zomer zomer @ººª bernice siewe bernice

Noord op de Helliπ∆

kors van bennekom van kors philippe mcintyre philippe Helliπ∆€,� kwartaalblad voor linkse politiek

de  �  

philippe mcintyre philippe

bernice siewe bernice kors van bennekom van kors de Helliπ∆ de

3 zomer @ººª zomer

Helliπ∆€,� kwartaalblad voor linkse politiek de  �   6 :   Greep op de openbare ruimte Rondetafelgespek: Leon Deben, Jeroen Saris12 en Floor van Dusseldorp – Sylvester Hoogmoed & Erica Meijers

Amsterdam Noord 14 Spiegel van ruimtelijk denken — Marius Ernsting Het blauwe plein en daarachter Denk groot en droom! — Jan Donkers18 “Renaissance” 22 Marcel van Wees over burgerinitiatieven en bureaucratie — Sylvester Hoogmoed Yuppen naast de Van der Pekbuurt 26 Maakbaarheid van de stad — Floor Lysen en Joachim Sullivan

: van scheepswerfLippe en Bart Stuart naar vrijplaats Een vrij voorstel — Klaar van der 28 De groene oever Plannen langs het IJ — Jeroen Kleijne

32 De Unie slaat terug Een reactie op het populisme — Joost Lagendijk36

De GGZ doorgelicht 40 Analyse van een sector — Bert Vendrik

Voorbij de linkse biecht 44 Bij een boek van Herman Meijer — Willem Schinkel Amerikaanse kunst in crisis Gevolgen van de kredietcrisis — Nando Schellen



Kors van Bennekom: 50 jaar fotograferen in Amsterdam Noord 10 Jack van Mildert: Droombegeleider van de Groene Jonker 46 31 WB-Berichten 34 mediacommentaar Marijntje Denters:  21 Verder lezen en kijken 30

n o f o l o c D over politiek en cultuur.

jaargang Verschijnt viermaal per jaar. L Jaarabonnement: € e Helliπ∆ Menno Hurenkamp vanuit Moskou Jongerenabonnement (t/m Gironummer: t.n.v. tijdschrift osse nummers: € N abonnementen worden auto voor één jaar verlengd.  - 

  N Marijntje Denters iet voor 1 januari opgezegde Marius Ernsting Aysel Sabaho F N O stagiair: Martin Buunk atasja van den Berg  arid Tabarki

 ([email protected])

 oortje Thijssen  lav Velthuis  Bureau Groen

 Postbus   tel dehelling is een links tijdschrift www.dehelling.net

 verzorgd door Jack van Mildert namens Bureau Groei Door Stilstand  (sap

Drukkerij Raddraaier

   

·

 nr

@  

Tim Manders 

worldmail.nl) Stichting Wetenschappelijk de Helliπ∆  ‘Hellend Vlak’ werd wederom Utrecht 

% recycled @ ğ Erica Meijers 

·

lu zomer , gmail.com





L



inks

,

,

. 







Mark Schalken

­matisch ):

€

2



, de Helliπ∆ de d i n g : d e openbare ruimte 4 i n l e i zomer @ººª zomer

De inrichting van de openbareHaag. ruimteNa zeven is jarenlang jaar stilte geen heeft issue de geweest in politiek Den . De  -raad bij wijze van wake-upCramer, call op minister 5 juni eenvan rapport aangeboden aan Jacqueline openbare ruimte moet weer een onderdeel worden van het bleek al eerder dat beleid, zo hoopt de raad.de DatVolkskrant is geen overbodige luxe, want uit een onderzoek van de openbare ruimte op nummer 1 staat als het gaat om de grootste ergernissen in het land.

De Helling besteedt in dit zomernummer aandacht aan allerlei aspecten van de inrichting van de openbare ruimte. En omdat het een onderwerp is waarover je moeilijk in het algemeen kuntoord. praten, Dit grootste, hebben wemaar een altijd casus Amsterdam N uitgekozen: stiefmoederlijk behandelde stadsdeel van de hoofdstad heeft in de loop van haar geschiedenis vele concepten van stedenbouw en ruimtelijke ordening over zich heen gekregen. Tegenwoordig is het een uiterst divers stadsdeel, met net zoveel inwoners Valsogelaarwijken een grote provinciestad: bestempeld, 88.000.maar Sommige delen zijn tot Noord wonen ook ministers in prachtige aan de randen van villa’s. Het stadsdeel staat bekend om zijn groen en zijn En ruimte en dat zou ook de reden zijn dat – hoewel niemand IJ als er wil wonen – wie er woont er nooit meer weg wil. tegenwoordig schieten de trendy cafe´s langs het paddestoelen uit de grond, is er een cultureel debatcentrum in oprichting en verwacht menIJ. de K unstenaars,komst van het architecten filmmuseum en naar de Noordkant van het Noord is cultuurminnaars vestigen zich er omdat er vanKortom: alles gebeurt en nog van alles ontwikkeld kan worden. volop in beweging.

In deze Helling bekijken we van dichtbij hoe dit proces verloopt, waarbij thema´s aan de orde komen als de verhouding tussen publieke en private ruimte, de betrokkenheid van bewoners bij de herinrichting van pleinen en straten en de rol van het (grote) geld en de politiek.

De wensen in de openbare ruimte zijn legio en staan vaak op gespannen voet met elkaar: aan de ene kant wil men meer overzicht en sturing, aan de andere kant zijn er dermate veel partijen betrokken bij de inrichting van straat en wijk dat de simpelste projecten nogal eens verzanden. Veiligheid en eenvoudig onderhoud staan hoog op de agenda van de gemeente, maar dat gaat nogal eens ten koste van de esthetiek en bewonersvriendelijkheid van een buurt. En hoe kan voorkomen worden dat de openbare ruimte steeds meer wordt bepaald door de partijen met geld, waardoor er diepe sociale tegenstellingen ontstaan tussen arme en lelijke buurten en rijke en geheel gestylde wijken? -

Met deze Helling willen we de wake-up call van de raad van harte ondersteunen: er is alle reden de inrichting van de openbare ruimte hoog op de politieke agenda te plaatsen en het niet langer als een restpost te verwaarlozen.

Erica Meijers de Helliπ∆ de

5 zomer @ººª zomer

Werk aan de Noordzuidlijn: de halte Sixhaven, direct aan het IJ in Noord (inmiddels geschrapt). Foto: Philippe McIntyre sylvester hoogmoed & erica meijers de Helliπ∆ de

6 zomer @ººª zomer greep op de openbare ruimte

Op een zonnige lentemid- worden. Zoals een winkelcentrum, geldt niet alleen voor de openbare dag schuiven vier heren en een een park of een straat waar auto’s ruimte.” dame aan voor een gesprek over rijden. Zelfs de toegankelijkste Voor we inzoomen op openbare ruimte. Ze zijn te gast ruimten zijn bijna altijd onder- Beleid Amsterdam-Noord op het kantoor van de Stad bv, van hevig aan beperkingen: doorgan- Ernsting: “Jullie constateren dus waaruit Jeroen Saris adviseert op gen moeten vrijgelaten worden, een sluipende tendens tot privati- moeten eerst een aantal het gebied van stedelijke ontwik- straathandel is verboden, er mag sering. Als je kijkt naar het beleid algemene vragen over keling. Van 1990 tot 1994 was hij niet rondgehangen worden, enzo- met betrekking tot de openbare wethouder ruimtelijke ordening voort.” ruimte, wat is daarin veranderd?” openbare ruimte wor- voor GroenLinks in Amsterdam. Saris: “Zo helder als de defini- Deben: “Vroeger waren ste- den beantwoord: waar Stadssocioloog Leon Deben tie is, zo onhelder is het begrip denbouw en architectuur geïnte- was tot eind 2007 verbonden aan in de praktijk. Dat komt door greerd, zeker in Amsterdam. De hebben we het over de Universiteit van Amsterdam, het Nieuwe Bouwen, waar we architecten van de Amsterdamse en welke kwesties spe- maar ook nu nog volgt hij de in Nederland langdurig mee te School namen de openbare ontwikkelingen in de openbare maken hebben gehad. Die archi- ruimte mee: bruggen, parken, len er op dit moment? ruimte op de voet. Ook hij was tecten creëerden zoveel ruimte alles. Dat is langzamerhand uit Een ronde­tafelgesprek politiek actief, namelijk als frac- rondom de private ruimte, dat je elkaar getrokken, vooral na de tievoorzitter van de PvdA in niet wist waar de publieke ruimte jaren zestig. Nu worden er land- over de ­stedelijke open- het Amsterdamse stadsdeel nou precies uit bestond. Was dit schapsarchitecten ingehuurd om bare ruimte met drie Centrum. Hoewel het aan deze nou de straat, of ook het plant- de dozen die architecten neerzet- ronde tafel niet speciaal over soen? Nu zie je veel privatisering ten in de openbare ruimte te inte- Amsterdamse ingewij- Amsterdam-Noord gaat, zullen daarvan, het wordt bijvoorbeeld greren. Openbare ruimte is toch den. de twee deelnemers uit dat stads- parkeerruimte, of terras. Terwijl je een restpost. Men denkt opeens: deel het gesprek toch alvast wat het ook een prima publieke func- o ja, we moeten ook nog wat aan in die richting trekken. Floor van tie zou kunnen geven.” die omgeving doen.” Dusseldorp is beeldend kunste- Deben: “Tussen de openbare Van Dusseldorp: “Een goed naar en houdt zich vooral bezig en publieke ruimte heb je wat wij ontwerp combineert architectuur met kunst in de openbare ruimte. altijd ‘het parochiale domein’ noe- en de inrichting van de openbare Gespreksleider Marius Ernsting men. Ik heb een paar jaar geleden ruimte. Dat zit hem vaak in een- woont al jaren naar tevredenheid met Lodewijk Brunt een artikel voudige dingen, die samenhang in Noord en kent er Jan en alleman. geschreven getiteld ‘De ijle zone’, geven, zoals kleuren. En één boom Erica Meijers is er vooral voor de dat is eigenlijk hetzelfde. Die zone op de juiste plek kan wonderen verslaglegging, maar kan het niet is verdampt, inderdaad onder doen.” laten zich af en toe ook in het meer door het Nieuwe Bouwen, Saris: “Maar hoe ver moet je gesprek te mengen. met al dat groen dat van niemand gaan in het aanbrengen van die was, maar wel onderhoud vergde. eenheid tussen stedenbouw en Ernsting steekt onmiddellijk van Binnenplaatsen, collectieve tuinen, architectuur? De Amsterdamse wal met de hamvraag: wat is open- van wie zijn die? Je ziet dat daar binnenstad heeft wel structuur, bare ruimte? conflicten ontstaan. Sommigen maar het grachtenpatroon is in Deben: “Ik heb daar een heel eigenen zich een stukje toe, zet- de loop van de tijd ingevuld door pragmatische definitie voor: dat ten er een hek omheen. Als de heel veel verschillende architec- is die ruimte waar je kunt zitten, grenzen tussen publiek en privé ten.” rondhangen, verblijven zo lang onduidelijk zijn, dan krijg je een Deben: “De meeste huizen zijn als je wilt. En je hoeft er niet voor soort grijs gebied daartussen. niet eens gebouwd door architec- te betalen. Het is een ruimte die Dat moet je heel goed inrichten, ten, maar door timmerlieden.” geen particulier bezit is, waarop onderhouden en beheren, anders Van Dusseldorp: “Dat waren geen enkele groep het exclusieve wordt daarover strijd gevoerd. Kijk wel vakmensen. Als je kijkt naar recht heeft, of kan claimen. In de naar de begrenzing van terrassen. dat schilderij van Berckheyde met openbare ruimte kom je elkaar Het heeft jaren geduurd voordat de Gouden Bocht, als je dan ziet tegen, of je wilt of niet. Je hoeft ze aangaven: tot hier het terras en hoe prachtig dat is, daar zit zo’n aan niemand formeel toestem- niet verder. Vandaag zag ik dat je merkwaardig mooi ritme in.” ming te vragen om de ruimte te nu eindelijk wat makkelijker langs Deben: “Inderdaad, ritme en betreden, als doorgangsruimte te de terrassen in de Damstraat kunt rijm. Al die ramen met verschil- gebruiken, als plek om te zitten, lopen. Blijkbaar wordt daar nu lende maten, die door hun verde- anderen te ontmoeten, zaken te beter gehandhaafd. Dan wordt er ling toch een gevoel van eenheid doen of rond te kijken. Zo vaak je gezegd dat we aan het vertrutten geven.” wilt, dag en nacht, zomer of winter, zijn, maar als we dat niet doen, Ernsting: “Zijn we dat nou kwijt: zwart of wit, man of vrouw, jong kun je er niet goed meer langslo- die manier van bouwen?” of oud. In de praktijk kunnen veel pen of fietsen. Als je die trend van Deben: “Nou nee... Maar als bij- als openbaar aangeduide ruimtes privatisering niet in de hand houdt, voorbeeld in Almere vijfhonderd beter semi-openbaar genoemd dan gaat het maar door – en dat woningen worden ontwikkeld de Helliπ∆ de

7 greep op de openbare ruimte @ººª zomer

door een projectontwikkelaar en Daardoor zouden buurten meer brengt niets op. Ja indirect, wan- Meijers: “Waar het geld kan er moet ook een kleuterschool waarde krijgen en dan was er neer je toeristen kunt trekken. Al generen wordt wel aandacht komen, dan zitten er al snel men- geld om de architectuur beter te die Amerikanen en Japanners besteed aan de openbare ruimte, sen met een advocaat bij de wet- maken. Dat heeft geholpen!” willen zich prettig voelen in de maar elders niet.” houder, want zo’n kleuterschool Deben: “Alle neuzen in dezelfde openbare stedelijke ruimte als ze Deben: “Dat begint wel te ver- trekt maar vreemde mensen aan. richting: politiek, architectuur et daar lopen. Dus die moet goed anderen, omdat men aanvoelt dat ‘En een speeltuin willen we hier cetera. Zo’n elan bij alle partijen ingericht zijn, een prettige ver- de problemen alleen maar groter ook niet!’ Vroeger had je een bijna heb je alleen maar als er een blijfsruimte, met kwalitatief goed worden als men niets doet. De stalinistische planning, alles werd momentum is. Dat zag je ook in materiaal.” theorie van de broken windows: als tot de laatste boom geregeld. Nu Berlijn in de jaren negentig. Maar Ernsting: “Is geld daarbij een je een gebroken ruit ergens niet is het naar de andere kant doorge- daarna zakt het weer in.” probleem?” vervangt zijn ze binnen de kortste schoten en moet je het als over- Deben: “De mooiste openbare Deben: “In Lelystad is het groen tijd allemaal stuk. Als je wat beter heid bijna bevechten om ergens ruimte bestaat op plaatsen waar weer in erfpacht teruggegeven, omkijkt naar dat soort dingen, dan collectieve voorzieningen te krij- een autoritair regime is. Kijk naar omdat het niet meer te onderhou- heb je veel minder problemen, gen. Zo rond 2000 kwam er een Parijs, Wenen, Londen. In zijn den is. Zo’n gigantisch probleem hoef je minder de politie naar zo’n tendens naar privatisering in de boek ‘Cities as work of art’ laat is het.” Later in het gesprek komt wijk te sturen. Je moet mensen bouw.” Donald Olsen zien hoe in de hij hierop terug: “Een manco is, het gevoel geven dat ze trots zijn Meijers: “Als je bijvoorbeeld negentiende eeuw de Ringstrasse, dat de openbare ruimte niet in op hun buurt. Dat besef is er wel.” kijkt hoe het met de ontwikkeling Kingstreet, en enkele van de het structuurplan is opgenomen. van het Westerpark is gegaan: dat Parijse boulevards uitstraalden: Misschien wanneer het gebied Sociale Samenhang begon met veel publieke ruimte, ons gaat het goed, wij zijn mach- wordt ingericht, of in het bestem- Ernsting: “Openbare ruimte kan voor kunstenaars enzovoorts. tig! Dan denk ik: wat zitten wij mingsplan, maar daarna? Voor het een belangrijke rol spelen in het Om dat te bekostigen rukte de hier nou te prutsen? Bijvoorbeeld onderhoud, bijhouden en aanpas- bevorderen van sociale samen- gemeente allerlei commerciële aan de Haarlemmerstraat, met die sen zijn geen budgetten. De prijs hang. Maar ik zie nogal eens dat bedrijven aan. Vervolgens dreigt boogjes. Als je dat met elkaar ver- voor een huis kun je berekenen, het er zo groot en zo anoniem de balans dan door te slaan naar gelijkt...” dat is heel simpel. Dat geldt niet is, dat het juist helemaal niets bij- het private. Dat is in Amsterdam- Ernsting: “Maar laat ik een heel voor de groenstrook.” draagt aan het met elkaar betrok- Noord nu ook aan de gang.” ander voorbeeld noemen: naast Soms zijn investeerders bereid ken zijn. Is dat ook een kwestie Saris: “Je vergist je wat betreft de ndsm in Amsterdam-Noord om geld te steken in de open- van ontwerpen?” Noord, dat gebied bij de ndsm- heb je de Buiksloterham. Dat is bare ruimte, merkt Ernsting Saris: “Niet alleen, de bewoners werf. Want eigenlijk kun je zeg- een gebied waar nu bedrijven op. Hij noemt het voorbeeld kun je niet ontwerpen.” gen dat die werf geprivatiseerd gevestigd zijn, waarvan som- van Overhoeks, een nieuw ont- Van Dusseldorp: “Nee, maar het gebied was, dat juist in handen van mige gaan stoppen. Voor dat wikkeld gebied aan de IJ-oever groen wel. In de Bijlmermeer was de overheid is gekomen, waarna gebied wordt bewust geen grand in Amsterdam-Noord. Deben het tot voor kort allemaal zo groot, kunstenaars er hun gang mochten design gemaakt. Als een bedrijf bevestigt dat dit gebeurt. En dan waren er zoveel hagen en heggen, gaan.” stopt, dan wordt op dat moment vooral als er water in de buurt dat men elkaar niet meer kon con- Meijers: “Ja, maar nu is het voor bedacht welke bestemming dat is. “De Amerikaanse projectont- troleren. een deel verkocht aan een woning- stukje grond krijgt. Als dan een wikkelaar Rouse heeft een keer Saris: “Het Gulden Winkel­ bouwvereniging.” groep mensen klaarstaat om daar geroepen: ‘Als er geen water is, plantsoen in Bos en Lommer was Saris: “Daar is niets op tegen. een woongroep van te maken, dan moet je graven tot je het hebt.’ Er ook zo’n ruimte die veel te groot Maar er is wel een compleet is dat in principe mogelijk. Volgens is een vereniging van Waterfront was. Aan de overkant was nog gebrek aan duidelijkheid over wat Leon kan dat dus helemaal niets Cities. Amersfoort heeft ook een niet zoveel gebouwd, de A10 lag nou van wie is. En wie gaat bepa- worden, als ik hem zo beluister.” waterfront, aan de Eem. Zo heb- eraan. En de bevolking veranderde len wat de aard van de openbare Meijers: “Onder een autoritair ben ze dat gepromoot. Dat is toch van samenstelling. Je zag die hele ruimte is? Ga je de sferen scheiden, regime heb je niet van die romme- dé manier waarop de openbare ruimte zienderogen achteruitgaan, zeg je: ‘Hier is het commercieel lige ruimte, dat terrain vague waar ruimte geld oplevert.” in alle opzichten: vervuiling, ruzies gebied en daar voor de kunste- creativiteit ontstaat.” Maar voor (oeverloze) buiten- op straat, ergernissen. Dat is opge- naars’? Wat voor identiteit geef je Deben: “Dat hoort er ook bij. wijken ligt het financieel allemaal knapt. De A10 is overbrugd, dat aan die openbare ruimte?” Maar mijn punt is dat de inrich- een stuk moeilijker. Saris: “Kijk, we heeft een enorm effect gehad. De Deben: “Voor zo’n gebied moet tingkant zo vaak wordt vermalen hebben het hier over vrij luxe plek- bevolking is niet minder alloch- je een supervisor hebben, die door de halfzachte compromis- ken, niet over wijken waarvan je toon, zwart, arm en werkloos dan vanaf dat kanaal daar tot aan het sen die het resultaat zijn van alle denkt: allemachtig, wat een troep! daarvoor, maar het functioneert laatste grote gebouw een totaal- inspraak.” Die vind je van hier tot de Oeral daar nu heel anders. Daar heeft beeld maakt.” overal. Als daar mensen wonen het ontwerp wel een grote rol in Van Dusseldorp: “In Barcelona Grondexploitatie met lage inkomens en weinig gespeeld. Maar dat zijn de rand- waren na de dood van Franco Meijers: “Welke rol speelt het kansen op verbetering... Die com- voorwaarden, daarnaast heb je enorme achterstanden in de ste- geld? Dat oprukkende private, in binatie is desastreus. Zeker als het de sociale dimensie. Als er grote denbouw. Daar had je toen de hoeverre is dat het gevolg van de ontwerp anoniem is, uniform en tegenstellingen en conflicten zijn, architect Oriol Bohigas, die stelde steeds duurdere grondexploita- voor massamensen gemaakt. Als dan redt je het niet met architec- dat eerst de openbare ruimte tie?” daar de samenhang wegvalt, dan tuur.” verbeterd zou moeten worden. Deben: “Openbare ruimte krijg je een vicieuze cirkel.” Meijers: “Er wordt wel gezegd de Helliπ∆ de

8 zomer @ººª zomer

dat de openbare ruimte steeds uniformer wordt, terwijl de bevol- king in Nederland steeds diverser wordt. Hoe verhoudt zich dat tot elkaar?” Deben: “In de Baarsjes hebben ze bij een school van die tentjes neergezet waar gevoetbald wordt. Waarbij jongens op kleine randjes kunnen zitten toekijken, tot einde- lijk wordt gezegd: doe maar mee. Zo werkt dat, die sterke hiërarchie, weet je wel. Ze hebben daar ook van die hutjes waar de vrouwen len opvullen. Terwijl ik denk: de foto, uit 1954, is er al geen boom hij meer gespreksleider dan ont- zitten te kletsen. Dat is een klein stad is al zo vol, laat er een beetje meer over. Door al die kabels en werper was. Voor een project in voorbeeld, om aan te geven dat lucht in.” leidingen die de grond zijn inge- Amsterdam had hij met minimaal daarop wordt ingespeeld. Het is Saris: “Al die stadstrandjes die gaan. Gelukkig zijn er nu techni- 55 partijen te maken, die allemaal niet allemaal zaligmakend, maar er in de zomer zijn – niet alleen in sche mogelijkheden waardoor dat hun eigen inbreng in het geheel uit dit soort dingen blijkt toch Amsterdam, ook in Berlijn, Parijs, allemaal naast bomen kan liggen. wilden hebben. Vind je het gek dat een gevoeligheid voor de sociale overal – die zijn heel leuk als ont- Almere is als eerste gemeente in zo’n architect dan zijn eigen afwe- samenstelling.” moetingsplek gaan functioneren. Nederland bezig met een systeem ging maakt?” Saris: “Of de openbare ruimte Dat is geprivatiseerde restruimte waarbij alle kabels en leidingen bij zelf nou steeds uniformer wordt, die tijdelijk even in dat kader mag elkaar worden gelegd. Maar dat is Bewonersbelangen dat weet ik eigenlijk niet.” worden gebruikt. Heel aange- nog niet zo eenvoudig.” Wanneer ontwerpers hun gang Meijers: “Ik denk dan aan win- naam.” Deben: “Amsterdam heeft hele- kunnen gaan, blijkt nogal eens kelcentra enzo, die er in alle pro- Deben: “Het Oosterdok hier in maal geen kaart waarop je kunt dat er een kloof bestaat tussen vinciesteden er hetzelfde uitzien. Amsterdam had dat al in 1913, ik zien waar de kabels liggen.” hun ideeën en de leefwereld van Stations die allemaal hetzelfde zijn heb een foto van zo’n strandje.” Van Dusseldorp: “Ook dat nog!” bewoners. Deben: “In Den Haag vormgegeven.” Saris: “Er wordt al jaren gepro- hebben ze een programma gehad Van Dusseldorp: “Maar als je Ontwerp beerd om een soort betonnen bak in het kader van de stadsvernieu- kijkt wat er in Groningen gebeurt Van Dusseldorp brengt nog een daarvoor te maken. Dat moet best wing om aandacht te vragen voor en in Leidsche Rijn, dan zie je ander punt ter tafel. “Men houdt kunnen, maar het gebeurt niet.” de verbetering van de kwaliteit grote verschillen in architectuur, in zich vaak wel heel erg bezig met Deben wijst nog op een ander van het openbare gebied. De stedenbouw et cetera. Je kunt daar het technische en het ontwerp- ontwerpaspect met soms ake- pleinen in de Schildersbuurt zeker niet spreken van gelijkvor- aspect, met name in Amsterdam- lige gevolgen voor de openbare zouden ontmoetingsruimten migheid.” Noord. Terwijl, je kunt 26 bomen ruimte: de maatschappelijke pre- worden. De verblijfsfunctie werd Saris: “Over winkelcentra plaatsen, maar één boom heeft occupatie met veiligheid. “Het is van groot belang geacht en aan gesproken, het type grote woon- soms dezelfde werking, als je zo extreem dat we nu parken heb- het multiculturele karakter moest mall zoals in Alexanderpolder, is het goed en mooi indeelt. Als je ben zonder struiken, met alleen uitdrukking worden gegeven. De daar eigenlijk überhaupt wel open- ervan uitgaat van dat de openbare nog maar gras en bomen. Zodat plannen waren prachtig, maar de bare ruimte? Je wordt daarbin- ruimte bestaat uit vloer, uit wan- je met de politieauto van buitenaf praktijk pakte anders uit. De vijver nen zoveel mogelijk door winkels den, daken en de inrichting, dus in een keer het park kan overzien. en de speelplaats vervuilden, de heengeleid. Als je naar de metro echt het totale beeld. Technische Het is helemaal doorgeschoten.” vrouwen misten beschutting, de wilt, dan moet je wel door de win- mensen hebben daar helemaal Deelbelangen krijgen oneven- overlast van de voetballende jeugd kel heen. Zo’n woonmall is niet geen weet van. Die kijken alleen redig veel aandacht, omdat een was groot. De esthetisering, met bedoeld om wie dan ook tegen te maar naar de kabels, naar de grand design door alle versnippe- behulp van avantgardistische ont- komen, die is alleen maar ingericht leidingen. Kan het water goed ring ontbreekt. Met name Deben werpopvattingen, was volledig voor de omzet.” wegstromen? Wat belangrijk is, benadrukt het herhaaldelijk. “Als mislukt. De ontwerpers lieten hun Deben: “Station Bijlmermeer zonder twijfel. Maar Amsterdam- je ziet hoeveel gemeentelijke oren teveel hangen naar de vakbla- daarentegen is prachtig: groot, Noord heeft eigenlijk helemaal diensten bij inrichtingsplannen den en niet naar de bewoners.” licht. Je voelt je er prettig.” geen ontwerpende stedenbouwer. betrokken zijn: de reinigingsdienst, Het kan ook anders. Van Saris: “Ja, dat is echt mooi.” De claim van de technische club de plantsoenendienst, elektri- Dusseldorp: “In Amsterdam- Deben: “Maar ruimtes als stations op de grond is ongelofelijk sterk citeitsbedrijven, parkeerbeheer, Noord zijn Mathieu Derkx en en winkelcentra zijn semi-open- en wordt nog steeds sterker. De bewonersorganisaties, winkeliers- Marlies van Diest bezig met een baar. Daar is controle, daar zijn ondergrond zit tegenwoordig vereningingen, kringen verbonden plan voor Nieuwerdam Oost, met camera’s enzo. Er wordt overal helemaal vol met kabels en leidin- met monumentenzorg, de belan- deels nieuwe architectuur waar een hoop opgevuld, ingevuld. Dat gen, waardoor bomen veel minder genvereniging voor minder-vali- een heel nieuw openbaar gebied vind ik ook een van de problemen kans hebben dan vroeger. Er is een den, allemaal hebben ze hun spe- wordt ingevlochten. Dat zijn twee in het centrum van Amsterdam, foto uit 1934 van een prachtige cifieke inbreng. Een Rotterdamse ontwerpers die zeer actief inspe- dat ze elke vierkante meter wil- laan in Hillegom. Op een andere architect verzuchtte onlangs dat len op wat hun opdrachtgevers de Helliπ∆ de

9 zomer @ººª zomer

Toekomstbeeld: wonen in Overhoeks (zie p. 22). Beeld: 'tidee en de bewonersgroep willen. Het bewonersgroepen. “Dat heb ik cies mooi aan vinden. Dat vind ik gaat tot nu toe formidabel. Een bijvoorbeeld in het Bijlmerpark een taak van de politici, die daar helder en mooi ontwerp, dat uit- meegemaakt. Dat functioneerde eigenlijk geen bal van afweten.” stekend wordt uitgezet.” niet, op één hoek na, tegen de Saris: “In Groningen hebben ze Deben: “Je moet ontwerpers villawijk aan. Daar onderhielden begin jaren negentig drie ontwer- hebben die hun vak verstaan, maar de bewoners dat stukje park pen laten maken voor nieuwbouw die ook openstaan voor de bewo- zelf. Iedereen dacht mee over rondom het stadhuis en de inwo- ners.” wat allemaal zou kunnen het ners daaruit laten kiezen. Dat ging Van Dusseldorp: “En een echte park. Moest het een park zoals in prima. De politiek moet er veel manager, die niet om de drie Kopenhagen worden, of zoiets als meer vertrouwen in hebben dat maanden weg is. Die heel goed in Wenen? De Pakistanen wilden zo’n discussie ook publiek gevoerd naar zowel de bevolking alsook een cricketveld, Surinamers een kan worden.” naar de ontwerpers kan luisteren voetbalveld... Uiteindelijk zeiden Van Dusseldorp: “Als je kijkt naar en natuurlijk naar zijn opdracht- de villawijkmensen: ‘Donderen de landelijke politiek: VROM gever.” jullie allemaal op, blijf van ons heeft onder minister Peijs vier jaar Deben: “Een supervisor, die het park af!’ Die clash kon ontstaan lang geen enkel woord gezegd geheel overziet en die te domi- omdat de gemeente, in dit geval over de openbare ruimte. Nu gaat nante logistieke manager kan het stadsdeel, er niet boven stond, het steeds over de pracht- en de terugduwen.” maar belanghebbende was, die krachtwijken, en gelukkig gebeurt Ernsting: “Dus supervisie en wilde dat er ook woningen zouden daar wat in – hoewel niet overal bewonersinbreng hoeven niet komen. Uiteindelijk is het gesust – maar toch wordt de openbare tegenover elkaar te staan, maar en hebben ze er een jaar overheen ruimte nauwelijks genoemd.” kunnen heel goed hand in hand laten gaan. Vervolgens is een plan Deben: “De nieuwe gaan.” neergelegd waar niemand meer Rijksbouwmeester Van der Pol Saris: “Ja, daar ken ik ook wel over mocht praten.” is er wel gevoelig voor. Verder voorbeelden van. Er is een leuk Meijers: “Dus uiteindelijk toch heeft de Volkskrant heeft anderhalf project in de Eindhovense wijk van bovenaf opgelegd.” jaar geleden onderzoek gedaan Woensel, waar jonge architecten Saris: “Ja de harde hand van de naar de grootste ergernissen in op een hele prettige manier vari- gemeente. Autoritair bewind heb het land. Op 1 stond de openbare anten aan de bevolking hebben je nodig.” ruimte.” voorgelegd. Hierdoor waren men- Van Dusseldorp: “En het gekke sen bereid om keuzes te maken, De politiek is, dat is helemaal niet opgepakt.” omdat ze mochten meedoen in Meijers: “Welke rol moeten poli- Deben: “Nee, maar het is ook inge- het keuzeproces. Als je ze alleen tici bij de inrichting van de open- wikkeld. Wij praten er aan deze maar inbreng laat leveren, dan is bare ruimte op zich nemen?” tafel nu al een hele tijd over en je er altijd ontevredenheid. Je moet Deben: “Zorgen dat het in de ziet hoe moeilijk het is grip te krij- ze serieus blijven nemen tot het structuur- en bestemmingsplan- gen op die openbare ruimte.” einde toe. En dan niet ineens nen zit. Doorgaans is het een rest- = zeggen: de architect heeft uitein- post. Daarnaast uitleggen waarom delijk een andere keuze gemaakt. het belangrijk is. En ten derde een Met dank aan Martin Buunk Mensen denken dan dat je ze voor architect die met bewoners in de gek gehouden hebt, door ze de slag is steunen en een beetje het idee te geven dat ze mochten afschermen ook.” meepraten.” Van Dusseldorp: “Vraag men- Saris wijst ook op de niet altijd sen waarom ze naar een stad als even constructieve inbreng van Amsterdam gaan, wat ze daar pre- de Helliπ∆ de 50 jaar Noord 10 Kors van Bennekom: zomer @ººª zomer 1933) begon begin jaren vijftig met Kors van Bennekom ( De Waarheid fotograferen en kwam al snel bij het dagblad in dienst als fotojournalist. Hij werd overal op afgestuurd: volksdansen, stakingen, huisuitzettingen, bijeenkomsten van de CPN, boksen in Krasnapolsky en de scheepswerven. Daarnaast fotografeerde hij wat hij op straat tegenkwam – van straatwerkers tot dansende winkelmeisjes. Hij documenteerde de naoorlogse wederopbouwperiode, geëngageerd maar niet zonderis in 2002 humor. gepubliceerd: Een selectie van zijn foto’s voor De Waarheid 'Amsterdam – van restauratie tot revolte'.

Van Bennekom is geboren en getogen in Amsterdam Noord. Veel van zijn foto’s maakte hij in dit stadsdeel, waar hij nog 1959 Surinaamse arbeiders voor de poort van de ADM steeds woont. Daarnaast fotografeerde Van Bennekom ook altijd zijn privéleven, vele tientallen jaren lang. Deze foto’s overstijgen het louter particuliere door1990 het verscheen historische ‘De aspectFamilie dat zich onvermijdelijk opdringt. In Van Bennekom’. 1960) zijn vrouw Ine, de ramen Op de pagina hiervoor ( lappend. Kors had haar leren kennen bij De Waarheid, waar zij verslaggever was.

1962 Twee vrouwen bij het Mosveld

1978 Demonstratie op het Mosveld, voor de werkgelegenheid en tegen de sluiting van de scheepswerg NDSM en het bedrijf Gusto 1959 Surinaamse arbeiders voor de poort van de ADM 1983 Schilders schilderen de Schellingwouderbrug

1985 Winter, Landelijk Noord. Schaatsbaan voor de dijk Schellingwoude

1957 Van der Pekstraat: Handtekeningen ophalen tegen de atoombom 1956 Waarheid Zomerfeest: CPN-voorzitter en verzetsheld Gerben Wagenaar Marius Ernsting redactielid de Helling de Helliπ∆ de

12 zomer @ººª zomer A’dam Noord: spiegel van ruimtelijk denken

Amsterdam Noord weer­spiegelt de 1917-1940 Amsterdam Noord als ­Nederlandse sociale geschiedenis en woongebied bestaat eigenlijk nog niet eens honderd jaar. Daarvoor was het woest en ledig. Er werden mensen op- de ideeën over de openbare ruimte in de gehangen, maar dat kun je geen wonen noemen. De eerste ­afgelopen eeuw. Het is exemplarisch voor woningbouw kwam in 1917: twee dorpen werden voor vijf- tien jaar uit de grond gestampt om de enorme woningnood de ontwikkeling van het denken over wonen, als gevolg van de stilstand van de woningbouw gedurende opvoeding en de verhouding ­tussen privaat de Eerste Wereldoorlog op te vangen. De beide dorpen, Disteldorp en Vogeldorp, bestaan, ruim negentig jaar later, en publiek. Een overzicht in fasen. nog steeds, opgeknapt en wel. Vanaf 1921, na annexatie van de Waterlandse dorpen Schellingwoude, Nieuwendam en Buiksloot, tot aan de Tweede Wereldoorlog, ging het rap: de tuindorpen Nieuwendam, Oostzaan en Buiksloot werden gebouwd, naar het voorbeeld van de Engelse tuindorpen met veel lucht, licht en groen, alsmede de Van der Pekbuurt, de Vogel- en de Bloemenbuurt. Deze bouwactiviteiten stonden nadrukkelijk in het teken van de strijd tegen de verpaupering die in de Jordaan en de Haarlemmerbuurt tot onmogelijke woonsituaties had- den geleid. In Noord kon je fatsoenlijk wonen, en wie dat niet kon of wilde moest een handje geholpen worden, desnoods een hard handje. Er was zelfs een soort rangorde: wie in de verpau- perde buurten netjes geleefd had kon direct naar Tuindorp Oostzaan, wie begeleiding nodig had naar een net bestaan kwam in Floradorp terecht waar veel maatschappelijk wer- kers klaar stonden om je het fatsoenlijke wonen bij te bren- gen, en wie er in zijn oude woonsituatie een zootje van had gemaakt kwam in Asterdorp, een echte woonschool, met strenge regels en dito toezicht en één toegangspoort die om 22.00 dicht ging. Alles was bedacht, vanuit het verlichtings- en opvoedingsideaal: je kunt mensen vormen tot fatsoenlijke burgers. Als de condities goed waren, en er voldoende on- dersteuning was zouden mensen zich vanzelf bekennen tot het goede leven. Maar dat je als je bij een sollicitatie vermeld-

Foto's van Noord, door Kors van Bennekom... de Helliπ∆ de

13 A’dam Noord: spiegel van ruimtelijk denken @ººª zomer

de dat je in Asterdorp of Floradorp woonde ongezien werd 2000– In het eerste decennium van de afgewezen, dat had niemand bedacht. Toch leidde het idee- eenentwintigste eeuw praten we alweer heel anders: over ‘in- ëngoed van opvoeding tot wonen en leven als ordentelijke breiding’ met kleine buurtjes op open plekken en hoge bouw- burgers nog een betrekkelijk lang leven. Asterdorp werd pas dichtheden (want we willen de groene buitenruimte sparen) in het begin van de zestiger jaren afgebroken, en in Floradorp en over bebouwing van voormalige industrieterreinen: de en Tuindorp Buiksloot (in de volksmond het Blauwe Zand) Bongerd, het Shell-terrein en het NDSM-terrein. werden tot ver in de zeventiger jaren mensen geplaatst die Daarbij wordt weer veel meer gedacht in termen van eerst asocialen werden genoemd en later in beleidsstukken functiemenging: voormalige bedrijfsgebouwen doen dienst “mensen met een zware externe problematiek op het gebied als onderkomen voor de creatieve industrie zoals MTV en van het wonen”. Plaatsingsbuurten heetten ze, en behalve in IdtV, of als verzamelgebouw van ateliers voor kunstenaars. Noord waren er ook in Amsterdam West twee van die buur- Het effect is merkbaar: het zijn spannende gebieden, waar ten. Eén daarvan werd nog niet eens zo lang geleden bekend het gevoel dat er veel kan en ook veel gebeurt bijna fysiek is. als de buurt waar de Tokkies vandaan kwamen… Het voorbeeld van het nieuwe stedenbouwkundig denken, niet hemelbestormend en niet conceptueel, maar bijna organistisch voortbouwend op wat er al is, is de Buik- 1945-1990 Na de Tweede We- sloterham, een oud bedrijventerrein waarvoor geen ander reldoorlog, vooral in de jaren zestig en zeventig, kwamen overkoepelend stedenbouwkundig plan is dan de moge- de grootscheepse uitbreidingen, de tijd van de dorpen was lijkheid om voor plekken die vrij komen als gevolg van het voorbij: het plan van Gool, de Banne, Nieuwendam Noord, vertrekken van bedrijven concrete plannen in te dienen. Dat de Molenwijk. Ze waren vooral bedoeld voor starters (die kan van alles zijn: een nieuw bedrijf, een zelf ontworpen wo- overigens niet stonden te dringen om in Noord te wonen, het ningcomplex, een verzorgingshuis, een skatebaan. Bedrijven stond toch een beetje bekend als het Siberië van Amster- die blijven kunnen gewoon doorgaan en men zal in de praktijk dam) en voor de overloop uit de stadsvernieuwingsgebieden. een modus moeten vinden om dat diverse leven in goede Eerst portiekflats van vier hoog, later galerijflats van banen te leiden. negen tot twaalf hoog, maar vervolgens ook woonerven: ze En zo is Noord in zijn ontwikkeling exemplarisch voor weerspiegelen opeenvolgende fasen in het denken over de de ontwikkeling van het denken over wonen, opvoeding en volkswoningbouw. Voor de Molenwijk gold dat wel in het de verhouding tussen privaat en publiek. Achtereenvolgens bijzonder: de bouw ervan, begin jaren zestig, was in feite de (en soms ook tegelijkertijd) idealistisch, ambitieus, probleem- try-out voor de bouw enkele jaren later van de Bijlmermeer. oplossend, streng op functies en op de scheiding daarvan. Grote flats met een speelhal voor de kinderen, veel groen En dan weer alles door elkaar, waarin de mensen zelf de or- en een scheiding tussen wonen, verkeer en parkeren. In dening vinden die bij deze tijd past. Zo’n beetje als het leven zekere zin had die idee van functiescheiding nog steeds iets zelf dus. Mooi is dat, en dat in Noord… opvoedkundigs: het leven vereist ordening, en door functies = uit elkaar te halen kunnen mensen zich meer bepalen tot het afzonderlijke belang daarvan. Jan Donkers Journalist de Helliπ∆ de

14 zomer @ººª zomer HET BLAUWE PLEIN

Cultuur speelt een belang- Wij woonden aan de Purmerweg waar een bloeiend verenigingsleven, dat rijke rol in de ontwikkeling in Noord, mijn vader en moeder, mijn ook het Waterlands Fanfare Korps en een oudere zus en ik. Wij waren van de nette mandolineclub omvatte, en er waren druk van de openbare ruimte. In armoede, en niet alleen dat: mijn zus en ik bezochte bibliotheken. Maar er was geen Amsterdam-Noord zorgen moesten hogerop. En dus ging er van de 65 boekhandel, geen theater (maar merk- gulden loon die mijn vader zaterdags mee waardigerwijze wel een bioscoop, die er initiatieven van kunste- naar huis nam zes gulden in het gleufje nu niet is). Er was geen ziekenhuis, geen naars, de komst van het ‘Pianoles Jan’ in de langwerpige bus met middelbare school, er waren geen noe- gleufjes waarvan verder de uitgaven ‘huur’, menswaardige activiteiten, zeker als je niet Filmmuseum, verschillende ‘huishouden’, ‘gas en elektra’ en nog een van voetbal hield. Artsen en zielenherders festivals en het nieuwe cen- paar de rest van het geld opslokten. beschouwden Noord als een zendingsge- Mijn zusje had ook pianoles gehad. Ze bied. Wie naar iets meer op zoek was dan trum de Tolhuistuin voor een zat nu op ballet. Op zaterdagmiddagen dit type activiteiten moest naar ‘de Stad’, opleving van allerlei publieke kwam het voor dat ze samen met een en keerde in vele gevallen uiteindelijk niet buurjongen een quatre mains stuk bij ons meer terug. activiteiten, die ook de inrich- thuis aan de piano vertolkten. Ik zie nog ting van de buurt grondig ver- de buurman in zijn bretels op de stoel Decennia lang zuchtte Noord onder die voor me zitten terwijl ze speelden, en de doem; er was niets te doen, er gebeurde anderen. Jan Donkers, auteur gezichten van mijn ouders. Er hing een niets behalve dat er hard gewerkt werd, van het veelgeprezen boek vreugdeloze, bijna calvinistische sfeer in het was hoofdzakelijk een plek waar je je onze woonkamer. De muziek (ik herinner verveelde. Zo dicht bij Amsterdam, geeft me volstrekt niet meer welke) was ernstig, En hoe kort is dit alles nog maar gele- zijn visie op de culturele ont- er werd instemmend geknikt, niet geap- den! Nog maar elf jaar geleden werd plaudisseerd, hoogstens een bescheiden door de Dienst Ruimtelijke Ordening in wikkeling van ‘Noord’. complimentje uitgedeeld toen het stuk niet mis te verstane termen aangeraden was afgelopen en mijn moeder opstond om dit Noord ook maar in zijn sop gaar te thee te zetten. De boodschap die ik er uit laten koken. Plannen voor de ontwikke- destilleerde, zonder er de woorden voor te ling van de IJ-oever werden in enkelvoud kennen, was: dit was cultuur, dit was iets geformuleerd: dat er een Noordelijke ernstigs, hier moest je serieus bij kijken. IJ-oever bestond valt nergens uit op te Maar ook (en daar kende ik nog minder de maken. Immers: ‘Misschien staren we ons woorden voor): dit was iets dat geen eco- te veel dood op de gedachte dat Noord nomisch nut had, het droeg niets bij aan de zich moet emanciperen tot een gewoon huishoudpot, integendeel, het slorpte een stukje Amsterdam.’ Hooguit zouden op buitenproportioneel groot deel ervan op. het NDSM-terrein ‘kraamkamer- en broed- Waren wij een uitzondering in plaatsactiviteiten’ bevorderd moeten Amsterdam Noord? Er bestond welis- worden waar ‘jong aanstormend talent zich – EN DAARACHTER Helliπ∆ de

15 HET BLAUWE PLEIN @ººª zomer

in de kweekvijver Noord mag opmaken om verdwenen is. Als burgemeester Cohen worden. Ondertussen zijn we jaren verder de sprong over het IJ te wagen en de stad zegt ‘ach, Noord zal altijd Noord blijven’ en die vrees is nog even gegrond als toen. te veroveren.’ Inderdaad, als het echt talent krijgt hij nog steeds de lachers op zijn De plannen die er waren zijn niet realis- had moest het vooral ook worden aange- hand. Dit soort dedain en milde spotzucht tisch gebleken. De halte Sixhaven van de moedigd Noord de rug toe te keren! En dit zijn niet meer zo vilein als vroeger, maar Noordzuidlijn is geschrapt. Als er over is maar één voorbeeld dat ik wil noemen verdwenen zijn ze niet. Op de door het VVV een nieuw museum wordt gepraat denkt van het dedain waarmee de Stad Noord verstrekte gratis stadsplattegrond houdt men toch in eerste instantie weer aan het behandelde. Amsterdam nog altijd op aan de bovenkant Museumplein, en over 150 miljoen euro Vergelijk dat eens met het Noord van bij het Centraal Station. Op 29 januari lees voor een cultuurpaleis aan de Zuidas wordt nu. Je hoeft je er geen dag meer te verve- ik een willekeurig bericht in de Volkskrant niet moeilijk gedaan. Terwijl de Tolhuistuin, len. De plannen voor het nieuwe centrum over het ‘zootje’ dat de nieuwe woningeige- dat toch de plek gaat worden die meer getuigen van veel meer realiteitszin dan naren in Zuidoost van hun huizen zouden dan enig andere Overhoeks met de stad die van vorige eeuw, en hebben ook meer maken. In dat bericht de volgende zin: ‘Het maar ook met het Noordse achterland zal levensvatbaarheid door het aanhaken van stadsdeel, voorheen de Bijlmer, doet zijn verbinden, moet knokken voor elke euro om de Noord/Zuidlijn. De filmindustrie heeft uiterste best de leefbaarheid te vergroten levensvatbaarheid te krijgen. een hechte basis gevonden in Noord, er en heeft inmiddels de meeste van de roem- Mijn vrees is dat Noord het momen- zijn talloze festivals, het Filmmuseum komt ruchte torenflats vervangen door laag- tum, dat enkele jaren geleden met zoveel eraan. Grachtenfestival en Amsterdam bouw. Lastige bewoners werden over ande- enthousiasme is ingezet, een beetje aan Boekenstad doen bijna vanzelfsprekend re stadsdelen, vooral Noord, verspreid.’ het verliezen is. Het duurt allemaal wel ook Noord aan bij hun activiteiten. Er zijn Voor mijn geestesoog rees onmiddellijk erg lang. Het Filmmuseum zou al dit jaar prachtige plannen voor nieuwe bestemmin- de reeks Galgenput, Asterdorp, Ketjen op, zijn deuren moeten openen, maar de eer- gen van loodsen op het NDSM-terrein. En alsmede nog enige andere voorbeelden ste paal moet nog de grond in. Hier en het ziet er nog steeds naar uit dat het cul- van zaken waar men Noord in het verleden daar hoor ik de vrees uitgesproken dat turele centrum de Tolhuistuin op afzienbare mee had opgescheept. [zie artikel Marius Overhoeks, voor er de eerste bewoner zijn termijn een plek is waar niet alleen Noord, Ernsting, red.] Een traditie waarvan ik had gordijnen heeft opgehangen, nu al aan het maar ook die lui uit de Stad en de rest van gedacht dat ze tot het verleden behoorde, vertrutten is (de term is niet van mij: wel Nederland op af gaan komen. maar nee dus? veel horeca, maar geen culturele instel- Alle reden om tevreden te zijn. Of ling, wel dure flats maar geen middelbare niet? Want wie hebben er weet van, op dit Nog maar enkele jaren geleden deed school). Zou men wel genoeg leren van moment, buiten Noord? Wie even niet oplet wethouder Carolien Gehrels de toezeg- de ontwikkelingen die je nu kunt zien op ziet zijn enthousiasme voor deze ontwikke- ging dat ze zich hard zou maken voor een IJburg, de Zuidas, een dooie boel waar van lingen toch wat getemperd. Het dédain van ‘tweede icoon’ op of rond de Sixhaven. een menging van diverse functies veel te Amsterdam ten opzichte van zijn grootste Daar zou nog een museum, culturele weinig sprake is? stadsdeel mag dan onder een jongere instelling of instituut moeten komen. Er zijn diverse argumenten tegen mijn generatie niet of nauwelijks meer bestaan, Immers, Rien Hagens grote vrees dat hij betoog aan te voeren. Binnen Noord zelf ik krijg sterk de indruk dat het daar waar de met zijn Filmmuseum in een isolement zou wordt ontzettend veel gedaan, het enthou- besluiten genomen worden niet helemaal komen te zitten mocht geen werkelijkheid siasme is enorm, zoals op netwerkbijeen- de Helliπ∆ de

16 zomer @ººª zomer

komsten en burgeravonden te zien is. Er is realisme, zowel bij de bestuurders als bij mische crisis niet realistisch is te veel te heel langzamerhand een demografische de plannenmakers om in te zien dat je wel vragen en te verwachten. Ik durf het woord verschuiving te signaleren. Noord krijgt, zij zou kunnen willen dat de belangen van Noord/Zuidlijn nauwelijks uit te spreken het mondjesmaat, een middenklasse die kunstenaars, nieuwe en oude bewoners en besef dat ik maar even niet moet fulmi- zijn traditionele functie van cultuurdrager zouden mengen, maar dat je dat niet van neren tegen dat schrappen van de halte serieus neemt. Maar binnen dat Noord bovenaf kunt afdwingen. Op de succesvolle Sixhaven. Maar er valt een goede discussie bestaat ook argwaan tegen de ontwikkeling Noorderparkfestivals van afgelopen jaren te voeren over de mogelijkheid om door van de noordelijke IJ-oever als een ‘gou- zag je dat goed geïllustreerd: de ‘oude’ al die tegenslagen die halte juist nu wél den randje’. Ineens hoor je weer termen bewoners zaten bij het podium met het te laten doorgaan, zoals er ook een goede als ‘elitair’ in het rond slingeren, een woord levenslied, terwijl de ‘nieuwe’ bewoners discussie te voeren is over de mogelijkheid dat ik associeer met een vervelende vorm van een fadoconcert genoten. Is dat erg? Ik de economische crisis juist in het voordeel van populisme. ‘Noord moet Noord blijven’ geloof er niets van. Tijdens de succesvolle van de creatieve economie om te buigen. hoor je dan vaak zeggen, en daar ben ik het eerste editie van IJjazz, vorig jaar, zag je Veel van mijn wrevel is terug te voeren geheel mee eens als het gaat om de dingen oud en jong, oud-Noord en nieuw-Noord, op een uit mijn persoonlijke geschiedenis die Noord aantrekkelijk maken: het water, mensen van hier en uit de stad overigens te verklaren ongeduld. Ik wil graag nog het groen, de unieke dorpen-structuur. wel door elkaar. Ook tijdens Expeditie meemaken dat Noord een deel van de stad Wordt Noord ‘meer van hetzelfde’ als de Noord, het jaar ervoor, lukte het wel dege- is en ook zo wordt gezien. Dat het Blauwe demografische verandering doorzet? Is de lijk oud- en nieuw-Noord te mengen. Plein niet toch een plein wordt dat slechts ‘yuppificering’ van Noord een gevaar voor Maar ik denk daar ook weer niet al te aan één zijde aantrekkelijk is om bezocht het stadsdeel? deterministisch over, je kunt mensen wél te worden. Ik realiseer me ook dat ‘tussen Ik ben ervan overtuigd dat die vrees stimuleren door ze iets aan te reiken, ze droom en daad’ etc. onterecht is. Als ik praat over de culturele een palet aan te bieden waar ze zelf een Maar Noord zal, niet alleen in optische kaart van Noord, dan heb ik het niet alleen keuze uit kunnen maken, en wees niet zin, pas echt een deel van Amsterdam over de Noordelijke IJ-oever en over het verrast als die keuze anders uitpakt dan worden zodra het Blauwe Plein, het IJ dus verankeren van de filmindustrie binnen het voorspeld. Mijn moeder kwam uit een waar dat het smalst is en waar de beide stadsdeel. Aan deze kant van het Blauwe arbeidersmilieu, maar haar lievelings- stadsdelen elkaar het dichtst naderen, Plein wonen bijna 100.000 mensen, van wie auteurs waren Faulkner en Hemingway, een realiteit is. Hier zou het ware hart van ik lang niet het idee heb dat ze allemaal terwijl ze ook niet vies was van Camus en Amsterdam moeten kloppen. Met een zitten te wachten op wat Paradiso Noord Dostojevski. Die boeken haalde ze uit de evenwichtige verdeling van voorzieningen, en het Filmmuseum ze te bieden hebben. bibliotheek, die ook toen al tot de drukst attracties en iconen aan beide zijden. De Ik ben geen propagandist van het oude bezochte van heel Amsterdam behoorde. IJ-oevers zijn een grootstedelijk project sociaal-democratische ideaal om burgers Natuurlijk realiseer ik me dat de en beide zijden moeten vanuit een grootse, te verheffen, ze als het ware op een ouder- bestuurders nog wel wat andere zaken centrale visie geregisseerd worden. De wetse VARA-manier met populaire cultuur dan cultuur aan hun hoofd hebben. Noord eenheid van het plein zou geaccentueerd te verleiden en ze dan op te voeden met scoort nog steeds laag waar het gaat om moeten worden door projecten die beide cultuur die een stapje ‘hoger’ zou zijn. Er inkomen en gezondheid van de bewoners. oevers omvatten, door lichtinstallaties, bestaat binnen het stadsdeel voldoende Ik besef ook dat het in deze tijd van econo- beeldende kunstmanifestaties etc. de Helliπ∆ de

17 zomer @ººª zomer

Vaak wordt me tegengeworpen dat mijn ellendige Centraal Station als belangrijk- bestaan, zij het een moeilijk kwantificeer- niet aflatende pleidooi voor een betere aan- ste, maar probeer daar nu eens overheen bare. Ik hoop dat dit besef niet vervliegt in sluiting van de beide stadshelften alleen te denken! Een grootse en meeslepende de huidige economische tegenwind, bij de maar te verklaren valt uit de haat die ik in visie kan van Amsterdam écht die stad bestuurders, de projectontwikkelaars, de mijn jeugd ontwikkelde jegens het IJ, dat rondom het water maken waarvan de woningbouwcorporaties. ik meerdere malen per dag in weer en wind Projectbureaus Noordwaarts en Zuidelijke Tot slot dit: de Romeinse staatsman op de (toen nog grotendeels onoverdekte) IJ-oever ook pleitbezorgers zijn. Maar dan: Cato besloot al zijn redevoeringen met pont moest oversteken. Daar mag best wat til dat CS het IJ over, of stop het onder de volgende woorden: ceterum censeo in zitten want inderdaad: ik beschouwde de grond. Trek het Damrak door naar het Carthaginem delendam esse. En overigens het IJ als mijn vijand, het symbool van Tolhuis. Maak van dat Passenger Terminal ben ik van mening dat Carthago verwoest alles dat me scheidde van de Stad waar het een partycentrum en bouw een nieuw twee moet worden. Ik neem me voor elk open- écht gebeurde. Maar kijk eens naar enkele kilometer naar het westen, en dan naar het baar optreden voortaan te beëindigen met andere steden die door een rivier worden noordwesten om precies te zijn. Kost een de woorden: ceterum censeo pontem trans gescheiden: Parijs, Londen, Rotterdam cent allemaal maar dan heb je ook wat. IJem construendam esse. U weet allemaal (om maar eens wat stadjes te noemen). wat dat betekent, maar ik geef de vertaling Allemaal steden die zich in zekere mate Ik besef dat ik me met dit betoog schaar in er toch maar bij omdat dat pontem voor eveneens ongelijk ontwikkelden maar geen de groep van de ‘dromers’, die verweten verwarring kan zorgen: en overigens ben een die zich neerlegde bij een zo rigou- wordt niet met beide benen op de grond te ik van mening dat er een brug over het IJ reuze tweedeling als Amsterdam en die staan, terwijl de mannen van de daad het gebouwd moet worden. daarnaast ‘de overzijde’ met dedain bleef echte werk moeten opknappen. Maar alle = behandelen. grootse dingen die deze stad heeft voort- In de cultuur van de stad Amsterdam gebracht zijn ooit als droom begonnen. Dit is een ingekorte en bewerkte versie zit een positieve houding ten aanzien van Zonder dromers, zonder de kracht van de van de eerste Roel Poppe- lezing, die kleine projecten ingebakken, en dat is verbeelding komt er nooit iets tot stand. Jan Donkers hield op 3 april jl. Poppe goed. Maar met de opdeling in stadsdelen, Terug naar waar ik het in het begin over is de overleden initiatiefnemer van en het primaat van projectontwikkelaars en had. Het ballet van mijn zusje en het piano- ANGSAW (Amsterdam Noord Stad woningbouwcorporaties lijkt het met een spel van mij hadden strikt gesproken geen Aan het Water). visie van bovenaf, met aandacht voor grote economisch nut. Onze ouders lieten ons projecten wel gedaan. Ze hebben plaats- die lessen niet volgen omdat ze hoopten gemaakt voor wat ik seriële deelbesluit- dat wij in die artistieke sectoren een grote vorming zou willen noemen. De tijd van carrière tegemoet gingen (en als ze dat wel de Haussmanns en de Berlages is voorbij, hoopten scheepten ze ons nooit met die helaas. Een dergelijke stadsbouwmeester plaatsvervangende ambitie op). Ze deden zou allang inzien dat een brug over het dat omdat ze (en daar zal ik ze tot in lengte IJ een onvermijdelijkheid is, dus waarom van dagen dankbaar voor blijven) op een er niet nu aan begonnen? Ja, ik ken alle voor tijd en plaats unieke manier aanvoel- bezwaren, met de aanwezigheid van dat den dat cultuur een verrijking was voor het Kors van Bennekom van Kors sylvester hoogmoed Journalist de Helliπ∆ de

18 zomer @ººª zomer

“Renaissance”Marcel van Wees bedacht een plan om in zijn woon- buurt steigers aan te leggen, bedoeld als ontmoetings- plekken op het water. Dit originele burgerinitiatief stuit op de bureaucratie. Wanneer je iets aan het stedelijk inte- rieur wil verbeteren, moet het je hobby zijn.

Achter het Amsterdamse Centraal Station liggen drie pontjes. Het middel- ste – toegangsprijs 0 euro – vaart tussen de passerende zeeschepen door recht naar de overkant van het IJ, naar restaurant ‘Het Tolhuis’ dat dateert uit 1662. Daar aangeko- men wandel je door een landelijk, enigszins verwaarloosd gebied. Aan de rechterzijde ligt het Noordhollandsch Kanaal en een aan- tal schilderachtige oude dijkhuisjes, waarin ooit de arbeiders hebben gewoond die dat kanaal hebben uitgegraven. Aan de linker- zijde zie je veel groen, maar ook de uitge- strekte voormalige industrieterreinen van Shell die worden omgeven door vervaarlijke, manshoge hekwerken met prikkeldraad. Welkom in Amsterdam-Noord! Ietsje verderop ligt een op het eerste gezicht keurige wijk met arbeiderswonin- gen uit de jaren dertig van de twintigste eeuw, vernoemd naar de architect die de woningen ontwierp, de sociaal-bewogen Jan Ernst van der Pek (1865-1919). Iets ver- derop in een klein, geschakeld huisje aan het Buiksloterkanaal woont en werkt hier de jonge interieurarchitect en vormgever Marcel van Wees.

Hij is wat je noemt een betrokken buurtbe- woner. Wanneer je met hem door de wijk loopt is er geen straat of hij weet te vertel- len wat daar de afgelopen jaren verbeterd is en vooral ook wat er nog moet veranderen. Dat kan gaan om het type lantaarnpaal, het wegdek, de glans van de dakpannen, de slordig aangelegde steenperkjes rond de bomen, of de nogal rommelige en fanta- sieloos ingerichte pleinen. Vaak heeft men daar maar wat wipkippen, klimrekken of een voetbalkooi neergezet. Van Wees: “Wat we van nieuwe Nederlanders uit Mediterrane landen zouden kunnen leren, is dat niet alleen kinderen intensief van de openbare ruimte kunnen gebruikmaken, maar ook vol-

portretfoto: Peter Valckx de Helliπ∆ de

19 zomer @ººª zomer

“Renaissance”wassenen. Daar moet meer oog voor zijn.” Pekbuurt, onder het motto ‘Plannen in zoals een interieurarchitect ten opzichte van pannen’. Doel was om tijdens de maaltijd gewone architecten.” Steigerplan met ideeën te komen om de wijk pretti- Toch zit zijn carrière als stedelijk ont- De afgelopen jaren heeft Van Wees van zich ger, beter en mooier te maken. Van Wees: werper de laatste jaren in de lift, niet in de doen spreken met tal van initiatieven die “Dat was een heel mooi evenement, kosten laatste plaats omdat zijn enthousiaste en het sociale weefsel in Amsterdam-Noord noch moeite waren gespaard om mensen aanhoudende inzet voor Amsterdam-Noord zouden kunnen verstevigen. Het meest tot enthousiast te maken: een hele lange eet- langzamerhand vruchten begint af te wer- de verbeelding spreekt zijn plan om ont- tafel, bewoners gingen met elkaar koken, pen. moetingsplekken op steigers te creëren in er waren themagesprekken. Daaruit is een het Buiksloterkanaal, aan de rand van de enorme waslijst aan initiatieven gekomen. Kortzichtigheid Van der Pekbuurt. Helaas is er tot nu toe Maar het gros daarvan lijkt inmiddels te Van Wees woont in een inspirerende omge- nog niets terechtgekomen van dit originele stagneren, omdat er nogal wat bureaucra- ving, vindt hij, waarin een lappendeken aan burgerinitiatief. Als verklaring hiervoor tie aan vastzit. Ik begrijp wel dat je niet zo bouwstijlen, te zien is, variërend van zijn steekt Van Wees om te beginnen de hand in maar voor ieder plan een zak met geld kunt eigen wijk uit het begin van de vorige eeuw eigen boezem: “Het ligt ook wel een beetje geven, maar zelf probeerde ik twee maan- en de tuindorpen, tot de galerijflats in de aan mijn ambities, ik steek hoog in. Als ik den lang vergeefs een contactpersoon te Banne die inmiddels alweer gedeeltelijk had gezegd: we leggen een vlondertje neer bereiken, die uiteindelijk niet meer in func- gesloopt worden en de markante Shelltoren met een picknicktafel erop, dan was je voor tie bleek te zijn. Het was een doodlopende aan het IJ. “Ik vind het een waanzinnig leuk vijfduizend euro klaar geweest en had hij tunnel. Dan denk ik: was het een evenement stadsdeel, omdat er een bloemlezing te zien er al gelegen. Maar het moet meer worden: gericht op een eindresultaat of was het is van diverse stedenbouwkundige inzich- een multifunctioneel pleinvlak op het water alleen maar om de illusie te wekken dat ten. Zoals het jaren zeventig concept van de waar een ontmoetingsplaats kan ontstaan. bewoners inspraak hebben?” gescheiden verkeersstromen, met heel veel Als er maar één bankje staat, lopen mensen Toch wil Van Wees niet al te negatief zijn. fietspaden door parken en fietstunnels. Als door als er al iemand zit en wordt het al snel “Als je je flink manifesteert, dan krijg je echt ik van hieruit naar Waterland wil fietsen, dan als vissersstek geconfisqueerd.” wel wat voor elkaar. Maar dat kost je wel de hoef ik bijna nergens langs auto’s te rijden. Hoewel Amsterdam-Noord tot de nodige uren. Je moet er echt een hobby van Het is ook een heel groen stadsdeel.” ‘krachtwijken’ hoort, bleek het steigerplan maken. Voor mij is dat niet zo erg, omdat Maar lang niet iedereen heeft oog niet voor ‘Vogelaargelden’ in aanmerking ik bovengemiddeld geïnteresseerd en toe- voor die stedenbouwkundige kwaliteiten. te komen. “Onder andere omdat het je als gewijd ben met betrekking tot mijn leef- ‘Ik verveel me zo in Amsterdam-Noord’ initiatiefnemer min of meer wordt verboden omgeving, maar voor anderen... Zolang die zong Drukwerk eind jaren zeventig – nog om er omzet op te maken. Je wordt dus ver- Vogelaargelden in zo’n bureaucratisch har- altijd een populair liedje, blijkens de vele plicht er helemaal vrijwillig aan te werken. nas blijven zitten zullen veel mensen afha- downloadmogelijkheden op het web. Het Die constructie vind ik kwalijk. Ik heb veel ken ben ik bang. Voor mij is het makkelijker, stadsdeel aan de overkant van het IJ heeft enthousiasme en ben bereid om heel veel het is mijn vak. Soms is mijn activisme ook met zijn arbeiderswijken vanouds een niet vrijwillig te doen, geef continu voorzetjes, een verkapte manier om mijn ideeën over al te beste reputatie gehad. Ten onrechte, maar als je iets ontwerpt moet je navraag openbare ruimte überhaupt te kunnen uiten vindt Van Wees. “Het beeld is vaak dat er kunnen plegen, daar veel tijd in steken. en misschien wat aan acquisitie te doen. in Noord alleen maar achterlijke mensen Toch is het not done dat ik mijn eigen uren Maar ik wil graag dat in de Helling komt te wonen. Dat klopt niet, de bevolkingssa- factureer. Daarop ben ik stukgelopen.” staan dat mensen zich moeten realiseren menstelling is altijd heel divers geweest. Ook brak het hem op dat voor bewo- dat er wel degelijk veel mogelijk is, als je Anderzijds, dat bij de renovatie van nersinitiatieven slechts een beperkt bud- bereid bent je erin vast te bijten.” Zuidoost al het schorriemorrie naar Noord get beschikbaar is. “Als je iets fatsoenlijk gestuurd is, zou best kunnen kloppen, neerzet in de openbare ruimte, dan kost Met zijn eenmansbedrijfje ‘Wees gezien alle schietincidenten van de laatste dat wat. Een deel van deze wijk is een paar Vormgever’ heeft hij tot nu toe vooral als jaren. Vooral langs de Ring A-10 zitten er jaar geleden opnieuw bestraat, dat kost een interieurarchitect zijn brood verdiend. Maar hier en daar nogal wat linkmichels tussen. paar miljoen. Het stadsdeel vroeg me een ook het stedelijke interieur hoort tot zijn Af en toe komen ook hier van die gasten aanvraag te doen voor het steigerproject. Ik vakgebied. “Ik ben een architectonisch langsgelopen die met priemende ogen naar maakte een voorstel en liet een bedrijf een vormgever die zich zowel op een interieur binnen kijken, duidelijk om even te checken offerte maken. Het ging om een ton. Daar als een buitenruimte kan richten. Tijdens wat de inventaris is. Maar toch, dit stads- zijn ze van geschrokken bij het stadsdeel. Ze mijn opleiding heb ik nooit willen kiezen, al deel is met een renaissance bezig. Tien jaar denken daar meer aan een barbecue of een bleek het in de praktijk moeilijk te combine- geleden waren de problemen veel groter, braderietje als het om bewonersinitiatieven ren. Voor een ZZP’er is het veel makkelijker zeker hier in de Van der Pekbuurt. Je had gaat.” om als interieurarchitect werk te krijgen. hier toen veel junks, het was echt een ach- Stedenbouw is een stroperiger vakgebied, terbuurtje. Het schijnt dat hier om de hoek Plannen in pannen waarbij je in een netwerk moet zitten en een caravan met een hoertje erin gepar- Niet alleen het steigerplan heeft hieronder de juiste mensen moet kennen. Als eenling keerd stond.” te lijden. Vorig jaar september organiseer- moet je concurreren met de grote bureaus, den de deelraad van Amsterdam-Noord en dat is vrij pittig en daar zit mijn expertise De Van der Pekbuurt zal de komende jaren woningcorporatie Ymere een gezamenlijk ook niet. Als interieurarchitect voor de stad gerenoveerd gaan worden. Op de wijze diner voor de bewoners van de Van der verhoud ik me tot stedenbouwkundigen waarop dat in het verleden is gebeurd is, de Helliπ∆ de

20 zomer @ººª zomer

heeft Van Wees het nodige aan te merken. betalen. Buurtbewoners gaan natuurlijk akker, waarop een gemeenschapshuisje “Het is me een doorn in het oog dat ze pas meedenken aan hun leefomgeving als staat. Dat moet hufterproof zijn, dus heeft destijds hebben gekozen voor lelijke beton- ze enkele mooie voorbeelden van een der- het stadsdeel er dikke stalen luiken opge- pannen. Als de originele rode keramische gelijke samenwerking gezien hebben. Er zet. Dat heeft geen lekkere uitstraling. Uit dakpannen waren gebruikt, dan had je een zou een strategie moeten worden bepaald de workshop kwam het idee voort: graaf er hele andere sfeer gekregen. Het is goed om hoe, buiten de langlopende landschap- en een slotgracht omheen en die luiken kunnen op macroniveau over stedenbouw te praten, stedenbouwprojecten om, je op een snelle weg! Misschien een te kostbare oplossing, maar je moet er tegelijkertijd voor waken en frisse manier burgerinitiatief en/of jonge maar het is een interessant concept.” dat niet iemand om wat kosten te besparen ontwerpers de ruimte geeft om experimen- Via allerlei omwegen lijken sommige van een beslissing neemt die zo’n belangrijk ten in de openbare ruimte te genereren. die ideeën uiteindelijk toch gerealiseerd te effect heeft. Dat kun je makkelijk bagatel- Op die manier zou je daadwerkelijk een kunnen worden, ondanks alle belemmerin- liseren, maar ik denk dat het belangrijk duurzame verandering aan je openbare gen. Zo zal de entree van Amsterdam-Noord is. Alleen, hoe definieer je het gevoel dat ruimte binnen het Vogelaarprincipe kunnen er in de toekomst waarschijnlijk heel wat die rode pannen oproepen? Dat zijn zulke bewerkstelligen.” uitnodigender uitzien dankzij de inspannin- abstracte begrippen.” gen van Van Wees en zijn geestverwanten. Zo heeft hij meer voorbeelden. “Er zou Van Wees is blij met de aanjaagfunctie “De Tolhuistuin wordt ontwikkeld door de een type lantaarnpalen komen met de oor- van een brainstormclub als Amsterdam- Stichting Cultuur aan het IJ, die mij een spronkelijke kappen erop. Uiteindelijk ga ik Noord Groene Stad Aan het Water opdracht heeft gegeven om de buitenruimte dan zelf maar met de Nuon bellen, want als (Angsaw), waarin hij ook zelf participeert. te ontwikkelen voor het nieuwe gebruik van het van het stadsdeel moet komen gebeurt Vertegenwoordigers van Angsaw hebben de tuin als actief cultuurpark. Ik heb voor er gewoon niks. Gelukkig kwam ik daar in zitting in diverse begeleidingscommissies hen een schetsontwerp gemaakt, een heel contact met een ambitieuze projectleider, en projectgroepen die als klankbord dienen pragmatisch plan voor de buitenruimte om een jonge vent die meteen een afspraak voor het stadsdeel, corporaties en project- met minimale middelen maximaal effect met me maakte om hier op locatie te gaan ontwikkelaars. Daarnaast worden discus- te sorteren. Het belangrijkste onderdeel brainstormen over hoe we het kunnen gaan siebijeenkomsten georganiseerd. “Wat in daarvan is om de hekken die nu rond het doen. Dan krijg je ineens het gevoel dat er Noord een frisse indruk maakt, is dat ze bij Shellterrein staan weg te halen. Mijn plan is heel veel mogelijk is. Wat misschien mee- het stadsdeel bereid zijn om met zo’n groep om dit gebied openbaar te maken, er een speelt bij zo’n deelraad is de voor Noord als Angsaw in overleg te gaan en daar felle pleintje aan het water bij te maken, zodat kenmerkende nuchtere houding: ‘doe maar kritiek van te krijgen. Dat ze dat bovendien het mogelijk is om door die tuin meande- normaal’. Het hoeft allemaal niet te sjiek, ook kunnen vertalen naar hun programma. rend naar het pontje te lopen. Bovendien we leggen er gewoon betontegels neer. Zelf heb ik vorig jaar, samen met anderen, zitten de culturele initiatieven op het voor- Maar als je daarvoor kiest, voer het dan in een workshop georganiseerd over de Van malige Shellterrein dan niet meer in zo’n ieder geval goed uit.” der Pekbuurt en Nieuwendam-Noord. Onze dode hoek. Dat plan is nu goedgekeurd Het geeft volgens hem aan waar het kritiek was dat de inrichting van de publieke door het stadsdeel. De volgende stap is om vaak aan schort in het stedelijk interi- ruimte te vaak een sluitpost is, dat Noord er geld voor te krijgen. Dat is de hoogste eur: de kortzichtigheid en het gebrek aan daardoor stedelijke kwaliteiten ontbeert. horde.” inzet van bepaalde gemeenteambtenaren. Dan gaat het met name om pleinen, plant- In ieder geval komt er op 18 juli een Projectleiders met te weinig ambitie, die te soenen en de groendienst. In het kader van cultureel festival in het gebied, dat een vrij- weinig eigen initiatief tonen. De goede niet die workshop hebben we hele interessante plaats moet worden voor alle vormen van te na gesproken, zoals de nieuwe buurt- gesprekken gehad met de verantwoorde- kunst en cultuur. “Daar komen een heleboel meester in zijn wijk, waarover Van Wees erg lijke portefeuillehouder in het bestuur van frisse ontwerpers. Met dat soort mensen te spreken is. Noord, Harm-Jan van Schaik. Uiteindelijk kun je aan guerrilla-achtige tactieken gaan hebben we van woningcorporatie Ymere en denken om iets te bereiken. Dat is mis- Stenen betalen het stadsdeel wat geld gekregen en zijn we schien de oplossing: los van permanente Hij heeft geen eenduidig antwoord op de door de wijk getrokken met een groep van constructies gewoon ideeën gaan vormge- vraag wat er zou moeten veranderen om ongeveer vijfentwintig studenten, die we ven, die semi-permanent of mobiel zijn en de toewijding van buurtbewoners aan hun plannen hebben laten maken. Daarover zal daarmee ook makkelijker realiseerbaar.” leefomgeving aan te wakkeren. “Toen in het najaar gepubliceerd worden.” = mijn vader een paar jaar geleden overleed was één van zijn laatste statements: ‘dit Slotgracht land gaat aan communicatie kapot’. Dat is Dat is waar Van Wees uiteindelijk het meest waar. Hij was manager bij ‘Philips Medical fiducie in lijkt te hebben: het lanceren van Systems’ en zag gebeuren dat de budgetten vernieuwende ideeën. Laat duizend bloe- op waren voordat het echte werk gedaan men bloeien. “Je moet in workshops niet kon worden. Bij dit stadsdeel ligt dat gevaar teveel mensen hebben uit het gerenom- ook op de loer. “Je kan heel veel praten en meerde circuit, voor wie dat soort dingen al bijeenkomsten beleggen over de openbare snel een vingeroefening stedenbouw is. Je ruimte maar je moet er voor waken dat hier hebt frisse conceptuele kunstenaars nodig, niet het grootste deel van je budget aan die af en toe iets geks roepen. Er is hier opgaat zodat je de stenen niet meer kunt bijvoorbeeld een grasveldje, een doodse de Helliπ∆ de

21 OngeremdMenno Hurenkamp vanuit Moskou @ººª zomer Ik studeerde een week aan de Politiek analyseren is hier gecompli- Als een laissez-faire politiestaat kan Nijmeegse universiteit en een docent ceerd. Tel je geld, dan kun je minstens bestaan, dan is Rusland het voorbeeld. zei dat de vakgroep planologie bezig twee kanten op. De ‘krieses’ heeft grote Het is niet zo makkelijk om je tot de was met een onderzoek naar de lang- gevolgen. Veel mensen verliezen van de tegenstrijdigheden te verhouden. Een ste afstand die je in de stad kon fiet- ene dag op de andere hun baan. Op kant van het verhaal negeren is verlei- sen zonder te trappen. Dat beeld het platteland halen mensen water bij delijk. Lees zes weken achter elkaar maakte diepe indruk. De academie de pomp met emmers. Maar het stads- ‘The Economist‘ of ‘The New York als een in gedachten verzonken man beeld wordt nog altijd bepaald door een Times’ en je denkt dat iedere Rus zelf- in spijkerbroek die een flauwe heuvel levendige en omvangrijke middenklasse. moord op korte termijn overweegt van- in het land van Maas en Waal afrijdt, Die weet zich schijnbaar te redden. 60 wege zijn ondeugdelijke regering. Kijk met zijn linkerhand aan het stuur en procent van het land heeft een mobiele zes weken Russische TV en je denkt dat met in zijn rechterhand een pen en telefoon. En als mensen nostalgisch geen centimeter onbebouwde grond aantekenblok. Sociale wetenschap worden, dan over een tijd waarin ieder- meer te vinden is vanwege alle door Poe- leek me tot dan toe twee varianten te een arm was in plaats van slechts een tin geopende ziekenhuizen, bruggen, kennen: meningen tellen of geld tel- groot deel van de bevolking. fabrieken, scholen en judozalen. len, verklaren wat mensen vinden of verklaren wat ze hebben. Er bleek Ga je meningen tellen, dan is de verwar- Gelukkig bestaat behalve geld tellen en ook een derde weg. Ongeremd naar ring niet meer te overzien. Om te begin- meningen tellen dus nog een strategie beneden rollen. nen zijn er veel meningen. Je mag zeg- om de zaken te verklaren. Ik vermoed gen dat premier Poetin het helemaal dat wanneer ik van de Mussenheuvels Als ik krachtig afzet, tussen de tien- fout doet en dat president Medvedev aan de rand van de stad naar beneden tallen mensen en auto’s die staan te zijn schoothond is. Je krijgt die bood- rijd, ik in één keer naar het Kremlin wachten door, en zorg dat ik meteen schap niet op TV. In ettelijke kranten zoef. Meer dan 5 kilometer. Kom daar vaart heb op de hoek van de Bolsjaja tref je haar echter dagelijks aan. Op eens om met je Berg en Dalseweg. Spaskaja Oelitsa en Kalantsjevskaja internet ook heel wat lomper verwoord. = Oelitsa, dan glij ik eerst Komsomols- Tegelijkertijd zijn sinds 1991 meer dan kaja Plosjad voorbij, een enorm plein 200 journalisten omgebracht, men- waar auto’s, bussen en voetgangers sen die over de vervaagde grens tussen aan alle kanten overheen razen, alle- macht en misdaad schreven. Tot veroor- maal op weg naar of afkomstig van delingen komt het zelden. Tenslotte zijn de treinstations richting Petersburg, in opiniepeilingen steun voor de regering Kazan en Jaroslavl, en direct daarna en wantrouwen in de overheid beide komt en gaat voorbij aan mijn rech- groot. De onderliggende boodschap zou terkant het Leningradski hotel, een kunnen zijn dat men andere dingen aan van de zeven beroemde of beruchte het hoofd heeft dan consistente poli- ‘Stalin torens‘ die hoog uitrijzen boven tieke antwoorden. de omringende 19e eeuwse huizen- blokken, en als ik dan een beetje geluk heb met de daar min of meer op straat wonende agent en hij niet zwaait dat ik de stoep op moet, rol ik in een keer door de Orlivkov pereue- lok heen, een straat die wat vals plat heeft en waar dus het belang van mijn eerste krachtige afzet begint te tellen, en met nog wat geluk heb ik groen licht op de oversteek van de Sadovaja, de achtbaansringweg die het cen- trum van de stad insluit, en dan ein- dig ik zo’n vijftig meter verder, naast de man die in Oezbeekse kleder- dracht klanten voor zijn restaurant staat te werven, aan het begin van het straatje waaraan mijn huis ligt, dat onverbiddelijk omhoog loopt, en is dus trappen geboden, na ruim een kilo- meter inspanningsloos voortbewegen. farhad foroutanian : illustratie Floor Lysen + Joachim Sullivan studenten aan de Universiteit van Amsterdam de Helliπ∆ de

22 zomer @ººª zomer Yup naast Pek

Studenten onderzoeken Noord over de blik op het hier en nu. Hoogbouw tegen- meisje in een Nepalese hoogvlakte is er plaats voor hun interdisciplinaire minor over laagbouw. Weidse groene boulevard aan voor maar één zogenaamd ‘toefje’ van het oude het IJ tegenover stenen pleinen, huizen en stra- Amsterdam Noord: een abstracte foto van een ’Maakbaarheid in de Grote Stad’. ten verderop. Deze twee werelden worden zelfs verroeste scheepsketting. Dat er een veel min- fysiek gescheiden door het Buiksloterkanaal, der abstracte, ‘levendige’, ‘eigenzinnige’ en zeer dat ooit het voormalige Shell-terrein afschermde multiculturele wijk direct naast Overhoeks ligt Aan de overkant van het Centraal Station maar nu zal worden gemarkeerd door ‘de Strip’, lijkt de merk-strategen volledig ontgaan. De in Amsterdam ligt een van de moeilijkste ste- een reeks wolkenkrabbers die als een torenhoge marketing van Overhoeks staat symbool voor de denbouwkundige vraagstukken van dit moment. facade tegenover de Van der Pekbuurt komt te toenemende segregatie van verschillende soci- Wie recht oversteekt met de veerpont komt aan staan. ale groepen in Amsterdam. in Amsterdam Noord, een stadsdeel met een In een glinsterend, doorzichtig gebouw- Over die segregatie maken de ontwikkelaars Mokum’s dorpsgevoel dat in heel hoog tempo tje vlakbij de halte van de veerpont staat de van Amsterdam Noord zich geen zorgen. Door verandert in een ‘hip’ stukje Amsterdam. De maquette van Overhoeks opgesteld. Met een de hippe trek naar het Noorden en de afbouw make-over van Noord past in de ambitie van muur van flats en een grens-kanaal doet het plan van het aantal sociale huurwoningen zal ook de Amsterdam om voorop te lopen in de concur- denken aan de trendy ‘burcht bouw’ die al op Van der Pekbuurt over tien jaar veel meer lijken rentiestrijd tussen creatieve wereldsteden. verschillende plekken in Nederland is gereali- op de Overhoekse billboard-beelden, zo calcu- Klapstuk van deze verandering is de bouw van seerd. Het zijn gloednieuwe wijken met een ‘his- leren de ontwikkelaars. Het werkelijke resultaat de wijk ‘Overhoeks’. Het wordt een gloednieuw torisch tintje’: een pakhuisje met een grachtje is dat tientallen gezinnen uit hun vertrouwde gebied met luxe appartementen en kantoren of moderne appartementen met ‘authentiecke buurt zullen moeten verhuizen. Opnieuw net over het water; centraler kan het bijna niet. ouden naemen’. De burchtwijk voelt fijn en veilig staat Amsterdamse ‘vernieuwing’ ook voor Maar wat is de betekenis van deze vernieuwing, voor de mensen binnen de grenzen van de buurt. Amsterdamse ‘verdrijving’. verhipping en veryupping voor de bestaande Een begrenzing die op sommige plaatsen in De bouw van Overhoeks is een logisch bewoners van Noord? Wat betekenen de groot- Nederland soms letterlijk wordt gesymboliseerd gevolg van het maximaal willen benutten van de stedelijke ambities voor de buren van deze door een ophaalbrug. Ook aan het ‘gevoel’ van ruimte rondom het centrum. Ook de oudere en nieuwe wijk? Overhoeks wordt hard gewerkt, de geplande meer achtergestelde buurten zoals de Van der Direct naast Overhoeks ligt de oude ‘Van wooncomplexen hebben namen als ‘De Halve Pek zullen mee gaan in deze vaak wrange ‘vaart der Pek-buurt’. Het is een Vogelaarwijk met Maen’, ‘Prinsendam’ en ‘De Zeven Provinciën’. der volkeren’. De gemeente Amsterdam is nu met veel rode bakstenen huizen uit de jaren dertig, De wijk is een schoolvoorbeeld van ‘place bran- klem aan zet om de diversiteit van de Van der piepklein en gehorig om in te wonen. Waar ding’, een marketingstrategie waarbij er een Pekbuurt en van Amsterdam Noord als geheel Overhoeks zich richt op creatieve ‘kenniswer- passend ‘merk’ voor een gebied wordt ontwik- te behouden en ervoor te zorgen dat ook de hui- kers’, mensen met een relatief hoge opleiding en keld om nieuwe bewoners en bedrijven aan te dige bewoners profiteren van het toekomstige dito inkomen, heerst er in de Van der Pekbuurt trekken. Niet alleen op de billboards tegenover succes van Overhoeks. Een torenhoge haag van veel armoede en werkeloosheid. Dat er een de Van der Pek buurt, maar ook in glossy folders beton en glas is daarin niet het goede signaal. kloof tussen deze twee wijken zal ontstaan lijkt en reclames wil Overhoeks uitstralen ‘levendig’, Ontwikkelaars moeten streven naar een ‘open’ onvermijdelijk. De bewoners van de Van der ‘eigenzinnig’, ‘kosmopolitisch’ en ‘cultureel’ te architectuur. Echter, het is nog belangrijker dat Pek buurt kijken nu al argwanend naar de bill- zijn. Met geen woord (of beeld) wordt er in de de stad Amsterdam begint met het creëren van boards met ‘artist impressions’ van het nieuwe branding van Overhoeks gerept over de ‘achter- mogelijke ontmoetingsplaatsen of handelsom- Overhoeks. Zij herkennen daarin niets van hun kant’ van de nieuwe wijk. Over de historische standigheden tussen deze verschillende wijken. eigen Amsterdam Noord. Ze zien vooral tegen- context van Amsterdam Noord waar de Van Amsterdam moet niet veranderen in een samen- stellingen. Het kosmopolitische karakter van der Pekbuurt onderdeel van uitmaakt. Tussen raapsel van sociale eilandjes, maar verschillen Overhoeks tegenover het dorpse karakter van de tientallen sfeerbeelden van culinaire business­ op een positieve manier inzetten. Van der Pekbuurt. De blik op de toekomst tegen- lunches, rosé in de zon en een ‘kosmopolitisch’ = Boven: concept-ontwerp voor het ‘hippe’ Overhoeks Onder: beelden uit een fotodocumentaire van Bernice Siewe over een volksbuurt in Amsterdam Noord oto's van PhilippeMcIntyre van Shell-toren de vanafoto's F

zomer @ººª de Helliπ∆

24 Panorama van Noord van Panorama de Helliπ∆ zomer @ººª 25 Panorama van Noord van Panorama Klaar van der Lippe en Bart Stuart bij hun werk- plaats onder helling X van de oude NDSM-werf, geportretteerd dor Philippe McIntyre. NDSM: van scheepswerf naar vrijplaats een vrij voorstel van Klaar van der Lippe en Bart Stuart de Helliπ∆ de Begin Speelregels De scheepswerf NSM was een van de grootste en modernste Voorstel voor het maken van een collectieve publieke ruimte. 27 zomer @ººª zomer van Europa. Hier gleden de casco’s voor de olietankers van Iedere burger krijgt een voucher voor een oppervlakte grond Shell in het water, na feestelijke doop met fanfare en majoret- ter grootte van zijn lichaamsomtrek. Deze vouchers worden tes. Duizenden mensen werkten hier hun hele leven. De meeste gezamenlijk geldig op het moment dat hij/zij met nog minimaal mannen begonnen ongeschoold. Ze werden nageljongen en 49 anderen voor dezelfde gemeenschappelijke bestemming klommen op, op de ladder. De carrière vond plaats in de ver- vindt. Deze bestemming kan alles behalve wonen of weken schillende afdelingen op de werf. Het was een wereld op zich. zijn. Het beheer en onderhoud van de gezamenlijke plek is Een gemeenschap. Het maatschappelijk onderscheid tussen voor de indieners. Wanneer dit niet of ernstig onvoldoende mensen kon je aflezen aan het hoofddeksel. De hoeden en de gebeurt komen de vouchers weer beschikbaar voor anderen. petten. De hoeden werkten op de schone kantoren en tekenka- mers. De petten waren het werkvolk op de vloer. De arbeiders die de grote olietankers uit kleine onderdelen in elkaar lasten. In 1984 komt hieraan een einde. In Taiwan is het arbeidsloon veel lager. Produceren kan niet meer. Het wordt stil. Tweede leven Na het failliet in 1984 ligt het gebied er vergeten bij. In 1993 komen kunstenaars. Zij stichtten in de ruimtes onder de hellin- gen ateliers. Ambachtelijke werkplaatsen waar gewerkt wordt met reflectie op productie. Pettenwerk met een hoed. Dit is een spontane ontwikkeling, er ontstaat een nieuwe gemeenschap door zelfbeheer van een groep mensen. Privé personen die een publiek terrein beheren. In 2000 word de ontwikkeling versneld door gemeentelijk beleid: oude gebouwen raken in. de maat van jouw aandeel in de collectieve plek Kunstenaarsruimte wordt nu een plek voor Creative Industry: dienstverlening in een industriële omgeving. Hoed op een pet- tenplek. De grond wordt warmer en de prijs van de vierkante meter stijgt ieder jaar. Een klassiek scenario dat eerder al gebeurde in de Docklands van Londen en New York. In 2009 is de spontane ontwikkeling officieel beëindigd: er is een plan door ontwikkelaars. Er komt ruimte voor winst. Het spontane word steeds meer geformaliseerd door een strategiebesluit. Er gaan nu dingen gebouwd worden die blijven. Iconen in bak- steen. Gemene grond Voor het beslissen over gebruik van ruimte heb je geen hoed of pet, maar positie nodig. Het bezit en beheer van publieke ruimte is het privilege van de overheid of de ontwikkelaar. Met het terugtreden van de overheid wordt publieke ruimte steeds schaarser. Maar collectieve ruimte is niet alleen een beheersrisico of een winstkans, het is ook cultureel erfgoed. gemene grond Helling X NDSM Het is de verbinding tussen privéruimtes. Het is een plek waar je gezamenlijk bent. Een positie die noch ontwikkelaar noch ambtenaar inneemt. Wij stellen voor ruimte aan betrokken bur- gers beschikbaar te stellen. Zogenaamde gemene grond: Een groep betrokken burgers krijgt een publiek terrein in zelfbe- heer. Geschikte ruimte om dit experiment beginnen is helling X en de ruimte eromheen. Het dak is openbare ruimte. Wat kan daar gebeuren? Speelruimte, maar niet leisure. Gemene grond is een sociaal icoon: een virtueel gebouw van goede wil. Het kan een Monument voor gemeenschap worden.

Vrije Voorstellen zijn vrij, maar niet vrijblijvend en hun inhoud kan daarom niet zonder overleg met de auteurs gebruikt of verspreid worden. Meer weten of contact? [email protected] Jeroen Kleijne Journalist in Amsterdam-Noord de Helliπ∆ de

28 zomer @ººª zomer de groene oever “Amsterdam-Noord is door zijn Het realiseren van een groene toegankelijk, maar we zagen op sommige aard, ligging en historie een Noordelijke IJ-oever die toegankelijk is plekken zelfs geparkeerde vrachtwagens en voor wandelaars en fietsers. Dat was de opslag van kabelhaspels. Bovendien hadden onuitputtelijke bron voor het voornaamste boodschap van de notitie “De veel bedrijven hun terrein uitgebreid, het maken van plannen”, aldus de Groene Oever van het IJ” die planoloog IJ in. Wanneer je als overheid die ontwikke- Harkolien Meinsma in 2000 schreef samen ling een halt toe wilt roepen, moet je er iets politicus die voorstelde een met architect Marina Roosebeek. Van voor leggen: een openbare oever, desnoods goed plan te maken voor het zo’n groene oever die toen misschien een in de vorm van een drijvende ‘boardwalk’.” utopie leek, worden nu de contouren lang- In de ‘Groene Oever aan het IJ’ doen de vele water en groen in de het zaam zichtbaar. In Amsterdam-Noord blikt auteurs in 2000 diverse suggesties voor stadsdeel, want dat is de reden een opgetogen Meinsma terug: “Toen ik invulling van de openbare, groene oever. gevraagd werd om deze notitie te schrijven, Aan de oostkant stellen ze onder meer waarom mensen er graag gaven zowel de gemeente als het stadsdeel voor om de kade aan het IJplein te herin wonen. De geschiedenis van nog voorrang aan de ontwikkeling van het richten als fiets-/wandelpad in een groene centrumgebied in Noord boven de oever”, omgeving en het druk bevaren zijkanaal een succesvolle notie. vertelt ze in het Noord-Amsterdamse K te verrijken met een pontje. Ten westen café De Pont. “De vraag van De Groenen van de Shelltoren moet volgens de notitie was: wat moet je daar als algemene lijn een boulevard komen, met lichtpotten in tegenover zetten? Voor mij was dat een de grond. “Zo ontstaat ’s avonds een fee- belangrijke vraag. Ik volgde de ontwikke- ërieke sfeer die grote aantrekkingskracht ling van de IJ-oevers al jaren en was al lang heeft op passanten, ook aan de overkant van mening dat het van belang was om een van het IJ.” De auteurs realiseren zich dat goed beeld te schetsen van beide oevers. de bestaande zijkanalen het doortrekken De noordoever is bovendien de zonzijde van de westelijke route bemoeilijken, maar van het IJ, met een prachtig zicht op stad. bruggen of veren kunnen dat probleem ver- Het water glinstert daar echt. Als je daar helpen. Hun conclusie: “Talloze voordelen geen samenhangende plannen voor ont- zijn genoemd van het plan om de Noorder wikkelt, laat je kansen voorbij gaan. Dus het IJ-oever openbaar te maken en er een schrijven van de notitie was voor mij een doorgaande langzaamverkeersroute aan eervolle en belangwekkende opdracht.” te leggen. Het is van levensbelang voor het Fractievoorzitter van De Groenen Bert realiseren van deze route dat in alle plan- Tiddens (stadsdeelraad Amsterdam- nen die voor de oever in ontwikkeling zijn Noord) gaf Harkolien Meinsma destijds met het aanleggen ervan rekening wordt opdracht voor het schrijven van de notitie. gehouden.” De bevlogen politicus is helaas in 2008 overleden, maar in zijn voorwoord is Politieke adoptie Tiddens duidelijk over zijn motivatie om de Negen jaar later is duidelijk dat de verant- notitie te laten maken: “Amsterdam-Noord woordelijke plannenmakers de afgelopen is door zijn aard, ligging en historie een jaren goed naar Meinsma en Roosebeek onuitputtelijke bron voor het maken van hebben geluisterd. Aan de westflank van de plannen. Gelukkig zijn er twee constante oever ligt bij het bruisende NDSM-terrein factoren die alle inwoners binden: uit het bescheiden Keerkringpark, een toegang onderzoek blijkt telkens weer dat men in tot het IJ voor de inwoners van Tuindorp Noord woont vanwege zowel het water als Oostzaan. Aan de oostflank komen het groen. Het is van het grootste belang openbare paden langs de weilanden van de synthese tussen het water en het groen Schellingwoude en waarschijnlijk ook langs veilig te stellen voordat ingrijpende veran- het Hamerstraatgebied. Meinsma: “Er staat deringen dat voorgoed onmogelijk maken.” al een stippellijntje ingetekend.” Langs de Harkolien Meinsma vroeg architect hele oever hebben de afgelopen jaren maar Marina Roosebeek om bij het schrijven van liefst vijf nieuwe restaurants hun deuren de notitie te helpen. In de boot van een geopend, met grote en druk bezochte ter- vriendin uit Noord ‘snuffelden’ ze samen de rassen aan het water. hele oever af en van wat ze aantroffen wer- Veel groener is de oever de afgelopen den ze niet bepaald vrolijk. “Bij Shell zagen jaren nog niet geworden. Als Harkolien we zelfs een manshoog hek, met daar- Meinsma in café De Pont uit het raam kijkt, achter een man die op een stoeltje zat te kan ze echter net achter de Shelltoren de slapen met zijn gezicht naar het IJ. Een heel voorbereidingen zien voor de voorlopige symbolisch beeld natuurlijk. Niet alleen mijlpaal van de groene oever: het drie was de oever op de meeste plaatsen niet hectare grote oeverpark, ontworpen door de Helliπ∆ de

29 de groene oever @ººª zomer stadsarchitect Ton Schaap. Vanaf eind Voorzitter Harry van de Berg: “Ruimtelijke 2009 bereikbaar via een pad dat vanaf het ordening is te belangrijk om alleen aan de Buiksloterwegveer langs het toekomstige politiek over te laten. Onze belangrijkste Filmmuseum zal lopen. Harkolien Meinsma boodschap is dat Amsterdam-Noord weer gooide zelf hoogstpersoonlijk een van de aan het IJ moet komen te liggen. Met open- eerste scheppen zand in het water bij de bare en toegankelijke oevers en een men- start van de drooglegging van het park- ging van wonen en werken. ‘De Groene terrein. “Schaap heeft dankbaar gebruik Oever van het IJ’ past daar naadloos in. Het gemaakt van de ideeën in onze notitie. Ik aanleggen van een volledig openbare en vind het prachtig dat het park er komt, des- groene oever is lastig, maar dat ligt niet tijds had ik niet gedacht dat onze ideeën zo aan de politiek of andere plannenmakers. snel gerealiseerd zouden worden. Dat komt Er zitten aan het IJ nog steeds een aantal natuurlijk mede doordat Shell in 2002 een grote bedrijven die hun poot stijf houden. groot deel van zijn terrein aan het IJ ver- Bij het Shellterrein komt straks een soort kocht aan de gemeente.” ‘boardwalk’ met riet ervoor, maar niet alle Dat “De Groene Oever van het IJ” negen bedrijven zijn daar happig op. Met name jaar later al geleid heeft tot concrete plan- Albemarle is aan de oostkant een groot nen, heeft alles te maken met de politieke obstakel.” adoptie van de notitie. Na het verschijnen Angsaw heeft drie deskundigen, onder van de notitie dienden De Groenen en wie opnieuw Harkolien Meinsma, de Groenlinks onmiddellijk samen een raads- opdracht gegeven om een notitie te initiatief in om “De Groene Oever van het schrijven over juist die oostflank. In juni IJ” voortaan te gebruiken als uitgangspunt wordt de notitie gepresenteerd aan politici, voor het ontwikkelen van de oever. De bewoners en andere belanghebbenden. stadsdeelraad stemde daar unaniem mee Van den Berg: “We proberen hiermee de beeld: Peter Valckx in, vertelt Ruud Repko (De Groenen), toen politiek te beïnvloeden om bij het maken collega-raadslid en vorig jaar opvolger van van plannen voor de oostflank de groene Bert Tiddens. “Het was voor het eerst dat oever niet uit het oog te verliezen. Bij de een raadsinitiatief van De Groenen werd uitwerking van het projectbesluit voor aangenomen. Veel was daarbij te danken het Hamerstraatgebied staat de oever al aan de overtuigingskracht van de persoon op de agenda, hoewel we er in de begelei- Bert Tiddens, maar natuurlijk ging het dingscommissie nog een stevige discussie ook om de inhoud van de notitie. Ik moet over voeren met de zittende bedrijven. Wij zeggen dat ik zelf op voorhand enigszins denken overigens dat die grote, industriële sceptisch was, maar de notitie toonde dui- bedrijven daar niet voor de eeuwigheid zit- delijk aan dat een openbare, groene oever ten, dus in die zin is er sowieso perspectief.” haalbaar en technisch uitvoerbaar was.” Harkolien Meinsma roept stadsdeel én Als vervolg heeft de stadsdeelraad in gemeente op om de zonzijde van het IJ de 2005 het meerjarenprogramma Groene komende jaren ook op andere punten goed Route langs de Noordelijke IJ-oever vast- in de gaten te blijven houden. Ze wijst naar gesteld. Het meerjarenprogramma omvat de picknicktafels op het terras van café De de volgende voorstellen: aanleg van een Pont. “Eekhoorntjesmeubilair. Voor mij is fietsroute naar Overhoeks, aanleg van dat typerend voor het gebrek aan allure en een schelpenpad bij de Oranjesluizen, het flair bij de inrichting van de oever. Laten aanpakken van kades IJplein/Motorwal en we hopen dat dat bijvoorbeeld wel gebeurt omvorming van de TT Vasumweg tot de bij het inrichten van het oeverpark en de recreatieboulevard. Hoewel vier jaar later kade van het IJplein. Daarnaast is het voor nog niet alle projecten zijn uitgevoerd, is mij onbegrijpelijk dat de Sixhaven in eerste het wel duidelijk dat het stadsdeel ‘De instantie geen metrostation krijgt, met het groene oever van het IJ’ serieus neemt. Filmmuseum en de Tolhuistuin wordt dit een cultuurcentrum! Een typisch voorbeeld Poot stijf van centralistisch denken. De overheid Ook Amsterdam-Noord Groene Stad Aan moet de oever nog veel serieuzer gaan het Water (Angsaw) omarmde de notitie nemen.” meteen. Deze vereniging maakt zich al = sinds 1994 hard voor een groene oever en heeft als missie om de maatschappelijke discussie over een evenwichtige ontwikke- ling van Amsterdam-Noord te bevorderen. de Helliπ∆ de

30 zomer @ººª zomer verder lezen&kijken

De strijd om de stoep Het verdwijnen van de Jan Donkers: parochiale ruimte Zo dichtbij Amsterdam Het straatbeeld verandert. Politie en beveiligingscamera’s bepalen Brunt, L. en Deben, L., 6e druk, met foto’s van Kors van nu voor een belangrijk deel dit De ijle zone, Druk BV Zeist, 2001 Bennekom, Atlas, A’dam 2008 beeld. Particuliere partijen krijgen een steeds grotere inbreng in hoe Deze publicatie is een verslag van Voor wie Amsterdam Noord beter wil de publieke ruimte eruit komt te onderzoek dat is uitgevoerd binnen leren kennen, is dit boek zowel een zien. Dit doet de vraag rijzen: hoe het Partnership-programma van must als een prachtig vertrekpunt. openbaar is de openbare ruimte het Directoraat-Generaal van de Zonder het Amsterdamse stadsdeel nog? Deze documentaire van de Volkshuisvesting (DGVH) en de Net- te romantiseren geeft hij een lief- VPRO gaat over de invloed van de herlands Graduate School of Housing devol beeld van de ontwikkeling oprukkende commercialisering en and Urban Research (NETHUR) van de buurt waar hij opgroeide en groeiende veiligheidsclaims op de die hij maar al te graag de rug toe- openbare ruimte. De openbare ruimte van de stad is keerde om zich in ‘de stad’ te vesti- herontdekt. Aanvankelijk vervulde gen. De veelbewogen geschiedenis De strijd om de stoep, documentaire- de binnenstad vooral een arbeids- van de buurt met zijn galgenveld, reeks De Nieuwe Wereld, VPRO 1999 functie. De laatste decennia neemt ‘opvoedingsdorp’ Asterdorp, een tijd- Te zien op www.hollanddoc.nl/dos- de populariteit van het stadcentrum lang legendarische voetbalclub de siers/, onder de kop ‘Privacy en als woonplek toe. Bovendien is de Volewijckers kom aan de orde, maar bewakingscamera’s’ gemeente de binnenstad meer en ook het heden met de vele sociale MB meer gaan zien als ‘marketinginstru- problemen in achterstandswijken, de ment’. Horecagelegenheid schieten dramatiek van het faillissement van als paddestoelen uit de grond en de scheepsbouw en zijn gevolgen vele activiteiten worden georgani- voor de werkloze arbeiders en de seerd. Dit trekt toeristen. Cafés en nieuwe bloei met kunstenaars langs dancings doen goede zaken. de oevers van het IJ. Wie Noord al Veel verschillende groepen kent, kan het bij het lezen van dit willen dus gebruik maken van de boek vast niet droog houden, maar beperkte ruimte in de stad. Dit ook wie via dit boek kennis maakt leidt tot spanningen. De bezoekers met het stiefkind van Amsterdam, eisen een steeds groter deel van ontkomt niet aan ontroering door de ruimte in de stad op. Tegelijk zie de fijnzinnige en rake pen van Jan je bij de bewoners een groeiende Donkers. behoefte om hun private omgeving EM af te schermen door hagen of hek- ken. Een scherpe tweedeling tussen openbaar en privé ontstaat. Hierdoor verdwijnt het overgangsgebied waar buren elkaar ontmoeten, ook wel de parochiale ruimte genoemd. Dit boek gaat over deze spanning en illustreert hoe het parochiale domein Café Noorderlicht op de NDSM-werf verdwijnt. Foto: Philippe McIntyre MB de Helliπ∆ de

31 verder lezen&kijken @ººª zomer

Festivals: Over het IJ Rapport over Verder eten en drinken te bekennen. Ook binnen is het zo openbare ruimte goed als leeg. Zou dat komen door Op 2 juli gaat het Over het II-festival Zondagmiddag verlaten we onze het naar boter smakende kleffe weer van start. Elf dagen lang is de thuisbasis in Amsterdam-West en brood, de ongezellige inrichting en De Openbare Ruimte is jarenlang oude NDSM-werf het podium voor gaan op expeditie naar Noord. Ons de skyradio-muziek? Er is nog een geen issue geweest in politiek Den spannende, ontroerende en grappige doel: ontdekken waar je moet zijn hoop tijd te overbruggen voor het Haag. Zeven jaar lang verscheen er voorstellingen. Het festival biedt voor een hapje en een drankje. We eten, dus toch nog maar even verder geen rapport over dit onderwerp. jonge theatermakers een kans om hebben vooraf een route uitgestip- kijken. Een passant tipt de Goudfa- Deze lange stilte is nu doorbroken. met nieuwe producties te experi- peld. Deze gaat langs de tenten aan zant. We zijn blij wanneer de vierde ‘Publieke ruimte: naar een nieuwe menten en om te improviseren. het IJ, maar ook dieper Noord in. voorbijganger eindelijk weet waar balans tussen beeld, belang en 2 juli tot 12 juli Eerst een kop koffie bij De Klaproos. we moeten zijn. De verbouwde loods beheer’ , luidt de titel van het rap- NDSM-werf A’dam-Noord Dat blijkt een witgeverfd houten ligt ergens op een soort verlaten port dat geschreven is door de VROM- www.overhetij.nl schuurtje langs de kant van de weg woonboulevard/ industrieterrein. raad. Op 5 juni is het stuk aangebo- te zijn. En gesloten. Jammer, want Maar wel mooi aan het IJ. Het is den aan Jacqueline Cramer, minister we zijn benieuwd wie hier normaal een gigantische ruimte met linnen Grachtenfestival van VROM. Volgens de raad was het gesproken komt. Een stukje terug ligt gedekte tafels en goedkoop ogende rapport nodig om de veranderde de redelijk drukke IJ-kantine aan het plastic schoolkantine-stoelen. Het Van 15 tot met 23 augustus vindt de visie op en beoordeling van de open- water. Mooi hoog en licht gebouw, publiek is wat belegen en stijf, wat twaalfde editie van het Grachten- bare ruimte in kaart te brengen. De lekkere koffie, maar de bediening in contrast staat met de jonge en festival plaats. Tijdens dit jaarlijks openbare ruimte moet weer onder- laat lang op zich wachten. Pluspunt: hippe bediening. De wijn is lekker en terugkerende muziekfestival zal de deel worden van het beleid. iedere zondagmiddag live jazz. Het we zijn benieuwd naar de kaart, dus klassieke muziek opgevoerd worden In het rapport van de VROM-raad publiek is gemêleerd: van jong tot we komen zeker nog eens terug. Na in diverse bijzondere locaties in de worden er vier soorten gebieden oud, van gezinnen tot mensen die in dit aperitiefje schuiven we aan tafel Amsterdamse binnenstad en rond de uitgelicht: de binnensteden, de hun eentje de krant lezen. Een eindje bij restaurant Wilhelmina Dok, ook IJ-Oever. naoorlogse wijken, de stadrandzones verderop op het oude NDSM-terrein gelegen aan het water. De attente 15 t/m 23 augustus en het landelijk gebied. Gekeken ligt café Noorderlicht, waar je sinds ober wijst ons een tafel met prachtig Muziekpodia in binnenstad en worden naar het beeld, het belang kort niet meer alleen kunstenaars en uitzicht over het water met de torens rond de IJ-over, Amsterdam en het beheer van deze ruimtes. De alternatievelingen, maar ook zaken- van hartje centrum in de verte. Het www.grachtenfestival.nl adviezen die door de raad gegeven mannen in pak van de alternatieve eten is niet goedkoop, maar de anti- worden zetten aan tot urgentie, kwa- lunch ziet genieten. Dan gaan we op pasti zijn gemaakt van verse ingre- liteit en betrokkenheid. Noorderpark Festival zoek naar André’s eetcafé dat verder diënten, de heek smaakt prima en in Noord ligt. Maar dat eetcafé noch het lam is mooi rosé gebakken. En Publieke ruimte: naar een nieu- Het Noorderpark Festival is in korte André is ergens te bekennen. Een bovenal: het bestaat én het is te vin- we balans tussen beeld, belang tijd uitgegroeid tot een evenement straat verderop zou Toppi moeten den. Nu begrijpen we waarom niet- en beheer, rapport VROM-raad, met landelijke bekendheid. Ook de zijn. Ook Toppi blijkt niet meer te Noordelingen vooral naar de tenten 2009 vierde editie van dit festival zijn vele bestaan. Een andere optie is het langs het IJ gaan. muziek- en dansvoorstellingen van buurtcafé op de hoek. Hier begint artiesten over de hele wereld te zien, echter net een voetbalwedstrijd, wat Marieke Blekemolen waarbij lokale talenten ook een kans voor een hoop lawaai zorgt. Niet erg & Noortje Thijssen krijgen. aanlokkelijk als je niet van voetbal 12 en 13 september 2009 houdt. De route gaat verder naar het Florapark, Amsterdam Noord IJ, dit keer naar café De Pont. Het is mooi gelegen aan het water met een terras, maar de zon laat zich niet zien vandaag, dus er is niemand Joost L agendijk Lid van het Europees Parlement voor GroenLinks van 1998 tot 2009, nu senior adviser bij het Istanbul Policy Center, de denktank van de Sabanci Universiteit in Istanbul. de Helliπ∆ de

32 zomer @ººª zomer De Unie slaat terug

Een reactie op het populisme andere onkostenvergoedingen. Brussel van dat jaar viel de NAVO Servië aan om werd in de perceptie van velen één pot verder bloedvergieten in Kosovo te voor- Na bijna elf jaar in het Euro- nat waar iedereen boter op zijn hoofd komen. GroenLinks en andere groene pees Parlement maakt heeft. Terugkijkend ben ik nog steeds blij partijen waren tot op het bot verdeeld dat toen de misstanden in de Europese over de merites van deze interventie. Ik Joost Lagendijk de balans instellingen aangepakt werden. Maar het was voorstander van ingrijpen omdat het op. Van de spectaculaire val idee dat je tijdens die schoonmaak zelf Bosnië-drama me nog helder voor ogen als EP of als aanklagend parlementariër stond. Honderdduizenden vermoord ter- van de Europese Commissie ongeschonden uit de strijd kunt komen wijl Europa verdeeld toekeek. De EU bleek en de triomf van GroenLinks was naïef. Ook ik werd tijdens de cam- zijn les geleerd te hebben. Na afloop van pagne voor de Europese verkiezingen van de oorlog in Kosovo stak Europa miljar- in 1999 tot de opkomst van een paar maanden later tijdens debat- den euro’s en veel politiek kapitaal in de populisme en scepsis in het ten aangesproken op mijn vermeende wederopbouw van de hele Balkan. Vrede dubieuze declareergedrag en moest me en stabiliteit bleken opeens niet alleen debat over Europa. Hij pleit verdedigen tegen de aantijging een zak- volgens velen ouderwetse motieven voor voor een Europese Unie die kenvuller te zijn. Europese eenwording te zijn. Miljoenen Europeanen snakten er naar en door Schoon en eerlijk nationale verschillen res- daadkrachtig optreden van de EU kon die pecteert en tegelijk Europa Een deel van de kiezers maakte gelukkig wens beslissend beïnvloed worden. Aan wel onderscheid. Onze grootste concur- de talloze bezoeken aan de regio bewaar een helderder stem op het rent de PvdA werd geassocieerd met de ik nog steeds zeer goede herinneringen. wereldtoneel geeft. ondoorzichtige praktijken in Brussel. Dat Met collega’s uit alle fracties probeerden gold in mindere mate ook voor D66. De we mensen weer bij elkaar te krijgen en SP was haar opmars nog maar net begon- keken we erop toe dat al dat Europese nen en speelde in de campagne voor de geld snel en goed besteed werd. De EU Veel spectaculairder had ik mijn Europese verkiezingen van juni 1999 geen sprak eindelijk met één stem, het ging start als volksvertegenwoordiger niet grote rol. Met de leus Schoon en Eerlijk ergens over en scepsis was een luxe arti- kunnen verzinnen. Drie maanden nadat speelden wij slim in op de rol van Groen- kel waar niemand behoefte aan had. ik op 1 september 1998 Nel van Dijk was Links bij het aanklagen van de Brusselse In diezelfde jaren werd in talloze opgevolgd als enige lid van het Europees misstanden. Paul Rosenmöller was op dat Brusselse vergaderzalen in alle open- Parlement (EP) namens GroenLinks barst- moment de populairste Haagse politicus baarheid en tot in detail de toetreding te de bom in Brussel. Via de Groene frac- en Paul van Buitenen de held van veel voorbereid van acht landen die na de val tie in het EP bracht Paul van Buitenen, op Nederlanders. Met z’n drieën riepen we van de Muur terecht aanspraak maak- dat moment ambtenaar bij de Europese op GroenLinks te stemmen en het resul- ten op het lidmaatschap van de EU. Het Commissie (EC), dossiers naar buiten die taat was een ongekende 12%. Met dank woord ‘historisch’ wordt vaak misbruikt, bevestigden wat financieel deskundi- ook aan een historisch lage opkomst van- maar de toetreding van landen als Polen, gen in het EP al lang bevroedden: dat er wege het slechte imago van EU en EP. Hongarije en Tsjechië was een histori- binnen de EC sprake was van vriendjes- Het was de meest populistische cam- sche noodzaak. De vraag voor politici en politiek en een schrijnend gebrek aan pagne die de GroenLinks ooit gevoerd beleidsmakers was nooit óf, maar wan- controle en verantwoordelijkheidbesef. heeft. Populistisch in de zin van inspelen néér die landen lid zouden worden. De Toen de boodschapper hardhandig tot op het ongenoegen van veel Nederlan- werkelijkheid buiten de vergaderzalen de orde werd geroepen was de maat vol ders met het ‘oude’ Europa waar wij als was echter een andere. Toen het op 1 mei voor een meerderheid van het EP. Begin relatieve buitenstaander claimden niet 2004 zover was bleek dat de overgrote 1999 struikelde de EC onder leiding van bij te horen. De feiten verdraaien, zoals meerderheid van ‘oude’ EU-inwoners de Luxemburger Jacques Santer van het later in andere campagnes door andere geen idee had wat hen te wachten stond. ene schandaal naar het volgende onthul- partijen zou gebeuren, deden we niet en Het idee vatte al snel post dat de uitbrei- lende rapport. Het EP liet zien dat het we presenteerden ons niet als anti-Euro- ding van de EU richting Midden- en Oost- niet dat tandeloze parlement was waar pees. Maar ook wij wilden graag gezien Europa de Westeuropeanen door de strot veel Europese media en burgers het voor worden als de onschuldige Calimero die was geduwd. Veel mensen voelden zich aanzagen en beet door. Voor het eerst het opnam tegen de grote boosdoeners. overvallen en zouden een jaar later de in de geschiedenis van de Europese Unie Dat was een succesvolle en verdedigbare eerste de beste gelegenheid aangrijpen zag het dagelijks bestuur van de EU zich electorale strategie. Maar hij speelde wel hun ongenoegen daarover tot uitdruk- gedwongen af te treden. Het was ook gedeeltelijk in op de zelfde onlustgevoe- king te brengen tijdens het referendum een eerste persoonlijke kennismaking lens die een paar jaar later door andere over de Europese Grondwet. Het was ook met de invloed van de media en de kracht partijen met veel succes zouden worden een typisch voorbeeld van de gapende van beeldvorming. In het publieke debat geëxploiteerd om het hele Europese pro- kloof tussen politici die terecht aangeven bleek ieder lid van de EC schuldig tot men ject aan te vallen. dat iedereen alles had kunnen weten als het tegendeel kon bewijzen. Iedere nuan- men beter had opgelet en burgers die ce verdween en al snel kwam niet alleen Ouderwetse vrede niet weten hoe men aan al die informatie de EC maar ook het EP in een kwaad dag- In het parlement vroeg de situatie op de moet komen of er simpelweg niet in geïn- licht te staan door gesjoemel met reis- en Balkan in 1999 alle aandacht. In de lente teresseerd waren tot het moment dat de de Helliπ∆ de

33 De Unie slaat terug @ººª zomer

uitbreiding zich aandiende. standers van de Grondwet soms ook heel tiek en veiligheidsbeleid. Op een aantal Bijna drie jaar later, begin 2007, zou goede argumenten hadden die moeilijk van die gebieden spreekt de EU al met de toetreding van Bulgarije en Roemenië te weerleggen waren. Meestal hadden die één stem. In de toekomst zal dat geleide- een fatale klap toebrengen aan het idee te maken met voorbeelden van Brusselse lijk aan ook op andere moeten gebeuren. dat uitbreiding van de EU de meest suc- bemoeienis waarvan ook de voorstanders Omdat zelfs de grootste lidstaten te klein cesvolle politiek is geweest om democra- van de Grondwet moesten toegeven dat zijn om tegenspel te kunnen bieden in tie en stabiliteit in Europa te verspreiden. die te ver ging. Na uitgebreide exegese onderhandelingen met giganten als de VS Het probleem is dat de stelling aantoon- van de tekst kon wel worden beargumen- of China. baar juist is maar dat de perceptie door teerd dat die bemoeienis zou afnemen 3 Als besloten is om zaken op Euro- veel burgers in de oude EU-landen een als gevolg van aanname van de Grondwet pees niveau te regelen dient dat ook geheel andere is. In het geval van Bulga- maar in een debat op TV of in een zaal heb zo democratisch mogelijk te gebeuren. rije en Roemenië is dat eerlijk gezegd ook je het dan al verloren. Die irritatie over Dat betekent het afschaffen van veto’s wel begrijpelijk. Binnen de Groene fractie onzinnig gedetailleerde wetgeving en van lidstaten en het geven van volledige heb ik me sterk gemaakt voor die uit- het onbegrip over onnodige harmonisa- instemmings-bevoegdheden aan het breiding en voor het geven van een kans tie in een EU van (toen nog) 25 totaal ver- EP. Wetgeving dient plaats te vinden op aan bijvoorbeeld de nieuwe Roemeense schillende lidstaten verdienen het serieus hoofdlijnen in de wetenschap dat de uit- regering in 2005 die net begonnen was genomen te worden. In het nieuwe ver- voering in Finland net iets anders zal en met het aanpakken van corruptie tot op drag van Lissabon gebeurt dat deels maar mag zijn dan in Griekenland. het hoogste niveau. Wat voelde ik me het kan nog veel beter. bekocht toen een paar maanden na toe- 4 Het echte democratische gat in treding van Roemenië in 2007 de mensen Meer en minder Brussel de Europese besluitvorming zit op dit die mij hadden overtuigd vóór toetreding Om de EU werkbaar te houden en publie- moment niet in Brussel maar in veel te stemmen van het politieke toneel wer- ke steun terug te winnen zal door alle hoofdsteden. Ministers kunnen doen en den verwijderd. Vervangen door verte- betrokkenen veel duidelijker dan tot nu laten wat ze willen als ze overleggen met genwoordigers van een politieke klasse toe is gebeurd moeten worden aangege- hun collega’s uit andere landen omdat die blij was dat men in de EU was binnen ven waar de EU wel over gaat en waarover bijna geen enkele parlementariër weet geraakt en absoluut niet van plan een vooral niet. Een scherpere taakverdeling wat ‘zijn’ minister daar inbrengt. Zon- einde te maken aan oude praktijken. Zo tussen de EU en de lidstaten is nodig om der een ingrijpende verbetering van de dreigt de toetreding van Turkije en de tegenwicht te kunnen bieden aan de toe- controle in nationale parlementen op de landen van de Balkan het belangrijkste genomen scepsis en vijandigheid jegens door regeringen ingenomen standpun- slachtoffer te worden van de nog steeds het Europese project. Dat vereist een ten zullen veel burgers het idee blijven onverwerkte uitbreiding uit 2004 en de omslag in het denken in Brussel en in de houden dat ze geen greep hebben op de foute inschattingen uit 2006. lidstaten. Vijf aanbevelingen: Europese besluitvorming. De macht van het populisme 1 Maak duidelijk dat de bemoeienis van 5 Redt de uitbreiding door aan te geven de EU met voor veel burgers belangrijke waar de uiteindelijke geografische gren- De referendum-campagne voor de Euro- zaken ook in de toekomst marginaal zal zen van de EU liggen. De komende tien pese Grondwet in 2005 was om meerdere zijn. Het gaat dan om de traditionele jaar heeft de EU de handen vol aan de redenen een keerpunt. Onverschilligheid prioriteiten van veel kiezers: sociale onderhandelingen met Turkije en de lan- en apathie hadden in de bejegening van zekerheid, gezondheidszorg, pensioe- den van de Balkan. Potentiële leden als de EU plaats gemaakt voor scepsis en nen, onderwijs en integratie. Op al die de Oekraïne, Wit-Rusland, Moldavië en de soms ronduit afkeer. Aangewakkerd door terreinen zullen de belangrijke beslis- landen in de Zuidelijke Kaukasus zullen een agressief populisme dat in de cam- singen genomen blijven worden door de geduld moeten hebben en zich intussen pagne werd gekenmerkt door leugens en nationale politiek. Soms zal vanuit de EU zelf met hulp van de EU moeten ontwik- verdraaiingen die in de strijd voor Twee- aanvullend beleid worden geformuleerd kelen tot democratieën die werkelijk een de-Kamerzetels snel door goed geïnfor- of zal de afstemming tussen lidstaten kans maken ooit lid te worden. meerde media en burgers zouden wor- worden bevorderd. Dat is niet buigen den doorgeprikt. Maar als het gaat om voor populisme maar erkennen dat in Alleen een Europese Unie die helder is Europa fungeren dat soort corrigerende een EU van 27 of meer lidstaten de onder- over zijn eigen grenzen, fysiek en qua mechanismen niet. Dat hadden ze bij de linge verschillen simpelweg te groot zijn bevoegdheden, zal in staat zijn een over- SP goed gezien. Wat GroenLinks volstrekt om te blijven streven naar verdergaande tuigend weerwoord te formuleren tegen verkeerd had ingeschat was de kracht van harmonisering. de populisten van links en rechts die zul- populistische argumenten als de inzet len blijven proberen de angst en de onze- een ingewikkeld verdrag is van meer dan 2 Maak tegelijk duidelijk dat op een aan- kerheid te exploiteren die onvermijdelijk 300 pagina’s dat niemand helemaal leest tal andere terreinen er geen alternatief is zijn in een globaliserende wereld. Slechts en waar zelfs de grootste voorstander voor verdergaande bevoegdheden voor door zichzelf opnieuw de definiëren kan passages in kan ontdekken waar hij het de EU. Weinigen, ook onder de sceptici, de EU weer een deel van de oplossing niet mee eens is. Wat mij betreft is de les zullen ontkennen dat Europa het enige worden en ophouden een deel van het uit die campagne dat ingewikkelde tek- effectieve niveau is om zaken aan te pak- probleem te zijn. sten over een onbekend onderwerp nooit ken als: klimaatverandering, energievoor- = meer in een referendum worden voor- ziening, eerlijke wereldhandel, migratie, gelegd. Een andere les is dat de tegen- terrorismebestrijding, buitenlandse poli- “Suggereren dat er één Nederlands belang bestaat, is de dood in de democratische pot. Deze degradatie de Helliπ∆ de van de Europese politiek gaat uiteindelijk ten koste

34 zomer @ººª zomer van ieders belang, hoe dat ook wordt gedefinieerd.”

Ons belang •Hoogleraar Jan Rood, verbonden aan Clingendael, laat zien dat Europa in Europa een machtige soft power is: een unie die landen met handelsovereen- Om ‘eurosceptische’ kiezers te komsten en associatieakkoorden en verleiden, roepen Nederlandse politici de mogelijkheid van lidmaatschap in de verkiezingsstrijd om de zetels probeert te verleiden tot het naleven in het Europees Parlement dat zij ‘in van fundamentele waarden. Europa’ zullen opkomen voor het •Clingendael-onderzoeker Stephan ‘Nederlands belang’. Maar wat is dat Slingerland betoogt dat Nederland Nederlandse belang en is dat voor tot op zekere hoogte gebaat is bij alle politieke partijen hetzelfde? een gezamenlijke aanpak van de energiezekerheid.  •Aysel Sabahoğlu (red.) en Bart •Rens van Tilburg, onderzoeker, Bart Snels ·  Snels stellen in de inleiding dat en Judith Sargentini, lijsttrekker Anne de Boer Europese politiek net als de nationale voor GroenLinks bij de Europese Katinka Eikelenboom politiek gebaseerd is op verschillende verkiezingen, pleiten voor een Green Erica Meijers idealen en belangen. Hét Nederlandse New Deal. Gerrit Pas belang bestaat niet, want belangen •Tot slot het nawoord van twee Annie van der Pas worden langs ideologische lijnen ‘landverraders’: Kathalijne Buitenweg Aysel Sabaho˘glu gedefinieerd. en Joost Lagendijk. Zij zeggen het klip Noortje Thijssen •SER-kroonlid Marco Wilke pleit en klaar: met alleen een visie op het voor ‘eenwordingsrust’, maar wijst nationaal belang kom je niet ver in Raad van Advies: er tevens op dat het centrale belang Europa. Wie effectief wil opereren in Chrisje Brants van de natiestaat aan het afkalven het Europees Parlement, moet samen Lot van Hooijdonk is in het geglobaliseerde Europa. met geestverwanten een visie op het Henrike Karreman Politicoloog Ben Crum bepleit ziet de Europees belang ontwikkelen. Tof Thissen Europese samenwerking als middel Marco Wilke om de verworvenheden die binnen de Voor informatie over de bundel: Europese natiestaten zijn gerealiseerd Aysel Sabahoğlu, Postbus  te behouden. asabahoglu@groenlinks.nl   Utrecht •Rinus van Schendelen wijst op Voor bestellingen: via de -   domme en slimme vormen van belan- webwinkel.groenlinks.nl genbehartiging in de Europese Unie. 5 euro (incl. verzending). www.groenlinks.nl •De politicologen Ferry Nagel, Wouter van den Berg en Paul Pen- De bundel is ook te dowloaden via nings laten zien dat in het Europees http://wetenschappelijkbureau. Weten­schappelijk Bureau GroenLinks Parlement langs partijpolitieke groenlinks.nl/ons+belang+in+europa lijnen wordt gestemd en niet langs #attachments nationale. •Voormalig NRC-correspondent Ben van der Velden laat zien hoe de euro en de Europese integratie in het voordeel van Nederland werkt. •Oud-senator voor GroenLinks Diana de Wolff pleit voor meer Europese sociale politiek: Europa als motor van wb-Berichtensociale ontwikkeling. de Helliπ∆ de

35 * Marijntje Denters @ººª zomer mediaIn Amerika heeft ene Robert Nova of Politiek 24? Waar hebben we wall-registratie van echte militairen die Galinsky onlangs de New York Reality TV dat geleerd, die rollen, welke tekst daarbij oefenen in een nepdorpje – de virtual School opgericht. Aan de website te zien is hoort, en welk gezicht je daarbij op moet reality van het Pentagon – waar dan de cursus vaker gecovered door de media zetten? Is reality tv zelf niet ook een rea- wel weer echte Irakezen wonen. Voor hun dan dat ze succesvolle reality persona­ lity tv school? werk. Wat je te zien krijgt is surreëel en lities heeft afgeleverd. ‘Vooral jezelf zijn,’ In de documentaire Full Battle Rattle om je rot te lachen, als het niet eindigde is het devies van Galinsky, volgens de van Tony Gerber en Jesse Moss, volgen de met het uiteindelijke vertrek van de mili- Internet Movie Database ´acteur´ in twee twee regisseurs een bataljon Amerikaanse tairen naar Irak. films, en ‘zichzelf’ in drie. soldaten en de bewoners van het Irakese Opmerkelijker dan reality tv is reality tv: dorpje Medina Wasl. Het dorpje herbergt Op een gegeven moment in de training de werkelijkheid in beeld. Een documen- niet alleen vreedzame burgers, maar ook moet een groepje soldaten een huis taire, of gewoon een journaalitem. Of gewelddadige opstandelingen die een binnenvallen. Met veel machtsvertoon zelfs de werkelijkheid in het echt. Leuker aanslag voorbereiden. De gewone bur- proberen ze de voordeur in te rammen. is het om eens te letten op hoe televisie gers worden gespeeld door Amerikaanse Nadat een van de mannen een aantal een werkelijkheid laat zien waarvan we Irakezen, de opstandelingen door mili- keer met zijn volle kracht tegen de deur denken dat ie zo hoort, en hoe die zichzelf tairen. ‘Gespeeld,’ inderdaad, want we is gesprongen, en als ook een zware daardoor ook in stand houdt. Best grap- blijken te kijken naar een drie weken ram niet blijkt te werken, schreeuwt pig dat zelfs een informele vergadering durende oefening die de Amerikaanse een van hen, heftig gebarend naar de van een burencommissie terechtkomt soldaten moet voorbereiden op hun uit- deurklink: ‘Open it!!’ De militair die er in uitspraken als ‘een bewoner heeft zending naar Irak. Medina Wasl ligt in even daarvoor nog zo tegenaan stond te eigenlijk een nieuwe keuken nodig, maar een militair trainingskamp in de woestijn rossen doet, verbluft door de ingenieuze haar wens is afgewezen deze in de oor- in Californië. De film bevindt zich natuur- ingeving van z´n collega, de deur gewoon spronkelijke kleur groen uit te voeren. Nu lijk al door de opzet op de scheidslijnen open. Suf. Maar zo gebeurt het blijkbaar heeft zij van de plaatsing afgezien’. Teveel van fictie en werkelijkheid: eenfly on the wel, in het trainingskamp en waarschijn- lijk ook in Irak. Wat zou er gebeuren als deze militairen bijvoorbeeld meer Tweede Wereldoorlogfilms voor de geest hadden, vraag je je af? Daarin bellen de nazi’s vaak keurig aan voor een gruwelijke razzia. Deze week zag ik ergens op een lokale of regionale zender, in zo’n Opsporing verzocht-achtig programma, of mis- schien gewoon op het nieuws, een ooggetuigeverslagje van een meneer eva hilhorst

: die de dader van een overval op een tankstation had zien wegvluchten. Ook deze meneer schoot direct in z’n rol.

illustratie Hij ging soepeltjes over op een andere taal, een nieuw stijlregister: dat van de politiewoordvoerder. Met het grootst schijnbare gemak sprak hij woorden uit die een mens anders niet over z’n lippen zou krijgen. ‘De dader was een negroïde man met opvallend dikke lippen en een normaal postuur. Hij droeg een vuur- wapen.’ Zoiets. En het is maar wat wie opvalt natuurlijk.

De Irakezen die in Medina Wasl werken hadden van Defensie elk een uitgebreid dossier met achtergrondinformatie gekregen over wie ze zijn, wie ze spe- len. De droom van iedere rechtgeaarde method actor, zou je zeggen. Zij kun- nen zich optimaal inleven in hun rol, maar lijken in hun virtual reality wereld nog het meest zichzelf te zijn. = Bert Vendrik Kinderpsycholoog de Helliπ∆ de

36 zomer @ººª zomer De geestelijke gezondheidszorg doorgelicht

Het gaat niet goed met de De geestelijke gezondheidszorg (ggz) patiënten in de psychiatrie. geestelijke gezondheidszorg. kraakt in haar voegen. Neem de jeugdzorg: Dit alles roept vragen op: Wat is er aan kinderen lopen regelmatig te lang zonder de hand? Is hier een gemene deler? Is geld Biedt het beleid van minister hulp rond, ondanks de noodsignalen die zij er in pompen voldoende? Is het Centrum Rouvoet soelaas, zijn de afgeven; er is sprake van wachtlijsten voor voor Jeugd en Gezin een goed initiatief in de behandeling tot wel 3/4 jaar, hulpverleners jeugdhulpverlening? En wat te denken van voorstellen van de SP een lopen elkaar in eenzelfde gezin voor de voe­ de huidige minister van Jeugd en Gezin? alternatief, of moet elders ten en werken vervolgens langs elkaar heen. Op zoek naar antwoorden stuit ik op het Soms vinden er zelfs incidenten plaats met initiatief van de sp: ‘De zorg is geen markt’. worden gezocht? Een analyse dodelijke afloop. Neem de ggz voor volwas­ De site kenmerkt zich door grote woor­ van de geestelijke gezond­ senen: volop discussie over de Diagnose den die niet meteen herkenning oproepen. Behandeling Combinaties (dbc’s) die hun Dekken ze de lading wel, zijn de gebezigde heidszorg en de politieke intrede hebben gedaan – velen spreken begrippen zorgvuldig gekozen of dienen ze voorstellen tot verbetering. eerder over Diagnose Betaal Combinaties. mede de algehele politieke strijd van de SP? En ook in deze zorg incidenten met tekort­ Is de zorg inderdaad geen markt? Waarom schietende zorg, o.a. bij het separeren van eigenlijk niet?

De jongen op de foto heet Gersom. Hij was in 2000 opgenomen op De Bascule in Duivendrecht in een behandelgroep voor kinde- ren met autismespectrum- stoornissen. Gersom heeft o.a. zijn angst voor bloem- kool weten te overwinnen. Inmiddels woont hij weer bij zijn ouders.

Een foto van Erik Christenhusz uit: ‘Bang voor Bloemkool’, reportages uit de kinder­ - en jeugd­psychiatrie – door Maurice van Lieshout (tekst) en Erik Christenhusz (foto­ grafie). Uitgeverij De Tijdstroom, 2008, isbn 978 90 5898 126 4. de Helliπ∆ de

37 De geestelijke gezondheidszorg @ººª zomer doorgelicht

Verder gezocht en terecht gekomen bij slag om de herwaardering nu wel gewonnen kinderpsycholoog met de hedendaagse een initiatief van drie Apeldoornse psycholo­ hebben, maar dat er nog een aantal struc­ organisatorische voorwaarden waaronder gen: www.deggzlaatzichhoren.nl. De woor­ turele problemen spelen die verdere bevrij­ ik mijn vak uitoefen. Maar zou dat ook het den zijn minder groot, er worden meer erva­ ding van de professional uit zijn benarde geval zijn bij collega’s? Wat vinden al die ringen genoemd naast algemene termen, positie tegenhoudt. Zij stelt dat er sprake professionals eigenlijk? Over de inhoud van maar weer is wantrouwen op zijn plaats: is van vier structurele problemen. Ten eer­ hun vak genoeg, maar zoals Jos van der Lans klopt het wel wat daar staat? Immers, de ste wordt de publieke sector steeds duur­ stelt in zijn boek ‘Ontregelen’ (2008) speelt ervaring van de professional is een belang­ der, zowel relatief, ten opzichte van andere de professional in de huidige discussie over rijk onderdeel, maar niet heilig. Ik heb te sectoren, met name de productiesector, als de organisatie nauwelijks een rol. vaak meegemaakt dat professionals, waar­ absoluut. Deze kostenstijging leidt tot toe­ ik heb het artikel van Tonkens voorge­ onder ikzelf, gewoon mensen zijn, hun uit­ nemende eisen én indringender toezicht. legd aan vijftien collega’s in de geestelijke glijders maken, voor hun eigen belangen Elke minuut moet goed besteed én verant­ en lichamelijke gezondheidszorg. Dit resul­ opkomen, meningen verkondigen die wel­ woord worden. Ten tweede is de democratie teerde in acht reacties, geen representatieve beschouwd niet in het belang van de cliënt in haar puberteit. De grootmondige burger steekproef, wel een teken aan de wand. Een zijn, dan wel maatschappelijk niet te verant­ erkent geen gezag meer. Professionals zijn bloemlezing van hun ervaringen, geordend woorden zijn: zeer lange koffiepauzes in de mikpunt van kritiek, weren dit echter af, en naar de vier door Tonkens gesignaleerde tijd van de baas, inefficiënte tijdsbesteding, open debat vindt onvoldoende plaats. Het structurele problemen: veel te lange vergaderingen. Ik tref regel­ derde structurele probleem is dat de maat­ De kostenstijging van de publieke sector en de matig professionals die vinden dat zij als schappij professionals opzadelt met tegen­ daarmee samenhangende nadruk op verbetering professional met hun autonomie heel goed strijdige opdrachten over hun normatieve van de efficiëntie hebben geleid tot indringender weten wat hun cliënt nodig heeft, de maat­ taak. Professionals moeten moraliseren en toezicht, bureaucratisering en marktwerking: schappij heeft zich daar niet mee te bemoei­ bemoeien, maar ook de privacy en zelfstan­ De toenemende bureaucratie werd door alle en. De protesten tegen de zogenaamde digheid van de ander respecteren. De markt werkers genoemd. De medewerkster van dbc’s bijvoorbeeld komen mijns inziens vraagt bovendien klantgerichtheid en vraag­ Bureau Jeugdzorg (bjz) spande de kroon: deels voort uit die houding. Vergeten wordt sturing. Het vierde probleem is dat publieke “…80 procent van de tijd zit je achter je dat de gezondheidszorg betaald wordt uit dienstverlening veelal kapot wordt georga­ bureau rapporten te typen, instellingen en gemeenschapsgeld en dat een sobere, effi­ niseerd. Indicatiestelling is losgemaakt van zorgaanbieders te bellen, dit vervolgens in ciënte én transparante besteding dus een uitvoering. Uitvoering is verregaand gespe­ contactjournaals te schrijven.” maatschappelijke plicht is. Erkent de pro­ cialiseerd en geprotocolliseerd. Instellingen De scheiding tussen indicatiestelling en uit- fessional dat een goed werkende markt, bij fuseren en defuseren. voering van de hulp alsmede de opdeling van hulp alle onduidelijkheid over de voor- en nade­ De oplossingen die Tonkens voorstelt zijn in specialisaties jaagt de bureaucratie aan en len van marktwerking, in ieder geval als de volgende: maakt het “ moeilijk echt iets op te bou­ voordeel heeft dat het in princípe de nodige > erken de kostenstijging; wen met cliënten. Voor de cliënten is het macht aan de burger/de cliënt zou kunnen > schaf de marktwerking af, want deze sti­ nog moeilijker en demoraliserend. Zij zijn geven. Ziet de professional dat het huidige muleert maximale in plaats van optimale genoodzaakt ieder keer opnieuw hun ver­ beleid, gericht op versterking van markt­ produktie én de grootmondige burger; haal te doen en een vertrouwensband op te werking, mede een reactie is op jaren van > vraag van burgers mondigheid in plaats bouwen.” Ze geeft een voorbeeld van een verkokering en prioriteit van vraagaanbod van grootmondigheid, en laat profes­ cliënt die in 5 maanden met achtereenvol­ boven vraag? Conclusie: énkel afgaan op de sionals kritiek en debat organiseren in gens 7 hulpverleners wordt geconfronteerd. ervaring van de professional, dat lijkt niet plaats van weren; De maatschappelijk werkster in het zieken­ verstandig. Een kader is nodig om de erva­ > open debat over en steun voor de norma­ huis (ZH) geeft aan dat de “bureaucratische ringen betekenis te geven, in perspectief te tieve taak van de professional; rompslomp de afgelopen jaren vele malen plaatsen. > beteugeling van de organisatorische uitgebreider is geworden”. Door die bureau­ Weer verder gezocht. Het zoekarchief van wildgroei; cratie en arbeidsdeling zijn er vaak zo veel GroenLinks levert opvallend weinig op, ook > invoering van het huisartsenmodel (geen hulpverleners bij een cliënt betrokken dat de Helling heeft de afgelopen drie jaar niets splitsing indicatiestelling en uitvoering, samenwerken een probleem wordt. over de gezondheidszorg geproduceerd. Al een brede deskundigheid aan de poort, De bureaucratie wordt mede gevoed surfend komt de naam van Evelien Tonkens in de wijk); door de toenemende vraag om bewijzen van boven drijven, later Jos van der Lans en > beperking van protocollen en bureaucra­ efficiëntie. De huisarts geeft aan dat “de anderen. tische controle; plicht tot het maken van jaarverslagen voor > betaal uitvoerend hulpverleningsuren de inzet van de praktijkondersteuner en Structurele problemen minstens even goed als management­ voor de praktijk zelf ontzettend veel tijd en Evelien Tonkens, voormalig Tweede Kamerlid uren. inzet kost. Ik heb als arts steeds minder tijd voor GroenLinks, nu hoogleraar Actief voor mijn patiënten.” De bjz-medewerkster Burgerschap te Amsterdam, stelt in een arti­ Ervaringen geeft aan dat “de druk erg wordt opgevoerd. kel in de Volkskrant op 13 september 2008 De analyse van Tonkens en de door haar Wanneer je dit bespreekt krijg je terug dat (en uitgebreider in een lezing voor de Raad voorgestelde oplossingen riepen bij mij erg “een zesje” voldoende is.” Met andere woor­ voor Openbaar Bestuur, 2008) dat agenten, veel herkenning op. Het sloot nauw aan op den: de kwaliteit van de rapportage staat leraren, artsen en andere professionals de mijn praktijkervaringen als vrijgevestigd niet meer voorop, maar de producteenheid de Helliπ∆ de

38 zomer @ººª zomer

van de rapportage in de indicatiefabriek die matieparadox, namelijk via registratie krijg ten tijdens dienst herken ik het probleem BJZ geworden is. je vooral informatie over dat wat er niet toe van de ‘tegenstrijdige opdrachten over onze Angst voor rechtszaken jaagt de bureau­ doet, wat er wel toe doet, speelt zich af ach­ normatieve taak’ wel heel erg.” De maat­ cratie aan. Sinds “de moord op het meisje ter gesloten deuren.”) De marktwerking schappelijk werkster geeft aan dat er onder Savanna” is volgens de bjz-medewerkster en heeft wel tot gevolg dat de kinderpsycho­ collega’s weinig over die normatieve verwar­ de kinderpsycholoog de druk om nauwkeu­ loog beter let op de effectiviteit en de effi­ ring gepraat wordt. De kinderpsycholoog rig te rapporteren groter, teneinde je in te ciëntie: “ik ben me er des te meer bewust stelt dat de beroepsethische code voor hem dekken tegen mogelijke klachten. Daarbij van dat ik kwaliteit moet leveren als ik wil een grote steun is, overigens door schade zij aangetekend dat het werken volgens de overleven in deze jungle”. en schande wijs geworden. Het valt hem beroepsethiek in de jeugdhulpverlening De marktwerking zet de werkbevrediging op dat hulpverleners, hijzelf incluis, er veel meer angels en klemmen kent dan in de regelmatig onder druk. De maatschappe­ moeite mee hebben hun nek uit te steken, hulpverlening voor volwassenen. Maar ook lijk werker: “Het management bemoeilijkt bijvoorbeeld door voor kinderen schadelijke de ZH-maatschappelijk werkster stelt dat samenwerking met hulpverleners van ande­ situaties indringend aan de orde te stellen. in het ziekenhuis “de nadruk er op gelegd re instanties door zijn visie dat wij deze col­ (Jos van der Lans (2008) is van mening dat wordt dat je de papieren goed in orde hebt, lega’s moeten zien als concurrent in plaats dit ontlopen van verantwoordelijkheid een omdat er mogelijk een rechtszaak kan van als partner in de zorg”. Zij geeft aan algemene tendens is onder hulpverleners.) komen.” dat de concurrentiestrijd ook daadwerke­ De desorganisatie van de publieke sector is het Protocollisering van het werk (o.a. via dbc’s) lijk plaatsvindt: “veel professionals druk­ vierde structurele probleem dat Tonkens noemt: en informatie-overload zijn een derde bron ken elkaar de tent uit. Het is een gekte, met Breek bij sommigen de bek niet open. van bureaucratie. De psychologe in het zie­ name sinds de eerstelijns psychologische De maatschappelijk werkster signaleert een kenhuis spreekt over “de terreur van de zorg in het basispakket zit” ( per 1 janu­ “wildgroei aan (de)fusies”, vaak op de gol­ informatievoorziening. Je hebt het idee dat ari 2008). De kinderpsycholoog: “Door de ven van de waan van de dag. De bjz-werkster je dat tot je moet nemen omdat je anders marktwerking worden collega’s in de regio geeft aan dat “de veranderingen fors zijn. achter zou lopen.” Zij geeft aan dat er veel van samenwerkingspartner tot concur­ De laatste vier jaren heb ik in drie verschil­ protocollen zijn, maar “dat de professionals rent.” De psychotherapeute/manager bij lende teams gezeten, met vier verschillende dit tamelijk gemakkelijk naast zich neer leg­ Psy-Q (een nieuwe aanbieder van ggz) stelt teamleiders en vijf verschillende gedrags­ gen en durven te vertrouwen op hun eigen dat “de professionals meer als producen­ deskundigen. Dit kost heel veel tijd en het klinisch oordeel”. De kinderpsycholoog: ten worden behandeld. Dat kan botsen met frustreert de werknemers enorm.” De maat­ “het protocol hoef je lang niet altijd te vol­ hun beroepseer/kwaliteit.” De kinderpsy­ schappelijk werkster baalt in dit verband gen, maar je moet wel van het bestaan op choloog: “De cliënt wordt in de marktwer­ van het megasalaris van haar directeur, ter­ de hoogte zijn, richtlijnen en allerhande king een consument die een product wil en wijl er moeilijk gedaan wordt over een paar achtergrondinformatie kennen, er gemoti­ naar een ander gaat als het product niet aan nieuwe stoelen voor haar kamer. veerd van af kunnen wijken.” zijn wensen voldoet. Dat gebeurt regelma­ De vrijgevestigden, zoals de huisarts en Het hedendaagse kostendenken in plaats tig. Daardoor wordt kwaliteit hetzelfde als de kinderpsycholoog, worden onder andere van waardendenken, het dictaat van de klanttevredenheid. Die wijze van denken geconfronteerd met veelvuldige veranderin­ markt, zoals de zh-maatschappelijk werk­ en handelen past niet in een werkveld waar gen in de zorgverzekeringen. ster dat formuleert, werkt vervreemdend. vertrouwen en contact zo basaal zijn, en kortom, de analyse van Tonkens wordt (Dit wordt aangejaagd door de oplopende binnen dat contact ook soms slecht nieuws breed herkend, alleen de verwarring over kosten van de algehele zorg en ook van de (slechte prognose) gebracht moet worden. de normatieve opdracht is niet algemeen. geestelijke gezondheidszorg, namelijk een Dat wringt regelmatig.” Gelukkig is het werken met hart en ziel niet stijging van bijna 100 procent in 10 jaar.) De puberende democratie van Tonkens is verdwenen. De verhalen getuigen van Managers hebben andere doelen, namelijk volop aanwezig: betrokkenheid bij de cliënt/patiënt dan wel efficiëntie in plaats van effectiviteit. Meerdere De huisarts: “De huisartsenposten wor­ van trots op je eigen vak en de missie van je professionals geven aan dat ze ervaren niet den platgelopen door overassertieve, eisen­ organisatie. De bjz-werkster: “mijn collega’s dezelfde taal als hun managers te spreken, de patiënten. Uit recent onderzoek blijkt dat werken met hart en ziel voor de kinderen en de druk voelen van bezuinigingen en een 75 procent van de hulpvragen niet spoedei­ hun gezinnen.” De maatschappelijk werker naar hun oordeel overmatig streven naar send is.” De maatschappelijk werkster geeft eerstelijnsggz: “Ik stel mijn eigen kwaliteits­ kostenbeheersing. De kinderpsycholoog: aan dat zij ervaart dat in de loop der jaren eisen, ik vind de functie-eisen te laag.” Nu heeft het nivel, het Nederlands Instituut de omgangsvormen van afnemend respect Het beeld dat oprijst uit de verhalen is voor onderzoek van de Gezondheidszorg, getuigen. Zij koppelt dat aan de markt­ zorgelijk. Het is een caleidoscopisch beeld. een evaluatie-instrument ontwikkeld, werking. De kinderpsycholoog: “Door de Het analysekader van Tonkens biedt een genaamd de cq-index, de “Consumer marktwerking en de talrijke hulpverleners eerste ordening, maar vraagt natuurlijk ver­ Quality”. De vervreemding komt dan dicht­ op de lokale “zorgmarkt” is onze positie dere doordenking. Het gaat in ieder geval bij, want tegenover me zie ik geen klant, kwetsbaarder, waardoor ik fouten eerder zal niet goed met de organisatie van de gees­ maar een persoon die flink in de penarie zit. goedpraten.” telijke gezondheidszorg. De vraag rijst o.a. Het klantaspect is hooguit een voorwaarde De moraliteit in verwarring van Tonkens: of de kosten van de ggz inderdaad zo fors voor het contact, maar niet de kern. (De De huisarts stelt dat zij in haar dagelijks moesten stijgen. Immers, zo veel organisa­ bestuurskundige Kim Putters (2009) stelt werk een goede basis voor haar normatieve torische problemen, dat kost een hoop geld. in dit verband: “Er is sprake van een infor­ taak” ervaart. Maar “op de huisartsenpos­ Maar nu over naar de oplossing. de Helliπ∆ de

39 zomer @ººª zomer

De oplossing van het spanningsveld waarin zijn woorden plaatsvinden van een objectivistische werk­ Dan wordt het een beetje stil. Kritiek alom, terecht komen. Hij zal herkenbare taal moe­ wijze naar een methodiek die gericht is op maar het schort met name aan goed gefor­ ten spreken voor zijn collega’s, dus dicht bij versterking van de zelfregulatie. Woorden muleerde alternatieven. Iedereen wil de zijn ervaringen moeten blijven. Tegelijkertijd die Scott Miller uit het hart gegrepen zullen bureaucratie beperken. De BJZ-werkster en helpt het als hij begrijpt dat de in dit artikel zijn. de kinderpsycholoog kiezen voor het huis­ geschetste ontwikkelingen een grond heb­ artsenmodel. De meeste professionals rep­ ben. Het door Jos van der Lans geschetste Zo zijn we bij de inhoud van het vak beland. pen vooral van ongehoorzaamheid en doen verzet lijkt gepaard te gaan met een soort Blijkbaar zijn inhoud en organisatie zo ver­ waar je zelf achter staat. De maatschappe­ anti-denken bij professionals, een zich weven dat het enkel bespreken van de orga­ lijk werkster “kiest zelf waar ik mee bezig wil afzetten tegen iedereen die zich met zijn vak nisatie van de ggz niet kan zonder inhoude­ zijn, stukken die ik negeer, ik kies voor mijn bemoeit, of het nu managers zijn, bestuur­ lijke noties. Dit maakt eens te meer duidelijk reguliere uitvoerende werk.” Ze is ook het ders, ambtenaren, politici, verzekeraars, of dat professionals zich weer veel meer moe­ gesprek aangegaan met het management het algemene publiek en in mindere mate ten laten gelden in de organisatorische dis­ over de bureaucratisering, “maar het blijft cliënten en wetenschappers. Maar zo iso­ cussie over de ggz, niet alleen in de eigen gefragmenteerd”. leert de professional zich. Stelling nemen organisatie maar ook in het publieke debat. De zh-maatschappelijk werkster is actief in een stevig en open gesprek met al deze en hoe zit het met Rouvoet? Hij lijkt een in het aanzwengelen van discussies met groepen lijkt zinvoller, of we daar nou zin in illustratie van een problematische ontwikke­ collega’s, probeert werkwijze en beleid te hebben of niet. ling. Wellicht heeft hij goede bedoelingen, beïnvloeden, “… zo hebben we het registra­ Het zal de professional in dat gesprek maar hij is geen vakminister, vooral ideolo­ tieformulier drastisch kunnen verkleinen en helpen als hij de argumenten van deze gisch gedreven, en niet geplaagd door enige het tijdschrijven is afgeschaft.” Haar baas groepen gaat begrijpen. De bureaucratie kennis van en ervaring met de complexe vindt dat ze te veel uitvoerende uren maakt. is er niet voor niets, procedures en regels inhoud van het vak. Managers en politici “Mijn ‘productiecijfers’ zijn te hoog”, zo beschermen de gelijke rechten van bur­ zoals Rouvoet zijn er helaas veel te veel. De smaalt ze alleen al over die term. Ze trekt gers, marktwerking kan alleen de wind uit organisatie en de inhoud van het vak zijn zo zich er niets van aan. de zeilen genomen kan worden als pro­ verweven dat er veel meer managers en poli­ De werkbegeleider van groepsleiders in fessionals efficiëntie, kostenbeheersing tici nodig zijn die in de klei staan of hebben de forensische psychiatrie, nog niet aan het en vraaggestuurd werken serieus nemen. gestaan. Dat mag ook GroenLinks zich aan­ woord geweest, geeft aan dat professionals Protocollisering en ‘informatie-overload’ trekken. “de ruimte moeten beschrijven die zij nodig wijzen op de waarde van het betrekken van De discussie over het Centrum voor hebben, inderdaad, als professionals.” Hij de stand van de wetenschap, rechtszaken Jeugd en Gezin laat zien waar die losgezon­ roept op tot een houding van zelfbewustzijn wijzen op de rechten van de cliënt op een gen managementcultuur toe leidt: in zijn en zelfkritiek. kwalitatief goede hulpverlening en een res­ huidige opzet lijkt het eerder een bijdrage Wellicht is dit de voornaamste conclusie pectvolle bejegening. Ook managers zijn er aan het probleem dan aan de oplossing. van alles. niet voor niets: wie floreert niet in een doel­ Bovenstaande analyse opteert veeleer voor Jos van der Lans (2008) schetst het beeld matige en menswaardige organisatie? De een beduidend zwaardere invulling: hoog­ van de professional die altijd al afkerig was professional die serieus genomen wil wor­ opgeleide beroepskrachten met een scala van publieke verantwoording, de strijd aan den in het debat over de organisatie van zijn aan uitvoerende taken op wijkniveau en de vergadertafel heeft verloren en nu in zijn vak, doet er goed aan dit alles te beseffen. enkel de noodzakelijke gespecialiseerde werkkamer ondergronds in verzet is gegaan. Wetenschappers kunnen professionals centrale organisaties in de tweede en derde Dat beeld wordt grosso modo bevestigd helpen in dit gesprek. Hun kaders, hun lijn. door de verhalen. Maar stille en individuele modellen, die analyses en oplossingen in = ongehoorzaamheid kan toch niet het ant­ hun samenhang plaatsen, die zijn brood­ woord van de professional zijn op de voort­ nodig. Anders wordt elk gesprek een tom­ Reacties ter voeding van het debat van gaande invulling van het vak door managers bola van goede bedoelingen en verwar­ harte welkom: [email protected] of en bestuurders, en de ideeën van ambtena­ ring. Naast Tonkens en Van der Lans komen [email protected] ren en politici? wetenschappers naar voren als Martin De oplossingen die Tonkens aandraagt van Kalmthout (2008). Hij beziet de DBC- klinken me als muziek in de oren, maar ook systematiek als een “geavanceerde vorm Bronnen zij roept de professional onvoldoende op tot van boekhouding” die niet imponeert als G. Donkers, www.zelfregie.com veel meer stellingname in de eigen organi­ wetenschappelijk. Ook Scott Miller, een M. van Kalmthout, ‘Psychotherapie, wetenschap en de satie en in het publieke debat over de invul­ Amerikaanse onderzoeker van het effect DBC-systematiek’, 2008. ling van zijn eigen vak. Het wordt immers van psychotherapie, levert bruikbare denk­ S. Miller, www.scottdmiller.com duidelijk dat de professional uit de kast beelden. Gebaseerd op een grote hoeveel­ J. van der Lans, ‘Ontregelen’, 2008. moet komen, luid en duidelijk. heid onderzoek toont hij overtuigend de k. Putters, lezing 1NP-dag 21-03-2009. beperkingen van de veelgeprezen “evidence e. Tonkens, ‘Bevrijd vaklui uit de bureaucratie’, de Uit de kast based practice” aan. En de socioloog Gerard Volkskrant 13-09-2008 Uit de kast, dat klinkt mooi, maar hoe? Uit Donkers (2009) merkt op dat de huidige e. Tonkens, ‘Herwaardering voor professionals, maar bovenstaande analyse wordt duidelijk dat ontwikkelingen een andersoortige pro­ hoe?’ Lezing rob 09-09-2009. de professional zich rekenschap moet geven fessional vragen, dat er een omslag moet Willem Schinkel docent theoretische sociologie aan de Erasmus Universiteit de Helliπ∆ de

40 zomer @ººª zomer de Helliπ∆ de

41 Voorbij@ººª zomer Onlangs verscheen eel. Het past bij de dramademocratie die we ‘Er zijn altijd anderen’ van zijn, bij de therapiecultuur die ons kenmerkt en bij de emo-tv die we onlangs weer aan Herman Meijer, over de het werk zagen toen aan de zoon van een beweeg­redenen van linkse in Apeldoorn doodgereden man gevraagd werd ‘wat er door hem heen ging bij het zien chistenen, radicale flikkers van de beelden’. We hebben een extreme en vredesactivisten – en fascinatie voor beelden, voor zichtbaarheid, voor esthetiek. Als we maar kunnen zien de ogenschijnlijk losse wat er gebeurt, zijn we tevreden. Terroris- individuen van nu. medreiging en criminaliteit vergen surveil- lance, financiële crisis vergt monitoring, de Bij de boekpresentatie publieke organisatie vergt transparantie… hield Willem Schinkel een Maar eigenlijk vergt alles monitoring, reflec- tie, evaluatie en: evaluatie van de reflectie scherp betoog over de op de evaluatie van de transparantie van dwang tot zichtbaarheid. het procesmanagement van het monitoren. Wij hebben een zekere pornografische hang naar detail, naar zichtbaarheid, naar het binnenste buiten zien. Aan de bestuurder van de auto waarmee in Apeldoorn 8 men- Inleiding: de biecht sen om het leven zijn gebracht, is nog snel Ik ben blij met het nieuwe boek van Herman een biecht onttrokken door een agent ter Meijer, alleen al omdat het eindelijk eens plaatse. En over deze man kon minister Ter niet een biecht is. De biecht is tegenwoordig Horst dezelfde avond al zeggen: ‘het was ontzettend populair, in media, politiek en waarschijnlijk geen terrorisme, want het onder intellectuelen. Een intellectueel als was geen moslim’ – niet alleen zijn terroris- Hans Achterhuis kan door de hand in eigen ten dus kennelijk moslims; je kunt ook aan ex-maoïstische boezem te steken met alle iemand zien dat hij of zij moslim is. winden meewaaien en geprezen worden om De politieke figuur van de biecht laat zien zijn flexibele geest.I n de politiek is de biecht dat de dwang tot zichtbaarheid ook een de favoriete stijlfiguur van de PvdA. De PvdA disciplinerend instrument is. De publieke heeft de hand in eigen boezem gestoken biecht waartoe Wijnand Duyvendak werd middels de commissie Dijsselbloem waar gedwongen, maakt dat duidelijk. Herman het ging om de onderwijsvernieuwing – die Meijer doet aan die biecht niet mee, en dat echt niet alleen door de PvdA is gesteund siert hem. Ik vind in zijn boek een energie – en de PvdA is de kampioen van het mul- die de energie weerspiegelt van de idealen ticulturealisme – het realisme van het de van de CPN. In de tijd die Herman uitvoerig dingen bij de naam noemen, van het voorbij beschrijft – de jaren tachtig – kanaliseerde de ‘politieke correctheid’ gaan waaraan men ik mijn eigen energie eerlijk gezegd vooral zich eerder schuldig maakte. Wat opvalt is in voetballen en in bomen klimmen maar ik dat de biecht dus kennelijk met name aan voel me toch wel verbonden met zo’n meer de linker zijde van het politieke spectrum politieke bundeling van energie. populair is. Op rechts is geen biecht nodig, want daar bestaat al transparantie en con- Wat Meijer beschrijft, is een cruciale fase sistentie. Wat rechts was, is het alleen maar waarin collectieve politieke doelen uiteen meer geworden, zo zeer dat ‘rechts’ even een spatten in individuele projecten van het ‘aan betekenisloze categorie dreigde te worden jezelf werken’. Het persoonlijke was politiek omdat bijna iedereen het was. Het is aan geworden, dus kon dat ook omgedraaid Wilders en Verdonk te danken dat ‘rechts’ worden: aan jezelf werken, tijd voor jezelf weer betekenis heeft. Het zijn dus linkse nemen, dat was óók politiek. Ik denk dat die mensen die binnenstebuiten gekeerd moe- analyse zeker grotendeels steek houdt, en ten worden omdat in hen nog foute ideeën ik denk dat de erin beschreven ontwikkeling en ‘politieke correctheid’ zitten. Maar, onderdeel is van een bredere ontwikkeling grootmoedig als we zijn in Nederland, mag waarbij ik hier kort wil stil staan. iedereen terugkeren tot de grootste gemene deler na het ondergaan van een ritueel, een Economie biecht. De biecht is een disciplinerend ritu- Om te beginnen de politieke idealen van de eel, maar het is ook een heel esthetisch ritu- jaren zestig en zeventig. Het uiteen vallen

illustratie: herko van eerden de Helliπ∆ de

42 zomer @ººª zomer de linkse biecht van de politieke bewegingen die de dragers hangen als ze langs de etalage loopt. En dat waren van die idealen valt misschien in de biecht ze vervolgens netjes op in een boek Politiek jaren tachtig, maar de kiem voor dat uiteen met de titel ‘Geluk’. Bij zo’n situatie past een politiek die niet lan- vallen ligt denk ik in het begin ervan. 1968 Om terug te komen op de idealen van ger utopisch is, maar die zich op ‘identiteit’ is voor veel intellectuelen – toegegeven, 1968: 1968 droeg denk ik bij aan een over- richt. Zo’n politiek, die dus wel ‘identiteits- vooral voor Franse intellectuelen – nog altijd gang in het kapitalisme die er toch al aan zat politiek’ genoemd is, behelst een strijd om een magisch jaar. Het jaar van wat Michel de te komen. Die overgang had te maken met erkenning van maatschappelijke groepen Certeau het ‘prise de parole’ heeft genoemd. de gestegen welvaart, met nieuwe produc- als homo’s (‘flikkers’ noemt Meijer ze, met de De taal werd van de dominantie instituties tieverhoudingen, met een mondialisering opmerking dat dat een verouderd woord lijkt afgepakt en werd toegeëigend voor egali- die het meer en meer mogelijk maakte in het – en mijn initiële ‘ooh!’-reactie bevestigt dat taire doeleinden. De ‘taal’, zult u zeggen? Ja, buitenland goedkoop te produceren maar vermoeden), maar ook vrouwen, religieuze de taal, het spreken. De uitkomst van 1968 hier te lande te consumeren. Een overgang groepen en etnische groepen. In zekere zin ligt in sterke mate op die symbolisch geduid werd als de overgang wordt de politiek daarmee een modeshow het symboli- naar de vrijheid van het authentieke waarin zichtbaarheid centraal staat. En sche vlak. individu – altijd op zoek naar zijn wie zichtbaarheid claimt, doet afstand van Er werd of haar ware zelf, ook al is daar radicale kritiek, van systeemveranderend geen soms een reis naar Australië denken of minstens doen. Zichtbaarheid, voor nodig omdat het zo dat is namelijk typisch wat de jongeren in de maar zou kunnen dat Franse banlieu eisten tijdens de rellen aldaar het ware zelf, net als in 2005. De Franse filosoof Finkielkraut de ware liefde, zich beschuldigde de jongeren van een ‘antire- daar bevindt. Die publikeinse’ instelling, maar de Sloveense overgang binnen het filosoof Žižek antwoordde daarop – mijns kapitalisme werd inziens terecht – dat de jongeren juist een juist versterkt door uiterst republikeinse eis stelden: zichtbaar- 1968 omdat juist het heid! Erkenning! Wat hen kenmerkte was de nieuwe kapitalisme afwezigheid van een politiek programma, baat had bij vrijheid de afwezigheid van een utopische politiek en flexibiliteit en niet zoals die ideologisch nog wel aanwezig was bij stugge traditionele in 1968 – ook al bleek dat een systeembe- structuren en verhou- stendigende utopie te zijn. De jongeren in dingen. 1968 heeft dus, in de Franse voorsteden stelden geen inhou- de aanval op de autoritaire delijke eisen, maar een vormeis: ze wensten breuk instituties, bijgedragen aan erkend te worden als volwaardige burgers, gefor- het vrijmaken van de weg voor dat ze wensten gezien te worden. De tragiek ceerd met nieuwe kapitalisme, het kapitalisme van hedendaagse politiek is dat die eis hen het kapitalisme, van de consumptie, de flexibiliteit, de bele- hun ‘15 minutes of fame’ gegeven heeft, en zoals men het destijds en ving, de authenticiteit. verder vergeten dreigt te worden. nu soms nog voorstelde. In tegendeel: Dat kapitalisme is dus niet langer in de Maar de identiteitspolitiek zoals we die 1968 inaugureerde een nieuwe fase in het eerste plaats een economie van de produc- gekend hebben en waarvan Herman in zijn kapitalisme, een fase waarin de esthetiek, tie, maar van de consumptie. Dat betekent boek de opkomst in Nederland beschrijft, het gevoel en de symbolen centraal staan. een overgang van een verticaal naar een werkt niet meer. Niet omdat zichtbaarheid Een fase waarin niet de productie, met haar horizontaal model. Van het verticale pro- niet van belang is, maar eerder omdat we vervelende klassentegenstellingen, maar ductiemodel, dat grondstoffen uit de grond in de utopie van de totale zichtbaarheid de consumptie, met haar egalitaire winkel- naar boven haalt, heeft het kapitalisme zich geloven – de samenleving als Big Brother sluitingstijden, centraal kwam te staan. De ontwikkeld tot een consumptiemodel dat huis. Ook niet omdat we te geïndividua- symboolwerker, de ‘reflective practitioner’ door een horizontaal spiegelspel van tekens liseerd zijn, maar eerder omdat iedereen maakte zijn opmars. De economie kreeg een gekenmerkt wordt. Een oppervlaktemodel, die erkenning wilde hem heeft, zelfs de culturele kleur, want het was de economie waarbij de vrijheid en de authenticiteit ‘hardwerkende Nederlander’. De oude die gekoppeld werd aan vrijheids- en ont- gekoppeld zijn aan een identiteit en een categorieën van ras, religie en seksualiteit plooiingsidealen. De moderne mens doet identiteit aan een erkenning als herkenning, zijn feitelijk radicaal gedepolitiseerd en als aan identiteitsopbouw middels consumptie gefaciliteerd door consumptieve tekens. zodanig in een politieke strijd ingezet tegen en zijn of haar vrijheid en ontplooiing is de In de economie van het teken is iedereen nieuwe categorieën die voorgesteld worden vrijheid om ontplooiing te kopen en zo zicht- opgenomen – ook wie niet wenst te commu- als extern en wezensvreemd aan al onze baar te maken aan anderen, door de vrijheid niceren, communiceert. Ook wie niet zicht- erkende categorieën. De retoriek van erken- te dragen op het lichaam – kleding – of door baar wil zijn, wordt op een eigen manier ning is tegenwoordig een politiek middel het huis ermee aan te kleden. Vrijheid is een zichtbaar. In zo’n pornografische hang naar in een neonationalistische identiteitspoli- zaak van esthetiek geworden, van zicht- zichtbaarheid is iedereen tegelijk een voyeur tiek die zich niet langer op de identiteit van baarheid en van identiteit. Dàt is waarom en een keizer zonder kleren. gemarginaliseerde groepen richt, maar op Femke Halsema dat tasje niet kan laten de identiteit van een sociaal hypochondrisch de Helliπ∆ de

43 de linkse biecht @ººª zomer lichaam: de samenleving als geheel. moeten eruit! Je kunt dus, zoals Komrij beeld van Nederland bouwen dat niet de Tegenwoordig zien we dus het misbruik opmerkte, niet ‘stiekem homo’ zijn. Dan ben samenleving, maar een gedroomde samen- van de rechten van homo’s en vrouwen in je niet ‘wie je echt bent’. En wie je echt bent, leving als blauwdruk heeft. het optuigen van een zogenaamde ‘strijd der dat moet zichtbaar zijn. Dat antropologen Het populisme is feitelijk de crisis van de beschavingen’ ten opzichte van met name ons kunnen vertellen dat in grote delen van zichtbaarheid die zowel ons postmoderne moslims. Keer op keer worden de rechten de wereld de oppositie hetero/homo hele- kapitalisme als onze postideologische poli- van vrouwen en homo’s van stal gehaald maal niet zo bestaat en dat bijvoorbeeld tiek kenmerkt. Het behelst de ultieme wens om duidelijk te maken hoe achterlijk die Marokkaanse jongens in de dorpen in het Rif het ‘wij’ te zien, terwijl het zich alleen maar moslims wel niet zijn. Maar zowel de cate- hun eerste seksuele contacten met andere kan zien zien. Het ‘wij’ ontmaskerd zichzelf gorie ‘vrouw’ als de categorie ‘homo’ zijn jongetjes hebben – dat wil onze Verlichte in het populisme als narcistische zelfvoy- daarin radicaal gedepolitiseerd. Want wie middenklasse niet weten – en onze Marok- eur. Het blijkt dat het een verlangen heeft zich bijvoorbeeld afvraagt wie of wat die kanen willen het trouwens ook niet weten, naar zichzelf, maar dat dat zelf, dat ‘wij’, ‘vrouw’ eigenlijk is, voorbij het clichématige maar die weten het wel; ze delen alleen niet niets anders doet dan naar zichzelf kijken. beeld dat het hedendaagse Verlichtings- in onze Hollandse pornografische behoefte De totale en fatale politieke impasse: een fundamentalisme ervan schetst, komt als het zichtbaar te maken en breed uit te meten inertie van zichtbaarheid. Het populisme wil het om betaald werk gaat, uit op de minst in een ‘coming out’ die een bekennen tot een daarom voortdurend ontmaskeren, zicht- geëmancipeerde vrouw van Europa. Maar de gefixeerde categorie – ‘homo’ – is, eenbiecht baar maken: weg met de achterkamers, emancipatie van de vrouw in het algemeen dus. Onze Verlichtingsfundamentalistische transparantie! Duidelijkheid! Weg met het – afgezien van de platte uitwisseling van riedel over de tolerantie jegens homo’s heeft masker van de politieke correctheid, het krantenstukjes tussen Fleur Jurgens en Hel- dus enerzijds het effect van eenproductie van volk moet – net als in het communisme – een Mees – staat niet politiek ter discussie. de gefixeerde tegenstelling ‘hetero/homo’. één zijn met de representatie ervan. Maar Datzelfde geldt voor onze veronderstelde Anderzijds worden de categorieën van die als het volk samenvalt met de representatie tolerantie jegens homoseksualiteit. Wie tegenstelling eerst gedepolitiseerd en gevrij- ervan, wat is het dan anders dan iets dat in wel eens een ‘hardwerkende Nederlander’ waard van kritiek op hun gefixeerdheid en de spiegel kijkt en ziet, dat het goed is… gesproken heeft, denkt daar ongetwijfeld dan politiek ingezet in het zichtbaar maken Herman Meijer ziet in ieder geval dat het anders over. Ja, één keer per jaar vieren we van de intolerantie van moslims. nog niet goed is, dat het land nog niet ‘af’ is, die veronderstelde tolerantie door in een Het persoonlijke is politiek, dat was de dat het hele idee dat het zich zo laat plannen al lang gedepolitiseerd spektakel – de Gay slogan van de vrouwenbeweging. Tegen- teken van overmoed is en dat het persoon- Parade – via een freakshow van onze ruim- woordig wordt het persoonlijke gepoliti- lijke politiek kan zijn zonder dat dat tot uiting denkendheid te genieten. De Gay Parade, seerd, maar onze oppervlaktepolitiek is dient te komen in een persoonlijke biecht. Ik dat is feitelijk het moment waarop Neder- ingesteld op zichtbaarheid. Baas in eigen beken me tot die opvatting. land zich door de homo’s van Amsterdam buik, als het om de binnenkant van het = een veer in de reet laat steken. Maar de rest lichaam gaat, dat is dus best, maar de zicht- van de tijd vragen we van homo’s – waaron- bare kant van het verhaal, daar hebben we der we eigenlijk altijd mannen verstaan; so problemen mee. Baas in eigen buik, maar much voor de mate waarin de vrouw serieus die hoofddoek… die zit aan de buitenkant, genomen wordt in Nederland – gewoon dat aan de oppervlakte, waar hij zichtbaar is, ze zich conformeren aan het hetero-ideaal: een teken dat een loyaliteit communiceert het huwelijk. En ook dát vieren we als top- die ‘ons’ vreemd is, een veronderstelde ver- punt van onze tolerantie. Dat homo’s kun- storing van de kritiekloze acceptatie van nen trouwen in Nederland acht ik zeker een consumentisme à la Femke Halsema: ‘ik ben verdienste, maar dat, zoals Judith Butler kritisch, maar als ik dat tasje zie…!’ heeft gezegd, de ‘promiscuous gay male has become the pinnacle of modernity’, daar heb Besluit ik, net als Butler, mijn bedenkingen bij. Want Ik wil afsluiten met een korte reflectie op als homorechten zo strategisch ingezet wor- het populisme waar Meijer uitgebreid bij stil den om het verschil tussen ‘ons’ en ‘moslims’ staat. Ook het populisme is bevangen door te prononceren, hoe serieus nemen we de een pornografische preoccupatie, sterker, rechten van homo’s dan feitelijk? Bovendien het is de meest consistente uitdrukking hanteren we een primitief model dat ‘hetero’ ervan. Het populisme is dus niet alleen iets radicaal tegenover ‘homo’ plaatst. We ver- van de extremen ter rechterzijde; het is iets geten dus wat Meijer in zijn boek beschrijft dat ook de reguliere politiek kenmerkt. En als aanwezig in de jaren zeventig en tachtig: juist het afschilderen van het populisme dat zulke categorieën nooit zonder ambi- als ‘extreem’ maakt het reguliere politici guïteit en arbitrariteit zijn. Het ideaal dat mogelijk hun handen in onschuld te wassen. we in Nederland hebben, is dat je of hetero Maar onderwijl kunnen ze de ‘hardwerkende of homo bent, maar je moet verdomme wel Nederlander’ aanhalen, hem – want de kiezen! Want je moet zichtbaar zijn. Ook dat hardwerkende Nederlander is een man – heeft te maken met discipline, met contro- allerhande wensen, angsten en verlangens leerbaarheid. Mensen die in de kast zitten, in de mond leggen en over zijn rug een rigide Nando Schellen Hoogleraar muziek aan de Northern Arizona University de Helliπ∆ de

44 zomer @ººª zomer Amerikaanse kunst in crisis

De economische crisis heeft De economische crisis in de Amerikaan heeft er moeite mee een struc- grote gevolgen voor de kunst- Verenigde Staten is ook een culturele crisis. tuur van door overheden beschermde De beruchte ‘Amerikaanse Droom’ is ont- kunsten te aanvaarden. Ook zij Amerikanen en cultuursector in de Verenigde ploft. Amerika was het land van de onbe- willen niet zo’n groot overheidsapparaat Staten, die daar vrijwel geheel grensde mogelijkheden en iedereen kon hebben. die droom waar maken. Dat sprookje is ruw afhankelijk is van private beëindigd. Vanuit het sociaal en cultureel Saaiheid fondsenwerving. ‘beschermde’ Europa, vergeleken met de Er bestaat één instituut dat belichaamt dat sociale woestijn in Amerika, is het moeilijk de overheid het bestaan van de kunsten van te begrijpen dat die droomsamenleving belang vindt. Dat instituut is de ‘National grotendeels gebaseerd is op het overwe- Endowment for the Arts’ (NEA). Het is een gend rechts conservatieve bevolkingsdeel onrealistisch klein overheidsfonds waarmee (merendeels Republikeins aangevuld met initiatieven minimaal gefinancierd kunnen conservatieve Democraten). Dat deel is uit worden. Helaas is ook dat fonds onderhevig op een samenleving die zich baseert op aan normen van bureaucratie. Bijvoorbeeld particulier initiatief, minimale overheidsbe- ieder operagezelschap – de meest kostenin- moeienis en lage belastingen. tensieve kunstvorm – , van de Metropolitan de bevolking heeft nog wel werk maar Opera tot het kleinste georganiseerde geen contractbescherming, dus je kunt van operagroepje, krijgt een paar grijpstuivers de ene op de andere dag berooid op straat uit dat fonds waardoor dat weinige geld staan. Werkgeversverplichtingen bestaan eigenlijk niet goed besteed wordt. President alleen waar sterke vakbonden die bescher- Obama heeft in zijn Stimulus package vijftig ming konden afdwingen, en in het onder- miljoen dollar geserveerd voor de NEA. Het wijs. Pensioenfondsen zijn in USA niet bij fonds beschikt geenszins over middelen om wet onafhankelijk, dus als het een bedrijf de kunsten te redden. Ook vijftig miljoen slecht gaat, worden die pensioenfondsen in dollar zijn een druppel op een gloeiende de neergang vaak meegesleurd. De werke- plaat. Bovendien is het Stimulus package loosheid is binnen een half jaar verdubbeld. slechts een éénmalige injectie om te helpen Wat heeft dit met kunst en cultuur de economie in beweging te krijgen. te maken? Alles! kunst en cultuur zijn Ik wil me beperken tot de podiumkun- in Europa dertig eeuwen oud, en onder sten. De beeldende kunsten hebben andere invloed van sociale en socialistische revo- structuren dan de podiumkunsten, al zijn de luties ontstonden politieke waarden die financiële problemen bijna dezelfde. onderwijs garandeerden voor alle lagen van de podiumkunsten zijn in hun opzet de bevolkingen en cultuur en kunst even- heel lokaal gericht. Een stad van minstens eens voor iedereen bereikbaar maakten. 500.000 inwoners die zichzelf respecteert, Ook de Europese vakbonden hebben zich heeft een opera gezelschap, symfonie voor deze vormen van beleid sterk gemaakt. orkest, toneelgezelschap en als het kan, een Daaruit zijn subsidiestructuren voor de kun- ballet. Daarnaast bestaan kleinere, meer sten ontstaan. Dank zij deze kunnen kunst- experimentele gezelschappen en al die bedrijven in – meest West-Europese landen, initiatieven worden op particuliere basis in weliswaar met groeiende beperkingen, hun stand gehouden. Er zijn – nog steeds – in publiek van uitvoerende kunsten voorzien. Amerika veel mensen die over onwaar- Kruisbestuivingen hebben plaats gevonden schijnlijke hoeveelheden geld beschikken en tussen onderwijs en kunsten waardoor het bedrijfsleven vindt het soms een teken vergroeiing van jongere generaties met die van standing om kunst te steunen. Dit alles kunsten mogelijk was. Wellicht is dat in zolang de economie wel vaart. Europa door veranderingen in het onderwijs Nemen we een willekeurig opera gezel- binnenkort ook verleden tijd, in Amerika schap. Er wordt gespeeld in grote theaters heeft het nooit bestaan. van 2000 of meer stoelen en het program- Zelfs de meest progressief denkende ma moet er voor zorgen dat het gezelschap de Helliπ∆ de

45 Amerikaanse kunst in crisis @ººª zomer

zeker 95% van de stoelen verkoopt. Dat gingen doorgevoerd die soms alle perken Maar van die vooraanstaande Amerikaanse betekent een voorkeur voor het overbe- te buiten gaan. Van enige sociale zekerheid orkesten zijn er maar ongeveer 15 die hun kende repertoire. De uitvoeringen moeten of verzorging is geen sprake. Dat is nu het musici de volle 52 weken van het jaar in aan traditionele clichés voldoen (historische resultaat van die filosofie van de conserva- dienst hebben. kostuums en decors, vooral geen verwij- tieve Amerikanen die een leven willen leiden de subsidiehaters in Nederland die zich zingen naar de tegenwoordige tijd en zeker zonder een overheid (behalve voor politie alsmaar afvragen of symfonie orkesten en geen uitdagende regie, wel goede zangers). en soldaten). opera gezelschappen nog wel van de hui- Amerikanen zijn bereid een behoorlijke dige tijd zijn, hoeven maar naar Amerika te prijs voor kaartjes te betalen zodat een Financiële basis kijken om vast te stellen dat de bevolking gemiddelde prijs van $50 voor ca $ 95.000 President Obama heeft er tijdens zijn cam- daar deze vormen van kunstbeoefening per avond zorgt. Stel dat zo’n gezelschap pagne op gewezen dat ook op dit punt het hard nodig vindt en er voor zorgt dat ze er vier opera’s speelt met vier voorstellingen roer drastisch om zal moeten, maar hij ook zijn. per opera, dan moet de kaartverkoop onge- krijgt er niet veel handen voor op elkaar. In Chicago, New York en San Francisco veer $1,5 miljoen opbrengen. Dit is ongeveer Een samenleving die op wettelijke grondslag zijn opera en orkesten zo sterk voorzien 50% van het budget. Het gezelschap moet educatief en cultureel beleid wil voeren, kan van een degelijke financiële basis dat daar de resterende 1.5 miljoen vergaren door dit alleen doen met verhoogde belastingen niet zo gauw de klad in zal komen. Maar middel van fondsenwerving. En om ver- en daar is, zeker op dit moment, geen meer- de chaos speelt zich helaas af in delen van standig beleid te voeren, moet zo’n gezel- derheid voor te vinden. de Verenigde Staten waar die supergrote schap ook voor de ontwikkeling van een enig cijfermateriaal over de opera zal de steden niet bestaan, waar operagezelschap- eigen “Endowment” (fonds) zorgen waar- situatie verduidelijken. De Verenigde Staten pen hun bevolking maar drie of vier keer per door de dagelijkse gang van zaken minder met een bevolking van ruw berekend 300 jaar van een productie kunnen voorzien die beducht behoeft te zijn voor stemmingen miljoen inwoners beschikt over 110 profes- dan twee of drie maal gespeeld wordt. Daar bij de donors. Zo doen vrijwel alle gezel- sionele operagezelschappen met een geza- is hoegenaamd geen sprake van een solide schappen het. Zo’n gezelschap heeft geen menlijk jaarbudget van $873 miljoen. Dat is artistieke en financiële basis en zeker niet werkplaatsen om decors en kostuums te groot en klein door elkaar. De grootste is de in steden als Detroit waar de werkeloosheid maken. Er zijn verhuurbedrijven die in deze MET in New York met een budget van $254 het grootst en de welvaart verdwenen is. omstandigheid voorzien. Hun product is miljoen! Acht andere gezelschappen hebben Musici en zangers die part time aan zulke gebaseerd op de grootste gemene deler van ieder een jaarbudget van meer dan $25 mil- gezelschappen meewerken, kunnen dat de doorsnee smaak en de saaiheid waait je joen, samen totaal $ 256 miljoen. Die acht alleen doen doordat ze als muziekleraar aan tegemoet voordat de voorstelling begonnen (MET niet meegerekend) zijn dus ongeveer een College of Universiteit verbonden zijn – is. te vergelijken met onze Nederlandse Opera. waar ondanks de uitspraak van Obama dat Zodra de economie verzwakt, slaat de Zij moeten spelen in Theaters van 2500 het onderwijs hoge prioriteit heeft – leraars- balans bij de gezelschappen om in paniek. (San Francisco) tot 3800 stoelen (Chicago bestanden met de grove hakbijl worden Producties worden op zeer korte termijn en MET). De overige honderd gezelschap- verminderd of salarissen worden verlaagd. afgezegd. De kunstenaars kunnen naar hun pen moeten leven van een gemiddeld jaar- Aan beide kanten van de oceaan wordt honorarium fluiten.E r zijn ook gezelschap- budget van ca $3.5 miljoen. Daarvan zijn er erkend dat de kunsten hoogstnoodzakelijk pen die hun artistieke medewerkers vragen tot nu toe negen die het bijltje er bij neer- zijn, maar dat alleen aan de Europese kant met 50% van hun honorarium genoegen gegooid hebben en òf failliet zijn òf geen aan de consequenties wordt gedacht: zon- te nemen, er wordt besloten de – toch al voorstellingen meer geven. En dat aantal der structurele financiering geen podium- korte – repetitietijd te verminderen, ande- zal in de komende tijd stijgen. (We praten kunsten. En daarbij maakt het niet uit of je ren besluiten op het laatste moment toch over jaarbudgetten gebaseerd op de cijfers links of rechts denkt. maar geen decors te huren en weer ande- van 2007. De andere gegevens zijn van nu.) = ren besluiten gewoon faillissement aan te Het zal verbazen dat in dit subsidieloze land vragen. Binnen een tijdsbestek van vier zoveel activiteiten plaats vinden op zuiver maanden zijn al deze opties aan mij voor- particulier initiatief. Ook bij de Amerikaanse bijgetrokken en werkelijkheid geworden. Bij orkesten zien we dit verschijnsel. De voor- de symfonie orkesten doen zich soortgelijke aanstaande Amerikaanse orkesten kunnen verschijnselen voor. hun musici veel meer salaris betalen dan de Alleen grote gezelschappen weten door meeste Europese ensembles. De klachten sterke fondsenposities te overleven maar van het Koninklijk Concertgebouw Orkest ook daar worden met ijzeren hand bezuini- zijn absoluut niet uit de lucht gegrepen. de Helliπ∆ de

46 zomer @ººª zomer

Droombegeleider van de Groene Jonker

‘De Groene Jonker’ is een project in de gemeente Nieuwkoop, waarbij helemaal bovenaan: kindertekeningen 107 hectare boerenland tot nieuwe natuur is omgevormd. Kunstenaar voor autospotborden. Jack van Mildert werd op uitnodiging van Centrum Beeldende Kunst hierboven: uitkijkpunt ‘Het balkon van Utrecht aan het projectteam toegevoegd. Tijdens zijn onderzoek verlangen’ en een hartvormige eiland stuitte hij bij omwonenden, waaronder boeren en scholieren, zowel met de picknickplek ‘Het Verborgen op dromen als op nachtmerries over alle voorgenomen veranderin- Hart’. gen. Hij wierp zich daarom op als Droombegeleider. In deze rol maak- te hij het gebied ‘beleefbaar’ en ‘ervaarbaar’ en betrok omwonenden hiernaast: schoolkinderen pakkend hun bij de aanleg van het nieuwe natuurgebied. reporters-tas en gaan op pad om boeren te interviewen. Van Mildert houdt zich in zijn werk bezig met groeiprocessen in rechtsonder: het laatste boerenhek zowel de letterlijke als figuurlijke zin van het woord. Hij treedt op als wordt weggesjouwd. intermediair tussen bekend en onbekend, als medium om communi- catie te bevorderen en mensen bij elkaar te brengen. Vorig jaar ont- linksonder: anders kijken naar je ving hij voor zijn werk de Nationaal Groenfonds Natuurprijs 2008. omgeving. Voor De Helling levert hij ieder seizoen de foto op de wikkel. Zie ook: www.waarisjackvanmildertmeebezig.nl Droombegeleider van de Groene Jonker

bernice siewe bernice

rissa philip rissa

kors van bennekom van kors

kors van bennekom van kors philippe mcintyre philippe