlendi. Daha sonra cDNA ve genomik DNA örnekleri Beta amyrin oxidase geni için sentezlenmiş primerler ile çoğaltıldı. Çoğaltılmış cDNA örnekleri ve genomik DNA örnekleri sekans analizi için özel bir şirkete gönderildi. Dizi analizi yapıldıktan sonra elimizdeki farklı primerler ile çoğaltılmış diziler birleştirilerek cDNA ve genomik DNA’nın tam dizisi elde edildi. Kontrol amacı ile elde edilen bu dizi NCBI’daki BLAST programının nBLAST özelliğini kullanarak elde ettiğimiz cDNA bölgesinin veritabanındaki hangi diziler ile benzerlik göstediği belirlendi.

Şekil 4.90. Glycyrrhiza glabra dizisinin BLAST analizi sonuçları, 1-Glycyrrhiza uralensis CYP88D6, 2- Cicer arietinum beta-amyrin 11-oxidase, 3- Cicer arietinum beta-amyrin 11-oxidase, 4- Medicago truncatula CYP88D3, 5- Lotus japonicus CYP88D5, 6- Lotus japonicus CYP88D4, 7- Lotus japonicus clone JCVI-FLLj, 8, 9, 10- Lotus japonicus genomic DNA

226

Şekil 4.91. Glycyrrhiza glabra cDNA dizisine benzeyen NCBI-Blast kayıtları Bioedit programı yardımıyla Glycyrrhiza glabra türünün cDNA dizisinin nükleotit kompozisyonu analiz edilmiştir.

Şekil 4.92. Glycyrrhiza glabra türünün cDNA dizisinin nükleotit kompozisyonu

227

Şekil 4.93. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata dizisinin BLAST analizi sonuçları, 1- Glycyrrhiza uralensis CYP88D6, 2- Cicer arietinum beta-amyrin 11-oxidase, 3- Cicer arietinum beta-amyrin 11-oxidase, 4- Medicago truncatula CYP88D3, 5- Lotus japonicus CYP88D5, 6- Lotus japonicus CYP88D4, 7- Lotus japonicus clone JCVI- FLLj, 8, 9- Lotus japonicus genomic DNA.

Kontrol amacı ile Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonundan elde edilen bu dizi NCBI’daki BLAST programının nBLAST özelliğini kullanarak elde ettiğimiz cDNA bölgesinin veritabanındaki hangi diziler ile benzerlik göstediği belirlendi.

Şekil 4.94. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata cDNA dizisine benzeyen NCBI-Blast kayıtları Bioedit programı yardımıyla Glycyrrhiza glabra türünün cDNA dizisinin nükleotit kompozisyonu analiz edilmiştir

228

Şekil 4.95. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonunun cDNA dizisinin nükleotit kompozisyonu

GENOMİK DNA ANALİZLERİ Glycyrrhiza türlerinin genomik DNA izolasyonları yapıldıktan sonra elimizdeki primerler ile PCR yapılmıştır. Özellikle tüm gen bölgesini çoğaltmayı hedefleyen primerler ile PCR yapılmıştır. Beta amyrin oxidase geninin genomik DNA’daki uzunluğunu ve intron varlığını belirlemek için cDNA ve genomik DNA örnekleri jelde yürütülerek karşılaştırılmıştır. PCR amplifikasyonu yapılmış genomik DNA örnekleri sekans analizi için gönderilmiştir. Elde edilen sekanslar birleştirilerek tam bir dizi elde edilmeye çalışılmıştır.

Şekil 4.96. Glycyrrhiza glabra ve G. echinata subsp. echinata taksonlarının genomik DNA’larının 1400F-501R primerleri ile yapılan PCR jel görüntüsü

229

Şekil 4.97. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonunun cDNA’sının 558, 1400, 1450 nolu primerler ile amplifikasyon görüntüsü

Şekil 4.98. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonunun cDNA ve genomik DNA’sının 501 nolu primerler ile PCR amplifikasyon görüntüleri

230

Şekil 4.99. Glycyrrhiza taksonlarının 501 nolu primer ile amplifikasyon görüntüsü

Glycyrrhiza glabra ve G. echinata subsp. echinata taksonlarının beta amyrin-11 oxidase geninin yaklaşık 1400 bazlık bölgesinin nükleotit dizisi elde edilmiştir. Yine bu türlerde genomik DNA’da yaklaşık 2100 nükleotit uzunluğunda bir bölgenin nükleotit dizisi elde edilmiştir. Taksonlar arasındaki polimorfizmi belirlemek amacıyla da intron ve ekzon karışımı bir bölge seçilerek PCR çalışmaları yapılmıştır. Bu bölge değerlendirilerek filogenetik bir ağaç oluşturulmuştur. Oluşan ağaç incelendiğinde Glycyrrhiza echinata subsp. echinata, Glycyrrhiza glabra, Glycyrrhiza iconica ve Glycyrrhiza aspera bir grup oluşturur. Glycyrrhiza asymmetrica, Glycyrrhiza flavescens taksonları ise daha uzakta yer alır. Bu veriler ITS ve ISSR verileri ile oluşturulan ağaçları ve morfolojik verileri desteklemektedir.

231

Şekil 4.100. Glycyrrhiza taksonlarının β-amyrin-11 oxidase sekansları kullanılarak oluşturulmuş dendogramı (BioNJ).

232

5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER

Türkiye Glycyrrhiza cinsinin revizyonu kapsamında bu cinse ait örnekler üzerinde kapsamlı morfolojik, palinolojik, karyolojik, moleküler çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Bu çalışma kapsamında ülkemizde doğal olarak yayılış gösteren taksonların morfolojik betimleri, teşhis anahtarları, dünyadaki ve ülkemizdeki yayılış alanları, habitat özellikleri, yetişme yükseklikleri, IUCN kategorileri, endemizm durumları, kromozom sayıları, palinolojik özellikleri, ITS bölgelerinin kısmi sekansları, filogenetik akrabalık düzeyleri, beta amyrin oxidase geninin mRNA sekansları, beta amyrin oxidase geninin genomik DNA kısmi sekansları belirlenmiştir. Taksonlara ait doğal habitat, habitus, çiçek, meyve, polen, kromozom resimleri verilmiştir. Ayrıca taksonların tip örneklerinin fotoğrafları verilmiştir. Glycyrrhiza cinsi, Türkiye Florasında yedi takson ile temsil edilmektedir. Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis taksonunun bilim dünyası için yeni olarak tanıtılması ile bu sayı sekize yükselmiştir (Sümbül ve ark, 2003). Glycyrrhiza glabra var. glandulifera taksonu G. glabra türüne sinonim yapılmıştır. Ayrıca Glycyrrhiza echinata subsp. macedonica taksonu ülkemiz için yeni kayıt olarak eklenmiştir. Glycyrrhiza iconica hibrit bir bitki olarak değerlendirilmiştir. Böylece, Glycyrrhiza cinsi ülkemizde yedi takson ve bir hibrit ile temsil edilmektedir. Ülkemizde doğal olarak yayılış gösteren Glycyrrhiza türlerinin arazi çalışmaları ile çiçekli ve meyveli örnekleri toplanmıştır. Ancak Glycyrrhiza aspera türü toplanamamıştır. Glycyrrhiza aspera türünün Türkiye Florasında sadece Kahramanmaraş Ceyhan vadisinden Balls (1107) tarafından toplanmış bir kaydı bulunmaktadır. Ayrıca Kew Royal Botanic Garden Herbaryumunda (İngiltere), bu türün Şanlıurfa, Fırat nehri kenarından 1968 yılında toplanan bir örneği de bulunmaktadır (toplayıcı no: B.A.Cruickshank 16). Glycyrrhiza aspera türü 2011-2013 yıllarında Kahramanmaraş, Adıyaman, Şanlıurfa ve Gaziantep illerinde yapılan arazi çalışmalarında toplanamamıştır. Hem Kahramanmaraş hem de Şanlıurfa’da belirtilen lokalitelerin bulunduğu yerlere, toplama tarihlerinden sonra (1968’den sonra) büyük barajlar yapılmıştır. Bu barajlar Birecik barajı (Şanlıurfa), Sır ve Menzelet barajlarıdır (Kahramanmaraş-Seyhan vadisi). Bazı alanlarda barajlardaki su seviyesinin 15 metreden daha fazla yükseldiği belirlenmiştir. Bu illerin her ikisinde de lokalite bölgeleri defalarda gezilmiş, daha uç alanlara ulaşabilmek için motorlu kayıklar kiralanarak olabilecek tüm alanlar taranmıştır. Ayrıca Gaziantep ve Adıyaman illerinin

233 komşu alanlarında da kapsamlı arazi çalışmaları yapılmıştır. Bu tür ile ilgili yapmış olduğumuz polen ve moleküler çalışmalar yurt dışı herbaryum (E) örneklerine dayanmaktadır. Bizim öngörümüz ülkemizde çok sınırlı alanlarda yayılışa sahip Glycyrrhiza aspera türünün baraj kot seviyesinin altındaki suların altında kaldığı yönündedir. Bu tür üzerine yapılan morfolojik ve moleküler analizler bir herbaryum örneği üzerinden yapılmıştır. Yapılan herbaryum ziyaretleri ve literatür taramaları ile ülkemiz için endemik olan Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens taksonunun Suriye’den de kaydının bulunduğu görülmüştür. Bu türün ülkemiz için endemik olmadığı anlaşılmıştır. Ayrıca Glycyrrhizopsis cinsi altında yayınlanmış olan Glycyrrhizopsis syriaca türü üzerine yapılan morfolojik çalışmalar sonucunda bu tür Glycyrrhiza flavescens türünün sinonimi olarak değerlendirilmiştir. Herbaryum ziyaretlerinde en çok Glycyrrhiza glabra türünde yanlış ve eksik teşhislere rastlanmıştır. Bu türün iki varyetesinin temel olarak meyve ve ovaryum tüy özelliğinden ayrılmaktadır. Genç dönemde toplanmış örneklerde tüy özelliğinin belirlenememesi ve bu özelliğin varyasyon göstermesi ile bu taksonların teşhisinde zorluklara neden olmaktadır. Arazi çalışmalarındaki gözlemlerine dayalı olarak göre Glycyrrhiza glabra var. glabra ve Glycyrrhiza glabra var. glandulifera taksonlarının meyve tüy özelliğinin varyasyon gösterdiği görülmüştür. Özellikle Şanlıurfa ve Gaziantep illerinden toplanan örneklerde aynı bitki üzerinde hem salgı tüylü hemde tüysüz örneklerin bulunduğu gözlenmiştir. Ayrıca yetişme ortamına bağlı olarak meyve üzerindeki tüylerin özelliklerinin (saplı ve sapsız salgı tüyleri) ve yoğunluğunun değiştiği görülmüştür. Bu nedenle bu taksonların ayrı taksonlar olmadığı anlaşılmıştır. Antalya ve Muğla bölgesinden toplanan Glycyrrhiza örneklerinin Glycyrrhiza echinata türünden morfolojik olarak farklı olduğu görülmüştür. Yurtdışındaki herbaryumlarda yapılan çalışmalar esnasında bu örneklerin Glycyrrhiza macedonica türüne ait olduğu görülmüştür. Ancak morfolojik, mikromorfolojik, palinolojik ve moleküler çalışmalar bir arada değerlendirilince Glycyrrhiza macedonica türü, G. echinata subsp. macedonica alt türü olarak değerlendirilmiştir. Türkiye Florasında Glycyrrhiza echinata subsp. echinata taksonunun sintipleri arasından herhangi bir lektotip belirlenmemiştir ve Linne 916.1 ve Linne 916.2 nolu örnekler sintip olarak verilmiştir. Ancak ‘Linnaean Plant Name Typification’ projesi kapsamında Glycyrrhiza echinata türünün sintiplerinden Linne 916.1 nolu örnek lektotip olarak belirlenmiştir.

234

Glycyrrhiza iconica 1965 yılında Hub-Mor tarafından bilim dünyası için yeni bir tür olarak tanıtılmıştır. Ancak daha sonra sırasıyla önce Glycyrrhiza aspera türünün alttürü yapılmış daha sonra ise Glycyrrhiza hispida türünün sinonimi yapılmıştır. Ancak yapılan çalışmalarda bu türün G. hispida türünün sinonimi olmadığı anlaşılmıştır. Glycyrrhiza iconica üzerine kapsamlı morfolojik, palinolojik, moleküler çalışmalar yapılmıştır. Elektron mikroskobunda yapılan çalışmalarda Glycyrrhiza iconica polenlerinin %70’inin amorf yapıda olduğu gözlenmiştir. Ayrıca polen özellikleri ışık mikroskobu ile de çalışılmıştır. Glycyrrhiza iconica polenleri arazi çalışmaları esnasında tetrazolium chloride ile boyanmış ve hemen laboratuvar ortamına getirilerek görüntüleri alınmıştır. Işık mikroskobu ile yapılan çalışmlarda da polenlerin amorf yapısı gözlenmiştir. Moleküler analiz sonuçlarına göre bu türün Glycyrrhiza aspera ve G. glabra türlerine yakın olduğu görülmektedir. Morfolojik karakterler bakımından G. aspera ve G. glabra türlerinin kombinasyonu olarak görülmektedir. Bu nedenle Glycyrrhiza aspera ve G. glabra türlerinin, Glycyrrhiza iconica’nın atası olabileceği öngörülmektedir. Glycyrrhiza taksonlarının kromozom sayısı 2n=14 ve 16 olarak tespit edilmiştir. Glycyrrhiza asymmetrica türünün kromozom sayısı ülkemizdeki diğer taksonlardan farklı olarak 2n=14 olarak tespit edilmiştir. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata, G. echinata subsp. macedonica ve G. glabra taksonlarının kromozom sayısı 2n=16 olarak tespit edilmiştir ve literatür ile uyumlu çıkmıştır. Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens ve G. flavescens subsp. antalyensis taksonlarının kromozom sayısı 2n=16 olarak ilk kez tespit edilmiştir. Taramalı elektron mikroskobu ve ışık mikroskobu ile yapılan ayrıntılı incelemeler sonucu 3 farklı polen ornemantasyonu gözlenmiştir. Glycyrrhiza glabra, G. echinata subsp. echinata, G. echinata subsp. macedonica ve G. iconica taksonlarının polen ornemantasyonu rugulat olarak gözlenmiştir. Glycyrrhiza asymmetrica ve G. flavescens subsp. flavescens taksonlarında polen ornemantasyonu foveolat olarak gözlenmiştir. Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis taksonunda ise polen ornemantasyonu psilate-perforate olarak gözlenmiştir. Ayrıca Glycyrrhiza echinata subsp. echinata, G. flavescens subsp. flavescens ve G. flavescens subsp. antalyensis taksonlarında polen şekli suboblat olarak gözlenmiştir. G. glabra türünde ise polen şekli sferoidal’dir. Glycyrrhiza iconica polenlerinin %70’i amorf yapıdadır. %30’u ise

235 prolat-sferoidal özelliktedir. Glycyrrhiza glabra, G. asymmetrica, G. flavescens subsp. flavescens, G. flavescens subsp. antalyensis taksonlarında apertür tipi trikolporat özelliktedir. Glycyrrhiza iconica polenlerinde apertür tipi %20 inapertür, %1 trikolpat, %79 trikolporat özelliktedir. Glycyrrhiza aspera türünün çiçekli örneği yurtdışındaki bir herbaryumdan (E) temin edilmiştir ve polen özellikleri bu örnek üzerinden çalışılmıştır. Ancak çiçekli örnek sayısı çok sınırlı olduğu için Glycyrrhiza aspera türünün polen özellikleri sadece taramalı elektron mikroskobu ile çalışılabilmiştir. ISSR verilerine dayalı Glycyrrhiza taksonlarının genetik akrabalık ilişkileri belirlenmiştir. Oluşan dendogramda Glycyrrhiza flavescens ve G. asymmetrica türlerinin bir kladda toplandığı görülmüştür. Glycyrrhiza glabra, G. echinata, G. iconica ve G. aspera ise ayrı bir kladda toplanmıştır. ITS ve trnL-F sekansları Maximum Parsimony, NJ yöntemleri ile değerlendirilmiştir. Ülkemizde yayılış gösteren Glycyrrhiza taksonları ve dış gruplar olarak kullanılan Astragalus, Oxytropis, Biserrula, Colutea, Chesneya, Sphaerophysa, Caragana, Vavilovia, Bituminaria, Cullen, Anagyris, Lotononis, Vuralia ve Adenocarpus cinslerinin filogenetik ağacı oluşturulmuştur. Ayrıca NCBI’da Glycyrrhiza taksonları ile ilgili sekanslar kullanılarak bu cinsin filogenetik ilişkisine daha geniş bir açıdan bakılmıştır. Bituminaria, Cullen, Anagyris, Lotononis, Vuralia ve Adenocarpus cinslerinin öngörüldüğü gibi dış kladları oluşturduğu görülmüştür. Hedysareae tribusunda yer alan Caragana grandiflora türü ve Fabeae tribusunda yer alan Vavilovia formosa türleri Galegeae tribusuna yakın yer almıştır. Galegeae tribusunda yer alan Chesneya, Astragalus, Biserrula, Oxytropis cinsleri bir grup oluşturmuştur. Glycyrrhiza türleri ise üç büyük gruba ayrılmıştır. G. flavescens subsp. flavescens, G. flavescens subsp. antalyensis, G. asymmetrica taksonları bir grup oluşturmuştur. G. echinata subsp. echinata ve G. echinata subsp. macedonica taksonları bir kladda yer alır. Ayrıca bu kladda ülkemizde yayılış göstermeyen G. pallidiflora, G. foetida, G. erythocarpa ve G. triphylla taksonları yer alır. Diğer büyük grubu ise Glycyrrhiza glabra, G. aspera, G. iconica oluşturur. Ayrıca bu grupta ülkemizde yayılış göstermeyen G. inflata ve G. uralensis türleri de yer alır. Morfolojik olarak birbirinden ayrılan taksonların moleküler analizler sonucunda da ayrı dallarda toplandığı görülmüştür.

236

Glycyrrhizin sentezinde önemli bir rol oynayan beta amyrin-11 oxidase geninin moleküler karakterizasyonu yapılmıştır. Glycyrrhiza glabra ve G. echinata subsp. echinata türlerinde cDNA’nın yaklaşık 1400 bazlık bir bölgesi dizilenmiştir. Bu bölge genomik DNA ile karşılaştırılmıştır. Dizilenen bölgede iki intron varlığı belirlenmiştir. Beta-amyrin oxidase geninin intron ekzon karışımı bir bölgesi kullanılarak taksonlar arası polimorfizm incelenmiştir. Oluşan ağaç incelendiğinde Glycyrrhiza echinata, Glycyrrhiza glabra, Glycyrrhiza iconica ve Glycyrrhiza aspera taksonlarının bir grup oluşturduğu görülür. Glycyrrhiza asymmetrica, Glycyrrhiza flavescens taksonları ise daha uzakta yer alır. Bu veriler ITS ve ISSR verileri ile oluşturulan ağaçları ve morfolojik verileri desteklemektedir. Bu tez çalışması ile Glycyrrhiza cinsine ait taksonların infragenerik ve infraspesifik sınıflandırılması yeniden düzenlemiştir. Ülkemizde yayılış gösteren Glycyrrhiza taksonları üç alt cins altında toplanmıştır.

Altcins Glycyrrhiza Seksiyon Glycyrrhiza Antalya ve Muğla bölgesinden toplanan Glycyrrhiza macedonica taksonu Türkiye Florası için yeni kayıt olarak eklenmiştir. Ancak yaptığımız morfolojik, moleküler, palinolojik ve karyolojik incelemeler sonucunda Glycyrrhiza macedonica türü, G. echinata subsp. macedonica comb. & stat. nov. olarak değerlendirildi. Glycyrrhiza echinata subsp. echinata ve subsp. macedonica taksonları Glycyrrhiza altcinsi, Glycyrrhiza seksiyonu kapsamında değerlendirildi.

Altcins Euliquiritia Seksiyon Glabrae Bu seksiyonda ülkemizde ve dünyada oldukça geniş yayılış gösteren Glycyrrhiza glabra türü yer alır. Bu tür geniş yayılışlı olduğu için oldukça çok varyasyon gösteren bir türdür. Son yıllardaki tüm literatürlerde G. glabra var. glandulifera taksonu, G. glabra türünün sinonimi olarak değerlendirilmektedir. Bu çalışmadan sağladığımız veriler de Türkiye Florasında varyete düzeyinde temsil edilen G. glabra var. glandulifera taksonunun, G. glabra türünün sinonimi olduğunu desteklemiştir.

237

Seksiyon Arthrocarpae Morfolojik olarak birbirine oldukça çok benzeyen G. aspera ve G. iconica bu seksiyonda yer alır. Yapılan arazi çalışmaları sonucunda Glycyrrhiza aspera türü ülkemizden toplanamamıştır. Yapılan arazi çalışmalarında Glycyrrhiza iconica’nın meyveli örneği toplanamamıştır. Bu taksonun rizom ile çoğaldığı tespit edilmiştir. Moleküler verilere dayalı oluşturulan filogenetik ağaçlarda Glycyrrhiza iconica, G. aspera ve G. glabra türlerine yakın olarak konumlanmıştır. Ayrıca morfolojik ve palinolojik verilerde bu durumu desteklemektedir. Bu veriler Glycyrrhiza iconica bitkisinin hibrit olduğunu desteklemektedir.

Altcins: Glycyrrhizopsis subgenus nov. Seksiyon Glycyrrhizopsis Bu tez çalışması sonucunda Glycyrrhizopsis yeni bir altcins olarak betimlenmiştir. Glycyrrhiza asymmetrica, G. flavescens subsp. flavescens ve G. flavescens subsp. antalyensis taksonları Glycyrrhizopsis altcinsi ve seksiyonunda değerlendirilmiştir. Yapılan morfolojik incelemeler sonucunda Glycyrrhizopsis syriaca syn. nov. olarak değerlendirilmiş ve Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens taksonunun sinonimi yapılmıştır. Ayrıca sadece herbaryum kartonu üzerinde isimlendirilmiş olan Glycyrrhiza flava türününde yapılan incelemelerde Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens taksonu olduğu anlaşılmıştır.

238

KAYNAKLAR

Abrams, L., 1944, Illustrated Flora of the Pasific States, Stanford University Press, 2: 613.

Adıgüzel, N., 2003, Doğu Anadolu’da Meyan Bitkisinin Doğadaki Durumu, TBAG-Ç.Sek/09 (101T013), Ankara, 1-23.

Ahangarian, S., Kazempour Osaloo, S. H., Maassoumi, A. A., 2007, Molecular phylogeny of the tribe Hedysareae with special reference to Onobrychis (Fabaceae) as inferred from nrDNA ITS sequences, Iranian Journal of Botany, 13(2), 64-74.

Akashi, T., Aoki, T., Ayabe, S., 1998, Identification of a cytochrome P450 cDNA encoding (2S)- flavanone 2-hydroxylase of licorice (Glycyrrhiza echinata L.; Fabaceae) which represents licodione synthase and flavone synthase II, FEBS Letters, 431, 287-290.

Akashi, T., Aoki, T., Ayabe, S., 1999, Cloning and Functional Expression of a Cytochrome P450 cDNA Encoding 2-Hydroxyisoflavanone Synthase Involved in Biosynthesis of the Isoflavonoid Skeleton in Licorice, Plant Physiology, 121, 821–828.

Allan, G. J. ve Porter, J. M., 2000, Tribal delimitation and phylogenetic relationships of Loteae and Coronilleae (, Fabaceae) with special reference to Lotus, evidence from nuclear ribosomal ITS sequence, American Journal of Botany, 87 (12), 1871-1881.

Anagha, K., Manasi, D., Priya, L., Meera, M., 2012, Comprehensive review on historical aspect of Yashtimadhu-Glycyrrhiza glabra L., Global Journal of Research Medicinal Plants & Indigenous Medicine, 1 (12), 687-693.

Arano H. 1963, Cytological studies in subfamily Carduoideae (Compositae) of Japan IX. The karyotype analysis and phylogenic considerations on Pertya and Ainsliaea. Botanical Magazine (Tokyo). 76(895), 32–39.

Ashurmetov, A. A. ve Karshibaev, K. K., 1982, Kariologicheskoe Issledovanie Vidov Roda Glycyrrhiza L. (Sekt. PseudoGlycyrrhiza Krug.), Uzbekskij Biologiceskij Zurnal, 1, 36-39.

Ashurmetov, A. A. ve Karshibaev, K. K., 1982a, Kariologicheskoe Issledovanie Vidov Roda Glycyrrhiza L. (Sekt. Euglycyrrhiza Boiss.), Doklady Akademii Nauk Uzbekskoi SSR. Tashkent, 3, 44-45.

Ashurmetov, A. A. ve Karshibaev, K. K., 1989, Morfometricheskij i Polykaryogramnyj Analiz Chromosom Nekotorykh Predstavitelej Semejstva Fabaceae Lindl., Tesizy II Symp, Plant Karyology, 68-70.

Ashurmetov, O. A., 1996, Selection of parents pairs for obtaining hybrids in the genera Glycyrrhiza L. and Meristotropis Fisch. et Mey. , Genetic resources and Crop Evolution, 43, 167-171.

Astanova, S. B., 1981, Chromosome numbers of Leguminosae of Flora in Tajikistan, Doklady Akademii Nauk Tadzhikskoi SSR, 24, 61-63.

Baba, M. ve Shigeta, S., 1987, Antiviral activity of glycyrrhizin against varicella-zoster virus in vitro, Antiviral Research, 7, 99-107.

Backert, S., Nielsen, B. L., Borner, T., 1997, The mystery of the rings, structure and replication of mitochondrial genomes from higher plants, Trends in Plant Science, 2, 495-502.

Badr, A., Sharawy, S., 2007, Karyotype analysis and systematic relationship in the Egyptian Astragalus L. (Fabaceae), International Journal of Botany, 3(2), 147-159.

Baldwin, B.G., Sanderson, M.J., Porter, J.M., Wojciechowski, M.F., Campbell, C.S. ve Donoghue, M.J., 1995, The ITS region of nuclear ribosomal DNA, A valuable source of evidence on angiosperm phylogeny, Annals of the Missouri Botantical Garden, 82, 247-277.

239

Bao, B. ve Larsen, K., 2010, Glycyrrhiza. In Flora of China 10, 509-511. E-floras.org., http://www.e- floras.org/.

Barghi, N. ve Siljak-Yakovlev, S., 1990, Karyological study in threes of Glycyrrhiza genus (G. glabra, G. lepidota and G. echinata), Caryologia, 43, 223-234.

Barton B.H. ve Castle, T., 1838, The British Flora Medica 2: 92, London.

Batalin, A. T. 1891, Trudy Imperatorskago S.-Peterburgskago botanicheskago sada. Acta Horti Petropolitani, 11: 484.

Battandier, J.A. ve Trabut, M., 1888, Leguminosae, Flore De L’Algerie. Dicotyledones, Paris.

Battistin, A., Biondo E., Coelho L.G.M., 1999, Chromosomal Characterization of three Native and one cultivated species of Lathyrus L. in Southern Brazil, Genetics and Molecular Biology, 22, 4, 557- 563.

Bayraktar, F., Aytaç, Z., Suludere, Z. ve Candan, S., 2010, Seed morpholgy of Ebenus L. species endemic to Turkey, Turkish Journal of Botany, 34, 283-289.

Baytop, T., 2000, Anadolu dağlarında 50 yıl, Nobel Tıp Kitabevi, Ankara.

Baytop, T., 1984, Türkiye Bitkileri ile Tedavi, İstanbul Üniversitesi Yayınları, Eczacılık Fakültesi no 40, İstanbul.

Benson, L., 1957, Plant classification, D.C. Heath and Company, Boston.

Bentham, G. ve Hooker, J.D., 1865, Genera Plantarum vol 1, L. Reeve, London.

Bentham, G. ve Mueller, F., 1864, Flora Australiensis, Lovell Reeve and Co, London.

Bessega, C., Hopp, H.E., Fortunato, R.H., 2008, Toward a phylogeny of Mimosa (Leguminosae, Mimosoidea), A preliminary analysis of southern south American species based on chloroplast DNA sequence, Annals of the Missouri Botanical Garden, 95 (4), 567-579.

Bessey, C. E., 1915, The phylogenetic taxonomy of flowering plants, Annals of the Missouri Botanical Garden, 2, 109-164.

Black, J.M., 1919, Transactions and Proceedings of the Royal Society of South Australia, 18: 351.

Boatwright, J.S., Le, A. T., Wink, M. M., Morozova, T., Wyk, B. E., 2008, Phylogenetic relationships of tribe Crotalarieae (Fabaceae) inferred from DNA sequences and morphology, Systematic Botany, 33, 752–761.

Boissier, E ve Orphanides, T. G., Bulletin du Congres international de botanique et d’horticulture de St. Petersbourgh 135 (1869-1870).

Boissier, E, 1843, Diagnoses Plantarum Novarum Præsertim Orientalium, 1(2): 28-32.

Boissier, E., 1846, Diagnoses Plantarum Orientalium Novarumi Lipsiae, 1(6).

Boissier, E., 1856, Diagnoses Plantarum Novarum Præsertim Orientalium, 2(2): 22-23.

Boissier, E., 1856, Diagnoses Plantarum Novarum Præsertim Orientalium 2(5): 81-82.

Boissier, E., 1867-1888, Flora Orientalis, vol. 1-6, Genova.

Boissier, E., 1872, Flora Orientalis, vol. 2, Genova.

240

Boissier, E., 1872, Flora Orientalis, vol. 2: 202, Genova.

Boivin, B., 1956, Les famillies de tracheophytes, Bulletin de la Société Botanique de France, 103, 490- 505. Boros, A., 1944, Bot. Közlem, 41:37.

Bouchenak-Khelladi, Y., Maurin, O., Hurter, J., Van der Bank, M., 2010, The evolutionary history and biogeography of Mimosoideae (Leguminosae), an emphasis on African acacias, Molecular Phylogenetics and Evolution, 57, 495-508.

Britton, N.L. ve Brown, A., 1913, Illustrated Flora of the Northern United States, Canada and the British Possesions 2: 391.

Brown, G.K., Murphy, D.J. & Ladiges, P.Y. 2011. Relationships of the Australo-Malesian genus Paraserianthes (Mimosoideae: Leguminosae) identifies the sister group of Acacia sensu stricto and two biogeographical tracks. Cladistics 27: 380–390.

Brown, R. 1849. Clidanthera in Expedition into Central Australia, vol:2, London.

Bruneau, A., Forest, F., Herendeen, P.S., Klitgaard, B.B., Lewis, G.P., 2001, Phylogenetic relationships in the Caesalpinioideae (Leguminosae) as inferred from chloroplast trnL intron sequences, Systematic Botany, 26, 487-514.

Bruneau, A., Mercure, M., Lewis, G.P. ve Herendeen, P.S., 2008, Phylogenetics patterns and diversification in the caesalpinioid legumes, Botany, 86, 697-718.

Catalano S.A., Vilardi, J.C., Tosto, D. ve Saidman, B.O., 2008, Molecular phylogeny and diversification history of Prosopis, Biological Journal of the Linnean Society, 3, 621-640.

Cheng, Y.C., Liu, B.K., Jiang, Z.S., Duan, Y.C., 1991, Observations of chromosome numbers of several medical plants, Journal of Hunan Agricultural College, 11 (2), 166-170.

Cinatl, J., Morgenstern, B., Bauer, G., Chandra, P., Rabenau, H., Doerr, H.W., 2003, Glycyrrhizin, an active component of liquorice roots, and replication of SARS-associated coronavirus, Lancet, 361, 2045-2046.

Clegg, M.T., Gaut, B.S., Learn, G.H., Morton, B.R., 1994, Rates and patterns of chloroplast DNA evolution, Proceedings of the National Academy of Science of theUnited States of America, 91, 6795-6801.

Clokey, I.W., 1951, Flora of the Charleston Mountains, Clark County, Nevada, 127.

Crance, J.M., Biziagos, E., Passagot, J., Van Cuyck-Gandre, H., Deloince, R., 1990, Inhibition of hepatitis A virus replication in vitro by antiviral compounds, Journal of Medical Virology, 31, 155- 16.

Crisp, M.D. ve Cook, L.G., 2003, Phylogeny and embryo sac evolution in the endemic Australasian papilionoid tribes Mirbelieae and Bossiaeae, 253–268. Advances in legume systematics vol 10, higher level systematics. Editörler: Bruneau, A. ve Klitgaard, B.B., Richmond, UK, Royal Botanic Gardens, Kew.

Cronquist, A., 1968, The evolution and classification of flowering plants, Houghton Mifflin, Boston.

Çakır, Ş. ve Yamanel, Ş., 2005, Böceklerde insektisidlere direnç, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 6 (1), 21-29.

Çeter, T., Karaman Erkul, S., Aytaç, Z., Başer, B., 2013, Pollen morphology of the genus Oxytropis DC. in Turkey. Bangladesh Journal of Botany, 42 (1), 167-174.

241

Dahlgren, R., 1975, A commentary on a diagrammatic presentation of the angiosperms in relation to the distribution of character states, Plant Systematics and Evolution, suppl. 1, 253-283.

Danielson, P.B., 2002, The cytochrome P450 superfamily, biochemistry, evolution and drug metabolism in humans, Current Drug Metabolism, 3 (6), 561-597.

Davis, P.H., Mill, R., Tan, K., 1988, Flora of Turkey and the East Aegean Islands vol 10, Edinburgh University Press, Edinburgh.

Davis, P.H., 1965-1985, Flora of Turkey and the East Aegean Islands vol 1-9, Edinburgh University Press, Edinburgh.

Davis, P.H., 1970, Flora of Turkey and the East Aegean Islands. 3, Edinburgh University Press, Edinburgh.

Degtjareva, G.V., Kramina, T.E., Sokoloff, D.D., Samigullin, T.H., Valiejo-Roman, C.M., Antonov, A.S., 2006, Phylogeny of the genus Lotus (leguminosae, Loteae), evidence from nrITS sequences and morphology, Canadian Journal of Botany, 84 (5), 813-830.

Demizu, S., Kajiyama, K., Takahashi, K., Hiraga, Y., Yamamoto, S., Tamura, Y., Okada, K., Kinoshita, T., 1988, Antioxidant and anti-microbial constituents of licorice, isolation and structure elucidation of a new benzofuran derivative, Chemical and Pharmaceutical Bulletin, 36, 3474-3479.

Dinç, N. 1967, Hububat tarlalarında meyan otu ve mücadelesi. Tarım Bakanlığı Zirai Mücadele ve Zirai Karantina Genel Müdürlüğü Mesleki Neşriyat Serisi, Çiftçi broşürü sayı 6.

Doğan, B., 2013, Türkiye Serratula L. (Asteraceae) Cinsinin Revizyonu, TÜBİTAK Proje No, 109T243, Ankara.

Doğan., B., 2007, Türkiye Jurinea Cass. (Asteraceae) cinsinin revizyonu, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.

Dormer, K.J., 1945, An investigation of the taxonomic value of shoot structure in angiosperms with especial reference to Leguminosae, Annals of Botany, 9, 141-153.

Dormer, K.J., 1946, Vegetative morphology as a guide to the classification of Papilionate, New Phytologist, 45, 145-161.

Doyle, J.J., 1995, DNA data and legume phylogeny, a progress report. Advances in legume systematics:phylogeny part 7. Editörler: Crisp, M.D. ve Doyle, J.J., 11–30. Royal Botanic Gardens, Kew, UK.

Doyle, J.J., Doyle, J.L., Ballenger, J.A. ve Palmer, J.D., 1996, The distribution and phylogenetic significance of a 50 kb chloroplast DNA inversion in the family Leguminosae, Molecular Phylogenetics and Evolution, 5 (2), 429-438.

Doyle, J.J., Doyle, J.L., Ballenger, J.A., Dickson, E., Kajita, E. ve Ohashi, H., 1997, A phylogeny of the chloroplast gene rbcL in the Leguminosae, taxonomic correlations and insights into the evolution of nodulation, American Journal of Botany, 84, 541–554.

E-floras, http://www.efloras.org

Egan, A.N. ve Crandall, K.A., 2008, Incorporating gaps as phylogenetic characters across eight DNA regions, Ramifications for North American Psoraleeae (Leguminosae). Molecular Phylogenetics and Evolution, 46, 532–546.

Ekim, T., Koyuncu, M., Vural, M., Duman, H., Aytaç, Z., Adıgüzel, N., 2000, Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı, Yüzüncü Yıl Ün. Ve Türkiye Tabiatını Koruma Derneği, Ankara.

242

El-Bok, S., Khelil, A.Z., Brahim, T.B., Ouji, A., Hassen, H., Lamine, O., Jabri, C., Douggari, R., El- Gazzah, M., 2014. Chromosome number and karyotype analysis of some taxa of Vicia genus (Fabaceae): revision and description. Int. J. Agric. Biol., 16: 1067–1074. Engler, A. ve Prantl, K, 1894, Glycyrrhiza L., Pflanzenfamilien, 3, 307–308.

Erdtman, G., 1952, Pollen Morphology and Plant Taxonomy, Angiosperms. Chronica Botanica, Waltham, Massachusettes.

Esmaeili, S., Naghibi, F., Mosaddegh, M., Nader, N., 2006, Determination of 18 β-Glycyrrhetinic Acid in Glycyrrhiza glabra L. extract by HPLC, Iranian Journal of Pharmaceutical Research, 2, 137–141.

Filiz, E., 2012, Türkiye’de Dağılım Gösteren Brachypodium distachyon Genotiplerinde Genetik Çeşitliliğin Kloroplast ve Mitokondri Markörleriyle Değerlendirilmesi, MKU Ziraat Fakültesi Dergisi 17 (1), 1-12, 2012.

Fiori, A. ve Paoletti, G. 1921, Leguminosae, Flora Italiana Illustrata.

Fischer, G. ve Candolle, A.P., 1825, Glycyrrhiza, Candolle, A.P., Prodromus Systematis Natüralis Regni vegetabilis, Parisii: Sumptibus Sociorum Treuttel et Würtz, 2: 248.

Fischer, G. ve Meyer C.A., 1841, Index Seminum, quae hortus Botanicus Imperiales Petropolitanus pro Mutua Commutatione Offert. Accedunt Animadversiones Botanicae Nonnullae. St. Petersburg, 8:62.

Fischer, G. ve Meyer, C.A., 1835, Index Seminum, quae hortus Botanicus Imperiales Petropolitanus pro Mutua Commutatione Offert. Accedunt Animadversiones Botanicae Nonnullae. St. Petersburg, 1: 29.

Fischer, G. ve Meyer, C.A., 1843, Index Seminum, quae hortus Botanicus Imperiales Petropolitanus pro Mutua Commutatione Offert. Accedunt Animadversiones Botanicae Nonnullae. St. Petersburg, 9:95-96.

Fukai, T., Marumo, A., Kaitou, K., Kanda, T., Terada, S, Nomura, T., 2002a. Anti-Helicobacter pylori flavonoids from licorice extract, Life Sciences, 71, 1449–1463.

Fukai, T., Marumo, A., Kaitou, K., Kanda, T., Terada, S., Nomura, T., 2002b. Antimicrobial activity of licorice flavonoids against methicillin-resistant Staphylococcus aureus, Fitoterapia, 73, 536–539.

Gams, H., 1923-1924. Leguminosae, Hegi, G., Illustrierte Flora von Mittel-Europa 4(3),1113-1642.

Gandhi, D., Albert, S. ve Pandya, N., 2011, Morphological and micromorphological characterization of some legume seeds from Gujarat, India, Environmental and Experimental Biology, 9, 105–113.

Gao, T., Ma, X. ve Zhu, X., 2013, Use of the psbA-trnH region to authenticate medicinal species of Fabaceae. Biological Pharmaceutical Bulletin, 36(12),1975-1979.

Ge S., Li G., Ma Z., Wu X.,Meng Y., Huo Y., 2009, Analysis on genetic diversity of wild populations of licorice (Glycyrrhiza uralensis Fisch.) with AFLP Markers, Scientia Agricultura Sinica, 1, 20.

Ge, C.J. ve Li, Y.K., 1989, Observation on the chromosome numbers of medicinal plants of Shandong Province (II). Chinese Traditional and Herbal Drugs, 20(6), 34–35.

Ghaffari, S.M. ve Chariat-Panahi, M.S., 1985, Chromosome counts of some Angiosperms from Iran. Iranian Journal of Botany, 3, 67–73.

Ghanavati, F. ve Amirabadizadeh, H., 2012, Pollen grain morphology in Iranian Hedysareae (Fabaceae), Crop Breeding Journal, 2(1), 25-33.

Gillies, J., 1833, Glycyrrhiza astragalina, Hooker, W.J. (ed.), Botanical Miscellany, 3: 183.

243

Goldblatt, P., 1981, Cytology and Phylogeny of Leguminosae, Polhill, R.M. ve Raven, P.H. (ed.), Advances in Legume Systematics-2,

Goldblatt, P., Tohnson (ed.), 1998, Index to plant chrosome numbers (IPCN) 1994-1995, Monogr. Syst. Bot. Missouri Bot. Gard., 69, 1-208.

Gonzales, A., Wong, A., Delgado-Salinas, A., Papa, R. ve Gepts, P., 2005, Assessment of inter simple sequence repeat markers to differentiate sympatric wild and domesticated populations of common bean, Crop Science, 45(2), 606-615.

Goralski, G., Lubczynska, P., Joachimiak, A.J. 2015, Chromosome number database. http://chromosomes.binoz.uj.edu.pl.

Grankina, V., 2008, The system of the genus Glycyrrhiza L. (Fabaceae), Novosti sistematki visshih rasteniy, 40, 89-108.

Greilhuber J, Speta F. 1976. C-banded karyotypes in the Scilla hohenackeri Group, S. persica and Puschkinia (Liliaceae). Plant Syst Evol. 126: 149–188

Gremli, A. (ed), 1889, The Flora of Switzerland for the use of tourist and field botanists, London.

Greuter, W., McNeill, J., Barrie, F.R., Burdet, H.M., Demoulin, V., Filgueiras, T.S., Nicolson, D.H., Silva, P.C., Skog, J.E., Trehane, P., Turland, N.J. ve Hawksworth, D.L. (eds), 2000, International code botanical nomenclature (St Louis Code) adopted by the Sixteenth International Botanical Congress, Saint Louis, Missouri, July-August 1999. Regnum Veg 138.

Grigor’ev, Ju. S., 1930. K sistematike roda Glycyrrhiza L. Izv. Glav. Bot. Sada SSSR, 29: 92-98.

Grigorjevskaja, A.Y., 1930, Bulletin du Jardin (Botanique) Principal de l'URSS, 29: 94.

Gundersen, A., 1950, Families of Dicotyledons, Chronica Botanica Walthamm Mass.

Gunjan K, Roy BK. 2010. Karyotype studies in dominant species of Aloe from eastern India. Caryologia. 63(1): 41–49.

Gurzenkov, N.N., 1973, Studies of chromosome numbers of plants from the South of the Soviet Far East, Komarov Lectures, 20, 47–61.

Güner, A., AsIan, S., Ekim, T., Vural, M., Babaç, M.T., (edlr.), 2012, Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyigit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Dernegi Yayınları. İstanbul.

Güner, A., Özhatay, N., Ekim, T. ve Başer, K.H.C. (eds.), 2000, Flora of Turkey and the East Aegean Islands., vol 11, Edinburgh, Edinburgh University Press.

Güneş, F., 2012, Pollen morphology of Lathyrus (Leguminosae) taxa belonging to Lathyrus, Orobastrum and Cicercula sections from Turkey, Plant Systematics and Evolution, 298, 1777–1794.

Hallier, H., 1905, Provisional scheme of the natural (phylogenetic) system of flowering plants. New Phytologist, 4,151–162.

Handel-Mazetti, H.F., 1910, Pteridophyta und Anthophyta aus Mesopotamien und Kurdistan sowiq Syrien und Prinkipo, 27: 41–92, Annales des Naturhistorischen Museums in Wien.

Hanwen, T., Qun, S., Bo, W., Zimian, D., Baoqi, S. ve Jianhua, W. 2005, Optimization of ISSR-PCR system in licorice, Chinese Agricultural Science Bulletin, 4, 70–74.

Haraguchi, H., Tanimoto, K., Tamura, Y., Mizutani, K., Kinoshita, T., 1998, Mode of antibacterial action of retrochalcones from Glycyrrhiza inflata, Phytochemistry, 48, 125–129.

244

Hayashi, H., Hirota, A., Hiraoka, N., Ikeshiro, Y., 1999, Molecular cloning and characterization of two cDNAs for Glycyrrhiza glabra squalene synthase, Biological & Pharmaceutical Bulletin, 22(9), 947–950.

Hayashi, H., Hosono, N., Kondo, M., Hiraoka, N., Ikeshiro, Y., Shibano, M., Kusano, G., Yamamoto, H., Tanaka, T., Inoue, K., 2000, Phylogenetic relationship of six Glycyrrhiza species based on rbcL sequences and chemical constituents, Biological & Pharmaceutical Bulletin, 23(5), 602–606.

Hayashi, H., Hosono, N., Kondo, M., Kondo, Hiraoka, N., Ikeshiro, Y., 1998, Phylogenetic relationship of Glycyrrhiza plants based on rbcL sequences, Biological & Pharmaceutical Bulletin, 21(7), 782– 783.

Hayashi, H., Miva E., Inoue, K., 2005, Phylogenetic Relationship of Glycyrrhiza lepidota, American Licorice, in Genus Glycyrrhiza Based on rbcL Sequences and Chemical Constituents, Biological & Pharmaceutical Bulletin, 28(1), 161–164.

Hayashi, H., Yasuma, M., Hiraoka, N., Ikeshiro, Y., Yamamoto, H., Yeşilada, E., Sezik, E., Honda, G. ve Tabata, M., 1996, Genistein, pinocembrin, prunetin, 6-prenylnaringenin, flavonoid variation in the leaves of Glycyrrhiza glabra, Phytochemistry, 42(3), 701–704.

Hayashi, H., Yasuma, M., Hiraoka, N., Ikeshiro, Y. ve Yamamoto, H., 1996, Organ specific localization of flavonoids in Glycyrrhiza glabra L., Plant Science, 116, 233–238.

Hong, K., 2006, Karyotypes of three species in Glycyrrhiza. Bulletin of Botanical Research, 5, 560–562.

Hong, K., Quan, C., Cheng, J., Feng-Ping, J. ve Ji, M. 2003, A study on karyotypes of 2 species in Glycyrrhiza, Acta Botanica Boreali-Occidentalia Sinica, 23(6), 1014–1016.

Howchin, W., 1919, Transactions and Proceeding of the Royal Society of South Australia 43: 357.

Hu, J.F. ve Shen, F.J., 1995, Structure of a new alkaloid from the roots of Glycyrrhiza yunnanensis, Chemical Research in Chinese Universities, 16:1245–1247.

Hu., J.M., Lavin, M., Wojciechowski, MF. ve Sanderson, M.J., 2000, Phylogenetic systematic of the tribe Millettieae (Leguminosae) based on chloroplast trnK/matK sequences and its implications for evolutionary patterns in Papilionoideae. American Journal of Botany, 87(3), 418–430.

Huber Morath, A., 1965, Novitiae Florae Anatolicae VII, Bauhinia 302.

Hutchinson, J., 1926, The families of flowering plants, vol. 1 Dicotyledons, MacMillian London.

Hutchinson, J., 1964, The genera of flowering plants, Oxford University Press.,1, 297–489.

Huziwara Y. 1962. Karyotype analysis in some genera of Compositae VIII. Further studies on the chromosome of Aster., American Journal of Botany, 49: 116–119.

ILDIS. International Legume Database & Informaton Servise, 2005, (version 10).

Irani, M., Sarmadi, M., Bernard, F., Ebrahimi pour G.H., Bazarnov, H.S., 2010, Leaves antimicrobial activity of Glycyrrhiza glabra L., Iranian Journal of Pharmaceutical Research, 9(4), 425–428. Isely, D., 1955, The Leguminosae of the north-central United States II. Hedysareae. Iowa State Coll. J. Sci. 30, 33–118.

Ito, M., Sato, A., Hirabayashi, K., 1988, Mechanism of inhibitory effect of glycyrrhizin on replication of human immunodefi- ciency virus (HIV), Antiviral Research, 10, 289–298.

IUCN Species survival commission, 2001, IUCN red list categories IUCN gland Switzerland and Cambridge, UK.

245

Jarvis, C. E., Barrie, F. R., Allan, D. M., Reveal, J. L., 1993, A list of Linnean generic names and their types, Regnum veg., 1127: 50.

Jia, S. S., Liu, D., Zheng, X. P., Zhang, Y., Li, Y. K., 1993, Two new isoprenyl flavonoids from the leaves of Glycyrrhiza uralensis Fisch., Yao Xue Xue Bao, 28(1), 28–31.

Juddy, W.S., Campbell, C.S., Kellogg, E.A., Stevens, P.F., Donoghue, M.J., 2002, Plant Systematics A Phylogenetic Approach, Sinuar Associates, Inc. Publishers.

Kahraman, A., Çildir, H., Dogan, M., Güneş, F., Celep, F., 2012, Pollen morphology of the genus Lathyrus L. (Fabaceae) with emphasis on its systematic implications, Australian Journal of Crop Science, 6(3), 559–566.

Kajita, T., Ohashi, H., Tateishi, Y., Bailey, C.D., Doyle, J.J., 2001, rbcL and legume phylogeny, with particular reference to Phaseoleae, Millettieae, and allies, Systematic Botany, 26, 515–536.

Kanitz, A., 1879, Leguminosae, Plantas Romaniæ.

Kass, E., Wink, M., 1995, Molecular phylogeny of the Papilionoideae (Family Leguminosae), rbcL gene sequences versus chemical taxonomy, Botanica Acta, 108, 149–162.

Kass, E., Wink, M., 1996, Molecular evolution of the Leguminosae, phylogeny of the three subfamilies based on rbcL sequences, Biochemical Systematics and Ecology, 24, 365–378.

Kass, E., Wink, M., 1997, Phylogenetic relationships in the papilionoideae (Family Leguminosae) based on nucleotide sequences of cpDNA (rbcL) and ncDNA (ITS 1 and 2), Molecular phylogenetics and evolution, 8(1), 65–88.

Kataria, H.R., Gurpreet, S., Gupta, A., Jalhan, S. ve Jindal, A., 2013, Pharmacological activities on Glycyrrhiza glabra A review, Asian Journal of Pharmaceutical and Clinical Research, 6(1), 5–7.

Kaya, İ., Yalçın, S. 1999. Baklagil Tane Yemleri ve Ruminant Rasyonlarında Kullanımı. Lalahan Hayvansal Araştırma Enstitüsü Dergisi, 39(1): 101-114.

Khan, S., Mirza, K.J., Tayaab, Md. Abdin, M.Z., 2009, RAPD profile for authentication of medicinal plant Glycyrrhiza glabra Linn., International journal of Food safety, 11: 24-28.

Kırbağ, S. ve Zengin, F., 2006, Elazığ yöresindeki bazı tıbbi bitkilerin antimikrobiyal aktiviteleri, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi, 16(2), 77–80.

Kocaoğlu-Güçlü, B., Uyanık, F., 2004, Saponinler ve biyolojik önemi, Erciyes Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 1(2),125–131.

Komarov, V.L., 1972, Leguminosae, Flora URSS, 13:183. Translated from Russian.

Kong, H., 2006, Karyotypes of three species in Glycyrrhiza, Bulletin of Botanical Research. Harbin, 26(5), 560–562.

Konichenko E.S., Selyutina I.Y., Dorogina O.V.,Sandanov D.V. 2014, Karyotype studies endemic plant species Astragalus sericeocanus Gontsch. (Fabaceae) around Lake Baikal, Siberia, Caryologia, 67(2): 172–177.

Konuk, M. ve Babaoğlu, M., 2001, DNA’nın moleküler yapısı ve kromozomlar. 1-45. Özcan, S., Gürel, E., Babaoğlu, M. (ed.). Bitki Biyoteknolojisi II. Genetik Mühendisliği ve Uygulamaları. Selçuk Üniversitesi Vakıf Yayınları.

Königliche, H., 1831, Flora oder allgemeine botanische zeitung, 14 (1).

246

Krasnikov, A.A. ve Schaulo, D.N., 1990, Chromosome numbers in representatives of some families of vascular plants in the flora of the Novosibirsk region. II. Botanicheskii Žhurnal Moscow & Leningrad, 75, 118–120.

Kruganova, E.A., 1955, A review of species from the genera Glycyrrhiza L. and Meristotropis Fisch. Et. Mey., Acta Instituti Botanici, 11,161–197.

Kumar, P., Gupta, V.K., Misra, A.K., Modi, D.R. ve Pandey, B.K., 2009, Potential of molecular markers in plant biotechnology, Plant Omics Journal, 2(4), 141–162.

Lavin, M., Doyle, J.J. ve Palmer J.D., 1990, Evolutionary significance of the loss of the chloroplast DNA inverted repeat in the Leguminosae subfamily Papilionoideae, Evolution, 44, 390–402.

Lavin, M., Pennington, R.T., Klitgaard, B.B., Sprent, J.I., Lima H.C. de ve Gasson, P.E., 2001, The dalbergioid legumes (Fabaceae), Delimitation of a pantropical monophyletic clade, American Journal of Botany, 88, 503–533.

Legume Phyologeny Working Group (LPWG), 2013, Legume phylogeny and classification in the 21st century, Progress, prospects and lessons for other species rich clades, Taxon, 62 (2), 217–248.

Lewis, G., Schrire, B., Mackinder, B., Lock M. (eds), 2005, Legumes of the world, Royal Botanic Garden, Kew UK.

Li, P. C., 1963, Study of taxa of genus Glycyrrhiza L. (Leguminosae) in China. Abstract of the papers presented at the 30 th anniversary of the Botanical Society of China, Beijing, Institute of Scientific and Technical Intelligence of China, 90-91.

Li, W., Asada, Y., Yoshikawa, T., 2000, Flavonoid constituents from Glycyrrhiza glabra hairy root cultures, Phytochemistry, 55, 447–456.

Li, X. Y., 1993, A study of the system and new taxa of genus Glycyrrhiza L., Bulletin of Botanical Research Harbin, 13, 14–43.

Li, X.Y. ve Wei, L.J., 1991, Karyotype analysis of Glycyrrhiza L. in China. Bulletin of Botanical Research Harbin, 11(3), 45–53.

Li, X.Y. ve Wei, L.J., 1991a, Karyotype Analysis of Glycyrrhiza L.in China, Journal of Shihezi University (Natural Science).

Li, X.Y. ve Wei, L.J., 1992, The Karyotype Analyses of Some New Taxa of Glycyrrhiza. Advances in Plant Taxonomy in Northwest China, 1, 101–107.

Li, X.Y., Feng, D.C., Wei, L.J. ve Lu, Y.F., 1992, Studies on germplasm of Glycyrrhiza by using different taxonomic methods. Advances in Plant Taxonomy in Northwest China, 1, 7–24.

Lin, J.C., 2003, Mechanism of action of glycyrrhizic acid in inhibition of Epstein-Barr virus replication in vitro, Antiviral Research, 59, 41–47.

Lin, L. ve Shou-Quan L., 1990, Karyotypical study of Chinese species of the genus Glycyrrhiza, Acta Phytotaxonomica Sinica, 28 (6), 452–460.

Lindley, J., 1831, An Introduction to the Natural System of Botany. Carvell, Newyork.

Linnaeus C., 1754, Genera Plantarum, 5:330.

Linnaeus, C., 1753, Species Plantarum, Holmiae Stockholm, Laurentii Salvii.

Linnaeus, C., 1753, Species Plantarum, Holmiae Stockholm, Laurentii Salvii, vol 2:741-742. Linnaeus, C., 1781, Supplementum Plantarum Systematis Vegetabilium.

247

Liu, B.H., 1998, Statistical genomics: linkage, mapping, and QTL analysis, CRC Press LLC, Boca Raton New York.

Liu, L.S. ve Zhang, X.L., 1991, Karyotype analysis of Glycyrrhiza uralensis, Chinese Traditional and Herbal Drugs. 22(9), 417–418.

Liu, T. ve Lin, H.M., 2012, Preliminary assessment of genetic diversity in cultivated Glycyrrhiza uralensis, G. inflata and G. glabra by chemical fingerprint and inter simple sequence repeat markers, Advanced Materials Research, 347–353, 1318–1325.

Liu, Y., Li, W., Wen, H., Gao, Y., Yang, R., Liu, C., 2013, Analysis of functional gene polymorphism in Glycyrrhiza uralensis, Research in Plant Biology, 3(6), 23–30.

Löve, A. ve Löve, D., 1982, IOPB chromosome number reports. Taxon. 31(2), 344–360.

Luckow, M., Fortunato, R.H., Sede, S., Livshultz, T., 2005, The phylogenetic affitinies of two mysterious monotypic mimosoids from southern South America, Systematic Botany, 30, 585–602.

Luckow, M., Miller, J.T., Murphy, D.J., Livshultz, T., 2003, A phylogenetics analysis of the mimosoideae (Leguminosae) based on chloroplast DNA sequence data, Klitgaard B.B. & Bruneau A. (eds), Advances in Legume Systematics. 197–220.

Luckow, M., White, P.J., Bruneau, A., 2000, Relationships among the basal genera of mimosoid legumes. Herendeen, P.S., Bruneau, A. (eds), Advances in legume systematics, Richmond, UK Royal Botanic Garden, 9, 165–180.

Magulaev, A.J., 1980, Chromosome numbers of some Fabaceae in the North Caucasus. Botanicheskii Žhurnal Moscow & Leningrad, 65(6), 836–843.

Malik, A., Srivastava, A.K., 2009, Karyotypic analysis of different populations of Carthamus tinctorius Linnaeus (Asteraceae), Comparative Cytogenetics, 3(1): 51-55.

Martin, W., Herrmann, R.G., 1998, Gene transfer from organelles to the nucleus, how much, what happens, and why? Plant Physiology, 118, 9-17.

Masslennikova, T.I., 1938. Novye vidy roda Glycyrrhiza L. iz Tadzikistana. Trudy Tadzik. Bazy An SSSR, Moskva, Leningrad. 8,615-624.

Medikus, F.K., 1787, Vorlesungen der Churpfälzischen physicalisch-öconomischen Gesellschaft. Mannheim. 2, 367.

Meikle, R.D. 1977, Flora of Cyprus, 1, 505. Kew.

Meng L. ve Zhu, X.Y., 2010, Palynological characters of Glycyrrhiza, Glycyrrhizopsis, and Meristotropis (Leguminosae), with special reference to their taxonomic significance, Journal of Systematics and Evolution, 48 (6), 455–463.

Meyers, J.Z., Ickert-Bond, S.M., LaMesjerant, R., 2013, A survey of seed coat morphology in Oxytropis Sects. Arctobia, Baicalia, Glaeocephala, Mesogaea and Orobia (Fabaceae) from Alaska, Journal of the Botanical Research Institute of Texas, 7 (1), 391-404.

Miller, J.T., Murphy, D.M., Brown, G.K., Richardson, D.M. ve Gonzalez-Orozco, C.E., 2011, The evolution and phylogenetics placement of invasive Acacia species, Diversity and Distribution, 17, 848-860.

Minissale, P., Brullo, C., Brullo, S., Galdo, G.G.D. ve Sciandrello, S., 2013, Bituminaria basaltica (Fabaceae), a new species from Italy, Phytotaxa, 98 (1), 1-15.

248

Mitscher, L.A., Park, Y.H., Clark, D. ve Beal, J.L., 1980, Antimicrobial agents from higher plants. Antimicrobial isofavanoids and related substances from Glycyrrhiza glabra L. var. typica, Journal of Natural Products, 43, 259-269.

Mizutani, M. ve Ohta, D., 2010, Diversification of P450 Genes During Land Plant Evolution, Annual Review Plant Biology, 61, 291-315.

Montasir M. ve Hassib, A.H., 1956, Illustrated Manuel Flora of Egypt 1: 181.

Mousavi, S. H., Hassandokht, M. R., Choukan, R., Sepahvand, N., Khosrowchali, M., 2013, Cytological study of chromosome and genome composition of Iranian Lettuce (Lactuca sativa L.) accessions, European Journal of Experimental Biology, 3(1), 303-311.

Mulligan, G.A., 1984, Chromosome numbers of some plants native and naturalized in Canada, Naturaliste Canadien, 111 (4), 447-449.

Munz, P.A. ve Keck, D.D., 1973, A California Flora. Berkeley, University of California Press,888.

Müftüoğlu, N.M. ve Demirer, T., 1998, Toprakta Azot Bilançosu, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 29 (1), 175-185.

Nafanailova, I.I. 1989, Examinatio, caryologica comparativa Glycyrrhiza L. et Meristotropis Fisch. et Mey., Botaniceskie Materialy Gerbarija Instituta Botaniki Akademii Nauk Uzbekskoi SSR, 2, 51-68.

Nasir, E. ve Ali, S.I., 1977, Flora of West Pakistan. 100: 1-389, Islamabad, Karachi.

Nassiri, M. Ve Hosseinzadeh, 2008, Review of Pharmacological effects of Glycyrrhiza sp. and its bioactive compounds, Phytotherapy research, 22:709-724.

Nazarova, E. ve Ghukasyan, A., 2004, Chromosome numbers of flowering plants of Armenian flora. Gabrielian, E, ed. Yerevan, Institute of Botany, National Academy of Sciences RA.

Nelson, D.R., Ming, R., Alam, M., Schuler, M.A., 2008, Comparison of cytochrome P450 genes from six plant genomes, Tropical Plant Biology, 1, 216-35.

Ngo, H.N., Teel, R.W., Lau, B.H.S., 1992, Modulation of mutagenesis, DNA binding, and metabolism of aflatoxin B1 by licorice compounds, Nutrition Research, 12(2): 247-257.

Nishino, H., Yoshioka, K., Iwashima, A., Takizawa, H., Konishi, S., Okamoto, H., Okabe, H., Shibata, S., Fujiki, H., Sugimura, T., 1986, Glycyrrhetic-Acid inhibits tumor-promoting activity of teleocidin and 12-O-tetradecanoylphorbol-13-acetate in two-stage mouse skin carcinogensis, Japanese Journal of Cancer Research, 77, 33–38.

Nitalikar, M.M., Munde, K.C., Dhore, B.V., Shikalgar, S.N., 2010, Studies of antibacterial activities of Glycyrrhiza glabra root extract, International Journal PharmTech Research, 2 (1): 899–901.

Nomura, T., Fukai, T., Akiyama, T., 2002, Chemistry of phenolic compounds of licorice (Glycyrrhiza species) and their estrogenic and cytotoxic activities, Pure Appl. Chem. 74 (7), 1199–1206.

Novak, F.A., 1954, System Angiosperm, Preslia, 26, 337–364.

Numazaki, K., Umetsu, M. ve Chiba, S., 1994, Effect of glycyrrhizin in children with liver dysfunction associated with cytomegalovirus infection. Tohoku Journal of Experimental Medicine, 172, 147– 153.

Oğuz, G., 1972, Türkiye Glycyrrhiza L. Türleri ile ilgili morfolojik ve taksonomik bir araştırma, Doktora tezi, Ege Üniversitesi Fen Fakültesi İlmi Raporlar Serisi no, 114.

249

Okada, K., Tamura, Y., Yamamoto, M., Inoue, Y., Takagaki, R., Takahashi, K., Demizu, S., Kajiyama, K., Hiraga, Y., Kinoshita, T., 1989, Identification of antimicrobial and antioxidant constituents from licorice of Russian and Xinjiang origin, Chemical and Pharmaceutical Bulletin, 37, 2528–2530.

Onkarappa, R., Shobha, K.S., Chaya, K., 2005, Efficacy of four medicinally important plant extracts (crude) against pathogenic bacteria, Asian Journal Microbiology Biotechnology Environmental Science, 7, 281–284.

Özer Z., Doğanlar, M., Güncan, A., 1977, Meyan otunun (Glycyrrhiza glabra L.) biyolojisi ve mücadele imkanları üzerine araştırmalar, TUBITAK, TOAG 152.

Özerol, E., 1996, Sitokrom P450 Monooksijenaz Enzim Sistemleri, Turgut Özal Tıp Merkezi Dergisi, 3 (3), 257–275.

Özhatay, N. ve Kültür, Ş., 2006, Check-List of Additional Taxa to the Supplement Flora of Turkey III, Turkish Journal of Botany, 30, 281–316.

Özhatay, N., Kültür Ş. ve Aksoy, N. 1994, Check-list of additional taxa to the Supplement Flora of Turkey, Turkish Journal of Botany, 18: 497–514.

Özhatay, N., Kültür Ş. ve Aksoy, N., 1999, Check-list of additional taxa to the Supplement Flora of Turkey II, Turkish Journal of Botany, 23, 151–169.

Özhatay, N., Kültür, Ş. ve Aslan, S, 2009, Check-List of Additional Taxa to the Supplement Flora of Turkey IV, Turkish Journal of Botany, 33, 191–226.

Özhatay, N., Kültür, Ş. ve Gürdal, M.B., 2011, Check-list of additional taxa to the supplement flora of Turkey V, Turkish Journal of Botany, 35, 1–36.

Özhatay, N., Kültür, Ş., Gürdal, B., 2013, Check-list of additional taxa to the supplement flora of Turkey VI, Istanbul Ecz. Fak. Derg. / J. Fac. Pharm. Istanbul, 43(1), 33–82.

Özkal, N., Mitscher, A.L. ve Drake, S,. 1984, Türkiye’de yetişmekte olan Glycyrrhiza glabra L. varyetelerinin antimikrobiyal etkisi, Pharmacia- JTPA, 52(2), 105–115.

Özşensoy, Y. ve Kurar, E., 2012, Markör sistemleri ve genetik karakterizasyon çalışmalarında kullanımları, Journal of Cell and Molecular Biology, 10 (2), 11–19.

Pallas, P.S., 1771, Reise durch verschiedene Provinzen des russischen Reichs 1: 498.

Palmer J.D., Osorio, B., Aldrich J. ve Thompson, W.F., 1987, Chloroplast DNA evolution among legumes,loss a large inverted repeat occured prior to other sequence rearrangements, Current Genetics, 11, 275–286.

Pavlova, N.S., Probatova, N.S. ve Sokolovskaja, A.P., 1989, Taksonomicheskij Obzor Semejstva Fabaceae, Chisla Khromosom i Rasprostranenie na Sovetskom Dal'nem Vostoke, Komarovskie Čtenija (Vladivostok), 36, 20-47.

Pekşen, E. ve Artık, C., 2005, Antibesinsel maddeler ve yemeklik tane baklagillerin besleyici değerleri, OMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 20 (2), 110-120.

Pennington, R.T., Lavin, M., Ireland, H., Klitgaard, B.B., Preston, J. ve Hu, J.M., 2001, Phylogenetic relationships of basal papilionoid legumes based upon sequences of the chloroplast trnL intron, Systematic Botany, 26, 537-556.

Perveen, A. ve Qaiser, M., 1998, Pollen Flora of Pakistan–VIII Leguminosae (Subfamily, Papilionoideae), Turkish Journal of Botany, 22, 73-91.

Pınar, M.N., Ekici, M., Aytaç, Z., Akan, H., Çeter, T. ve Alan, Ş., 2009, Pollen morphology of Astragalus L. Sect. Onobrychoidei DC. (Fabaceae) in Turkey, Turkish Journal of Botany, 33, 291-303.

250

Polhill, R.M. ve Raven, P.H. (eds), 1981, Advances in Legume Systematics, Vol 1, Royal Botanic Gardens, Kew.

Polhill, R.M., 1981, Galegeae. Polhill R.M. ve Raven P.H. (ed). Advances in legume systematics, 1, 357- 363. Royal Botanic Gardens, Kew.

Polhill, R.M., 1994, Classification of the Leguminosae & Complete synopsis of legume genera.

Polhill R.M. ve Raven P.H. (ed). , 1981, Advances in legume systematics, 1, 357-363. Royal Botanic Gardens, Kew.

Pompei, R., Flore. O., Marccialis, M.A., Pani, A., Loddo, B., 1979, Glycyrrhizic acid inhibits virus growth and inactivates virus particles, Nature, 281, 689-690.

Ponert, J., 1973, Feddes Repertorium. Zeitschrift für Botanische Taxonomie und Geobotanik. Berlin, 83 (9-10), 633.

Post, G.E., 1896, Flora of Syria, Palestine and Sinai; from the Taurus to Ras Muhammad, and from the Mediterranean Sea to the Syrian desert.

Post, G.E., 1934, Flora of Syria, Palestine, and Sinai, 277, American Press, Beirut.

Punt, W., Hoen, P.P., Blackmore, S.,Nilsson, S., Le Thomas, A., 2007 Glossary of pollen and spore terminology, Review of paleobotany and palynology, 143, 1-81.

Pursh, F.T., 1813, Flora Americae Septentrionalis; or, a Systematic Arrangement and Description of the Plants of North America, 2: 480.

Qun U., Tong, H.W., Wu, B., Ding Z.M., Wang, J.H. ve Sun, B., 2007, Genetic diversity of Glycyrrhiza uralensis Fisch. detected by morphological and ISSR molecular markers, Journal of Plant Genetic Resources, 1, 56-63.

Raven, P.H. ve Polhill, R.M., 1981, Biogeography of the Leguminosae, Polhill & Raven P.H. (eds) Advances in legume Systematics, 1, 27-32.

Rechinger, K.H., 1964, Flora of Lowland Iraq, Hafner publishing, New York.

Rechinger, K.H., 1984, Papilionaceae II. Flora Iranica, Graz, Austria Akademische Druck.

Regel, E. ve Herder F., 1866, Enumeratio Plantarum.

Reiche, C., 1898, Flora de Chile. Santiago.

Rendle, A.B., 1925, The classification of flowering plants-2, Cambridge University Press.

Romero-Zarco, C., 1986, A new method for estimating karyotype asymmetry, Taxon, 35, 526-530.

Roshan, A., Verma, N.K., Kumar, C.S., Chandra V. ve Singh, D.P., 2012, Phytochemical constituent Pharmacological activities and medicinal uses through the millenia of Glycyrrhiza glabra Linn, a review, International Research Journal of Pharmacy, 3(8) 45-55.

Rostovtseva, T.S., 1977, Chromosome numbers of some plant species from the South of Siberia. II, Botanicheskii Žhurnal. Moscow & Leningrad, 62(7), 1034-1042.

Sabahi, M., Mansouri, S.H., Ramezanian, M. ve Gholam-Hoseinian, A., 1987, Screening of plants from the southeast of Iran for antimicrobial, International Journal Crude Drug Research, 25, 72-76.

251

Saski, C., Lee, S.B., Daniell, H., Wood, T.C., Tomkins, J., Kim, H.Y., Jansen, R.K. 2005, Complete chloroplast genome sequence of Glycine max and comparative analyses with other legume genomes, Plant Molecular Biology, 59, 309-322.

Sato, H., Goto, W., Yamamura, J., Kurokawa, M., Kageyama, S., Takahara, T., Watanabe, A. ve Shiraki, K., 1996, Therapeutic basis of glycyrrhizin on chronic hepatitis B. Antiviral Research, 30, 171-177.

Sawai, S. ve Saito, K., 2011, Triterpenoid biosynthesis and engineering in plants, Frontiers in Plant Science, 30 (2), 25.

Schulze-Menz, G.K., 1964, Connaraceae In Syllabus der Pflanzenfamilien (H.Melchior, ed.) 12 th ed., vol. 2, Gebruder Borntraeger Berlin.

Seki, H., Ohyama, K., Sawai, S., Mizutani, M., Ohnishi, T., Sudo, H., Akashi, T., Aoki, T., Saito, K., Muranaka, T, 2008, Licorice β-amyrin 11-oxidase, a cytochrome P450 with a key role in the biosynthesis of the triterpene sweetener glycyrrhizin, Proceedings of the National Academy of Sciences, 105, 14204-14209.

Seki, H., Sawai, S., Ohyama, K., Mizutani, M., Ohnishi, T., Sudo, H., Fukushima, O., Akashi, T., Aoki, T., Saito, K. ve Muranakaa, T. 2011, Triterpene functional genomics in licorice for identification of CYP72A154 involved in the biosynthesis of glycyrrhizin, The Plant Cell, 23 (11), 4112-4123.

Seung-Chul, K., Crawford, D.J., Jansen, R.K., Santos-Guerra, A., 1999, The use of a non-coding region of chloroplast DNA in phylogenetic studies of the subtribe Sonchinae (Asteraceae,Lactuceae), Plant Systematic Evolution, 215, 85-99.

Sharma, S., Rustgi, S., Balyan, H.S., Gupta, P.K., 2002, Internal transcribed spacer (ITS) sequences of ribosomal DNA of wild barley and their comparison with ITS sequences in common wheat, Barley Genetics Newsletter, 32, 38-45.

Sharma, V. ve Agrawal, R.C., 2013, Glycyrrhiza glabra- a plant fort he future, Mintage Journal of Pharmaceutical & Medical Sciences, 2 (3), 15-20.

Sheidai, M., Iraj, S., Karamian, R ve Ranjbar, M., 2008, Cyto-morphological studies of the Genus Glycyrrhiza in Iran, Cytologia, 73, 333-339.

Shen, Z., Liu, C., Wang, X., 2009, Cloning and characterization of open reading frame encoding beta- amyrin synthase in Glycyrrhiza uralensis, China Journal of Chinese Materia Medica, 34 (19), 2438.

Shibata, S., 2000, A drug over the millennia, pharmacognosy, chemistry, and pharmacology of licorice, Yakugaku Zasshi, 120, 849-862.

Shin, Y.W., Bae, E.A., Lee, B., Lee, S.H., Kim, J.A., Kim, Y.S. ve Kim, D.H., 2007, In vitro and in vivo antiallergic effects of Glycyrrhiza glabra and its components, Planta Medica, 73 (3), 257-61.

Simon, M.F., Grether, R., Queiroz, L.P. de, Skema, C., Pennigton, R.T. ve Hughes, C.E. 2009, Recent assembly of the cerrado, a neotropical plant diversity hotspot by in situ evolution of adaptations to fire, Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 106, 20359- 20364. Sinou, C., Forest, F., Lewis, G.P. ve Bruneau, A., 2009, The genus Bauhinia s.l. (Leguminosae), a phylogeny based on the plastid trnL-F region, Botany, 87, 947-960.

Sivarajan ve Robson, 1991, Introduction to the principles of plant taxonomy, second edition, Press Syndicate of the University of Cambridge

Small, R.L., Cronn, R.C. ve Wendell, J.F., 2004, Use of nuclear genes for phylogeny reconsruction in plants, Australian Systematic Botany, 17, 145-170.

252

Soltis, D.E., Soltis, P.S. ve Milligan, B.G., 1992, Intra specific chloroplast DNA variation, systematics and phylogenetic implications, Soltis, P.S., Soltis, D.E. (eds. ), Molecular plant systematics, Chapman and Hall, New York, pp. 117–150.

Soo, R., 1953, Die modernen Grundsatze der Phylogenie im neuen System der Blütenpflanzen, Acta Biologica Academiae Scientiarum Hungaricae, 4, 257-306 .

Spencer, R., 2002. Horticultural Flora South-Eastern Australia. Flowering Plants, dicotyledons part 2, University of New South Wales press, Sydney.

Stebbins, G.L., 1971, Chromosomal evolution in higher plants, Edward Arnold, London.

Stefanovic, S., Pfeil, B.E., Palmer, J.D. ve Doyle, J.J. 2009, Relationships among phaseoloid legumes based on sequences from eight chloroplast regions, Systematic Botany, 34(1), 115-128.

Stepanov, N.V., 1994, Chromosome numbers of some higher plants taxa of the Flora of Krasnoyarsk Region. Bot. Žurn. SSSR. 79(2), 135-139.

Stevens P.F. (2001) Angiosperm Phylogeny Website. Veriyon 12, July, 2012. www. mobot.org/MOBOT/research/Apweb.

Sulaiman, S.F., Culham, A. ve Harborne, J.B., 2003, Molecular Phylogeny of Fabaceae based on rbcL sequence data, with special emphasis on the tribe Mimoseae (Mimosoideae), Asia Pasific Journal of Molecular Biology and Biotechnology, 11 (1) , 9-35.

Sümbül, H., Tufan, Ö., Düşen, O., Göktürk, R.S., 2003. A new taxon Glycyrrhiza L. (Fabaceae) from southwest Anatolia, Israel Journal of Plant Sciences, 51, 71-74.

Taiz, L. ve Zeiger, E., 2008, Bitki Fizyolojisi. Palme Yayıncılık, Ankara (Çeviri editörü, Prof. Dr. İsmail Türkan).

Takagi, K. ve Ishii, Y., 1967, Peptic ulcer inhibiting properties of a new fraction from licorice root (Fm 100). I. experiental peptic ulcer and general pharmacology. Arzneimittelforschung, 17, 1544-1547.

Takagi, K., Okabe, S. ve Saziki, R., 1969, A new method for the production of chronic gastric ulcer in rats and the effect of several drugs on its healing, Japanese Journal Pharmacology, 19, 418-426. Takahara, T., Watanabe, A. ve Shiraki, K. 1994, Effects of glycyrrhizin on hepatitis B surface antigen, a biochemical and morphological study, Journal Hepatology, 21, 601-609.

Takhtajan A., 1966, Systema et Phylogenia magnoliophytorum Soviet Publ. Inst. Nauka Moskow and Leningrad.

Tanker, N. ve Özkal, N., 1977, Glycyrrhiza glabra L. bitkisinin Türkiye’de yetişmekte olan varyetelerinin farmakognozik karşılaştırılması, Ankara Eczacılık Fakültesi Dergisi, 7 (2), 196-213.

Tanker, N. ve Özkal, N., 1978, Glycyrrhiza glabra L. bitkisinin Türkiye’de yetişmekte olan varyetelerinin farmakognozik karşılaştırılması, Ankara Eczacılık Fakültesi Dergisi, 8 (1), 69-79.

Tatlı, A., Akan, H., Tel, Z., Kara, C., 2002, The flora of upper ceyhan valley (Kahramanmaraş/Turkey), Turk J bot, 26:259-275.

Taubert P., 1894, Leguminosae. Engler, A. ve Prantl, K., Die Natürlichen Pflanzenfamilien, 3(3), 70-338, Engelmann, Leipzig.

Tautz, D. 1989, Hypervariability of Simple Sequences as a General Source for Polymorphic DNA Markers. Nucleic Acids Res 17(16), 6463-6471.

The Angiosperm Phylogeny Group (APG) II, 2003, An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants, APG II, Botanical Journal of the Linnean Society, 141, 399-436.

253

The Angiosperm Phylogeny Group (APG)- III, 2009, An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants, APG III, Botanical Journal of the Linnean Society, 161, 105-121.

The International Plant Name Index (2004 versiyon) 2004. http://www.ipni.org.

The Plant List (2010). Versiyon 1. Published on the Internet; http://www.theplantlist.org/

Thiers, B. (continuously updated), 2014, Index herbariorum: A global directory of public herbaria and associated staff. New York Botanical Garden’s Virtual Herbarium. http://sweetgum.nybg.org/ih/

Thorne, R., 1976, A phylogenetic classification of the Angiospermae. Hecht, M.K., Steere, W.C. ve Wallace, B. (ed), Evolutionary Biology, vol. 9, Plenum Press.

Torrey, J. ve Gray, A., 1838, A Flora of North America, Wiley & Putnam, New York.

Townsend, C.C., 1974, Papilionaceae, Townsend, C.C. ve Guest, E. (ed.) Flora of Iraq, vol. 3, Baghdad, Ministry of Agriculture.

Tropicos.org.Missouri Botanical Garden. 07 Apr 2015, http://www.tropicos.org

Turrill, W.B., 1937, Glycyrrhizopsis syriaca Turrill. Bulletin of Miscellaneous Informatin, 2:79

Tutin, T.G. ve Heywood, V.H., Burges, N.A., Moore, DM, Valentine, D.H., walters, SM, Webb, DA, (eds) 1968, Flora Europaea, vol 2.. Cambridge University, Cambridge.

Uhrikova, A., 1974, Index to chromosome numbers of Slovakian flora, Part 4, Acta Facultatis Rerum Naturalium Universitatis Comenianae, Botanica, 23, 1-23.

Utsunomiya, T., Kobayashi, M., Pollard, R.B. ve Suzuki, F., 1997, Glycyrrhizin, an active component of licorice roots, reduces morbidity and mortality of mice infected with lethal doses of influenza virus, Antimicrobial Agents and Chemotherapy, 41, 551-556.

Van Marle, J., Aarsen, P.N., Lind, A. ve van Weeren-Kramer, J., 1981, Deglycyrrhizinized licorice (DGL) and the renewal of rat stomach epithelium, European Journal of Pharmacology, 72, 219-225.

Van Rossum, T.G.J., Vulto, A.G., Hop, W.C.J., Brouwer, J.T., Niesters, H.G.M. ve Schalm, S.W., 1999, Intravenous glycyrrhizin for thetreatment of chronic hepatitis C, a double-blind, randomized, placebo-controlled phase I/II trial, Journal of Gastroenterology and Hepatology, 14, 1093-1099.

Vassilczenko, I.T., 1949, Botanicheskie Materialy Gerbariya Botanicheskogo Instituti Imeni V.L. Komarova Akademii Nauk SSSR 11:120 (1949).

Verma, S., ve Nadkarni, R.S., 1985, Chromosome number and karyotypic studies in Glycyrrhiza. Current Science, 54, 45-47.

Vibha, J.B., Choudhary, K., Singh, M., Rathore, M.S. ve Shekhawat, N.S., 2009, A study on pharmacokinetics and therapeutic efficacy of Glycyrrhiza glabra, a miracle medicinal herb, Botany Research International, 2 (3), 157-163.

Vos, P., Hogers, R., Bleeker, M., Reijans, M., Van der Lee, T., Hornes, M., Frijters, A., Pot, J., Peleman, J., Kuiper, M. ve Zabeau, M., 1995, AFLP, A New Technique for DNA Fingerprinting, Nucleic Acids Research, 23, 4407-4414.

Waldstein, F.P. ve Kitaibel, P., 1802, Descriptiones et Icones Plantarum Rariorum Hungariae 1:20.

Watanabe, K., Yahara, T., Denda, T. ve Kosuge, K., 1999, Chromosomal evolution in the genus Brachyscome (Asteraceae, Astereae), Statistical tests regarding correlation between changes in karyotype and habit using phylogenetic information, Journal of Plant Research, 112, 145–161.

254

Weber, J.L. ve May, P.E., 1989, Abundant class of human DNA polymorphisms which can be typed using the polymerase chain reaction, The America Journal of Human Genetics, 44, 388-396.

Wettstein, R., 1935, A dictionary of the flowering plants and ferns 8th ed. Revised by H.K. Airy Shaw. Cambridge Universty Press, Cambridge.

Williams, J.G.K., Kubelik, A.R., Livak, K.J., Rafalski, J.A. ve Tingey, S.V. 1990, DNA polymorphisms amplified by arbitrary primers are useful as genetic markers, Nucleic Acids Research, 18, 6231- 6235.

Wodehouse, R.P., 1935, Pollen Grains, Mc Graw, Hill New York.

Wojciechowski, M., Sanderson, M.J. ve Hu, J.M., 1999, Evidence on the monophyly of Astragalus (Fabaceae) and its major subgroups based on nuclear ribosomal DNA ITS and chloroplast DNA trnL intron data, Systematic Botany 24, 409-437.

Wojciechowski, M.F., Lavin, M. ve Sanderson, M.J., 2004, A phylogeny of legumes (Leguminosae) based on analysis of the plastid matK gene resolved many well-supported subclades within the family, American Journal of Botany, 91 (11), 1846-1862.

Wojciechowski, M.F., Sanderson, M.J., Steele K.P., Liston A., 2000, Molecular phylogeny of the temperature herbaceous tribes of papilionoid legumes, A supertree Approach, Herendeen, P.S. ve Bruneau, A. (ed),. Advances in Legume Systematics, 9, 277-298, Royal Botanic Gardens, Kew.

Wu, Z., Raven, P.H., Deyvan, H. 2014, Leguminosae. Flora of China, Vol. 10.

Yamazaki, M., Sato, A., Shimomura, K., Saito, K ve Murakoshi, I., 1994, Genetic relationships among Glycyrrhiza plants determined by RAPD and RFLP analyses, Biological and Pharmaceutical Bulletin, 17 (11), 1529-1531.

Yan, G.X., Zhang, S.Z., Yan, J.F., Fu, X.Q. ve Wang, L.Y., 1989, Chromosome numbers and geographical distribution of 68 species of forage plants, Grassland China, 4, 53-60.

Yang, L., Liu, Y.L., Lin, S.Q., 1990, HPLC analysis of flavonoids in the root of six Glycyrrhiza species, Acta Pharmaceutica Sinica, 25 (11), 840-848.

Yao, H., Zhao, Y., Chen, D.F., Chen, J.K. ve Zhou, T.S., 2008, ISSR primer screening and preliminary evaluation of genetic diversity in wild populations of Glycyrrhiza uralensis, Biologia Plantarum, 52 (1), 117-120.

Yeh, M,S,, Yuasa, H. ve Maekawa, F., 1986, Chromosome numbers in the Leguminosae. Science Report of the Research Institute Evolutionary Biology, 3, 57-71.

Yıldırım, A. ve Kandemir, N. 2001, Genetik markörler ve analiz metodları. Özcan, S., Gürel, E., Babaoğlu, M. (ed.). Bitki Biyoteknolojisi II. Genetik Mühendisliği ve Uygulamaları. Selçuk Üniv. Vakıf Yayınları.

Yıldırımlı, Ş., 2005, The chorology of the Turkish species of Fabaceae (Leguminosae) family, Ot Sistematik Botanik Dergisi, 12(1), 117-170. Zani, F., Cuzzoni, M.T., Daglia, M., Benvenuti, S., Vampa, G. ve Mazza, P., 1993, Inhibition of mutagenicity in Salmonella typhimurium by Glycyrrhiza glabra extract, glycyrrhizinic acid, 18α and 18βb glycyrrhetinic acids, Planta Medica, 59, 502-507.

Zhang, J.T, Xu B. ve Li, M., 2010, Genetic diversity of populations of an endangered medicinal plant species (Glycyrrhiza uralensis) in different environments of North China, Journal of Medicinal Plants Research, 4 (9), 830-836.

255

Zhang, J.T., Xu, B. ve Li, M., 2011, Relationships between the bioactive compound content and environmental variables in Glycyrrhiza uralensis populations in different habitats of North China, Fyton, 80, 161-166.

Zohary,M., 1987, Flora of Palaestina 2: 84. Israel Academy of Sciences and Humanities, Jerusalem.

256

EK-1

Çizelge Ek 1-1. Glycyrrhiza flavescens subsp. flavescens, G. flavescens subsp. antalyensis, G. glabra, G. echinata subsp. echinata, G. echinata subsp. macedonica ve G. asymmetrica taksonlarının karyotip ölçüm sonuçları.

G. flavescens subsp. antalyensis Uzun Kısa Toplam Kol Sentromerik Relative Tip kol kol boy oranı indeks uzunluk 1 1,04 1,01 2,05 1,03 8,79 17,89 m 2 0.88 0,67 1,55 1,31 5,83 13,45 m 3 1,01 0,50 1,51 2,02 4,35 13,14 sm 4 0,93 0,53 1,46 1,73 4,66 12,71 sm 5 0,76 0,62 1,38 1,22 5,40 11,97 m 6 0,67 0,58 1,26 1,15 5,09 10,92 m 7 0,67 0,5 1,17 1,34 4,35 10,18 m 8 0,62 0,5 1,12 1,24 4,35 9.75 m

G. flavescens subsp. flavescens Uzun Kısa Toplam Kol Sentromerik Relative Tip kol kol boy oranı indeks uzunluk 1 1,19 0,98 2,18 1.21 7,35 16,28 m 2 1,19 0,70 1,90 1.70 5,26 14,19 m 3 0,97 0,75 1,72 1.29 5,58 12,81 m 4 0,94 0,71 1,65 1.32 5,32 12,36 m 5 1,00 0,62 1,62 1.62 4,63 12,11 m 6 0,94 0,63 1,57 1.50 4,69 11,72 m 7 0,92 0,58 1,49 1.59 4,31 11,16 m 8 0,84 0,42 1,26 2.02 3,10 9,37 sm

G. glabra Uzun Kısa Toplam Kol Sentromerik Relative Tip kol kol boy oranı indeks uzunluk 1 1,04 0,93 1,97 1,13 7,56 16,09 m 2 1,04 0,76 1,80 1,38 6,17 14,71 m 3 0,84 0,79 1,63 1,06 6,45 13,32 m 4 0,96 0,62 1,58 1,55 5,07 12,91 m 5 0,76 0,62 1,38 1,22 5,07 11,23 m 6 0,76 0,58 1,34 1,29 4,78 10,95 m 7 0,76 0,58 1,34 1,29 4,78 10,95 m 8 0,67 0,53 1,20 1,25 4,37 9,84 m

G. glabra Uzun Kısa Toplam Kol Sentromerik Relative Tip kol kol boy oranı indeks uzunluk 1 0,84 0,71 1,55 1,19 7,33 16,06 m 2 0,84 0,50 1,34 1,68 5,20 13,93 m 3 0,86 0,45 1,32 1,89 4,73 13,67 sm 4 0,67 0,57 1,24 1,18 5,93 12,89 m

257

5 0,76 0,45 11,21 1,66 4,73 12,58 m 6 0,76 0,42 1,18 1,80 4,37 12,21 sm 7 0,58 0,45 1,04 1,29 4,73 10,81 m 8 0,50 0,26 0,76 1,96 2,65 7,85 sm

G. echinata subsp. echinata Uzun Kısa Toplam Kol Sentromerik Relative Tip kol kol boy oranı indeks uzunluk 1 1,32 1,01 2,33 1,30 6,44 14,84 m 2 1,37 0,85 2,22 1,61 5,43 14,18 m 3 1,25 0,87 2,12 1,44 5,55 13,54 m 4 1,12 0,92 2,04 1,22 5,87 13,00 m 5 1,16 0,82 1,98 1,42 5,22 12,62 m 6 1,09 0,79 1,87 1,39 5,01 11,95 m 7 1,00 0,67 1,67 1,49 4,27 10,62 m 8 0,81 0,64 1,45 1,26 4,09 9,24 m

G. echinata subsp. macedonica Uzun Kısa Toplam Kol Sentromerik Relative Tip kol kol boy oranı indeks uzunluk 1 1,41 1,25 2,66 1,13 15,39 m 2 1,38 1,04 2,42 1,32 13,96 m 3 1,2 1,07 2,27 1,13 13,15 m 4 1,14 1,04 2,18 1,09 12,58 m 5 1,24 0,89 2,13 1,41 12,31 m 6 1,04 0,92 1,96 1,13 11,34 m 7 1,08 0,83 1,9 1,31 11,00 m 8 0,93 0,85 1,78 1,1 10,28 m

G. asymmetrica Uzun Kısa Toplam Kol Sentromerik Relative Tip kol kol boy oranı indeks uzunluk 1 1,13 0,88 2,00 1,29 8,08 18,51 m 2 1,09 0,74 1,83 1,48 6,83 16,94 m 3 0,96 0,76 1,71 1,27 6,97 15,84 m 4 0,82 0,71 1,53 1,17 6,51 14,13 m 5 0,68 0,67 1,35 1,01 6,19 12,42 m 6 0,67 0,62 1,29 1,08 5,72 11,91 m 7 0,62 0,49 1,11 1,27 4,52 10,25 m

258

EK-2

Çizelge Ek 2-1. Moleküler çalışmalarda kullanılan örnekletin kodları, toplayıcı numaraları ve lokaliteleri

Takson adı ve kodları Toplayıcı no Lokalite G. flavescens subsp. antalyensis Ö.Çetin 1033 Kemer, Tekirova-Çıralı arası, Antik yol, 4 m, 07.05.2011 G. flavescens subsp. flavescens -1 Ö.Çetin 1032 & A.Duran Osmaniye-Yarpuz yolu, 10. m,835m, 16.04.2011 G. flavescens subsp. flavescens -2 Ö.Çetin 1031 & A.Duran. Kızıldağ, Radar yolu, Kisecik köyü-Krom madeni arası, 680 m, 15.04.2011 G. asymmetrica Ö.Çetin 1021 Antalya-Aksu yolu, Aksu’ya 1. km kala, yol kenarı, 22.05.2010 G. iconica Ö.Çetin 1026 & A.Duran Sarayönü, Sarayönü-Gözlü Çiftliği arası, , 992 m, 01.06.2010 G. echinata subsp. macedonica Ö.Çetin 1020 Serik, Boğazak, tarla kenarı, 22.05.2010 G. echinata subsp. macedonica-1 Ö.Çetin 1071, A.Duran & Muğla: Dalyan, İztuzu plajı yolu, 16.06.2012 M.Çelik G. echinata subsp. echinata-1 Ö.Çetin 1044& A.Duran Konya: Seydişehir, Gölyüzü köyü, Gölyüzü köyünden 2 km. sonra, 1100 m, 10.06.2011, G. echinata subsp. echinata-2 Ö.Çetin 1046 & A.Duran Konya: Çumra, Apa barajı, baraj kenarı, 10.06.2011 G. echinata subsp. echinata-3 Ö.Çetin 1073 & A.Duran Konya: Çumra, Apa barajı, baraj kenarı, 1062 m, 22.06.2012 G. echinata subsp. echinata-4 Ö.Çetin 1049 Konya: Gölyüzü köyü, Gölyüzü köyünden 2 km. sonra, 1100 m, 07.08.2011 G. echinata subsp. echinata-5 Ö. Çetin 1072 & A.Duran, Konya Seydişehir, Gölyüzü köyü, 1100 m, M.Çelik 17.06.2012 G. echinata subsp. echinata-6 Ö.Çetin 1074 & A.Duran Ankara: Polatlı-Eskişehir yolu, 16. km, Sakarya nehri kenarı, 680 m, 23.06.2012 G. glabra-1 A. Duran 9436, Ö.Çetin & Adıyaman, 515 m, yol kenarı, 13.07.2012 M.Çelik G. glabra-2 Ö.Çetin 1052 & A.Duran Şanlıurfa, Suruç, 02.06.2012 G. glabra-3 Ö.Çetin 1036 & A.Duran Kahramanmaraş,Maraş-Türkoğlu arası, 448 m, yol kenarı, 20.05.2011 G. glabra-4 Ö.Çetin 1075 & A.Duran. Ankara, Polatlı-Haymana arası, 23.06.2012 G. glabra-5 Ö.Çetin 1064, A.Duran & Manisa, Saruhanlı, Koldere köyü, 124 m, 15.06.2012 M.Çelik. G. glabra-7 Ö.Çetin 1062, A.Duran & Manisa, Beylikli köyü, bahçe kenarı, 177 m, M.Çelik 14.06.2012 G. glabra-8 A. Duran 9443 & Ö. Çetin Adıyaman, Bozova, Killik köyü, Fırat kenarı, 388 m, 13.07.2012 G. glabra-9 A. Duran 9443 & Ö. Çetin Adıyaman, Bozova, Killik köyü, Fırat kenarı, 388 m, 13.07.2012 Lotononis genistoides A.Duran 5723 Adana: Hamidiye orman deposu, 1300 m, 02.07.2001 Biserrula pelecinus A.Duran 8495 Konya: Seydişehir, Ortakaraören, 1340 m, 29.05.2009 Adenocarpus complicatus A.Duran 7503 Balıkesir: Edremit, Kazdağı, Kızılkeçili köyünden Gölcük mevkii, 630 m, 06.07.2007

259

Anagyris foetida A.Duran 7103 Elazığ: Harput, 04.08.2005 Vuralia turcica E.Yıldıztugay s.n. Konya: Akşehir, Eber Gölü Astragalus ovalis A.Duran 7125 Konya: Cihanbeyli, Yavşan tuzlası, 920 m, 30.04.2006 Astragalus vulnerariae A.Duran 8243 Isparta: Şarkikaraağaç, 1227m, eğimli yerler, 31.05.2009 Caragana grandiflora A.Duran 7560 Erzurum: Tortum-Uzundere yolu, 1440 m, 12.07.2007 Sphaerophysa kotschyana A.Duran 7135 Aksaray: Eskil, 930 m, 30.04.2006 Vavilovia formosa A.Duran 7639 Niğde: Ulukışla, Bolkar Dağları, Meydan yaylası, 2700 m, 01.08.2007 Bituminaria acaulis A.Duran 9533 & M.Çelik Rize: İkizdere, Dereköy, 1800 m, 30.08.2013 Cullen jaubertiana M.Özt 1531 & A.Duran Kilis: Gaziantep-Kilis yolu, Şahinbey tepesi, 15.05.2010 Colutea cilicica Ö.Çetin Konya: Altınapa, 01.08.2013 Oxytropis argyroleuca S. Karaman 2003 Ankara: Polatlı

260

EK-3

Ek-3. Moleküler çalışmalarda kullanılan örneklerin ITS ve trnL-F bölgelerinin ham sekansları Anagyris foetida

GATCATTGTCGAAGCCTAACAAAGCAGTGCGACCCGCGAATTTGTTTGACT ACTCAGGGGAGGCCAGAGGTGCTTGGCACCTCGGTCCCCTCTTGTGTCGGA GGTGCCCCTCCTTGTGTGGGTCTCCTCCTGGCCTAACAACAAAACCCCGGCG CCGAATGCGCCAAGGAAATCAAGATTGTCTAGTCCGTCCCCGTTGGCACCG GAGACGGTGTCGGTGCGGGCGGCGTTGTGACACACATATCCCAAAGACTCT CGGCAACGGATATCTCGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAGCGAAATGCG ATACTTGGTGTGAATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCGTTGAACGCA AGTTGCGCCCGACGCCATCAGGTCGAGGGCACGCCTGCCTGGGTGTCGCAC ATCGTTGCCCCCAATTCCTCAGCCTCGTGCTAGGCTTTGAGCGGGGCGAATG TTGGCTTCCCGCGAGCAAGGTCTCACGGTTGGTTGAAAAATTGAGTCCCTGG TGGAGGGCGCCGCGATGGATGGTGGTTGAGTAGAAGCTCGAGACCGATCGT GCGCGTCACTCGTGCCGAATTTGGGACCTTGTGACCCATGGGCGTCTTGTTG GTCGCCCATGACGGGACCTCAGGTC

Vuralia turcica

CTGTCGGGAAGATCATGGTCCAGGCCTCACGTGCAGTGCGACCCGCGTATC TGTTTGACTACTATCGGGTGGCTTCGGGTGTTCTGCACCTGGGTCTTCAGTG TGTCAGATGACGGCGTCCTTGTGCGGCTTCTCCTTCCACTTGTAACAAAACC CCGGCGCCGAATGCGCCAAGGAAATCAAGATTGTCTAGTGCGTCCCCGTTG GCACCGGAGACGGTGCCGCTGCGGGTGGCGTTGTGACACGCATATCCCAAA GACTCTCGGCAACGGATATCTCGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAGCGA AATGCGATACTTGGTGTGAATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCGTTG AACGCAAGTTGCGCCCGAAGCCATCAGGCCGAGGGCACGCCTGCCTGGGTG TCGCACATCGTTGCCCCAAATGCCTCAGCCTTGTGCTAGGCATCGAGCGGGG CGAGTGTTGGCTTCCCGCGAGCTATGTCTCACGGTTGGTTGAAAATTGAGTC CGTGGTGAGGGTGCCGCGATGGATGGTGGTCGAGTAAAATCTCGAGATCGA TCGTGCGCGTCACCCCTATCGGAGTTGGGACTCTGTGACCCATGAGCGCCTG TTGGTTGCCCATGACGGGACCTCAGGTCAGGCGGGGCTACCCGCTGAGTTA ATCTATA

Lotononis genistoides

GTCGAAGCCTCACAGCAGTGCGACCCGTGGATTTGTTTGACCACTCAGGGG TGGCTAGAGGTGTTCGGCACCTCTGTCCCCCTGGTGTCAGGAGGGTCCCAAC CTTGTGCGATCTCCTCCTGGCCGAATAACAAAACCCCGGCGCCGAACGCGC CAAGGAAATCGAAATCGTTTAGTGCGCCCCCGTCGGCCCGGAGACGGTGCT TGTGCGGGCGGTGTTGCGACACGCGTATCCGAAAGACTCTCGGCAACGGAT ATCTCGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACTTGGTGT GAATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGCGCCCG AAGCCATTAGGCCGAGGGCACGCCTGCCTGGGTGTCGCCCATCGTTGCCCC CCAGTGCCTTGGCCTTAGGCTGGGCACCAAGCGGGGCGAATGCTGGCTTCC

261

CGTGAGCAACGCCTCACGGTTGGTTGAAAACTGAGTCCGTGGTGGATGGTG CCGTGACGGATGGTGGTTGAGTAAAAGCTCGAGACCGGTCGTGCGTGTCAC CCCCACCGGCTTTGCGACTCCTTGGCCCATGAGCGTCTGTTGGTCGCCCAAG ACGGGACCTCAGGTCA

Bituminaria acaulis

AAAACCATTCCGACCCGCGAACTCGTTTATGTACTGGCCGGGCAGGCAAGG GTCGGCCGGCGAACCGGACAACGCCGTGTTCGTACGTGCCTCCCCTTGTATG TCCGCGCTACCGTTGGGGGAGGTAAGGGATCTTCGGACCTCCTACCCCTCCC GACAAACACAAACCCCGGCGCTTCGTGTGCCAAGGAACTCAAAACTGTTGA GTGCGGCCCCCGGGGGCCCGGAGACGGTGTCCCGCGGGCGTCGTCACGACA CATTATTATATTACAATGACTCTCGGCAACGGATATCTCGGCTCTTGCATCG ATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACTTGGTGTGAATTGCAGAATCCCGTG AACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGCGCCCGAGGCCGTTAGGCTGAGGG CACGCCTGCCTGGGTGTCACACATCGTTACCCCAACGTCCTTCTCGTGCAGT CGGACGTTATTGGGGTGCATGCTGACCTCCCGCGAGCACCGTCTTGCGGTTG GTTCAAAACCGAGTTCGTGGCCGGGTGCGCCGTGATAAAATGGTGGATGAG CTACCCATGCTCGAGACCAATCGCGCCGGGCCCGGCCGCCTCCGGACTCCTC GACGACCCTGTGCGTTGCGTCCCTGCACGCTCCCAACGAGACCTCAGGTCA GGCGG

Vavilovia formosa

CATTGTCGATGCCTTACAAGCAGTCCAACACTGTGAATTAGTTTGAACACAT ACGGCGGGCTGGAGGTGTTCCACACCCTAACTTGCCATTGGTTTCGGGGGC GGATGACGAAGTGCGTTCTCCTCAGTGCCACAACTCAAACCCCGGCGCTGA ATGCGTCAAGGAATAATAACTTTGCTCTGAGCGCATCTGCATGGTACTGGA GACGGTTTTCGTGCGGGTTGTGTTTTGACACATTATATAGAATGACTCTCGG CAACGGATATCTAGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATA CTTGGTGTGAATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTT GCGCCCGATGCCTTTAGGTTGAGGGCACGTCTGCCTGAGTGTCACATATTGA GACCTCCTGCCAATTTCCTTTTGATAGGTATTGTGCAGGGTGGATGTTGGCC TCCCGTGAGCTCTTTTGTCTCATGGTTGGTTGAAAATTGAGACCTTGGTAGG GTGTGCCTTGATAAATGGTGGTTGTGTGACCCACGAGACCAATCATGCGCTG CTCTATTTGATTTGGCCTCCTGTACCCATATGCGTTTCTAAACGCTCGTGATG AGA

Cullen jaubertiana

GGAAGGAGAAAGTCGTACCAAGTTTTCCTTAGGTGACCTTGCGGAAGGATC ATGGTGGATGCTTCAAAAATCAGACCCACCCGCGACCCCGTTTCATACACA CCGCCGGGGGGGAGCGGCGATCGTCAGAACGCCTCCCCCTCCCGGCAAACA CAAACCCCGGCGCTTCGTGCGCCAAGGAAATCGAACCTGTCGAGTGCGGCC CCCCGACGTGGCCCGGAGACGGCGTCCCGCGGGGGGTCCCCACGAAGCATG ACAATACACAATGACTCTCGGCAACGGATATCTCGGCTCTTGCATCGATGA AGAACGTAGCGAAATGCGATACTTGGTGTGAATTGCAGAATCCCGTGAACC ATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGCGCCCGAAGCCATTAGGCCGAGGGCACG CCTGCCTGGGTGTCACACATCGTTACCCCCCCAACACGATCTCCTCCCCCCG GAGGAGGGAGCGTTCGGGGCGTGCACGCTGACCTCCCGCGGGCAACGCCCC

262

GCGGCTGGTTCAAATCCGAGTCCGTGGCCGGGTGCGCCGTGGTACAATGGT GGATGGGCCGACCACGCTCGAGACCAACCACGCGGGCCCCGACCCCAGGAC TCTCCGACGACCCTCCGCGTGCCTCCTCTGGCACGCTCCCAACGAGACCTCA GGTCAGGCGGCTACACGCTGAAAA

Caragana grandiflora

TACATGCAGACCGACCTGTGAATTTGTTTGAACACGTAGGGTTGGCTTGGGG TGTTTCACGCCTCGACCTCCCTTGAGGTAGGAGGGGGCCACCAGTGTGTTTC CCTGCTGCCGTAACACAAACCCCGGCGCTGAATGCGCCAAGGAACTTAATT TTGTTCAGTGCGCCCCCGTTGGCCCGGAGACGGTGCTCCTGCGGGTGGTGTT TTGAAGCATGACACATAATGACTCTCGGCAACGGATATCTAGGCTCTTGCAT CGATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACTTGGTGTGAATTGCAGAATCCCG TGAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGCGCCCGAAGCCATTAGGCTGAG GGCACGTCTGCCTGGGCGTCACATATCGTTGCCCGAAGCCAATTTCCTCCTG ATGGGAGGTATGTTGTGTAGGGTGAATGATGGCTTCCCGTGAGCACTGCTG CCTCATGGTTGGTTGAAAATTGAGTCCTTGGTAGGGTGTGCCGTGATAGATG GTGGTTGAGTGATGCACGAGACCATATCATGTGAGACTCTACCAAACTTGG CCTCTGTGACCCACGTGCTTCTTTAAACGCTCATGACGAGACCTCAGGTCA

Biserrula pelecinus

ATCTGTTTGAATACATAGGGATGGCTCGGGGTGTTTTGGCACCACGGCCATC CCTTTGGATGGGAGGGGCGCGCTGCTTCGGCGTTTCCCCTCCTGCCCGAACA CAAACCCCGGCGCTGAATGCGCCAAGGAACAATAATTCGATCAGTGCGCCC TGTCGGCCCGGAGACGGTGCTTCGGCGGTGGTGCTTTGACACATGATACAA AATGACTCTCGGCAACGGATATCTAGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAG CGAAATGCGATACTTGGTGTGAATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCTT TGAACGCAAGTTGCGCCCGAAGCCATTTGGTTGAGGGCACGTCTGCCTGGG CGTCACATATCGTTGCCCAACAATGCCTATCACGAAGTGATAGGGATTTCTA GGGCGAAAGATGGCTTCCCGTGAGCGTTGCCTCGCGGTTGGTTGAAAATCG AGTCCTTGGTAGGGTGTGCCATGATAGATGGTGGTCGAGTTAGCACGAGAC CGGTCATGTGCATGCTCCCCAAAATACGGCCTCATTGACCCACACGCGTCTT TCGACGCTCATGACGAGACCTCAGGTCAGGC

Chesneya elegans

ACATGCAGACCGACTCGTGAATCTGTTTGAATACATAGGGTTGGCTCGAGG TGTTCCGCACCTCGACCTCCCTCTGGGTTGGGAGGGGGGCGCGCAACGTGTT CCCCTCCTTGCCCAAACACAAACCCCGGCACTGAATGTGCCAAGGAACCAA AATTCGTTCAGTGCACCCCCGCGGCCCGGAGACGGTGCTCCTGCGGTGGTGT TTTGACACATGATACAGAATGACTCTCGGCAACGGATATCTAGGCTCTTGCA TCGATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACTTGGTGTGAATTGCAGAATCCC GTGAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGCGCCTGAAGCCATTAGGCTGA GGGCACGTCTGCCTGGGCGTCACATATCGTTGCCCGATGCCAGTTTCCTCGT GATGGGTTAACTGTGCGGGGCGAAGGATGGCTTCCCGTGAGCACTTATGCC TCATGGTTGGTTGAAAATTGAGTCCTTGGTAGGGTGCGCCATGATTAATGGT GGTTTAGTCACGAACGAGACCCAATCATGTGTGACTCTACCGGATTAGGCCT TTGTGACCCACACGCGTCTTTTGGACGCTCATGACGAGACCTCAGGTCAGGC

263

Colutea cilicica

CTCGTGAATCTGTTTGAATACATAGGGATGGCTCGGGGTGTTTGCCACCGCG GCCTCCCTTTGGCTAGGAGGGGCTCGCAGTGCGTTCCCCTCCTGCCCGAACA CAAACCCCGGCGCTGAATGCGCCAAGGAACTAAAATTAGATCACTGTGCCC TGTCGGGCCCGGAGACGGTGCTTTGGCGGTGGTGCCTTGACGCATGATACA GAATGACTCTCGGCAACGGATATCTAGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTA GCGAAATGCGATACTTGGTGTGAATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTC TTTGAACGCAAGTTGCGCCCGATGCCATTAGGCTGAGGGCACGTCTGCCTG GGCGTCACATATCGTTGCCCGATGCCTATTACATCGTGATAGGAATTTCTAG GGCGAAAGTTGGCTTCCCGTGAGCGTTGTTGCCTCGCGGTTGGTTGAAAATC GAGTCCTTGGTAGGGTGTGCCATGATAGATGGTGGTCGAGTTAGCGCGATA CCAATCATGTGCGGGCTCTCCAAAATATGGCCTCTGTGACCCACACGCGTCA TTTGGCGCTCATGACGAGACCTCAGGT

Oxytropis argyroleuca

TCATTGTCGATGCCTTACATGCAGACCAACTCGTGAATCTGTTTGAATACAA GGGGATGGCTCGGGGTGTTCGGCACCACGGCCTCCCTTTGGGTAGGAGGGG TGCGCATTGTGTTCCCCTCTTGCCCGAACACAAACCCCGGCGCTGAATGCGC CAAGGAACAAAAATTCGATCAGTGCGCCCCGTCGGCCCGGAGACGGTGCTC CGGCGGTGGTGCCTTGACACATGATACATAATGACTCTCGGCAACGGATAT CTAGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACTTGGTGTGA ATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGCGCCCGAA GCCATTTGGTTGAGGGCACGTCTGCCTGGGCGTCACATATCGTTGCCCGATG CCTATTGCACTGTGATAGGAATTTCTAGGGCGAAAGATGGCTTCCCGTGAGC GTTGTTGCCTCGCGGTTGGTTGAAAATCGAGTCCTTGGTAGGGTGTGCCATG ATAGATGGTGGTCGAGTTTGCACGAGACCGATCATGTGCGCGCTCCCCAAA ATATGGACTCTTTGACCCCACACGCGTCTTT

Astragalus vulnerariae

GGATCATTGTCGATGCCTTACATGCAGACCAACTCGTGAATCTGTTTGAATA CATAGGGATGGCTAGGGTGTTTGGCACCGTGGCCTCCCTTTGGGTAGGAAG GGGTGCGCGCGCGCGTTCCCCTCTTTCCCGAACACAAACCCCGGCGCTCAAT GCGCCAAGGAACTAAAATTGGATCAATGCGCCCTGTCGGGCCCGGAGACGG TGCTTCGGCGGTGGTGCCTTGTCACGTGATACAGAATGACTCTCGGCAACGG ATATCTAGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACTTGGT GTGAATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGCGCC CGAAGCCATCAGGTTGAGGGCACGTCTGCCTGGGCGTCACATATCGTTGCC CGATGCCTATTGCGGTGCGATAGGAATTTCTAGGGCGAATGATGGCTTCCCG TGAGCATTGTTGCCTTGCGGTTGGTTGAAAATTGAGTCCTTGGTAGGGTGTG CCATGATAGATGGTGGTCGAGTTTGCACGAGGCCGATCATGTGCATGCCCC CCAAAATATGGCCTCTATGACCCACATGCGTCTTTTGGCGCTCATGACGAGA CCTCAGGTCAGGCGG

Astragalus ovalis

CGGAAGGATCATTGTCGATGCCTTACATGCAGACCAACTCGTGAATTTGTTT GAATACATAGGGATGGCACGGGTGTTTTGGCACCACGACCTCCCTTTGGGT

264

AGGAGGGGGTGCGTCCCCCCCATGCCTGAACACAAACCCCGGCGTTCAATG CGCCAAGGAACTAAAATTCGATCAATGCACCTCGTCGGCCCGGAGACGGTG CTCTGGCGGTGGTGCCTTGTCACATGATACAGAATGACTCTCGGCAACGGAT ATCTAGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACTTGGTGT GAATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGCGCCCG AAGCCATCAGGTTGAGGGCACGTCTGCCTGGGCGTCACATATCGTTGCCCG ATGCCTATTGCAGTGCAATAGGAATTTCTAGGGCGAATGATGGCTTCCCGTG AGCGTTGTTGCCTCGCGGTTGGTTGAAAATTGAGTCCTTGGTAGGGTGTGCC ATGATAGATGGTGGTCGAGTTAGCACGATACCGATCATGTGCATGCTCCCC AAAATATGGCCTCTATGACCCAAACGCGTCTTT

Sphaerophysa kotschyana

GCGGAAGGATCATTGTCGATGCCTTACATGCAGACCGACTCGTGAATCTGTT TGAATACATGGGGATGGCTCGAGGTGTTTGCCACCGTGGCCTCCCTTGGGCT AGGAGGGGCTCGCAATGCGTTCCCCTCCTGCCCGAACACAAACCCCGGCGC TGAATGCGCCAAGGAACTAAAATTAGATCAGTGTGCCCTGTCGGCCCGGAG ACGGTGCTTCGGCGGTGGTGCCTTGACATGTGATACAGAATGACTCTCGGC AACGGATATCTAGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATAC TTGGTGTGAATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTG CGCCCGATGCCATTAGGTTGAGGGCACGTCTGCCTGGGCGTCACATATCGTT GCCCGATGCCTATTACAGCGTGATAGGAATTTCTAGGGCGAAAGTTGGCTTC CCGTGAGCGTTGTTGCCTCGCGGTTGGTTGAAAATTGAGTCCTTGGTAGGGT GTGCCATGATAGATGGTGGTCGAGTTAGCGCGATACCAATCATGTGCGGGC TCTCCAAAATATGGCCTCTGTGACCCACACGCGTC

G. glabra-1

TCATTGTCGATGCCTTGCAAGCAGTCCAACCTGTGAATCAGTTTGACTACAT CGGGTTGGATTGGGGTGTGCAACACCTCAACCTCCCTTGGGTTAGGAGGGG GCCACGCACTGTGTTCTCTCCTCTTAGCCAAAACACAAACCCCGGCGCTGAA TGCGCCAAGGAACTAAAATTCGTTCAGTGCGCCCCCGTCGGCCCGGAGACG GTGCTCGTGCGGGTGGCGTTTTGACACGTGATGCAGAATGACTCTCGGCAA CGGATATCTAGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACTT GGTGTGAATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGC GCCCGAAGCCATTAGGCCAAGGGCACGTCTGCCTGGGTGTCACAGACCGTT GCCCGACAACAATTGCCTCGCGATAGGTACTTTGGTTGTGCAGGGTGAATGT TGGCTTCCCGTGAGCATTGCGGCCTCACGGTTGGCTCAAAACTGAGTCCATG GTAGGGTTTGGCATGATCGATGGTGGTTGAGTGACGCTCGAGACCAATCAT GTGTGACTCCACTGAGTTTGGGCTCTGTAACCAATAGGCGTCTTGAACGCTC GTGATGAGACCTCAG

G. glabra-2

TCATTGTCGATGCCTTGCAAGCAGTCCAACCTGTGAATCAGTTTGACTACAT CGGGTTGGATTGGGGTGTGCAACACCTCAACCTCCCTTGGGTTAGGAGGGG GCCACGCACTGTGTTCTCTCCTCTTAGCCAAAACACAAACCCCGGCGCTGAA TGCGCCAAGGAACTAAAATTCGTTCAGTGCGCCCCCGTCGGCCCGGAGACG GTGCTCGTGCGGGTGGCGTTTTGACACGTGATGCAGAATGACTCTCGGCAA CGGATATCTAGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACTT

265

GGTGTGAATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGC GCCCGAAGCCATTAGGCCAAGGGCACGTCTGCCTGGGTGTCACAGACCGTT GCCCGACAACAATTGCCTCGCGATAGGTACTTTGGTTGTGCAGGGTGAATGT TGGCTTCCCGTGAGCATTGCGGCCTCACGGTTGGCTCAAAACTGAGTCCATG GTAGGGTTTGGCATGATCGATGGTGGTTGAGTGACGCTCGAGACCAATCAT GTGTGACTCCACTGAGTTTGGGCTCTGTAACCAATAGGCGTCTTGAACGCTC GTGATGAGACCTCAGGTCAGG

G. glabra-3

AACCTGTGAATCAGTTTGACTACATCGGGTTGGATTGGGGTGTGCAACACCT CAACCTCCCTTGGGTTAGGAGGGGGCCACGCACTGTGTTCTCTCCTCTTAGC CAAAACACAAACCCCGGCGCTGAATGCGCCAAGGAACTAAAATTCGTTCAG TGCGCCCCCGTCGGCCCGGAGACGGTGCTCGTGCGGGTGGCGTTTTGACAC GTGATGCAGAATGACTCTCGGCAACGGATATCTAGGCTCTTGCATCGATGA AGAACGTAGCGAAATGCGATACTTGGTGTGAATTGCAGAATCCCGTGAACC ATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGCGCCCGAAGCCATTAGGCCAAGGGCACG TCTGCCTGGGTGTCACAGACCGTTGCCCGACAACAATTGCCTCGCGATAGGT ACTTTGGTTGTGCAGGGTGAATGTTGGCTTCCCGTGAGCATTGCGGCCTCAC GGTTGGCTCAAAACTGAGTCCATGGTAGGGTTTGGCATGATCGATGGTGGTT GAGTGACGCTCGAGACCAATCATGTGTGACTCCACTGAGTTTGGGCTCTGTA ACCAATAGGCGTCTTGAACGCTCGTGATGAGACCTCAGGTCAGG

G. glabra-4

TCATTGTCGATGCCTTGCAAGCAGTCCAACCTGTGAATCAGTTTGACTACAT CGGGTTGGATTGGGGTGTGCAACACCTCAACCTCCCTTGGGTTAGGAGGGG GCCACGCACTGTGTTCTCTCCTCTTAGCCAAAACACAAACCCCGGCGCTGAA TGCGCCAAGGAACTAAAATTCGTTCAGTGCGCCCCCGTCGGCCCGGAGACG GTGCTCGTGCGGGTGGCGTTTTGACACGTGATGCAGAATGACTCTCGGCAA CGGATATCTAGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACTT GGTGTGAATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGC GCCCGAAGCCATTAGGCCAAGGGCACGTCTGCCTGGGTGTCACAGACCGTT GCCCGACAACAATTGCCTCGCGATAGGTACTTTGGTTGTGCAGGGTGAATGT TGGCTTCCCGTGAGCATTGCGGCCTCACGGTTGGCTCAAAACTGAGTCCATG GTAGGGTTTGGCATGATCGATGGTGGTTGAGTGACGCTCGAGACCAATCAT GTGTGACTCCACTGAGTTTGGGCTCTGTAACCAATAGGCGTCTTGAACGCTC GTGATGAGACCTCAG

G. glabra-5

TCATTGTCGATGCCTTGCAAGCAGTCCAACCTGTGAATCAGTTTGACTACAT CGGGTTGGATTGGGGTGTGCAACACCTCAACCTCCCTTGGGTTAGGAGGGG GCCACGCACTGTGTTCTCTCCTCTTAGCCAAAACACAAACCCCGGCGCTGAA TGCGCCAAGGAACTAAAATTCGTTCAGTGCGCCCCCGTCGGCCCGGAGACG GTGCTCGTGCGGGTGGCGTTTTGACACGTGATGCAGAATGACTCTCGGCAA CGGATATCTAGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACTT GGTGTGAATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGC GCCCGAAGCCATTAGGCCAAGGGCACGTCTGCCTGGGTGTCACAGACCGTT GCCCGACAACAATTGCCTCGCGATAGGTACTTTGGTTGTGCAGGGTGAATGT

266

TGGCTTCCCGTGAGCATTGCGGCCTCACGGTTGGCTCAAAACTGAGTCCATG GTAGGGTTTGGCATGATCGATGGTGGTTGAGTGACGCTCGAGACCAATCAT GTGTGACTCCACTGAGTTTGGGCTCTGTAACCAATAGGCGTCTTGAACGCTC GTGATGAGACCTCAG

G. glabra-6

TCATTGTCGATGCCTTGCAAGCAGTCCAACCTGTGAATCAGTTTGACTACAT CGGGTTGGATTGGGGTGTGCAACACCTCAACCTCCCTTGGGTTAGGAGGGG GCCACGCACTGTGTTCTCTCCTCTTAGCCAAAACACAAACCCCGGCGCTGAA TGCGCCAAGGAACTAAAATTCGTTCAGTGCGCCCCCGTCGGCCCGGAGACG GTGCTCGTGCGGGTGGCGTTTTGACACGTGATGCAGAATGACTCTCGGCAA CGGATATCTAGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACTT GGTGTGAATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGC GCCCGAAGCCATTAGGCCAAGGGCACGTCTGCCTGGGTGTCACAGACCGTT GCCCGACAACAATTGCCTCGCGATAGGTACTTTGGTTGTGCAGGGTGAATGT TGGCTTCCCGTGAGCATTGCGGCCTCACGGTTGGCTCAAAACTGAGTCCATG GTAGGGTTTGGCATGATCGATGGTGGTTGAGTGACGCTCGAGACCAATCAT GTGTGACTCCACTGAGTTTGGGCTCTGTAACCAATAGGCGTCTTGAACGCTC GTGATGAGACCTCAG

G. glabra-7

TCATTGTCGATGCCTTGCAAGCAGTCCAACCTGTGAATCAGTTTGACTACAT CGGGTTGGATTGGGGTGTGCAACACCTCAACCTCCCTTGGGTTAGGAGGGG GCCACGCACTGTGTTCTCTCCTCTTAGCCAAAACACAAACCCCGGCGCTGAA TGCGCCAAGGAACTAAAATTCGTTCAGTGCGCCCCCGTCGGCCCGGAGACG GTGCTCGTGCGGGTGGCGTTTTGACACGTGATGCAGAATGACTCTCGGCAA CGGATATCTAGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACTT GGTGTGAATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGC GCCCGAAGCCATTAGGCCAAGGGCACGTCTGCCTGGGTGTCACAGACCGTT GCCCGACAACAATTGCCTCGCGATAGGTACTTTGGTTGTGCAGGGTGAATGT TGGCTTCCCGTGAGCATTGCGGCCTCACGGTTGGCTCAAAACTGAGTCCATG GTAGGGTTTGGCATGATCGATGGTGGTTGAGTGACGCTCGAGACCAATCAT GTGTGACTCCACTGAGTTTGGGCTCTGTAACCAATAGGCGTCTTGAACGCTC GTGATGAGACCTCAG

G. glabra-8

TCATTGTCGATGCCTTGCAAGCAGTCCAACCTGTGAATCAGTTTGACTACAT CGGGTTGGATTGGGGTGTGCAACACCTCAACCTCCCTTGGGTTAGGAGGGG GCCACGCACTGTGTTCTCTCCTCTTAGCCAAAACACAAACCCCGGCGCTGAA TGCGCCAAGGAACTAAAATTCGTTCAGTGCGCCCCCGTCGGCCCGGAGACG GTGCTCGTGCGGGTGGCGTTTTGACACGTGATGCAGAATGACTCTCGGCAA CGGATATCTAGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACTT GGTGTGAATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGC GCCCGAAGCCATTAGGCCAAGGGCACGTCTGCCTGGGTGTCACAGACCGTT GCCCGACAACAATTGCCTCGCGATAGGTACTTTGGTTGTGCAGGGTGAATGT TGGCTTCCCGTGAGCATTGCGGCCTCACGGTTGGCTCAAAACTGAGTCCATG GTAGGGTTTGGCATGATCGATGGTGGTTGAGTGACGCTCGAGACCAATCAT

267

GTGTGACTCCACTGAGTTTGGGCTCTGTAACCAATAGGCGTCTTGAACGCTC GTGATGAGACCTCAG

G. glabra-9

TCATTGTCGATGCCTTGCAAGCAGTCCAACCTGTGAATCAGTTTGACTACAT CGGGTTGGATTGGGGTGTGCAACACCTCAACCTCCCTTGGGTTAGGAGGGG GCCACGCACTGTGTTCTCTCCTCTTAGCCAAAACACAAACCCCGGCGCTGAA TGCGCCAAGGAACTAAAATTCGTTCAGTGCGCCCCCGTCGGCCCGGAGACG GTGCTCGTGCGGGTGGCGTTTTGACACGTGATGCAGAATGACTCTCGGCAA CGGATATCTAGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACTT GGTGTGAATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGC GCCCGAAGCCATTAGGCCAAGGGCACGTCTGCCTGGGTGTCACAGACCGTT GCCCGACAACAATTGCCTCGCGATAGGTACTTTGGTTGTGCAGGGTGAATGT TGGCTTCCCGTGAGCATTGCGGCCTCACGGTTGGCTCAAAACTGAGTCCATG GTAGGGTTTGGCATGATCGATGGTGGTTGAGTGACGCTCGAGACCAATCAT GTGTGACTCCACTGAGTTTGGGCTCTGTAACCAATAGGCGTCTTGAACGCTC GTGATGAGACCTCAGGTCAGG

G. хiconica

GGATCATTGTCGATGCCTTGCAGCAGTCCAACCTGTGAATCAGTTTGACTAC ATCGGGTTGGATTGGGGTGTGCAACACCTCAACCTCCCTTGGGTTAGGAGG GGGCCACGCACTGTGTTCTCTCCTCTTAGCCAAAACACAAACCCCGGCGCTG AATGCGCCAAGGAACTAAAATTCGTTCAGTGCGCCCCCGTCGGCCCGGAGA CGGTGCTCGTGCGGGTGGCGTTTTGACACGTGATGCAGAATGACTCTCGGC AACGGATATCTAGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATAC TTGGTGTGAATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTG CGCCCGAAGCCATTAGGCCAAGGGCACGTCTGCCTGGGTGTCACAGACCGT TGCCCGATGCCAATTGCCTCGCGATAGGTACTTTGGTTGTGCAGGGTGAATG TTGGCTTCCCGTGAGCATTGCGGCCTCACGGTTGGCTCAAAACTGAGTCCAT GGTAGGGTTTGGCATGATCGATGGTGGTTGAGTGACGCTCGAGACCAATCA TGTGTGACTCCACTGAGTTTGGGCTCTGTAACCAATAGGCGTCTTTGAACGC TCGTGATGAGACCTCAGGTCAGGGCGGGGCTACCCCGCTC

G. echinata subsp. macedonica

GCAGTCCAACCTGTGAATCAGTTTGACTACTTCGGGTTGGATTGGGGTGTGC AACACCTCAACCTCCCTTGGGTTAGGAGGGGGCCACGCACTGTGTTCTCTCC TCTTGGCCAAAACACAAACCCCGGCGCTGAATGCGCCAAGGAACTAAAATT CGTTCAGTGCGCCCCCGTTGGCCCGGAGACGGTGCTCGTGCGGGTGGTGTTT TGACACGTGATGCAGAATGACTCTCGGCAACGGATATCTAGGCTCTTGCATC GATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACTTGGTGTGAATTGCAGAATCCCGT GAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGCGCCCGAAGCCATTAGGCCGAGG GCACGTCTGCCTGGGTGTCACAGACCGTTGCCCGATGCCAATTGCCTCGCGA TAGGTACTTTGGTTGTGCAGGGCGAATGTTGGCTTCCCGTGAGCATCGCTGC CTCACGGTTGGCTCAAAACTGAGTCCATGGTAGGGTGTGGCATGATCGATG GTGGTTGAGTGACGCTCGAGACCAATCATGTGTGACTCCACTGAGTTTGGGC TCTGTAACCAGTAGGCGTCTTGAACGCTCGTGATGAGACCTCAGGTCAGGC GGGG

268

G. echinata subsp. macedonica-1

TCATTGTCGATGCCTTGCAAGCAGTCCAACCTGTGAATCAGTTTGACTACTT CGGGTTGGATTGGGGTGTGCAACACCTCAACCTCCCTTGGGTTAGGAGGGG GCCACGCACTGTGTTCTCTCCTCTTGGCCAAAACACAAACCCCGGCGCTGAA TGCGCCAAGGAACTAAAATTCGTTCAGTGCGCCCCCGTTGGCCCGGAGACG GTGCTCGTGCGGGTGGTGTTTTGACACGTGATGCAGAATGACTCTCGGCAAC GGATATCTAGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACTTG GTGTGAATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGCG CCCGAAGCCATTAGGCCGAGGGCACGTCTGCCTGGGTGTCACAGACCGTTG CCCGATGCCAATTGCCTCGCGATAGGTACTTTGGTTGTGCAGGGCGAATGTT GGCTTCCCGTGAGCATCGCTGCCTCACGGTTGGCTCAAAACTGAGTCCATGG TAGGGTGTGGCATGATCGATGGTGGTTGAGTGACGCTCGAGACCAATCATG TGTGACTCCACTGAGTTTGGGCTCTGTAACCAGTAGGCGTCTTGAACGCTCG TGATGAGACCTCAGGTCAGG

G. echinata subsp. echinata-1

GCAGTCCAACCTGTGAATCAGTTTGACTACTTCGGGTTGGATTGGGGTGTGC AACACCTCAACCTCCCTTGGGTTAGGAGGGGGCCACGCACTGTGTTCTCTCC TCTTGGCCAAAACACAAACCCCGGCGCTGAATGCGCCAAGGAACTAAAATT CGTTCAGTGCGCCCCCGTCGGCCCGGAGACGGTGCTCGTGCGGGTGGTGTTT TGACACGTGATGCAGAATGACTCTCGGCAACGGATATCTAGGCTCTTGCATC GATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACTTGGTGTGAATTGCAGAATCCCGT GAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGCGCCCGAAGCCATTAGGCCGAGG GCACGTCTGCCTGGGTGTCACAGACCGTTGCCCGATGCCAATTGCCTCGCGA TAGGTACTTTGGTTGTGCAGGGCGAATGTTGGCTTCCCGTGAGCATCGCTGC CTCACGGTTGGCTCAAAACTGAGTCCATGGTAGGGTGTGGCATGATCGATG GTGGTTGAGTGACGCTCGAGACCAATCATGTGTGACTCCACTGAGTTTGGGC TCTGTAACCAGTAGGCGTCTTGAACGCTCGTGATGAGACCTCAGGTCAGGC GGGG

G. echinata subsp. echinata-2

TCATTGTCGATGCCTTGCAAGCAGTCCAACCTGTGAATCAGTTTGACTACTT CGGGTTGGATTGGGGTGTGCAACACCTCAACCTCCCTTGGGTTAGGAGGGG GCCACGCACTGTGTTCTCTCCTCTTGGCCAAAACACAAACCCCGGCGCTGAA TGCGCCAAGGAACTAAAATTCGTTCAGTGCGCCCCCGTCGGCCCGGAGACG GTGCTCGTGCGGGTGGTGTTTTGACACGTGATGCAGAATGACTCTCGGCAAC GGATATCTAGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACTTG GTGTGAATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGCG CCCGAAGCCATTAGGCCGAGGGCACGTCTGCCTGGGTGTCACAGACCGTTG CCCGATGCCAATTGCCTCGCGATAGGTACTTTGGTTGTGCAGGGCGAATGTT GGCTTCCCGTGAGCATCGCTGCCTCACGGTTGGCTCAAAACTGAGTCCATGG TAGGGTGTGGCATGATCGATGGTGGTTGAGTGACGCTCGAGACCAATCATG TGTGACTCCACTGAGTTTGGGCTCTGTAACCAGTAGGCGTCTTGAACGCTCG TGATGAGACCTCAGGTCAGGCGGG

G. echinata subsp. echinata-3

269

CATTGTCGATGCCTTGCAAGCAGTCCAACCTGTGAATCAGTTTGACTACTTC GGGTTGGATTGGGGTGTGCAACACCTCAACCTCCCTTGGGTTAGGAGGGGG CCACGCACTGTGTTCTCTCCTCTTGGCCAAAACACAAACCCCGGCGCTGAAT GCGCCAAGGAACTAAAATTCGTTCAGTGCGCCCCCGTCGGCCCGGAGACGG TGCTCGTGCGGGTGGTGTTTTGACACGTGATGCAGAATGACTCTCGGCAACG GATATCTAGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACTTGG TGTGAATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGCGCC CGAAGCCATTAGGCCGAGGGCACGTCTGCCTGGGTGTCACAGACCGTTGCC CGATGCCAATTGCCTCGCGATAGGTACTTTGGTTGTGCAGGGCGAATGTTGG CTTCCCGTGAGCATCGCTGCCTCACGGTTGGCTCAAAACTGAGTCCATGGTA GGGTGTGGCATGATCGATGGTGGTTGAGTGACGCTCGAGACCAATCATGTG TGACTCCACTGAGTTTGGGCTCTGTAACCAGTAGGCGTCTTGAACGCTCGTG ATGAGACCTCAGGTCAGGCG

G. echinata subsp. echinata-4

GCAGTCCAACCTGTGAATCAGTTTGACTACTTCGGGTTGGATTGGGGTGTGC AACACCTCAACCTCCCTTGGGTTAGGAGGGGGCCACGCACTGTGTTCTCTCC TCTTGGCCAAAACACAAACCCCGGCGCTGAATGCGCCAAGGAACTAAAATT CGTTCAGTGCGCCCCCGTCGGCCCGGAGACGGTGCTCGTGCGGGTGGTGTTT TGACACGTGATGCAGAATGACTCTCGGCAACGGATATCTAGGCTCTTGCATC GATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACTTGGTGTGAATTGCAGAATCCCGT GAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGCGCCCGAAGCCATTAGGCCGAGG GCACGTCTGCCTGGGTGTCACAGACCGTTGCCCGATGCCAATTGCCTCGCGA TAGGTACTTTGGTTGTGCAGGGCGAATGTTGGCTTCCCGTGAGCATCGCTGC CTCACGGTTGGCTCAAAACTGAGTCCATGGTAGGGTGTGGCATGATCGATG GTGGTTGAGTGACGCTCGAGACCAATCATGTGTGACTCCACTGAGTTTGGGC TCTGTAACCAGTAGGCGTCTTGAACGCTCGTGATGAGACCTCAG

G. echinata subsp. echinata-5

GCAGTCCAACCTGTGAATCAGTTTGACTACTTCGGGTTGGATTGGGGTGTGC AACACCTCAACCTCCCTTGGGTTAGGAGGGGGCCACGCACTGTGTTCTCTCC TCTTGGCCAAAACACAAACCCCGGCGCTGAATGCGCCAAGGAACTAAAATT CGTTCAGTGCGCCCCCGTCGGCCCGGAGACGGTGCTCGTGCGGGTGGTGTTT TGACACGTGATGCAGAATGACTCTCGGCAACGGATATCTAGGCTCTTGCATC GATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACTTGGTGTGAATTGCAGAATCCCGT GAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGCGCCCGAAGCCATTAGGCCGAGG GCACGTCTGCCTGGGTGTCACAGACCGTTGCCCGATGCCAATTGCCTCGCGA TAGGTACTTTGGTTGTGCAGGGCGAATGTTGGCTTCCCGTGAGCATCGCTGC CTCACGGTTGGCTCAAAACTGAGTCCATGGTAGGGTGTGGCATGATCGATG GTGGTTGAGTGACGCTCGAGACCAATCATGTGTGACTCCACTGAGTTTGGGC TCTGTAACCAGTAGGCGTCTTGAACGCTCGTGATGAGACCTCAG

G. echinata subsp. echinata-6

TCATTGTCGATGCCTTGCAAGCAGTCCAACCTGTGAATCAGTTTGACTACTT CGGGTTGGATTGGGGTGTGCAACACCTCAACCTCCCTTGGGTTAGGAGGGG GCCACGCACTGTGTTCTCTCCTCTTGGCCAAAACACAAACCCCGGCGCTGAA

270

TGCGCCAAGGAACTAAAATTCGTTCAGTGCGCCCCCGTCGGCCCGGAGACG GTGCTCGTGCGGGTGGTGTTTTGACACGTGATGCAGAATGACTCTCGGCAAC GGATATCTAGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACTTG GTGTGAATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGCG CCCGAAGCCATTAGGCCGAGGGCACGTCTGCCTGGGTGTCACAGACCGTTG CCCGATGCCAATTGCCTCGCGATAGGTACTTTGGTTGTGCAGGGCGAATGTT GGCTTCCCGTGAGCATCGCTGCCTCACGGTTGGCTCAAAACTGAGTCCATGG TAGGGTGTGGCATGATCGATGGTGGTTGAGTGACGCTCGAGACCAATCATG TGTGACTCCACTGAGTTTGGGCTCTGTAACCAGTAGGCGTCTTGAACGCTCG TGATGAGACCTCAGGTCAGG

G. flavescens subsp. antalyensis

GCAGTCCAACCTGTGAATCAGTTTGACTACTTCGGGTTGGCTTGAGGCGTGC AACACCACCTCAACCTCCCTTGGGTTGGGAGGGGGGCCACGCAGTGCGTTC TCCTCTTAGCCAAACACAAACCCCGGCGCTGAATGCGCCAAGGAACTAAAA TTCGTTCAGTGCGCCCCCGTCGGCCCGGAGACGGTGCTCGTGCGGGTGGTGT TTTGACACGTGATGCAGAATGACTCTCGGCAACGGATATCTAGGCTCTTGCA TCGATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACTTGGTGTGAATTGCAGAATCCC GTGAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGCGCCCGAAGCCATTAGGCCGA GGGCACGTCTGCCTGGGTGTCACAGACCGTTGCCCAATGCCAATTGCCTCAC GATGGGTACTTTGGTTGTGCTGGGTGAATGTTGGCTTCCCGTGGGCATTGCT GTCTCACGGTTGGTTGAAAACCGAGTCCATGGTGGGATGTGGCATGATCGA TGGTGGTTGAGTGACGCTCGAGACCAATCATGTGTGACTCCACTGAGTTTGG GCTCTGTAACCAACAGGCGTCCT

G. flavescens subsp. flavescens

CGGAAGGATCATTGACGATGCCTTACAAGCAGTCCAACCTGTGAATCAGTT TGACTACTTCGGGTTGGCTTGAGGCGTGCAACACCACCTCAACCTCCCTTGG GTTGGGAGGGGGGCCACGCAGTGCGTTCTCCTCTTAGCCAAACACAAACCC CGGCGCTGAATGCGCCAAGGAACTAAAATTCGTTCAGTGCGCCCCCGTCGG CCCGGAGACGGTGCTCGTGCGGGTGGTGTTTTGACACGTGATGCAGAATGA CTCTCGGCAACGGATATCTAGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAGCGAAA TGCGATACTTGGTGTGAATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCTTTGAAC GCAAGTTGCGCCCGAAGCCATTAGGCCGAGGGCACGTCTGCCTGGGTGTCA CAGACCGTTGCCCAATGCCAATTGCCTCACGATGGGTACTTTGGTTGTGCTG GGTGAATGTTGGCTTCCCGTGGGCATTGCTGTCTCACGGTTGGTTGAAAACC GAGTCCATGGTGGGATGTGGCATGATCGATGGTGGTTGAGTGACGCTCGAG ACCAATCATGTGTGACTCCACTGAGTTTGGGCTCTGTAACCAACAGGCGTCC T G. flavescens subsp. flavescens-1

GGATCATTGACGATGCCTTACAAGCAGTCCAACCTGTGAATCAGTTTGACTA CTTCGGGTTGGGTTGAGGCGTGCAACACCACCTCAACCTCCCTTGGGTTGGG AGGGGGGCCACGCAGTGCGTTCTCCTCTTAGCCAAACACAAACCCCGGCGC TGAATGCGCCAAGGAACTAAAATTCGTTCAGTGCGCCCCCGTCGGCCCGGA GACGGTGCTCGTGCGGGTGGTGTTTTGACACGTGATGCAGAATGACTCTCG GCAACGGATATCTAGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAGCGAAATGCGAT ACTTGGTGTGAATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGT

271

TGCGCCCGAAGCCATTAGGCCGAGGGCACGTCTGCCTGTGTGTCACAGACC GTTGCCCAATGCCAATTGCCTCACGATGGGTACTTTGGTTGTGCTGGGTGAA TGTTGGCTTCCCGTGGGCATTGCTGTCTCACGGTTGGTTGAAAACCGAGTCC ATGGTGGGATGTGGCATGATCGATGGTGGTTGAGTGACGCTCGAGACCAAT CATGTGTGTGACTCCACTGAGTTTGGGCTCTGTAACCAACAGGCGTCCT G. asymmetrica

GGATCATTGACGATGCCTTACAAGCAGTCCAACCTGTGAATCAGTTTGACTA CTTCGGGTTGGCTTGAGGTGTGCAACACCTCAACCTCCCTTGGGTTGGGAGG GGGGCCACGCAGTGTGTTCTCTTCTTAGCCAAACACAAACCCCGGCGCTGA ATGCGCCAAGGAACTAAAATTCGTTCAGTGACCCCCCGTCGGCCCGGAGAC GGTGCTCGTGCGGGTGGTGTTTTGACACGTGATGCAGAATGACTCTCGGCA ACGGATATCTAGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACT TGGTGTGAATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGC GCCCGAAGCCATTAGGCGGAGGGCACGTCTGCCTGGGTGTCACAGACCGTT GCCCTATGCCAATTGCCTCACGATGGGTACTTTGGTTGTGCTGGGTGAATGT TGGCTTCCCGTGGGCATTGCTGTCTCACGGTTGGTTGAAAACCGAGTCCATG GTAGGGTGTGGCATGATCGATGGTGGTTGAGTGACGCTCGAGACCAATCAT GTGTGACTCCACTGAGTTTGGGCTCTGTAACCAACAGGCGTCCTGAACGCTC GTGATGAGACCTCAGGTCAGGCGG gi|294799723|gb|GQ246130.1| Glycyrrhiza pallidiflora internal transcribed spacer 1, 5.8S ribosomal RNA gene, and internal transcribed spacer 2, complete sequence

TCGATGCCTTGCAAGCAGTCCAACCTGTGAATCAGTTTGACTACTTCGGGTT GGATTGGGGTGTGCAACACCTCATCCTCCCTTGGGTTAGGAGGGGGCCACG CACTGTGTTCTCTCCTCTTAGCCAAAACACAAACCCCGGCGCTGAATGCGCC AAGGAACTAAAATTCGTTCAGTGCGCCCCCGTCGGCCCGGAGACGGTGCTC ATGCGGGTGGTGTTTTGACACGTGATGCAGAATGACTCTCGGCAACGGATA TCTAGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACTTGGTGTG AATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGCGCCCGA AGCCATTAGGCCGAGGGCACGTCTGCCTGGGTGTCACAGACCGTTGCCCGA TGCCAATTGCCTCGCGATAGGTACTTTGGTTGTGCAGGGCGAATGTTGGCTT CCCGTGAGCATCGCTGCCTCACGGTTGGCTCAAAACTGAGTCCATGGTAGG GTGTGGCATGATCGATGGTGGTTGAGTGACGCTCGAGACCAATCATGTGTG ACTCCACTGAGTTTGGGCTCTGTAACCAATAGGCGTCTTTGAACACTCGTGA gi|146197440|dbj|AB280740.1| Glycyrrhiza inflata genes for ITS1, 5.8S rRNA and ITS2, complete sequence

TCGATGCCTTGCAAGCAGTCCAACCTGTGAATCAGTTTGACTACATCGGGTT GGATTGGGGTGTGCAACACCTCAACCTCCCTTGGGTTAGGAGGGGGCCACG CACTGTGTTCTCTCCTCTTAGCCAAAACACAAACCCCGGCGCTGAATGCGCC AAGGAACTAAAATTCGTTCAGTGCGCCCCCGTCGGCCCGGAGACGGTGCTC GTGCGGGTGGCGTTTTGACACGTGATGCAGAATGACTCTCGGCAACGGATA TCTAGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACTTGGTGTG AATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGCGCCCGA AGCCATTAGGCCAAGGGCACGTCTGCCTGGGTGTCACAGACCGTTGCCCGA CAACAATTGCCTCGCGATAGGTACTTTGGTTGTGCAGGGTGAATGTTGGCTT CCCGTGAGCATTGCGGCCTCACGGTTGGCTCAAAACTGAGTCCATGGTAGG

272

GTTTGGCATGATCGATGGTGGTTGAGTGACGCTCGAGACCAATCATGTGTG ACTCCACTGAGTTTGGGCTCTGTAACCAATAGGCGTCTTTGAACGCTCGTGA gi|351720196|emb|HE602403.1| Glycyrrhiza foetida genomic DNA containing ITS1, 5.8S rRNA gene, ITS2, specimen voucher Jury, SL. 14940

CGTAGGTGAACCTGCGGAAGGATCATTGTCGATGCCTTGCATGCAGTCCAA CCTGTGAATCAGTTTGACTACTTCGGGTTGGATTGGGGTGTGCAACACCTCA ACCTCCCTTGGGTTAGGAGGGGGCCACGCACTGTGTTCTCTCCTCTTAGCCA AAACACAAACCCCGGCGCTGAATGTGCCAAGGAACTAAAAGTCGCTCAGTG CGCCCCCGTCGGCCCGGAGACGGTGCTCGTGCGGGTGGTGTTTTGACACGT GATGCAGAATGACTCTCGGCAACGGATATCTAGGCTCTTGCATCGATGAAG AACGTAGCGAAATGCGATACTTGGTGTGAATTGCAGAATCCCGTGAACCAT CGAGTCTTTGAACGCAAGTTGCGCCCGAAGCCATTAGGCCGAGGGCACGTC TGCCTGGGTGTCACAGACTGTTGCCCGATGCCAATTGCCTCGCGATAGGTAC TTTGGTTGTGCAGGGTGAATGTTGGCTTCCCGTGAGCATCGCTGCCTCACGG TTGGCTCAAAACTGAGTCCATGGTAGGGTGTGGCATGATCGATGGTGGTTG AGTGACGCTCGAGACCAATCATGTGTGACTCCACTGAGTTTGGGCTCTGTAA CCAATAGGCGTCTTTGAACGCTCGTGATGAGACCTCAGGTCAGGCGGGGCT ACCCGCTGA gi|294799725|gb|GQ246132.1| Glycyrrhiza triphylla internal transcribed spacer 1, 5.8S ribosomal RNA gene, and internal transcribed spacer 2, complete sequence

TCGATGCCTTGCATGCAGTCCAACGTGTGAATCAGTTTGACTACTTCGGGTT GGATTGGGGTGTGCAACACCTCAACCTCCCTTGGGTTAGGAGGGGGCCACG CACTGTGTTCTCTCCTCTTAGCCAAAACACAAACCCCGGCGCTGAATGCGCC AAGGAACTAAAAGTCGTTCAGTGCGCCCCCGTCGGCCCGGAGACGGTGCTC GTGCGGGTGGTGTTTTGACACGTGATGCAGAATGACTCTCGGCAACGGATA TCTAGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACTTGGTGTG AATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGCGCCCGA AGCCATTAGGCTGAGGGCACGTCTGCCTGGGTGTCACAGACTGTTGCCCGA TGCCAATTGCCTCGCGATAGGTACTTTGGTTGTGCAGGGTGAATGTTGGCTT CCCGTGAGCATCGCTGCCTCACGGTTGGCTCAAAACTGAGTCCATGGTAGG GTGTGGCATGATCGATGGTGGTTGAGTGACGCTCGAGACCAATCATGTGTG ACTCCACTGGGTTTGGGCTCTGTAACCAATAGGCGTCTTTGAACGCTCGTGA gi|294799724|gb|GQ246131.1| Glycyrrhiza erythrocarpa internal transcribed spacer 1, 5.8S ribosomal RNA gene, and internal transcribed spacer 2, complete sequence

TCGATGCCTTGCATGCAGTCCAACGTGTGAATCAGTTTGACTACTTCGGGTT GGATTGGGGTGTGCAACACCTCAACCTCCCTTGGGTTAGGAGGGGGCCACG CACTGTGTTCTCTCCTCTTAGCCAAAACACAAACCCCGGCGCTGAATGCGCC AAGGAACTAAAAGTCGTTCAGTGCGCCCCCGTCGGCCCGGAGACGGTGCTC GTGCGGGTGGTGTTTTGACACGTGATGCAGAATGACTCTCGGCAACGGATA TCTAGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACTTGGTGTG AATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGCGCCCGA AGCCATTAGGCTGAGGGCACGTCTGCCTGGGTGTCACAGACTGTTGCCCGA TGCCAATTGCCTCGCGATAGGTACTTTGGTTGTGCAGGGTGAATGTTGGCTT CCCGTGAGCATCGCTGCCTCACGGTTGGCTCAAAACTGAGTCCATGGTAGG

273

GTGTGGCATGATCGATGGTGGTTGAGTGACGCTCGAGACCAATCATGTGTG ACTCCACTGAGTTTGGGCTCTGTAACCAATAGGCGTCTTTGAACGCTCGTGA gi|343480670|dbj|AB649775.1| Glycyrrhiza uralensis genes for 18S rRNA, ITS1, 5.8S rRNA, ITS2, 26S rRNA, partial and complete sequence

AACCTGCGGAAGGATCATTGTCGATGCCTTGCAAGCAGTCCAACCTGTGAA TCAGTTTGACTACATCGGGTTGGATTGGGGTGTGCAACACCTCAACCTCCCT TGGGTTAGGAGGGGGCCACGCACTGTGTTCTCTCCTCTTAGCCAAAACACA AACCCCGGCGCTGAATGCGCCAAGGAACTAAAATTCGTTCAGTGCGCCCCC GCCGGCCCGGAGACGGTGCTCGTGCGGGTGGCGTTTTGACACGTGATGCAG AATGACTCTCGGCAACGGATATCTAGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAG CGAAATGCGATACTTGGTGTGAATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCTT TGAACGCAAGTTGCGCCCGAAGCCATTAGGCCAAGGGCACGTCTGCCTGGG TGTCACAGACCGTTGCCCGATGCCAATTGCCTCGCGATAGGTACTTTGGTTG TGCAGGGTGAATGTTGGCTTCCCGTGAGCATTGCGGCCTCACGGTTGGCTCA AAACTGAGTCCATGGTAGGGTTTGGCATGATCGATGGTGGTTGAGTGACGC TCGAGACCAATCATGTGTGACTCCACTGAGTTTGGGCTCTGTAACCAATAGG CGTCTTTGAACGCTCGTGATGAGACCTCAGGTCAGGCGGGGCT gi|167540466|gb|EU418258.1| Glycyrrhiza uralensis internal transcribed spacer 1, partial sequence; 5.8S ribosomal RNA gene, complete sequence; and internal transcribed spacer 2, partial sequence

TCGATGCCTTGCAAGCAGTCCAACCTGTGAATCAGTTTGACTACATCGGGTT GGATTGGGGTGTGCAACACCTCAACCTCCCTTGGGTTAGGAGGGGGCCACG CACTGTGTTCTCTCCTCTTAGCCAAAACACAAACCCCGGCGCTGAATGCGCC AAGGAACTAAAATTCGTTCAGTGCGCCCCCGCCGGCCCGGAGACGGTGCTC GTGCGGGTGGCGTTTTGACACGTGATGCAGAATGACTCTCGGCAACGGATA TCTAGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACTTGGTGTG AATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGCGCCCGA AGCCATTAGGCCAAGGGCACGTCTGCCTGGGTGTCACAGACCGTTGCCCGA TGCCAATTGCCTCGCGATAGGTACTTTGGTTGTGCAGGGTGAATGTTGGCTT CCCGTGAGCATTGCGGCCTCACGGTTGGCTCAAAACTGAGTCCATGGTAGG GTTTGGCATGATCGATGGTGGTTGAGTGACGCTCGAGACCAATCATGTGTG ACTCCACTGAGTTTGGGCTCTGTAACCAATAGGCGTCTTTGAACGCTCGT gi|294799722|gb|GQ246129.1| Glycyrrhiza uralensis internal transcribed spacer 1, 5.8S ribosomal RNA gene, and internal transcribed spacer 2, complete sequence

TCGATGCCTTGCAAGCAGTCCAACCTGTGAATCAGTTTGACTACATCGGGTT GGATTGGGGTGTGCAACACCTCAACCTCCCTTGGGTTAGGAGGGGGCCACG CACTGTGTTCTCTCCTCTTAGCCAAAACACAAACCCCGGCGCTGAATGCGCC AAGGAACTAAAATTCGTTCAGTGCGCCCCCGCCGGCCCGGAGACGGTGCTC GTGCGGGTGGCGTTTTGACACGTGATGCAGAATGACTCTCGGCAACGGATA TCTAGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACTTGGTGTG AATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGCGCCCGA AGCCATTAGGCCAAGGGCACGTCTGCCTGGGTGTCACAGACCGTTGCCCGA TGCCAATTGCCTCGCGATAGGTACTTTGGTTGTGCAGGGTGAATGTTGGCTT CCCGTGAGCATTGCGGCCTCACGGTTGGCTCAAAACTGAGTCCATGGTAGG

274

GTTTGGCATGATCGATGGTGGTTGAGTGACGCTCGAGACCAATCATGTGTG ACTCCACTGAGTTTGGGCTCTGTAACCAATAGGCGTCTTTGAACGCTCGTGA gi|294799719|gb|GQ246126.1| Glycyrrhiza aspera internal transcribed spacer 1, 5.8S ribosomal RNA gene, and internal transcribed spacer 2, complete sequence

TCGATGCCTTGCAAGCAGTCCAACCTGTGAATCAGTTTGACTACATCGGGTT GGATTGGGGTGTGCAACACCTCAACCTCCCTTGGGTTAGGAGGGGGCCACG CACTGTGTTCTCTCCTCTTAGCCAAAACACAAACCCCGGCGCTGAATGCGCC AAGGAACTAAAATTCGTTCAGTGCGCCCCCGTCGGCCCGGAGACGGTGCTC GTGCGGGTGGCGTTTTGACACGTGATGCAGAATGACTCTCGGCAACGGATA TCTAGGCTCTTGCATCGATGAAGAACGTAGCGAAATGCGATACTTGGTGTG AATTGCAGAATCCCGTGAACCATCGAGTCTTTGAACGCAAGTTGCGCCCGA AGCCATTAGGCCAAGGGCACGTCTGCCTGGGTGTCACAGACCGTTGCCCGA TGCCAATTGCCTCGCGATAGGTACTTTGGTTGTGCAGGGTGAATGTTGGCTT CCCGTGAGCATTGCGGCCTCACGGTTGGCTCAAAACTGAGTCCATGGTAGG GTTTGGCATGATCGATGGTGGTTGAGTGACGCTCGAGACCAATCATGTGTG ACTCCACTGAGTTTGGGCTCTGTAACCAATAGGCGTCTTTGAACGCTCGTGA

TRNL-TRNF İntron ham sekanları

Lotononis genistoides

TTTTTAAGTATCAGTAATAGTAATCATTATGTATTGTTAATCATTAGAGGAT TCCTTGCTCAAAGATAAAATATTCATTTGTAGATTTATCGTATAAAAAAATT ATATGCGTATAATATATATTCAATTACCTAATTCCAATTCTAGGACTTGTGA TTGTGATAGGAAAAATAAAAATTCGACTTAAATGCATTTATAAAAGAATAG ACTGAATAAGACAAGACACATAACGAATAAAAAAAAAGAGGATTTCAAAT AAATAATTATAGAATTCCCCCGGTCTTTTGGGGATAGAGGGACTTGAACCCT CACGATTTATAAAGTCGACGGATTTTCCTCTTACTAGAAATTTCATTGTTGTC GGTACAGACATGTAGAACGGGACTCTATCTTTATTCTCGTCTGATTAATAAG TTCTTAAAAAGATCTATCAGACTATCATGGAATGAATGATTTGATCAATGAA TATTCCATTATTTCTTCAACTTTAAAATGATTTGATGCACATCTTTCATTTGT GATATATATATTCACAAATAGAGATTTTCAGTCTTCATTAACCAATTGAAAT AATATAATATTTCAGTACATATATGTATATATATACGTTTATTCTTGATCCTT TCCGTAATTTCGACGGAAAGATTTTTTTCCTA

Bituminaria acaulis

AGTAATTATAATTATTTTGTATTGTTTTGTTAATCACGCATATGAGAATTCCT GGCTCAAAAATAATATATTCATTTGTACATTTATCATAAAAAAAATTCTCTT CTATGTGTTTCACATATATATTTCAAAACTTGTAACTTGTAATTAGAATAAG AAATTTTTTAAAATAAAAAGAAAAATTCGAATTTAGTTGTGAAAGAATAAA CTGAATAGAAACTGAATAAAACACGTAAATAACGACTTAAAGATCGAGAG GGTATGGAAAATTAGAAAGTTAAACAGGCCTTTTGGGGATAGAGGGACTTG AACCCTCACGATTTATTAAGTCGACGGATTTTCCTCTTACTATAAATTTCATT GTTGTCGATATTGACATGTAGAATAGGACTCTATCTTTATTCTCGTCTGATTG ATCAGTTCTTCAAGAGATCTATCAGATTATGATGGAGTGAATAATTTGATTA ATAAATATTCCATCTTTTCTTCAACTTGGAATTGATTTGATTCACATCTTTCA TTTGTGAATATTTTTATCACAAATGGATCTTCATTAATCAATTGAAATAGTA

275

TTTCAGTATATATATATGTTTCTCTTTGATCCATTCCTGGAATTTTAATGGAA GGATTTTTTTCCTAATGCAAAAAGGAAAAATCGTCAACTCCGTTTGTTAGAA TAGCTTCCATTGAGTC

Cullen jaubertiana TTCAGTAGTAGTAATTATTTTGTATTGTTTTGTTAATCACGCATATGAGAATT CCTTGCTCAAAAATAATATATTCATTTGTACGTTTATCATAAAAAAAATTCT ATATGTTTTACATATATATTTCAAAACTTGTGACTTGTCATTATGATAAGAA ATTTTTGAAAATAAAAAGAAAAATTCCAATTTAGTTGTGAAAGAATAAACT GAATAGAAACGGAATAAAACACATAAATAACGACTTAAAGATCGAGAGGA TATGGGAAAAAAATGAGAAAGTTAAACAGGCCTTTTGGGGATAGAGGGACT TGAACCCTCACGATTTATTAAATCGACGGATTTTCCTCTTACGATAAATTTC ATTGTTGTCAGTATTGACATGTAGAATAGGACTCTATCTTTATTCTCGTCTGA TTGATCAGTTCTTCAAGGGATCTATCAGATTATGATGGAGTGAATAATTTGA TCAATGAATATTCCATCTTTTCTTCAACTTGGAATTGATTTGATTCACATCTT TCATTTGTGAATATTTTTATCACAAATGGATCTTCATTAATCAATTGAAATA GTATTTCAGTATATATATATGTTTCTCTTTGATCCATTCCTGGAATTTTAATG GAAGGATTCTTTTCCTAATGCAAAAAGGAAAAATTGTCAACTCCATTTGTTA GAATAGCTTCCATTGAGTCTCTGC

Adenocarpus complicatus

AAAAAAAAAAAAAGAGGATTTAGGAGAAATAATTAAAGAGTGAACCCGGA CTTTTGGGGATAGAGGGACTTGAACCCTCACGATTTATAAAGTCGACGGATT TTCCTCTTACTATAAATTTCATTGGTGTCGGTATTGACATGTAGAATGGGAC TCTATCTTTATTCTCGTCTGATTAATCAGCTCTTAAAAAGATCTATCAGATTA TCATGGAATGAATGATTTGATCAATGAATATTCAATTACTCCTTCAACAAAT AGAGATTTTCAGTCTTTATTAATCATCTATTGAAATAATATTTCAGTACATAT ACGTATATATGTATATACGTTTATTCTTGATCCCTTTCCACAATTTCGACGAA AGGATTCCTTTCCTAACCCAACGCGAAAGGAAATGTCGTCAATTCCATTTGT TAGAACAGCTTCCATTGAGTCTCTGCACCTATCCTTTTTATTTTCGCTTTCTG AACTTTTCTTTTTGTTTGAGAAAAATGGGATTTGGC

Vavilovia formosa

TCTGCTCTACCGACTGAGCTATCCCGACCATTCTTGACGCACCATCCTAATT TTAAGAAATTACTTGAGTCTATGTCCACTAAATAAAAAAAAGGGCCATCAA AATGAGGGAATTTAATTGGTTTTTGGGGATAGAGGGACTTGAACCCTCACG ATTTCTAAAGTCGACGGATTTTCCCTCTTACTAAAAATTTCATTAATGTCGGT ATTGACATGTAGAATGGGACTCTATCTTTATTCTCGTCTGATTCATCAGTTAT TCAAAAGATCCATCAGATTATGGTGGAGTGACTGATTTGAGCAATGAATAT TCAGTCATTTTTTCTTCCAGTTGTAATTGATTTGATTGTTTCTATTGTGATAG AATCAAAATAGTTACAAATAGAAGTTAGAAATCTTCATTAATCAGTTGAAT GTTGTCAACTCCTTTTGTTAGAACAGCTTCCATTGAGTCTCTGCACCTATCCT TTTTTGATTTTCACTTTCTGAACTTTGATTTCTTTTCGGAAAGAAGGATTTGG CTCAGGATTGCCCATTTTGAATTCCAGGGTTTCTCTGAATTTGAAAGTTTTCA CTTGGTAAGTTTCCATACCAAGGCTCA

Caragana grandiflora

276

AATTATTCATATGAGGATTCTTTGCTCAAAGATAAGATGTTCATTTGTACGT TTATCATATCTAAAAAAATTCTACGTGTGTCAAATATAGTCAACTACAAGAC AAATTCCAACAAGACTTGTTCTTATGATAACAAAAAGAAAGATTCCATCCG GATCCTTTTGTGAAAGAATAGACTGAATAAGACACATAATGAATTTGAACG AATTTTTCAAATAAAAAGAGGATATAGGATAAAAAATGAGAGAAGAAAAA GGTCTTTTGGGGATAGAGGGACTTGAACCCTCACGATTTCTAAAGTCGACG GATTTTCCTCTTACTAAAAATTTCATTGGTGTCAGTATTGACATGTAGAATG GGACTCTATCTTTATTCTCGTCTGATTAATCAGTTCTTGATCCATCAGACTAT GCTGGAGTGACTGATTTGATCAATGAATATTCCATTCCATTTTTTCTTCAAGT TGTAATTGATTTGATTCACATCTTTCATTTGTGATAGAAAGATTTACAAATA GAAGAATATAAGTTTGGAGTCTTCATTAATCAATGAAAATAGTATTTCAGTA CATATATATATAGATATATGTTTATCCTTGATCCTTTCTTGAATTTTTCTAGA AGGATTCATTTTCTACTGCGAAAGGAAATGTAGTCAACTCCATTTGTTAGAA CAGCTTCCATTGAGTCTCTGCACCTATCCTTT

Sphaerophysa kotschyana

TCTGCTCTACCGGCTGAGCTATCCCGACCGCTCTTGATGCACTATCCTCATTT TAATAAATTAGTTGAGTCTATGTCAACTAAAAAAAAAAAAGAGGATATAGG ATAAAAAATTGGAGAATAACAAGAGCTTTTGGGGATAGAGGGACTTGAACC CTCACGATTTCTAAAGTCGACGGATTTTCCTCTTACTAAAAATTTCATTGGT GTCGGTATTGACATGTAGAATGGGACTCTATCTTTATTCTCGTCTGATTAAT CATTTCTTCAAAAGATCCATCAGACTATGATGGAGTGACTGATTTGATCAAT GAATATTCCATTTTTTCTTCAAGTTGGAATTGATTTGATTCACATCTTTTGTG ATCGAAATAGAAATATTTACAAATATTAAGTTTGTAATTTTCATTAATCAAC TGAAATAGTATTTCAGTAAATCTCCTTGATCCTTTCTGTAATTTGGATAGAA GGATTCATTTCCTACTGCGAAAGGAAATGTTGTCAACTCCATTTGTTAGAAC AGCTTCCATTGAGTCTCTGCACCTATCCTCTTTTGTTTTATTTTCACTTTCTGA ACTTTTATTTTTTTGTTTTCGGAAAGCAGGATTTGGCTCAGGATTGCCCATTG TGAATTCCAGGGTTTCTCT

Astragalus ovalis

CCATTCTTGACGCACTATCCTCATTTTAAGAAATTAGTTGAGTCTATGTCAA CTAAATAAAAAAAAAAAGAGGATATAGGATAAAAAATTAGAGAATAATAG GGGCTTTTGGGGATAGAGGGACTTGAACCCTCACGATTTCTAAAGTCGACG GATTTTCCTCTTACTAAAAATTTCATTGGTGTCGGTATTGACATGTAGAATG GGACTCTATCTTTATTCTCGTCTGATTAATCATTTCTTCAAAAGATCCATCAG ACTATGTTGGAGTGACTGATTTGATCAATGAATATTACATTTTTTCTTCAAGT TGGAATTGGAATTCATTTCATTCCCATCTTTTGTGATCGAAATCGAATCGAA ATATTTCCAAATATAAGTTTGTATGTAATTTTCATTAATCAACTGAAATAGT ATTTCAGTAAATATATATAAACATATATATGTTTATCCTTGATCCTTTCTGGA ATTTTGATAGAAGGATTCATTTCCTACTGCGAAAGGAAATGTTAATGTTGTC AACTCCATTTGTTAGAACAACTTCCATTGAGTCTCTGCACCTATCCTTTTTTG TTTAATTTTAACTTTCTGAACTTTTACTTTTATTTTTTTGTTTTCGGAAAGCAG GATTTGGCTCAGGATTGCCCATTGTGAATTCCAGGGTTTCTCTGAATTTGAA AGTTTTCACTTGGTAAGTTTCCATACC

Astragalus vulnerariae

277

GGCTGAGCTATCCCGACCATTCTTGACGCACTATCCTCATTTTAAGAAATTA GTTGAGTCTATGTCAACTAAATAAAAAAAAAGAGGATATAGGATAAAAAAT TAGAGAATAATAGGGGCTTTTGGGGATAGAGGGACTTGAACCCTCACGATT TCTAAAGTCGACGGATTTTCCTCTTACTAAAAATTTCATTGGTGTCGGTATT GACATGTAGAATGGGACTCTATCTTTATTCTTGTCTGATTAATAATTTCTTCA AAAGATCCATCAGACTATGTTGGAGTGACTGATTTGATTAATGAATATTACA TTTTTTCTTCAAGTTGGAATTCATTTGATTCACATCTTTTGTGATCGAAATCG AATCGAAATATTTCCAAATATAAGTTTGTAATTTTCATTAATCAACTGAAAT AGTATTTCAGTAAATATATATATATAAACATATATATATGTTTATCCTTGAT CCTTTCTGGAATTTTGATAGAAGGATTCATTTCCTACTGCGAAAGGAAATGT TGTCAACTCCATTTTTTAGAACAGCTTCCATTGAGTCTCTGCACCTATCCTTT TTTGTTTAATTTGAACTTTCTGAACTTTTATTTTTTTGTTTTCGGAAAGCAGG ATTTGGCTCAGGATTGCCCATTGTGAATTCCAGGGTTTCTCTGAATTTGAAA

Biserrula pelecinus

TCTGCTCTACCGGCTGAGCTATCCCGACCATTCTTGACGCACTATCCTCATTT TAAGAAATTTGTTGAGTCTATGTCAACTAAAAAAAAAAGAGGATATAGGAT AACAAATTAGAGAATAACAAGAGCTTTTGGGGATAGAGGGACTTGAACCCT CACGATTTCTAAAGTCGACGGATTTTCCTCTTACTTAAAATTTCATTGGTGTC GGTATTGACATGTAAAATGGGACTCTATCTTTATTCCCGTCTGATTAATCAT TTCTTCAAAAGATCCATCAGACTATGGTGGAGTGACTGATTTGATCAATTAA TATTACATTTTTTCTTCAAGTTGGAATTAATTTGATTCACATCTTTTGTGATC GAAATCAAATCGAAATATTTCCAAATAGAAGTTTGTAATTTTCATTAATCAA CTGAAATACTATTTCAGTAAACATATATATGTTTATCCTTGATCCTTATCCTT TCTGGAATTTTGATAGAAGGATTCATTTCCTACTGCGAAAGGAAATTTTGTC AACTCCATTTTTTAGAACAACTTCCATTGAGTCTCTGCACCTATCCTTTTTTG TTTAATTTGAACTTTCTGAACTTCTATTTGTTTGTTTTCGGAAAGCAGGATTT GGCTCAGGATTGCCCATTGTGAATTCCAGGGTTT

Colutea cilicica

TCTGCTCTACCGGCTGAGCTATCCCGACCACTCTTGATGCACTATCCTCATTT TAAGAAATTAGTTGAGTCTATGTCAACTAAATAAAAAAAAAAAAGAGGATA TTGGATAAAAAATTGGAGAATAACAAGGGCTTTTGGGGATAGAGGGACTTG AACCCTCACGATTTCTAAAGTCGACGGATTTTCCTCTTACTAAAATTTTCATT GATGTCGGTATTGACATGTAGAATGGGACTCTATCTTTATTCTCGTCTGATT AATCATTTCTTCAAAAGATCCATCAGACTATGGTGGAGTGACTGATTTGATC AATGAATATTCCATTTTTTCTTCAAGTTGGAATTGATTAGATTCACATCTTTT GTGATCGAAATCGATAATATTTACAAATATAAGTTTGTAATTTTCATTAATC AACTGAAATAGTATTTCAGTAAATCTCCTTGATCCTTTCTGTAATTTGGATA GAAGGATTCATTTCCTACTGCGAAAGGAAATGTTGTCAACTCCATTTGTTAG AACAGCTTCCATTGAGTCTCTGCACCTATCCTCTTTTGTTTAATTTTCACTTT CTGAACTTTTATTTTTTTGTTTTCGGAAAGCAGGATTTGGCTCAGGATTGCCC ATTGTGAATTCCAGGGTTTCTCTGAATTGAAAGTTTCACTTGGTAAGTTCCA TACCAAGGCTCA

G. flavescens subsp. flavescens

278

CCCGACCATTCTTGACGCATCATCCTCATTTTATGAAATTACTTGAGTCTATG TCAACTAAAAAAAAAGACGAAAAAAATAAAACTTTGTCAGTTTCAGTAGTA GTAATAATTATGTATTGTTAATTTTTCATATGAAGATCTCTTACTCAAAGAT AAGATGTTCATTTGTACGTTTATCATATAAAAACAAAATTCTACATGTGTCA TATATATTCAACTACAAATTGCAACAAGACTTGTGATTATGATAAGAAAAA TTCCACTCAGATTCTTCTGTGAAAGAATCTGACTGAATAAGACACATAACGA ATTTTTAAAAGAGGATATGGGATAAATAATTAGAGAATTAAATTAGAGAAT TAAATGGGCTTTTGGGGATAGAGGGACTTGAACCCTCACGATTTCTAAAGTC GACGGATTTTCCTCTTACTAAAAATTTCATTGGTGTCGGTATTGACATGTAG AATGGGACTCTATCTTTATTCTCGTCTGATTAATAAGTTCTTCAAAAGATTC ATCAGACTATAATGGAGTGAATGATTTGATCCATGAATATTCCATTTTTTCT TCAACTTGTAGTCGTCAACTCCATTTGTTAGAACATCTTCCATTGAGTCTCTG CACCTATCCTTTTTTTGAGATTCTCTCTTTCTGAACTTTTCTTTGTTTTCGGAA AGCCGGATTTGGCTCAGGATTGCCCATTATGAATTCCTGGGTTTCTCTGAAT TTGAAAGTTTTCACTTGATAAGTTTCCATACCAAGACTCAATCCAATTAAGT

G. flavescens subsp. antalyensis

GACCATTCTTGACGCATCATCCTCATTTTATGAAATTACTTGAGTCTATGTCA ACTAAAAAAAAAGACGAAAAAAATAAAACTTTGTCAGTTTCAGTAGTAGTA ATAATTATGTATTGTTAATTTTTCATATGAAGATCTCTTACTCAAAGATAAG ATGTTCATTTGTACGTTTATCATATAAAAACAAAATTCTACATGTGTCATAT ATATTCAACTACAAATTGCAACAAGACTTGTGATTATGATAAGAAAAATTC CACTCAGATTCTTCTGTGAAAGAATCTGACTGAATAAGACACATAACGAAT TTTTAAAAGAGGATATGGGATAAATAATTAGAGAATTAAATTAGAGAATTA AATGGGCTTTTGGGGATAGAGGGACTTGAACCCTCACGATTTCTAAAGTCG ACGGATTTTCCTCTTACTAAAAATTTCATTGGTGTCGGTATTGACATGTAGA ATGGGACTCTATCTTTATTCTCGTCTGATTAATCAGTTCTTCAAAAGATTCAT CAGACTATAATGGAGTGAATGATTTGATCCATGAATATTCCATTTTTTCTTC AACTTGTAGTCGTCAACTCCATTTGTTAGAACATCTTCCATTGAGTCTCTGC ACCTATCCTTTTTTTGAGATTCTCGCTTTCTGAACTTTTCTTTGTTTTCGGAAA GCCGGATTTGGCTCAGGATTGCCCATTATGAATTCCTGGGTTTCTCTGAATT TGAAAGTTTTCACTTGGTAAGTTTCCATACCAAGGCTCAATCC

G.asymmetrica

GAGCTATCCCGACCATTCTTGACGCATCATCCTCATTTTATGAAATTACTTG AGTCTATGTCAACTAAAAAAAAAGACGAAAAAAATAAAACTTTGTCAGTTT CAGTAGTAGTAATAATTATGTATTGTTAATTTTTCATATGAAGATCTCTTACT CAAAGATAAGATGTTCATTTGTACGTTTATCATATAAAAACAAAATTATACA TGTGTCATATATATTCAACTACAAATTGCAACAAGACTTGTGATTATGATAA GAAAAATTCCACTCAGATCCTTCTGTGAAAGAATAGACTGAATAAGACACA TAACGAATTTTTAAAAGAGGATATGGGATAAATAATTAGAGAATTAAATTA GAGAATTAAATGGGCTTTTGGGGATAGAGGGACTTGAACCCTCACGATTTC TAAAGTCGACGGATTTTCCTCTTACTAAAAATTTCATTGGTGTCGGTATTGA CATGTAGAATGGGACTCTATCTTTATTCTCGTCTGATTAATCAGTTCTTCAAA AGATTCATCAGACTATAATGGAGTGAATGATTTGATCCATGAATATTCCATT TTTTCTTCAACTTGTAGTCGTCAACTCCATTTGTTAGAACATCTTCCATTGAG TCTCTGCACCTATCCTTTTTTTGAGATTCTCGCTTTCTGAACTTTTCTTTGTTT

279

TCGGAAAGCCGGATTTGGCTCAGGATTGCCCATTATGAATTCCTGGGTTTCT CTGAA

G. echinata subsp. macedonica

TAAAACTTTGTCGGTTTCAGTAGTAGTAATAATTATGTATTGTTAATTTTTCA TATGAGGATCCCTTACTCAAAGATAAGATGTTCATTTGTACGTTTATCATAT ATAAACAAAACTCTACATGTGTCATATATATTCAACTACAAAATCCAACCA GACTTGTGATTATGATAATATGATAAGAAAAAGAAAAATTCCACTCAGATC CTTCTGGGAAAGAATAGACTGAATAAGACGCATAACGAATTTGAAAAAGAG GATATAGGATAAATAATTAGAGAATTAAATGGGCTTTTGGGGATAGAGGGA CTTGAACCCTCACGATTTCTAAAGTCGACGGATTTTCCTCTTACTAAAAATT TCATTGGTGTCGGTATTGACATGTAGAATGGGACTCTATCTTTATTCTCGTCT GATTAATCAGTTCTTCAAAAGATCCATCAGACTATGATGGAGTGAATGATTT GATCAATGAATATTCCATTTTTTCTTCAACTTGTAATTGATTTTATTCACATC TTTCATTTCTGATTTATGATAGAAAATTTACAAATAGAAGTTTGGAGTCTTC ATTAATCAATCCAGTGAAATTCCTTGATCCTTTCCGGAATTTTGATAGACGG ATTCCTTTCTTACTGTGAAAGGAAATGTCGTCAACTCCATTTGTTAGAACAT CTTCCATTGAGTCTCTGCACCTATCCTTTTTTTATTCTCGCTTTCTGAACTTTT CTTTGTTTTCGGAAAGCAGGAT

G. echinata subsp. echinata-1

AAAAAATAAAACTTTGTCGGTTTCAGTAGTAGTAATAATTATGTATTGTTAA TTTTTCATATGAGGATCCTTTACTCAAAGATAAGATGTTCATTTGTACGTTTA TCATATATAAACAAAACTCTACATGTGTCATATATATTCAACTACAAAATCC AACCAGACTTGTGATTATGATAATATGATAAGAAAAAGAAAAATTCCACTC AGATCCTTCTGGGAAAGAATAGACTGAATAAGACGCATAACGAATTTTAAA AAGAGGATATCGGATAAATAATTAGAGAATTAAATGGGCTTTTGGGGATAG AGGGACTTGAACCCTCACGATTTCTAAAGTCGACGGATTTTCCTCTTACTAA AAATTTCATTGGTGTCGGTATTGACATGTAGAATGGGACTCTATCTTTATTC TCGTCTGATTAATCAGTTCTTCAAAAGATCCATCAGACTATGATGGAGTGAA TGATTTGATCAATGAATATTCCATTTTTTCTTCAACTTGTAATTGATTTTATT CACATCTTTCATTTCTGATTTATGATAGAAAATTTACAAATAGAAGTTTGGA GTCTTCATTAATCAATCCAGTGAAATTCCTTGATCCTTTCCGGAATTTTGATA GACGGATTCCTTTCTTACTGTGAAAGGAAATGTCGTCAACTCCATTTGTTAG AACATCTTCCATTGAGTCTCTGCACCTATCCTTTTTTTATTCTCGCTTTCTGA ACTTTT

G. echinata subsp. echinata-3

TAAAACTTTGTCGGTTTCAGTAGTAGTAATAATTATGTATTGTTAATTTTTCA TATGAGGATCCTTTACTCAAAGATAAGATGTTCATTTGTACGTTTATCATAT ATAAACAAAACTCTACATGTGTCATATATATTCAACTACAAAATCCAACCA GACTTGTGATTATGATAATATGATAAGAAAAAGAAAAATTCCACTCAGATC CTTCTGGGAAAGAATAGACTGAATAAGACGCATAACGAATTTTAAAAAGAG GATATCGGATAAATAATTAGAGAATTAAATGGGCTTTTGGGGATAGAGGGA CTTGAACCCTCACGATTTCTAAAGTCGACGGATTTTCCTCTTACTAAAAATT TCATTGGTGTCGGTATTGACATGTAGAATGGGACTCTATCTTTATTCTCGTCT GATTAATCAGTTCTTCAAAAGATCCATCAGACTATGATGGAGTGAATGATTT

280

GATCAATGAATATTCCATTTTTTCTTCAACTTGTAATTGATTTTATTCACATC TTTCATTTCTGATTTATGATAGAAAATTTACAAATAGAAGTTTGGAGTCTTC ATTAATCAATCCAGTGAAATTCCTTGATCCTTTCCGGAATTTTGATAGACGG ATTCCTTTCTTACTGTGAAAGGAAATGTCGTCAACTCCATTTGTTAGAACAT CTTCCATTGAGTCTCTGCACCTATCCTTTTTTTATTCTCGCTTTCTGAACTTTT CTTTGTTTTCGGAAAG

G. echinata subsp. echinata-5

TAAAACTTTGTCGGTTTCAGTAGTAGTAATAATTATGTATTGTTAATTTTTCA TATGAGGATCCTTTACTCAAAGATAAGATGTTCATTTGTACGTTTATCATAT ATAAACAAAACTCTACATGTGTCATATATATTCAACTACAAAATCCAACCA GACTTGTGATTATGATAATATGATAAGAAAAAGAAAAATTCCACTCAGATC CTTCTGGGAAAGAATAGACTGAATAAGACGCATAACGAATTTTAAAAAGAG GATATCGGATAAATAATTAGAGAATTAAATGGGCTTTTGGGGATAGAGGGA CTTGAACCCTCACGATTTCTAAAGTCGACGGATTTTCCTCTTACTAAAAATT TCATTGGTGTCGGTATTGACATGTAGAATGGGACTCTATCTTTATTCTCGTCT GATTAATCAGTTCTTCAAAAGATCCATCAGACTATGATGGAGTGAATGATTT GATCAATGAATATTCCATTTTTTCTTCAACTTGTAATTGATTTTATTCACATC TTTCATTTCTGATTTATGATAGAAAATTTACAAATAGAAGTTTGGAGTCTTC ATTAATCAATCCAGTGAAATTCCTTGATCCTTTCCGGAATTTTGATAGACGG ATTCCTTTCTTACTGTGAAAGGAAATGTCGTCAACTCCATTTGTTAGAACAT CTTCCATTGAGTCTCTGCACCTATCCTTTTTTTATTCTCGCTTTCTGAACTTTT CTTTGTTTTCGGAAAGCA

G. echinata subsp. echinata-6

GACGAAAAAAATAAAACTTTGTCGGTTTCAGTAGTAGTAATAATTATGTATT GTTAATTTTTCATATGAGGATCCTTTACTCAAAGATAAGATGTTCATTTGTA CGTTTATCATATATAAACAAAACTCTACATGTGTCATATATATTCAACTACA AAATCCAACCAGACTTGTGATTATGATAATATGATAAGAAAAAGAAAAATT CCACTCAGATCCTTCTGGGAAAGAATAGACTGAATAAGACGCATAACGAAT TTTAAAAAGAGGATATCGGATAAATAATTAGAGAATTAAATGGGCTTTTGG GGATAGAGGGACTTGAACCCTCACGATTTCTAAAGTCGACGGATTTTCCTCT TACTAAAAATTTCATTGGTGTCGGTATTGACATGTAGAATGGGACTCTATCT TTATTCTCGTCTGATTAATCAGTTCTTCAAAAGATCCATCAGACTATGATGG AGTGAATGATTTGATCAATGAATATTCCATTTTTTCTTCAACTTGTAATTGAT TTTATTCACATCTTTCATTTCTGATTTATGATAGAAAATTTACAAATAGAAGT TTGGAGTCTTCATTAATCAATCCAGTGAAATTCCTTGATCCTTTCCGGAATTT TGATAGACGGATTCCTTTCTTACTGTGAAAGGAAATGTCGTCAACTCCATTT GTTAGAACATCTTCCATTGAGTCTCTGCACCTATCCTTTTTTTATTCTCGCTT TCTGAACTTTTCTTTGTTTTCGGAAAGC

G. iconica

GAGCTATCCCGACCATTCTTGACGCATCATCCTCATTTTATGAAATTACTTG AGTCTATGTCAACTAAAAAAAAAGACGAAAAAAATAAAACTTTGTCAATTT CAGTAGTAGTAATAATTATGTATTGTTAATTTTTCATATGAGGATCCCTTACT CAAAGATAAGATGTTCATTTATACGTTTATCATATATAAACAAAACTCTACA TGTGTCATATATATTCAACTACAAATTTCAACCAGACTTGTGATTATGATAA

281

TATGATAAGAAAAAGAAAAATTCCACTCAGATCCTTCTGGGAAAGAATAGA CTGAATAAGACGCATAACGAATTTAAAAAAGAAGGTATAGGATAAATAATT AGAGAATTAAATGGGCTTTTGGGGATAGAGGGACTTGAACCCTCACGATTT CTAAAGTCGACGGATTTTCCTCTTACTAAAAATTTCATTGGTGTCGGTATTG ACATGTAGAATGGGACTCTATCTTTATTCTCGTCTGATTAATCAGTTCTTCAA AAGAACTATCAGACTATGATGGAGTGAATGATTTGATCAATGAATATTCCA TTTTTTCTTCAACTTGTAATTTTATTCACATCTTTCATTTCTGATTTATGATAG AAAATTTACAAATAGAAGTTTGGAGTCTTCATTAATCAATCCAGTGAAATTC CTTGATCCTTTCCGGAATTTTGATAGACGGATTCCTTTCTTACTATGAAAGG AAATGTCGTCAACTCCATTTGTTAGAACATCTTCCATTGAGTCTCTGCACCT ATCCTTTTTTTATTCTCGCTTTCTGAACTTTTCTTTGTTTTCGGAAAGCAGGA TTTGGCTCAGGATTGCCCATTATGAATTCCTGGGTTTCTCTGAATTTGAAAG TTTTCACTTGGTAAGTTTCCATACCAAGGCTCAATCCAATTAA

G. aspera

GCTGAGCTATCCCGACCATTCTTGACGCATCATCCTCATTTTATGAATTATTG AGTCTATGTCAACTAAAAAAAAAGACGAAAAAACTAAAACTTGTCAATTTC AGTAGTAGTAATAATTATGTATTGTAATTTTTCATATGAGGGATCCCTTACT CAAAGATATGATGTTCATTTATACGTTTATCATATATAAACAAAACTCTACA TGTGTCATATATATTCAACTACAAATTTCAACCAGACTTGTGATTATGATAA TATGATAAGAAAAAGCAAAATTCCACTCAGATCCTTCTGGGAAAGAATAGA CTGAATAAGACGCATAACGAATTTAAAAAAGAAGGTATAGGATAAATAATT AGAGAATTAAATGGGCTTTTGGGGATAGAGGGACTTGAACCCTCACGATTT CTAAAGTCGACGGATTGTCCTCTTACTAAATATTTCATTGGTGTCGGTATTG ACATGTAGAATGGGACTCTATCTTTATTCTCGTCTGATTAATCAGTTCTTCAA AAGAACTATCAGACTATGATGGAGTGAATGATTTGATCAATGAATATTCCA TTTTTTCTTCAACTTGTAATTGATTTTATTCACATCTTTCATTTCTGATTTATG ATAGAAAATTTACAAATAGAAGTTTGGAGTCTTGATTAATCAATCCAGTGA AATTCCTTGATCCTTTCCGGAATTTTGATAGACGGATTCCTTTCTTACTATGA AAGGGAATGTCGTCAACTCCATTTGTTAAAACATCTTCGATTGAGTCTCTGC ACCTATCCTTTTTTTATTCTCGCTTTCTGAACTTTTCTTTGTTTTCAGAAAGCA GGATTTGGCTCAAGATTGCCCATTATGGGATATGGGTTTCTCTGAATTTGAA AGTTTTCACTTGGTAAGTTTCCATACCAAGCTCAATCCAATTAA

G. glabra-1

GAGCTATCCCGACCATTCTTGACGCATCATCCTCATTTTATGAAATTACTTG AGTCTATGTCAACTAAAAAAAAAGACGAAAAAAATAAAACTTTGTCAATTT CAGTAGTAGTAATAATTATGTATTGTTAATTTTTCATATGAGGATCCCTTACT CAAAGATAAGATGTTCATTTATACGTTTATCATATATAAACAAAACTCTACA TGTGTCATATATATTCAACTACAAATTTCAACCAGACTTGTGATTATGATAA TATGATAAGAAAAAGCAAAATTCCACTCAGATCCTTCTGGGAAAGAATAGA CTGAATAAGACGCATAACGAATTTAAAAAAGAAGGTATAGGATAAATAATT AGAGAATTAAATGGGCTTTTGGGGATAGAGGGACTTGAACCCTCACGATTT CTAAAGTCGACGGATTTTCCTCTTACTAAAAATTTCATTGGTGTCGGTATTG ACATGTAGAATGGGACTCTATCTTTATTCTCGTCTGATTAATCAGTTCTTCAA AAGAACTATCAGACTATGATGGAGTGAATGATTTGATCAATGAATATTCCA TTTTTTCTTCAACTTGTAATTGATTTTATTCACATCTTTCATTTCTGATTTATG ATAGAAAATTTACAAATAGAAGTTTGGAGTCTTCATTAATCAATCCAGTGA

282

AATTCCTTGATCCTTTCCGGAATTTTGATAGACGGATTCCTTTCTTACTATGA AAGGAAATGTCGTCAACTCCATTTGTTAGAACATCTTCCATTGAGTCTCTGC ACCTATCCTTTTTTTATTCTCGCTTTCTGAACTTTTCTTTGTTTTCGGAAAGCA GGATTTGGCTCAGGATTGCCCATTATGAATTCCTGGGTTTCTCTGA

G. glabra-2

GAGCTATCCCGACCATTCTTGACGCATCATCCTCATTTTATGAAATTACTTG AGTCTATGTCAACTAAAAAAAAAGACGAAAAAAATAAAACTTTGTCAATTT CAGTAGTAGTAATAATTATGTATTGTTAATTTTTCATATGAGGATCCCTTACT CAAAGATAAGATGTTCATTTATACGTTTATCATATATAAACAAAACTCTACA TGTGTCATATATATTCAACTACAAATTTCAACCAGACTTGTGATTATGATAA TATGATAAGAAAAAGCAAAATTCCACTCAGATCCTTCTGGGAAAGAATAGA CTGAATAAGACGCATAACGAATTTAAAAAAGAAGGTATAGGATAAATAATT AGAGAATTAAATGGGCTTTTGGGGATAGAGGGACTTGAACCCTCACGATTT CTAAAGTCGACGGATTTTCCTCTTACTAAAAATTTCATTGGTGTCGGTATTG ACATGTAGAATGGGACTCTATCTTTATTCTCGTCTGATTAATCAGTTCTTCAA AAGAACTATCAGACTATGATGGAGTGAATGATTTGATCAATGAATATTCCA TTTTTTCTTCAACTTGTAATTGATTTTATTCACATCTTTCATTTCTGATTTATG ATAGAAAATTTACAAATAGAAGTTTGGAGTCTTCATTAATCAATCCAGTGA AATTCCTTGATCCTTTCCGGAATTTTGATAGACGGATTCCTTTCTTACTATGA AAGGAAATGTCGTCAACTCCATTTGTTAGAACATCTTCCATTGAGTCTCTGC ACCTATCCTTTTTTTATTCTCGCTTTCTGAACTTTTCTTTGTTTTCGGAAAGCA GGATTTGGCTCAGGATTGCCCATTATGAATTCCTGGGTTTCTCTGA

G. glabra-3

GAGCTATCCCGACCATTCTTGACGCATCATCCTCATTTTATGAAATTACTTG AGTCTATGTCAACTAAAAAAAAAGACGAAAAAAATAAAACTTTGTCAATTT CAGTAGTAGTAATAATTATGTATTGTTAATTTTTCATATGAGGATCCCTTACT CAAAGATAAGATGTTCATTTATACGTTTATCATATATAAACAAAACTCTACA TGTGTCATATATATTCAACTACAAATTTCAACCAGACTTGTGATTATGATAA TATGATAAGAAAAAGCAAAATTCCACTCAGATCCTTCTGGGAAAGAATAGA CTGAATAAGACGCATAACGAATTTAAAAAAGAAGGTATAGGATAAATAATT AGAGAATTAAATGGGCTTTTGGGGATAGAGGGACTTGAACCCTCACGATTT CTAAAGTCGACGGATTTTCCTCTTACTAAAAATTTCATTGGTGTCGGTATTG ACATGTAGAATGGGACTCTATCTTTATTCTCGTCTGATTAATCAGTTCTTCAA AAGAACTATCAGACTATGATGGAGTGAATGATTTGATCAATGAATATTCCA TTTTTTCTTCAACTTGTAATTGATTTTATTCACATCTTTCATTTCTGATTTATG ATAGAAAATTTACAAATAGAAGTTTGGAGTCTTCATTAATCAATCCAGTGA AATTCCTTGATCCTTTCCGGAATTTTGATAGACGGATTCCTTTCTTACTATGA AAGGAAATGTCGTCAACTCCATTTGTTAGAACATCTTCCATTGAGTCTCTGC ACCTATCCTTTTTTTATTCTCGCTTTCTGAACTTTTCTTTGTTTTCGGAAAGCA GGATTTGGCTCAGGATTGCCCATTATGAATTCCTGGGTTTCTCTGA

G. glabra-4

GAGCTATCCCGACCATTCTTGACGCATCATCCTCATTTTATGAAATTACTTG AGTCTATGTCAACTAAAAAAAAAGACGAAAAAAATAAAACTTTGTCAATTT CAGTAGTAGTAATAATTATGTATTGTTAATTTTTCATATGAGGATCCCTTACT

283

CAAAGATAAGATGTTCATTTATACGTTTATCATATATAAACAAAACTCTACA TGTGTCATATATATTCAACTACAAATTTCAACCAGACTTGTGATTATGATAA TATGATAAGAAAAAGCAAAATTCCACTCAGATCCTTCTGGGAAAGAATAGA CTGAATAAGACGCATAACGAATTTAAAAAAGAAGGTATAGGATAAATAATT AGAGAATTAAATGGGCTTTTGGGGATAGAGGGACTTGAACCCTCACGATTT CTAAAGTCGACGGATTTTCCTCTTACTAAAAATTTCATTGGTGTCGGTATTG ACATGTAGAATGGGACTCTATCTTTATTCTCGTCTGATTAATCAGTTCTTCAA AAGAACTATCAGACTATGATGGAGTGAATGATTTGATCAATGAATATTCCA TTTTTTCTTCAACTTGTAATTGATTTTATTCACATCTTTCATTTCTGATTTATG ATAGAAAATTTACAAATAGAAGTTTGGAGTCTTCATTAATCAATCCAGTGA AATTCCTTGATCCTTTCCGGAATTTTGATAGACGGATTCCTTTCTTACTATGA AAGGAAATGTCGTCAACTCCATTTGTTAGAACATCTTCCATTGAGTCTCTGC ACCTATCCTTTTTTTATTCTCGCTTTCTGAACTTTTCTTTGTTTTCGGAAAGCA GGATTTGGCTCAGGATTGCCCATTATGAATTCCTGGGTTTCTCTGA

G. glabra-5

GAGCTATCCCGACCATTCTTGACGCATCATCCTCATTTTATGAAATTACTTG AGTCTATGTCAACTAAAAAAAAAGACGAAAAAAATAAAACTTTGTCAATTT CAGTAGTAGTAATAATTATGTATTGTTAATTTTTCATATGAGGATCCCTTACT CAAAGATAAGATGTTCATTTATACGTTTATCATATATAAACAAAACTCTACA TGTGTCATATATATTCAACTACAAATTTCAACCAGACTTGTGATTATGATAA TATGATAAGAAAAAGCAAAATTCCACTCAGATCCTTCTGGGAAAGAATAGA CTGAATAAGACGCATAACGAATTTAAAAAAGAAGGTATAGGATAAATAATT AGAGAATTAAATGGGCTTTTGGGGATAGAGGGACTTGAACCCTCACGATTT CTAAAGTCGACGGATTTTCCTCTTACTAAAAATTTCATTGGTGTCGGTATTG ACATGTAGAATGGGACTCTATCTTTATTCTCGTCTGATTAATCAGTTCTTCAA AAGAACTATCAGACTATGATGGAGTGAATGATTTGATCAATGAATATTCCA TTTTTTCTTCAACTTGTAATTGATTTTATTCACATCTTTCATTTCTGATTTATG ATAGAAAATTTACAAATAGAAGTTTGGAGTCTTCATTAATCAATCCAGTGA AATTCCTTGATCCTTTCCGGAATTTTGATAGACGGATTCCTTTCTTACTATGA AAGGAAATGTCGTCAACTCCATTTGTTAGAACATCTTCCATTGAGTCTCTGC ACCTATCCTTTTTTTATTCTCGCTTTCTGAACTTTTCTTTGTTTTCGGAAAGCA GGATTTGGCTCAGGATTGCCCATTATGAATTCCTGGGTTTCTCTGA

G. glabra-6

GAGCTATCCCGACCATTCTTGACGCATCATCCTCATTTTATGAAATTACTTG AGTCTATGTCAACTAAAAAAAAAGACGAAAAAAATAAAACTTTGTCAATTT CAGTAGTAGTAATAATTATGTATTGTTAATTTTTCATATGAGGATCCCTTACT CAAAGATAAGATGTTCATTTATACGTTTATCATATATAAACAAAACTCTACA TGTGTCATATATATTCAACTACAAATTTCAACCAGACTTGTGATTATGATAA TATGATAAGAAAAAGCAAAATTCCACTCAGATCCTTCTGGGAAAGAATAGA CTGAATAAGACGCATAACGAATTTAAAAAAGAAGGTATAGGATAAATAATT AGAGAATTAAATGGGCTTTTGGGGATAGAGGGACTTGAACCCTCACGATTT CTAAAGTCGACGGATTTTCCTCTTACTAAAAATTTCATTGGTGTCGGTATTG ACATGTAGAATGGGACTCTATCTTTATTCTCGTCTGATTAATCAGTTCTTCAA AAGAACTATCAGACTATGATGGAGTGAATGATTTGATCAATGAATATTCCA TTTTTTCTTCAACTTGTAATTGATTTTATTCACATCTTTCATTTCTGATTTATG ATAGAAAATTTACAAATAGAAGTTTGGAGTCTTCATTAATCAATCCAGTGA

284

AATTCCTTGATCCTTTCCGGAATTTTGATAGACGGATTCCTTTCTTACTATGA AAGGAAATGTCGTCAACTCCATTTGTTAGAACATCTTCCATTGAGTCTCTGC ACCTATCCTTTTTTTATTCTCGCTTTCTGAACTTTTCTTTGTTTTCGGAAAGCA GGATTTGGCTCAGGATTGCCCATTATGAATTCCTGGGTTTCTCTGA

G. glabra-7

GAGCTATCCCGACCATTCTTGACGCATCATCCTCATTTTATGAAATTACTTG AGTCTATGTCAACTAAAAAAAAAGACGAAAAAAATAAAACTTTGTCAATTT CAGTAGTAGTAATAATTATGTATTGTTAATTTTTCATATGAGGATCCCTTACT CAAAGATAAGATGTTCATTTATACGTTTATCATATATAAACAAAACTCTACA TGTGTCATATATATTCAACTACAAATTTCAACCAGACTTGTGATTATGATAA TATGATAAGAAAAAGCAAAATTCCACTCAGATCCTTCTGGGAAAGAATAGA CTGAATAAGACGCATAACGAATTTAAAAAAGAAGGTATAGGATAAATAATT AGAGAATTAAATGGGCTTTTGGGGATAGAGGGACTTGAACCCTCACGATTT CTAAAGTCGACGGATTTTCCTCTTACTAAAAATTTCATTGGTGTCGGTATTG ACATGTAGAATGGGACTCTATCTTTATTCTCGTCTGATTAATCAGTTCTTCAA AAGAACTATCAGACTATGATGGAGTGAATGATTTGATCAATGAATATTCCA TTTTTTCTTCAACTTGTAATTGATTTTATTCACATCTTTCATTTCTGATTTATG ATAGAAAATTTACAAATAGAAGTTTGGAGTCTTCATTAATCAATCCAGTGA AATTCCTTGATCCTTTCCGGAATTTTGATAGACGGATTCCTTTCTTACTATGA AAGGAAATGTCGTCAACTCCATTTGTTAGAACATCTTCCATTGAGTCTCTGC ACCTATCCTTTTTTTATTCTCGCTTTCTGAACTTTTCTTTGTTTTCGGAAAGCA GGATTTGGCTCAGGATTGCCCATTATGAATTCCTGGGTTTCTCTGA

G. glabra-8

GAGCTATCCCGACCATTCTTGACGCATCATCCTCATTTTATGAAATTACTTG AGTCTATGTCAACTAAAAAAAAAGACGAAAAAAATAAAACTTTGTCAATTT CAGTAGTAGTAATAATTATGTATTGTTAATTTTTCATATGAGGATCCCTTACT CAAAGATAAGATGTTCATTTATACGTTTATCATATATAAACAAAACTCTACA TGTGTCATATATATTCAACTACAAATTTCAACCAGACTTGTGATTATGATAA TATGATAAGAAAAAGCAAAATTCCACTCAGATCCTTCTGGGAAAGAATAGA CTGAATAAGACGCATAACGAATTTAAAAAAGAAGGTATAGGATAAATAATT AGAGAATTAAATGGGCTTTTGGGGATAGAGGGACTTGAACCCTCACGATTT CTAAAGTCGACGGATTTTCCTCTTACTAAAAATTTCATTGGTGTCGGTATTG ACATGTAGAATGGGACTCTATCTTTATTCTCGTCTGATTAATCAGTTCTTCAA AAGAACTATCAGACTATGATGGAGTGAATGATTTGATCAATGAATATTCCA TTTTTTCTTCAACTTGTAATTGATTTTATTCACATCTTTCATTTCTGATTTATG ATAGAAAATTTACAAATAGAAGTTTGGAGTCTTCATTAATCAATCCAGTGA AATTCCTTGATCCTTTCCGGAATTTTGATAGACGGATTCCTTTCTTACTATGA AAGGAAATGTCGTCAACTCCATTTGTTAGAACATCTTCCATTGAGTCTCTGC ACCTATCCTTTTTTTATTCTCGCTTTCTGAACTTTTCTTTGTTTTCGGAAAGCA GGATTTGGCTCAGGATTGCCCATTATGAATTCCTGGGTTTCTCTGA

G. glabra-9

GAGCTATCCCGACCATTCTTGACGCATCATCCTCATTTTATGAAATTACTTG AGTCTATGTCAACTAAAAAAAAAGACGAAAAAAATAAAACTTTGTCAATTT CAGTAGTAGTAATAATTATGTATTGTTAATTTTTCATATGAGGATCCCTTACT

285

CAAAGATAAGATGTTCATTTATACGTTTATCATATATAAACAAAACTCTACA TGTGTCATATATATTCAACTACAAATTTCAACCAGACTTGTGATTATGATAA TATGATAAGAAAAAGCAAAATTCCACTCAGATCCTTCTGGGAAAGAATAGA CTGAATAAGACGCATAACGAATTTAAAAAAGAAGGTATAGGATAAATAATT AGAGAATTAAATGGGCTTTTGGGGATAGAGGGACTTGAACCCTCACGATTT CTAAAGTCGACGGATTTTCCTCTTACTAAAAATTTCATTGGTGTCGGTATTG ACATGTAGAATGGGACTCTATCTTTATTCTCGTCTGATTAATCAGTTCTTCAA AAGAACTATCAGACTATGATGGAGTGAATGATTTGATCAATGAATATTCCA TTTTTTCTTCAACTTGTAATTGATTTTATTCACATCTTTCATTTCTGATTTATG ATAGAAAATTTACAAATAGAAGTTTGGAGTCTTCATTAATCAATCCAGTGA AATTCCTTGATCCTTTCCGGAATTTTGATAGACGGATTCCTTTCTTACTATGA AAGGAAATGTCGTCAACTCCATTTGTTAGAACATCTTCCATTGAGTCTCTGC ACCTATCCTTTTTTTATTCTCGCTTTCTGAACTTTTCTTTGTTTTCGGAAAGCA GGATTTGGCTCAGGATTGCCCATTATGAATTCCTGGGTTTCTC

286

EK-4

EK-4. Bioedit programı ile hizalanmış ITS sekanslarının bir kısmının görüntüsü

287

EK-5

EK-5. Bioedit programı ile hizalanmış trnL-F sekanslarının bir kısmının görüntüsü

288

ÖZGEÇMİŞ

KİŞİSEL BİLGİLER

Adı Soyadı : Özlem ÇETİN Uyruğu : T.C. Doğum Yeri ve Tarihi : Elmalı/Antalya-10.11.1984 Telefon : 05063512064 Faks : e-mail : [email protected]

EĞİTİM

Derece Adı, İlçe, İl Bitirme Yılı Lise : Antalya Lisesi 2001 Üniversite : Selçuk Üniversitesi 2006 Yüksek Lisans : Selçuk Üniversitesi 2009 Doktora : Selçuk Üniversitesi 2015

İŞ DENEYİMLERİ

Yıl Kurum Görevi 2008-2011 Selçuk Üniversitesi-Fen Bilimleri Ens. Araş. Gör. 2011-2015 Selçuk Üniversitesi-Eğitim Bilimleri Ens. Araş. Gör. 2015- Selçuk Üniversitesi-Fen Fakültesi Araş. Gör.

YABANCI DİLLER

İngilizce-ÜDS:80