Obraz Wiednia W Krakowskim Czasopiśmie „Życie” (1897 – 1899)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
DIPLOMARBEIT Titel der Diplomarbeit Obraz Wiednia w krakowskim czasopiśmie „Życie” (1897 – 1899) Verfasser Daniel Wolski angestrebter akademischer Grad Magister der Philosophie (Mag.phil.) Wien, 2012 Studienkennzahl lt. Studienblatt: A 243 375 Studienrichtung lt. Studienblatt: Slawistik / Polnisch Betreuer: Ao. Univ.-Prof. Mag. Dr. Alois Woldan 2 Spis treści Wstęp ............................................................................................................................. 5 1. Prasa XIX i XX wieku ................................................................................................... 7 1. 1. Rys ogólny ....................................................................................................... 7 1. 2. Życie .............................................................................................................. 11 2. Część badawcza ............................................................................................................ 29 2. 1. Wiedeń .......................................................................................................... 29 2. 1. 1. Wstęp ............................................................................................................ 29 2. 1. 2. Kultura i sztuka ............................................................................................ 33 2. 1. 3. Społeczeństwo .............................................................................................. 43 2. 1. 4. Polityka ......................................................................................................... 45 2. 1. 5. Felietony Tomasza Czaszki .......................................................................... 49 2. 2. Kraków .......................................................................................................... 54 2. 2. 1. Wstęp ............................................................................................................ 54 2. 2. 2. Kultura i sztuka ............................................................................................ 58 2. 2. 3. Społeczeństwo .............................................................................................. 70 2. 2. 4. Polityka ......................................................................................................... 75 2. 3. Lwów ............................................................................................................. 77 2. 3. 1. Wstęp ............................................................................................................ 77 2. 3. 2. Kultura i sztuka ............................................................................................ 77 2. 3. 3. Społeczeństwo .............................................................................................. 81 3. Bibliografia ................................................................................................................... 85 3.1. Literatura przedmiotu ..................................................................................... 85 3.2. Źródła internetowe ......................................................................................... 86 3 3.3. Literatura podmiotu ........................................................................................ 87 3.4. Ilustracja ......................................................................................................... 92 Aneks ................................................................................................................................ 97 Streszczenie ........................................................................................................... 97 Zusammenfassung ................................................................................................ 102 Lebenslauf ............................................................................................................ 113 4 Wstęp Głównym celem mojej pracy jest prezentacja oraz analiza obrazu Wiednia i Wiedeńczyków w krakowskim czasopiśmie ,,Życie”, wydawanym w latach 1897 – 1899 na terenie Krakowa i Lwowa, redagowanym kolejno przez Ludwika Szczepańskiego, Ignacego Sewera-Maciejowskiego oraz - przede wszystkim – Stanisława Przybyszewskiego. Celem pobocznym niniejszego studium uczyniłem porównanie wizerunku stolicy Austrii w opozycji do Lwowa i Krakowa, a także zbadanie wzajemnych wpływów i uwarunkowań kulturowych, społecznych i politycznych występujących pomiędzy tymi ośrodkami. Zagadnienie obrazu Wiednia w czasopiśmie „Życie” nie jest popularną kwestią, opisywaną przez literaturoznawców oraz nie posiada licznych opracowań. Tezą mojej pracy, którą postaram się udowodnić jest stwierdzenie, że młodopolskie czasopismo „Życie” skupiało się szczególnie na opisie obrazu stolicy Austrii, a opis ten był znacznym stopniu pozytywny. Stwierdzam również, że Wiedeń miał niebagatelny wpływ na życie kulturalne i społeczne miasta Krakowa, które starało się czerpać jak najwięcej z dorobku stolicy Austrii. Pracę rozpocznę od przedstawienia zaplecza teoretycznego, które zawierać będzie opis Europy końca XIX wieku oraz zakreślenia sytuacji politycznej, warunków społecznych oraz życia artystycznego. Dodatkową uwagę zwrócę również na czasopiśmiennictwo polskie tego okresu, skupiając się przede wszystkim, zgodnie z tematyką niniejszej pracy, na genezie, charakterystyce i programie krakowskiego ,,Życia”. Kolejny segment studium będzie częścią analityczną: śledząc artykuły, felietony czy relacje dotyczące trzech miast: Wiednia, Lwowa oraz Krakowa, postaram się nakreślić charakter każdego z tych miejsc, wskazać występujące pomiędzy nimi powiązania oraz odkryć ewentualne inspiracje i wpływy. Każdy rozdział, dotyczący kolejnego miasta, składać się będzie z podrozdziałów, opisujących sytuację polityczną, społeczną i kulturalną przy czym opisy dwóch miast, na których chciałbym skupić się szczególnie, czyli Wiednia i Krakowa. Analizując życie miejskie, postaram się rozszerzyć perspektywę badawczą i ukazać je na tle całego zaboru. Następnie skoreluję zebrane informacje tak, by tworzyły spójny obraz życia przedstawianego przez krakowskie czasopismo. Trzon mojej pracy stanowić będzie interpretacja informacji, zebranych empirycznie poprzez lekturę kolejnych numerów czasopisma ,,Życie” (R. 1, nr 1-14, 5 R. 2, nr 1-50, R. 3, nr 1-21). Jednocześnie opierać się będę na informacjach teoretycznych, zawartych w opracowaniach dotyczących literatury modernizmu. Będą to przede wszystkim studia traktujące o życiu artystycznym w Młodej Polsce pod redakcją Kazimierza Wyki czy Artura Hutnikiewicza. Pomocą w zdiagnozowaniu ówczesnej sytuacji politycznej służyć mi będą także kompendia historyczne, autorstwa m. in. Antoniego Czubińskiego. Chcąc natomiast w pełni zrozumieć postawę oraz światopogląd Tadeusza Rittnera, zasięgnę informacji na jego temat w biografiach – chociażby tej zawartej w zbiorze biografii Romana Taborskiego. Zespalając informacje, zebrane poprzez analizę literatury podmiotu wraz z danymi, zaczerpniętymi z literatury przedmiotu, postaram się w ciekawy i sugestywny, jednak przede wszystkim rzetelny sposób, nakreślić obraz Wiednia widziany oczyma i piórem redaktorów oraz korespondentów „Życia”. Odniesienia do Krakowa i Lwowa pomogą mi jednocześnie zobrazować życie środowiska artystów modernistycznych, żyjących i tworzących na przełomie XIX i XX wieku. 6 1. Prasa XIX i XX wieku 1. 1. Rys ogólny Prasa w XIX i XX wieku była niewątpliwie zjawiskiem istotnym. Choć oceniana w różny sposób, niewątpliwie prowokowała do dyskusji - była sceną ważnych wystąpień i areną polemik o sztuce, jej źródłach, roli oraz postaciach. Z jednej strony cieszyła się przymiotem zdobyczy demokracji, z drugiej zaś musiała odpierać zarzuty sterowania opinią publiczną i braku niezależności. W ostatnim dwudziestoleciu XIX w. liczba małych magazynów, będących alternatywą dla głównego nurtu dziennikarstwa, gwałtownie wzrosła. Charakteryzowały się one kreacją grupy docelowej (nastawione były na inteligentnego, raczej wykształconego czytelnika), krótkim czasem istnienia (kilka miesięcy do kilku lat) i skupieniem na merytorycznej zawartości, obejmującej zarówno sztuki literackie, jak i plastyczne. Ich początków szukać należy w latach 80. XIX w. w Anglii i Francji, skąd w przeciągu następnego dziesięciolecia rozprzestrzeniły się na całą Europę, a nawet dotarły do Stanów Zjednoczonych. Za każdym razem czasopisma tego typu przywiązywały dużą wagę do jakości papieru, na którym były drukowane, ilustracji oraz typografii. Odgrywały też niepoślednią rolę w rozprzestrzenianiu idei modernizmu poprzez publikacje polemicznych esejów i manifestów, prezentujących główne założenia nowej sztuki oraz przekonujące do zasadności jej panowania. Do 1890 roku polskie czasopiśmiennictwo, choć posiadające warszawski ,,Tygodnik Ilustrowany” oraz ,,Ateneum”, nie mogło pochwalić się periodykiem na miarę berlińskiego ,,Pan” lub francuskiego ,,Mercure de France”. Gazety te poświęcone były niemal w całości sztuce: literaturze, malarstwu, teatrowi oraz architekturze. W dziejach czasopism literackich polskiego modernizmu wyróżnić można trzy okresy: 1. okres wzrostu, umiejscowiony chronologicznie w latach 1887-1897, tj. od powstania ,,Życia” warszawskiego, do powstania „Życia” krakowskiego; 2. okres rozkwitu, umiejscowiony chronologicznie w latach 1897-1907, tj. do likwidacji ,,Chimery” i śmierci Stanisława Wyspiańskiego; 3. okres schyłkowy, umiejscowiony chronologicznie w latach 1907- 1917, tj. do powstania ,,Pro Arte et Studio” i powolnego rozkwitu prądów