Pluralizmi Politik - Përvoja Dhe Sfida
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
STUDIME SOCIALE Revistë e Institutit të Sociologjisë DREJTOR LEKË SOKOLI KRYEREDAKTOR SEJDIN CEKANI BORDI BOTUES: ALEKSANDRA ÅLUND ANJEZA HOXHALLARI University of Linköping, Suedi Universiteti Bogazici Stamboll, Tu rq i MARTIN BERISHAJ ITENA HOXHALLARI Universiteti i Lubjanës, Slloveni Instituti i Sociologjisë, Shqipëri JUDITH BLAU DUSHAN JANJIC University of North Carolina - Chapel Hill, SHBA The Instituite for Social Sciences, Belgrade, Serbi MIRELA BOGDANI KARL KASER Oxford University, Angli Universiteti Karl Franzes i Gracit, Austri GIOVANNA CAMPANI SABRI KIÇMARI University of Florence, Itali Universiteti i Bonit, Gjermani ALBANA CANOLLARI ZEF MIRDITA Universiteti “Kristal”, Shqipëri Universiteti i Zagrebit, Kroaci LIQUN CAO IRENA NIKAJ Eastern Michigan University, SHBA Universiteti Fan Noli, Korçë, Shqipëri BLENDI ÇEKA PAJAZIT NUSHI Universiteti i Tiranës, Shqipëri Universiteti i Prishtinës, Kosovë MARINA DALLA ENRIKETA PANDELEJMONI Universiteti i Athinës, Greqi Universiteti Gracit, Austri ISMET ELEZI JAN NEDERVEEN PIETERSE Instituti i Sociologjisë, Shqipëri University of Illinois - Urbana Champaign, SHBA KRISTO FRASHËRI ROLAND SEJKO Akademia e Shkencave, Shqipëri Bota shqiptare, Romë, Itali ILIR GËDESHI ZAMIRA SINOIMERI Qendra e Studimeve Ekonomike e Sociale, Tiranë Universiteti Marin Barleti, Shqipëri KLARITA GËRXHANI ENKELEIDA TAHIRAJ University of Amsterdam, Hollandë University College London, Angli EGLANTINA GJERMENI FATOS TARIFA Qendra Aleanca Gjinore për Zhvillim, Shqipëri Eastern Michigan University, SHBA ARJAN GJONÇA JAY WEINSTEIN London School of Economics and Political Science, Angli Eastern Michigan University, SHBA BARBARA HEYNS OLTA XHAÇKA, New York University, SHBA New York University of Tirana, Shqipëri Instituti i Sociologjisë BORDI AKADEMIK: HAMIT BEQJA, SERVET PËLLUMBI Kryetar Nderi Kryetar TONIN ÇOBANI ENIS SULSTAROVA SILVANA HAXHIAJ GËZIM TUSHI NORA MALAJ ALFRED UÇI Instituti i Sociologjisë • 73 anëtarë • 15 anëtarë korrespondentë në SHBA, Angli, Austri, Gjermani, Itali, Suedi, Hungari, Turqi, Greqi, Maqedoni, Kosovë etj. • 7 Anëtarë Nderi • Degë në të gjitha rrethet që kanë universitete STUDIME SOCIALE Revistë e Institutit të Sociologjisë Vëll. 1, Nr. 2, 2007 Përmbajtja: Servet PËLLUMBI Pluralizmi politik - përvoja dhe sfida ........... 5 Lekë SOKOLI Pluralizmi në perceptimet e qytetarëve: interesi publik për politikën dhe votimet (sondazh kombëtar) .................................. 17 Afrim KRASNIQI Pluralizmi politik në Shqipëri midis demokracisë dhe partikracisë ...................... 35 Luan SHAHOLLARI & Ilir GËDESHI Pluralizmi dhe politikat ekonomike: konvergimi drejt një modeli ekonomik dhe social në Shqipëri ................................ 53 Pajazit NUSHI Pluralizmi politik në kosovën e sotme dhe e drejta humanitare ........................... 67 Irena NIKAJ Pluralizmi dhe tradita shqiptare e mendimit politik ...................................... 75 Sabri KIÇMARI Drejtimet e reformimit të sistemit të zgjedhjeve në Kosovë.............................. 85 Libra & autorë ............................................................... 93 Hamit BEQJA Për psikologun e shquar shqiptar Pajazit Nushi dhe krijimtarinë e tij më të re ................... 93 Hamdi JUPE Intervista, si shprehje e mendimit politik .... 95 Aleksandër MEKSI “Ballkani imagjinar” i Maria Todorovës ... 98 Abstracts in inglish ............................................................. 103 Të dhëna për autorët ............................................................. 109 Jeta shkencore & veprimtaria e IS ............................................................. 113 Konferenca e Parë vjetore e Studimeve Sociologjike, 15 qershor 2007. PLURALIZMI POLITIK - PËRVOJA DHE SFIDA SERVET PËLLUMBI - Instituti i Sociologjisë Hyrje Metoda Kalimi nga ekonomia e komanduar Si pikënisje ka shërbyer paradigma dhe sistemi totalitar në një shoqëri sipas së cilës dukuritë e demokracisë demokratike e pluraliste, që nisi me pluraliste mund të studiohen vetëm mbi rrëzimin e “Murit të Berlinit” në vitin bazën e një metodologjie pluraliste, që historik 1989, siç dëshmohet edhe nga nënkupton larminë e këndvështrimeve, të studimi i përvojës shqiptare, u bë në mënyrave dhe mjeteve për ta rrokur në kushtet e mungesës së plotë të një teorie, proces objektin që studiohet. Referati që të një modeli apo përvoje nga e kaluara. po paraqesim është përgatitur mbi bazën e Për më tepër politologë të njohur e një studimi monografik shumëvjeçar, i politikanë protagonistë të “përmbysjes së botuar nga Instituti i Sociologjisë para disa madhe” e paraqitën atë si lehtësisht të muajve me të njëjtin titull: “Pluralizmi realizueshme dhe brenda një afati të politik – përvojë dhe sfida”. Në këtë rrafsh shkurtër kohor. është konsultuar një literaturë e gjerë dhe, Në të vërtetë, pati shumë më tepër përmes metodës krahasuese, janë marrë vështirësi, probleme, zigzage e kohëzgjatje edhe përvoja të ndryshme, përfshi edhe atë nga ç’përfytyrohej. Për rrjedhojë një përvojë të vendeve me demokraci të zhvilluar. Sipas e re shumëdimensionale, me ligjësi të rastit, janë përdorur edhe metoda të përbashkëta, por edhe me veçori të studimeve konkrete sociologjike. shumta në çdo vend, pret që të njihet më thellë, të studiohet e të përgjithësohet. Arritje dhe probleme të pluralizmit Në këtë rrafsh studiuesit shqiptarë kanë politik në Shqipëri rastin të japin ndihmesën e tyre modeste. Në një “sfond” të tillë inkuadrohet edhe Si kudo në vendet ish-socialiste, edhe konferenca e sotme e Institutit të në Shqipëri pluralizmi politik shumëpartiak Sociologjisë, si dhe problematika e këtij u prit me entuziazëm të përligjur, sepse referati. shënonte inicimin dhe zhvillimin e proceseve demokratike. Shpresohej se Studime Sociale 2007, 2 (2): 5-15 u 6 u Pluralizmi politik - përvoja dhe sfida Shqipëria përmes pluralizmit shumëpartiak dialektik. Megjithatë shenjë barazimi do të bëhej shpejt e shpejt demokratike dhe midis tyre nuk mund të vihet. Prandaj vend i zhvilluar si e gjithë Europa. E dhe nuk mund të thuhet se pluralizmi përgjithshmja dëshmon se pluralizmi politik partiak prodhon automatikisht e partiak edhe për një vend të vogël si demokraci, zhvillim dhe modernizim të Shqipëria rezulton si regjimi më i shoqërisë sonë. Por, mund të pohohet pa përshtatshëm dhe si hap i madh e vendimtar mëdyshje se pluralizmi partiak, që të jetë në rrugën e lirisë. Jeta politike u hap për funksionues e produktiv, me doemos duhet publikun e gjerë dhe gjithçka u duk më të jetë demokratik. transparente. Për pasojë, sot vetëm Kjo, për mendimin tonë, do të thotë, nostalgjikë të rralluar mund të shprehen së pari, që mospërputhjet e diveristeti të pozitivisht për aspekte të regjimit totalitar vlerësohen si element i demokracisë; së dyti, që lamë pas. që të pranohet barazia e partive politike; së Veçse, duke abstraguar nga historia e treti, që partitë politike të veprojnë si një pluralizmit politik e partiak dhe nga sistem; dhe, së katërti, që institucionet e vlerësimi i tij si tipar i qenësishëm i tjera, përfshi administratën publike, shoqërisë demokratike, lind nevoja e një gjykatat, ushtrinë, forcat e rendit etj. të jenë vështrimi kritik të disa prej konceptimeve të depolitizuara. Gjithsesi, në këtë rrafsh të njëanshme e sempliste që janë bërë s’duhet injoruar kundërshtia që përmban virulente në mentalitetin e disave - jo aq në vetvete demokracia pluraliste: “uniteti te qytetarët e thjeshtë se sa te politikanë qeveriset më lehtë se pluraliteti.”1 dhe liderë partiakë. Ende vazhdon Kjo merr rëndësi të veçantë në kushtet përfytyrimi fillestar mbi pluralizmin tona, ku procesi politik partiak është partiak si modeli ideal e çudibërës, i cili dominues dhe kushtëzon funksionimin e u dashka lënë në rrjedhën e tij vetë sistemit demokratik. Provohet edhe në “demokratike”. Në të vërtetë edhe në rrugë empirike që, edhe pse numri i përvojën tonë tashmë është bërë e qartë se partive politike ka ardhur duke u rritur, s’ka ndonjë “model tip”, por mund të bëhet pjesëmarrja e qytetarëve në procesin fjalë për modele të shumta, në vartësi të politik ka ardhur duke rënë, shpesh në kushteve të vendit dhe të kohës. Kështu, mënyrë drastike. Një pjesë e madhe e ndryshe nga disa vende të tjera që kaluan popullsisë së rritur nuk aktivizohet as në një tranzicion të ngjashëm, në Shqipëri parti, as në organizime të shoqërisë zhvillimi ekstensiv i pluripartitizmit u civile2, madje as në zgjedhje duke shndërrua në një lloj mode dhe u shtri parapëlqyer indiferencën politike. shumë gjatë në kohë, pa iu nënshtruar Pluralizmi partiak, në vetvete, në asnjë ndonjë procesi të mirëfilltë reformues. Për nga stadet e studiuara nuk garanton pasojë, shumë parti kanë mbetur si lëvizje demokraci dhe barazi në realizimin e në luftën për pushtet, ashtu sikurse lindën interesave politike, sepse është i prirur në fillimet e pluralizmit, ndërsa të tjerat që më parë të realizojë interesat e figurojnë vetëm si emra, pa luajtur asnjë militantëve, që vazhdojnë të kenë rol pozitiv në proceset demokratike. ndikimin më të madh mbi partitë Përvoja jonë provon gjithashtu se politike. Të tjerët, kuptohet, ndihen më midis pluralizmit politik e partiak dhe pak të përfaqësuar në procesin politik. Dhe, demokracisë ekziston një bashkëveprim po në rrugë empirike, konstatohet se sa më 1. Romaneida, Fundi i pasionit politik. T. 2. Anketa sociologjike, dhjetor 2006 (Instituti i 2005, f.160. Sociologjisë dhe Aleanca Gjinore për Zhvillim). T. 2006. Studime Sociale u Vëll. 1 u Nr. 2 (2) u 7 u pak të përfaqësuar të ndihen qytetarët, aq gjendet dhe sfidat që e presin në të ardhmen.