Kêr Naoned Sonadegoù a Vez Ivez Gant Strolladoù Milvrudet

Ar sonerezh e Naoned La Folle Journée zo E Naoned e vez kalz a sonerezh : ur bern strolladoù ha ur rumm abadennoù meur a abadenn a vez. brudet e Naoned. Ur strollad brudet-tre eo an Tri Yann. Krouet e oa bet ar Krouet e oa bet e strollad-se e 1971. Emaint o lidañ o 40 vloaz er bloaz- 1995 en-dro d’ar mañ. Enrollet o deus ouzhpenn 20 pladenn. Ar c’hoshañ sonerezh klasel. strollad er Frañs eo an Tri Yann. Implijout a reont a bep Marc’had-mat eo seurt benvegoù : re ar Grennamzer, re geltiek ha re dredan. priz ar plasoù. Setu © Le Télégramme perak e ra berzh Ur c’hemmesk etre sonerezh hengounel ha rock eo o ◗ An Tri Yann, ur strollad sonerezh sonerezh. Temoù o c’hanaouennoù zo disheñvel-tre ivez. brudet-tre. bep bloaz. Ar pal eo lakaat an dud da Ur strollad brudet all eo Hocus Pocus. Seniñ a ra rap hag zizoleiñ sonerezhioù klasel a bep seurt. An tem a hip-hop. Krouet e oa bet e 1995. Levezonet int dreist-holl cheñch bep bloaz. Ar bloaz-mañ eo bet dibabet gant an arvesterien. Kanañ a reont hag implijet e vez ganto sonerezh klasel Bro-Alamagn : Brahms, Strauss. benvegoù a bep seurt : gitar boud, gitar tredan, piano, taboulin ha mekanikoù DJ. E miz C’hwevrer e vez dalc’het e salioù la Cité des congrès hag e lec’hioù all e kêr ivez. War-dro 135 000 arvester zo bet ar bloaz-mañ. Ar bloaz kentañ ne bade nemet un devezh. Bremañ e pad 5 devezh hag e meur Kelaouenn ar skolioù Emañ ar gomz gant ar skolidi Miz Gwengolo 2011 • Niv. 20 a lec’h eus Broioù al Liger e vez kinniget abadennoù. Gouelioù la Folle Journée a vez aozet bremañ ivez e broioù all : e bro Japan, e Bilbao, e Rio hag e Varsovia. Ur sal « zenith » zo ivez e Naoned. Digoret e oa bet e 2006. 8 500 arvester a c’hell bezañ degemeret. Kalz Kêr Naoned sonadegoù a vez ivez gant strolladoù milvrudet. E Sant-Ervlan, e-kichen Naoned, e vez aozet e miz Gwengolo ur gouel anvet Jour de fête en ul liorzh kaer. Ouzhpenn 50 000 den a ya di bep bloaz e-pad an dibenn-sizhun. © Stephan Menoret | Ville de Nantes © Stephan Menoret | ◗ Un abadenn muzik evit la Folle Journée. Evit selaou gwelloc’h sonerezh e Naoned eo ret deoc’h dont da gouel ar Sonerezh e miz Mezheven ! An tramgarr Un tramgarr zo evel un tren met ruilhal a ra e-barzh ar c’hêrioù. Kas a ra an dud eus un eil lec’h d’egile. Divizet e oa bet sevel hini Naoned gant kuzul an ti-kêr e 1978. Echuet e oa bet e 1985. 2 500 den a gemer an tramgarr bep eurvezh, 266 300 den a gemer an tramgarr bemdez hag 65 800 milion a gemer an tramgarr bep bloaz. Al linennoù zo heñvel ouzh re an hent-houarn. Graet eo bet an tramgarr evit ma c’hellfe ar muiañ posupl a dud kemer anezhañ. E-mod-se e teu nebeutoc’h a girri e kreiz-kêr. War-dro 40 km hent-houarn evit an tramgarr zo bremañ e Naoned. 60 % eus an dud a gemer an trañsportoù boutin e Naoned a ra gant an tramgarr. © Régis Routier | Ville de Nantes © Régis Routier |

Naoned zo ur gêr e kornôg ar Frañs hag e Su Breizh. Tost da 300 000 a dud zo o chom enni. Gant an holl gêrioù a zo tro-dro dezhi ez eus war dro 800 000 den o chom e korn-bro Naoned. E 2007 ◗ Beloioù da feurmiñ parket e-kichen ar stêr Erdr. e oa Naoned ar c’hwec’hvet brasañ kêr e Frañs hag an hini gentañ e Breizh. Al Liger a dremen e Ti-kêr Naoned a labour evit ma vefe nebeutoc’h-nebeutañ a girri e kreiz-kêr. Broudet e vez an dud da implijout beloioù. Abaoe 2008 e c’heller feurmiñ marc’hoù-houarn e kreiz-kêr. Marc’had-mat eo. Eus ul lec’h d’egile e c’heller mont gant kêr Naoned ha gant he div vrec’h e kelc’h enezenn Naoned. E penn departamant al Liger-Atlantel ar marc’h-houarn ha n’eo ket dav degas ar marc’h-houarn en-dro d’al lec’h m’eo bet feurmet. Meur a lec’h feurmiñ zo emañ Naoned. hag a zegemer ar beloioù pa vez echu ober ganto. Ha hentoù a-feson zo evit ar beloioù. Ur gêr brav-tre eo gant he monumantoù kozh-tre evel : kastell duged Breizh, an Tour LU, mirdi Taboulin an Arzoù kaer, mirdi ar Moullerezh, mirdi Istor an natur, ar passage Pommeraye a zo ur straed Embannet gant TES (Ti-embann ar skolioù) : 30, ru Brizeug – 22015 Sant-Brieg Cedex ISBN 978-2-35573-072-6 Kod CRDP 220 TE 240 diabarzh etre ar stalioù, hag ar mirdi Dobrée. Er mirdi-se ez eo miret kalon Anna Vreizh. E mare ISBN 978-2-35573-072-6 ISSN 1632-9945 Pgz : + 33 (0)2 96 68 14 50 – Plr : + 33 (0)2 96 68 14 52 www2.ac-rennes.fr/tes – E-mail : [email protected] galian-ha-roman an Arvorig, a-raok ar bloavezhioù 400, e oa Naoned kêr-benn ur boblad anvet Moullet gant Guivarc’h, 22190 Plerin. Rener an embann : Jean Le Clerc de La Herverie. Disklêriet hervez al lezenn war ar c’hazetenniñ. Namneded. E 851, Erispoe, mab Nominoe, en doa gounezet ur brezel a-enep Charlez ar Moal Aozourion : Skol Diwan Naoned. Priz : 1 CRDP de Bretagne €. Kenurzhierez : Maryvonne Berthou. roue Bro-C’hall hag anavezet oa bet evel roue gantañ. Ren a rae Erispoe war ur vro brasoc’h eget Skeudennoù : Ti-kêr Naoned. Kastell an Duged. Tresadennoù : Malo ar Menn. Breizh pemp departamant a hiriv. Deuet e oa Naoned da vezañ kêr-benn dugelezh Breizh. Ne vo Tresadenn an titl : Gentas er Vuhé. ket gwir ken pa vo staget Breizh ouzh ar Frañs e penn-kentañ ar XVIvet kantved. Taboulin niverenn 20 4 Miz Gwengolo 2011 Biscuits. eo bet ivez gant ur stal vras etrebroadel Naoned, ekumunVertou (Gwerzhav).Prenet all eo.Stalieteobremañ arstalBN ediavaez gant arstalBiscuiterieNantaisemetunistor ar Ur seurt gwispid all a vez fardet e Naoned ivez LU endeizahiriv. Foods. War bet ganturstalamerikan,bras-meurbet, an uzinLUgantarfamilhoùkozh,prenet eo hent bras Naoned-Cholet. N’eo ket renet ken staliet wararmaez,esuNaoned,e-kichenan kêr Naoned.Dilojeteobeterbloaz1986ha Ar stal-fardañ gwestelln’eoketchomete-kreiz uzin LUzodeuetdavezañarouez armerkLU. labouradeg fardañ baraevitarsoudarded. An E-pad arbrezel 1914-1918eoabetret d’al dir hateknologiezhioùnevezd’arpoent-se. tan. Adsaveteoabeta-nevezenurimplijout E 1888eoabetdistrujetallabouradeggantan bet krouet. argwispidmil-brudet:petitbeurre ha 130denaoaolabouratenni.E1886e hag Utile.2000metrad-karrez oahegorread LU abalamourdaanvioùandivfamilhLefèvre e-lec’h m’emañ bremañ c’hoazh. Anvet eo bet e-kichen alLiger, kaeBaco,e-talarc’hastell, E 1885eoabetkrouet ullabouradegnevez nevesoc’h ayaeen-dro gantanaezhenn. ar staldagreskiñ. Stalietendoaivezmekanikoù © Château des Ducs de Bretagne. Musée d’Histoire de Nantes. an uzinLU choco BNanvete-mod-sedre maoagraet ◗ Bruderezh evit Bruderezh argwispidaveze gwelet epeplec’h. -dro 500 den zo olabourat er stal da Naonedevitlakaat distroet omabLoeiz c’halite. E1882eoa brudet abalamourd’o ar gwestelldavezañ itron Utile.Deueteo aotrou Lefèvre hagan gwestell gantan krouet urstal-fardañ E 1846eoabet Istor anuzinLU Taboulin niverenn 20

Musée d’Histoire de Nantes. Craft : traoù allc’hoazh hini brasañ er Frañs, ha levrioù, unhammam, an evit sonadegoù,urstal- plas war-sav), ur sal all plas azezetha1 ha diskouezadegoù (550 abadennoù abepseurt preti, ursalvrasevit ur ez eusundavarn, E-barzh arsavadur bet roet. vo digoret armirdi-se !Ouzhpenn1200 tra zo Ret e vo gortoz betek ar bloaz 2100 a-benn ma miret e-pad100vloaz,e-barzhullec’hprennet. fiziout ermirdi undraaoadezhañhagvo dusiècle . Pephiniac’helle ispisial :leGrenier Er bloaz2000eoabetkrouet unabadenn sonerezh, dañs,arzoù-kaer. enklaskoù evitarsevenadurioùabepseurt: Lieu Uniqueeodeuetdavezañ,urgreizenn n’o deus ket ken ar memes talvoudegezh, al nevez. ChometeoananvLUmetargerioù 1995. Erbloaz2000eobetdigoret urstal Labourioù aoabetgraetadalekarbloavezhioù Ne vezketgraetgwispidkenenuzinLUNaoned. An uzinLUa-vremañ ret deoc’hpaeañ2,50 € M’ho peus c’hoant da weladenniñ an tour eo tro-dro :arc’hastellavezgweletmatac’hano. ar « zo. E-barzhantourLUezeusurmekanikanvet uhelder eo.130pazenn un heol.38metrada zo betkizellete-barzh ha glas.Unaelbras hiriv. Liveteoeruz,melen ha nechomnemetunan lodenn vraseusanuzin Distrujet eoabetul uzin gantarpennsaver. bet savetdaoudouren Er penn-kentañeoa An tourLU 2 gyrorama Miz Gwengolo 2011Miz Gwengolo » aservijdaweloutarpezhzo ! 500 .

© Château des Ducs de Bretagne. Musée d’Histoire de Nantes. Kastell anDugedeNaoned e Breizh. Ur savadur nevez, « Duged davezañhiniroueed arFrañspadeuent I e-pad ren François bet stagetBreizh ouzhrouantelezh Bro-C’hall implij arsavadurioùgantLouisXIV bezañ digoret en-dro e2007. an ti-kêr. Serret e oabete-pad3bloaz a-raok Abaoe 1990eobetrenevezet arc’hastellgant bunker e-barzh. ar c’hastellgantanAlamaned. Savetodoaur Stad da gêrNaoned. E 1943eoa bet aloubet E 1915eoabetgwerzhetarc’hastellgant ar E 1840eoadeuetdavezañursavaduristorel. c’hastell. unarsanailh,toull-bac’her bet urc’hazarn, An touranvet« brasaet ar c’hastell gant Yann gant roue Bro-C’hall FrançoisI Merc’h AnnaVreizh, Claude,aoadimezet gentañ haLouisXIIgoude. oa betgantroueed Bro-C’hall :CharlesVIIIda Anna Vreizh etre 1491ha1514rakdimezete hag allojeizbras.RouanezBro-C’hall eoabet Sevel areas « Frañsez Kenderc’hel areas AnnaVreizh, merc’h duged Breizh eoaivez. ouzh galloudroue Bro-C’hall. Lojeiz kentañ da vezañurc’hastell-kreñv ac’hellestourm e Breizh, dasevelarc’hastellen-dro. Deueteo E 1466endoac’hoantFrañsezII,dugdiwezhañ nemetañ achomhiriv. duged Breizh. E-kreiz arXIV da ziskouez d’an eskob e oa ar galloud gant vare arRomaned.Arc’hastellaoaundoare voger-difenn betgraetgantanNamnededda gant GuydeThouars.Saveteoabetpennur Kastell anDugedaoabetkroget dasevele1207 E-pad anXVIII E 1670 e oa bet kroget an tan erc’hastell. Relijion aoaoc’hoberoreuz eFrañs. an emglev-seechomasa-savbrezelioù ar Brotestanted davevañhervezorelijion. Gant gant HenriIV E 1598eoabet sinet ennañan« bihan Gouarnamant a-benn degemerfamilharroue. Anveteo « anv, a oa bet savet hervez arz an Azginivelezh II, allabourioùkroget ganthezad. . Anemglev-searoe argwird’ar tour anHouarn-marc’h vet Tour-meur kozh kantvedeoabetcheñchet Taboulin niverenn 20 » hiriv. añ . Deueteokastellan vet le Logis du roy kantvedeoabet Édit deNantes añ IV . E1532eoa » eoantour , dug Breizh. . Stalieteoa », alloggia » e 3 ar » ◗ en-dro d’arc’hastell. ◗ kozh arGrennamzer. meur kozh eussavadur Gwezhall eoaalLiger Nechomnemetan Tour- 1 Ar c’hastellhiriv: — selaousonadegoù hakalzadraoùall... — c’hoarierporzhbras; — debriñskornennoù; douar; wararsavenn- — evañurbanneenundavarn — piknikañwarargeot; dro dezho; — pourmenwararmogerioùkreñv hagoberan c’hastell; — gweladenniñdiskouezadegoùemirdi ar emañ. Galloutareer : Ul lec’hplijuseoarc’hastellhiriv. E kreiz Naoned Miz Gwengolo 2011Miz Gwengolo 4 2 ◗ pe evit enemziskouez. Eno eveze annoblañsoù evit diskuizhañ loggia. Pezhioù digorwar andiavaez int. ◗ François arc’hentañ betekLouisXIV. darempredet gantroueedFrañs, adalek E tour ar Gurunenn aourezeusdiv EtourarGurunenn 3 Savadur bihanzo bet arGouarnamant 3 2 5 4 5 2 ◗ Bro-Italia. o tonteus Azginivelezh arzan hervez zo betsavet Arpuñs 1 Biscuits. eo bet ivez gant ur stal vras etrebroadel Naoned, ekumunVertou (Gwerzhav).Prenet all eo.Stalieteobremañ arstalBN ediavaez gant arstalBiscuiterieNantaisemetunistor ar Ur seurt gwispid all a vez fardet e Naoned ivez LU endeizahiriv. Foods. War bet ganturstalamerikan,bras-meurbet, an uzinLUgantarfamilhoùkozh,prenet eo hent bras Naoned-Cholet. N’eo ket renet ken staliet wararmaez,esuNaoned,e-kichenan kêr Naoned.Dilojeteobeterbloaz1986ha Ar stal-fardañ gwestelln’eoketchomete-kreiz uzin LUzodeuetdavezañarouez armerkLU. labouradeg fardañ baraevitarsoudarded. An E-pad arbrezel 1914-1918eoabetret d’al dir hateknologiezhioùnevezd’arpoent-se. tan. Adsaveteoabeta-nevezenurimplijout E 1888eoabetdistrujetallabouradeggantan bet krouet. argwispidmil-brudet:petitbeurre ha 130denaoaolabouratenni.E1886e hag Utile.2000metrad-karrez oahegorread LU abalamourdaanvioùandivfamilhLefèvre e-lec’h m’emañ bremañ c’hoazh. Anvet eo bet e-kichen alLiger, kaeBaco,e-talarc’hastell, E 1885eoabetkrouet ullabouradegnevez nevesoc’h ayaeen-dro gantanaezhenn. ar staldagreskiñ. Stalietendoaivezmekanikoù © Château des Ducs de Bretagne. Musée d’Histoire de Nantes. an uzinLU choco BNanvete-mod-sedre maoagraet ◗ Bruderezh evit Bruderezh argwispidaveze gwelet epeplec’h. -dro 500 den zo olabourat er stal da Naonedevitlakaat distroet omabLoeiz c’halite. E1882eoa brudet abalamourd’o ar gwestelldavezañ itron Utile.Deueteo aotrou Lefèvre hagan gwestell gantan krouet urstal-fardañ E 1846eoabet Istor anuzinLU Taboulin niverenn 20

© Château des Ducs de Bretagne. Musée d’Histoire de Nantes. Kastell anDugedeNaoned e Breizh. Ur savadur nevez, « Duged davezañhiniroueed arFrañspadeuent I e-pad ren François bet stagetBreizh ouzhrouantelezh Bro-C’hall bezañ digoret en-dro e2007. an ti-kêr. Serret e oabete-pad3bloaz a-raok Abaoe 1990eobetrenevezet arc’hastellgant bunker e-barzh. ar c’hastellgantanAlamaned. Savetodoaur Stad da gêrNaoned. E 1943eoa bet aloubet E 1915eoabetgwerzhetarc’hastellgant ar E 1840eoadeuetdavezañursavaduristorel. c’hastell. unarsanailh,toull-bac’her bet urc’hazarn, implij arsavadurioùgantLouisXIV gant roue Bro-C’hall FrançoisI Merc’h AnnaVreizh, Claude,aoadimezet gentañ haLouisXIIgoude. oa betgantroueed Bro-C’hall :CharlesVIIIda Anna Vreizh etre 1491ha1514rakdimezete hag allojeizbras.RouanezBro-C’hall eoabet Sevel areas « Frañsez Kenderc’hel areas AnnaVreizh, merc’h duged Breizh eoaivez. ouzh galloudroue Bro-C’hall. Lojeiz kentañ da vezañurc’hastell-kreñv ac’hellestourm e Breizh, dasevelarc’hastellen-dro. Deueteo E 1466endoac’hoantFrañsezII,dugdiwezhañ nemetañ achomhiriv. An touranvet« brasaet ar c’hastell gant Yann duged Breizh. E-kreiz arXIV da ziskouez d’an eskob e oa ar galloud gant vare arRomaned.Arc’hastellaoaundoare voger-difenn betgraetgantanNamnededda gant GuydeThouars.Saveteoabetpennur Kastell anDugedaoabetkroget dasevele1207 E-pad anXVIII E 1670 e oa bet kroget an tan erc’hastell. Relijion aoaoc’hoberoreuz eFrañs. an emglev-seechomasa-savbrezelioù ar Brotestanted davevañhervezorelijion. Gant gant HenriIV E 1598eoabet sinet ennañan« bihan Gouarnamant a-benn degemerfamilharroue. Anveteo « anv, a oa bet savet hervez arz an Azginivelezh II, allabourioùkroget ganthezad. . Anemglev-searoe argwird’ar tour anHouarn-marc’h vet Tour-meur kozh kantvedeoabetcheñchet Taboulin niverenn 20 » hiriv. añ . Deueteokastellan vet le Logis du roy kantvedeoabet Édit deNantes añ IV . E1532eoa » eoantour , dug Breizh. . Stalieteoa », alloggia » e 3 ar » ◗ en-dro d’arc’hastell. ◗ kozh arGrennamzer. meur kozh eussavadur Gwezhall eoaalLiger Nechomnemetan Tour- 1 Ar c’hastellhiriv: — selaousonadegoù hakalzadraoùall... — c’hoarierporzhbras; — debriñskornennoù; douar; wararsavenn- — evañurbanneenundavarn — piknikañwarargeot; dro dezho; — pourmenwararmogerioùkreñv hagoberan c’hastell; — gweladenniñdiskouezadegoùemirdi ar emañ. Galloutareer : Ul lec’hplijuseoarc’hastellhiriv. E kreiz Naoned Miz Gwengolo 2011Miz Gwengolo 2 4 ◗ pe evit enemziskouez. Eno eveze annoblañsoù evit diskuizhañ loggia. Pezhioù digorwar andiavaez int. ◗ François arc’hentañ betekLouisXIV. darempredet gantroueedFrañs, adalek E tour ar Gurunenn aourezeusdiv EtourarGurunenn 3 Savadur bihanzo bet arGouarnamant 3 2 5 4 5 2 ◗ Bro-Italia. o tonteus Azginivelezh arzan hervez zo betsavet Arpuñs 1 Ar sonerezh e Naoned La Folle Journée zo E Naoned e vez kalz a sonerezh : ur bern strolladoù ha ur rumm abadennoù meur a abadenn a vez. brudet e Naoned. Ur strollad brudet-tre eo an Tri Yann. Krouet e oa bet ar Krouet e oa bet e strollad-se e 1971. Emaint o lidañ o 40 vloaz er bloaz- 1995 en-dro d’ar mañ. Enrollet o deus ouzhpenn 20 pladenn. Ar c’hoshañ sonerezh klasel. strollad er Frañs eo an Tri Yann. Implijout a reont a bep Marc’had-mat eo seurt benvegoù : re ar Grennamzer, re geltiek ha re dredan. priz ar plasoù. Setu © Le Télégramme perak e ra berzh Ur c’hemmesk etre sonerezh hengounel ha rock eo o ◗ An Tri Yann, ur strollad sonerezh sonerezh. Temoù o c’hanaouennoù zo disheñvel-tre ivez. brudet-tre. bep bloaz. Ar pal eo lakaat an dud da Ur strollad brudet all eo Hocus Pocus. Seniñ a ra rap hag zizoleiñ sonerezhioù klasel a bep seurt. An tem a hip-hop. Krouet e oa bet e 1995. Levezonet int dreist-holl cheñch bep bloaz. Ar bloaz-mañ eo bet dibabet gant an arvesterien. Kanañ a reont hag implijet e vez ganto sonerezh klasel Bro-Alamagn : Brahms, Strauss. benvegoù a bep seurt : gitar boud, gitar tredan, piano, taboulin ha mekanikoù DJ. E miz C’hwevrer e vez dalc’het e salioù la Cité des congrès hag e lec’hioù all e kêr ivez. War-dro 135 000 arvester zo bet ar bloaz-mañ. Ar bloaz kentañ ne bade

nemet un devezh. Bremañ e pad 5 devezh hag e meur Kelaouenn ar skolioù Emañ ar gomz gant ar skolidi Miz Gwengolo 2011 • Niv. 20 a lec’h eus Broioù al Liger e vez kinniget abadennoù. Gouelioù la Folle Journée a vez aozet bremañ ivez e broioù all : e bro Japan, e Bilbao, e Rio hag e Varsovia. Ur sal « zenith » zo ivez e Naoned. Digoret e oa bet e 2006. 8 500 arvester a c’hell bezañ degemeret. Kalz Kêr Naoned sonadegoù a vez ivez gant strolladoù milvrudet. E Sant-Ervlan, e-kichen Naoned, e vez aozet e miz Gwengolo ur gouel anvet Jour de fête en ul liorzh kaer. Ouzhpenn 50 000 den a ya di bep bloaz e-pad an dibenn-sizhun. © Stephan Menoret | Ville de Nantes © Stephan Menoret | ◗ Un abadenn muzik evit la Folle Journée. Evit selaou gwelloc’h sonerezh e Naoned eo ret deoc’h dont da gouel ar Sonerezh e miz Mezheven ! An tramgarr Un tramgarr zo evel un tren met ruilhal a ra e-barzh ar c’hêrioù. Kas a ra an dud eus un eil lec’h d’egile. Divizet e oa bet sevel hini Naoned gant kuzul an ti-kêr e 1978. Echuet e oa bet e 1985. 2 500 den a gemer an tramgarr bep eurvezh, 266 300 den a gemer an tramgarr bemdez hag 65 800 milion a gemer an tramgarr bep bloaz. Al linennoù zo heñvel ouzh re an hent-houarn. Graet eo bet an tramgarr evit ma c’hellfe ar muiañ posupl a dud kemer anezhañ. E-mod-se e teu nebeutoc’h a girri e kreiz-kêr. War-dro 40 km hent-houarn evit an tramgarr zo bremañ e Naoned. 60 % eus an dud a gemer an trañsportoù boutin e Naoned a ra gant an tramgarr. © Régis Routier | Ville de Nantes © Régis Routier |

Al Liger zo ur stêr-veur. An hirañ eus Bro-Frañs eo : deue eus penn all ar Frañs. Ul liamm etre broioù Europa 1 013 km. Eienenn al Liger zo e departamant an hag ar meurvor Atlantel e oa. Dilezet eo bet a-nebeudoù Ardèche e rannvro ar Rhône-Alpes. Treuziñ a ra meur hent ar stêr pa ’z eo bet digoret al linenn-hent-houarn a zepartamant. Meur a adstêr zo. Adalek Naoned betek etre Orléans ha Naoned er bloavezhioù 1850. Implijet Sant-Nazer emañ genoù al Liger. Er meurvor Atlantel e oa bet muioc’h-mui neuze an tren evit treuzkas ar ez echu al Liger e hent. Betek an XIXvet kantved e oa al varc’hadourezh. vet Liger an hent buanañ evit dougen ar marc’hadourezh a Etre fin ar XVII kantved hag an Dispac’h bras e oa brasaet Naoned. Dont a ra da vezañ eil porzh-mor ar Frañs, diouzhtu war-lerc’h hini Bourdel. 40 000 den a oa o chom e Naoned e 1680, 90 000 den a oa kant vloaz diwezhatoc’h. Perak e oa kresket kement-se poblañs Naoned ? Peogwir e oa stank ar c’henwerzh etre porzh Naoned hag Inizi an Antilhez.

◗ Arouezioù Anna Vreizh ha Louis XII kizellet war moger ar c’hastell e Blois. ◗ Un ti-meur en enez Feydeau : en traoñ e oa ar stal-genwerzh, er c’hentañ hag © J.M. Laugery et le lieu «Château de Langeais» ◗ Eured Anna Vreizh gant Charles VIII, ◗ Bez daou eus bugale Anna Vreizh, en iliz-veur Tours. An erminigoù hag al lizherenn « A » en eil estaj e oa ranndi ar marc’hadour, er c’hrignol e oa kambreier ar vevelien. skeudennaouet e kastell Langeais. An daou baotrig-mañ zo marvet yaouank-tre. evit ar rouanez, ar bleunioù lili hag al lizherenn « L » evit ar roue.

5- Gwerzhet e veze marc’hadourezh 1- Mont a rae kuit al ha gounidoù bras a veze graet gant listri bras eus Nao- marc’hadourien Naoned. Savet e veze ned evit mont war- 4- Prenet e veze ganto neuze tiez kaeroc’h-kaerañ ha zu broioù Afrika. gant marc’hadourien brasoc’h-brasañ. Karget e veze al listri Naoned a bep seurt

Mayenne gant a bep seurt Sarthe marc’hadourezh : Loir Orléans marc’hadourezh. Sant-Nazer Tours Langeais kafe, rom, kotoñs, Angers Blois ◗ Naoned Cher Kastell Blois. sukr-korz. Saumur Indre Nevers

Allier © Stephan Menoret de Nantes Ville ◗ Porzh Naoned. ◗ Kastell Langeais a denn da gastell Naoned. ◗ Delwenn Anna Vreizh dirak kastell an Duged e Naoned. 2- Marc’hadourien Naoned a eskemme armoù, gwer a bep seurt, lienoù, alkool, bitrakoù ouzh sklaved.

3- Gwerzhet e veze ar ◗ Bigi anvet gobiri, sklaved en Amerika. implijet gwezhall evit dougen ar © Patrick Garáon / Nantes Mètropole ◗ ◗ varc’hadourezh etre Kastell Saumur. Ar Belem zo ur vag teirgwern bet savet e ◗ Kember al Liger gant e adstêr ar porzhioù al Liger. Meur a gastell-kreñv zo bet savet er vet Ar sklaved a veze bodet war an aod e kêriadennoù Afrika. Sellet e veze pizh outo gant ar varc’hadourien. Ar re wellañ Naoned e fin an XIX kantved. Dougen a rae Cher. Grennamzer war bord al Liger evit marc’hadourezh etre Brazil ha Naoned. a veze dibabet. Troc’het e veze o blev dezho ha noazh-ran e vezent lakaet. Berniet e vezent stok-ha-stok el listri difenn ar vro diouzh an enebourien. bras. 400 pe 600 sklav a c’helle bezañ lakaet e strad ar vag. Ar veaj-treuziñ a bade daou pe dri miz. Kalz diouto a Meur a gastell zo bet savet war al Liger. Bro ar roueed varve diwar kleñvedoù-red. A-raok en em gavout en Amerik e veze taolet ar re glañv er mor. Prenet e veze ar sklaved eo bet er XVIvet hag er XVIIvet kantved. Anna Vreizh a oa ◗ Izel e vez an dour en gant mistri plantadegoù bras Inizi an Antilhez. Merket e veze ar sklaved war o c’hroc’hen gant pennlizherennoù o bet ganet e kastell Naoned e 1477. Dugez e oa bet da hañv el Liger. Pa vez ferc’henn. Diaes-kenañ e oa o buhez-labour. Labourat a raent er parkeier evit dastum kotoñs pe plantennoù sukr. 11 vloaz pa varvas he zad, an dug Frañsez II. Bevet he kalz a c’hlav e vez uhel deus Anna e meur a gastell eus al Liger rak rouanez ar an dour ha goloet ar Dalc’homp soñj ! paludoù. Kalz ledanoc’h Frañs eo bet div wezh. Dimeziñ a reas da gentañ gant E fin ar bloaz 2011 e vo echu, sañset, savadur ur memorial diwar-benn kenwerzh ar sklaved. Savet eo bet war Charles VIII e 1491; 14 vloaz e oa nemetken hag ar roue e vez neuze al Liger. Chaoserioù zo bet savet ar c’hae el lec’h ma loc’he al listri. Skrivet eo anv ar 1709 bag bet loc’het eus Naoned evit mont da gerc’hat ar 21 bloaz. Pa varvas Charles VIII e 1498 e timezas gant kuit d’ar c’hêriadennoù paourkaezh tud-se en Afrika evit gwerzhañ anezho en Amerik. ar roue Louis XII. Mervel a reas e kastell Blois e 1514. da vezañ beuzet. Taboulin niverenn 20 8 Miz Gwengolo 2011 Taboulin niverenn 20 5 Miz Gwengolo 2011 Mell-droad e Naoned Mekanikoù an Enezenn

Landreau a oa gwezhall gward Naoned ha bremañ Ur wezh e oa ul labous o tiskuizhañ war ur wezenn, dindan an heol. emañ o c’hoari e Lille. En e blas emañ bremañ Guy — Tomm eo hiriv. Roland N’dy Assembe, desket e vicher gantañ e klub — P... Pi... Piv zo o komz ? Naoned. — Me, an olifant. — An olifant ! Met graet out gant koad ! — Ya, gwir eo, krouet on bet e stal Mekanikoù Enezenn Naoned. — Stal Mekanikoù Enezenn Naoned, petra eo ? — Un takad gant ur stal labour a-benn sevel mekanikoù, met gallout a ra an arvesterien sellout ouzh krouidigezh ar mekanikoù war un dro. Ijinet e oa bet ar raktres er penn-kentañ gant ar strollad c’hoariva-straedoù Royal de Luxe. — Piv a labour er stal-se ? — Saverien, krouerien, ijinourien, teknikourien, hag a bep seurt micherourien : souderien, kizellerien, munuzerien, pilligerien... — Pet mekanik a zo ? © Régis Routier | Ville de Nantes © Régis Routier | Ville — Kalz zo e stal-diskouez ar chantier... Atav e vez savet mekanikoù nevez. Ar ◗ Tachenn mell-droad ar Beaujoire. mekanikoù krouet bremañ zo liammet gant loened bed ar mor : Manej bed ar E 1943 e oa bet krouet klub mell-droad Naoned ar FCN hag morioù eo 25 m e uhelder. Emeur ivez o sevel ur wezenn gant laboused : a-us a dalv Football Club de Nantes. d’ur wezenn 28 m uhelder ha 50 m ledander dezhi e vo div gerc’heiz o nijal hag a © Régis Routier | Ville de Nantes © Régis Routier | Ville © Stéphan Menoret | Ville de Nantes © Stéphan Menoret | Ville Gwer ha melen e oa livioù ar c’hlub rak Jean Le Guillou, c’hello dougen tud evit pourmen anezho en oabl... ◗ Bugale o weladenniñ chantier Mekani- prezidant kentañ ar c’hlub, en doa ur marc’h-skañv hag a — Gant petra int graet ? Klub mell-droad Naoned en doa kroget da c’hoari e koù an enezenn. rede dindan al livioù-se. Bremañ eo lesanvet ar c’hoarierien — Eveldon-me ! Gant koad, dir ha lêr ! stad Malakoff, anvet war-lerc’h stad Marcel-Saupin, Les Canaris abalamour d’o dilhad melen. Tizhet o doa ar — Kousket a rez er stal ? bet prezidant ar c’hlub. Abaoe 1984 e vezont o c’hoari rummad kentañ e 1964 ha chomet int e-pad 44 bloaz er — Ne ran ket, re vras on : 12 metrad eo ma uhelder hag ar stal zo 7,5 metrad eus al leur betek al lein. Met er stal e e stad ar Beaujoire. Pleustriñ a ra ar c’hoarierien e rummad uhel-se. Met abaoe ar bloavezh 2009-2010 emaint kaver mekanikoù all : ar vag barr-amzer, karroñs ar maouezed, ar c’hrank ramzel, ar pesk morlaer, Nautilus (an hini stad ar Jonelière a zo ivez ur greizenn stummañ. o c’hoari er rummad lig 2. Aet e oa ar maout ganto eizh bet tennet eus bed Jules Verne). Digoret e oa bet stad ar Beaujoire evit Kamponiad gwezh e rummad Kampionad ar Frañs. — Petra a oa amañ a-raok ? Europa ar broioù e 1984. Leun-chouk e oa ar stad : 2 Bernard Blanchet en deus lakaet ar muiañ a balioù evit e — Amañ e oa ur chantier sevel listri war 3 000 m anvet ar « chantier Dubigeon » 51 359 arvester. Ar wezh nemeti e oa bet kement a skipailh : 111 but en doa lakaet. War e leve emañ bremañ. hag a rae bigi bras. dud o sellet ouzh ur match e Naoned. 14 000 m2 eo Philippe Djorjevitch eo an hini a lak ar muiañ a balioù — Kozh out pe n’out ket ? gorread ar stad, 105 m hirder hag 68 m ledander eo bremañ. Henri Michel ha Jean-Paul Bertrand-Demanes eo — Yaouank on. Badezet on bet d’ar c’hentañ a viz Gouere 2007. an dachenn-c’hoari. ar re o deus c’hoariet ar muiañ a vatchoù : 532 vatch. E-touez — Emañ an noz o tont, poent eo din mont kuit. Nozvezh vat dit ha ken ar wezh Adnevezet eo bet stad ar Beaujoire evit Kampionad ar c’hoarierien wellañ a zo bet o c’hoari e skipailh Naoned all, Olifant. mell-droad ar bed e 1998. Abadennoù all a vez graet emañ Henri Michel, José Touré, Didier Deschamps, Marcel — Nozvezh vat dit ivez ha ken bremaik... Na zisoñj ket, evit dont da welet ennañ : ar match rugbi France a-enep an Inizi Fidji a Desailly, Claude Makelele ha Christian Karembeu. Mikael ac’hanon e vo ret dit kemer an tramgarr, hini al linenn 1, betek ar savlec’h oa bet c’hoariet e 2010. A-wezhioù e vez sonadegoù « Chantiers navals » ha treuziñ pont Anna Vreizh pa ziskenni. bras ennañ ivez. ◗ An Olifant « o pourmen » e kêr. Bouloù Naoned Ar pezh a vez ezhomm evit c’hoari : Ar reolenn Al leur zo etre 13 m betek 15 m hirder, Orin anv bouloù Naoned a zeu eus daou dra : 12 boul, 6 wenn ha 6 zu ; pe 6 ruz ha 6 wer. ha 4,50 m betek 5 m ledander. Evit c’hoari e c’heller bezañ betek 6 den e pep skipailh. — bouloù rak bouloù evit c’hoari eo ; Ur voul vihan, du. Anvet eo « an hini vihan ». 2 skipailh zo. — Naoned peogwir ne vez c’hoariet nemet e bro Naoned. Ul leur gromm. 5 m Setu ar reolennoù evit 3 den e pep skipailh : Alies e veze c’hoariet a-dreñv an ostalerioù. War ul leur Reolennoù evit muzuliañ. Ret eo kaout ur c’habiten, unan all a vo anvet an hini vet gromm e vez c’hoariet. Ijinet eo bet e penn-kentañ an XX kentañ, hag unan all a vo anvet an eil. Lavaret e vez : kantved. kentañ, eil ha kabiten. Evit ober ar skipailhoù : Orin ar c’hoari Ret eo kemer ur pezh moneiz. Choaz a ra un den « pil » pe « groaz ». Bannañ a ra an tredeog ar pezh moneiz. Ma kouezh war « groaz » eo an hini en Lavaret e vez eo bet ijinet ar c’hoari gant ar vartoloded a doa choazet an tu-se a vo er skipailh du. Ar re all a vo er skipailh gwenn. veze gant o bagoù war ar stêr Liger. Ur wezh diskarget an Ar skipailh du a gemer ar bouloù gwer, hag ar skipailh gwenn a gemer ar traezh a oa ar vag o tougen e oa goullo strad ar vag. Foñs bouloù ruz. ar vag a oa plat ha kromm. Evit diskuizhañ eus o labour o 12 boul a zo, 6 e pep skipailh. doa ar vartoloded ijinet an diduamant-se. Bannañ a raent An hini kentañ eus ar skipailh du a gemer ar voul vihan, hag a lak anezhi da ar bouloù koad, lod a oa bet glebiet en dour evit bezañ du. ruilhañ. Goude e kemer ur voul hag e c’hoari, an hini kentañ eus ar skipailh Evit diforc’hañ ar bouloù e veze livet ar re all e gwenn. Ar 15 m gwenn a ra ar memes tra, e-giz-se betek m’o deus c’hoariet pep hini gant bouloù a veze kaset war-raok hervez stumm strad ar vag. 14 cm 14 cm an 2 voul. 10 cm Brañsigellet e veze ar boulloù gant ar vag a oa o fiñval hag Ober a ra an eil eus an daou skipailh ar memes tra. An daou gabiten eus erruout a raent e kichen an hini vihan e mod-se, lod a oa 2,1 kg 800 g 2,1 kg an daou skipailh a c’hoari 2 voul ivez. Evit echuiñ ez a an daou gabiten da tostoc’h ha lod all pelloc’h eus an hini vihan. welout gant piv eo aet ar maout. Muzuliañ a reont gant ur reolenn. Gounezet 100 mm diametr, 800 g eo ar voul vihan. e vez poentoù diouzh ar bouloù a zo an tostañ ouzh an hini vihan. Ar skipailh 140 mm diametr, 2,100 kg eo ur voul vras. en deus ar muiañ a boentoù en deus gounezet. Taboulin niverenn 20 6 Miz Gwengolo 2011 Taboulin niverenn 20 7 Miz Gwengolo 2011 Mell-droad e Naoned Mekanikoù an Enezenn