Het Beeld Van De Valse Dimitrij I Door De Ogen Van De Russische Historici
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Het beeld van de valse Dimitrij I door de ogen van de Russische historici (eerste helft van de 18e eeuw – tweede helft van de 19e eeuw) Masterproef Tatjana Shegaj Master Oost-Europese Talen en Culturen Universiteit Gent Promotor: prof. dr. Aleksey Yudin Augustus 2018 1 Woord vooraf De valse Dimitrij I, een personage uit de geschiedenis omtrent wie er nog steeds geen consensus bestaat onder de historici, was perfecte materie om het onderwerp van mijn bachelorproef ‘Geschiedenis een reflectie van het verleden?’ te toetsen en me verder te verdiepen in de subjectiviteit van historiografie. Het uitvoeren van dit onderzoek was een aangename en leerrijke ervaring die niet mogelijk geweest zou zijn zonder de geduldige begeleiding van mijn promotor, prof. dr. Aleksey Yudin. Met zijn kennis, ervaring en enthousiasme heeft hij mij bijgestaan en gemotiveerd tijdens de moeizamere momenten bij het schrijven van deze scriptie. Uiteraard wil ik ook Helena Saelman bedanken voor haar deskundig advies en Sarah Massa voor de professionele feedback die zij mij bood in verband met de Nederlandse taal. 2 Inhoudsopgave 1 Inleiding 5 1.1 Probleem- en doelstelling 5 1.2 Methode en opbouw 7 1.3 Het verleden interpreteren 9 1.4 Status quaestionis: Dunning versus Skrynnikov 12 1.5 Sergej Fjodorvič Platonov en de indeling van het leven van de valse Dimitrij I 15 1.5.1 De indeling is als volgt: 16 2 Introductie van de historici 17 2.1 Vasilij Nikitič Tatiščev 17 2.2 Mihail Mihajlovič Ščerbatov 18 2.3 Nikolaj Michajlovič Karamzin 19 2.4 Dmitrij Petrovič Buturlin 19 2.5 Nikolaj Ivanovič Kostomarov 21 2.6 Sergej Mihailovič Solov’ëv 22 3 De bronnen van de bestudeerde historici 23 3.1 Tatiščev 23 3.2 Ščеrbatov 23 3.3 Karamzin 24 3.4 Buturlin 24 3.5 Kostomarov 24 3.6 Solov’ëv 25 3.7 Gemeenschappelijke basis 25 4 De analyse en vergelijking van de historische werken 26 4.1 De oorsprong van de valse Dimitrij I 27 4.2 De officiële aankondiging als tsarevitsj 31 4.3 Helpers van Dimitrij, hun redenering en de samenstelling van de verzamelde troepen 35 4.4 De overgaves van steden, de veldslagen en de terugtrekking van Dimitrij 38 4.4.1 De overgaves van steden en de eerste veldslag 38 4.4.2 De tweede veldslag en de terugtrekking van Dimitrij 40 4.5 De dood van Boris Godunov, het overlopen van Godunovs troepen en de tocht van Dimitrij richting Moskou 42 4.5.1 Tsaar Boris Godunov 42 4.5.2 De troepen kiezen voor de valse Dimitrij I 43 4.5.3 De tocht naar Moskou 44 4.5.4 “Het Mooie Dorp” - “Красное Село” 45 4.6 De dood van tsarina en tsaar Fëdor (10 juni 1605) en de intrede van Dimitrij in Moskou (20 juni 1605) 46 4.7 De aankomst van Marfa en de genade voor Vasilij Šujskij 48 3 4.7.1 Marfa Fëdorvna Nagaja 48 4.7.2 Šujskij’s proces 49 4.8 De kroning van Dimitrij I en zijn dagelijks leven en bestuur 51 4.9 De positie van de geestelijken tegenover de valse Dimitrij I en de opborrelende samenzwering tegen hem 56 4.10 De aankomst van Marina Mniszech met haar gevolg in Moskou en haar kroning 60 4.11 De trouw van de valse Dimitrij I met Marina Mniszech en de ontevredenheid errond 62 4.12 De stijgende onrust in Moskou en de dood van de valse Dimitrij I 65 4.12.1 De onrust 65 4.12.2 Het einde van de valse Dimitrij I 69 5 De persoonlijkheid van de valse Dimitrij I volgens de historici 75 6 Conclusie 80 7 Bronnen 86 7.1 Bibliografie 86 7.2 Russischtalige bibliografie 88 4 1 Inleiding 1.1 Probleem- en doelstelling Historici hebben diverse manieren om dezelfde gebeurtenissen te beschrijven. Hierdoor vertellen ze verschillende verhalen en ontstaan er oneffenheden en/of tegenstrijdigheden in de 1 geschiedschrijving. Eén van zulke gevallen is het verhaal van de valse Dimitrij I waarbij de Russische historici van de eerste helft van de 18e eeuw en de tweede helft van de 19e eeuw geen consensus hebben kunnen bereiken in verband met zijn persoonlijkheid, zijn herkomst en verschillende andere aspecten van zijn leven die later besproken zullen worden in deze masterproef. Het doel van mijn scriptie is dus het achterhalen van de manier waarop de Russische 2 historici vanuit die periode de geschiedenis rond de valse Dimitrij I schreven, en hoe hun interpretatie van de gebeurde feiten leidde tot verschillende beelden van deze historische figuur. Aangezien de manier waarop ze de gebeurtenissen interpreteerden, voortvloeide uit het perspectief dat ze erop hadden, dat bepaald werd door: het wereldbeeld, de ideologie en de gebruikelijk manier van geschiedschrijving van hun tijd, is het vanzelfsprekend dat er meerdere versies van de geschiedenis rond de valse Dimitrij I bestaan. De omstandigheden rond de feiten die door de historici verzameld zijn uit meerdere bronnen kunnen op een andere manier worden geïnterpreteerd. Zo is er tot de dag van vandaag onenigheid tussen historici over wie de valse Dimitrij I nu werkelijk was en wat zijn ware doel moest geweest zijn bij het streven naar het bezit van de troon. 1 De eigennamen die oorspronkelijk in het Latijns alfabet werden geschreven zullen hun originele spelling behouden, de eigennamen die van oorsprong Cyrillisch zijn zullen worden getranslitereerd volgens ISO9 met de uitzondering van enkele eigennamen die algemeen bekend zijn in het Nederlands zoals “Ivan de Verschrikkelijke” en “Peter de Grote”. Voor toponiemen geldt hetzelfde, de namen die oorspronkelijk in het Latijns alfabet werden geschreven, blijven onveranderd (Sandomierz), de gekende Cyrillische namen zoals Moskou zullen op z’n Nederlands geschreven worden, de rest wordt getranslitereerd. Voor de vertalingen uit het Russisch bij citaten worden de namen ook getranslitereerd volgens ISO9, ook al zijn ze van oorsprong buitenlands. 2 Ondanks het feit dat hij in de Nederlandstalige historiografie bekend is, zal de naam getranslitereerd worden, in sommige gevallen zal ook Lžedmitrij I gebruikt worden. 5 Chester Dunning, een Amerikaanse professor van Russische en Europese geschiedenis, 3 laat in zijn Russia’s first civil war (gepubliceerd in 2001) blijken dat de valse Dimitrij I zowel de monnik Otrep'ev, als een onbekende figuur geholpen door anderen, of zelfs de echte overlevende tsarevitsj kon geweest zijn. Hij legt vooral de nadruk op de militaire kant van het verhaal en lijkt het meest gefascineerd te zijn door het idee dat, volgens hem, de valse Dimitrij I de enigste tsaar is in de geschiedenis die aan de macht is gekomen met behulp van een militaire campagne. Dit alles betekent zeker niet dat hij helemaal geen belang hecht aan wat Dimitrij deed en de manier waarop hij handelde. Bijvoorbeeld: Dunning vindt het feit dat Dimitrij, eenmaal dat hij tsaar was geworden, genade toonde en niet meteen degenen die hem durfden tegen te spreken executeerde, iets zei over hoe de tsaar was. Namelijk dat de man op een humane manier met zijn onderdanen wou omgaan in plaats van te regeren met behulp van een schrikbewind. Deze visie op de handelingen van tsaar Dimitrij - hij is progressief en laat zich niet binden door tradities en gewoonten - laat Dunning toe om te geloven dat de man een voorloper was van Peter de Grote en zich bezighield met de problemen van zijn volk. Dit deed hij niet per se op een humane manier, maar wel op een progressieve, terwijl hij wel de macht in zijn handen hield. Ruslan Skrynnikov, een Russische historicus die de Tijd der Troebelen bestudeerde in de 4 tweede helft van de 20e eeuw, vatte sommige van de feiten anders op. In zijn boek dat gepubliceerd werd in 1988 bekijkt de auteur de situatie waarin het Tsaardom Moskovië verkeerde aan het begin van de 17e eeuw en hoe ze evolueerde tot de opstand van Ivan Bolotnikov. Voor dit onderzoek begint het relevante deel van het boek bij de valse Dimitrij I en eindigt het met zijn dood. De reden om dit boek te gebruiken voor de status quaestionis is gelijkaardig aan de keuze van Dunnings werk. Het werk is modern en staat in de tijd relatief dicht bij het werk van Dunning. Het is op een wetenschappelijke manier opgebouwd en bevat een gedetailleerde beschrijving van de periode waarin dit onderzoek geïnteresseerd is. Om verder te gaan op het voorbeeld bij Dunning over de tirannie versus goedaardigheid; Skrynnikov zag de onwil van tsaar Dimitrij om zijn onderdanen ter dood te veroordelen als 3 Russia’s First Civil War: The Time of Troubles and the Founding of the Romanov Dynasty beschrijft de situatie waarin het Tsaardom Moskovië verkeerde in de periode tussen de heersing van Ivan de Verschrikkelijke en het einde van de Tijd der Troebelen iets na de kroning van de eerste Romanov. De reden voor de keuze van dit boek is dat het een Westerse, moderne en wetenschappelijke werk is die een nauwkeurige weergave bevat van de Tijd der Troebelen. De hoofdstukken die het meest relevant zijn voor dit werk zijn hoofdstuk 8 t.e.m. 13. 4 “Смута в России в начале XVII в. Иван Болотников” - “De Tijd der Troebelen in Rusland in het begin van de XVII eeuw. Ivan Bolotnikov” 6 een teken van zwakheid. Naar zijn mening zou de tsaar veel harder hebben gehandeld als hij de macht ervoor zou hebben gehad. De flexibiliteit die tsaar Dimitrij toonde, was alleen maar te danken aan het feit dat hij wist dat hij zijn kroon niet zou kunnen behouden als hij zich tot tirannie zou keren (Skrynnikov 1988: 12-13). De tsaar wordt ook meestal “Otrep’ev” genoemd, wat aantoont dat Skrynnikovs standpunt zich meer aansluit bij de versie van Vasilij Šujskij die na de dood van Dimitrij verspreid is geweest.