Laaggeletterdheid

START

00 First page VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 2

Stichting Lezen & Schrijven gelooft dat heel Nederland moet kunnen lezen, schrijven, rekenen en omgaan met een computer.

00 Statement VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 3

Breken en bouwen

We kijken terug op een bijzonder jaar. Want dat Kunnen cursisten de brief van de gemeente nu was 2015: een jaar van breken en bouwen. wel lezen, lukt het om je kleinkind nu wel voor te Het was het laatste jaar van het agenderen van lezen, voel je je gezonder? Universiteit Maastricht laaggeletterdheid. Door het delen van kennis, analyseerde duizenden taaltoetsen voor en na de creatieve campagnes en het uitdragen van taaltrajecten. Alle collega’s waren enthousiast goede voorbeelden kwam laaggeletterdheid toen bleek dat Taal voor het Leven goed scoorde. bij miljoenen mensen op het netvlies te staan. Daarmee lag de weg open om te gaan bouwen Ecorys en Kohnstamm evalueerden ons werk. aan een ondersteuningsprogramma voor heel We kregen hoge rapportcijfers voor onze aanpak. Nederland. De ministeries van OCW, SZW en Een van de conclusies was dat er meer nadruk op VWS omarmden de aanpak en maakten Taal het ondersteunen van taalscholing moet komen. voor het Leven onderdeel van het nieuwe Het Actieplan laaggeletterdheid met zijn vier actieprogramma Tel mee met Taal. In 2016 gaan programmalijnen werd afgebouwd en we namen we dan ook vol vertrouwen verder bouwen aan afscheid van 19 medewerkers. een geletterde samenleving. En dat is hard nodig. Pas als Nederland jaarlijks 100.000 mensen Dit jaar heeft Universiteit Maastricht in opdracht schoolt, dán stoppen we de groei van het aantal van het ministerie van OCW ook de pilot Taal laaggeletterden. voor het Leven geëvalueerd. Best spannend. We zijn in 2012 begonnen aan een nieuwe aanpak van laaggeletterdheid: taalscholing organiseren dicht bij de belevingswereld van mensen met een combinatie van docenten en vrijwilligers. Bij sommige instellingen was de scepsis groot. Stichting Lezen & Schrijven was goed in agenderen, maar taalscholing organiseren...? Merel Heimens Visser Directeur-bestuurder Juist omdat we het zo belangrijk vinden om mensen verder te helpen in het verwezenlijken van hun ambities en dromen lieten we Taal voor het Leven vanaf de start monitoren. Alleen door meten kun je weten of het werkt.

00 Voorwoord VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 4

2015 in resultaten Aantal pageviews Dit jaar op social media

Resultaten periode 2012–2015 > 650 34.988 60 Lokale partners Taalmeters Trainers afgenomen In 2015 In 2015 In 2015 +33% +29% +41%

125 5.788 15.178 Taalhuizen open Getrainde Cursisten vrijwilligers In 2015 In 2015 In 2015 +48% +36% +47%

De financiële resultaten staan vermeld in de Jaarrekening 2016.

01 2015 in cijfers VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 5

2015 in resultaten Aantal pageviews Dit jaar op social media

Aantal pageviews Lezenenschrijven.nl evaenik.nl gezondheidsvaardigheden.nl Stichting Lezen & Schrijven verzorgt een groot aantal Totaal websites. Deze zijn gericht op 107K 15K 31K verschillende doelgroepen. 654K Het aantal pageviews geeft aan hoe vaak een pagina op een website is geopend. Het kan zijn vadersvoorlezen.nl jaarvanhetvoorlezen.nl dat dezelfde unieke persoon meerdere pagina’s op een site heeft geopend. 40K 21K

jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec taalbegintlokaal.nl basismeters.nl Taal voor het Leven, Taalmeter, Tijd voor Taal

Totaal 4K 10K taalvoorhetleven.nl taalmeter.nl 270K tijdvoortaal.nl 44K 110K 34K 150K publiclibraries2020.eu readingandwriting.eu

14K 37K 14K

jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec

01 Aantal Pageviews VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 6

2015 in resultaten Aantal pageviews Dit jaar op social media

Dit jaar op Volg ons Aantal vermeldingen L&S-projecten in externe media Aantal volgers op L&S-account Twitter voor meer social media updates!

 LinkedIn 1.543  Twitter vermeldingen dec  Facebook 410 6.212 jan 4.803

jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec

Facebook YouTube

Shares Likes 6.989 39.354 views 1.629 184 6.891 subscribers 293 459 105 46

jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec

01 Dit jaar op social media VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 7

2015 in resultaten Aantal pageviews Dit jaar op social media

Weet u hoeveel het kost? VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 8

Taalhuizen en Taalpunten EVA  Marcelle Hendrickx Instrumenten  Gert Vos Uitgavereeks Succes!  Janneke Meijer  Lidy Hampsink Vooruitblik 2016 Taal voor het Leven

Met het ondersteuningsprogramma Taal voor het Leven organiseren we samen met honderden gemeenten, (zorg)instellingen, bedrijven, docenten en vrijwilligers en vele anderen scholing. Scholing op gebied van taal, rekenen en omgaan met de computer. Vaardigheden die essentieel zijn om goed mee te kunnen doen in onze samenleving. We bouwen en versterken lokale netwerken door heel Nederland, om zo veel mogelijk laaggeletterden te bereiken. Onze teams helpen bij het leggen van verbindingen. Zowel in de infrastructuur als beleidsmatig bij de gemeente. Dat is de kracht van Taal voor het Leven: het opbouwen van een duurzaam netwerk op lokaal en nationaal niveau, waardoor alle partners in 35 arbeidsmarktregio’s passende en effectieve scholing kunnen bieden.

02 IntroTaal voor Taal het leven VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 9

Taalhuizen en Taalpunten EVA  Marcelle Hendrickx Instrumenten  Gert Vos Uitgavereeks Succes!  Janneke Meijer  Lidy Hampsink Vooruitblik 2016

Taalhuizen en Taalpunten Negen bouwstenen voor een duurzaam Taalhuis De Koninklijke Bibliotheek, de verschillende Eind 2015 zijn er 125 Taalhuizen, verspreid over PSO’s en Stichting Lezen & Schrijven hebben Groningen (13) Nederland. Iedereen kan hier terecht om aan de negen bouwstenen ontwikkeld waaraan Haulerwijk slag te gaan met basisvaardigheden. Vaak is een Taalhuizen moeten voldoen: Taalhuis een samenwerkingsverband tussen lokale Heerenveen partners, zoals de gemeente, bibliotheek, roc’s, 1. Het Taalhuis is een fysieke en herkenbare plek Joure private taalaanbieders, vrijwilligersorganisaties in de stad of het dorp. en welzijnsorganisaties. Ons Taalhuisteam 2. Het is een samenwerkingsverband van lokale ondersteunt de organisaties met onder meer organisaties met (delen van) Taal voor het workshops, instrumenten, opleidingsmaterialen Leven. Meppel voor deelnemers en landelijke kennisdelings 3. Het Taalhuis is opgenomen in een meerjarig Purmerend Twenterand Hoorn Wezep bijeenkomsten. beleidsplan met financiële dekking. Harderwijk 4. Je kunt als bezoeker onder begeleiding het Katwijk Olst

In 2015 zijn we nauwer gaan samenwerken met recente lokale aanbod raadplegen. Het Hilversum Wapenveld Mijdrecht de Koninklijke Bibliotheek en provinciale service aanbod wordt actueel gehouden op Lochem Hardenberg organisaties (PSO’s) als de Rijnbrink Groep en Taalzoeker.nl en Digitaalhulpplein.nl. Den Haag (2) ProBiblio, om zoveel mogelijk Taalhuizen 5. Het Taalhuis werkt actief aan werving en Pijnacker-Nootdorp Mijdrecht Wijk bij Duurstede (2) duurzaam te verankeren in de regionale aanpak scholing van laaggeletterden. Den Hoorn Lansingerland Rotterdam (3) Dordrecht (3) van laaggeletterdheid. 6. De Taalhuisvrijwilligers hebben (een deel van) Barendrecht Capelle aan de IJssel de basistraining van Taal voor het Leven Ridderkerk Spijkenisse gevolgd. VIDEO TAALHUIS WEST-FRIESLAND. 7. Een basiscollectie van lees-, les- en toetsmaterialen is beschikbaar voor Zutphen laaggeletterden. 8. Een onderwijskundig specialist verzorgt intakes en helpt vrijwilligers met didactische vragen. 9. Via monitoring van effecten, registratie van aantallen en deelname aan (landelijke) intervisie wordt de kwaliteit bewaakt.

Brunssum Landgraaf Kerkrade Heerlen

02 Taalhuizen en taalpunten VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 10

Taalhuizen en Taalpunten EVA  Marcelle Hendrickx Instrumenten  Gert Vos Uitgavereeks Succes!  Janneke Meijer  Lidy Hampsink Vooruitblik 2016

EVA biedt vrouwen met ambitie kansen In Nederland heeft één op de acht vrouwen problemen met lezen en schrijven en één op de zes met rekenen. Toch willen de meeste vrouwen in onze samenleving graag een opleiding volgen of aan het werk. Ook vrouwen met een gezin. Helaas neemt de afstand tot de arbeidsmarkt in die levensfase juist vaak toe. Om dit te doorbreken is in 2015 een nieuw programma gestart: Educatie voor Vrouwen met Ambitie (EVA). Dit programma borduurt voort op de beproefde aanpak die Stichting Lezen & Schrijven heeft ontwikkeld met Taal voor het Leven.

We zien dat bij een deel van de vrouwen verworven basisvaardigheden zoals lezen, schrijven, rekenen en digitale vaardigheden weg kunnen zakken. De aanpak EVA focust op vrouwen die de ambitie hebben aan de slag te gaan met een baan, vrijwilligerswerk of een opleiding. Zij willen daarvoor vaardigheden als lezen, schrijven, rekenen en digitale vaardigheden verbeteren. De aanpak is er ook voor vrouwen die hun toekomstmogelijkheden willen verkennen. De aanpak is geschikt voor vrouwen met Nederlands als moedertaal (NT1) of als tweede taal (NT2), die aanspreekbaar zijn in het Nederlands. Ze moeten dus wel 1F- of A2-niveau hebben om het programma met succes te kunnen volgen.

02 EVA VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 11

Taalhuizen en Taalpunten EVA  Marcelle Hendrickx Instrumenten  Gert Vos Uitgavereeks Succes!  Janneke Meijer  Lidy Hampsink Vooruitblik 2016

“Dat je voor die éne persoon het verschil kunt maken, dáár gaat het om!”

MARCELLE HENDRICKX We hebben nu in Tilburg het eerste van in totaal Wethouder Tilburg | Onderwijs, Cultuur, vijf Taalhuizen opgestart; de andere vier volgen in Jeugd(zorg), Emancipatie, Integratie, P&O 2016 (waarvan één in Waalwijk). Het effect op de wijk is erg positief. Het Taalhuis zit in een wijkcentrum, waar je al gauw in aanraking komt met andere mensen en activiteiten. Ook hebben Met naar schatting 20.000 laag we in september met partners een Taalnetwerk geletterden scoort de gemeente Tilburg gelanceerd. We zijn nu druk bezig om het hoger dan het landelijk gemiddelde. bedrijfsleven bewust te maken van het belang van lezen en schrijven. Dat is een speerpunt voor ons, Reden voor wethouder Marcelle want we weten dat laaggeletterdheid op de Hendrickx om de strijd tegen laag werkvloer nog veel te vaak voorkomt. Zelf geven geletterdheid op meerdere fronten te we graag het goede voorbeeld, onder meer door voeren. onze eigen medewerkers erop te trainen om laaggeletterdheid al aan het loket te herkennen. vrouwen dankzij EVA hun schaamte afleggen en beschreven in hun eigen woorden waarom ze taal “Taal is een basisvoorwaarde om aan de een nieuwe kans op onderwijs grijpen. In Tilburg zo belangrijk vinden. Dat deden ze in briefvorm maatschappij te kunnen deelnemen”, licht de Ook de aanpak EVA (Educatie voor Vrouwen met draaien nu drie EVA-groepen bij verschillende op grote fotopanelen, die bij de stadsschouwburg wethouder toe. “Daar ligt dus een taak voor de Ambitie) is een groot succes. Dit project is gericht organisaties, met tientallen enthousiaste stonden. Een ludieke manier om mensen weer gemeente, de sociale partners én partners binnen op vrouwen die Nederlands spreken en beter deelnemers en EVA-vrijwilligers. Maar zelfs één eens te laten stilstaan bij het feit dat lezen en andere domeinen, zoals arbeid en onderwijs. willen leren lezen, schrijven, rekenen en werken persoonlijk succes zou ik al geslaagd vinden. schrijven niet voor iedereen vanzelfsprekend is.” Want samen kunnen we veel meer mensen helpen met de computer. Dat mes snijdt aan twee kanten: op het gebied van werk & inkomen, moeders kunnen daarna hun kinderen beter Een ander initiatief was de mobiele schuldhulpverlening, gezondheidszorg en helpen én ze gaan zelf beter functioneren in de Trottertentoonstelling in november, bedoeld om armoedebestrijding, etc. maatschappij. Het is mooi om te zien hoe extra aandacht te genereren. Inwoners

02 Marcelle Hendrickx VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 12

Taalhuizen en Taalpunten EVA  Marcelle Hendrickx Instrumenten  Gert Vos Uitgavereeks Succes!  Janneke Meijer  Lidy Hampsink Vooruitblik 2016

Beter zicht op De Taalmeter Al in 2013 is de Taalmeter in gebruik genomen. basisvaardigheden Dit objectieve, betrouwbare instrument geeft aan of iemands taalniveau voldoende is om Screenen in bijvoorbeeld een vacaturetekst te lezen of een sociaal domein formulier in te vullen. De Taalmeter is gemaakt voor organisaties die snel een beeld willen hebben Van de mensen waarmee sociale wijkteams werken, van het taalniveau van klanten, cliënten of heeft ongeveer 30% problemen met de eigen Wie zonder problemen aan de samenleving wil kunnen werknemers tot en met mbo 4-niveau. De test (thuis)administratie. Hier biedt een samenwerking deelnemen, moet over een aantal basisvaardigheden bestaat uit 24 meerkeuzevragen en screent in tussen de stichting en het Nibud uitkomst. beschikken. Van taal en rekenen tot digitale 12 tot 15 minuten op twee niveaus: 1F en 2F. De e-learning voor wijkteamprofessionals om vaardigheden. Maar hoe weten we nu of iemand zulke laaggeletterdheid te signaleren en te bespreken Nieuwe instrumenten basisvaardigheden wel in huis heeft? Om dit snel te (in 2015 ontwikkeld samen met Movisie) gaan In 2015 is ook gestart met de ontwikkeling van we in 2016 testen. Op het gebied van thuis kunnen vaststellen, heeft Stichting Lezen & Schrijven nieuwe instrumenten, die in 2016 beschikbaar administratie kunnen zij doorverwijzen naar een aantal online screeningsinstrumenten ontwikkeld: komen via basismeters.nl. De Rekenmeter en “Voor ‘t zelfde geld” (ontwikkeld samen met de basismeters. Deze worden door veel van onze Digimeter screenen de rekenen digitale het Nibud). samenwerkingspartners actief ingezet om laag vaardigheden op niveau 1F; de Meedoenmeter brengt in kaart hoe actief iemand participeert geletterdheid op te sporen. in de samenleving.

Resultaten De resultaten van deze instrumenten zijn zeer positief. Tot en met eind 2015 hebben honderden organisaties de Taalmeter al meer dan 30.000 keer ingezet. Bijna 35% van de deelnemers is waarschijnlijk laaggeletterd. De Taalmeter blijkt zeer effectief te zijn om laaggeletterden (potentiële deelnemers) te vinden, die anders buiten het bereik vallen.

02 Beter zicht op basisvaardigheden VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 13

Taalhuizen en Taalpunten EVA  Marcelle Hendrickx Instrumenten  Gert Vos Uitgavereeks Succes!  Janneke Meijer  Lidy Hampsink Vooruitblik 2016

“Je bent nooit te oud om te leren en nooit te jong om ermee te beginnen.”

GERT VOS Het begint met de Taalmeter voorstellen. Zo benutten we de expertise van het Wethouder Gemeente Hoogeveen | Blijven Wethouder Gert Vos: “Goed kunnen lezen en Taalhuis en weten we zeker dat iemand goed Meedoen & Talentontwikkeling, Duurzamer schrijven is voor jong en oud één van de terecht komt. Hoogeveen belangrijkste vaardigheden om mee te kunnen doen. Hierbij geldt: je bent nooit te oud om te Lokale samenwerking leren en nooit te jong om ermee te beginnen. Hoogeveen is lid van het Bondgenootschap Helaas zijn er in Hoogeveen relatief veel laag voor een geletterd Drenthe. Dat inspireerde ons Op 9 maart 2015 is in de bibliotheek van geletterden. De Taalmeter is een mooi instrument om ook een plaatselijke alliantie aan te gaan. Hoogeveen de 20.152e Taalmeter om dit onderwerp bespreekbaar te maken en in Samen met Alfacollege, Stichting Welzijnswerk, afgenomen, tijdens een bijeenkomst over kaart te brengen. We zetten de Taalmeter dus Humanitas en Stichting Lezen & Schrijven echt in als screeningsinstrument, waarna we voeren we op inspirerende wijze het Actieplan laaggeletterdheid. Wethouder Gert Vos, gerichte actie kunnen nemen. Zo kan iedereen Hoogeveen Telt mee met Taal uit. Ook het Marja van Bijsterveldt en de zien dat we het een serieus onderwerp vinden Hoogeveense bedrijfsleven begint zijn Hoogeveense TaalHeld Ineke van der waarmee we mensen verder willen helpen. verantwoordelijkheid te nemen. De één werkt Weijde waren erbij aanwezig. De met een intern taalprogramma voor zijn Taalmeter is een online instrument dat Een goed vervolgtraject medewerkers, de ander is bezig om zijn teksten binnen 12 minuten een idee geeft of In Hoogeveen wordt de Taalmeter onder meer leesbaarder te maken. Prima initiatieven, want ingezet bij mensen die zich voor een uitkering goed voorbeeld doet goed volgen.” iemand goed genoeg kan lezen om melden of een arbeidstraject ingaan. Er zijn hier soepel deel te nemen aan de al meer dan 120 Taalmeters ingevuld, waarvan samenleving. De gemeente Hoogeveen ongeveer een kwart onder de norm voor 1F of 2F maakt al vanaf het begin actief gebruik scoorden. Als iemand ‘onder de norm’ scoort, van de Taalmeter. verwijzen we hem/haar naar de Taalhuis coördinator voor een intake. Die kan dan de mate van geletterdheid bepalen en een passend traject

02 Gert Vos VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 14

Taalhuizen en Taalpunten EVA  Marcelle Hendrickx Instrumenten  Gert Vos Uitgavereeks Succes!  Janneke Meijer  Lidy Hampsink Vooruitblik 2016

Lees- en schrijfmethode Heldere uitgangspunten Succes! IN 13 Succes! bestaat uit ruim 50 themaboekjes, Succes! doet het goed. waarin situaties uit het dagelijks leven en de werkomgeving van volwassenen centraal staan. Succes! Bijvoorbeeld het regelen van bankzaken, kinderen 1F 6 helpen met school of veilig werken. Vrijwilligers bekijken samen met de deelnemer welke onderwerpen voor hem of haar interessant zijn. Succes! De lees- en schrijfmethode Succes! is in 2015 ontwikkeld Zo kunnen deelnemers hun taalniveau verbeteren 2F 2 door de Vrije Universiteit Amsterdam en een redactieteam aan de hand van thema’s die dichtbij hen staan.

van Stichting Lezen & Schrijven. Succes! is speciaal voor Mijn baas en Succes! in de praktijk mijn collega’s laagopgeleide en laaggeletterde volwassenen met De themaboekjes zijn beschikbaar voor partners

taalniveaus instroom tot 2F – een groep waarvoor nog Dit boekje gaat over je collega’s, van Taal voor het Leven. Vrijwilligers kunnen gesprekken met je baas en een uitje op je werk. te weinig specifieke methodes beschikbaar waren. ermee leren werken via een speciale basistraining, Naar de dokter? workshop of een (aanvullend) webinar.

We verbeteren Succes! voortdurend dankzij het Dit boekje gaat over medicijnen, extra vitamines en de programma ‘Pionieren met Succes!’, waarin ziektekostenverzekering. Wat doe jij op partners en taalaanbieders structureel samen- internet? werken. In de loop van 2015 zijn we ook gestart met het ontwikkelen van de rekenmethode Dit boekje gaat over social media. Rekenen met Succes!.

02 Succes VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 15

Taalhuizen en Taalpunten EVA  Marcelle Hendrickx Instrumenten  Gert Vos Uitgavereeks Succes!  Janneke Meijer  Lidy Hampsink Vooruitblik 2016

JANNEKE MEIJER Flexibele methode “Dichterbij het dagelijks Taalvrijwilliger met Succes! | Regio Almelo De variatie in onderwerpen is groot. Daardoor kun je ook makkelijker inhaken op speciale verzoeken leven van volwassenen of interesses van je cursist. In mijn aanpak werkt het twee kanten op: de cursist zegt waar hij kun je bijna niet komen.” Taalvrijwilligers vervullen een belangrijke behoefte aan heeft en daarnaast let ik zelf op wat rol om te komen tot een meer geletterd leertechnisch goed is. Succes! maakt het eigenlijk Nederland. Om hen te helpen laag heel makkelijk om met cursisten op maat te werken. geletterden te leren lezen en schrijven is

er nu de Succes!-reeks. Dit is een serie Stap voor stap vooruit themaboekjes vol leesteksten en Ik vind het inspirerend mensen vooruit te zien opdrachten die nauw aansluiten bij de gaan. Ik werk bijvoorbeeld met een cursist die leefwereld van de deelnemers. In 2015 heel slim delen van vragen in zijn antwoorden hebben zo’n 160 partners Succes! verwerkt en netjes in de boekjes werkt. En waar hij voorheen helemaal niets op papier durfde te boekjes besteld. zetten, doet hij dat nu wel. Hij is dan ook zeer “Werken met Succes! is in de praktijk heel gemotiveerd om volgende stappen te zetten. prettig”, vertelt Janneke. “Ik heb ook met andere Nieuwe Succes!-boekjes kan ik eenvoudig voor methoden gewerkt, maar Succes! levert meer op. hem bestellen via het Taalpunt, dat hier in de De deelnemers zijn bezig met teksten die ze in bibliotheek zit, dus dat is goed geregeld.” het dagelijks leven of op de werkvloer tegen komen, over onderwerpen die hen echt aanspreken. Ze moeten zelf veel schrijven en hoeven van mij alleen de opdrachten te doen waar ze op dat moment iets aan hebben.

02 Janneke Meijer VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 16

Taalhuizen en Taalpunten EVA  Marcelle Hendrickx Instrumenten  Gert Vos Uitgavereeks Succes!  Janneke Meijer  Lidy Hampsink Vooruitblik 2016

Doen waar je goed in bent “We denken “De aanpak van laaggeletterdheid krijgt gelukkig een steeds grotere prioriteit bij steeds meer lokale niet meer overheden”, zegt Lidy Hampsink. “Ook in 2015 hebben we met Taal voor het Leven weer flinke vanuit de stappen kunnen zetten binnen de regio. Altijd op basis van gebundelde krachten en één focus: het vraag, maar vinden van mensen en organisaties die hetzelfde doel nastreven, maar wel vanuit hun eigen expertise en de specifieke rol die zij (moeten) vanuit vervullen. Om de ‘grote vier’ kun je natuurlijk nooit heen: de gemeente, het roc, de bibliotheek en ervaringen.” welzijnszorg. Maar er zijn nog zoveel méér partijen die je op een zinvolle manier kunt aanhaken. Als je die binnen de samenwerking allemaal laat doen waar ze goed in zijn, is het LIDY HAMPSINK effect het grootst. Daar heb ik dus werk van Projectleider Rayon Oost | gemaakt. Stichting Lezen & Schrijven Verankeren in de breedte Ook heb ik gemeenten en fondsen gestimuleerd om verder te kijken dan alleen het potje Lidy Hampsink weet als geen ander wat ‘onderwijs’. Taalvaardigheid helpt mensen er speelt bij de pilots van Taal voor het namelijk vooruit op allerlei terreinen, van Leven. Het gaat om het bouwen van gezonder leven tot het vinden van werk. Je moet laaggeletterdheid dus zo snel mogelijk signaleren Aanmeldingen via Jarabee vaardigheden opgenomen in hun processen. bruggen en leggen van contacten. Ze is en dit verankeren in bestaande werkprocessen. Een mooi praktijkvoorbeeld is Binnen Jarabee inventariseert een coördinator de nu projectleider in Rayon Oost en heeft Zoals Taalmeters bij het UWV en 3-minutentestjes Jeugdzorgorganisatie Jarabee. Voor deze uitkomsten en doorverwijzingen. In een paar de Taal voor het Leven-regio Twente bij gemeenten. Of gewoon het stellen van slimme organisatie is het belangrijk dat in heel Twente maanden zijn hierdoor 25 aanmeldingen gekomen opgezet. Daarbij liet ze uiteenlopende vragen tijdens intakegesprekken. een taalnetwerk is, omdat hun cliëntenbestand van ouders, die hun basisvaardigheden willen partijen samenwerken en hielp anderen niet stopt bij een gemeentegrens. Na een verbeteren.” op weg om samen aan de slag te gaan. proefperiode heeft Jarabee in 2015 vaste intakevragen over het beheersen van relevante

02 Lidy Hemphuis VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 17

Taalhuizen en Taalpunten EVA  Marcelle Hendrickx Instrumenten  Gert Vos Uitgavereeks Succes!  Janneke Meijer  Lidy Hampsink Vooruitblik 2016

2016 en verder roc, en ziekenhuis, maar ook bibliotheken, bedrijven, huisartsenposten en schuldhulp Drie ministeries slaan de handen ineen maatjes. We haken aan bij gemeentelijk beleid op om meer mensen te bereiken. Minister het gebied van educatie en leggen verbindingen Bussemaker (OCW), minister Asscher in domeinen als gezondheid, armoede en werkgelegenheid. (SZW) en staatssecretaris Van Rijn

(VWS) besloten in 2015 om voor de Tel mee met Taal vanaf 2016 aanpak van taal (laaggeletterdheid • Ondersteuningsprogramma in 35 arbeids en leesbevordering) in de periode marktregio’s. 2016-2018 samen € 18 miljoen per jaar uit te trekken. • Meer dan 45.000 Nederlanders leren beter lezen en schrijven, rekenen of Het driejarig programma Tel mee met Taal heeft werken met de computer. het doel 45.000 laaggeletterden te scholen en 1 miljoen basisschoolkinderen te bereiken met • Leesbevordering voor 1 miljoen leesbevordering. Gemeenten hebben hierin een basisschoolkinderen. lokale regierol. • Lokale infrastructuren en middelen Taal voor het Leven in 35 arbeidsmarktregio’s koppelen aan duurzame samenwerking De bewezen effectieve netwerkaanpak Taal in de regio. voor het Leven speelt een belangrijke rol binnen Tel mee met Taal. Met deze aanpak versterken we samen met partnerorganisaties lokale netwerken in heel Nederland. Vanaf januari 2016 doen we TAAL VOOR HET LEVEN BESTRIJKT MET INGANG VAN 2016 HEEL NEDERLAND dat in 35 arbeidsmarktregio’s. DOOR MIDDEL VAN ZEVEN RAYONS.

Onze lokale teams leveren daarbij kennis, instrumenten en materialen. We ondersteunen gemeenten en lokale partijen om 45.000 mensen duurzaam te helpen om beter te lezen en schrijven, rekenen en werken met de computer. Een brede waaier van organisaties zoals UWV,

02 Vooruitblik 2016 VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 18

Taalhuizen en Taalpunten EVA  Marcelle Hendrickx Instrumenten  Gert Vos Uitgavereeks Succes!  Janneke Meijer  Lidy Hampsink Vooruitblik 2016

Samen maken wij verhalen VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 19

Gezondheid  Sonja Bleuland van Oordt  Wanda Krouwel Gezin  Natasja Vos  Esther de Wit Week van de Alfabetisering Bedrijven  André Hertog Internationaal  Jessica Dorr Taalambassadeurs  Hank Gronheid  Rob Weijers Agendering

Moeite hebben met lezen en schrijven heeft grote gevolgen voor het dagelijks leven. De gevolgen van laaggeletterdheid zijn overal in de samenleving merkbaar. Zo weten we dat laaggeletterden minder gezond zijn en vaak hun medicatie verkeerd gebruiken. Ook in bedrijven kan laaggeletterdheid een drempel vormen om bijvoorbeeld veiligheidsinstructies goed op te kunnen volgen. Daarom zette Stichting Lezen & Schrijven zich ook in 2015 in om laaggeletterdheid op vele terreinen op de agenda te krijgen via onder meer de inzet van Taalambassadeurs en de Week van de Alfabetisering.

03 Intro VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 20

Gezondheid

Aandacht voor laaggeletterdheid en gezondheid blijft belangrijk, want moeite hebben met het begrijpen en zelf schrijven van eenvoudige teksten kan ernstige gevolgen hebben voor de gezondheid. Laaggeletterden maken meer gebruik van gezondheidszorg, ze leven gemiddeld negentien jaar in minder goede gezondheid Activeren via Taal maakt gezonder en zes jaar korter dan geletterde mensen. Door slim Marieke Wiebing, coördinator Gezin en samenwerken kunnen we gezondheidsachterstanden Gezondheid: “We werken actief samen met de verkleinen. Hierbij zijn goede gezondheidsvaardigheden zorgsector. We brengen als stichting laaggeletterdheid onder de aandacht en zetten cruciaal en geletterdheid is daarvan de basis. ons vooral ook in om zorgverleners te activeren. Bij de campagne Taal maakt gezonder is de focus in 2015 verschoven van het bewust maken van laaggeletterdheid, naar de aanpak ervan. We Instrumenten ontwikkelen instrumenten om zorgverleners te Om zorgverleners te ondersteunen bij het Alles is gezondheid… ondersteunen, laaggeletterdheid te signaleren en herkennen en doorverwijzen van laaggeletterden, Stichting Lezen & Schrijven is actief patiënten te helpen aan passende scholing. We ontwikkelden we verschillende instrumenten. In deelnemer aan het Nationaal stimuleren onderlinge samenwerking. Samen met 2015 lanceerden we onder meer het screenings Programma Preventie Alles is de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen instrument Taalverkenner Zorg en de e-learning gezondheid… en in 2015 mede- organiseerden we Taal maakt gezonder. Met de e-learning kunnen initiatiefnemer van de Alliantie bijvoorbeeld de zorgverleners in 45 minuten kennis opdoen over gezondheid en geletterdheid. inspiratiebijeenkomst voor laaggeletterdheid, laaggeletterden herkennen en Een samenwerking van partijen uit de koploperziekenhuizen, hen motiveren tot het volgen van taalscholing. zorg, het bedrijfsleven, welzijn en waar vol enthousiasme Dit instrument lanceerden we op de gezond onderwijs met de ambitie mensen naar goede voorbeelden en heidsdag van de Week van de Afabetisering 2015 een hoger taalniveau te brengen. ideeën over de aanpak van bij de Antes Groep in Rotterdam. Omdat het Eind 2015 hebben al 45 partijen zich laaggeletterdheid zijn gezondheidsprogramma eind 2015 stopt, hebben aangesloten bij de Alliantie gezond uitgewisseld. Een initiatief we al onze instrumenten en materialen voor de heid en geletterdheid en dat aantal dat in 2016 zeker een zorgsector geschikt gemaakt voor Taal voor het blijft groeien. vervolg krijgt. Leven.”

03 Gezondheid VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 21

Gezondheid  Sonja Bleuland van Oordt  Wanda Krouwel Gezin  Natasja Vos  Esther de Wit Week van de Alfabetisering Bedrijven  André Hertog Internationaal  Jessica Dorr Taalambassadeurs  Hank Gronheid  Rob Weijers

“Met Alles is gezondheid… willen we actief zijn “Je kunt om het probleem van laaggeletterdheid terug te dringen,” zegt Sonja Bleuland van Oordt. “Want alleen iets laaggeletterdheid heeft direct invloed op de gezondheid en de kwaliteit van leven. Zo weten bereiken we dat laaggeletterden zich psychisch en fysiek veel gezonder voelen als ze hun taalvaardigheid als je verbeteren.

Diversiteit aan partners commitment Om actiever te gaan strijden tegen laaggeletterdheid, wilden we zoveel mogelijk toont.” hulp inroepen van maatschappelijke organisaties, waaronder zorginstellingen en instanties als Stichting Lezen & Schrijven. Dat resulteerde in de SONJA BLEULAND VAN OORDT Alliantie gezondheid en geletterdheid, waarvan Hoofd programmabureau | Alles is de Stichting mede-initiatiefnemer is. Al snel Gezondheid… meldden zich tientallen partners, met een opvallende diversiteit: van schoonmaakbedrijven tot huisartsenposten.

Het Nationaal Programma Preventie Alles Pledge is gezondheid… is een maatschappelijk Wij werken in deze alliantie met een ‘pledge’. Dat programma, waarin publieke en private maakt de alliantie volwassener en structureler. Focus van die pledge is dat zoveel mogelijk moeite hebben met lezen en schrijven. Inmiddels onderwerp bezig zijn en echte betrokkenheid organisaties samenwerken om de laaggeletterden taalscholing gaan volgen, en dat is de alliantie al op tal van plaatsen succesvol. tonen. Je moet echt willen investeren in het gezondheid in Nederland te verbeteren. minimaal 50% van hen na een half jaar taal beter Een aantal van die successen is gebundeld in de verbeteren van taalvaardigheid – en daarmee in Onderdeel van dit programma, dat in kan toepassen in de praktijk. Onderliggende uitgave Taal is van Levensbelang. de gezondheid in het algemeen!” 2013 is opgestart, is de Alliantie doelstellingen zijn het vinden van 4.500 gezondheid en geletterdheid. taalvrijwilligers, het screenen van minimaal Serieuze bedoelingen 25.000 mensen op laaggeletterdheid via Je kunt overigens niet zomaar bij de alliantie naar bijvoorbeeld de Taalmeter of Taalverkenner, en binnen wandelen. Ik zie er persoonlijk op toe dat het vinden van minimaal 15.000 mensen die alleen partijen aansluiten die serieus met het VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 22

Gezondheid  Sonja Bleuland van Oordt  Wanda Krouwel Gezin  Natasja Vos  Esther de Wit Week van de Alfabetisering Bedrijven  André Hertog Internationaal  Jessica Dorr Taalambassadeurs  Hank Gronheid  Rob Weijers

“Als onze patiënten en wij elkaar beter begrijpen, is dat een gezonde ontwikkeling.”

WANDA KROUWEL Alles begint met goed communiceren Geslaagde Week van de Alfabetisering Stafmedewerker Directie Product- en “Bij Antes ervaren we dagelijks het belang om Tijdens de Week van de Alfabetisering hebben marktontwikkeling | Antes helder met cliënten te kunnen communiceren”, we het thema laaggeletterdheid op de kaart zegt Wanda Krouwel. “Hoe beter we kunnen gezet met een mooie mix van activiteiten voor aansluiten bij hun beleving, des te effectiever cliënten, medewerkers en ketenpartners. Dat wordt onze zorg. En dat komt het herstel van varieerde van workshops ‘Eenvoudig schrijven’ Eén op de twee Nederlanders (48%) kan onze cliënten ten goede. tot het lanceren van de e-learning en afnemen zelf niet goed de regie voeren over van 150 Taalverkenners Zorg. Het project gezondheid, ziekte en zorg. Dat komt Project Basisvaardigheden Basisvaardigheden heeft ons een nominatie We werken sinds begin 2015 met een meerjaren voor de ABC-prijs (Stichting ABC, de landelijke doordat zij moeite hebben met basis plan op het gebied van laaggeletterdheid, waarbij belangenbehartiger van en voor laag vaardigheden als lezen, schrijven, we heel praktijkgericht zijn gaan denken. geletterdheid) opgeleverd. rekenen of digitaal werken. Inmiddels hebben we onze folders vereen Maar in de gezondheidszorg zijn veel voudigd (naar B1-niveau) en afgelopen zomer E-learning Taal maakt gezonder behandelingen, formulieren, informatie 100 Taalmeters afgenomen bij cliënten wonend Verder hebben we veel profijt van de e-learning folders en taalgebruik wél op die op de locaties voor Beschermd Wonen. Met ons Taal maak gezonder, die we samen met de project Basisvaardigheden maken we onze stichting hebben ontwikkeld. Zorgverleners leren basisvaardigheden afgestemd. Antes, medewerkers bewust van de impact van lage binnen het uur laaggeletterdheid bij cliënten een grote GGZ-instelling uit Rotterdam basisvaardigheden. Durft een patiënt bijvoor herkennen. Je kunt die e-learning direct en omstreken, gaat het probleem te lijf beeld wel te zeggen wat hij denkt? Kan hij toepassen in de praktijk en het handige is: je kunt met steun van Stichting Lezen & uitleggen wat hij voelt? Beseft hij wat een ermee aan de slag als het jou uitkomt, Schrijven. diagnose inhoudt? Snapt hij de bijsluiter? bijvoorbeeld in een nachtdienst.” Als ons project aanslaat, zal het antwoord straks vier keer ‘ja’ zijn! VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 23

Gezin Aandacht voor ouders Taalontwikkeling op vroege leeftijd is belangrijk. ‘Alles om mijn dochter te helpen’ Bijna 14% van alle kinderen in En alleen ouders die goed kunnen lezen en schrijven, HENDRIK DE KUBBER (37) werkte vooral met zijn Nederland loopt het risico om op kunnen hun kinderen op dit vlak goed stimuleren. Om handen. Op de praktijkscholen was hij niet veel latere leeftijd onder de noemer laaggeletterde ouders te bereiken werkte Stichting verder gekomen met lezen dan de maan-roos- Lezen & Schrijven in 2015 samen met onder meer de vis-plankjes. Tot hij op zichzelf ging wonen en de ‘laaggeletterd’ te vallen. Een groot Kraamzorg, Jeugdgezondheidszorg, kinderopvang brieven die hij ontving niet kon ontcijferen. “Tijd aantal kinderen begint de basisschool en basisscholen. Kraamverzorgenden, jeugdartsen, om mijn achterstand aan te pakken. Er ging een met een taalachterstand. En dat zijn jeugdverpleegkundigen, leidsters en leerkrachten wereld voor me open na de opleiding Nederlands niet alleen allochtone kinderen, maar Kraamzorg spelen een belangrijke rol bij het tijdig herkennen aan het roc. Ik kon ineens de aanbiedingen in de alle kinderen die thuis te weinig De Kraamzorg draagt bij aan de belangrijke van taalachterstanden bij kinderen en hun ouders. supermarkt en ondertiteling op televisie lezen! worden gestimuleerd op taalgebied. eerste stap in taalontwikkeling. Naast taal Toen mijn dochter Resa (3) werd geboren, zag ik achterstanden bij kinderen brengt laag Samenwerking rond taaltips in hoe belangrijk het is om goed te kunnen lezen Daarom is het belangrijk al op jonge geletterdheid bij ouders ook op andere Stichting Lezen & Schrijven en schrijven. Ik lees elke dag voor als ze naar bed leeftijd bezig te zijn met taal. Daarin vlakken problemen met zich mee. Deze werkt sinds enkele jaren samen gaat. Favoriet zijn de Dikkie Dik boekjes, maar ook is ook een rol voor ouders weggelegd. ouders hebben vaker problemen met het met Dromenjager (het bedrijf wel eenvoudige sprookjesverhalen. Voor het eten begrijpen en toepassen van de uitleg van de achter Woezel & Pip) en zingen we een liedje, dat hoort er echt bij: Smakelijk kraamverzorgende over hygiëne, voeding of Stichting Lezen rond Boekstart. eten! Op een regenachtige dag wil ze nog wel eens veilig slapen. Het activeren van ouders om Die samenwerking hebben we een wat moeilijker boekje pakken, en dat is ook hun eigen laaggeletterdheid aan te pakken in 2015 uitgebreid met WIJ goed voor mijn eigen leesvaardigheid.” door bijvoorbeeld het volgen van een Special Media om ook via hen taalcursus, is onderdeel van het programma. bij (groot)ouders het belang Uit: Taalontwikkeling van taalontwikkeling onder special in WIJ (van Voor kraamverzorgenden hebben we in 2015 de aandacht te brengen en WIJ Special Media), een e-learning met succes ingezet. In deze ze bekend te maken met de september 2015. e-learning leren ze laaggeletterdheid bij positieve gevolgen van voor ouders te herkennen, te bespreken en hen lezen en praten tegen jonge door te verwijzen naar taalscholing. Hierbij kinderen. We ontwikkelden wordt uitgelegd hoe Taal voor het Leven taaltips, onze gezamenlijke werkt en kan worden gebruikgemaakt van acties kregen veel aandacht en DE VIDEO “HET VERHAAL VAN LISA” VERTELT HET VERHAAL VAN HET BELANG VAN een stappenplan, projectplan en informatie persoonlijke verhalen hebben TAALSCHOLING EN BASISVAARDIGHEDEN materialen. In 2015 hebben 420 professionals de kracht van voorlezen VOOR KINDEREN EN OUDERS. de e-learning afgerond. onderstreept.

03 Kids VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 24

Gezondheid  Sonja Bleuland van Oordt  Wanda Krouwel Gezin  Natasja Vos  Esther de Wit Week van de Alfabetisering Bedrijven  André Hertog Internationaal  Jessica Dorr Taalambassadeurs  Hank Gronheid  Rob Weijers

“We proberen voor ouders onze 22 peuterconsulenten. Dat heeft veel nieuwe inzichten opgeleverd. Onze peuter zoveel mogelijk drempels weg consulenten maken ook veel gebruik van de Taalzoeker en ze verwijzen ouders voor meer te nemen.” informatie bijvoorbeeld door naar de biblio theken waar de stichting actief is.”

Bespreekbaar maken “Als peuterconsulent wil je laaggeletterden bereiken en hun taalprobleem bespreekbaar maken. Maar hoe doe je dat zonder dat iemand dichtklapt? De stichting biedt hiervoor een training. Deze training is heel succesvol en moet NATASJA VOS Leren signaleren zeker worden voortgezet. Daarbij zou een Teamleider peuterconsulenten | CJG Rijnmond Natasja Vos: “Via jeugdartsen en jeugdverpleeg jaarlijkse opfriscursus wenselijk zijn, zodat onze kundigen komen zo’n 2500 ouders per jaar kennis op peil blijft, ook als medewerkers komen terecht bij onze peuterconsulenten, omdat hun en gaan.” kinderen extra steun kunnen gebruiken in leren CJG Rijnmond begeleidt en adviseert begrijpen en spreken van de Nederlandse taal. Met dank aan de stichting onder meer ouders van peuters. Als Zij moedigen ouders aan om hun kind zo jong “Door de samenwerking met de stichting zijn teamleider zorgt Natasja Vos ervoor mogelijk in te schrijven op een peuterspeelzaal onze peuterconsulenten nu beter getraind in het met een taalprogramma. Maar in veel herkennen van laaggeletterdheid. Ze hebben dat haar peuterconsulenten zich bewust Rotterdamse wijken zien we ook ouders die zélf prima contact met alle taalaanbieders en kunnen worden van laaggeletterdheid, zodat ze de taal niet beheersen. Waaronder vluchtelingen ouders goed voorlichten. Hierdoor worden veel in hun contact met ouders de signalen ouders, die soms heel slim zijn, maar onze taal drempels verlaagd. Als ouders alles zelf moeten herkennen van laaggeletterden en nog niet beheersen. Aan onze peuterconsulenten uitzoeken, kost dat teveel tijd en dan haken ze ze kunnen doorverwijzen naar taal de taak om dat te signaleren. En daar worden ze vaak af.” trainingen. CJG Rijnmond is sinds sinds 2015 ook in getraind door de stichting.” februari 2015 aangesloten bij de Alliantie Meerdere wegen gezondheid en geletterdheid en werkt “Die samenwerking verloopt succesvol op met diverse instrumenten van Stichting meerdere fronten. In 2015 organiseerde de Lezen & Schrijven. stichting een Taalmarkt met taalaanbieders voor

03 Natasja Vos VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 25

Gezondheid  Sonja Bleuland van Oordt  Wanda Krouwel Gezin  Natasja Vos  Esther de Wit Week van de Alfabetisering Bedrijven  André Hertog Internationaal  Jessica Dorr Taalambassadeurs  Hank Gronheid  Rob Weijers

ESTHER DE WIT taalvaardigheid van hun kinderen te stimuleren Hoofd Vakteam Volwassenen | via taalspelletjes of vragenstellen. En we oefenen Bibliotheek Oostland met hen hoe ze kunnen helpen bij huiswerk of zelf tienminutengesprekken kunnen voeren. “Ouders helpen scholen,

Sinds eind 2014 werkt Bibliotheek Positieve effecten hun kinderen én zichzelf Oostland als Taalhuis met de cursus Door de ouders te betrekken bij de (taal)- Taal voor Thuis van Stichting Lezen & ontwikkeling van hun kind en allerlei activiteiten met Taal voor Thuis.” op school, zien we ook dat ze meer aandacht Schrijven. Een cursus voor ouders van voor het leren van hun kinderen krijgen. peuters, kleuters en kinderen op de Bovendien worden ze zelf beter in lezen en basisschool, die bestaat uit twintig schrijven, rekenen en omgaan met de computer. bijeenkomsten van één dagdeel, bedoeld Hierdoor kunnen ze hun kinderen nóg gerichter om taalachterstand bij kinderen te helpen. We zien nú al dat ouders door Taal voor voorkomen. Thuis enthousiast raken en dat hun kinderen beter gaan presteren. “Toen we hiermee in Pijnacker begonnen, hebben we dat meteen samen met het roc opgepakt”, We gaan door vertelt Esther de Wit. “Die samenwerking Een mooi voorbeeld is basisschool De verloopt tot nu toe erg goed. Al is er wel een Keizerskroon. Daar zijn in 2015 drie deelnemers beperking, maar daar gaan we creatief mee om. na Taal voor Thuis doorgestroomd naar het Het roc mag per school maar tien weken ROC Mondriaan, vier kwamen naar onze eigen meedoen. Daarna moeten onze eigen vrijwilligers Taalontmoeting en twee zijn vrijwilliger het overnemen. geworden bij ons. Dit zagen we ook bij de Josephschool. En bij peuteropvang Skippy Oefenboekjes Pepijn heeft bijna iederéén zich na afloop bij We werken graag met de speciaal ontwikkelde onze Taalontmoeting gemeld. oefenboekjes van Stichting Lezen & Schrijven In het Oostland hebben we inmiddels 115 voor ouders met peuters en kleuters (2-5 jaar) taalvrijwilligers en 260 mensen met een of met schoolgaande kinderen (6-12 jaar). taalvraag. Als bibliotheek hebben we contact De onderwerpen van die boekjes sluiten mooi met alle 50 scholen in de regio, dus voorlopig aan bij de thema’s waar de kinderen op school kunnen we hier nog wel even door met Taal mee bezig zijn. Zo leren we ouders om de voor Thuis!”

03 Esther de Wit VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 26

Week van de Bewustwording Alfabetisering Er zijn duizenden lokale initiatieven

ontplooid om aandacht te vragen voor 1 OP DE Ieder jaar in september organiseert laaggeletterdheid. Van posters, Facebook Stichting Lezen & Schrijven rond acties, koekjesverkoop en quizzen over 9 MENSEN Wereldalfabetiseringsdag de Week van laaggeletterdheid tot een vrijwilligersmarkt HEEFT MOEITE MET de Alfabetisering. In 2015 organiseerden in Rotterdam en een voorleesbingo in LEZEN EN SCHRIJVEN Amsterdam. Ook landelijk zijn acties honderden organisaties en particulieren Vaak kun je dankzij een bril weer beter lezen. Maar voor 1 op de 9 volwassen Nederlanders is dit niet voldoende. Zij hebben, ongeacht georganiseerd. Op alle tankstations van BP een bril, moeite met lezen en schrijven. Voor deze mensen zijn dagelijkse tijdens deze week in totaal meer dan handelingen als e-mailen of reizen met openbaar vervoer moeilijk. Gelukkig zijn er ook hulpmiddelen om beter te leren lezen en schrijven! Nederland is aandacht gevestigd op het Er zijn verschillende vormen van scholing en begeleiding. Op maat en dicht bij u in de buurt. Bent u of kent u iemand die moeite heeft met lezen 5.600 evenementen rondom taal en en schrijven? Bel dan 0800 023 4444 voor gratis advies en coaching! Wilt u belang van goed kunnen lezen en schrijven zelf iemand op weg helpen? Kijk dan op de achterkant van deze ﬂ yer. geletterdheid. Stichting Lezen & en in elk filiaal van Hans Anders werd de Maak kans Ga naar op een tijdvoortaal.nl/ Schrijven moedigt iedereen aan bij te hele week informatie over laaggeletterd complete hansanders bril* en doe mee! dragen, om samen zo veel mogelijk Heel Nederland doet mee heid uitgedeeld aan klanten. aandacht te vragen voor het belang van Tijdens de Week van de Alfabetisering zijn in heel geletterdheid. Nederland talloze grote en kleine acties en evenementen georganiseerd, om aandacht te vragen voor laaggeletterdheid. Razend populaire voorleesacties De week laat zien wat de Op het gebied van ‘laaggeletterdheid omvang van het probleem is, voorkomen’ zijn landelijk honderden maar ook welke activiteiten er taalspelletjes en voorleesacties georganiseerd allemaal zijn om het aan te in buurthuizen, bibliotheken en op scholen. In pakken. samenwerking met de bibliotheek werd op meer dan dertig vestigingen van tuincentrum GroenRijk aandacht gevestigd op taal. In alle GroenRijk-vestigingen zijn de hele week voorleessessies gehouden en Paul van Loon lanceerde het nieuwe Dolfje Weerwolfjespel, terwijl meer dan 93.000 kinderen live online meekeken.

03 Week van de alfabetisering 01 VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 27

Week van de Alfabetisering

Moeite met Lezen Ofzo? Om landelijk binnen de zorg extra aandacht te schenken aan taalscholing voor mensen die moeite hebben met lezen en schrijven, is Woezel & Pip-voorleesactie de bezoekersactie Moeite Met Lezen Ofzo? Een ander mooi voorbeeld is de succesvolle Woezel georganiseerd. Een groot aantal zieken & Pip-voorleesactie. Chantal Janzen las voor uit een huizen en zorginstellingen in heel Nederland speciaal Woezel & Pip-boekje dat tegelijkertijd door nam hieraan deel. 5.000 ouders is voorgelezen in kinderopvang organisaties in het hele land. Een samenwerking met Dromenjager (het bedrijf achter Woezel & Pip) en BoekStart (een gezamenlijk project van de Nieuwe Taalpunten geopend Almere lanceert Taalverkenner Koninklijke Bibliotheek en Stichting Lezen). In verschillende gemeenten werden tijdens de Samen met drie Taalambassadeurs uit Almere Week ruim 20 nieuwe Taalpunten geopend. heeft Paul van Meenen, onderwijswoordvoerder Chantal Janzen: “Je kunt niet vroeg genoeg Lokaal zijn veel mooie acties georganiseerd van de Tweede Kamerfractie van D66, officieel de beginnen met voorlezen. Het is een fijne gewoonte zoals open lessen op roc’s, in buurthuizen en eerste Taalverkenner gepresenteerd. Met de waarbij je samen in een andere wereld belandt. bibliotheken, zelf raps schrijven en optreden, Taalverkenner kan in slechts 3 minuten iemands Al met 15 minuten voorlezen per dag kun je samen een verhaal schrijven of recepten leesvaardigheid worden gecheckt. Hiermee geeft taalachterstand en daarmee ook laaggeletterdheid begrijpen, dictees, schrijfwedstrijden en de Taalverkenner een eerste indicatie van op latere leeftijd voorkomen.” schrijfestafettes. mogelijke lees- en schrijfproblemen.

03 Week van de alfabetisering 01 VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 28

PRINSES LAURENTIEN, DE Week van de JURY, DE WINNAARS EN MARJA VAN BIJSTERVELDT Alfabetisering KORT NA DE UITREIKING VAN DE NATIONALE ALFABETISERINGSPRIJZEN.

En we lezen nog lang en gelukkig! Sinds 2013 werken we samen met attractiepark de Efteling. In 2015 werden de hele maand september bij de entree 150.000 boekjes vol taalspelletjes, raadsels, quizzen en een speurtocht uitgedeeld om spelenderwijs te laten zien hoe leuk taal en verhalen Nationale Alfabetiseringsprijzen 2015 zijn. Ook de voorleessessies in het Sprookjesbos Stichting Lezen & Schrijven reikt jaarlijks namens het ministerie van door bekende Nederlanders als Lieke van Lexmond, OCW de Nationale Alfabetiseringsprijzen uit aan organisaties die Ron Boszhard, Bart Boonstra en Jetske van den PRINSES LAURENTIEN, MARJA VAN zich inzetten voor een geletterde samenleving. Initiatieven op het Elsen waren een doorslaand succes. BIJSTERVELDT EN DE SPROOKJES- gebied van agenderen, voorkomen en bestrijden worden SPROKKELAAR UIT DE EFTELING OP HET BINNENHOF, OPENING WEEK gestimuleerd en zichtbaar gemaakt. Het gewonnen prijzengeld Erevoorzitter H.K.H. Prinses Laurentien der VAN DE ALFABETISERING. wordt ingezet om het project(idee) te ontwikkelen, uit te voeren Nederlanden en Marja van Bijsterveldt, voorzitter en/of uit te breiden. van de stichting, openden de Week van de > 52 taalprojecten voorgedragen, 8.067 stemmen uitgebracht op Alfabetisering: genomineerden.

Prinses Laurentien: “Er is maar één manier om Winnaars: laaggeletterdheid met succes aan te pakken: Agendering: De Kraamvogel gezamenlijk. De roc’s, gemeenten, vrijwilligers Preventie: Kijk en Lees (Plan A Uitgevers) organisaties, zorgverleners, kinderopvang Taalscholing: Taal en Ouderbetrokkenheid Taal en Financieel instellingen en enkele werkgevers hebben samen al Ouderschap’ (Poema & Qualitas i.s.m. Stichting EDUZA) verschrikkelijk veel bereikt, maar we zijn er nog niet.” Vakjury Van Bijsterveldt: “Je merkt deze week echt een De vakjury: Abdelkader Benali (schrijver en tv-presentator), beweging in Nederland. Het verheugt me om te Inge Vossenaar (directeur mbo bij het ministerie van OCW), zien dat iedereen zich zo sterk inzet voor het Stijn Fransen (actrice, danser, presentatrice en model), terugdringen van laaggeletterdheid.” Marco Zeeman (Taalambassadeur)

03 Week van de alfabetisering 03 VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 29

Bedrijven SUCCES!-boekjes ‘Veilig werken’ voorbereiding VCA-basis Bedrijven en geletterdheid Samenwerking Een goede beheersing van de Nederlandse taal is essentieel Er zijn meer dan 700.000 In 2015 hebben we actief de samenwerking gezocht met Laaggeletterdheid kost de samenleving voor het begrijpen en toepassen van veiligheidsvoorschriften laaggeletterde werknemers in bedrijven om laaggeletterdheid en werkinstructies. Goede taalvaardigheden zijn noodzakelijk Nederland, ongeschoold én jaarlijks circa € 560 miljoen (gemiddeld via verschillende thema’s om als werknemer goed te kunnen functioneren. En om geschoold. Bijna 40% van alle € 550,- per laaggeletterde). Kosten die onder de aandacht te brengen. problemen met het behalen van het VCA-diploma terug te laaggeletterden heeft een vmbo- vooral komen door een verminderde Een mooi voorbeeld was de dringen. VCA staat voor Veiligheid, gezondheid en milieu of mbo 1-diploma. Ongeveer 10% productiviteit. In veel bedrijven werken samenwerking met GroenRijk Checklist Aannemers, en wordt in een breed scala aan heeft een afgeronde opleiding en Groupon in het kader van de mensen die zóveel moeite hebben met bedrijven toegepast. mbo 2, 3 of 4. Werknemers kunnen Week van de Alfabetisering. lezen en schrijven, dat ze niet goed kunnen lees- en/of schrijfproblemen functioneren op de werkvloer. Ze kunnen Nieuwe kansen hebben, zonder dat hun collega’s bijvoorbeeld onvoldoende veiligheids De ontwikkeling van de lees- en schrijfmethode Succes! bood dit door hebben. nieuwe kansen om hier samen wat aan te doen. Tijdens instructies, bestelformulieren of personeels gesprekken met bedrijven is het idee ontstaan om Succes!- In Nederland zou iedereen gelijke bladen lezen. Dit heeft (naast de extra themaboekjes te ontwikkelen die de stap voor laaggeletterde kansen moeten hebben, ook qua kosten) uiteraard veel invloed op de of laagopgeleide werknemers naar een VCA-cursus kleiner toegang tot de arbeidsmarkt. Als laaggeletterden zelf. In 2015 hebben wij zouden kunnen maken. Dit was meteen een geweldige kans het taalniveau van laaggeletterden om laaggeletterden binnen bedrijven te bereiken. wordt verbeterd, is de kans groter banden aangehaald met verschillende 1 op de 9 mensen in Nederland heeft moeite met het lezen van bijvoorbeeld deze plantinstructie. Bent u De aanpak via Succes! is breed gedragen, bijvoorbeeld bij een dat iedereen op de juiste plek of kent u iemand die moeite heeft met lezen en schrijven? bedrijven om ze te helpen laag Bel 0800 023 44 44. Ontvang Maak een selﬁ e met deze poster aantal bedrijven binnen de branche Afval & Milieu. Dit terechtkomt. Daarbij worden ook €5 korting bij en plaats hem op Groupon* en Twitter @wvda15 geletterdheid aan te pakken. maak kans op met #groenvoorlezen of op gr.pn/ een Groenrijk groenvoorlezen. resulteerde in een vruchtbare samenwerking tussen Circulus digitale vaardigheden steeds Tuinbon van €25! Berkel, ACV, N.V. Haagse Milieu Service en Irado. belangrijker, om aan werk te komen én op de werkvloer. Via de Succes!-boekjes maken deelnemers kennis met (Digi)taalvaardige mensen zijn *Minimale besteding €15, slechts op één aankoop geldig voor alle lokale deals. Verloopt op 13-9-2015. verschillende onderdelen van VCA/veiligheid op de werkvloer. minder afhankelijk van collega’s, De boekjes zorgen ervoor dat: productiever en flexibeler • de stap voor werknemers naar oriëntatie op en het inzetbaar. Ook zijn ze zelfred deelnemen aan een (voorbereidende) VCA-cursus kleiner zamer, minder vaak ziek en hebben wordt; ze minder stress. Er is dus veel • werknemers gestimuleerd worden aan hun taalniveau te winst te behalen voor de laag werken, een opstap naar Succes! als lees-en schrijf geletterden zelf, hun collega’s én methode. hun werkgevers.

03 Bedrijven 01 VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 30 Subscribe Share Past Issues Translate Gezondheid  Sonja Bleuland van Oordt  Wanda Krouwel Gezin  Natasja Vos  Esther de Wit Week van de Alfabetisering Bedrijven  André Hertog Internationaal  Jessica Dorr Taalambassadeurs  Hank Gronheid  Rob Weijers

Bedrijven Taalverkenner in de uitzendbranche Stichting Opleiding en Ontwikkeling Flexbranche (STOOF) werkt met de Taalverkenner. Tijdens de Week van de Alfabetisering is de Taalverkenner gegeven aan 400 medewerkers op twee uitzendvestigingen (Timberland en PepsiCo) van respectievelijk Randstad en Inperson. De Stimuleringsregeling Taalverkenner wordt grootschalig ingezet bij alle Mensen die moeite hebben met lezen en schrijven medewerkers (vast en flex) en van directie tot zijn in veel gevallen minder productief, vaker ziek, magazijnmedewerker. Hij is via de branche werken minder veilig en ze lopen meer risico organisatie naar 3.500 uitzendvestigingen in werkloos te raken. Om werkgevers te stimuleren Nederland verstuurd. Beste deelnemer van Vaders Voor Lezen, hier iets aan te doen, heeft Stichting Lezen & In deze nieuwsbrief vooral aandacht voor de finale van Vaders Voor Lezen, de Vaderweek Schrijven de regeling in opdracht van de ministe en 't Heerlijk Voorleesavondje. ries van OCW en SZW uitgevoerd. Bedrijven die Voorleesservice zet bedrijven aan tot lezen medewerkers willen scholen konden gebruik T-Mobile startte tijdens de Week van de Alfabetisering met de Kom 15 november naar de Vaders Voor Lezen finale maken van de stimuleringsregeling. Begin 2016 Voorleesservice van Vaders voor Lezen. De Voorleesservice, een Op 12 september vorig jaar vond er al een is de indieningstermijn gesloten. initiatief van de Leescoalitie, verspreidt elke maand een digitaal voorleesvoetbal wedstrijd plaats bij de aftrap van deze voorleesverhaal onder aangesloten bedrijven, om zoveel mogelijk voorleesservice! En ook op 15 november is het tijd om Taalcursussen ruim 300 werknemers vaders aan het voorlezen te krijgen. Daarmee stimuleren zij de te scoren! Het Vaders Voor Lezen elftal, met daarin Uiteindelijk zijn in totaal 29 bedrijven via de taalontwikkeling bij hun eigen kinderen. De aftrap werd gedaan regeling aan de slag met het scholen van hun door Bruno Bruins,onder directievoorzitter andere Ruben Nicolai, UWV Nederland.Beau van Erven Bruins: Dorens, medewerkers en gaan naar verwachting meer “Door kinderen te latenBastiaan ervaren Ragas, hoe Xander leuk de taal Buisonjé is, laat en je Job hen Cohen, stralen dan 300 werknemers op taalcursus. De en stimuleer je hungaat algehele op zondag ontwikkeling. 15 november Taal voorlezen is namelijk én voetballen enorm deelnemende bedrijven krijgen maximaal twee belangrijk, ook bij hetmet vindenkinderen van van eensupervoorlezers. nieuwe baan.” De kinderen die mee derde van het bedrag voor taalscholing terug. voetballen hebben bij een prijsvraag laten zien dat hun Het Rijk ontwikkelt op basis van de opgedane Ook kamerlid Michelvader Rog voor (CDA) hen de was beste bij voorlezerde lancering van Nederland aanwezig. is. ervaringen met deze pilot regeling een Als het gaat om hetMet voorkomen deze wedstrijd en brengtterugdringen het elftal vanbekende vaders nog vervolgregeling. Naar verwachting komt deze laaggeletterdheid eenmaalis hij niet het alleen belang een én sterkplezier voorstander van voorlezen van door in 2016 beschikbaar. samenhangend overheidsbeleid.vaders onder de aandacht.Hij ziet ook een duidelijke rol weggelegd voor bedrijven. “Als werkgever is investeren in het De wedstrijd taalniveauvindt plaats bijvan Ajax laaggeletterd sportcomplex personeel de Toekomst meer, onder dan eenbezielende slimme leiding van voetbaltrainerzakelijke Heini keuze, Otto. Dehet wedstrijd getuigt is van van eigentijds 12.00-13.00 HR uur.-beleid.” Wil je hierbij zijn? Meld je dan aan bij [email protected]!

03 Bedrijven 02 Digitaal voorleesverhaal van deze maand Deze maand het digitale voorleesverhaal Haas en Egel helpen elkaar geschreven door Marion van de Coolwijk voor kinderen van 4-9 jaar. Tip: Lees hier vijf klassieke prentenboeken met belangrijke levenslessen. En wil je voorlees trucs leren van de vaders die bij T-Mobile werken? Kijk dan op Youtube. VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 31

Gezondheid  Sonja Bleuland van Oordt  Wanda Krouwel Gezin  Natasja Vos  Esther de Wit Week van de Alfabetisering Bedrijven  André Hertog Internationaal  Jessica Dorr Taalambassadeurs  Hank Gronheid  Rob Weijers

“Bedrijf en Onder de werknemers van Irado bevinden zich veel laagopgeleiden en een groot aantal medewerker allochtone medewerkers. Het bedrijf hecht veel hebben baat waarde aan educatie en zorgt ervoor dat langdurig werkzoekenden kunnen doorstromen bij betere naar een baan. Het behalen van het VCA-diploma is verplicht en samenwerking en veiligheid op de taalvaardigheid.” werkvloer zijn belangrijk. Irado besteedt daarom veel aandacht aan educatie en taaltrainingen zijn daarbij essentieel.

Hertog: “Vier jaar geleden startten we met taalles ANDRÉ HERTOG voor onze medewerkers – in ons eigen Directeur | Irado opleidingslokaal, compleet met laptops, een digibord en les– en leesboeken. Het lesmateriaal is van Stichting Lezen & Schrijven. We huren een docent in en werken met taalvrijwilligers om twee Bij Afval & Reinigingsbedrijf Irado is keer per week trainingen aan te bieden. Ook laaggeletterdheid goed op de kaart vragen we regelmatig de medewerking van een gezet. Er wordt veel aandacht besteed ex-laaggeletterde, een Taalambassadeur. Het verhaal van laaggeletterdheid vanuit persoonlijk aan het belang van goede taal perspectief komt aan. vaardigheden. Irado-directeur André Dankzij hun eigen inzet en de begeleiding als bedrijf baat bij hebt. Niet alleen krijgen je Hertog ondertekende in april 2015 de Training herkennen en Taalambassadeur hebben ze hun taalvaardigheden sterk verbeterd, medewerkers meer zelfvertrouwen, hun ziekte ‘Alliantie Taal voor het Leven’ en eerder Twaalf vaste medewerkers, onze teamleiders, worden ze zelfverzekerder en kunnen ze verzuim wordt ook lager en ze presteren en dat jaar de overeenkomst ‘Alles Is volgden de training ‘Hoe herken ik laag gemakkelijker de benodigde certificaten voor communiceren beter. We hebben voorbeelden Gezondheid’. Met dit meerjarenplan pakt geletterdheid’. Wanneer iemand bijvoorbeeld hun werk behalen. van mensen die gelukkiger op het werk meerdere malen zakt bij het halen van het VCA- verschijnen, trots zijn dat ze voor het eerst de organisatie samen met partners certificaat, is dat aanleiding het onderwerp ter Op de kaart in Schiedams bedrijfsleven hebben voorgelezen aan hun (klein)kinderen of laaggeletterdheid actief aan in de sprake te brengen en naar de taaltraining te Via de Stichting Samenwerkende Serviceclubs een e-reader hebben aangeschaft. De verbeterde gemeente Schiedam, en ook binnen de verwijzen. Inmiddels volgden zeventien vaste Schiedam en de Lionsclub Schiedam schenken taal kan mensen ook uit hun isolement halen, eigen organisatie. medewerkers en zestig werkzoekenden we ook buiten ons bedrijf veel aandacht aan omdat ze in teamverband willen werken om zo taallessen bij ons. De resultaten zijn goed. laaggeletterdheid. We weten uit ervaring dat je er nog beter Nederlands te leren.”

03 André Hertog VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 32

MARIANNE THYSSEN Internationaal (R), EUROCOMMISSARIS VAN SOCIALE ZAKEN Een op de vijf mensen in Europa heeft onvoldoende EN WERKGELEGENHEID, NEEMT EEN BRIEF VAN lees-, schrijf- en digitale vaardigheden. Dit betekent TAALAMBASSADEUR SAM RILEY (L) IN ONTVANGST dat ruim 55 miljoen Europeanen niet volledig kunnen TIJDENS DE AFSLUITING participeren in de maatschappij. Daarom zet Stichting VAN LITERACY WEEK IN BRUSSEL. Lezen & Schrijven zich in om de Nederlandse kennis over de aanpak van laaggeletterdheid te exporteren. Omgekeerd laten we ons graag inspireren door de aanpak in andere Europese landen.

Prinses Laurentien zet laaggeletterd heid Europees op de kaart In haar rol als erevoorzitter van de Stichting ontmoette H.K.H. Prinses Laurentien der Nederlanden in 2015 leden van de Europese Commissie en (ex-)laaggeletterden om laaggeletterdheid nog sterker op de EEN FOTOTENTOONSTELLING Europese agenda te krijgen. Zij was IN HARTJE BRUSSEL MET DE tevens actief tijdens de Europese PERSOONLIJKE VERHALEN VAN EX- LAAGGELETTERDEN. EÉN VAN DE Week van de Alfabetisering (Literacy 142 ACTIVITEITEN IN HET KADER Week). VAN LITERACY WEEK.

03 Internationaal 01 VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 33

Gezondheid  Sonja Bleuland van Oordt  Wanda Krouwel Gezin  Natasja Vos  Esther de Wit Week van de Alfabetisering Bedrijven  André Hertog Internationaal  Jessica Dorr Taalambassadeurs  Hank Gronheid  Rob Weijers

Afronding ELINET: op naar een geletterd Europa Percentage laaggeletterden per land Sinds februari 2014 werkt Stichting Lezen & Schrijven als Teamleider Agendering & Campagnes mee aan ELINET: een 16,4% Gemiddeld project met deelnemers uit heel Europa om kennis uit te 14,8% België (Vlaanderen) wisselen en nieuwe instrumenten te ontwikkelen in de strijd 15,8% Denemarken tegen laaggeletterdheid. In 2015 hebben we pilotcampagnes 17,8% in verschillende Europese landen opgezet en een toolkit met Duitsland 16,6% campagne-instrumenten ontwikkeld. Hiermee kunnen Engeland en Noord Ierland organisaties in heel Europa aan de slag om de aanpak van 13,1% Estland laaggeletterdheid in hun gemeente, regio of land steviger op 10,6% Finland de agenda te zetten. 21,7% Frankrijk 17,5% Ierland Bovendien hebben we de eerste Europese Week van de 27,9% Italië Alfabetisering (Literacy Week) georganiseerd. De campagne 11,9% Nederland rond deze week heeft ervoor gezorgd dat het onderwerp ook in 12,5% Noorwegen Brusselse kringen bekender is geworden. Zo is Eurocommissaris 15,4% Oostenrijk Thyssen, onder meer verantwoordelijk voor volwassenen 18,8% Polen educatie, zeer geïnteresseerd in de aanpak van Taal voor het 11,7% Slowakije Leven. De laatste weken van 2015 stonden in het teken van de 27,7% Spanje voorbereidingen van de ELINET slotconferentie in Amsterdam, 11,9% Tjechië januari 2016. 13,3% Zweden VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 34

Internationaal Public Libraries 2020: Libraries Change Lives Dankzij een subsidie van de Bill & Melinda Gates Foundation voert Stichting Lezen & Schrijven vanuit Brussel het Europese bibliothekenproject Public Libraries 2020 (PL2020) uit. Als onderdeel daarvan (her)ontdekten in 2015 vijftien leden van het Europees Parlement de rol van bibliotheken bij het doorbreken van sociaal en digitaal isolement. De verhalen van hun bezoeken werden gebundeld in de digitale publicatie Libraries Change Lives.

In de zomer van 2015 ging met financiering uit het Erasmus+ fonds het project Daily Innovators and Daily educators in Libraries van start. PL2020 is partner van dit project. Doel is om de rol van bibliotheken binnen volwasseneducatie te versterken.

Tevens zijn in 2015 via PL2020 overal in Europa initiatieven gesteund die de rol van bibliotheken in het terugdringen van laaggeletterdheid versterken. Meer informatie over PL2020 in 2015 is te lezen in het Annual Report.

LIBRARIES CHANGE LIVES.

03 Internationaal 02 VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 35

Gezondheid  Sonja Bleuland van Oordt  Wanda Krouwel Gezin  Natasja Vos  Esther de Wit Week van de Alfabetisering Bedrijven  André Hertog Internationaal  Jessica Dorr Taalambassadeurs  Hank Gronheid  Rob Weijers

“Deuren openen naar een beter leven voor iedereen, dat is onze drijfveer.”

JESSICA DORR Wereldwijde betrokkenheid Deputy director | Bill & Melinda Gates Foundation Jessica Dorr, deputy director van de Bill & Melinda Gates Foundation: “De Foundation is in 1997 gestart om in de VS bibliotheken en internet beter met elkaar te verbinden. Inmiddels Bibliotheken vormen een belangrijke ondersteunen wij met onze aanpak bibliotheken bron van kennis en ontwikkeling voor de over de hele wereld, van kleine dorpjes tot grote samenleving. Kennis die mede dankzij steden. Daarmee dragen wij bij in de strijd tegen laaggeletterdheid. Toen we besloten om onze internet beter dan ooit toegankelijk is. aandacht ook op Europa te richten, zochten we Dagelijks komen 100 miljoen mensen naar organisaties die zich sterk maakten voor naar de 65.000 Europese openbare meer geletterdheid. De Stichting Lezen & bibliotheken om er boeken te lenen of Schrijven is daarvan een sterk voorbeeld. Ons hun (digitale) vaardigheden te gezamenlijk Europees project PL2020 past dan ontwikkelen. Het project Public Libraries ook volledig in de strategie van de Gates Foundation. 2020 (PL2020), opgestart vanuit Brussel, meer filmpjes, een e-pub en een boek gelanceerd. Voorbeeldfunctie is bedoeld om de belangrijke rol van Meer toegang tot informatie De tientallen filmpjes vertellen de bijzondere PL2020 heeft als project een voorbeeldfunctie openbare bibliotheken te onderstrepen Onze voornaamste drijfveer als Foundation is: verhalen van allerlei betrokkenen en laten zien voor de rest van de wereld. Door de slag naar en het beeld dat beleidsmakers hiervan meer kansen voor iedereen, met als resultaat een dat openbare bibliotheken daadwerkelijk levens meer digitalisering te maken zorgen bibliotheken hebben te actualiseren. PL2020 wordt gezond, rijk en productief leven. Geletterd zijn is veranderen. Ze hebben een enorme impact, voor een betere aansluiting bij de samenleving, ondersteund door de Bill & Melinda Gates daarbij een essentiële randvoorwaarde. Mensen want de gefilmde situaties zijn voor iedereen waardoor voor ieder individu deuren opengaan die makkelijk toegang hebben tot informatie, herkenbaar. Daarnaast draagt het project bij aan naar een beter leven. Om PL2020 en partners Foundation. slagen eerder in het leven. het verbeteren van de beeldvorming bij politici zoals de stichting hierin verder te ondersteunen, en andere beslissers. Daardoor kan de aanpak stellen we overigens niet alleen fondsen Impactvolle filmpjes van laaggeletterdheid op steeds meer steun beschikbaar. Waar mogelijk bieden we ook Om de rol van openbare bibliotheken in Europa rekenen. ondersteuning in materiële zin en we helpen bij duidelijk te maken, heeft PL2020 in 2015 onder het vinden van geschikte nieuwe partners.”

03 Jessica Dorr VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 36

Taalambassadeurs

Taalambassadeurs vertellen uit eigen ervaring over hoe het is om op latere leeftijd te leren lezen en schrijven. Zij leveren daarmee een belangrijke bijdrage aan het zichtbaar maken van laag geletterdheid in Nederland. Stichting Lezen & Schrijven en Stichting Belangenbehartiging Alfabetisering ABC bundelden in 2015 hun krachten bij het opleiden en ondersteunen van Taalambassadeurs.

De samenwerking tussen de stichtingen heeft in 2015 onder meer geresulteerd in nieuw trainingsmateriaal voor aankomende Taalambassadeurs. TAALAMBASSADEUR DICK VOOGD Deelnemers en ambassadeurs ontmoeten elkaar SCHREEF GEDICHTEN. Stichting ABC organiseert al sinds 14 jaar landelijke ontmoetingsdagen voor laag geletterden, cursisten en Taalambassadeurs. In 2015 maakten Stichting ABC en Stichting Lezen & Schrijven een start met een intensieve samenwerking bij het organiseren van deze dag.

De najaarsdag bij Achmea in Zeist stond met presentaties en workshops in het teken van geletterdheid en gezondheid. Tijdens deze dag is ook de ABC-trofee uitgereikt: de prijs voor de Nederlandse organisatie die zijn communicatie TAALAMBASSADEUR JOS het beste aanpast aan mensen die moeite hebben NIELS VERTELT OVER met lezen en schrijven. De circa 160 aanwezige ZIJN ERVARINGEN ALS LAAGGELETTERDE EN HOE laaggeletterden kozen uit drie genomineerden HIJ DIT OVERWON. het Radboud UMC uit Nijmegen tot winnaar.

03 Taalambassadeurs VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 37

“Samen bereik Verbetering en uitwisseling materialen We hebben bijvoorbeeld de opleiding van Taalambassadeurs verbeterd. Nog een voordeel je altijd meer!” van de samenwerking is dat ik precies weet welke materialen door Stichting Lezen & Schrijven zijn ontwikkeld. Ik kan er dus zó naar verwijzen. Maar omgekeerd werkt het ook. Met de openbare bibliotheek Amsterdam heb ik bijvoorbeeld een HANK GRONHEID filmpje gemaakt over het opzetten van leesclubs Contactpersoon voor Taalambassadeurs | met vrijwilligers. Dat is opgenomen in het Stichting ABC Noord-Holland materiaal van Stichting Lezen & Schrijven en in de training Taal voor het Leven.

Waar lopen ambassadeurs tegenaan? Hank Gronheid is al jaren actief als Verder heb ik een speciale training ontwikkeld ‘coach’ voor Taalambassadeurs. Na een voor onze ABC Testpanels. Deze panels bestaan lange carrière in het onderwijs, richt ze uit Taalambassadeurs en worden door organisaties en (zorg)instellingen uitgenodigd zich nu voornamelijk op de begeleiding om teksten te testen. Samen met een aantal van Taalambassadeurs. Daarbij zorgt ze werknemers kijken we of folders, websites en voor algemene ondersteuning én zelfs de bewegwijzering in een pand begrijpelijk individueel maatwerk. genoeg zijn. Dat is bijzonder leerzaam, omdat je precies ziet waar mensen over struikelen. “Stichting ABC en Stichting Lezen & Schrijven halen het beste in elkaar naar boven”, zegt Hank Levensverhalen op film Gronheid. “En daar worden we op weg naar ons De levensverhalen, die we ‘live’ op toneel gezamenlijke doel allemaal wijzer van. In de brachten met Taalambassadeurs, willen we samenwerking ondersteunt de stichting ons beschikbaar gaan stellen als korte filmpjes. We overigens niet alleen inhoudelijk, maar ook kunnen die dan vaker laten zien. Bovendien kun je financieel, administratief en logistiek. Ook in 2015 die filmpjes één keer produceren en dan gewoon is weer veel gebeurd om trots op te zijn. blijven vertonen. Ik sta te popelen om ermee aan de slag te gaan, dus zodra we groen licht krijgen…”

03 Hank Gronheid VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 38

ROB WEIJERS De ogen openen Taalambassadeur | Regio Nijmegen Ik vertel mijn verhaal nu aan zoveel mogelijk mensen. Daarbij laat ik zien hoe moeilijk het leven is als je niet kunt lezen en schrijven. Bij gemeenten vertel ik dat je dan geen subsidies Vol overgave werkt Taalambassadeur kunt aanvragen. Aan ziekenhuizen en verplegers Rob Weijers om het probleem van laag vertel ik over leesbare bijsluiters of een betere geletterdheid op de kaart te krijgen bij bewegwijzering. En bij financiële instellingen heb ik het over hypotheken en andere geldzaken die gemeenten, organisaties en maat je vaak tekent zonder te beseffen wát je tekent. schappelijke instellingen. Onvermoeibaar Verder geef ik ook veel lezingen over zet hij zich in voor dit onderwerp. laaggeletterdheid.

Een angstig leven Nog veel te doen “Ik heb lange tijd niet kunnen lezen en schrijven Overal waar ik kom zijn mensen enthousiast over en daardoor een angstig leven gehad”, vertelt mijn verhalen én mijn tips. Wel merk ik dat er nog Rob. “Als kind verzweeg ik het voor mijn ouders veel werk valt te verzetten. Daarom zeg ik: laat de en later heb ik het in mijn werk als uitvoerder ook groep Taalambassadeurs snel groter worden, goed verborgen kunnen houden. Thuis liet ik mijn zodat we echt kunnen doordrukken. Want je kunt vrouw alles regelen wat met lezen en schrijven te dit niet alleen. En laten we ons inzetten voor maken had. Zo heb ik mijn hele leven gesjoemeld. jongeren. Bezuinig niet, maar investeer erin. Uiteindelijk ben ik via de huisarts bij het ROC Nijmegen terechtgekomen en daar heb ik op mijn Ziekenhuizen zijn bijvoorbeeld erg blij met mijn 45e het alfabet geleerd. adviezen over een betere bewegwijzering, een analoge klok of een opnameapparaatje waarin je Datzelfde roc vroeg mij later om Taalambassa als patiënt kunt inspreken wat je voelt en ervaart. deur te worden en Stichting Lezen & Schrijven En verpleegkundigen leren patiënten én collega’s kwam met dezelfde vraag. Daar ben ik vol met een taalprobleem beter begrijpen.” ingegaan, omdat ik dolgraag mensen wilde “Hoe meer Taalambassadeurs, helpen om ook over de drempel te stappen. des te meer effect.”

03 Rob Weijers VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 39

Impact, onderzoek en resultaten  Ruud van der Aa  Rita van Dijk Onderzoeken

Waar liggen kansen? Waar zijn knelpunten? Welk effect heeft de aanpak van laaggeletterdheid? Het verbeteren van de taalvaardig heden van mensen is een doel, maar het is ook een middel om de leefsituatie te verbeteren van de 1 op de 9 mensen die moeite hebben met lezen en schrijven. Mensen die zich laten scholen worden gelukkiger, gezonder en actiever. Om hiervoor aanknopingspunten te vinden, initieerde Stichting Lezen & Schrijven in 2015 diverse onderzoeken. Deze onderzoeken diepen de relatie tussen laaggeletterdheid en andere beleidsdomeinen verder uit. Daarnaast voeren we onderzoek uit naar de effecten van onze eigen programma’s.

04 Onderzoeken VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 40

Impact, onderzoek en resultaten  Ruud van der Aa  Rita van Dijk

Door Stichting Lezen & Schrijven geïnitieerde onderzoeken, verschenen in 2015

NAAM ONDERZOEK ONDERZOEKSINSTELLING BELANGRIJKSTE UITKOMSTEN PUBLICATIEDATUM

Het rendement van taaltrajecten PriceWaterhouseCoopers in Elke euro geïnvesteerd in taaltrajecten behorend bij Taal voor het Leven Maart 2015 binnen het programma ‘Taal samenwerking met levert per deelnemer € 0,79 netto winst op. Daarmee is het programma voor het Leven’. Universiteit Maastricht effectiever dan vergelijkbare programma’s: de verbetering in leesvaardigheid van deelnemers is hoger, terwijl de kosten lager zijn. Het verkregen rendement bestaat uit een stijging in arbeidsproductiviteit en een daling in gezondheidskosten.

Slim samenwerken loont: Publicatie in samenwerking Het ondersteuningsprogramma Taal voor het Leven heeft een goede impact Maart 2015 Uitbreiden en versnellen met alle lokale en landelijke op de lees- en schrijfvaardigheden en de mate van sociale inclusie van de partners, en in het bijzonder deelnemers. Uit de evaluatie blijkt dat het daarbij belangrijk is dat een Bureau Wending, leertraject uit een goede mix van vier factoren bestaat: een docent in de Universiteit Maastricht en buurt, goede ondersteuning door een taalvrijwilliger, kwalitatief PwC hoogwaardig lesmateriaal en voldoende mogelijkheid om het geleerde toe te kunnen passen in de praktijk.

Investeren in taal levert veel op! Capgemini Consulting Investeren in taalvaardigheid bij medewerkers in de schoonmaakbranche April 2015 Drie businesscases voor levert veel op voor medewerkers (o.a. toegenomen zelfvertrouwen, groepsgericht taalonderwijs in zelfstandigheid en ontwikkelingsmogelijkheden) en bedrijven (o.a. de schoonmaakbranche. toegenomen betrokkenheid, teamgevoel en effectieve communicatie alsook afname in ziekteverzuim, fouten en herstel, klachten en personeelsverloop). Hoewel niet alle baten in euro’s kunnen worden uitgedrukt, blijken de baten voor de onderzochte bedrijven ruimschoots op te wegen tegen de kosten.

04 Impact, onderzoek en resultaten 01 VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 41

Impact, onderzoek en resultaten  Ruud van der Aa  Rita van Dijk

Door Stichting Lezen & Schrijven geïnitieerde onderzoeken, verschenen in 2015

NAAM ONDERZOEK ONDERZOEKSINSTELLING BELANGRIJKSTE UITKOMSTEN PUBLICATIEDATUM

Laaggeletterden: achterblijvers Kohstamm Instituut & ecbo Ruim 300.000 mensen worden geconfronteerd met een dubbele Mei 2015 in de digitale wereld? achterstand. Zij missen ict-vaardigheden én zijn laaggeletterd. Het Vaardigheden van burgers en onderzoek toont een duidelijke relatie tussen taalvaardigheid en ict- aanpassingen door overheden. vaardigheden. Mensen die over geen of weinig computerervaring beschikken, hebben een lager gemiddeld taalniveau.

Laaggeletterdheid en Nivel Laaggeletterden zijn over het algemeen slechter af wat hun gezondheid 2015 gezondheid. Stand van zaken. betreft. Zij hebben o.a. een slechtere fysieke en mentale gezondheid, een grotere kans om eerder te sterven, zijn minder goed in staat tot zelfmanagement en hebben een minder gezonde leefstijl. Ook maken zij meer gebruik van ziekenhuis- en huisartsenzorg en minder van preventieve zorg. Belangrijke focuspunten ter verbetering zijn preventie en leefstijl.

Businesscase Taal bij UWV. De Capgemini Consulting Taalscholing aan WW’ers van UWV Haaglanden blijkt minder op te leveren Mei 2015 kosten en baten van dan de kosten die ermee gemoeid zijn. Door de kleinschalige opzet van taalscholing voor WW’ers. taaltrajecten te vergroten en niet alleen de baten voor het UWV, maar ook voor andere partijen (WW-gerechtigde zelf, gemeenten of de maatschappij) mee te wegen, kan deze balans omdraaien.

Monitor EVA – Resultaten Bureau Wending Uit de eerste kwalitatieve analyse blijkt dat het belangrijk is om de aanpak Augustus 2015 kwalitatief onderzoek. EVA als verdieping van Taal voor het Leven te positioneren en om naast een aanjaagrol soms ook een sturende rol in te nemen – in het belang van het bereiken van resultaten en het leveren van een onderscheidende toegevoegde waarde door EVA.

04 Impact, onderzoek en resultaten 02 VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 42

Impact, onderzoek en resultaten  Ruud van der Aa  Rita van Dijk

Overige lopende onderzoeken in 2015, publicatie verwacht in 2016

ONDERWERP ONDERZOEK ONDERZOEKSINSTELLING VERWACHTE PUBLICATIEDATUM

SROI analyse taalcursussen Post NL. Het maatschappelijke rendement van Sinzer Maart 2016 investeren in laaggeletterdheid.

Regionale spreiding van geletterdheid in Nederland ROA, Universiteit Maastricht en CBS Maart 2016

Toekomst van de educatie vanuit het perspectief van roc’s ecbo April 2016

Over de relatie tussen laaggeletterdheid en armoede ecbo en ROA April 2016

De arbeidsmarktperspectieven van laaggeletterden in Nederland in 2020 ROA Mei 2016

Preventie door interventie. Literatuurstudie naar lees- en ecbo Mei 2016 schrijfachterstanden bij kinderen en jongeren.

Intermediaire interventies: Innovaties en strategische uitdagingen bij het Harvard University 2016 bereiken van kwetsbare en geïsoleerde doelgroepen van beleid (Bestuurskundige analyse ‘Taal voor het Leven’)

Monitor Taal voor het Leven Universiteit Maastricht Doorlopend in deel 1 evaluatie opdracht van deel 2 evaluatie Ministerie van OCW

04 Impact, onderzoek en resultaten 03 VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 43

Impact, onderzoek en resultaten  Ruud van der Aa  Rita van Dijk

RUUD VAN DER AA cijfer 7,9. Onderwijsinstellingen (roc’s) zitten iets Partner en senior consultant | Ecorys lager, omdat zij zich vaak onvoldoende erkend voelen in de bij hen aanwezige kennis en ervaring. In de pilotregio’s van Taal voor het Leven scoort die samenwerking weer hoger. Om inzicht te krijgen in de toekomstige invulling van de landelijke ondersteuning Behoefte aan ondersteuning en monitoring bij de aanpak van laaggeletterdheid, gaf Er gaat al veel goed, maar er liggen ook nog uitdagingen. Voor de stichting is het zaak om het ministerie van OCW opdracht tot een niet alles over te laten aan de regionale partners, evaluatie van het Actieplan Laag maar de vinger aan de pols te houden. Daarbij geletterdheid 2012-2015. De uitkomsten moet duidelijk zijn wat het terugdringen van van deze evaluatie verzekerde Stichting laaggeletterdheid oplevert voor alle betrokkenen. Lezen & Schrijven de komende drie jaar De partners vragen niet alleen om campagnes en van subsidie om Taal voor het Leven voorlichting, maar ook om concrete instrumenten (zoals de Taalmeter) en om organisatorische landelijk aan te bieden onder de paraplu ondersteuning voor het opzetten van Taalhuizen van Tel mee met Taal 2016-2018. Ruud of Taalpunten, taalscholing, en alliantievorming. van der Aa begeleidde de evaluatie van begin tot eind in de rol van projectleider. Best practices Partijen willen bijvoorbeeld weten welke effecten Tevredenheid over de stichting alle acties tegen laaggeletterdheid hebben. “Hoewel de impact op de laaggeletterden zelf Als de stichting kan aantonen dat stap X resultaat niet is meegenomen in deze evaluatie van het Y oplevert, onder meer via ‘best practices’, zullen Actieplan, konden we wel conclusies trekken over anderen ook die weg willen gaan. Daarnaast is het programma Taal voor het Leven,” zegt Ruud het belangrijk dat de partners optimaal gebruik van der Aa. “De evaluatie laat zien dat de maken van alle aanwezige kennis in de regio. samenwerkingspartners binnen het Actieplan de Hier ligt ook een uitdaging voor de roc’s. Als zij “Benut én regisseer alle aanwezige activiteiten van de stichting waarderen en er rekening houden met de marktvraag en zich kennis in de regio.” vervolgacties aan geven. Ruim 80 procent geeft flexibel opstellen, biedt dat grote kansen.” aan dat hun eigen aanpak van laaggeletterdheid is verbeterd met behulp van de stichting. De samenwerking krijgt dan ook het rapport

04 Ruud van der Aa VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 44

Impact, onderzoek en resultaten  Ruud van der Aa  Rita van Dijk

“Laat de lokale partners het zelf Uitbreiden en oppakken en ondersteun ze versnellen daarbij.”

RITA VAN DIJK Voor de evaluatie hanteerden we vier Uit de evaluatie Slim samenwerken loont blijkt Onderzoeker | Bureau Wending hoofdcriteria: dat het belangrijk is dat een leertraject uit een • Wat is er nodig voor een lokale infrastructuur? mix bestaat van: een docent in de buurt, goede • Hoe ga je vrijwilligers werven/vinden en ondersteuning door een taalvrijwilliger, kwalitatief opleiden? De aanpak van Stichting Lezen & • Hoe ga je deelnemers vinden en opleiden? hoogwaardig lesmateriaal en voldoende Schrijven wordt voortdurend En hoe snel kan dat? praktijktoepassingen. geëvalueerd. Bureau Wending • Hoe ga je de aanpak borgen op lokaal/ regionaal niveau? evalueerde de pilot Taal voor het De publicatie is een samenwerking van Stichting Leven met kwalitatief onderzoek. Een ondersteunende rol Lezen & Schrijven met alle partners en Bureau De lessen die we konden trekken uit De evaluatie heeft een paar belangrijke conclusies Wending, Universiteit Maastricht en PwC. deze evaluaties kregen steeds een opgeleverd. Vooral dat ketenvorming in de regio’s plek in de publicaties en op de website en duurzame infrastructuren een must zijn. van de stichting. Namens Bureau Hiervoor zijn geschoolde vrijwilligers nodig, smal of breed invullen. Het aantal partners kan Taalhuizen en organisaties die willen meedoen en bijvoorbeeld variëren. Gemeenten kunnen zelf Wending was Rita van Dijk vanaf zélf taken oppakken. Dus met Taal voor het Leven een Taalhuis opzetten of samenwerken met het begin bij dit traject betrokken. op de achtergrond in een dienende rol. Dat is een buurtgemeenten. Dat is allemaal flexibel. voorwaarde, zeker als je Taal voor het Leven wilt Maatwerk dus, zonder telkens opnieuw het wiel Een pilot om van te leren verbreden naar 35 arbeidsmarktregio’s en 45.000 uit te vinden.” Rita: “Het doel van de evaluatie was om er veel deelnemers wilt bereiken. Ook blijkt dat de van te leren. We brachten de praktijkervaringen bij Taalmeter een effectief instrument is om grote elkaar en presenteerden ze tussentijds. Hiermee aantallen deelnemers te vinden. konden de teams van elkaar leren en de aanpak tussentijds aanpassen. Die terugkoppeling heeft Een flexibel Stappenplan geleid tot een concreet stappenplan, dat wordt Gelukkig merk ik dat er meer en meer met het beschreven in de uitgave Slim samenwerken Stappenplan wordt gewerkt. De stappen zijn loont, editie 2015. trouwens niet dwingend. Je kunt ze als gemeente

02 Rita van Dijk VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 45

Samenwerken  Eric van Oosterhout  Gerlien van Dalen  Lianne Knobel Onze partners Samenwerken

De aanpak van Stichting Lezen & Schrijven is een netwerkaanpak. Samen met onze partners spoorden wij in 2015 actief laag geletterden op. Dat deden we ook buiten de zes arbeidsmarktregio’s waar we met Taal voor het Leven actief waren. We sloten actief bondgenootschappen en openden samen met partners verschillende Taalhuizen. De bibliotheken in Nederland speelden daarin een belangrijke rol. Binnen de Leescoalitie werkten wij met andere organisaties samen aan betere leesvaardigheden op elk niveau. En wij zijn er trots op dat ook in 2015 Achmea en de VriendenLoterij zich aan ons hebben verbonden. Zij maakten het mede mogelijk om jaarlijks TaalHelden in het zonnetje te zetten en nog meer zichtbaar te zijn op straat.

06 Samenwerken VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 46

Samenwerken  Eric van Oosterhout  Gerlien van Dalen  Lianne Knobel Onze partners

TaalHeldenprijs De TaalHeldenprijs wordt uitgereikt Vanaf 2015 reiken we de TaalHeldenprijs uit aan personen die in drie categorieën: zich in het voorgaande jaar opvallend hebben ingezet voor een 1.2 Taalcursist: een (oud-) lees- beter geletterd Nederland. De TaalHeldenprijs begon als cadeau en schrijfcursist en/of Taal van Stichting Lezen & Schrijven aan Prinses Laurentien, toen zij ambassadeur. in 2014 van voorzitter erevoorzitter werd van de stichting. 2.2 Taalbegeleider: iemand die lees- Achmea is rond de TaalHeldenprijs een belangrijke samen- en schrijfcursisten begeleidt. werkingspartner en zorgt voor het prijzengeld. 3.2 Bruggenbouwer: iemand die met bijzondere inzet De TaalHelden van 2015 een geletterde samenleving Ineke van der Weide uit Hoogeveen werd TaalHeld 2015 in de dichterbij brengt, categorie Taalcursist. Toen haar moeder ongeneeslijk ziek was bijvoorbeeld via een bedrijf of nam Ineke de stap om een cursus lezen en schrijven te gaan netwerkorganisatie. volgen, zodat ze niet langer van anderen afhankelijk zou zijn. Als Taalambassadeur zet ze zich in om andere laaggeletterden Iedere winnaar krijgt de TaalHelden over hun schaamte heen te helpen. Ineke’s gedrevenheid en speld en een geldbedrag om naar inzet zijn bewonderenswaardig. eigen goeddunken te besteden.

Pietro van Loenen uit Zoetermeer werd TaalHeld 2015 in de categorie Taalbegeleider. Pietro werkt als taalbegeleider in de WINNAARS TAALHELDENPRIJS gevangenis in Zoetermeer. Hij merkte dat veel gevangenen 2015 – VAN LINKS NAAR RECHTS: slecht Nederlands schrijven en spreken en zette een pilot voor INEKE VAN DER WEIDE, ADRIAAN VAN DIS (JURY), taallessen op. Dankzij zijn doorzettingsvermogen, bevlogenheid PIETRO VAN LOENEN, en enthousiasme werd dit een groot succes. PRINSES LAURENTIEN, JACQUELINE BLASE- VAN DER MEER, Jacqueline Blase–van der Meer uit Dordrecht werd TaalHeld WENDY VAN DIJK (JURY) 2015 in de categorie Bruggenbouwer. Jacqueline is werkzaam op de afdeling communicatie van het Albert Schweitzer Ziekenhuis in Dordrecht. Sinds 2011 zet zij zich in voor de aanpak van laaggeletterdheid. Zo organiseert ze bewust wordingscampagnes en trainingen voor medewerkers en heeft ze een Taalspreekuur opgezet. Het Albert Schweitzer Ziekenhuis is daarmee een voorbeeld voor andere ziekenhuizen.

03 Samenwerken 01 VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 47

Samenwerken  Eric van Oosterhout  Gerlien van Dalen  Lianne Knobel Onze partners

Bondgenootschappen tegen laaggeletterdheid in Nederland Laaggeletterdheid in Nederland kan niet door één organisatie worden opgelost. Stichting Lezen & Schrijven neemt daarom sinds 2012 het NAMENS DE DEELNEMERS initiatief om de krachten van verschillende VAN DE VRIENDENLOTERIJ overheden, bedrijven en maatschappelijke OVERHANDIGT MARIEKE VAN SCHAIK, organisaties per regio te bundelen. Inmiddels MANAGING DIRECTOR, zijn er twaalf regionale bondgenootschappen DE DONATIE AAN ARJAN BEUNE, ADJUNCT actief in Groningen, Fryslân, Drenthe, DIRECTEUR STICHTING Kennemerwaard, West-Friesland, Holland- LEZEN & SCHRIJVEN. Rijnland, Drechtsteden, de Achterhoek, Arnhem, Nijmegen, Parkstad en Rivierenland. VriendenLoterij De VriendenLoterij maakte het onder meer mogelijk in 2015 een Bondgenoten zetten zich in voor de Lezen & Schrijven-bus aan te schaffen. Het mobiele Taalpunt, dat bevordering van lezen en schrijven in hun regio actief is ingezet om aandacht te vragen voor laaggeletterdheid. en doen hun best om het taboe op laag Een zeer effectief middel om direct in contact te komen met geletterdheid te doorbreken. Dit doen ze door laaggeletterden. Enkele hoogtepunten: laaggeletterden te signaleren en door te BURGEMEESTER VAN verwijzen naar taalcursussen. Ook organiseren AMSTERDAM, EBERHARD VAN DER LAAN, TIJDENS EVENEMENT • De bus is in het voorjaar als mobiel Taalpunt ruim een maand ze activiteiten om lezen en schrijven te MET LEZEN & SCHRIJVEN-BUS. gezien in de provincie Groningen. Groningers testten in de bus stimuleren en vereenvoudigen ze hun eigen hun taalniveau, kregen direct informatie over cursussen en er communicatie. waren taalvrijwilligers aanwezig. (zie ook het interview met Eric van Oosterhout) • Tijdens de Wereldhavendagen is de bus gespot langs de kade. Naast voorlichting en werving is ook de aanpak EVA (gericht op vrouwen) onder de aandacht gebracht.

• Tijdens de Week van de Alfabetisering is de bus ingezet bij alle landelijke activiteiten die Stichting Lezen & Schrijven organiseerde. De bus is in heel het land gesignaleerd, tijdens één van de in totaal 6.500 activiteiten.

03 Samenwerken 01 VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 48

Samenwerken  Eric van Oosterhout  Gerlien van Dalen  Lianne Knobel Onze partners

“We willen laaggeletterdheid zo efficiënt mogelijk aanpakken.”

ERIC VAN OOSTERHOUT Provinciebrede aanpak op de agenda houden en een gerichte Positieve energie Burgemeester | Gemeente Aa en Hunze Volgens de burgemeester hebben circa 55.000 aanpak voor werkgevers ontwikkelen. Alle Al zijn we nog maar kort bezig, het enthousiasme inwoners van zijn provincie tussen de 16 en werkvoorzieningsbedrijven doen dan ook bij de ondertekenaars is groot. Dat merk ik aan 65 jaar grote moeite met lezen en schrijven. mee aan het Taalakkoord. alles en iedereen. We gebruiken de Taalmeter “Bijna 50 partijen hebben daarom de handen waar we maar kunnen. Gemeentelijke websites Als voorzitter van het Bondgenootschap ineen geslagen om de laaggeletterdheid in Een Taalakkoord met ambities worden doorgelicht en aangepast. In Emmen zie voor een Geletterd Drenthe ondertekende Drenthe terug te dringen. We hebben het We willen laaggeletterdheid in Drenthe binnen ik billboards op straat voor meer aandacht. De burgemeester Eric van Oosterhout van Taalakkoord meteen provinciebreed opgezet vijf jaar met 10% verminderen. Dat doen we Lion’s Club Drenthe organiseert samen met de en de krachten gebundeld, omdat Drenthe door laaggeletterdheid goed te volgen, te meten bibliotheken een zomerevent rondom de gemeente Aa en Hunze eind 2015 het slechts drie arbeidsmarktregio’s heeft. De en onder de aandacht te brengen. En inwoners laaggeletterdheid. Zelf schrijf ik een periodieke eerste Taalakkoord van Nederland. Daar- meeste partijen kennen elkaar goed, er zijn al die moeite hebben met lezen en schrijven naar column in een huis-aan-huis krant. En Stichting mee kunnen de Drentse gemeenten regie sterke banden tussen bedrijven, overheden, een cursus (liefst in de buurt) te krijgen. Ook Lezen & Schrijven helpt ons direct met advies en houden in de aanpak van laaggeletterd roc’s en serviceclubs. leiden we vrijwilligers op tot taalmaatje of materialen, zodra we daarom vragen.” heid en samen met andere organisaties Dan kom je sneller tot een herkenbare aanpak, taalcoach. Op deze manier kunnen we meer het taalnetwerk duurzaam maken. waarbij je kennis en faciliteiten kunt delen. laaggeletterden scholen – samen met het Ook kun je laaggeletterdheid provinciebreed formele scholingsaanbod.

03 Eric van Oosterhout VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 49

Samenwerken  Eric van Oosterhout  Gerlien van Dalen  Lianne Knobel Onze partners

“Met goede taal ontwikkeling kun je niet vroeg genoeg beginnen.”

GERLIEN VAN DALEN terecht – veel aandacht voor de taalontwikkeling gewerkt om vaders aan het voorlezen te Directeur | Stichting Lezen van kinderen. krijgen. De actie Vaders voor Lezen, waaraan meer dan 100 bedrijven hebben meegedaan, Groot en klein was een doorslaand succes en heeft veel Op diverse fronten hebben Stichting Lezen aandacht gekregen in de pers en op social Stichting Lezen en Stichting Lezen & en Stichting Lezen & Schrijven de handen media. Maar ook andere acties sloegen Schrijven richtten in 2012 samen de ineengeslagen. De uitdaging was onder meer om enorm aan, zoals de Actie Kwartiermaker Leescoalitie op. Doel is om met landelijke ouders en kinderen sámen met taal bezig te laten op scholen. zijn. Waarbij de expertises van Stichting Lezen partners lezen breed onder de aandacht (kinderen) en die van Stichting Lezen & Schrijven Grenzeloos te brengen. De stichtingen waren in 2015 (volwassenen) elkaar mooi konden aanvullen. Dit Op Europees niveau is er ten slotte de samen betrokken bij enkele langlopende kreeg vorm in unieke programma’s waaraan ook belangrijke slotconferentie van ELINET projecten en acties, zoals het stimuleren gemeenten en andere betrokkenen deelnamen. in januari 2016, die de stichtingen samen van voorlezen tijdens de Week van de organiseren. Ruim 80 organisaties uit Alfabetisering en Vaders voor Lezen. Vaders voor Lezen tientallen landen komen hier bijeen, wat Om kinderen niet alleen technisch, maar ook de bewustwording op Europees niveau begrijpend te laten lezen, is voorlezen verder versterkt.” “Na een periode van zaaien zijn we nu toe ongelooflijk belangrijk. Want door te luisteren aan het oogsten,” zegt Gerlien van Dalen. naar verhalen leer je makkelijk nieuwe woorden. “De samenwerking én het netwerk binnen en Omdat vaders vaak minder betrokken zijn bij dit buiten de Leescoalitie is steeds breder en hechter aspect van de opvoeding, hebben we in 2014/15 geworden. Ook in 2015 is weer succesvol gewerkt juist daarop onze pijlen gericht. Beide stichtingen aan het samenbrengen van expertise met – hebben binnen de Leescoalitie nauw samen

03 Gerlien van Dalen VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 50

Samenwerken  Eric van Oosterhout  Gerlien van Dalen  Lianne Knobel Onze partners

LIANNE KNOBEL aanbieden van ‘Klik & Tik’ cursussen in Specialist Mens & Maatschappij | Bibliotheek Breda computervaardigheid (gratis tot en met basisniveau). Mensen gaan namelijk makkelijker naar een computercursus dan naar een taalcursus. Op die manier kregen we tóch meteen Lianne Knobel is een motor van de inzicht in hun taalvaardigheid. Met het UWV gezamenlijke aanpak van laag hebben we workshops opgezet, die aansloten bij geletterdheid in West-Brabant, waaraan het concept van Taal voor het Leven. En het roc is al vanaf het begin een trouwe partner: zij steeds meer gemeentes, publieke leveren vooral professionele krachten en delen instellingen en maatschappelijke hun kennis maximaal. En ze zetten eigen organisaties zich verbinden. Ze activeert medewerkers in om taalvrijwilligers te trainen.” mensen in haar netwerk om te helpen het probleem aan te pakken op een manier die werkt voor laaggeletterden.

Meer dan de som der delen “De samenwerking tussen diverse bibliotheken in “Ik wil een brug West-Brabant is al jaren geleden begonnen”, vertelt Lianne. “In 2014 was Taal voor het Leven zijn voor mensen regio Brabant voor ons het logische vervolg. De bibliotheek is een zeer laagdrempelig instituut. die een brug nodig 25% van de laaggeletterden komt er wel degelijk hebben.” – niet alleen voor de kinderen, maar ook om ‘erbij te horen’. Het vergroten van hun zelfrespect zien we dan ook als een maatschappelijke taak! Die lijn zouden we graag nationaal én internationaal doortrekken.

Vruchtbare initiatieven In West-Brabant hebben we inmiddels al diverse mooie resultaten geboekt. Daartoe behoorde het

03 Lianne Knobel VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 51

Samenwerken  Eric van Oosterhout  Gerlien van Dalen  Lianne Knobel Onze partners

Onze partners Aafje • ABC-NL-Taallessen voor het Bibliotheek Hof van Twente • Bibliotheek Bibliotheken ZuidOost Friesland • Binck Bank • dagelijks leven • ABC/Taal op Scherp • Hoogeveen • Bibliotheek Hoorn • Bibliotheek Blik op Talent • Blik op Werk • BonTalen & Laaggeletterdheid kan alleen aangepakt A Accent Avondschool • Acceptus • Idea • Bibliotheek Langedijk • Bibliotheek Lek & Partners BV • BP Nederland • BplusC • Brede worden als in alle lagen van de Achmea • Adecco • ADO Den Haag • ADS • Ijssel • Bibliotheek Kampen • Bibliotheek School Steenwijk West • Brijder Verslavingszorg • Nederlandse samenleving hier aandacht Afûk • AKROS • Aksept • Al Amal • Albeda Katwijk • Bibliotheek Kennemerwaard • Bureau Frontlijn • Buurtalliantie • Buurtkracht College • Albert Schweitzer Ziekenhuis • Alescon Bibliotheek Kerkrade e.o. • Bibliotheek voor is. In 2015 zette niet alleen Stichting Werk/leerbedrijven • Alfa College • Alifa • Allen & Klazienaveen • Bibliotheek Landgraaf- Calibris • Campina • Canisius Wilhelmina Lezen & Schrijven zich in voor een meer Overy • Alliantie Gezondheidsvaardigheden • Onderbanken • Bibliotheek Lingewaard • Ziekenhuis • CAOP • Capabel Taal • geletterd Nederland. Dit mochten wij Almelo doe(t) mee • Alsare • AmCham • Bibliotheek Maassluis • Bibliotheek Maassluis, C Caparis • Caritas Urk • Casa Latina • samen met veel verschillende partners Amsterdam Wereldboekenstad • Antes • APS • Midden Delftland • Bibliotheek Mar en Fean • CBO • CED-Groep • Cedin • Centrum Voor doen. Arcuscollege • Artéduc • ASR • Audax • Avallain • Bibliotheek Markiezaat • Bibliotheek Midden Dienstverlening • Centrum voor Jeugd en Gezin Aveleijn • AxionContinu • AZC Zeist Brabant • Bibliotheek Midden-Fryslan• Heerhugowaard • Champs on stage • CIGO • Bibliotheek Meppel en Midden Drenthe • Cinop • CITO • Civic • CJG • CMC (Capels Ba-groep / Pit010 • Balans Nieuwegein • Bibliotheek Noord Fryslan • Bibliotheek Nuth • Multicultureel Centrum) • CMWW Brunssum • BakkerBaarn • Bank of Tokyo • Barclays • Bibliotheek Oldenzaal Bibliotheek Olst/Wijhe • CNV Vakcentrale Vertrouwenspersonen B Basisonderwijs Dalfsen • Belastingdienst • Bibliotheek Ommen • Bibliotheek Oostland • Limburg • COA • Cogas • Conexus • Beter Nederlands • Beter Wonen • Biblionet Bibliotheek Raalte • Bibliotheek Rijn en Venen • Constantijnschool • ContourdeTwern Krimpen • Drenthe • Biblionet Groningen • Bibliotheek A tot Bibliotheek Rijssen-Holten • Bibliotheek Combiwel • CPNB • CPS • CSU • Cubiss/ Z • Bibliotheek Aa en Hunze en Noordenveld • Rotterdam • Bibliotheek Schiedam • Bibliotheek Bibliotheekhuis Limburg • Cyber Solutions Bibliotheek Almelo • Bibliotheek Amstelland • Service Fryslân • Bibliotheek Smallingerland • Bibliotheek Angstel, Vecht en Venen • Bibliotheek Staphorst • Bibliotheek Da Vinci College • Dagnall Taleninstituut • Bibliotheek Arnhem • Bibliotheek Assen • Steenwijkerland • Bibliotheek SúdWest Fryslân • Dance Project • DB Telecom • DC Start • Bibliotheek AVV • Bibliotheek Bollenstreek • Bibliotheek Tynaarlo • Bibliotheek Utrecht D De Alliantie regio Almere • De Baak • Bibliotheek Borger Odoorn en Westerveld • Bibliotheek Twenterand • Bibliotheek VANnU De Bibliotheek AanZet • De Bibliotheek Liemers • Bibliotheek Borne Bibliotheek Brunssum • Bibliotheek Veluwezoom • Bibliotheek De Blokstoeke • De Brauw Blackstone Bibliotheek Breda • Bibliotheek Coevorden en de Vlaardingen • Bibliotheek Voorschoten en Westbroek • De Fontein Hoofdweg • De Haagse Wolden • Bibliotheek Dalfsen • Bibliotheek Wassenaar • Bibliotheek Waterland • Bibliotheek Hogeschool • De Haere Vroomshoop • De Hippe Drachten • Bibliotheek De Tweede Verdieping • Westland • Bibliotheek Wierden • Bibliotheek Heks • De Kern • De Nederlandsche Bank • Bibliotheek Den Haag • Bibliotheek Emmen • Wijchen • Bibliotheek Zoetermeer • Bibliotheek De nieuwe bibliotheek • De Persgroep Bibliotheek Enschede • Bibliotheek Gelderland ZOUT• Bibliotheek ZuidOost Frysland • Nederland • De Schoor • De Sküle Welzijn • Zuid • Bibliotheek Groene Venen • Bibliotheek Bibliotheek Zuid-Kennemerland • Bibliotheek De Stiep Educatief • De Talentenschool • Groesbeek • Bibliotheek Hardenberg • Zwartewaterland • Bibliotheken Midden- De Vereniging Samenwerkingsverband Bibliotheek Heiloo • Bibliotheek Hengelo • Fryslân • Bibliotheken NoordWest Fryslân • Voortgezet Onderwijs West-Friesland •

06 Onze partners 01 VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 52

Samenwerken  Eric van Oosterhout  Gerlien van Dalen  Lianne Knobel Onze partners

De Welplaat • De Wenck • De Werkwijzer • Taaltrainingen • First Security Events • Flevomeer Hoogeveen • Gemeente Hoorn • Gemeente Spijkenisse • Gemeente Staphorst • Gemeente Deelgemeente Centrum • Deelgemeente Bibliotheek • Flevoziekenhuis • FloraHolland • Houten • Gemeente IJsselstein • Gemeente Kaag Stede Broec • Gemeente Stichtse Vecht • Charlois • Deelgemeente Delfshaven • Formulierenservice Oldenzaal • FOX AOB • en Braassem • Gemeente Kampen • Gemeente Gemeente Steenwijkerland • Gemeente Súdwest Deelgemeente IJsselmonde • Deelgemeente Friesland College • Fundashon Pro Alfa • Fysergo Katwijk • Gemeente Kerkrade • Gemeente Fryslân • Gemeente Teylingen • Gemeente Kralingen-Crooswijk • Deelgemeente Noord • Koggenland • Gemeente Krimpen aan den IJssel • Tynaarlo • Gemeente Twenterand • Gemeente Deelgemeente Prins Alexander • Denksport • GE Artesia Bank • Gemeente Aa en Gemeente Langedijk • Gemeente Leeuwarden • Ubbergen • Gemeente Uithoorn • Gemeente Diaconaal Platform • Dialoog Taalhulp • Dienst Hunze • Gemeente Aalsmeer en Gemeente Leiden • Gemeente Leiderdrop • Urk • Gemeente Utrecht • Gemeente Utrechtse Jeugd en Gezondheid • Dienst Sociale G Amstelveen • Gemeente Gemeente Leidschendam-Voorburg • Gemeente Heuvelrug • Gemeente Vianen • Gemeente Werkvoorziening Rijswijk • Dienst Vluchtelingen Albrandswaard • Gemeente Alkmaar • Gemeente Lelystad • Gemeente Lingewaard • Gemeente Vlaardingen • Gemeente Voerendaal • Gemeente Welzijn Stichtse Vecht/Vluchtelingewerk Almelo • Gemeente Almere • Gemeente Alphen Lisse • Gemeente Lopik • Gemeente Maassluis • Voorschoten • Gemeente Westervoort • Breukelen • Dimence • Divosa • DLA Piper aan den Rijn • Gemeente Amsterdam • Gemeente Gemeente Medemblik • Gemeente Gemeente Westland • Gemeente Wierden Nederland NV • DNO Doen • Dock • Doe weer Arnhem • Gemeente Assen • Gemeente Bergen • Menameradiel • Gemeente Meppel • Gemeente Gemeente Wijchen • Gemeente Wijk bij mee! • DOENJA Dienstverlening • DOK Delft • Gemeente Beuningen • Gemeente Borger- Midden Drenthe • Gemeente Midden-Delfland • Duurstede • Gemeente Woerden • Gemeente Dona Daria • Doret van der Sloot producties • Odoorn • Gemeente Borne • Gemeente Gemeente Millingen a/d Rijn • Gemeente Zeist • Gemeente Zevenaar • Gemeente Douwe Egberts • DPA Flex • Drenthe College • Boskoop • Gemeente Brunssum • Gemeente Montfoort • Gemeente Mook en Middelaar • Zoetermeer • Gemeente Zoeterwoude • Dröge & van Drimmelen • Dynamo • DZB Bunnik • Gemeente Capelle aan den IJssel • Gemeente Nieuwkoop • Gemeente Nieuwegein • Gemeente Zuidplas • Gemeente Gemeente Castricum • Gemeente Coevorden • Gemeente Nijmegen • Gemeente Noordenveld • Zwartewaterland • Gemeente Zwolle • Eberson & Zo • ECI • ECP-EPN • Educatie Gemeente Dalfsen • Gemeente De Bilt • Gemeente Noordoostpolder • Gemeente Gezondheidscentrum Lindenholt • GGD en VAVO Alfa-college • Educatie-Plus • Gemeente Delft • Gemeente Den Haag • Noordwijk • Gemeente Noordwijkerhout • Alkmaar • GGD Fryslân • GGD Gelderland Zuid • E Eduniek • Eenvoudig Communiceren • Gemeente Dordrecht • Gemeente Drechterland • Gemeente Oestgeest • Gemeente Oldebroek • GGD Hollands Noorden • GGD Nederland • GGD Efteling • Elsevier • Emcogroep • Empatec • Gemeente Duiven • Gemeente Emmen • Gemeente Olst-Wijhe • Gemeente Oldenzaal Twente • GGD Utrecht • GGD Zuid-Limburg • Erasmus Universiteit • Ergotherapie Noord- Gemeente Enkhuizen • Gemeente Enschede • Gemeente Ommen • Gemeente Onderbanken • Gilde Alkmaar • Gilde Amsterdam • Gilde De Holland • Espria • Espria Woonzorg • Etoc • Eva Gemeente Franeker • Gemeente Franekeradeel • Gemeente Ooststellingwerf • Gemeente Baronie • Gilde De Ronde Venen ontstaan • Gilde & Adam • Evangelische gemeente Hebron • Gemeente Friese Meren • Gemeente Goeree- Opmeer • Gemeente Opsterland • Gemeente SamenSpraak • Gilde SamenSpraak Ridderkerk • Evean • Expertisecentrum Beroepsonderwijs • Overflakkee • Gemeente Groesbeek • Gemeente Oudewater • Gemeente Overbetuwe • Gemeente Gilde Utrecht • Gilde Zeist • Giralis • GKB • Expertisecentrum De Trans • Expertisecentrum Groningen • Gemeente Hardenberg • Gemeente Pijnacker-Nootdorp • Gemeente Raalte • Glencore • Goede Stede • GoedTV • GOM • Nederlands • Edith Stein Harlingen • Gemeente Hattem • Gemeente Gemeente Renkum • Gemeente Rheden • Groenrijk Timmerman GVB Heerde • Gemeente Heerenveen • Gemeente Gemeente Ridderkerk • Gemeente Rijnwaarden • Facskills • FC Educatie • FC Groningen in Heerhugowaard • Gemeente Heerlen • Gemeente Gemeente Rijnwoude • Gemeente Rijssen-Holten HCO • Heemskerk B.V. • Heerhugowaard- de Maatschappij • FC Sprint • FC Twente • Hellendoorn • Gemeente Hengelo • Gemeente Gemeente Rijswijk • Gemeente Ronde Venen • a-Life • Heineken B.V. • HEMA • Hessing F Federatie Nederlandse Vakbeweging • het Bildt • Gemeente Hillegom • Gemeente Hof Gemeente Rotterdam • Gemeente Rozendaal • H Zwaagdijk • Het Begint met Taal • Hia Federatie Opvang • Feniks Fermie van Twente • Gemeente Hoeksche Waard • Gemeente Schiedam • Gemeente Sliedrecht • Brabant • Hofstra Trainingen BV • Hogeschool Taaltrainingen • Fermwerk • Fiolet Gemeente Holland Rijnland • Gemeente Gemeente Smallingerland • Gemeente van Amsterdam • Hogeschool van Utrecht •

06 Onze partners 02 VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 53

Samenwerken  Eric van Oosterhout  Gerlien van Dalen  Lianne Knobel Onze partners

Holland Casino • Hoomark Hoogeveen • KOV De Cirkel • KPC Groep • KPMG • KPN • van Financiën • Ministerie van Infrastructuur en Pantar Amsterdam • Papier is Passé • Humanitas • Humanitas Onder Dak • Humanitas Kraamvogel • Kringloopwinkel De Beurs • Milieu • Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Participe Alphen aan den Rijn • Smallingerland • Humanitas Sudwest Fryslân • Kulterhus Olst-Wijhe • Kwintes Wetenschap • Ministerie van Sociale Zaken en P Patijnenburg • Pauluskerk • PB Humanitas Noord-Kennemerland • Humanitas Werkgelegenheid • Ministerie van Communications • PC kdv Dukkie PEP • Permar Thuisadministratie Utrecht, Lek en Weide • LaForce • LaMarque • Landelijke Huisartsen Volksgezondheid, Welzijn en Sport • Mira Media • SW • Peuteropvang Beuningen • Philadelphia • HWW Zorg Vereniging • Landstede Welzijn Ommen • Mitros • MKB-Nederland • Mommers Philips • PI Leeuwarden • PI Veenhuizen• LLeef en Leer! • Leger des Heils • Leger der Schoonmaakservice • Montessorischool De Platform kennisontwikkeling Friesland • Platform IBM Nederland N.V. • Ichtus College afdeling Heils 50|50 • Leren en Werken Provincie Triangel • Movactor • Moviera • MST • MUG Lesbefoardering Fryslân • Plein Zutphen praktijkonderwijs • IDTV • IGSD Friesland • Life-center Almelo • Link • Lions • Magazine • Museum Boijmans van Beuningen. Lochem • Pluryn • Pluspunt- Eigenwijks • PNO • I Steenwijkerland/Westerveld • IIRW • Lions District 110 CW • Lions International • Lions PostNL • Post Oost • Power • Prago • IJsselgroep • IKEA • Image Building • IMpact Randstad • Lions Zuidas • Lionsclub Schiedam te Narrathon • Nationaal Fonds Praktijkonderwijs de Hoeksteen • Presikhaaf WSW Kampen • Impuls/ Daadkracht • Impuls Riviere • LitCam • LKCA • Loes • Logopedie Kinderhulp • Nationale Boekenbon • Bedrijven • Pricoh • Prisma opleidingen • Oldenzaal In Balans • In Person • Incluzio • Holten • Logopedie Vriezenveen • Luiken N Nationale Unesco Commissie • NCB • Proathuus Vroomshoop ProBiblio • Professioneel Informatiepunt Vrijwilligers Twenterand • INOVA/ Karstens Custom Media • LVO NCOI • NBD Biblion • Nederlands Centrum schoonmaken • Prospects • Provincie Drenthe • EDINOVA • Instituut voor Taal & Communicatie • Buitenlanders • Nederlands Jeugd Instituut • Provincie Gelderland • Provincie Limburg • Intermaris Hoeksteen • International Institute for Maatschappelijke Onderneming Nederlandse organisaties Vrijwilligerswerk • Provincie Noord-Brabant • Provincie Noord- the Registration of Words • ISM Fatih Moskee • Smallingerland • Maatschappelijk Werk Nederlandse Spoorwegen • Nederlandse Holland • Provincie Overijssel • Provincie IVC Intercity • IVIO • IWMO M NWT • Madurodam • Malmberg • Taalunie • Nederlandse Vereniging Logopedie en Zeeland • Provincie Zuid-Holland • Provinsje Mamacafé Twenterand Manpower • Maregroep Foniatrie • Nedwerk NT1 • New Directions • Fryslân • Pulse • Puur Zuid • PwC JAR Opleidingen • Jarabee • Jilster • Jong NV • Maria J. Krabbe Stichting • Martinusschool NI+Co . Nieuwspoort • Nisa4Nisa • Nivo Noord • Florence • JP van de Bent • JTI • Juridisch Millingen • Mavie NT2• MAX Kinderopvang Nivon Rotterdam • NL Training • Nouveau • Rabobank Almelo • Rabobank Borne • J Loket Feijenoord • MBO Raad • MCA Gemini Groep • Novay/Digisterker • Nuon • NY Smellinghe Rabobank Foundation • Rabobank Me kaar • Meander • Meander Hulp thuis • Ziekenhuis R Hengelo • Rabobank Rijk van Nijmegen • Kadera • KANS-RIJK Overschie/ MeanderOmnium • Medisch Centrum Rabobank Oldenzaal • Radar Uitvoering • Thermiek • Katholieke Pabo Zwolle • Leeuwarden • MEE Drechtsteden • MEE Drenthe • OBS De Driehoek • OKA • Omring Radboud Universiteit • Randstad • Randstad, K Katwijkse ondernemersvereniging • KDV MEE Friesland • MEE IJsseloevers • MEE Thuiszorg • Ondernemersontbijt Payroll Solutions, HR Solutions • REA college • Koekeloere • Kennisnet • Kentalis Kerk en Rotterdam Rijnmond • MEE Twente • MEE Zuid O Rotterdam • Only Human • Reed Business • Regiobibliotheek Het Groene Buurtwerk Lombardijen • Kessler Stichting • Holland Noord • Meester Electronics • OOGVOORLEZEN • Open Leer Centrum • Hart • Re-integratiebureau Passen & Meten Kinderopvang Humanitas • Kinder Opvang Memphis Film & Television • Menzis • Mercis Openbare Bibliotheek Amsterdam • Opzoomer Relim • Rentree Reintegratie • REVABO Kerkrade • Kinderboekenmuseum • KIWI • Klaar Publishing B.V. • MET Welzijn Heerhugowaard • Mee • Oranjeschool • Orthopedagoog en Oosterbeek • RIBW • Rijn IJssel • Rijnbrink • voor Taal • Klant en Wonen Woonzorg Meulenhoff • MGK • Microsoft • Ministerie van psycholoog Paulien van Kessel OSB • Ossel Rijnstad • Rijnstate • ROC A12 • ROC Deltion • Nederland • KLM • Kluitman Uitgeverij • KNVB • Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties • Schoonmaakbedrijf ROC Drenthe College • ROC Friese Poort • ROC Kooij & Partners • Kopgroep Bibliotheken • Ministerie van Economische Zaken • Ministerie Horizon • ROC ID College • ROC Landstede •

06 Onze partners 03 VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 54

Samenwerken  Eric van Oosterhout  Gerlien van Dalen  Lianne Knobel Onze partners

ROC Midden Brabant • ROC Kellebeek • ROC Kop Stadkamer • Stadsregio Rotterdam • Stamm Nieuwkomers en Vluchtelingen Brabant TalenTonen • Tandem Welzijnsorganisatie • Noord-Holland • ROC Midden Nederland • ROC CMO Drenthe • Startwijzer B.V. • State Street • Centraal • Stichting Noodopvang Dakloze TaskForce • Taskforce Handicap en Samenleving • Mondriaan • ROC Nijmegen ROC van STC-Group: Scheepvaart en Transport College • Vreemdelingen • Stichting Oeverwal • Stichting Telegraaf Media Nederland • Ter Steege Groep Amsterdam • ROC van Flevoland • ROC van Step Steunpunt basisvaardigheden • Steunpunt Ontmoeting • Stichting Opvoeden • Stichting Texplain • Thuis op Straat • Timpaan Welzijn • Twente • ROC’s Nederland • Rode Kruis Arnhem• vluchtelingenwerk De Bilt • Steunpunt Ouder en School Plus • Stichting Palet Oldenzaal Tintelingen • TNS NIPO • Tocontinyou • TopTaal • Rode Kruis Midden Nederland • Rode Kruis vrijwilligers Ouderen Staphorst • Stichting Stichting Paraplu • Stichting Perspectief Transavia • Travers Welzijn • Trivium Meulenbelt • Utrecht Midden • Roland Berger Strategy Aanzet • Stichting ABC • Stichting ABC Afdeling Stichting Piëzo • Stichting Prago • Stichting Tussenvoorziening Consultants • Rotary International • ROZIJ werk • Noord-Holland • Stichting ABC Gelderland • Stunt • Stichting TAALBUS • Stichting RPCZ • RSD De Liemers • RSG Tromp Meesters • Stichting Al Amal • Stichting Alfabeter • Stichting Taalwerkgroep Heerhugowaard • Stichting U Centraal • Uitgeverij De Fontein • RTV Drenthe Anton Constandse • Stichting Beelddenken • Theehuis Heuvel • Stichting Thuis in West • Uitgeverij Kluitman • Uitgeverij Leopold • Stichting Biblionef Nederland • Stichting Big Stichting Tussenvoorziening • Stichting Tympaan U Uitgeverij Meulenhoff • Uitgeverij S-ipi • SAB Catering • Sagenn Samaritaan Brothers Big Sisters Rotterdam • Stichting De Baat Ronde Venen • Stichting van de Arbeid • Springer • Uitgeverij Zwijssen • UMC Utrecht • / Wijkgebouw de Bron • Samen 010 • Bijeen • Stichting Bowie • Stichting bij Corrie • Stichting VluchtelingenWerk Maasdelta • Unie KBO • Unie van Vrijwilligers • Unilever • S Samen oplopen • Samen Schrijven • Stichting BoBB • Stichting Boschuysen • Stichting Vluchtelingenwerk Wierden • Stichting Universiteit Maastricht • Univé • Universiteit Samenlevingswerk • Samenwerking Stichting Buurtwerk Alexander • Stichting Wellzo • Stichting Welzaam (Vleuten-De Meern) • van Amsterdam • USG People • UWV • UWV Beroepsonderwijs Bedrijven • SAP • Sardes • Caleidoscoop • Stichting Carrefour • Stichting de Stichting Welzijn Albrandswaard • Stichting Flevoland • UWV Rijk van Nijmegen • UWV Saxion • SBCM • Scala Welzijn • Scania Binding • Stichting de Stuw • Stichting de Welle Welzijn en Bolwerk • Stichting Welzijn Utrecht • UWV WERKbedrijf • UWV WERKbedrijf Productions • Schiphol Group • School voor Nijverdal • Stichting de Welle Wierden • Stichting Castricum • Stichting Welzijn Lingewaard • Heerlen • UWV werkbedrijf Noord-Holland Noord ouders Schunck Heerlen • Scoop De Wering • Stichting De Wielborgh • Stichting Stichting Welzijn Mensenwerk • Stichting Welzijn Thuisadministratie • Scoop Welzijn • Sector DOEN • Stichting Expertisecentrum ETV.nl • Middelsee • Stichting Welzijn Ouderen Olst- Van Dale • Van Gansewinkel • Van Houten Openbare Bibliotheken • Sedna • Seguro • Stichting Hoedje van Papier • Stichting Instituut Wijhe • Stichting Wereldbuur • Stichting & Co • Van Lanschot Bankiers • VBA • Shalomschool • Shell Nederland • Siemens • GAK • Stichting Intermin • Stichting Jacques de Wilskracht Werkt • Stichting Xtra • STIL • Stip V VBM Businessclub Den Haag • VELO • Simpel Schrijven • SINL Scholingsinstituut Leeuw • Stichting Jarige Job • Stichting Nijmegen• STOOF • Student Select • SWA Vereniging Adrar • Vereniging Bedrijfskring Nederland • Sint Josephscholen • SIOB • SIPI • Jeugdwerk ’s-Gravenhage-oost • Stichting Kans Holland • SWB • SWHH • SWOM • SWS Welzijn in Almere • Vereniging Nederlandse Gemeenten • SITRO SIZ Borne • Stichting Individueel Taal- en en Kleur • Stichting Kerk en Samenleving • de Wijk (Stichting Welzijn Schiedam) • SWV Vereniging Openbare Bibliotheken • VGGM/ Rekenonderwijs • SKIN Rotterdam (Samen Kerk Stichting Kinderzwerfboek • Stichting Kringloop Alescon • SWV Emco • SWV Reestmond • Sydion GGD • VIA Arnhem • ViaVie Welzijn • Villa Vrede • in Nederland) • SKSG • SMO Breda • SMON Steenwijk • Stichting KSA/GCW (Stichting voor Vitis Welzijn • Vitree Flevoland: jeugdzorg/ Welzijn • SNS REAAL Fonds • Sociaal Stadsteam Kerkelijke Sociale Arbeid) • Stichting Taal aan Zee • Taal Centraal pleegzorg • Vitree jeugdzorg • Welzijn Oudewater • Sociale Dienst Leerplanontwikkeling • Stichting Lezen • samenwerking • Taal doet meer • Taal en Vlietlandziekenhuis • Vluchtelingenwerk Midden Drechtsteden • SodaProducties • Sodexo • Stichting LOV • Stichting MAJO • Stichting T COAST op Maat • Taal in het Bedrijf • Taal Nederland • Vluchtelingenwerk Oost Nederland • Soweco • Speciaal basisonderwijs SO/VSO Makkelijk Lezen • Stichting Mara • Stichting meer op Scherp • Taalcafé • Taalcafé Twenterand • Vluchtelingenwerk Overijssel • Vluchtelingenwerk Kampen • Spin-IT • Sportbedrijf Almelo • SPSH • dan voetbal • Stichting Mens de Bilt • Stichting Taalcoachproject Ontmoetingspunt Driebergen • Rijswijk • Vluchtelingen Werkgroep Wijk bij St. Joseph • St. Peuterspeelzaalwerk Heerlen • Music Matters • Stichting Netwerk • Stichting Taalles Olympia • Taalvakwerk • Talant • Duurstede • Vluchtelingensteunpunt

06 Onze partners 04 VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 55

Samenwerken  Eric van Oosterhout  Gerlien van Dalen  Lianne Knobel Onze partners

Groene Hart • Vluchtelingenwerk Houten • WBO Oldenzaal Welbions • 2GetThere Vluchtelingenwerk IJsselstein • Welkomsttaal • Welzijn Borne • Vluchtelingenwerk Midden Nederland • W Welzijn Hoogeveen • Welzijn # Vluchtelingenwerk Montfoort - Linschoten • Kampen • Welzijn Oudewater • Welzijn Vluchtelingenwerk Nieuwegein • Rijnwaarden • Welzijn Stichtse Vecht • Welzijn Vluchtelingenwerk Noord-West Holland • Vianen • Welzijnsgroep Parkstad • Welzijn Vluchtelingenwerk Vianen • Vluchtelingenwerk Woerden • Welzijnswerk Emmen • Welzijnswerk Zaanstreek • Vluchtelingenwerk Zuidvleugel • Midden Drenthe • Werk en Inkomen Lekstroom • Vluchtelingenwerkgroep Bunnik • VMCA • VNO Werkplein Baanzicht • Werkplein Duin & NCW • VNO-NCW Noord • VNO-NCW Midden • Bollenstreek, UWV • WerkPro • Werkwijzer VOA • Voedselbank Almelo • Voedselbank mobiliteit • Westfriese Bibliotheken • WEZO Oldenzaal • Voedselbank Utrecht • Volksbond • groep • Wij 3.0 • Wijk & Co • Wijkbedrijf Utrecht • Volksuniversiteit Amsterdam • Volksuniversiteit Wijkinloophuis Zieist-West • Wijkleerbedrijven • Breda • Volksuniversiteit Emmen • Wijkracht Borne • Wijkracht Hengelo • Wijkracht Volksuniversiteit Steenwijkerland/Meppel • Hof van Twente • Wintertuin • WNK Volksuniversiteit Hoogeveen • Volksuniversiteit Personeelsdiensten • WOB Borne Woej • Utrecht • VoorleesExpress • Voorleesexpress Woningbouw corporaties • Woonbron • WOZL Arnhem • Voorleesexpress en Spel aan huis Ondersteuning BV • WSW Impact Breda • VoorleesExpress Capelle en Krimpen • VoorleesExpress Rotterdam-Rijnmond • Ymere VoorleesExpress Twente • Vooruit • VoorUit Project • VriendenLoterij • Vrije Universiteit Y Amsterdam • Vrije Universiteit Studenten Organisatie • Vrijwilligersacademie • Zadkine • ZangExpress • Ziggo • Zinin Vrijwilligerscentrale Amstelland • Bibliotheek Nijverdal • ZGG zorggroep • Vrijwilligerscentrale Regio Alkmaar • Z Zonta Rotterdam • Zontaclub Drenthe • Vrijwilligerscentrale Utrecht • Vrijwilligerscentrale ZorgAccent • Zorgbelang Gelderland • Zwolle Doet • Vrijwilligerspunt Westfriesland • Zorgfederatie Oldenzaal • Zorggroep Almere • Vrijwilligerswerk Rotterdam • Vrijwilligerswinkel • ZorgSaam Twenterand / IVT en Loes • Vrouwen Integratie Vandaag • VrouwenTaalgroep Zorgverzekeraars Nederland • Zorgwacht • Zowel Zeist • VROUW en KRACHT Alkmaar • Vrouw en Delfshaven • ZZG zorggroep Vaart • Vrouwen Vooruit • VU Enschede

06 Onze partners 05 VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 56

Flexibel team Directeur-bestuurder Raad van toezicht Marja van Bijsterveldt Prinses Laurentien Ondernemingsraad Forum AtotZ De organisatie

Stichting Lezen & Schrijven is een flexibele, energieke organisatie waar mensen werken die hart hebben voor laaggeletterden. Jong talent en ervaren professionals bouwen samen met partner organisaties, beleidsmakers en vrijwilligers aan duurzame regionale netwerken om samen nóg meer mensen te helpen. Ook intern blijft de organisatie bouwen aan een dynamisch team, zodat de juiste mensen op het juiste moment op de juiste locatie hun talent kunnen inzetten.

05 Intro VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 57

Flexibel team Directeur-bestuurder Raad van toezicht Marja van Bijsterveldt Prinses Laurentien Ondernemingsraad Forum AtotZ

Flexibel team

Het team bestaat uit jonge honden met nieuwe, creatieve ideeën. Ook hebben we specialisten in huis op gebied van taal en educatie en een stevige groep verbinders. Allemaal brengen zij expertises in die we koesteren. Om deze diverse groep optimaal te laten samenwerken, besteden we veel aandacht aan kennisdeling en -ontwikkeling. De organisatie bestond in 2015 gemiddeld uit 56,14 fte, Onze LES-dagen, waar we met alle collega’s samenkomen om ervaringen en exclusief gedetacheerden. Veertien mannen (21%) en informatie uit te wisselen, en ons maatjesprogramma voor nieuwe medewerkers zijn 52 vrouwen (79%). Het ziekteverzuim was 3,39%. hier voorbeelden van. Er zijn 19 medewerkers uit dienst gegaan en 29 medewerkers in dienst gekomen. Daarnaast waren er 2 stagiaires in dienst.

In 2015 hebben we ons voorbereid op Tel mee Leeftijd Aantal met Taal en in 2016 bouwen we verder aan een organisatie die groeit. Vanaf begin 2015 is onze 15-24 1 eerste ondernemingsraad actief. Een raad die er samen met het managementteam voor heeft 25-34 30 gezorgd dat de transitie soepel is verlopen, het nieuwe functiegebouw is geïmplementeerd en de 35-44 12 stichting flexibel is om in omvang te groeien en in heel Nederland duurzaam maatwerk te bieden 45-54 12 met Taal voor het Leven. 55-66 11

KERSTBORREL MET ‘LELIJKSTE- KERSTTRUIVERKIEZING’.

05 Flexibel team VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 58

Flexibel team Directeur-bestuurder Raad van toezicht Marja van Bijsterveldt Prinses Laurentien Ondernemingsraad Forum AtotZ

Directeur-bestuurder

Vanaf 1 januari 2015 bestaat het dagelijks bestuur uit één (betaalde) directeur-bestuurder. Naast de directeur-bestuurder is er een (onbetaalde) raad van toezicht en een adviesgroep (het Forum AtotZ). Merel Heimens Visser is vanaf 1 januari 2015 aangesteld als directeur-bestuurder.

De directeur-bestuurder is verantwoordelijk voor: • het dagelijks bestuur van Stichting Lezen & Schrijven; • het formuleren van het strategisch beleid van de stichting; • het opstellen en uitvoeren van de visie op korte en op lange termijn.

De directeur-bestuurder vormt samen met de adjunct- directeur en de manager bedrijfsvoering het managementteam van de organisatie. Arjan Beune is sinds 2012 in dienst als adjunct-directeur. Wietske Kuipers vervult sinds voorjaar 2015 de functie van manager bedrijfsvoering.

V.L.N.R. WIETSKE KUIPERS (MANAGER BEDRIJFSVOERING), MEREL HEIMENS VISSER (DIRECTEUR-BESTUURDER), ARJAN BEUNE (ADJUNCT-DIRECTEUR).

05 Directeur bestuurder VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 59

Flexibel team Directeur-bestuurder Raad van toezicht Marja van Bijsterveldt Prinses Laurentien Ondernemingsraad Forum AtotZ

De raad van toezicht

Stichting Lezen & Schrijven onderschrijft De leden van de raad van toezicht spelen allen op de maatschappelijke normen voor ‘goed hun vakgebied een toonaangevende rol. De raad bestuur’. De raad van toezicht speelt van toezicht kwam in 2015 tweemaal bijeen. Geen van de raadsleden had in 2015 voor Stichting daarbij een belangrijke rol. Lezen & Schrijven conflicterende nevenfuncties. De raad van toezicht houdt integraal toezicht op het beleid en de algemene gang van zaken van de stichting. Door de gemengde samenstelling is de raad de verbindende schakel tussen stichting en maatschappij. Zij spelen in hun eigen vakgebied een toonaangevende rol, zijn begaan met maatschappelijke thema’s en erkennen het belang van geletterdheid.

In 2015 bestond de raad van toezicht uit de volgende personen:

• Marja van Bijsterveldt (voorzitter) • Linda Hovius • Herbert Seevinck • Mariëtte Hamer • Sheila Sitalsing • Bruno Bruins • Joost Farwerck

V.L.N.R. FARWERCK, SEEVINCK, SITALSING, VAN BIJSTERVELDT, HAMER EN BRUINS. AFWEZIG: LINDA HOVIUS.

05 De raad van toezicht VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 60

Flexibel team Directeur-bestuurder Raad van toezicht Marja van Bijsterveldt Prinses Laurentien Ondernemingsraad Forum AtotZ

Marja Het is goed om te zien dat op steeds meer plekken sámen wordt bekeken waar kansen van Bijsterveldt, liggen en waar behoefte aan is en dat steeds voorzitter RvT meer gemeenten en organisaties instrumenten inzetten en geleerde lessen toepassen. We hoeven tenslotte niet allemaal het wiel In 2014 heeft Marja van Bijsterveldt het opnieuw uit te vinden. Samen bereiken we meer!” voorzitterschap van Stichting Lezen & Schrijven overgenomen van Prinses Laurentien. Als voorzitter van de raad van toezicht houdt zij toezicht op de realisatie van de doelstellingen van de stichting. Ze zet zich met overtuiging en bevlogenheid in om laaggeletterdheid op de agenda te krijgen en stimuleert bedrijfsleven, gemeenten en zorginstellingen zich actief in te zetten voor laaggeletterden. In 2015 heeft ze de stichting vertegenwoordigd tijdens de Week van de Alfabetisering, heeft ze verschillende Taalhuizen geopend en gesproken op congressen over gezondheid en geletterdheid. Marja van Bijsterveldt ontvangt geen vergoeding voor haar werk voor Stichting Lezen & Schrijven.

“In 2015 lag de focus op verfijning en verbinding. Door de decentralisaties die het kabinet doorvoert en de nieuwe Wet educatie en beroepsonderwijs (WEB) kregen gemeenten meer verantwoordelijkheid en grotere vrijheid in de aanpak van laaggeletterdheid. Daar denken de stichting en de partners graag over mee.

05 Marja van Beijsteveld VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 61

Flexibel team Directeur-bestuurder Raad van toezicht Marja van Bijsterveldt Prinses Laurentien Ondernemingsraad Forum AtotZ

Prinses Laurentien, erevoorzitter

Prinses Laurentien heeft de stichting in 2004 opgericht. Na 10 jaar droeg ze het voorzitterschap over aan Marja van Bijsterveldt. Zelf is de prinses als erevoorzitter nog steeds actief betrokken bij de stichting en blijft zij een gepassioneerd voorvechtster om laaggeletterdheid te agenderen, zowel in Nederland als in Europa.

Ook geeft ze creatief en strategisch richting aan het programma Public Libraries 2020. De prinses is speciaal gezant voor geletterdheid namens UNESCO en legt in die hoedanigheid internationale werkbezoeken af. Zo speechte zij tijdens de eerste Europese Literacy Week en opende ze in November de European Health Literacy Conference in Brussel. Ze reikt jaarlijks de TaalHeldenprijs uit aan mensen en organisaties die zich op een bijzondere wijze verdienstelijk hebben gemaakt in de strijd tegen laaggeletterdheid. Deze prijs wordt mogelijk gemaakt door Achmea en is in het leven geroepen toen prinses Laurentien haar voorzitterschap overdroeg in 2014. De prinses ontvangt geen vergoeding voor haar werk voor de stichting.

05 Prinses Laurentien VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 62

Flexibel team Directeur-bestuurder Raad van toezicht Marja van Bijsterveldt Prinses Laurentien Ondernemingsraad Forum AtotZ

De ondernemingsraad (OR)

In 2015 heeft Stichting Lezen & Schrijven een ondernemingsraad (OR) opgericht: een groep medewerkers die (on)gevraagd adviseert en op sommige onderwerpen meebeslist over veranderingen in de organisatie. De OR vertegenwoordigt daarbij de medewerkers en bewaakt vanuit dat perspectief het belang van de organisatie. De leden van de OR hebben deze rol voortvarend opgepakt, aangezien 2015 in het teken stond van grote organisatorische veranderingen in de aanloop naar de landelijke opschaling van Taal voor het Leven. Behalve zijn wettelijke taken heeft de OR er ook hard aan gewerkt om de ideeën en vragen van medewerkers bij de directie aan te kaarten. Mede door deze inspanning is de transitie soepel verlopen.

DE LEDEN VAN DE ONDERNEMINGSRAAD VAN LINKS NAAR RECHTS: EGZON PECI, MARIEKE WIEBING, THOMAS VAN ARENDONK (VZ.), CLEO DIETEREN, JELLE VENNIK.

05 De OR VOORWOORD RESULTATEN TAAL VOOR HET LEVEN AGENDERING ONDERZOEKEN SAMENWERKEN DE ORGANISATIE 63

Flexibel team Directeur-bestuurder Raad van toezicht Marja van Bijsterveldt Prinses Laurentien Ondernemingsraad Forum AtotZ

Forum AtotZ

In het Forum AtotZ zitten 26 onafhankelijke leden die advies geven en worden ingezet als ambassadeur. Inspirerende, toonaangevende (bekende) Nederlanders, die gevraagd en ongevraagd het bestuur, de organisatie en de raad van toezicht adviseren. De leden dragen geen formele verantwoordelijkheid.

Forumleden 2015: Frits van Oostrom, Nurten Albayrak-Temur, Peter Bakker, Frans Bauer, Hans de Boer, Daphne Deckers, Wendy van Dijk, Adriaan van Dis, Huub van Doorne, Raphael Evers, Louise O. Fresco, Inez de Graaff, Pieter van den Hoogenband, Yvon Jaspers, Tania Kross, André Knottnerus, Hendrik de Kubber, Paul de Leeuw, Paul van Loon, Ed Nijpels, André Rieu, Paul Rosenmöller, Paul Scheffer, Naema Tahir, Humberto Tan en Paul Witteman.

05 Forum AtotZ VOORWOORD