Hayat Saglik Dergisi Sayi 12.Indd
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
hayatSağlık ve Sosyal Bilimlersağlık Dergisi aralık 2014 sayı 12 Dört aylık dergi Aralık 2014 . Sayı 12 Sahibi Hayat Sağlık ve Sosyal Hizmetler Vakfı İnsan ve doğa arasındaki ilişki gerilimlidir. adına Başlangıçta insan, bir parçası olduğunu düşün- Ahmet Özdemir düğü doğayı anlamaya, açıklamaya, yasalarını keşfetmeye çalıştı. Doğanın döngüselliği içinde Sorumlu Yazı İşleri Müdürü kendini konumlandırdı. Sonra o çok güvendiği Ahmet Özdinç aklıyla doğaya tahakküm etmeye kalktı, hatta Editör başardığını bile sandı. Ve doğaya tutsak olmak- M. İnanç Özekmekçi tan kurtulduğunu düşünürken kendi aklının tutsağı oldu. Bugünlerde yeniden doğanın ku- Konuk Editör cağına dönmeye çabalıyoruz. Ancak bu sanıl- Ayşegül Köroğlu dığı kadar masum ve riskten azade bir süreç değil. Popülerleşen herşey gibi doğa ile tema- Yayın Kurulu Ali İhsan Taşçı sımız da istismara açık. İnsan-doğa arasındaki Altay Ünaltay bu hikâyenin en net gözlenebildiği alanlardan Enes Karabulut biri de tıp. Son zamanlarda, özellikle alternatif Eyüp Süzgün arayışların yükselmesiyle birlikte, sağlık adına Hakan Ertin tıbbi bitkiler üzerinden doğa ile daha doğru- M. Alpertunga Kara dan -ama o kadar da sorunlu- bir ilişki kurma- Murat D. Çekin ya başladık. Tasarım Uygulama HayatSağlık bu sayısında tıbbi bitkilere odak- Ahmet Yumbul lanıyor. Türkiye’nin farklı üniversitelerinde- Baskı - Cilt ki akademisyenlerin katkısıyla hazırlanan bu Pınarbaş matbaacılık ltd. şti. sayımızda, tıbbi bitkiler konusunun ne kadar 0212 544 5877 hassas olduğu, ince elenip sık dokunması ge- rektiği ve aynı zamanda bilimsel çaba gerektir- İletişim diği gözler önüne seriliyor. Hasekisultan mahallesi Küçükmühendis sokağı 7 İyi okumalar dileğiyle.. Fatih İstanbul 0212 588 2545 . 0533 668 0911 Faks. 0212 632 8579 [email protected] ISSN 1309-6001 Dergide yeralan yazılardan yazarları mesuldür. © Yayın hakları yayıncıya aittir. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir. içindekiler 04 Haberler Türkiye’nin14 Bitki Zenginliği Sadık Erik 24 Eczacılık ve Deniz Mehmet Zeki Haznederoğlu 30 Tarihte ve Günümüzde Tıbbi Bitkiler Ayşegül Köroğlu 40 Neden Tıbbi Bitki Kemal Hüsnü Can Başer 44 Kanıta Dayalı Bitkilerle Tedavi (KDBT) Abdullah Olgun 48 Farmakognozi ve İlaç Araştırmalarında Doğal Bileşiklerin Rolü İhsan Çalış içindekiler 64 Bitkisel Tıbbi Ürünler ve İyi İmalat Uygulamaları (GMP) Müge Kılıçarslan 74 Bitkisel Ürünler ve İlaç Etkileşimleri Tülay Çoban Oksidanlar,82 Antioksidanlar ve Antioksidan Etkili Yüksek Bitkiler Bilgehan Doğru, Şerife Funda Işık, Ayşegül Köroğlu 102 Fonksiyonel Dispepsi Tedavisinde Kullanılan Tıbbi Bitkiler Nurgün Küçükboyacı, Hanife Aykut 118 Türkiye’de yetişen Rubus türlerinin botanik özellikleri ve halk arasındaki kullanılışları Ebru Özdemir, Şükran Kültür 126 Murat D. Çekin ile ‘Zeytinburnu Tıbbi Bitkiler Bahçesi ve tıbbi bitkiler’ üzerine haberler 2014 Fizyoloji ve Tıp Nobeli beynin “GPS” sistemini keşfedenlerin oldu 014 yılı Nobel Fizyoloji veya Tıp bunların sonucunda değişik mekan- bir düzen sergilediğini saptadılar ve 2ödülü, İngiliz-Amerikan bilim ların beyinde haritaları oluşuyordu. bunlara “şebeke hücreleri” (grid cells) adamı John O’Keefe ve Norveç asıllı Böylece hem bu hücrelerin sadece gi- adını verdiler. Bu hücreler, entorinal May-Britt Moser ile Edvard Moser dilen bölgeleri kayıt altında tutmadı- korteksin başın yönünü ve odanın çiftine, “beynin konum algısı” üze- ğını; aynı zamanda buradaki konum sınırlarını tanıyan başka hücrelerle rine yaptıkları çalışmalar nedeniyle hücrelerinin birbirleriyle etkileşimi birlikte hipokampüsteki konum hüc- verilmeye layık görüldü. sayesinde, bulunulan çevrede zihin- releriyle işbirliği içinde çalışıyordu. 1960’lı yıllarda John O’Keefe’nin sel bir haritalama ve hafıza oluşturma Bu iki buluşla beraber bilim adam- beynin, davranışları nasıl kontrol merkezini keşfetti. ları, beynin bulunulan çevrede ko- ettiğiyle ilgili merakının başlattığı John O’Keefe’nin çalışmaların- numlandırma ve yol bulma konusun- serüven, ilerleyen zamanlarda nöro- dan destek alarak benzer çalışmala- da nasıl bir sistemi olduğu sorusuna fizyolojik metodları kullanarak bazı ra devam eden May-Britt Moser ve bilimsel yanıt getirmiş oldu. Böylece çalışmalar yapmasına sebep oldu. Edvard Moser çifti, beynin bu kez hipokampüsteki “konum hücreleri”, Farelerde yaptığı deneylerde O’Kee- başka bir bölgesi olan entorinal kor- entorinal korteksteki “şebeke hücre- leri”, baş, boyun ve iç kulaktaki yön ve denge hücreleri ile gözün görerek kaydettiği görsel belleğin, beynin ko- num algısı sistemini oluşturduğu or- taya çıkmış oldu. Yapılan pek çok çalışma sonra- sında, farelerde bulunan konum ve şebeke hücrelerinin insanlarda da aynen bulunduğu kanıtlandı. Bunun üzerine bu durumdan en çok etkile- nen hastalıkla ilgili incelemeler yapıl- dı: Alzheimer hastalarındaki yön-yol kaybetme ve nerede bulunduğunu bilmeme gibi durumları kontrol eden hipokampüs ve entorinal korteks böl- fe, beynin hipokampüs bölgesindeki teks bölgesinde benzer sinir hücre- gelerinin, bu tip hastalarda en erken bazı sinir hücrelerinin, bulunulan lerinin yol bulma durumunda, yani hasar gören kısımlar olduğu ve dola- konuma göre harekete geçtiğini, fare konum değiştirirken aktive olduğu- yısıyla o bölgelerdeki konum ve şebe- yer değiştirdiğinde ise başka hücre- nu gördüler. Hipokampüs ile hemen ke hücrelerinin de zarar görmesiyle lerin aktive olduğunu gördü. O’Keefe yanındaki entorinal korteks arasında ilişkili olduğu gözlemlendi. Bu alan- “konum hücreleri” (place cells) adını işaretleşmeyi inceleyen çift, farelerin da yapılacak diğer çalışmalar ve arta- verdiği bu hücrelerin, görme duyu- belli bazı noktalardan geçerek, bir cağı düşünülen bilgilerin Alzheimer sundan bağımsız olarak, bulunulan konumdan başka bir konuma gider- gibi hastalıklara olumlu etkilerinin yerin beyinde bir kaydını yaptığı so- ken bu ikinci bölgedeki bazı hücrele- olacağına inanılıyor. nucunu çıkardı. Öyle ki her konum rin de etkinleştiğini ve burada aktive Gözde Can için ayrı hücreler aktive oluyor ve olan hücrelerin altıgenler biçiminde 6 hayatsağlık haberler Evham hissine yeni bir bakış aranlık bir odada tek başınıza Deney ortamı ise, deneklerin ortam- Koturuyorsunuz. Bulunduğu- dan yalnızca dokunma hissini alabi- nuz ortamda kimse olmadığından lecekleri şekilde tasarlanmış. Bunun eminsiniz ancak bir anda yalnız ol- için deneklerin gözleri kapatılmış ve madığınız yönünde içinizde bir his kulaklarına da dış sesleri duyamaya- beliriyor ve her an birinin size zarar cakları şekilde kulaklık yerleştirilmiş. verebileceği ihtimalini düşünüyor- Kullanılan robot sisteminde, deneğin sunuz. Işığı kapatırken aslında boş biri önünde diğeri arkasında olmak olduğuna emin olduğunuz odanın üzere iki robotik sistem yer alıyor. ışığını, mümkünse hemen açma his- Denek eliyle öndeki robotik siste- Üçüncü ve dördüncü basamaklar- si içinizde doğuyor. Işığı açtınız ve mi tutuyor ve arkasındaki de öndeki da ise, yalnız oldukları halde ortamda odada kimse olmadığına tekrar ikna kolun yaptığı hareketlerin aynısını kendilerinden başka birilerinin de oldunuz ve aynı emniyet içinde ışı- senkronize ve asenkronize bir şekilde bulunduğunu söyleyen ve bu nedenle ğı kapatıp oturdunuz. Bir süre sonra tekrar ediyor. Bulunuş Hissi bulgularını gösteren bi- yine aynı his... Peki, bu hissin nedeni Bu sistem üzerinden dört basa- reyler seçilerek MR, EEG ve PET gibi ne olabilir? maklı bir deney düzeneği hazırlan- yöntemlerle herhangi bir beyin hasa- Bu konuyla alakalı bugüne kadar mış. Birinci basamakta bu iki kol rına sahip olup olmadıkları incelen- pek çok araştırma yapıldı. Halk tabi- tam bir senkronizasyona sahip. Yani miş. Yapılan incelemelerin sonunda, riyle çoğunlukla “aşırı evhamlı” diye öndeki ve arkadaki kollar eş zaman- Bulunuş Hissi hastalarının beyin ha- de tabir edilen bu tür kimselere tıbbi lı olarak aynı hareketleri yapıyor. Bu sarının frontoparietal kortekste yo- literatürde Bulunuş Hissi (Feeling of deney sonucunda, deneklerin büyük ğunlaştığı görülmüş. Oysa daha önce Presense, FoP) hastası denilmektedir. bir kısmı sistemin kendi hareketle- yapılan çalışmalarda frontoparietal Çeşitli dergilerde ve uluslar arası ma- riyle bağlantılı olduğunu söyleyerek, korteks ile beraber, şizofreni hastalı- kale arşiv sitelerinde hemen hemen kendi kendilerine dokundukları his- ğında olduğu gibi, Bulunuş Hissi’nin her gün bu konuya dair yeni bir ma- sine kapıldıklarını belirtmişler. temporoparietal ve insular korteksle kalenin veya araştırmanın yer aldığı- İkinci basamakta ise, iki kol ara- bağlantılı olabileceği düşünülmüştü. nı görebiliyoruz. Geçtiğimiz günlerde sında senkronizasyon yok (asenkro- Dolayısıyla, bu çalışmayla elde edilen “Neurological and Robot-Controlled nize). Buna göre, öndeki ve arkadaki yeni sonuçlar Bulunuş Hissi hastalığı Induction of an Apparition” (Current kol arasında 500ms’lik bir gecikme ile alakalı literatür bilgilerinde de bir Biology 2014 Nov 17; 24(22): 2681-6) oluyor. Bu deney sırasında deneklerin değişikliğe gidilmesini sağlamıştır. başlığıyla yayımlanan bir makale, bu bir kısmında korku ve sağa sola doğ- Sonuç olarak, yaptıkları bu çalış- sorunun ne kadar çarpıcı sebepleri ru eğilme veya kaçma gibi durumlar mayla söz konusu araştırmacılar, Bu- olabileceğini gözler önüne seriyor. gözlenmiş. Deney sonunda denekler, lunuş Hissi’nin beyin kaynaklı hisler Olaf Blanke ve arkadaşları tarafından odada tamamen yalnız olmalarına ile vücut tepkileri arasındaki uyum- yapılan araştırmanın temel hipotezi rağmen, arkalarından yapılan doku- suzluktan kaynaklandığı sonucuna ise söz konusu hissin beyin-beden nuşun ortamda bulunan başka biri varmışlardır. Böylece,