Statenbrief Datum 10 december 2019
Zaaknummer 2018-000845
Inlichtingen Provincieloket 026 359 99 99 post@gelderland.nl
Onderwerp RegioExpres Achterhoek Blad 1 van 7
Portefeuillehouder Jan van der Meer
Ambitie en thema - Ambitie 2: duurzaam; - Ambitie 4: gezond, veilig, schoon en welvarend; - Ambitie 5: economie en mobiliteit; - Mobiliteit (Regionale Bereikbaarheid en Regionaal OV).
Doel van deze brief Gedeputeerde Staten verzoeken Provinciale Staten om: - over de inhoud van deze brief te overleggen
1 Inhoud voorstel (beoogd resultaat/doel)
De tweede fase van de verkenning naar de RegioExpres Achterhoek is afgerond. • Wij hebben de effecten van de RegioExpres onderzocht en we weten welke oplossingen voor het benodigde dubbelspoor Didam – Doetinchem De Huet kansrijk zijn. De resultaten zijn vastgelegd in de “Notitie Kansrijke Oplossingen”, zie bijlage 1; • De ambitie voor de RegioExpres wegen we af tegen andere ambities in de mobiliteitsvisie; • Vooruitlopend hierop starten we de derde fase van de verkenning. Graag leggen wij, zoals toegezegd (PS2018-326), onze besluiten ter oordeel voor aan uw Staten. Ook kunnen wij de resultaten van de verkenning in een beeldvormende sessie toelichten.
2 Aanleiding
De spoorlijn Arnhem – Winterswijk is de ruggengraat van het openbaar vervoer van de Liemers en de Achterhoek. Ongeveer 21.000 reizigers maken dagelijks gebruik van deze spoorlijn, die één van de drukste regionale spoorlijnen van Nederland is. Om de treinen nog beter op tijd te laten rijden en de overstap op treinen richting de Randstad en Nijmegen te verbeteren is in de zomer van 2019 het spoor tussen Zevenaar en Didam verdubbeld en de snelheid tussen Zevenaar en Wehl verhoogd.
Maar de ambitie van ons College en uw Staten voor deze spoorlijn is groter. In februari 2018 is daarom gestart met een verkenning naar hoe we deze ambitie kunnen realiseren.
Markt 11 | 6811 CG Arnhem BNG Bank Den Haag Postbus 9090 | 6800 GX Arnhem NL74BNGH0285010824 BIC-code BNG Bank: BNGHNL2G 026 359 99 99 [email protected] Btw-nummer: NL001825100.B03 www.gelderland.nl KvK-nummer: 51468751
Datum 10 december 2019
Zaaknummer 2018-000845
Blad 2 van 7
Deze verkenning volgt het kernproces van ProRail en bestaat uit 3 fasen: 1. Startfase, resultaat: startdossier: 2. Analytische fase, resultaat: notitie kansrijke oplossingen; 3. Beoordelingsfase, resultaat: nota voorkeursalternatief.
2.1 Startfase In de periode februari 2018 – mei 2018 hebben we de eerste fase van de verkenning uitgevoerd. Er is onderzoek gedaan naar de mogelijkheden om de spoorlijn te versnellen door de introductie van sneltreinen, te verduurzamen door middel van elektrificatie en stipter te maken door de realisatie van een vrije spoorkruising Arnhem-Oost en het vervangen van de overweg Europaweg (de drukste van Gelderland) in Doetinchem door een tunnel (PS2018-104). In mei 2018 hebben we uw Staten geïnformeerd over de resultaten van dit onderzoek (PS2018-326). Er zijn drie alternatieven gepresenteerd: 1. Verbeteren kwartierdienst, hiervoor is dubbelspoor Wehl – Doetinchem De Huet nodig; 2. RegioExpres 1x per uur, hiervoor is dubbelspoor Didam – Doetinchem De Huet nodig; 3. RegioExpres 2x per uur, hiervoor is naast extra dubbelspoor ook een vrije kruising Arnhem- Oost en elektrificatie van de lijn nodig. We besloten op 22 mei 2018 de tweede fase van de verkenning te starten naar alternatief 2. Deze afweging (PS2018-326) is op 20 juni 2018 in de commissie BOC van uw Staten besproken, hierin was brede steun voor deze afweging. Alternatief 3 is als eindbeeld voor de spoorlijn bepaald, maar er is besloten dit alternatief nu niet uit te werken.
RegioExpres De RegioExpres is een trein die tussen Winterswijk en Doetinchem overal stopt, om vervolgens non- stop door te rijden naar Arnhem Centraal. Het is een extra trein tussen Arnhem en Doetinchem. Dit betekent 5 treinen per uur tussen Doetinchem en Arnhem. Om de RegioExpres te kunnen rijden zijn ook maatregelen nodig om de veiligheid op overwegen te verbeteren. Een tunnel in de Europaweg is daarom ook onderzocht.
2.2 Analytische fase In de begroting 2019 (PS2018-652) hebben uw Staten besloten €1,5 miljoen beschikbaar te stellen voor de verkenning. De tweede fase van de verkenning is afgerond. De effecten van de RegioExpres zijn uitgewerkt en de kansrijke oplossingsrichtingen voor het benodigde dubbelspoor tussen Didam en Doetinchem De Huet zijn bekend. Wij willen de derde fase van de verkenning starten en vragen uw instemming met dit besluit.
Datum 10 december 2019
Zaaknummer 2018-000845
Blad 3 van 7
3 Bestaand beleid c.q. kader
De spoorlijn Arnhem – Winterswijk is opgenomen in de omgevingsvisie Gaaf Gelderland en ons coalitieakkoord “Samen voor Gelderland”. Dubbelspoor Didam – Doetinchem en de toevoeging van de RegioExpres zorgen voor een snelle, duurzame en robuuste verbinding tussen (Gelderse) regio’s. Hiermee wordt bijgedragen aan een aantrekkelijkere woon- en leefomgeving. De bereikbaarheid, leefbaarheid en het vestigingsklimaat van de Achterhoek en regio Arnhem – Nijmegen verbeteren. De RegioExpres is ook opgenomen in het landelijke Toekomstbeeld OV, waarin onder regie van het Rijk het spoornetwerk voor 2040 wordt bepaald. Dit toekomstbeeld is najaar 2020 klaar.
4 Argumenten/afwegingen/risico’s
Resultaten tweede fase van de verkenning Onder leiding van ProRail hebben we -samen met Arriva, Connexxion, gemeente Doetinchem en gemeente Montferland- de spoorverdubbeling tussen Didam en Doetinchem uitgewerkt. Daarnaast hebben we onderzoek gedaan naar reizigersaantallen, de effecten op de bereikbaarheid van de Achterhoek en het draagvlak voor de RegioExpres. Hieronder worden de resultaten toegelicht:
A. Reistijden en reizigersaantallen Met de RegioExpres reis je binnen een uur van Winterswijk naar Arnhem en van Doetinchem naar Utrecht Centraal. Zonder de RegioExpres gaat de reistijd juist verslechteren. Als gevolg van het (Rijks)Programma Hoogfrequent Spoorvervoer (hierna: PHS) gaan treinen slechter op elkaar aansluiten. In de huidige situatie sluiten de treinen uit de Liemers en Achterhoek ieder kwartier goed aan. Met PHS gaan er 6 intercity’s per uur rijden tussen Utrecht en Arnhem, waardoor de aansluiting 2x per uur verbroken wordt.
De RegioExpres zorgt voor een reistijdverbetering van 13 – 20 minuten voor ongeveer 2.000 reizigers per dag. Niet alleen wordt de verbinding tot Arnhem sneller, ook de overstap op treinen van/ naar de Randstad en Nijmegen wordt verbeterd. Als gevolg van het extra dubbelspoor profiteren daarnaast alle 21.000 reizigers van een nog hogere betrouwbaarheid van de dienstregeling. De RegioExpres trekt ongeveer 600 nieuwe reizigers per dag tussen de Achterhoek en Arnhem. Ook zijn er meer zitplaatsen in de stoptreinen voor reizigers uit de Liemers, doordat reizigers uit de Achterhoek gebruik maken van de RegioExpres. Dit is ook een financieel en duurzaam voordeel in de exploitatie, doordat treinen naar Winterswijk minder lang hoeven te zijn en dus minder diesel verbruiken.
Een kleine groep reizigers krijgt als gevolg van de RegioExpres een langere reistijd. Een reiziger die van Varsseveld naar Didam wil reizen kan dit nu 2x per uur rechtstreeks. Met de RegioExpres erbij kan dat nog maar 1x per uur rechtstreeks. De andere keer moet deze reiziger overstappen op station Doetinchem. De overstaptijd is 2 minuten en is op hetzelfde perron. Dit geldt voor ongeveer 250
Datum 10 december 2019
Zaaknummer 2018-000845
Blad 4 van 7
reizigers die dagelijks van Gaanderen t/m Winterswijk reizen naar één van de stations tussen Doetinchem en Arnhem.
De waarde van alle reistijdeffecten in € bedraagt tussen de €31 en €46 miljoen. Omdat er (nog) geen maatschappelijke kostenbatenanalyse is uitgevoerd, zijn andere effecten nog niet in geld uitgedrukt.
B. Bereikbaarheid Achterhoek en draagvlak De RegioExpres verbetert de bereikbaarheid en leefbaarheid van de Achterhoek. Het is een snel en duurzamer alternatief voor de auto, zeker gelet op de files op de A12 en A18. De Achterhoek komt per spoor 13 – 20 minuten dichterbij Arnhem/ Nijmegen en de Randstad te liggen en wordt daardoor aantrekkelijker om te wonen of te werken. Een student uit Terborg kan binnen 90 minuten op de campussen van Nijmegen Heyendaal en Utrecht Science Park zijn. Wageningen Campus is met de RegioExpres binnen ongeveer 60 minuten te bereiken en Arnhem Presikhaaf in ongeveer 45 minuten. Voor bedrijven in Arnhem, Nijmegen of Utrecht wordt personeel uit de Achterhoek interessanter, doordat ze sneller bij hun fabriek of kantoor kunnen komen. Omgekeerd treedt hetzelfde effect op, waardoor bedrijven uit de Achterhoek mogelijk interessanter zijn voor potentiële werknemers. Werkgevers zijn daarom ook positief over de RegioExpres, dat geldt ook voor gemeenten, ProRail, regio, vervoerders, het ROCOV en de reizigers. Er is daarmee een groot en breed maatschappelijk draagvlak.
C. Infrastructuur en investeringskosten Voor het rijden van de RegioExpres is spoorverdubbeling tussen Didam en Doetinchem De Huet nodig. Deze maatregel is uitgewerkt om de haalbaarheid te beoordelen en een meer nauwkeurig beeld van de investeringskosten te bepalen. In deze fase zijn kansrijke oplossingsrichtingen benoemd en -waar mogelijk- is voor delen van het traject al een voorkeursalternatief bepaald. Voor een verdere toelichting verwijzen wij naar de Notitie Kansrijke Oplossingen (bijlage 1).
De investeringskosten voor de spoorverdubbeling zijn in 2015 door een ingenieursbureau geraamd op €63 miljoen met een bandbreedte tussen de €52 en €80 miljoen. ProRail heeft in deze fase een eigen kostenraming opgesteld op basis van de meest recente beschikbare informatie. De verwachte kosten zijn geraamd op €137 miljoen met een bandbreedte tussen de €108 en €167 miljoen. De verwachte kosten voor het tweede spoor zijn dus ongeveer verdubbeld. In verband met het grote verschil hebben wij een second opinion op de kostenraming laten uitvoeren. Deze bevestigt de conclusies van ProRail. Voor ons is duidelijk dat de kosten veel hoger zijn dan eerder is aangenomen en dan het bedrag dat met uw Staten gecommuniceerd is.
Een verklaring van het verschil tussen de €63 (2015) en €137 miljoen (2019): + €74 miljoen ▪ Er is ongeveer 1,6km extra spoor nodig en de spoorbaan moet breder worden uitgevoerd (+ €15 miljoen); ▪ Extra maatregelen op stations, overwegen en voor geluidsreductie zijn noodzakelijk om de RegioExpres te laten rijden (+ €27 miljoen);
Datum 10 december 2019
Zaaknummer 2018-000845
Blad 5 van 7
▪ Hogere kosten voor het verleggen van kabels, leidingen en aanpassingen aan de treinbeveiliging (+ €7 miljoen); ▪ De kosten voor spoor zijn gestegen als gevolg van de betere economische situatie (+ €12 miljoen); ▪ Door stijging van de bouwkosten als gevolg van bovengenoemde, stijgen andere kosten mee, omdat deze als percentage van de bouwkosten worden berekend (+ €13 miljoen. Een uitgebreide toelichting is opgenomen als bijlage 2 bij dit Statenvoorstel. De bandbreedte van de raming is nu nog hoog. Na de volgende fase van de verkenning is deze aanzienlijk verkleind.
Besparingsopties Er is gekeken naar mogelijke besparingen. De grootste besparingsmogelijkheid is het terugbrengen van het dubbelspoor tot vlak voor Doetinchem De Huet. Dit station blijft dan enkelsporig en er zijn hier geen maatregelen nodig. Dit bespaart naar verwachting €10 – €15 miljoen, maar heeft wel een negatieve impact op de betrouwbaarheid van de dienstregeling. Er zijn ook andere besparingen genoemd die samen optellen tot €24 – €29 miljoen (bijlage 2). Daar staat tegenover dat er ook kostenverhogende aspecten kunnen optreden, zoals grondverwerving. De besparingen rekenen we vooralsnog niet mee. Het nieuwe bedrag, €137 miljoen hanteren we als nieuw uitgangspunt.
Tunnel Europaweg De RegioExpres en het tweede spoor zorgen voor een hoger veiligheidsrisico op overwegen. Er geldt een wettelijke verplichting om deze verslechtering te compenseren. In de vorige fase is een tunnel in de Europaweg als mogelijke maatregel genoemd. Het afgelopen jaar is deze tunnel in het kader van het Landelijk Verbeterprogramma Overwegen (hierna: LVO), samen met het ministerie, ProRail en gemeente Doetinchem, onderzocht. Conclusie is dat een tunnel de enige oplossing is die op de lange termijn de problemen op de Europaweg oplost. Echter, de Europaweg komt alleen in aanmerking voor een kleine financiële bijdrage vanuit het Rijk, omdat de urgentie in vergelijking tot andere overwegen niet groot genoeg is. Ook bij gemeente Doetinchem ontbreken de financiële middelen.
In de raming van ProRail is nog geen rekening gehouden met alle compensatie. De ervaring leert dat bij dit soort projecten zeker een overweg moet worden weggenomen om de toegenomen onveiligheid te compenseren. Dat kan betekenen het afsluiten van een overweg (voor gemotoriseerd verkeer of een volledige sluiting) of de realisatie van een autotunnel. Ook dit punt willen wij in het vervolg onderzoeken. De kosten hiervan komen bovenop de kosten voor het spoor, maar zijn pas nauwkeurig te bepalen wanneer de exacte maatregelen bekend zijn. Hiervoor is de derde fase nodig.
Vrije kruising Arnhem Oost Ten oosten van station Arnhem Velperpoort komen treinen uit 3 richtingen op 2 sporen bij elkaar: de IJssellijn (Arnhem – Zwolle), Arnhem – Winterswijk en Arnhem – Duitsland. Het gaat hier om de belangrijkste spoorcorridors van Gelderland en qua aantal treinen één van de drukste spoorkruisingen van Nederland. Al lang is de wens om een vrije spoorkruising te realiseren, zodat treinen elkaar niet meer hinderen en er zo meer capaciteit op het spoor ontstaat. Nu is de
Datum 10 december 2019
Zaaknummer 2018-000845
Blad 6 van 7
dienstregeling zo opgebouwd dat treinen elkaar niet hinderen, met een vrije kruising hoeft hier geen rekening mee gehouden te worden en is het mogelijk treinen op een ander tijdstip te plannen en verbindingen te versnellen.
Wij hebben de ambitie om een vrije spoorkruising Arnhem-Oost te realiseren. Alle vervoerders - Arriva, Abellio, Connexxion, NS, NS International- steunen deze lobby. De provincie heeft met ProRail onderzoek gedaan. Op dit moment is de betrouwbaarheid van de dienstregeling hoog. Zolang er geen extra treinen gaan rijden is een vrije spoorkruising nuttig, maar niet noodzakelijk. Ook 1 RegioExpres per uur kan nog in dienstregeling worden opgenomen zonder vrije kruising. 2x per uur een RegioExpres past niet meer, dat geldt ook voor extra treinen richting Zutphen en Zwolle of wanneer de internationale treinen op een ander tijdstip moeten gaan rijden. Maar daar is nu geen concreet plan voor. In het kader van het landelijke traject Toekomstbeeld OV worden verschillende scenario’s onderzocht voor dienstregelingen, waaronder internationale treinen Amsterdam – Arnhem – Berlijn. Mogelijk leidt dat tot claims voor extra treinen ten oosten van Arnhem waarmee de spoorkruising Arnhem-Oost niet alleen nuttig, maar ook noodzakelijk wordt
Scenario’s De tweede fase van de verkenning is na vaststelling van de Notitie Kansrijke Oplossingen afgerond. In de Mid Term Review (PS2017-272) hebben uw Staten besloten om €25 – €30 miljoen te reserveren voor de realisatie van dubbelspoor tussen Didam en Doetinchem. De kosten voor deze verdubbeling zijn nog steeds aanzienlijk hoger (verwachting: €137 miljoen), de gereserveerde middelen zijn onvoldoende. Op basis van de resultaten hebben we drie scenario’s overwogen.
1. RegioExpres afwegen in de mobiliteitsvisie en vooruitlopend hierop doorgaan met de volgende fase van de verkenning; 2. RegioExpres afwegen in de mobiliteitsvisie, maar in afwachting hiervan nu niet doorgaan met de verkenning; 3. Stoppen met de RegioExpres als gevolg van de hogere investeringskosten.
Afweging: scenario 1 Wij hebben gekozen voor scenario 1. De RegioExpres is voor ons een belangrijk project vanwege de grote voordelen. Wij willen met uw Staten stap voor stap blijven toewerken naar het gezamenlijke eindbeeld dat we voor deze drukke spoorlijn hebben ontwikkeld. Uitstel van minstens een half jaar achten wij onwenselijk, aangezien in de begroting 2019 (PS2018-652) het besluit om de verkenning af te ronden genomen is en de benodigde financiële middelen beschikbaar zijn gesteld. Wij vinden de derde fase van de verkenning daarnaast een cruciaal onderdeel om zorgvuldige besluitvorming over deze grote investering mogelijk te maken. Wij blijven, ondanks de hogere kosten, positief over de RegioExpres gelet op de grote bijdrage aan een duurzaam bereikbaar Gelderland. De investering in dubbelspoor zullen wij wel afwegen ten opzichte van andere projecten in onze mobiliteitsvisie. De visie en financiële vertaling hiervan worden aan uw Staten ter besluitvorming voorgelegd. Duidelijk is dat er een grote financieringsopgave ligt, die mogelijk ook de volgende coalitieperiode raakt.
Datum 10 december 2019
Zaaknummer 2018-000845
Blad 7 van 7
Voor financiering kijken wij ook naar andere partijen. Gezien het brede draagvlak bij ProRail, vervoerders en regio achten wij een gerichte en gezamenlijke lobby samen met uw Staten voor een Rijksbijdrage kansrijk. Het project is door ons als “prioritaire ambitie” bij het Rijk ingebracht. Ook hebben ProRail en NS het dubbelspoor opgenomen in hun lobby naar het Rijk voor het eventuele investeringsfonds. Succes hangt ook af van de resultaten van het landelijke toekomstbeeld OV, op basis hiervan bepaalt het Ministerie haar toekomstige investeringen. Vanuit de regio Achterhoek is eerder aangeboden bij te dragen door de gemeentelijke gronden kosteloos beschikbaar te stellen.
5 Financiële consequenties
Geen. De kosten van de volgende fase van de verkenning, naar verwachting ongeveer €1,5 miljoen, zijn in de begroting 2019 al door uw Staten beschikbaar gesteld (PS2018-652).
6 Proces en evaluatie
De derde en laatste fase van de verkenning duurt ongeveer 1 – 1,5 jaar. Deze voeren wij uit met ProRail, Doetinchem, Montferland, Arriva en Connexxion. Daarnaast zal de uitwerking van de tracés in Didam, Wehl en Doetinchem De Huet samen met aanwonenden, grondeigenaren en andere belanghebbenden uit de omgeving van het traject plaatsvinden. Het resultaat van de verkenning is een voorkeursalternatief dat aan uw Staten wordt voorgelegd. In geval van positieve besluitvorming door uw Staten kan de RegioExpres op z’n vroegst in 2026 rijden. Dit is later dan verwacht. Dit betekent ook dat we in het Programma van Eisen voor de concessie Rijn-Waal de RegioExpres als ontwikkelopgave zullen meenemen, omdat het dubbelspoor niet bij start van deze concessie klaar is. Als de RegioExpres niet wordt opgenomen in de mobiliteitsvisie, dan zullen wij de verkenning stoppen.
Gedeputeerde Staten van Gelderland John Berends - Commissaris van de Koning Pieter Hilhorst - secretaris
Bijlagen: 1 Notitie kansrijke oplossingen 2 Verschilanalyse kostenramingen en besparingsopties