De Bataafsche Republiek
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
DE BATAAFSCHE :-: REPUBLIEK :-: DOOR Dr. h. t. colenbrander Nederlandsche Historische Bibliotheek onder leiding van Prof. Dr. H. Brugmans Voor dit werk zijn prachtbanden verkrijgbaar met daarbij passend schutblad tegen den prijs van 75 cent. Digitized by the Internet Archive in 2014 https://archive.org/details/debataafscherepuOOcole Nederlandsche Historische Bibliotheek ONDER LEIDING VAN Prof. Dr. H. BRUGMANS. I DE BATAAFSCHE REPUBLIEK, DOOR Dr. H. T. colenbrander. II PRINSES WILHELMINA, Gemalin \'an Prins Willem V, DOOR johanna w. a. naber. DE BATAAFSCHE REPUBLIEK DOOR dr. h. t. colenbrander. NEDERLANDSCHE HISTORISCHE BIBLIOTHEEK UITGEGEVEN ONDER LEIDING VAN Prof. Dr. H. BRUGMANS. I. DE BATAAFSCHE REPUBLIEK DOOR Dr. H. T. colenbrander. UITGEGEVEN TE AMSTERDAM DOOR MEULENHOFF & Go. IN HET JAAR 1908. Zwartekunstpreiit door Ch. H. Hodges. DE BATAAFSCHE REPUBLIEK DOOR dr. h. t. colenbrander. (iEILLUSTREEKL) UNDER 'l'C )EZJCliT \ AN E. VV. MOES, DIRECTEUR VAN 's KIJKS 1'UENTENKABINET. UITGEGEVEN TE AMSTERDAM DOOR MEULENHOFF & Co. IN HET JAAR 1908. GEDRUKT TE AMSTERDAM BIJ IPENBUUR & VAN SELDAM. INHOUD. Voorbericht. f)e Bataafsche Republiek i I. De Omwenteling , 3 II. De Nationale Vergadeing 73 III. Het Uitvoerend Bewind 175 IV. Het Staatsbewinil 238 , VOORBERICHT Op verzoek van de uitgevers open ik gaarne de ,,Nederland.sche Historische Bibliotheek" met de eerste eener reeks populaire mono- grafiën, evenwijdig gedacht aan mijne, voor een ander publiek bestemde, „Gedenkstukken der Algemeene (jeschiedenis van Nederland van 1795 tot 1840." Een volgend deel zal het bewind van Schimmelpenninck en de regeering van Lodewijk Napoleon bevatten. De reden dezer bijeen- voeging is gegeven aan het slot van het tegenwoordig deel. H. T. C OLENBRANDER. DE BATAAFSCHE REPUBLIEK De geschiedenis der Bataafsche omwenteling heeft niets van het grootsche, dat die der Fransche onderscheidt; echter moet zij door het Nederlandsche volk worden gekend, omdat het onze omwenteling is: de inleiding en voorwaarde van ons hedendaagsch volksbestaan. Een groote Europeesche beweging was noodig om de oude Republiek der Vereenigde Nederlanden, die wij zelf niet hadden weten te her- vormen, op te ruimen. Dit is met geweld, en door vreemde handen, geschied. Wij hebben toen, voor jaren lang, het stuur over onze eigen lot- gevallen verloren, hebben in knechtschap geleefd, zijn eindelijk deel van Frankrijk geworden zelfs naar de letter. Die boei heeft 1813 geslaakt, zonder dat daarom de indrukselen verdwenen. Op een oogenblik, dat alles in F2uropa om ,, restauratie" riep, hebben wij het wezenlijke der nieuwe instellingen behouden. Dit zou niet zijn geschied, indien zij niet voorzien hadden in een werkelijke behoefte. Wij hebben het nieuwe van vreemden ontvangen, ja; maar tevens waren wij er rijp voor. Zoo heeft, niettegenstaande het herstel der nationale onafhankelijkheid, de Fransche revolutie in onze geschiedenis een zoo diepe insnijding gemaakt als misschien nergens elders buiten Frankrijk. De nieuwe positie van ons vorstenhuis zelve is ondenkbaar zonder haar, en van cie in ons land bestaande partijen is er, niettegenstaande bedrieglijke uithangborden, feitelijk geen enkele die tegen het eindresultaat der jaren van revolutie en onderwerping reageert. Niemand wil 18 13 ongedaan maken, en 1813 is de niet voorziene, niet bedoelde, maar voor den historicus daarom niet minder ontwijfelbare uitkomst van revolutie en onderwerping geweest. Zonder 1795 geen nieuwe Nederlandsche geschie- denis ; zonder de gewelddadige omverwerping van het oude geen nieuw Nederlandsch volksbestaan. EERSTE HOOFDSTUK DE OMWENTELING Het wonder is niet, dat de oude Nederlandsche staat in 1795 gevallen is, maar dat hij toen nog bestond. De Republiek der Vereenigde Nederlanden was een organisatie uit noodweer geweest, dateerende uit den opstand tegen Spanje. Dat zij niet blijven kon, had reeds Oldenbarnevelt voorspeld in de jaren vóór het Twaalfjarig Bestand. Zij had haar leven verlengd door tempering van haar federalistisch principe, maar de ontwikkeling, die van de Oranje's de souvereinen van het land had kunnen maken, was tweemaa^ door een sterfgeval gestuit, en in de achttiende eeuw deelde het vorstenhuis in het algemeen verval der natie. Willem IV verstond de opdracht niet die het volk hem in 1748 meende te geven, en Willem V heeft van de drijfveeren van zijn tijd nooit eenig begrip gehad. Tijdens zijn stadhouderschap kwam feitelijk de oude Republiek tot ontbinding. riep .grondwettig herstel", feitelijk bedoelde Men om , maar men er de verovering der regeermacht door de gegoede en onderwezen middenklasse mee, die de kern uitmaakte der vrijkorpsen en vaderland- sche sociëteiten. Men lette slechts op de ontwikkeling der gebeurtenissen in die steden waar het democratische patriotisme voor een oogenblik zijn doel bereikt, als te Utrecht. Het werkelijke verschil met vroeger is, dat de burgerklasse er de regeeringszetels inneemt. In de groote Hol- landsche steden stond hetzelfde voor de deur, en de zekerheid hiervan heeft de patriciërs hun vrede met den prins doen sluiten. Een zeer ver- warde toestand treedt dan in : de aristocratisch-orangistische coalitie durft niet toe te slaan, de democraten van hun zijde wagen evenmin . 4 Dc Uitgcwckoioi een algemeenen aanval. Het buitenland brengt de beslissing verandering ; in de buitenlandsche verhoudingen kan die dus doen herzien. Hierop rekenen de talrijke uitgewekenen, die in België en Frankrijk veiligheid hebben gezocht tegen de vervolgingen der herstelde regenten- justitie. Dit geschiedde op het eind van 1787, en dus anderhalf jaar voor het begin der Fransche omwenteling zelve. Kort nadat die is uit- gebroken, vergaderen te Brussel de aanzienlijksten onder hen, om af te spreken wat zij doen zullen indien de omstandigheden tot een oorlog tusschen Frankrijk en de Republiek der Vereenigde Nederlanden leiden. In alle steden waar de Franschen binnendringen zal een commissaris van Zijne Allerchristeliikste Majesteit de regeering afzetten en door patriotten vervangen. In plaats van de Statenvergaderingen treden provisioneele provinciale comité's op ; in plaats van de Staten-Generaal een algemeen nationaal comité, dat zijn voorname werk zal maken van de bijeenroeping eener Nederlandsche Constituante, en een plan daartoe zal doen uitwerken door eene commissie ad hoe. Deze hoofddenkbeelden, die in 1795 na- genoeg juist zoo tot uitvoering zijn gekomen, hebben dus van October 1789 af, datum van het hier bedoelde project, vastgestaan. In de ope- ningsvergadering van het algemeen nationaal comité zal de Fransche commissaris ,,aantoonen de verpligting van deze Natie aan Vrankrijk, dat door 't temporair conquesteren van deeze Landen niets anders beoogt dan om aan deze gewesten door deszelfs veelvermogende intercessie een Constitutie te bezorgen, die, door eene behoorlijke volksinvloed gereegeld en door eene waare Republicainsche vrijheid bestuurd, op zodanige on- wankelbare gronden kan gevestigd worden, dat deeze Staat, door 's Heemels Hooge Bijstand bestuurd en gezeegend, niet alleen 't hoofd zal kunnen opsteeken onder de gedugtste Mogendheden van Europa, maar ook, door eendragtige medewerking ten algemeenen nutte met ter zijde stelling van alle eigenbelang een der gelukkigste Landen der Wereld geworden zijnde, aan derzelver Ingezetenen eene ongestoorde rust en overvloed van allerlij welvaart zal kunnen bezorgen." Dit grenzeloos idealisme was de toon van den dag in Frankrijk, thans 1) Gedenkstukken der Algemeene Geschiedenis van Nederland van ijgs tot 184.0^ I, 11. — Ik vestig er de aandacht op, dat de bewijsstukken voor mijne voorstelling van de geschiedenis der Bataafsche Republiek voor een groot deel te vinden zijn in deze door mij beviferkte uitgave der Commissie voor 's Rijks Geschiedkundige Publicatiën, waarvan thans drie deelen. loopende tot 1801, verschenen zijn, en een vierde ter perse is. Dc Uitgcivt'koien. 5 leermeesteres der wereld in eigen oogen en in die van bewonderende buitenlanders gelijkelijk. De „Bataven" (de naam is van deze jaren) liepen de deur der Fransche politieke vergaderingen en politieke clubs plat, om het kleine volk in de bescherming van het groote aan te bevelen. Zij bedienden zich daarbij van de leugenachtige voorstelling, dat zij in 1787 juist hetzelfde hadden gewild als de Franschen nu verwezenlijkten. Zelfbedrog ! het ideaal der één- en ondeelbaarheid was aan de beweging van 1787 volstrekt vreemd geweest. En was het zelfs zelfbedrog, — niet kortweg bedrog.-' Het doet vreemd aan, een der voornaamste leden van de Bataafsche deputatie, die in de vergadering der Jacobijnen deze bewering had voorgedragen, aan den woordvoerder dier deputatie in een vertrou- welijken brief te zien schrijven : ,,\Vij hebben nimnler in de zinnen gehad om zulke opofferingen te doen gelijk hier gedaan zijn.''^) En een Fransch journalist, die het grootste gedeelte van zijn leven te Leiden had doorgebracht aan de bekende courant der Luzac's, schrijft uit Parijs aan zijn voormaligen Hollandschen patroon : ,,I1 n'y a point de pa\'s dans Ie monde, oü il règne tant de sortes d'égoisme que dans votre Répul)litjue : égoisme de ville, égoisme de province, égoisme d'état ." OU de profession, égoisme personnel . En zulk eene natie zou in staat zijn om, in een opwelling van grootmoedigheid, het Fransche voorbeeld te volgen.?-) Bood het verleden van die ,, Bataafsche" petitionarissen dan eenigen waarborg voor hunne revolutionnaire gezindheid.? Iemand als wel dat zij er niet uitzagen als zij Marat merkte op sansculotten ; en waren niet de vrienden en beschermelingen geweest