Strategisk utviklingsanalyse
Vanylven kommune
November 2009
Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
INNHALD
1 FØREMÅL OG GJENNOMFØRING ...... 4 1.1 FØREMÅL ...... 4 1.2 BAKGRUNN ...... 4 1.3 KARTLEGGING ...... 6 1.4 FORANKRING – SAMTALAR OG FELLESMØTE MED SAMARBEIDSPARTAR ...... 7 1.5 PROSJEKTORGANISERING ...... 8 2 OMSTILLINGSOMRÅDET I EIT REGIONALT PERSPEKTIV ...... 9 2.1 INNLEIING ...... 9 2.2 KORTFATTA ANALYSE AV BEFOLKNINGSSTRUKTUR , BEFOLKNINGSUTVIKLING OG KOMPETANSE I OMSTILLINGSOMRÅDET ...... 10 2.3 NÆRINGSSTRUKTUR OG NÆRINGSUTVIKLING , ARBEIDSLØYSE ...... 15 2.4 RESERVEARBEIDSMARKNAD OG PENDLINGSMOGLEGHEITER ...... 20 2.5 SENTERSTRUKTUR OG KOMMUNIKASJONAR ...... 22 2.6 OPPSUMMERING /TENDENSAR : ...... 22 3 KOMPARATIVE FORTRINN FOR NÆRINGSUTVIKLING ...... 23 3.1 INNLEIING ...... 23 3.2 UTVIKLING I KOMPARATIVE FORTRINN FOR NÆRINGSUTVIKLING I OMSTILLINGSPERIODEN ...... 24 3.2.1 Råstoff /naturressursar ...... 24 3.2.2 Arbeidskraft ...... 24 3.2.3 Næringskompetanse/teknologi ...... 24 3.2.4 Lokal kapitaltilgang ...... 25 3.2.5 Nærleiken til marknad/kundar ...... 26 3.3 OPPSUMMERING ...... 26 4 UTVIKLINGSMOGLEGHEITER KRING EKSISTERANDE NÆRINGSLIV 27 4.1 ANALYSE AV LOKALE NÆRINGSMILJØ MED UTVIKLINGSMOGLEGHEITER , NÆRINGSKULTUR OG NÆRINGSTRADISJONAR ...... 27 4.1.1 Innleiing ...... 27 4.1.2 Industri og bergverk ...... 27 4.1.3 Primærnæringane ...... 28 4.1.4 Handel og tenesteytande næringar ...... 28 4.1.5 Reiselivsnæringa ...... 28 4.2 NÆRINGSSAMARBEID , NÆRINGSKLYNGER OG NETTVERK ...... 29 4.3 TILTAK UNDER ARBEID OG UNDER PLANLEGGING ...... 29 4.3.1 Nye næringar i kommunen ...... 30 4.4 OPPSUMMERING ...... 30 5 KOMMUNEN SI ROLLE SOM OFFENSIV TILRETTELEGGAR...... 32 5.1 UTVIKLINGSBEHOV I DET KOMMUNALE SERVICETILBODET : SKULAR , BARNEHAGAR , FRITIDSTILBOD , KULTURTILBOD , BUSTADTILBOD ...... 32 5.1.1 Herøy vidaregåande skule avdeling Vanylven ...... 32
Side 2 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
5.2 KOMMUNAL NÆRINGSSERVICE , NÆRINGSBYGG OG NÆRINGSAREAL ...... 33 5.2.1 Aktørar – Vanylven Vekst KF (Vanylven utvikling AS) ...... 33 5.2.2 Næringsbygg og areal ...... 33 5.3 UTVIKLING AV SENTERSTRUKTUR OG KOMMUNIKASJONAR ...... 34 5.4 KOMMUNALT OMDØMME , UTVIKLING AV EIN LOKAL GRÜNDERKULTUR ...... 34 5.5 OPPSUMMERING ...... 35 6 STRATEGISKE VAL OG SATSINGSOMRÅDE ...... 36 6.1 INNLEIING ...... 36 6.2 VISJON OG MÅLSETTING ...... 37 6.2.1 Bakgrunn - kommuneplanen sin samfunnsdel ...... 37 6.2.2 Visjon og målsetting i den strategiske utviklingsanalysen ...... 38 6.3 SATSINGSOMRÅDE : ...... 40 6.3.1 Bustads- og trivselskommunen ...... 41 6.3.2 Nærings- og arbeidskommunen ...... 42 6.3.3 Vanylven i regionen ...... 42 6.4 ORGANISERING , VERKTØY OG METODAR ...... 43 6.4.1 Innleiing ...... 43 6.4.2 Organisering ...... 44 6.4.3 Verktøy og metodar ...... 45
Side 3 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
1 Føremål og gjennomføring
1.1 Føremål Føremålet med denne strategiske utviklingsanalysen er å gje omstillingsstyret, politikarar, næringslivet, folk i lokalsamfunnet og potensielle innflyttarar ei brei oversikt over arbeidsplassbehov, næringsmessige konkurransefortrinn og utviklingspotensiale i Vanylven kommune. Analysen er meint som eit grunnlag for å vidareføre omstillings- arbeidet i 2010. Vidare vil analysen ha ein horisont fram mot 2020, som samsvarar med anna planarbeid i kommunen.
Gjennom omstillingsarbeidet er det skapt god kontakt mellom omstillingsorganisasjonen (Vanylven Vekst KF) og næringslivet i kommunen. Ein håpar at arbeidet med oppdateringa av utviklingsanalysen har styrka denne kontakten ytterlegare.
Det er også eit føremål med denne reviderte analysen å vise endringar og utvikling som har funne stad sidan forrige analyse, samt at ein får justert analysen i høve til dei merknadane som har kome fram i løpet av omstillingsperioden.
1.2 Bakgrunn I 2004 stod Vanylven kommune overfor ein stor omstillingsprosess etter at kommunen mista om lag 360 arbeidsplassar i perioden 2000 – 2004, som tilsvarar over 25 prosent av arbeidsplassane i kommunen. Dette skuldast omstrukturering i den tidlegare statlege verksemda Olivin. I tillegg opplevde ein omstruktureringar og nedleggingar innan skipsbyggingsindustrien og meieridrift m.m. Situasjonen var sterkt medverkande til at kommunen søkte og fekk tildelt omstillingsstatus, og det blei også utarbeidd ein strategisk utviklingsanalyse i årsskiftet 2004-05 til hjelp i det omstillingsarbeidet ein stod framfor.
Kommunen sin omstillingsstatus har no vart i 5 år. Målsettingane i den strategiske utviklingsanalysen ved starten av omstillingsarbeidet var å styrkje næringslivet gjennom følgjande prioriteringar:
• Styrke eksisterande arbeidsplassar (gjennom omstilling og nyskaping) • Utvikle etablerarkultur og nettverk (nye kompetansekrevjande arbeidsplassar i utadretta verksemd) • Legge tilhøva til rette for nye næringar og skape et meir allsidig næringsliv • Gjere kommunen meir attraktiv for ungdom og framtidig busetting • Balansert satsing mellom næring og kommunale teneste • Utvikle gode kommunikasjonsløysningar / hurtigare og betre kommunikasjonar mot dei største regionale sentra
Målet for omstillingsprosessen var å auke talet på arbeidsplassar og at Vanylven framleis skulle vere ein god kommune å bu i. Desse måla er delvis gjennomført. Eksisterande arbeidsplassar er i noko grad robuste, samstundes som det har komme både nye arbeidsplassar og noko ny verksemd i Side 4 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune kommunen. På den andre sida har det vore ei negative utvikling i folketalet, særs i aldersgruppa 20 til 40 år, noko rapporten kjem tilbake til under kapittel 2.2.
Kommunen har følgjeleg framleis store utfordringar innan prioriteringsområda i tidlegare analyse, og har derfor søkt om forlenga omstillingsstatus for ytterlegare fem år, fram mot 2014. Målet med denne analysen er også å få ei vurdering av om utfordringane er dei same som dei var i 2004, og kva mål som er oppnådd i perioden.
Møreforsking i Volda har utarbeidd ein publikasjon i 2007 – ”Leiarar i partnarskap for regional utvikling”, i rapporten er næringsarbeidet i Vanylven m.a. er omtalt på følgjande måte (sitat):
”Omstillingsstatusen har medverka til at Vanylven har fått eit særskilt fokus i verkemiddelapparatet. Vanylven Vekst KF har eit eige styre, der fire medlemar kjem frå næringslivet, og to frå det politiske miljøet i kommunen. Rådmannen i Vanylven kommune, ein representant frå Innovasjon Noreg og ein representant frå Møre og Romsdal fylke er observatørar i styret for Vanylven Vekst KF. Styret er underlagt kommunestyret i Vanylven, som og er generalforsamling for Vanylven Vekst KF. Føretaket har tilsett dagleg leiar som har ansvar for område som mellom anna etablerarrettleiing, søknader om tilskot, kompetanseutvikling, marknadsføring for selskapet og Vanylven kommune. I tillegg har føretaket tilsett prosjektmedarbeidarar med delansvar innafor områda ”Reiseliv” og ”Auka busetting”. Sidan omstillingsarbeidet byrja i 2004, har ein vore involverte i ei rekkje utviklingsprosessar. Som rådgjevande nettverksorganisasjon skal Vanylven Vekst KF ha fokus på omstilling, samt etablering av nye einingar. Ein har til no gjennomført ei strategisk utviklingsanalyse som gav plattform for ein ny handlingsplan for prioriteringane framover.
Vanylven har breiband, og ein har fullført arbeidet med å bygge ut høghastigheits infrastruktur (fiber) mellom alle telefonsentralane i heile kommunen. Dette gjev næringslivet nye mulegheiter, og opnar for nye løysingar. (…) I årsmeldinga 2006 for Vanylven Vekst KF vart det uttrykt at i høve til dei vedtekne målsettingane for verksemda, har ein i perioden 2004 - 2006 vore involvert i rådgjeving som har skapt 100 nye arbeidsplassar i nye verksemder. Vidare har ein har vore med i prosessar som har gitt om lag 30 arbeidsplassar i eksisterande verksemder – i tillegg kjem omstillingar som har trygga eksisterande verksemder. Det er også etablert om lag 150 nye arbeidsplassar i verksemder utanom handlingsplanen. (…) Informantar frå Vanylven påpeika mellom anna at Vanylven Vekst KF er kommunen si viktigaste ”verktøykasse”. Dette knytt til at ein har hatt - og har - behov for sterke verkemiddel i høve til omstillingsarbeidet i Vanylven utifrå den situasjonen kommunen har vore i. Kommunen initierte etableringa av Vanylven Vekst KF nettopp utifrå denne situasjonen, og ein har fått mandat av kommunestyret til omstillingsarbeidet gjennom Side 5 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
Vanylven Vekst KF. Vidare vart det påpeika at kommuneorganisasjonen har eit avgrensa ansvar fordi ein har eit KF med eige styre og administrasjon. Samstundes vart det påpeika at kommuneorganisasjonen har ei viktig samordningsrolle både på kort sikt og i høve til det meir langsiktige arbeidet i Vanylven Vekst KF.”
Rapporten omhandlar tilhøve som er knytt til leiinga av omstillingsarbeidet, som i stor grad har vore gjort av Vanylven Vekst KF. Rapporten framhevar at Vanylven Vekst KF er særs sentral i kommunen sitt omstillingsarbeid.
I det vidare omstillingsarbeidet er det viktig å ha fokus på verknaden av tiltaka som er sett i gong, og kva grep som er gjort frå Vanylven Vekst KF sin side som har hatt positiv effekt på kommunen sitt næringsliv i perioden.
Vidare er denne strategiske utviklingsanalysen knytt opp mot kommuneplanen sin samfunnsdel, og byggjer på arbeidet som er gjort der. Næringsutviklinga må sjåast i samanheng med kommunen sin visjon, slik han går fram av planen. Dette er gjort nærare rede for i kapitel 6.2.
1.3 Kartlegging I samband med utarbeiding av denne strategiske utviklingsanalysen har ein brukt ei rekkje skriftlege kjelder, mellom anna;
• Vanylven kommune: ”Kommuneplan til 2020 – samfunnsdel”, 2008 • SINTEF MRB AS: ”Utviklingsanalyse Vanylven kommune”, 2005 • Møreforsk: ”Leiarar i partnerskap for regional utvikling”, 2007 • Vanylven kommune: ”Handlingsplan for omstilling i Vanylven 2008 og 2009” • Føredrag: Rådmannen i Vanylven ”Frå omstilling til utvikling (for Siem)”, 2008 • SSB sine nettsider for uttrekk av statistikk • Vanylven kommune sine nettsider
Side 6 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
1.4 Forankring – samtalar og fellesmøte med samarbeidspartar I samband med utarbeidinga av den strategiske utviklingsanalysen har det blitt gjennomført 12 bedriftsbesøk (kvar på omlag 2 timar).
Følgjande punkt var sentrale tema i samtalane med dei ulike verksemdene: • Tilgang på arbeidskraft • Kompetansebehov • Formar for eksisterande samarbeid og nettverk • Behov for og tilgang til finansiering/kapital • Tiltak som verksemdene meinar bør prioriterast i det vidare omstillingsarbeidet
Følgjande bedrifter vart intervjua og utfordra til å gi innspel:
Bedrift Bransje Bransjegruppe North Cape Minerals AS Mineralutvinning m.m. Industri Møbler og utstyr AS (Møbelringen Møbelforretning Handel Åheim) Voksøy AS Detaljhandel Handel Gudveig Berge Landbruk Primærnæring Økonomiconsult AS Rekneskap Service A.M. Vik AS Rørleggjar/bad/kjøkken m.m Handel service Rovde IndustriparkAS /Siem Offshore Eigedomsutleie/offshore m.m. Verksindustri Crewing AS Rovde Møbelfabrikk AS Skipsinnreiing Handel Fjord Gadus AS Landbasert oppdrett Fiskeri/industri Kragset Havn Johnny Kragset Hytteutleie mv. Reiseliv Nystøl & Fagerhol AS Trelast og byggevarer Handel/Industri Hofseth AS Produksjon av laksefilet mv. Industri
I tillegg vart det invitert til eit ope møte for næringslivet der arbeidet med strategisk utviklingsanalyse vart presentert. På dette møtet fekk verksemdene høve til å kome med konkrete innspel til den reviderte utviklingsanalysen. Desse innspela og kommentarane er innarbeidd i den endelege rapporten.
Side 7 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
1.5 Prosjektorganisering
Prosjektet er organisert slik:
Prosjekteigar Vanylven Vekst KF
Styringsgruppe Prosjektansvarleg Ordførar Jan Helgøy (KrF) Dagleg leiar Bernt Westad Rådmann Einar Vik Arseth Dagleg leiar Bernt Westad To næringslivsrepresentantar Oddvar Strand, styreleiar Vanylven Vekst KF Prosjektleiar Magne Holsvik, Vanylven Næringsforum Jan Flølo, PwC Observatørar: Jan G. Langset,
Prosjektgruppe: Bernt Westad, dagleg leiar, Vanylven Vekst KF Jan Flølo – PwC Øystein Helleseth – PwC Odd Bovim - PwC
Figur 1. Organisering
Prosjektorganiseringa har fungert godt. Styringsgruppa har hatt 3 møtar i samband med utforminga av denne reviderte strategiske utviklingsanalysen.
Side 8 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
2 Omstillingsområdet i eit regionalt perspektiv
2.1 Innleiing Målet med dette kapittelet er å gje ei kortfatta analyse av befolkningsutvikling, nærings- struktur, arbeidsløyse, utdanningsnivå, pendlingsmogelegheiter, senterstruktur og kommunikasjonar.
Denne analysen dannar delar av grunnlaget for dei konklusjonane som blir trekt seinare i rapporten. Kapittelet er delvis bygd på samfunnsdelen i kommuneplanen.
Vanylven er eit samfunn som består av fleire bygder. Dei større bygdene er Rovde, Syvde, Eidså, Åram, Fiskå og Åheim.
Administrasjonsstad er Fiskå.
Følgjande skildring er å finne på kommune sine eigne nettsider:
”Vanylven kommune ligg lengst sørvest på Sunnmøre. Vanylven har ca. 3.500 innbyggarar, areal 366 kvadratkilometer. Kommunen har godt utbygde offentlege tenester og gode tilhøve for friluftsliv. Vi har eit aktivt kulturliv og gode tilbod for varierte idrettsaktivitetar, m.a. ein ny fleirbrukshall. I kommunen er det vidaregåande skule.”
Innan ein reiseradius på 1 time når ein tettstadane Ulsteinvik, Ørsta, Volda, Nordfjordeid og Måløy.
Side 9 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
2.2 Kortfatta analyse av befolkningsstruktur, befolkningsutvikling og kompetanse i omstillingsområdet Vanylven kommune hadde pr 1. januar 2009 3 494 innbyggjarar. Dette er ein nedgang på 90 personar i den siste 10-årsperioden (1999 til 2009). Til dette må det merkast at kommunen i 2001 fekk overført ca. 380 innbyggjarar frå Sande kommune ved grense- justering. Dette inneber at den reelle nedgangen i perioden er på omlag 470 innbyggjarar, noko som er ein nedgang på omlag 13 %. Folketalet har hatt ein jamn nedgang sidan 1992 dersom ein ser vekk frå folketalsauken i 2001 som var eit resultat av grensejustering. Nedgangen i folketalet sidan 1986 går fram av grafen under.
Befolkningsutviklinga 1986 - 2008
4 000 3 900 3 800 3 700 3 600
Personar 3 500 3 400 3 300
6 8 8 8 02 04 06 08 0 0 0 0 19 19 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2 2 2 2 Årstal
Kjelde: SSB
Den negative folketalsutvikling kjem fram av tabellen under. Utanom 2001, då grensejustering medførte at ein fekk tilført 380 innbyggjarar, har kommunen hatt netto utflytting.
År Folketal Fødsels- Innflytting Utflytting Netto Folkevekst 1.januar Overskot flytting 2000 3584 10 87 149 -62 -52 2001 3532 4 100 120 -20 367 2002 3899 -6 54 127 -73 -79 2003 3820 -8 66 125 -59 -66 2004 3754 -4 56 111 -55 -61 2005 3693 -14 64 153 -89 -104 2006 3589 -19 77 111 -34 -53 2007 3536 -9 113 110 3 -6 2008 3530 4 89 128 -39 -36 2009 3494 -9 *) 27 *) 52 *) -25 *) -34 *) *) Per 2. kvartal 2009 Kjelde: SSB
Dersom ein tek omsyn til grensejusteringa utgjer netto utflytting i perioden 12,6 %. I perioden 2002-2006 samt 2008 utgjorde den negativ folketalsutvikling meir enn 1% av
Side 10 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune folketalet i kommunen. Gjennomsnittet i perioden har vore ei årleg negativ folketalsutvikling på 1,26 %.
Tabellen under viser netto utflytting (dvs eks fødselsoverskot).
Kjelde: SSB
Som ein ser av grafen over har ein med unnatak av 2007 hatt negativ nettoflytting. Ser ein på aldersfordelinga til befolkninga i kommunen har Vanylven særleg stor utflytting blant vaksne i alderen 20-39 år, som følgjande figurar illustrerar:
Kjelde: SSB Side 11 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
Vanylven kommune har hatt ein nedgang i folketalet på 33,2 % i aldersgruppa 20 til 29 år, noko som er betrakteleg større enn den generelle folkenedgangen i kommunen på 12,6 %, og større enn tilsvarande tal for fylket under eitt på 8,8 % (SSB, 2007). Samstundes kan ein sjå at kjønnsfordelinga i kommunen vert jamnare, då nedgangen er sterkast blant menn i kommunen
Kjelde: SSB
Også blant unge vaksne i alderen 30-39 år har det vore stor tilbakegong. Dei siste 10 åra har talet innbyggjarar i aldersgruppa 30-39 år gått ned frå 439 personar til 339 personar, ein nedgang på 22,8 %.
Fråflytting innanfor desse aldersgruppene er difor ei viktig årsak til den negative folketalsutvikling. Sidan det er mange i aldersgruppa 20 til 40 år som får barn vil den negative folketalsutviklinga i denne aldersgruppa kunne medføre fødselsunderskot. Ein nedgang i denne aldersgruppa får såleis konsekvensar gjennom lågare tal fødde personar i kommunen. Ein viser i denne samanheng til tabellen tidlegare i dette kapittelet som viser at det har vore negative fødselsoverskot sidan 2002, med unnatak av 2008 som hadde eit positivt fødselsoverskot på 4 personar.
Figuren under viser fordelinga av befolkninga basert på kjønn og alder per januar 2009. Her ser ein at kommunen har ein låg del av befolkninga i alderen 24 til 39 år. Dette kan verke negativt inn på næringsutviklinga i kommunen, då personar i dette alderssegmentet vanlegvis vil vere i ein arbeidsfør alder.
Side 12 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
Kjelde: SSB
Figuren under viser folketalet i kommunen frå 1995 til 2008 og framskriv utviklinga for perioden 2009 til 2025. Basert på den eksisterande datagrunnlaget er det forventa ei negativ utvikling i folketalet i kommunen fram mot 2025.
Kjelde: SSB - Framskriving basert på alternativ MMMM (middels vekst)
Side 13 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
Utdanningsnivå i kommunen
Befolkninga i 2008 har noko lågare utdanning enn landsgjennomsnittet. 2 % av befolkninga i Vanylven har meir enn 3 års universitets- eller høgskuleutdanning, medan 13 % har tre år eller mindre. Tilsvarande tal for heile landet er høvesvis 6 % og 20 %.
Utdanningsnivå i Vanylven kommune, 2008 2 % 13 %
Grunnskolenivå 34 %
Videregåendeskole-nivå
Universitets- og høgskolenivå kort
Universitets- og høgskolenivå lang 51 %
Utdanningsnivå heile landet, 2008 6 %
30 % 20 %
Grunnskolenivå Videregåendeskole-nivå Universitets- og høgskolenivå kort Universitets- og høgskolenivå lang
44 %
Kjelde: SSB
Side 14 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
Figurane under viser utviklinga frå 2002 til 2008 i høve utdanningsnivået blant innbyggjarane i Vanylven kommune.
Universitets- og høgskolenivå lang Universitets- og høgskolenivå kort
Universitets- og høgskolenivå lang Universitets- og høgskolenivå kort
48 370
46 365
44 360 42
40 355
38 350
36 345 34
340 32
30 335 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Kjelde: SSB
Det har vore ei auke i innbyggjarar med både lang og kort universitets- og høgskoleutdanning dei siste ti åra. Auken er særleg markant i perioden 2007-2008.
2.3 Næringsstruktur og næringsutvikling, arbeidsløyse Primærnæringa i Vanylven kommune er framtredande då 14 % av befolkninga sysselsett i jordbruk, skogbruk og fiske, noko som er over landsgjennomsnittet. Industri er eit annan viktig område i næringsstrukturen. Elles har kommunen eit nokså variert næringsliv.
Figuren under illustrerer fordeling av sysselsetting innan ulike næringar per 4. kvartal 2008.
Side 15 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
01-05 Jordbruk, skogbruk og fiske
11 Utvinning av råolje og naturgass 14 %
10,12-37 Industri og bergverksdrift 1 % 32 % 40-41 Kraft- og vannforsyning
45 Bygge- og anleggsvirksomhet 17 % 50-55 Varehandel, hotell- og restaurantvirksomhet 60-64 Transport og kommunikasjon 4 % 1 % 65-67 Finansiell tjenesteyting 1 % 6 % 12 % 70-74 Forretningsmessig tjenesteyting, 12 % eiendomsdrift 75-99 Offentlig forvaltning og annen tjenesteyting Kjelde: SSB
Grafen under viser utviklinga talet på sysselsette innan ulike sektorar i perioden 2000- 2008. Det har vore ein moderat nedgang i talet sysselsette innan jordbruk og industri og ein tilsvarande auke innan helse- og sosialtenestar, medan det innan transport, varehandel og byggje- og anleggsverksemd har vore ein viss oppgong.
Utvikling innan næringssektorar 01-05 Jordbruk, skogbruk og fiske 11 Utvinning av råolje og 600 naturgass 10,12-37 Industri og 500 bergverksdrift 40-41 Kraft- og vannforsyning
400 45 Bygge- og anleggsvirksomhet 300 50-55 Varehandel, hotell- og restaurantvirksomhet 60-64 Transport og 200 kommunikasjon 65-67 Finansiell tjenesteyting 100 70-74 Forretningsmessig 0 tjenesteyting, eiendomsdrift 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 75-99 Offentlig forvaltning og annen tjenesteyting
Kjelde: SSB
Side 16 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
Større verksemder og nyetableringar:
Siem Offshore Crewing AS og Hofseth AS er to store arbeidsplassar i kommunen, som har hatt varierande resultat dei siste åra. Siem Offshore Crewing AS legg no ned si drift i kommunen, noko som vil innebere ein betydeleg reduksjon i arbeidsplassar. North Cape Minerals AS har hovudkontor i Bærum, men har ein vesentleg del av verksemda si i Vanylven, og er difor inkludert i tabellen.
Nøkkeltal for dei største verksemdene i kommunen:
Større verksemder i 2007 2008 kommunen med tilsette Tilsette Driftsinntekter Årsresultat Tilsette Driftsinntekter Årsresultat SIEM OFFSHORE CREWING AS 349 187 257 1 808 354 250 216 -264 NORTH CAPE MINERALS AS* Ca. 130 828 329 41 474 Ca. 130 936 142 27 509 HOFSETH AS 28 173 331 14 904 28 79 595 2 097 NYSTØL & FAGERHOL AS 9 25 748 1 007 9 23 952 715 ROVDE MØBELFABRIKK AS 27 17 545 876 27 26 905 3 248 COMBIMAT AS 13 15 434 - 408 13 16 951 30 BRØDRENE MOENS SERVICE AS 12 14 849 123 12 15 621 -829 RØNNESTAD EFTF AS 6 14 408 67 6 15 602 -160 OSNES MAT AS 5 12 983 222 5 13 104 24 A. M. VIK AS 10 10 465 700 10 11 649 862 MØBLER OG UTSTYR AS 5 10 304 486 5 10 129 399 HL DATA AS 4 9 518 16 4 8 731 -114 CENTRUM FARGEHANDEL AS 3 6 336 701 3 7 090 590 Vik Bilverksted A/S 4 6 102 - 128 4 6 647 -128 SØRDAL KJØTT AS 5 6 050 139 5 6 100 -85 EIKREM MASKIN OG TRANSPORT 3 5 422 485 3 6 060 422 KNARDAL MASKIN AS 7 4 961 - 1 978 7 6 306 -4 190 SJÅSTAD BYGG AS 5 4 906 1 102 5 6 013 709 VANYLVEN MASKIN AS 4 4 554 1 127 2 1 285 94 SENSO AUTO AS 2 4 516 240 2 3 736 -58 VANYLVEN AVLØYSARLAG 14 3 983 19 14 4 517 32 VIK BYGG OG TRELAST AS 3 3 471 187 2 4 447 288 PALLEFABRIKKEN AS 3 3 128 14 1 1 996 -53 SYNSTE MØRE AS 4 2 993 331 5 3 184 357 TANNLEGE ARNE HJERMANN AS 2 2 980 440 2 3 409 483 ØKONOMICONSULT AS 4 2 432 82 5 2 987 224 SOLSIKKA AS 14 2 406 -265 19 4 827 -141 FISKAA MASKIN AS 1 2 385 119 2 4 325 -242 KVALSVIK AMBULANSE AS 7 6 610 243 FJORD GADUS AS 4 0 -94 5 6 282 -1 411 680 1 386 796 63 796 696 1 494 868 30 651 SUM (173**) (197 879**) (5 610**) (184**) (228 465**) (1 309**) *= North Cape Minerals AS har hovudkontor i Bærum, men ca. 110 tilsette i Vanylven kommune **= Utan North Cape Minerals AS, Siem Offshore Crewing AS og Hofseth AS (Kjelde: Proff Forvalt)
Tabellen viser at dei største verksemdene i kommunen i hovudsak tilhøyrer ”tradisjonelle” næringar som handel, tenesteyting og industri. Turist- og Side 17 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune opplevingsnæringar er i liten grad framtredande i kommunen dersom ein målar basert på omsetning og årsresultat.
Som tabellen illustrerar har samla driftsinntekter vore etter måten stabil frå 2007 til 2008, medan årsresultatet har gått ned frå 63,8 mill kroner til 30,7 mill kroner. Dette tilsvarer ein nedgang på 52 %. Justerer ein for North Cape Minerals AS, Siem Offshore Crewing AS og Hofseth AS har driftsinntektene gått opp med 15 % frå 197,9 mill kroner til 228,5 mill kroner, medan årsresultatet har gått ned med 76 % frå 5,6 mill kroner til 1,3 mill kroner.
Talet på tilsette i desse verksemdene har i perioden økt frå 680 til 696, ein auke på 2,4 %.
Som omtalt tidlegare vil Siem Offshore Crewing AS leggje ned verksemda si i kommunen. Dette vil medføre ein nedgang i både driftsinntekter og talet på arbeidsplassar i kommunen.
Når det gjeld nyetableringar er det sidan 1.1.2007 stifta til saman 46 nye selskap. 34 av desse er aksjeselskap. 11 av selskapa har levert rekneskap som visar driftsinntekter i 2008. Det finst lite informasjon om omsetninga til dei nyaste selskapa då mange ikkje har levert sitt fyrste rekneskap enno. Ein god del av selskapa er eigedoms- og investeringsselskap, medan ein del av dei nyare latar også til å drive verksemd. Dette tyder på at det er gründerverksemd i kommunen.
Pendlarstraumar – forholdet mellom busette og sysselsette i kommunen
Ein ser av grafen under at det er klart fleire busett i kommunen enn det er sysselsette. Talet på sysselsette i kommunen har auka i perioden frå 2002 til 2008 på tross av ein nedgang i slutten av perioden. Forholdet mellom sysselsette med arbeid i kommunen og sysselsette busett i kommunen har vore relativt stabilt i perioden.
Sysselsette i kommunen
1550
1500
1450 Sysselsette med arbeid i 1400 kommunen
1350 Sysselsette busett i kommunen
1300
1250
1200 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Kjelde: SSB
Side 18 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
Arbeidsløyse
Ser ein perioden 2002-2008 under eitt har det vore ein nedgang i arbeidsløysa i kommunen. Fordelinga mellom menn og kvinner har vore stabil frå 2005 til 2008, men ein observerar ei negativ utvikling for menn frå slutten av 2008 og fram til august 2009.
Gjennomsnittelig arbeidsledige
120
100
80 Menn 60 Kvinner
Antall Totalt 40
20
0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 (jan- aug) Tid
Kjelde: SSB
Tabellen under viser tala på månadsnivå frå januar 2008 til september 2009. I 2008 låg arbeidsløysa på 2 %, noko som er det same som for landet sett under eitt. Auken sommaren 2009 ser førebels til å vere ein midlertidig variasjon.
Arbeidsledige i Vanylven 2008-2009 - prosent
4 3,5 3 2,5 2 1511 Vanylven 1,5 1 0,5 0 2008M01 2008M02 2008M03 2008M04 2008M05 2008M06 2008M07 2008M08 2008M09 2008M10 2008M11 2008M12 2009M01 2009M02 2009M03 2009M04 2009M05 2009M06 2009M07 2009M08 2009M09
Kjelde: SSB
Side 19 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
2.4 Reservearbeidsmarknad og pendlingsmoglegheiter
Vanylven er ein desentralisert kommune, med innbyggjarane busett i mange ulike bygder av varierande storleik. Kommunen kan karakteriserast som ein arbeidsmarknad.
Når det gjeld reservearbeidsmarknad eksisterer det i dag ein del pendling til og frå andre nabokommunar. Dei største kommunane når det gjeld pendling inn til Vanylven er Selje, Volda og Herøy medan dei største utpendlingskommunane er Ålesund, Sande og Ulstein. Figurane under illustrerar fordelinga mellom kommunane. Talmaterialet inkluderar vekependlarar og studentar.
Største innpendlingskommunar, Vanylven, 2008
30 25 20 15 c Antall arbeidstakarar 10 5 0
a .) d ld n Selje Vo esu Ulstein Ål (M. og R røy e H
Største utpendlingskommunar, Vanylven, 2008
70 60 50 40 Antall arbeidstakarar 30 20 10 0
d a e d n ld lj Ei tein rgen rsta e s Vo Ø S lesu Ul Å Vågsøy Be
nde (M. og R.) a Oslo kommune S
Kjelde: SSB
I 2008 er det 311 fleire utpendlarar frå kommunen enn innpendlarar.
Side 20 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
Innpendling til kommunen har, som grafen under viser, vore rimeleg stabil frå 2002 til 2008. Den kommunen som har hatt ei stor auke er Herøy kommune.
Innpendlingskommunar til Vanylven
60
50
40 1441 Selje 1504 Ålesund 30 1515 Herøy (M. og R.) 1516 Ulstein 20 1519 Volda
10
0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Kjelde: SSB Når det gjeld dei største utpendlingskommunane har det vore ein klar auke i talet på pendlarar til kommunane Ålesund og Ulstein, medan talet på pendlarar til andre kommunar har vore etter måten stabil, og langpendlarar til Oslo har gått noko ned. Når det gjeld Sande skuldast den markante auken frå 2001-2002 endringar i kommunegrensene. Ein kan sjå at i åra etter endringa har talet på pendlarar frå Vanylven til Sande gått noko ned.
Utpendlingskommunar frå Vanylven
100
90 Oslo kommune 80 Bergen 70 Vågsøy Selje 60 Eid 50 Ålesund 40 Sande (M. og R.) 30 Ulstein 20 Volda 10 Ørsta 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Kjelde: SSB
Det er her viktig å presisere at statistikken baserar seg på kvar tilsette er folkeregistrert og kvar bedrifter er lokalisert. I ein omstillingsprosess, der endringar skjer fort, kan enkelte tal vere misvisande, og store endringar frå år til år kan ha samanheng med omstruktureringar innanfor enkeltverksemder. I tillegg vil studentar heimehøyrande i Vanylven som har arbeid på sin studiestad bli registrert som pendlarar.
Side 21 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
2.5 Senterstruktur og kommunikasjonar På kommunen sine heimesider er kommunen delt inn i åtte bygder: Eidså, Åram, Fiskå, Rovde, Åheim, Syvde, Slagnes og Sylte.
Av dei åtte bygdene er det seks som har kommunale tilbod i form av barnehage, barneskule eller liknande. Slagnes og Sylte har ikkje eigen kommunal infrastruktur i form av tenester.
Omlag 3/4 av dei om lag 3.500 innbyggjarane i kommunen bur i dei tre store bygdene Fiskå, Åheim og Syvde. Det bur omlag 900 menneske i kommunesenteret Fiskå, i dalen over til Eidså og langs strendene.
Kommunen si geografiske plassering gjer det vanskeleg å pendle nordover, då ein her er vere avhengig av ferje eller hurtigbåt. Vegen sørover er meir funksjonell, men samstundes er det klart at kyststamveg frå Nordfjord til Sunnmøre ville ha gjort Vanylven til ein meir attraktiv kommune å reise frå eller til.
2.6 Oppsummering/tendensar: - Den viktigaste tendensen er ein tilbakegong i folketalet i kommunen. Hovudutfordringa er å snu trenden i høve til unge vaksne i alderen 20-40 år, der fråfallet synes å vere størst. Denne gruppa er særs viktig for kommunen, då det er denne aldersgruppa som i hovudsak får born og dermed sikrar etterveksten i kommunen, samstundes som dette er ei gruppe i arbeidsfør alder. - Tala viser ein variert næringsstruktur der ein ikkje kan seie at det er enkelte næringar som utmerkar seg sterkt. Det er ein viss nedgang innan primærnæringar og industri, medan handel, kommunikasjon og tenesteyting har hatt ei beskjeden auke i talet på sysselsette. - Samla driftsinntekter for dei største bedriftene har vore stabil frå 2007 til 2008, medan årsresultatet har gått betydeleg ned. - Arbeidsløysa i kommunen er på tilsvarande nivå som for landet sett under eitt. Siem Offshore Crewing AS avviklar verksemda si kommunen, og nedskjeringar i store verksemder kan endre sysselsettingssituasjonen i kommunen dei komande åra. - Utdanningsnivået i kommunen er relativt lavt samanlikna med landsgjennomsnittet. Samanlikna med andre distriktskommunar skil kommunen seg ikkje nemneverdig ut. Det er behov for kompetansearbeidsplassar i kommunen, noko som også kan bidra til at kommunen trekk til seg folk med høgre utdanningsnivå. Det er truleg ein samanheng mellom lavt utdanningsnivå og få unge vaksne i kommunen. - Det er etter tilhøva mange utpendlarar frå kommunen, særleg til kommunane Ålesund, Ulstein og Sande, dvs. dei største kommunane i Søre Sunnmøre- regionen. Talet på pendlarar til Ålesund og Ulstein har hatt ein klar auke dei siste åra, medan talet på pendlarar til andre stadar er etter måten stabil. - Kommunen er prega av at han ikkje har noko klart kommunesenter, men fleire bygdesenter. Kommuneadministrasjonen held til i Fiskå. Side 22 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
3 Komparative fortrinn for næringsutvikling
3.1 Innleiing I dette kapittelet vil vi sjå nærare på kva fortrinn Vanylven kommune har for næringsutvikling i høve til andre kommunar. Når vi skal vurdere slike komparative fortrinn tek vi utgangspunkt i viktige ressursar for næringsutvikling (produksjonsfaktortilgang). Vi deler produksjonsfaktorane inn i:
- Råstoff / naturressursar - Arbeidskraft - Næringskompetanse / teknologi - Lokal kapitaltilgang - Nærleik til marknad
I analysen av produksjonsfaktortilgangen vil vi legge hovudvekt på å vurdere tilgangen i høve til andre kommunar og regionar slik at vi kan vurdere om kommunen har konkurransefortrinn i høve til andre kommunar og regionar.
Vi vurderer vidare produksjonsfaktorane for ulike næringar. Vi har valt å definere næringane slik:
Industri og bergverk: Fleire verksemder i kommunen driv innan denne næringa. North Cape Minerals AS er den største verksemda, men kommunen har også store aktørar innan verftsindustrien, næringsmiddelindustrien og møbelindustrien. Denne næringa har 17 % av dei sysselsette i kommunen og er dermed den største private næringa i kommunen.
Primærnæringane: Denne næringa omfattar fiske, jordbruk og skogbruk og er ein betydeleg næringsaktør i kommunen. Næringsutøvarane har gjerne arbeid i denne næringa i kombinasjon med anna arbeid. I Vanylven kommune er tradisjonelt jordbruk ein viktig næringsveg. Kommunen har også fleire fiskeoppdrettsanlegg. Næringa har omlag 14 % av dei sysselsette i kommunen og er såleis den nest største private næringa i kommunen målt i tal sysselsette.
Handel og tenesteytande næringar: Dette er tradisjonelle små og mellomstore verksemder. Mange av bedriftene er typisk tenesteproduserande bedrifter som leverer servicetenester i lokalmarknaden. Også handelsbedriftene inngår i denne næringa. Talet på tilsette i kvar verksemd varierar frå 1 til 15 personar. Næringa vert oppfatta som viktig fordi den i tillegg til å vere viktig for sysselsettinga også leverer viktige servicetenester til lokalbefolkninga. Næringa er soleis viktig i lokalmiljøet.
Reiseliv: Vi har valt å skilje ut dette som ei eiga næring i analysen. I denne næringa er det ei rekkje mindre aktørar i kommunen. Som for handel og tenesteytande næringa leverer også denne næringa viktige service tenester i lokalmarknaden. Difor er også denne næringa er derfor viktig for lokalmiljøet.
Inndelinga i næringar er gjort ut frå kva næringar som er viktige i kommunen i dag. Desse næringane vil også vere viktige framover. Side 23 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
3.2 Utvikling i komparative fortrinn for næringsutvikling i omstillingsperioden Nedanfor følgjer ein nærare gjennomgang av dei ulike næringane i kommunen:
3.2.1 Råstoff /naturressursar Innanfor industri og bergverk er tilgangen på råstoff og naturressursar vurdert som god. Hovudårsaka til dette er den rike tilgangen på olivin. Området har ein av dei få kjente drivverdige førekomstane av olivin i verda og dette dannar grunnlag for den største industribedrifta i kommunen, North Cape Minerals AS. Kommunen har også andre industribedrifter innan næringsmiddel-, møbel- og verftsindustri. For desse næringane har ikkje kommunen spesielle naturressursar eller råstoff som gjev kommunen fortrinn.
Kommunen har vidare mykje jordbruksareal og ligg dessutan ved kysten. Tradisjonelt har difor jordbruk vore viktig for kommunen. Det er også aktivitet innan fiskeoppdrett i kommunen. Tilgangen i primærnæringane vert derfor vurdert som god til nøytral.
Innan handel og tenesteytande næringar har ikkje kommunen spesielle naturressursar eller råstoff som gjev kommunen fortrinn.
Kommunen har flott natur og ligg nær kjente områder (Stadt). Naturen gjev såleis kommunen fortrinn innan reiseliv.
3.2.2 Arbeidskraft I førre avsnitt viste analysen at kommunen i dag har ei arbeidsløyse som er tilsvarande som landet elles. Dei siste åra har fleire verksemder nedbemanna vesentleg. Arbeidstakarane som har blitt overtallige i desse verksemdene har i hovudsak funne seg nytt arbeid, flytta eller gått av med pensjon.
Dei fleste av verksemdene som vi har hatt samtalar med i samband med denne analysen meinar at rekruttering er vanskeleg. Ein er vidare kjent med at arbeidsstokken i nokre av dei større verksemdene har høg gjennomsnittsalder og difor vil få store behov for rekruttering dei komande åra. Samstundes viser analysen stor fråflytting i aldersgruppa 20 til 40 år. Kommunen får difor redusert folketal i aldersgruppa yngre arbeidstakarar. Ein vurderer difor tilgangen på arbeidskraft som svak for alle næringane.
Å styrke moglegheitene for rekruttering bør difor bli ei prioritert arbeidsoppgåve i det vidare omstillingsarbeidet. Verksemdene som vi har hatt samtalar med peikar på at det å skape fleire kvinnearbeidsplassar er viktig for å kunne tilby arbeid til begge ektefellar. Andre viktige oppgåver vil vere å gjere kommunen meir attraktiv for tilflyttarar. Gode bustadtomter, utleigehusvære og omdømmebygging er viktige tilhøve som bedriftene sjølv peikar på.
3.2.3 Næringskompetanse/teknologi Verksemdene som vi har hatt samtalar med gjev uttrykk for at dei har mange flinke medarbeidarar med høg realkompetanse. Fleire verksemder uttrykker likevel at det er vanskeleg å rekruttere nye medarbeidarar med høgskule- eller universitetsutdanning. Side 24 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
Analysen i førre avsnitt viser at ein lågare del av innbyggarane i kommunen har høgskule- eller universitetsutdanning enn gjennomsnittet for landet sett under eitt. Samstundes viser analysen ein nedgang i innbyggartalet i aldersgruppa 20 til 40 år. I denne aldersgruppa vil ein større del ha utdanning utover vidaregåande skule enn for arbeidstakarar som er eldre. Å tilstrekkje seg personar i denne aldersgruppa er difor sentralt.
Vår oppsummering er at per i dag har kommunen arbeidstakarar med god nærings- kompetanse. I framtida vil dette kunne bli eit problem om ein ikkje klarer å få større tilflytting til kommunen. Utfordringane her er såleis dei same som vi omtalte i avsnittet om arbeidskraft.
3.2.4 Lokal kapitaltilgang Det er fleire kjelder til kapital for næringslivet. Ei naturleg inndeling kan vere:
- Bedriftene går med overskot - Bedriftene får tilført eigenkapital gjennom innskot frå investorar - Bedriftene får tilført framandkapital frå finansinstitusjonar
Oversynet i førre kapittel viser at fleire verksemder går med overskot og har god soliditet. Vi kan likevel ikkje seie at næringslivet i kommunen er meir lønsamt enn i andre kommunar / regionar. Med omsyn til denne kjelda vil vi difor vurdere kapitaltilgangen som nøytral.
Det er lite tradisjon for at investorar skyt inn kapital i bedriftene i kommunen. Ein har likevel sett at ved nyetableringar har det blitt satsa privat kapital for å etablere verksemder. Dette gjeld mellom anna Hofseth International AS. Dette vert truleg også ein viktigare kapitalkjelde i framtida.
Når det gjeld framandkapital vert det teke opp frå fleire verksemder at bankane stiller strengare krav til eigenkapital enn i kommunar som ligg i meir sentrale strok. Dette gjeld også for privatkundar som til dømes vil låne pengar for å bygge hus. Det vert også hevda frå enkelte at det er for lite konkurranse i bankmarknaden i kommunen.
Samstundes er det klart at finansnæringa har vore gjennom ein periode med vanskelege tider og tap på utlån, og dette har ført til ei generell tilstramming av kapitaltilgangen i heile landet. Bankane set derfor generelt strengare krav til lønsemd og tryggleik i dei prosjekta som dei involverer seg i. Det er derfor naturleg at verksemdene kommenterer at det er vanskeleg å få lån utan at ein også skyt inn ein høg del eigenkapital.
Når finansieringsinstitusjonar skal vurdere utlån er det sentralt å gjennomføre ei vurdering av trygginga av lånet. Ei vurdering av panteverdi vert dermed viktig. Om panteverdien vert vurdert som lågare enn i meir sentrale strok vil eigenkapitalkravet frå bankane si side bli heva. Kundane kan også oppleve at det vert høgare lånerente på låna enn der panteverdien vert vurdert høgare.
Vanylven kommune har opplevd tilbakegong i folketalet og det er truleg at finansieringsinstitusjonane dermed vil vurdere panteverdien i kommunen som mindre Side 25 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune sikker enn i meir sentrale strok. Næringslivet si vurdering av at det vert stilt strengare krav i Vanylven kommune enn i meir sentrale strok er difor truleg rett. Vi har difor vurdert kapitaltilgangen som nøytral til svak.
For å betre på dette er det viktig å få større grad av innflytting og optimisme i lokalsamfunnet. Dersom ein lukkast med dette vil eigedomsprisane kunne stige og bankane vil kunne vurdere pantet til høgare verdi. I tillegg vil det kunne vere naturleg at kommunen og omstillingsorganisasjonen inviterer finansnæringa i ein dialog om kommunen sine utfordringar.
3.2.5 Nærleiken til marknad/kundar Handel og tenesteytande næringar har i stor grad vakse fram fordi dei er i nærleiken til kunden. Dei aller fleste kundane til bedriftene i denne næringa kjem frå kommunen. Fleire av bedriftene i denne næringa peikar på at deira utfordring er å oppretthalde aktiviteten på dagens nivå. Bakgrunnen for dette er at folketalet er i tilbakegong og dermed minkar marknaden deira. Basert på dette vurderer vi at desse bedriftene har ei ulempe.
I intervjua har fleire trekt fram at ein ligg ved kysten. Nærleiken til kysten er heilt klart ein styrke for kommunen som blir utnytta i dag og som ein bør søkje å utnytte enno meir i framtida. Dersom Stadt skipstunnel vert ein realitet vil dette forsterke dette ytterlegare.
På den andre sida har kommunen utfordringar når det gjeld transport på land, sett i høve til mange andre regionar og kommunar. Årsaka til dette er at ein er avhengig av ferje for å kome nordover.
For alle andre næringar enn handel og tenesteyting eksporterer ein hovudsakleg produkta ut av kommunen. Vår samla vurdering er at kommunen verken har konkurransefortrinn eller konkurranseulemper med omsyn marknad for desse næringane.
3.3 Oppsummering Tabellen under viser ei matrise der vi har sett saman næringar på den eine sida og ulike faktorar på den andre sida. Dette oppsummerar vår oppleving av faktortilgangen for dei ulike hovudnæringane i kommunen.
Næringar Råstoff / Arbeidskraft Nærings- Lokal Nærleik til natur- kompetanse / kapitaltilgang marknad ressursar teknologi Industri og bergverk God tilgang Svak tilgang Nøytral tilgang Nøytral tilgang Nøytral tilgang / Svak tilgang / svak tilgang Primærnæringane God tilgang/ Svak tilgang Nøytral tilgang Nøytral tilgang Nøytral tilgang nøytral tilgang / Svak tilgang / svak tilgang Handel og teneste- Nøytral tilgang Svak tilgang Nøytral tilgang Nøytral tilgang Svak tilgang ytande næringar / Svak tilgang / svak tilgang Reiseliv God tilgang/ Svak tilgang Nøytral tilgang Nøytral tilgang Nøytral tilgang nøytral tilgang / Svak tilgang / svak tilgang
Side 26 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
4 Utviklingsmoglegheiter kring eksisterande næringsliv 4.1 Analyse av lokale næringsmiljø med utviklingsmoglegheiter, næringskultur og næringstradisjonar.
4.1.1 Innleiing I denne delen vil vi sjå nærare på lokale næringsmiljø med utviklingsmoglegheiter. Vi har gruppert næringane i dette kapittelet på same måte som i førre kapittel:
- Industri og bergverk - Primærnæringane - Handel- og tenesteytande næringar - Turisme
Kapittelet baserer seg i stor grad på tilbakemeldingar vi har fått frå næringslivet i kommunen samt informasjon om utvikling i økonomien for verksemdene i kommunen. Denne informasjonen er henta frå selskapa sine årsrekneskap som er offentleg tilgjengeleg.
4.1.2 Industri og bergverk Dei største industribedriftene i kommunen er North Cape Minerals AS , Hofseth AS og Rovde Møbelfabrikk AS. Desse verksemdene har blitt intervjua i samband med utforminga av denne rapporten. I tillegg har Kleven Maritime AS og Ulstein gruppa aktivitet i kommunen.
North Cape Minerals AS er den største industribedrifta i kommunen med 130 tilsette. Bedrifta har vore oppe i 240 tilsette, men har dei seinare åra gjennomført ei nedbemanning. Verksemda har tre gruver (Åheim, Rørvika og Bryggja). I dag er det berre drift ved gruva i Åheim. Verksemda har sitt norske hovudkontor i Bærum. Det norske selskapet rapporterar vidare til det nordisk morselskap Sibelco Nordic AB.
Den lokale leiinga av selskapet ser moglegheiter for å finne nye bruksområde for selskapet sine produkt og det er moglegheiter knytt til denne utviklinga. Selskapet har også ei stor rekrutteringsutfordring då store delar av arbeidsstokken går mot pensjonsalder. Dette blir difor ei viktig verksemd å støtte opp under i det vidare omstillingsarbeidet.
Også Hofseth AS er ei verksemd med stort potensial. Denne verksemda etablerte seg i kommunen i 2005. Bedrifta vidareforedlar i dag laks og aure og sel dette i ein internasjonal marknad. I dag har verksemda om lag 50 tilsette. Verksemda er i ferd med å auke produksjonskapasiteten og vil i samband med dette ha behov for 25 til 30 nye medarbeidarar. Verksemda har vidare planar om å starte opp med å nytte avskjer frå vidareforedlinga av fisk til produksjon av omega 3-produkt gjennom selskapet Hofseth Biocare AS. Dette vil i så fall ytterlegare auke sysselsettinga i verksemda.
Verftsindustrien og leverandørar til denne er den tredje viktige greina innan industri i Vanylven. Rovde Møbelfabrikk AS, Kleven Maritime AS og Ulstein gruppa er dei
Side 27 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune viktigaste bedriftene i denne bransjen. Rovde Møbelfabrikk AS har mista viktige kundar innan skipsindustrien den siste tida og har måtta permittere delar av arbeidsstokken. Denne verksemda ynskjer å utvikle nye marknader for bedrifta sine produkt.
4.1.3 Primærnæringane Innanfor primærnæringane er jordbruk og havbruk størst i Vanylven. Kommunen er ein jordbrukskommune med store produktive landbruksareal. Dei siste åra har det skjedd store omstruktureringar i jordbruket ved at samdriftsfjøsar har blitt etablert. Samla sysselsetting i landbruket har difor gått ned. Vasskraft og reiseliv kan vere andre nisjar som kan skape aktivitet i kommunen dersom grunneigarane ynskjer å satse på dette.
Kommunen har vidare fleire havbruksanlegg for laks, aure og torsk. Mellom anna er Fjord Gadus AS ei spanande bedrift som driv med landbasert torskeoppdrett. Selskapet tek også sikte på å utvikle teknologi til bruk i havbruksanlegga. Dette vil kunne gje ein etterspurnad etter kompetansearbeidskraft i framtida.
4.1.4 Handel og tenesteytande næringar Vanylven har mange bedrifter innan handel og tenesteytande næringar. Dei fleste av desse verksemdene er forholdsvis små. I intervjua gjev fleire av desse verksemdene uttrykk for at deira målsetting er å sikre dagens situasjon utan planar om vidare ekspansjon. Dette vert forklart med at marknaden deira er lokalmarknaden og når denne ikkje er i vekst er det vanskeleg å få til ekspansjon. Det vil truleg vere vanskeleg å bygge opp handel og tenesteytande næringar som ei næring som skal bidra med mange nye arbeidsplassar i kommunen.
Det er likevel naudsynt å satse på denne næringa framover. Det er fleire årsaker til dette:
- Næringa gjev eit tilbod for lokalbefolkninga som er viktig for bustadmiljøet og det er ei viktig næring for å utvikle sentrumsfunksjonar. Ofte får innbyggarane viktige servicetilbod innan faghandel og servicetenester gjennom desse bedriftene. - Mange tenesteytande verksemder treng medarbeidarar med høgare utdanning. Ei utvikling av denne næringa vil derfor kunne medføre at kommunen kan tilby arbeid til yngre vaksne som gjerne ynskjer å flytte heim. - I tillegg arbeider ein stor del kvinner i desse verksemdene. Gjennom å ha ein sterk tenesteytande sektor kan ein dermed kunne tilby eit breiare utval av arbeidsplassar. Dette er viktig for å få familiar til å flytte til kommunen.
4.1.5 Reiselivsnæringa Mange av leiarane i verksemdene vi har intervjua peikar på reiselivsnæringa som ei næring med potensial i kommunen. Dette er også konklusjonen i ein forstudie 1 som har vore utført innan reiselivsnæringa i kommunen. I denne forstudien vert det peika på at det vert viktig å utvikle tilbodet av reiselivsbedrifter og infrastrukturen i kommunen knytt til dette. Forstudien peikar på at kommunen bør ha fortrinn innanfor konsept som er retta mot kysten. Inn i eit slikt konsept kan ein tenke seg sykling, havfiske, båtturisme og ulike
1 Reiseliv som fokusert satsing i Vanylven, Kaizen Analyse og rådgiving, 2009. Side 28 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune former for havsport. I tillegg vert mellom anna konsept som tek utgangspunkt i geologibaserte opplevingar nemnt i forstudierapporten.
I dag har kommunen mange mindre aktørar innan reiseliv, men ingen store aktørar. I følgje rapporten frå forstudiet er overnattingskapasiteten i kommunen forholdsvis låg. Vanylven Vekst AS ynskjer å starte fleire reiselivsprosjekt for å utvikle næringa. Dette er mellom anna prosjekt for at deltakarane skal få auka kompetanse om vertskapsrolla samt å utvikle reiselivsprodukt som er tilpassa kommunen. Ein viktig kritisk suksessfaktor i dette arbeidet vil vere å motivere reiselivsbedriftene til å arbeid med prosjekta og samarbeide om prosjekta.
4.2 Næringssamarbeid, næringsklynger og nettverk I Vanylven kommune har næringslivet hatt forholdsvis liten tradisjon for næringssamarbeid.
Det finst eksempel på uformelt samarbeid mellom bedrifter i kommunen. I intervjua peikar likevel dei fleste leiarane på at dette er sjeldan. Mange bedrifter samarbeider med andre bedrifter utanfor kommunen som er i same bransje eller gjennom kjeder.
Kommunen har hatt ei næringsforeining (Vanylven Næringsforum) der mange verksemder har vore medlemmer. Kommunen oppretta Vanylven Vekst KF i samband med at kommunen fekk omstillingsstatus. Vanylven Vekst KF har også prøvd å legge til rette for samarbeid mellom verksemdene i kommunen.
Vanylven Vekst KF og næringslivet planlegg å slå saman aktiviteten sin i eit nytt aksjeselskap der næringslivet skal eige 60 % av selskapet, medan kommunen skal eige 40 %. Mange av næringslivsleiarane som vi snakka om i intervjua såg fram til å få etablert denne organisasjonen.
Omstillingsorganisasjonen bør også vurdere å opprette kontakt med CONNECT Vest. CONNECT Vest er ei nonprofit foreining som mellom anna arrangere CONNECT Vest Investorforum, ein møteplass der vekstselskap får høve til å presentere seg for potensielle investorar. Vi har sett fleire døme på at kontaktar gjort i desse investorforuma har ført til nyetableringar i omstillingskommunar.
4.3 Tiltak under arbeid og under planlegging Nedanfor følgjer ei oversikt over nokre viktige tiltak knytt til næringsutvikling som er sett i verk eller planlagt sett i verk:
o Tiltak innanfor infrastruktur / samferdsle o Etablering av risiko-/lånefond o Utvikling av næringseigedom på Lilleeide – gratis tomter til etablerarar. o Stadsutvikling Oppdatert planverk Profilering Kompetanseprogram retta mot næringslivet o Profilering
Side 29 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
Vanylvsakademiet
4.3.1 Nye næringar i kommunen Eit spørsmål er kva nye næringar i tillegg til dei næringar som er nemnt i dette kapitlet som Vanylven kommune bør satse på i framtida. I arbeidet med denne rapporten har det kome fram tre næringar som kan bli spennande for kommunen i framtida:
- Vindkraft kan bli ei spanande ny næring for kommunen. Dersom dette ikkje vil generere mange arbeidsplassar på lang sikt er det i alle høve grunn til å tru at det i ein anleggsperiode vil føre til auka aktivitet i kommunen. Samstundes legg ein til grunn at det ved kysten fins område der det er mogeleg å plassere vindmøllar på ein miljø- og estetikkmessig forsvarleg måte.
- Kommunen har eit betydeleg kompetansemiljø innan reiarverksemd, då slik næringsverksemd tidlegare har eksistert i kommunen. Eit reiarlag i kommunen vil i stor grad kunne nytte eksisterande arbeidskraftreserve i kommunen og vil kunne ha positive ringverknader og trekkje folk med høgare utdanning til kommunen.
- Det har og vore gitt uttrykk for at Vanylven kan ha eit potensiale innan næringsmiddelindustri. Dette har vore ei stor næring i kommunen og satsinga til Hofseth AS viser at denne næringa kan utviklast vidare.
Gjennom eit målretta omstillingsarbeid vil ein kunne kome i kontakt med personar eller selskap innanfor andre næringar som også kan ha potensial. Ofte er det kompetansen til personane og selskapa som avgjer om ein lukkast. Det er difor viktig å understreke at ein bør vurdere satsingar innanfor andre næringar dersom det kjem personar eller selskap til kommunen med dei rette forretningsideane.
Oppsummering Når ein skal sjå på kva utviklingsmoglegheiter Vanylven kommune har er det klart at industri og bergverk også i framtida vil vere viktig for kommunen. På kort sikt er det avgjerande at kommunen har eit sterkt industrimiljø. - Det er naudsynt å leggje tilhøva til rette for at North Cape Minerals AS også i framtida kan vere ein viktig næringsaktør og arbeidsgjevar i kommunen. - Hofseth AS er svært viktig for utviklinga av industrien i kommunen, både gjennom si eksisterande verksemd og gjennom dei nye prosjekta som selskapet arbeider med. - Det er sentralt at kommunen kan hjelpe arbeidsgjevarane i deira rekrutteringsprosess. Det vil være naudsynt med bustadar for tilflyttarar, og infrastruktur i form av skuler, barnehagar m.v. - Jordbruket i kommunen har allereie gjennomgått store strukturelle endringar ved etablering av samdrift og større einingar. Auka spesialisering og produksjon av nisjeprodukt kan vere viktige for denne næringa i framtida. Kombinasjonen jordbruk og reiseliv, samt jordbruk og vasskraftproduksjon, har også eit potensiale. - Oppdrettsnæringa satsar i dag på auka spesialisering og ny miljøretta teknologi, noko som også kan gje kompetansearbeidsplassar i kommunen i framtida. Det er
Side 30 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
viktig å halde fram med denne satsinga og hjelpe bedriftene med å skaffe naudsynt kompetanse. - Handel og tenesteyting er viktig i kommunen då dei gjev ringverknader i form av betre bustadmiljø, samtidig som det kan gje fleire kvinnearbeidsplassar og betre moglegheiter for at begge ektefellar kan få jobb i kommunen. - Dersom det vert lagt til rette for eit reiarlag i kommunen vil det i nokon grad kunne nytte eksisterande arbeidskraftreserve.
Side 31 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
5 Kommunen si rolle som offensiv tilretteleggar
5.1 Utviklingsbehov i det kommunale servicetilbodet: skular, barnehagar, fritidstilbod, kulturtilbod, bustadtilbod Vanylven kommune har gjennom kommuneplanen kartlagde ressursar og areal. Reguleringsplanen for dei ulike områda gjev gode utgreiingar om utbyggingsmoglegheiter.
Vanylven kommune har ein desentralisert skulestruktur med 6 skular i dei ulike bygdene i kommunen. Tre av bygdene har særskilte skuler og barnehagar (Fiskå, Syvde og Åheim), medan dei tre andre har såkalla ”oppvekstsenter” (Eidså, Rovde og Åram). I slike ”oppvekstsenter” er barnehage og skule er lokalisert i felles administrasjon og i hovudsak under same tak. Kommunen har ungdoms- og vidaregåande skule i Syvde og ungdomsskule i Åheim.
Kommunen har også eit rimeleg godt kommunalt tilbod innan kultur- og fritidstilbod gjennom både bibliotek, museum og kino, samt at kommunen støttar opp om andre idretts- og kulturaktivitetar. Frå 2008 er det etablert ei ny kulturavdeling som samordnar samt fungerar som ein møteplass for kulturskule, bibliotektenester og frivillige tiltak. Bulystkoordinatoren er sentral i dette samarbeidet, som i følgje kommuneleiinga har generert eit imponerande tal interessante arrangement.
Det er lite privat tilrettelegging av eigedomsutvikling i kommunen, noko som kan skuldast den desentraliserte kommunestrukturen med få naturlege vekstområde. Kommunen legg til rette for bygging av bustadar i kommunen, ved at det i alle bygder er kommunale bustadfelt der tomter vert seld til kostpris. Kommunen har såleis fokus på utfordringa og arbeider målretta for å legge til rette for ei positiv utvikling.
Kommunen har ein god renovasjonsordning, med kjeldesortering og deponering av grovavfall som også kan brukast av næringslivet i kommunen. Vidare har kommunen full barnehagedekning og ledig kapasitet ved fastlegetilbodet, til tross for at det har vore nokre utskiftingar her.
5.1.1 Herøy vidaregåande skule avdeling Vanylven Kommune har ein vidaregåande skule med tilbod innan studiespesialisering, helse- og sosial og teknikk og industriell produksjon. I tillegg driv skulen opplæring for vaksne ved ressurssenteret på skulen. Skulen har omlag 100 elevplassar.
Det går fram av visjonen til skulen at han ”vil vere ein ressurs i lokalsamfunnet, både for ungdom og vaksne, samfunns- og næringsliv ved å tenkje utvikling og fornying” . Elevar med helse- og sosialutdanning og elevar som er utdanna innan teknikk og industriell produksjon bør motiverast til å bli buande i kommunen, då det vil vere behov for deira arbeidskraft i framtida. Kommunen leggje til rette for utvikling av eit tettare samarbeid mellom skule og næringsliv og utvikle eit samarbeid mellom skulen og kommunen som framtidig arbeidsgjevar. Dette er viktig med omsyn til å få ungdom med fagbrev til å bli
Side 32 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune eller kome attende til kommunen. Samstundes er det viktig at skulesystemet gir ungdom forståing for at entreprenørskap og verdiskaping er viktig. Eit døme på dette er at ein i andre kommunar har satsa på elevbedrifter for å fremje ungt entreprenørskap i kommunen.
5.2 Kommunal næringsservice, næringsbygg og næringsareal
5.2.1 Aktørar – Vanylven Vekst KF (Vanylven Utvikling AS) Kommunen sitt næringsapparat har vore skilt ut i selskapet Vanylven Vekst KF.
Vanylven Vekst KF er Vanylven kommune sitt organ i næringssaker (unnateke landbruk). I følgje kommunen sine heimesider er selskapet ein omstillingsorganisasjon som har som mål å bidra til utvikling av eit robust næringsliv. Vanylven Vekst KF er hoppid.no-kontor og gir gratis rådgjeving til etablerarar og andre verksemder. Dei har satsingar innanfor m.a. entreprenørskap, reiseliv og auka bulyst.
Føretaket sine samarbeidspartnarar er Møre og Romsdal Fylke og Innovasjon Norge.
Parallelt med omstillingsarbeidet arbeidar kommunen med ein omlegging av næringsarbeidet, kor ein vil slå saman Vanylven Vekst KF med foreininga Vanylven Næringsforum (foreininga for bedrifter i kommunen), til Vanylven Utvikling AS.
Selskapet skal vere eigd 40% av Vanylven kommune og 60% av det lokale næringslivet. Dagleg leiar i selskapet vil vere næringssjef i Vanylven kommune, Bernt Westad.
Mykje av ansvaret for organisering og oppfølging av omstillingsarbeidet er lagt på Vanylven Vekst KF, og det vert lagt til grunn at enda meir ansvar vil bli lagt på Vanylven Utvikling AS etter omlegginga. Det er difor viktig at dette selskapet blir gitt rammer som gjer at det kan utføre oppgåva si på ein god måte.
5.2.2 Næringsbygg og areal Kommunen har dei siste åra investert for å leggje til rette for næringsutvikling i Vanylven kommune. Det har blitt investert betydelege beløp i eit areal for ny næringsaktivitet på Lilleeide, utan at dette førebels har resultert i nyetableringar på området.
På Rovde er det eit stort privat næringsbygg som er eigd av Rovde Næringspark AS og leigd ut til Kleven Maritime AS og Siem Offshore Crewing AS. Ettersom Siem Offshore Crewing AS vil leggje ned det meste av verksemda si i kommunen i nær framtid vil det her bli ledig ein god del næringsareal, kontorlokal mv.
Sjølv om dette viser at kommunen har gjort mykje på dette feltet, vert det frå fleire i vår intervjurunde sett spørsmålsteikn ved om utvikling av areal på Lilleeide har vore ein rett bruk av omstillingsressursar.
Når det gjeld arbeid med kommuneplan og kommunedelplanar (arealplanar, temaplanar og detaljplanar) har det i vår intervjurunde vore gitt uttrykk for ei stor grad av tilfredsheit med dette. Kommunen har ei hurtig sakshandsamingstid (6-9 dagar) når det gjeld
Side 33 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune søknadar om løyve til bygging og utviklingsprosjekt. Frå enkelte intervjuobjekt har det blitt gjeve uttrykk for at det ikkje er alle som er like nøgd med tilbakemeldingane på enkeltsøknader.
5.3 Utvikling av senterstruktur og kommunikasjonar Som nemnt tidlegare i analysen er busettinga i kommunen spreidd i seks til åtte bygder. Kommunen har ikkje noko naturleg befolkningssentrum, men dei tre største bygdene er Fiskå (administrasjonssenter), Syvde og Åheim. Eidså, Åram og Rovde er andre bygder i kommunen som har ein konsentrert befolkning.
Vanylven kommune har reiseavstand på 1 time til ”bygdebyane” Ulsteinvik, Ørsta, Volda, Nordfjordeid og Måløy. For Vanylven kommune er det tilrettelagt for å søke samarbeid både mot Sunnmøre og ytre Nordfjord.
Kommunikasjonane i kommunen kan i nokon grad utgjere ein utfordring for næringsutviklinga. Det er nokre bussrutar mellom bygdene i kommunen, men når det gjeld arbeidsreiser og reiser mellom bygdene er det få attraktive alternativ til bil. I samband med dette har det vore nemnt at Søre Sunnmøre gjennom Eiksundsambandet i stor grad er blitt ein arbeidsmarknad, men at Vanylven kommune på grunn av Rovdefjorden ikkje er ein del av dette.
Vanylven kommune har arbeida betydeleg med utviklinga av Stadt skipstunnel, sjølv om denne fysisk vil komme i nabokommunen Selje. Dette prosjektet vil i følgje lokalt næringsliv og kommunen kunne ha mykje å seie for vekst og utvikling i Vanylven. Elles er det eit visst behov for oppgradering av vegar i kommunen.
Når det gjeld breibandsnett og fiberkablar er dette i dag godt utbygd.
Vidare utvikling av samferdsle i form av kystveg og Stadt skipstunnel blir av mange framheva som viktig for bedriftene og kommunen.
5.4 Kommunalt omdømme, utvikling av ein lokal gründerkultur Kommunen har med hjelp av omstillingsmidlar investert i lokal utvikling av næringseigedom gjennom kjøp og tilrettelegging av næringsareal på Lilleeide. Denne satsinga har førebels ikkje gitt konkrete resultat.
Vanylven Vekst KF har god kontakt med det lokale næringslivet. Dette vert stadfesta i den kontakten som har vore med næringslivet i samband med oppdateringa av denne analysen. Dei aller fleste bedriftsleiarar var svært positive i si omtale av Vanylven Vekst KF, og i hovudsak også i omtalen av det kommunale næringsarbeidet. Samstundes har enkelte intervjuobjekt etterspurd konkret næringskompetanse innan deira næringar, og når det gjeld synspunkt på kva næringar som bør prioriterast i kommunen. Det har og blitt reist spørsmål om i kva grad kommunen sine omstillingsmidlar vert brukt på ein måte som gjev optimal nytte.
Den kommunale leiinga får også mykje positiv omtale for sitt arbeid med hurtig sakshandsaming og tilrettelegging for dei som ønskjer å disponere areal til
Side 34 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune næringsføremål. Kommunen har hatt etterslep på reguleringsplan, men vil i løpet av 2010 vere nær à jour. Dette betyr mykje i samferdsels- og næringsutviklingsspørsmål.
Når det gjeld bustader har kommunen flotte bustadområde med god infrastruktur (t.d. i Fiskå og Syvde) som det framover bør satsast vidare på. Utfordringa blir å få innflyttarar til å etterspørje bustadtomtene og dermed slå seg ned i kommunen.
I denne samanheng har kommunen tilsett ein eigen ”bulystkoordinator”, som skal arbeide med å snu trenden med fråflytting frå kommunen. Bulystkoordinatoren sitt oppdrag er m.a. å bidra til at tilflyttare kan få ein plass å bu der det ikkje er noko bustadmarknad. Andre oppgåver for koordinatoren er å stimulere til lokale trivselstiltak og vere ein katalysator for frivillig arbeid i kommunen.
I samband med dette er det utarbeidd eigne spesialdesigna omstillingsprogram som dreiar seg om infrastruktur og bulyst, med spesielt fokus på unge. Satsingane er spissa mot målsetjingar som kan ha ein positiv innverknad for kommunen. Denne typen arbeid blir viktig framover.
Det går fram av kommunen sin samfunnsdel av kommuneplanen at kommunen gjennom Vanylven Vekst KF skal vere ”ein aktiv nettverksbyggar mellom det lokale næringslivet og den maritime klynga elles i regionen”.
5.5 Oppsummering - Kommunen har i stor grad fått positiv tilbakemelding med omsyn til basistenestar som skule, barnehage mv. - Når det gjeld kommunal næringsstruktur er det lagt til rette areal, men det tek tid å finne folk som ynskjer å drive næring der. På dette området har det kome fram kritikk av kommunen sine prioriteringar. Dette kan dels skuldast usemje om prioriteringar, men også dels forklarast med manglande informasjon frå kommunen sin side. - Det er ei utfordring for kommunen å byggje ein ”kommunal identitet”. Det har mellom næringsdrivande og innbyggarane vore lite fokus på kommunen som eining. Det er naudsynt med eit tettare samarbeid om utvikling av større prosjekt, både mellom næringsdrivande og kommunen. - Det har vore vanskeleg å få næringslivet til å delta i prosjektarbeid. I det vidare næringsarbeidet i kommunen er det viktig at næringslivet har ei sentral rolle i å leggje linjene og fremme prioriteringar. Dette for å skape større motivasjon for omstillingsarbeidet.
Side 35 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
6 Strategiske val og satsingsområde
6.1 Innleiing I kapittel 3, 4 og 5 har vi drøfta kommunen sine sterke og svake sider. I dette kapittelet vil vi gå nærare inn på målsettinga for omstillingsarbeidet og kva satsingsområde ein bør ha for å nå målet. Kapitelet vert avslutta med ei oppsummering av korleis det vidare omstillingsarbeidet vil bli organisert og kva metodar som vil bli nytta for sikre god styring av omstillingsarbeidet.
Vanylven kommune har vore omstillingsområde i 5 år. I intervjua med næringslivs- leiarane i kommunen vert det frå fleire peika på at det har vore satsa for breitt. Andre ville ikkje vurdere dette fordi dei ikkje hadde tilstrekkeleg kunnskap om kva Vanylven Vekst KF hadde prioritert i omstillingsarbeidet.
Erfaringane frå andre omstillingsområde viser at det er viktig å lukkast på to område. For det fyrste må næringslivet og kommunen samarbeide tett i omstillingsarbeidet. Ein må bruke tid til å drøfte kva roller og ansvar dei ulike aktørane skal ha i omstillingsarbeidet.
I tillegg må ein opprette fora der ein kan informere om pågåande prosjekt. Slike fora vil også vere ein viktig arena for å skape optimisme. Vidare må både kommunen og næringslivet yte ein betydeleg arbeidsinnsats i prosjektretta arbeid om ein skal klare å nå målsettingane. Vi trur at oppretting av eit felles næringsutviklingsselskap er eit viktig grep for å lukkast på dette området. Vi vil i avsnitt 6.4 kome nærare inn på nokre område som vi trur er viktig for å lukkast med samarbeidet om omstillingsarbeidet.
For det andre er det viktig å arbeide målretta med dei satsingsområda og dei prosjekta som ein vurderer til å ha størst potensial. Dette gjer at ein må prioritere strengt. For å lukkast med dette er det viktig å:
- Vere pro-aktiv: Oppsøke dei ein har tru på kan få til noko i staden for å vente på at næringslivet og andre skal søkje om støtte til gode prosjekt.
- Aktiv bruk av prosjektstyringsmetodikken PLP: Gjennomføre fleire forstudium der ein vurderer ulike moglegheiter. Basert på moglegheitsvurderingane går ein vidare berre med dei beste prosjekta som ein trur skapar resultat.
- Sats på kompetanse framfor fysiske investeringar. Berre gjennom å bygge opp kompetanse i det lokale næringslivet vil effekten av omstillingsarbeidet kunne bli varig.
- Stille krav til dei som skal få tilskot gjennom omstillingsorganisasjonen. Det er viktig at bedrifter og andre som deltek i omstillingsarbeidet er motivert til å yte ein eigeninnsats både i form av tid og pengar.
Side 36 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
I tillegg til dette er det viktig å ha ein klar visjon og klare mål for arbeidet, samstundes som ein arbeider fokusert gjennom konkrete og prioriterte satsingsområde. Dette blir tema i dei to neste avsnitta.
6.2 Visjon og målsetting
6.2.1 Bakgrunn - kommuneplanen sin samfunnsdel Formålet med omstillingsarbeidet er å oppretthalde talet på sysselsette, utvikle nye arbeidsplassar, sikre folketalsvekst og at det blir lagt til rette for kompetanseutvikling.
Kommunen sine hovudutfordringar er framleis knytt til næringsliv og busetting. Vedvarande netto utflytting frå Vanylven medfører ei utarming av lokalsamfunna og verker svekkande på infrastrukturen i kommunen. Denne er svært viktig ettersom kommunen i sin noverande storleik utgjere ein for liten naturleg arbeidsmarknadsregion. Samstundes har kommunen mangel på moderne, marknadstilpassa bustadar og attraktive bustadområde.
Ein anna utfordring er mangel på lokal risikokapital, samsundes som kommunen ikkje har noko særleg tradisjon for samarbeid lokalt innafor næringslivet. Ein kan seie at næringslivet har ein manglande regional fokus, og at det i befolkninga er ein viss mangel på kommuneidentitet og eit behov for ekstern synleggjering av kommunen
På bakgrunn av dette har ein sett opp følgjande visjon og delmål for omstillingsarbeidet:
Vanylven skal vere blant Noregs fremste miljøkommunar i vidaste forstand med fokus på trivsel, vekst og berekraftig utvikling. Vi skal legge til rette for nytenking og innovasjon i næringslivet, eit bumiljø som skaper trivsel og samhald, kompakte og trygge tettstader, infrastruktur for eit aktivt kulturliv og friluftsliv og eit tilfredstillande og effektivt tenestetilbod.
For å nå visjonen har ein i kommuneplanprosessen definert 4 satsingsområde: • Vanylven som bu- og trivselskommune • Vanylven som nærings- og arbeidskommune • Vanylven som tenesteytar • Vanylven i regionen og i verda
Dette går fram av samfunnsdelen av kommuneplanen. Om kvart satsingsområde er det vidare utdjupa:
Bu- og trivselskommune I punktet som gjeld Vanylven som bu- og trivselskommune er det fokusert på bulyst, og at Vanylven skal vere ein kommune der folk som er vakse opp ønskjer å bu, og der nye innbyggarar finn seg til rette og blir verande. Ut frå eit mål om å auke busettinga er det viktig å leggje til rette for bustadar og attraktive bumiljø i kommunen, noko som har vore eit problem dei siste åra.
Side 37 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
Nærings- og arbeidskommune Når det gjeld Vanylven som nærings- og arbeidskommune er det fokusert på eit allsidig næringsliv basert på lokale ressursar. Det er vidare eit mål å utvikle service- og leverandørindustrien i kommunen som er knytt til den maritime klynga på nordvestlandet. Samstundes har Vanylven fokus på nyskapande næringsmiddelproduksjon, noko som gjeld både landbruk og fiskeri.
Det vert og understreka at det er viktig at kommunen har eit grunnleggjande tilbod for vidaregåande opplæring. Dagens tilbod har fokus på tre sentrale områder for kommunen si framtid (industri og prosess, helse og sosial og studiespesialisering). Gode vilkår for styrking og vidareutviklingar viktig.
Kommunen som tenesteytar Under dette satsingsområdet har ein ambisiøse mål for miljøprofil og energi- og kostnadseffektivitet på tenestene. Det er fokusert på forvaltningsoppgåver utan unødig tidsbruk, til rett tid og med god kvalitet. Dette er særs viktig i reguleringsarbeidet, både når det gjeld næring og bustader.
Vanylven i regionen og verda Når det gjeld punktet om Vanylven i regionen og i verda er målsettingane i stor grad dominert av dei samferdselsmessige spørsmåla. Det blir også peika på at kommunen i forhold til sitt omdøme mot omverda må verte flinkare til å marknadsføre seg sjølv, både i forhold til potensielle innflyttarar, turistar og næringsetableringar.
6.2.2 Visjon og målsetting i den strategiske utviklingsanalysen
Figuren på neste side viser visjonen for Vanylven kommune, jf. kommuneplanen sin samfunnsdel. I tillegg har vi lagt inn tre områder der kommunen bør setje seg delmål. Det er dermed desse områda ein meiner det er viktig å prioritere i det vidare omstillingsarbeidet i kommunen.
Side 38 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
VISJON ”Vanylven skal vere blant Norges fremste miljøkommunar i vidaste forstand, med fokus på trivsel, vekst og berekraftig utvikling. Vi skal legge til rette for nytenking og innovasjon i næringslivet, eit bumiljø som skaper trivsel og samhald, kompakte og trygge tettstader, infrastruktur for eit aktivt kulturliv og friluftsliv, og eit tilfredsstillande og effektivt tenestetilbod ”
Delmål 1: Delmål 2: - Stabil befolkning - Auke talet på - På sikt ein arbeidsplassar befolkningsauke - Fokus på - Betre struktur mht. kvinnearbeids- alderssamansetning plassar/ akademiske arbeidsplassar.
- Delmål 3: - Vanylven skal vere eit attraktivt næringsområde i regionen, der ein aukar talet på innpendlarar gjennom betre kommunikasjon og regional samhandling og samarbeid
I neste avsnitt ser vi nærare på korleis ein skal prioritere desse målområda gjennom å prioritere tre satsingsområde.
Side 39 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
6.3 Satsingsområde:
I arbeidet med å nå delmåla må det fokuserast på arbeid og tiltak innanfor følgjande satsingsområder:
Bustad - og trivselskommune
Målsetting:
Målet er å auke folketalet i kommunen slik: 2013 + 100 til om lag 3 600 2020 + 300 til om lag 3 800
Det er eit delmål at kommunen skal få ein netto auke i innbyggartalet i aldersgruppa 25 til 40 år med 10 personar per år.
Ansvar: Delt ansvar mellom kommunen og Vanylven Utvikling AS
Strategiar:
• Omdømmebygging og profilering • Stadutvikling, utvikling av sentrumsfunksjonar og attraktive bustadområde • Aktivt og variert kultur- og organisasjonsliv
Nærings - og arbeidskommunen
Målsetting:
Målet er å auke talet arbeidsplassar i kommunen slik:, 2013 + 100 til om lag 1 550 2020 + 250 til om lag 1 700
Det er eit delmål at 40 % av dei nye arbeidsplassane skal krevje høgare utdanning.
Ansvar: Vanylven Utvikling AS
Strategiar:
• Auka verdiskaping i eksisterande verksemder • Rekruttere arbeidstakarar • Gründerkommune • Utvikle møteplassar og nettverk
Side 40 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
Vanylven og regionen
Målsetting:
Målet er å auke talet innpendlarar slik:
2013 + 50 til om lag 200 2020 + 100 til om lag 250
Tal utpendlarar skal vere stabilt i høve til i dag (om lag 450 utpendlarar)
Ansvar: Vanylven kommune
Strategiar: • Betre kommunikasjonsløysinger • Regionalt samhandling og samarbeid • Førebuing på Stad Skipstunnel
Nedanfor følgjer ei nærare orientering om desse satsingsområda. Det skal også utformast ein årleg handlingsplan som viser nærare planane for det komande året innanfor dei ulike områda.
6.3.1 Bustad- og trivselskommunen
Omdømmebygging og profilering
Innanfor dette området ynskjer ein å arbeide for å få ei meir positiv profilering både internt og eksternt. Det blir også viktig å legge til rette for nye innbyggarar, t.d. gjennom velkomst for nye innbyggarar og tilrettelegging for potensielle innbyggarar (til dømes hjelp til å skaffe bustad).
Stadutvikling og utvikling av sentrumsfunksjonar
Innanfor dette området er det viktig å arbeide for følgjande:
- Sikre eit minimumstilbod i dei ulike delane av kommunen - Sikre eit breiare tilbod i kommunesenteret - Attraktive bustadmiljø og nye marknadstilpassa bustader
Aktivt og variert kultur- og organisasjonsliv Innanfor dette området er det viktig at kommunen støttar opp om kultur og organisasjonslivet. Integrere nye innbyggarar.
Side 41 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
6.3.2 Nærings- og arbeidskommunen
Auka verdiskaping i eksisterande verksemder Målsettinga er at eksisterande verksemder skal få ei positiv utvikling som gjev grunnlag for at det vert skapt nye og konkurransedyktige arbeidsplassar. Det må satsast på å ha eit robust industri- og næringsmiljø i kommunen fram mot 2020. I omstillingsarbeidet ynskjer ein at næringslivet skal få auka kompetanse om omstilling og utvikling. Døme på prosjekt som kan køyrast innanfor dette området er SMB utvikling. Det er også viktig å støtte opp om større eksisterande bedrifter med utviklingspotensial, til dømes Hofseth AS og North Cape Minerales.
Rekruttere arbeidstakarar I analysen har det kome fram at fleire av dei større verksemdene i kommunen har eit rekrutteringsbehov. Det er viktig at ein i omstillingsarbeidet støttar opp om desse verksemdene. Eit eksempel på tiltak kan vere at Vanylven Utvikling AS legg til rette for at verksemdene kan ha felles rekrutteringstiltak. Dette vil mellom anna kunne medføre at ein kan finne arbeid til begge ektefellar i familiar som vurdere å flytte til kommunen.
Gründerkommune Målsettinga er å rekruttere nye verksemder til kommunen. Det blir også viktig å støtte opp om personar som vil skape si eiga verksemd. Dette vil også bidra til at kommunen får eit meir robust næringsliv. I omstillingsarbeidet blir det viktig å opprette kontakt med eventuelle nyetablerar og hjelpe dei i samband med ei eventuell etablering. I dette arbeidet vil ein kunne hjelpe til med lokalar eller næringsareal.
Utvikle møteplassar og nettverk Eksempel på mål er at næringslivet i kommunen skal bli ein meir integrert del av den maritime klynga på Nordvestlandet. Eit anna døme er at det blir sett i verk tiltak for å auke samhandling/verdiskaping innanfor næringsmiddelindustrien i kommunen. Liknande tiltak kan også settast i verk innanfor andre sektorar som t.d. reiseliv. Det vert også viktig at ein i omstillingsarbeidet skapar møteplassar og fora der næringslivet kan utveksle erfaringar. Etableringa av Vanylven Utvikling AS har medført at dette arbeidet allereie er kome i gong.
6.3.3 Vanylven i regionen Betre kommunikasjonsløysingar Det langsiktige målet er å få ein velfungerande infrastruktur og effektive kommunikasjonslinjer til og frå kommunen. Vidare er det viktig med eit godt samferdselstilbod internt i kommunen som også tek omsyn til innbyggjarane sine behov for arbeids- og fritidsreiser, også i ein regional samanheng.
Dei langsiktige måla kan konkretiserast slik: • Arbeide for realisering av kystvegen Ålesund – (Vanylven) – Bergen • Arbeide for realisering av Stad Skipstunnel • Arbeide for hurtigbåtrute Ålesund – (Vanylven) – Bergen • Arbeide for realisering av fastlandssamband Åram - Voksa
Side 42 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
• Arbeide for betring av flysambandet nord-syd langs kysten
Regionalt samhandling og samarbeid Som vi har vore inne på tidlegare var samhandling og nettverksbygging også eit mål i førre strategi. Dette vert også eit viktig arbeidsfelt i denne strategien. Også omstillingsorganisasjonen og kommunen bør søkje eit tettare samarbeid for å realisere ein større bustads- og arbeidsmarknad.
Førebuing på Stad Skipstunnel Vanylven kommune bør snarast sette i gong ei forstudie for å vurdere korleis næringslivet i kommunen kan dra nytte av Stadt skipstunnel. Ein bør i denne samanheng vurdere moglege effektar for reiseliv, sjøbasert infrastruktur (kaianlegg m.v.) og anna næringsutvikling.
6.4 Organisering, verktøy og metodar
6.4.1 Innleiing Skal ein lukkast med omstillingsarbeidet er det viktig at dette vert organisert på rette måte og at ein brukar effektive verktøy og metodar i oppfølginga av omstillingsarbeidet.
Nedanfor har vi forsøkt å samanfatte visjon, mål og satsingsområde i omstillingsarbeidet. Som det går fram av figuren vil organisering, verktøy og metodar vere ein integrert del av omstillingsarbeidet.
Visjon ”Vanylven skal vere blant Norges fremste miljøkommunar i vidaste forstand, med fokus på trivsel, vekst og berekraftig utvikling. Vi skal legge til rette for nytenking og innovasjon i næringslivet, eit bumiljø som skaper trivsel og samhald, kompakte og trygge tettstader, infrastruktur for eit aktivt kulturliv og friluftsliv, og eit tilfre dsstillande og effektivt tenestetilbod ”
Bustads - og Nærings - og Vanylven og regionen Trivselskommune arbeidskommunen Målet er å auke talet innpendlarar slik: Målet er å auke Målet er å auke talet 2013 + 50 til om lag 200 folketalet i kommunen slik: arbeidsplassar i kommunen slik: 2020 + 100 til om lag 250 2013 + 100 til om lag 3 600 2013 + 100 til om lag 1 550 2020 + 300 til om lag 3 800 2020 + 250 til om lag 1 700 Tal utpendlarar skal vere stabilt i Det er eit delmål at kommunen Det er eit delmål at 40 % av dei høve til i dag (om lag 450 skal få ein netto auke i nye arbeidsplassane skal krevje utpendlarar) innbyggartalet i aldersgruppa høgare utdanning. 25 til 40 år med 10 personar per år. Organisering, verkt øy og metodar
Side 43 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
6.4.2 Organisering Erfaringar frå ulike omstillingsprosjekt viser at ei klargjering av roller og ansvar er avgjerande for at ein skal lukkast i omstillingsarbeidet. Som vi var inne på i innleiinga til dette kapittelet er dette viktig for å få eit godt samarbeid mellom kommunen, næringslivet og andre aktørar i omstillingsarbeidet.
Det er viktig å ta innover seg utfordringar som er nemnt i programstatusevalueringa gjennomført i 2009. I programstatusevalueringa vart det gitt følgjande anbefalingar for det vidare arbeidet:
1. Arbeidet med ytterligere forsterkning av risikofondet bør umiddelbart stoppe for å sikre et minimum av omstillingsmidler for arbeidet i 2010 – 2013. 2. Det bør utarbeides en profil over ønsket styre- og administrasjonskompetanse før rekruttering av nytt styre og administrasjon finner sted. 3. Det nye styret og administrasjon sammen med andre sentrale aktører bør gjennomføre et lederseminar basert på det begrepsapparat som nyttes i omstillingsområdene. 4. Ny strategiplan bør først bearbeides av det nye styret og deretter oversendes kommunestyret. 5. Det må snarest utarbeides en oversikt over alle omstillingsprosjekter og viktige omstillingsaktiviteter som en del av prioriterings- og strategiprosessen. 6. Utvikle og iverksette tilfredsstillende rapporteringssystem.
Sjølve føremålet med omstillingsmidlane er at ein kommune basert på ein definert situasjon vert gitt ein tidsavgrensa periode til å gjennomføre ekstraordinære tiltak for å utvikle nye lønsame arbeidsplassar. Omstillingsarbeidet skal komme i tillegg til kommunen si ordinære næringsutvikling.
Vanylven kommune er ansvarleg for omstillingsarbeidet i kommunen og er såleis eigar av denne strategiske utviklingsanalysen med vedlagte handlingsplanar. Kommunen har delegert deler av ansvaret for omstillingsarbeidet til Vanylven Vekst KF, som frå 2010 blir slått saman med Vanylven Næringsråd og arbeidet skal vidareførast under Vanylven Utvikling AS.
Vanylven Utvikling AS er eit nyskipa selskap med føremål å vere kommunen sitt ordinære nærings- og tiltaksapparat.
Selskapet har som oppgåve å vere næringslivet og kommunen sitt felles organ for langsiktig utvikling av næring. Det skal være eigd med 60 % av næringslivet i Vanylven, og 40 % av Vanylven kommune. Selskapet skal ivareta oppgåvene som til no har vore ivareteke av Vanylven Vekst KF. I tillegg har Vanylven Utvikling AS i oppgåve å hjelpe det eksisterande næringslivet i kommunen. Selskapet har som målsetting å bygge nettverk mellom bedriftene. Vanylven Utvikling AS si rolle som langsiktig samarbeidspartnar /nettverksbyggar kan verte verdifull for kommunen når næringslivet sjølv har kontrollen over kva som gjerast i selskapet og dermed føler ei større eigarskap og motivasjon for prosjektarbeidet.
Side 44 av 45 Strategisk utviklingsanalyse Vanylven kommune
6.4.3 Verktøy og metodar
Prosjektstyringsverktøy: Omstillingsarbeidet vert organisert gjennom prosjektarbeid, og det er avgjerande for å lukkast at ein har god styring og kontroll med arbeidet. For å sikre ei god prosjektorganisering og styring skal omstillingsarbeidet bruke Innovasjon Norge sitt prosjektstyringsverktøy PLP. Verktøyet skal brukast både av omstillingsorganisasjonen i deira samla arbeid, og i samband med gjennomføring av alle delprosjekt.
Innovasjon Norge og Vanylven kommune har arrangert kurs i prosjektleiarprosessen PLP for nøkkelpersonar i næringslivet og offentleg forvaltning. Vidare vil ein hjelpe bedriftene med å utarbeide prosjektplanar og tilby hjelp i samband med gjennomføringa av prosjekt.
PLP metodikken er ein gjennomprøvd metode for prosjektarbeid og har vist seg nyttig og effektiv i forbindelse med gjennomføringa av ulike omstillingsarbeid. PLP klargjer og synliggjer mål, ansvar, roller og mynde på ein god måte. Dette saman med å fokusere på kritiske suksessfaktorar, aukar sjansane til å nå måla for omstillingsarbeidet.
Kompetanse og kapital som verktøy: Gjennom omstillingsarbeidet har Vanylven kommune støtta mange bedrifter økonomisk. Dette vil ein også gjere dei komande åra. For å utløyse potensialet i desse bedriftene vil det vere viktig å stille krav til desse verksemdene, samstundes som ein bidreg til at bedriftene får tilgang til naudsynt kompetanse innan forretningsutvikling, marknadsarbeid, budsjettering og finansieringsplanlegging m.v.
På denne måten vil ein klarare sjå kva verksemder som har størst sjanse til å lukkast. For dei verksemdene som har potensial vil det bli enklare å skaffe kapital når forretningsideen til verksemdene er grundig gjennomarbeidd. Dette vil også kunne føre til at verksemdene kan skaffe seg finansiering gjennom finansieringsinstitusjonar eller investorar.
Klare målbare målsettingar: Målsettinga for omstillingsarbeidet (jf 6.2) er konkret og målbar. Det vil vere viktig at ein i omstillingsperioden følgjer opp om ein er på målsett kurs. Dette bør innarbeidast rutinar for faste rapporteringar både i høve til talet arbeidsplassar og sentrale demografiske faktorar (særleg folketalsutvikling, del av innbyggjarane i alderen 20 – 40 år og utviklinga når det gjeld innbyggjarar med høgare utdanning).
Årleg evaluerings- og statusmøte Kvart år skal det haldast eit evaluerings- og statusmøte der medlemmer i prosjekt- og styringsgruppa møtes for å gjennomgå status for dei ulike delmåla. Her skal fersk statistikk frå SSB leggjast fram. Målsettinga for auken i talet på arbeidsplassar må vurderast opp mot statistikken for arbeidsplassar etter arbeidsstad.
Vanylven Utvikling AS er ansvarleg for å kalle inn til møte.
Side 45 av 45