Raerd-Aan-Zee.Pdf
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Praet fan Raerd RAERD TOEN - RAERD NU het nogal een lang stuk is geworden Alle afleveringen van Raerd vroeger, hebben we het in tweeën geknipt. Raerd nu zijn trouwens terug te Hieronder deel één dat vooral gaat over de lezen op de site Raerd.com! Middelsee die ooit Fryslân bijna in tweeën sneed, in het volgende nummer (eind terpen en later dijken de zee weten augustus) deel twee waarbij we buiten te sluiten. Want met de geschiedenis van de trekvaart, de vruchtbare zeeklei was het goed voormalige herberg en de boeren! Natuurlijk zag Fryslân er Raerd aan Zee brugwachterwoning willen beschrijven. toen nog niet uit zoals nu. Een rivier met de naam Bordine In de Praet van Raerd nummer 14 (mei De bodem van Fryslân bestaat (Bordne) liep dwars door Fryslân 2006) schreven we als eens uitgebreid over vooral in het noorden en midden en stroomde naar de zee in het de blauwe stenen bij de Slachtedijk. uit zeeklei. Ooit is dit gebied dus noorden. (De naam van de rivier de Vanuit Raerd gezien aan het begin van zee geweest. Net als nu de Bordine komt voor in het de Slachtedijk, staat de Dille bij de brug Waddenzee, viel het af en toe levensverhaal van Bonifacius) In de over de Zwette. Een historische locatie. In droog. Uiteindelijk hebben de Middeleeuwen was deze rivier zo dit artikel staan we daarbij stil en omdat eerste bewoners van Fryslân met breed dat het meer een inham van de zee was dan een rivier. De naam veranderde dan ook in Middelzee (Middelsé ). Het gedeelte van de Bordine dat verder landinwaarts stroomde werd tot Jirnsum de Boorne ( Boarn ) genoemd en tussen Jirnsum en Raerd de Moezel (Mûzel ). Bij Raerd mondde de Moezel uit in de Middelzee. (zie kaart 1). De Middelzee had als het ware de vorm van een zandloper: op beide einden breed, maar in het midden vrij nauw. Oostergo en Westergo De grote Middelzee verdeelde het noorden van Fryslân in twee gedeelten. Ten westen van de zee was Westergo en ten oosten Oostergo. Daaronder, in het zuiden lagen Suthergo en Zevenwolden. (zie kaart 2). Aan de Oostergo kant begon de Middezee ter hoogte van Stiens en liep via Jelsum, Leeuwarden, Goutum, Wirdum, Reduzum, Raerd, via Deersum naar Scharnegoutum en verder tot onder Bolsward. Raerd lag dus aan de Middelzee! Aan de Westergo kant liep de kustlijn via Wier, Berlikum, Beetgum, Marssum, Deinum, Boksum, Jellum, Weidum, Mantgum, Oosterwierum, Boazum, Kaart overgenomen uit het boek ‘De Slachte’ Uitgave Friese Pers Boekerij, 2001. Lutkewierum, Hydaard en Raerd en de dam hebben we er zelf bijgetekend. Praet fan Raerd Twee sarcofagen In het Sneeker Nieuwsblad van 20 september 1956 stond het volgende over twee sarcofagen uit de 12 e- 13 e eeuw, gevonden in de appelhof bij boer Hotsma aan de ‘Snitser Dyk’, waar nu boer Frits Jonker woont. “ Het betreft namelijk een bijna 2 ton wegende, uit zandsteen gehouwen sarcofaag, gevonden in de hof van de boerderij van de heer Hotsma te Rauwerd. Eigenlijk zijn er daar twee gevonden, maar de eerste werd al eens geschonken aan het Friesch Museum te Leeuwarden, en werd vandaar overgebracht naar het kerkmuseum te Janum. De ander stond voor weer en wind in de jister, dienstdoende als drinkbak voor het vee. De vindplaats is raadselachtig, omdat ter plaatse nimmer een kerk, kapel of klooster is geweest. Misschien mag men hier echter het gehucht Krins zoeken, waarnaar de Krinser Arm, de opdijk van Rauwerd naar Oosterwierum via de Dille, genoemd is. De boerderij van de heer Hotsma ligt namelijk juist op de kruin van de oude Middelzee, vlak naast de voormalige Bornzijl, waar de Moezel, een tak van de Boorne, die ter hoogte van Rauwerd nog door de landen loopt, in de Middelzee afwaterde. Men verneemt het eerst van dit Krins in de Kroniek van het Witherenklooster te Lidlum bij Tsummarum, waar Suffryd van Krins Kaart afkomstig uit het boek ‘Binnendiken en slieperdiken yn Fryslân’ gedurende 1275-1283 abt was.” Uitgeverij A.J.Osinga, Ljouwert. (tweede druk 1984). verlengde daarvan de Moezel bij Raerd, belangrijk. De Boorne Hartwerd. Eb en vloed hadden in middeleeuwen in wezen een eiland, ontsprong op de die tijd landinwaarts invloed (en omsloten door de Boorne en hoogveengebieden en stroomde uitvloed). Marne. door het veenlandschap van het In Westergo werden eerst Lage Midden. De rivier stroomde Het lage Westergo verschillende hem- en ringdijken in westelijke richting tot in de buurt Een belangrijk verschil tussen aangelegd. Met een hemdijk werd van Akkrum, waar hij een bocht Oostergo en Westergo was, dat een kleiner gebied omsloten om het naar het noorden maakte. Vanaf dit Oostergo hoger lag dan Westergo. te beschermen tegen het punt werd de rivier geleidelijk aan Oostergo was daardoor beter omringende water. Toen later een breder. Tussen Raerd en beschermd tegen de zee dan aaneengesloten zeedijk, de Tsienzerbuorren vertakte de Westergo. Slachtedijk, werd aangelegd werden hoofdrivier zich. Een deel Westergo bestond grotendeels uit deze hemdijken minder belangrijk stroomde naar het westen en jonge kweldergebieden. Tussen en verloren langzamerhand hun zuiden naar het Vlie, het zeegat Sneek en Bolsward lag een groot functie. tussen Terschelling en Vlieland. waterbekken dat via de Marne een Deze stroom is de rivier de Marne. rechtstreekse verbinding had met Voor afwatering van regenwater Het andere deel, de hoofdstroom, de Waddenzee. Het kweldergebied was de rivier de Boorne, en in het liep naar het noorden en mondde van Westergo was in de vroege Praet fan Raerd uit als een kilometers brede Boorne grote gebieden met achterland tegen zeewater. trechtermond in wat nu de zeewater te overspoelen. Ook in Waddenzee is. Het huidige Raerd moet dat in die tijd een ramp Borndiep, de geul tussen tussen zijn geweest. De bewoners rondom Het indammen van de Moezel en Ameland en Terschelling was dus de zuidelijke Middelzee en uit het Boorne had ook als gevolg deze van oorsprong de hoofdafvoergeul stroomgebied van Moezel en rivieren niet meer konden van de Boorne. Boorne namen maatregelen om dit uitwateren op de Middelzee. soort rampen in de toekomst te Daarom werd de Oude Wetering De Middelzee slibt dicht voorkomen. Rond 1200, dus kort vanaf de Oude Schouw bij Irnsum Stormen hadden in die tijd veel na deze Sint-Nicolaasvloed, werden naar de westelijke Friese meren meer vrij spel dan tegenwoordig. bij Raerd twee afsluitdijken gegraven. Regelmatig werden aan de kust aangelegd. Eigenlijk een soort grote delen land weggeslagen. Met deltaplan voor Raerd en omgeving. De Zwettedijk de stroom mee werd de grond ver Toen de stroming van de Boorne landinwaarts meegevoerd. Hierdoor De Krenser Arm bij Raerd en Moezel in de Middelzee eenmaal begon het zuiden van de Middelzee De ene afsluitdijk kwam te liggen was verdwenen, zette de langzaam maar zeker dicht te Raerd en Oosterwierum, en was inpoldering van de rest van de slibben. Door de dichtslibbing kon dus een verbinding tussen Middelzee snel door. Door aanleg vanaf het zuidwesten de Middelzee Westergo en Oostergo. De dijk van de Tsjessingadijk tussen worden ingepolderd. Bovendien heette de Krenser Arm (Krinzer Marssum en Beetgumermolen naar ontstonden in die tijd ook de Earm). Een krens is een draai of Jelsum lag Leeuwarden net als Waddenzee en Zuiderzee waardoor bocht en een arm betekent in dit Raerd in de tweede helft van de 13 e het zeewater nu alle kanten op kon. verband een dwarsdijk of eeuw definitief niet meer aan de schenkeldijk, een dijk met een Middelzee. De landerijen die tussen Sint-Nicolaasvloed haakse aansluiting op twee reeds beide Middelzeedijken en de In december 1196 richtte een bestaande zee-of polderdijken. afsluitdijken Krenzer Arm en stormvloed in Noord-Nederland Ongeveer gelijktijdig werd ook de Tsjessingadijk kwamen te liggen grote verwoestingen aan. Deze Moezel, die iets ten noordoosten werden na inpoldering Nieuwland Sint-Nicolaasvloed drong Fryslân van deze nieuwe dwarsdijk in de (Nijlân)genoemd. vooral via de Middelzee binnen, om Middelzee stroomde, afgedamd. Het verdwijnen van de Middelzee vervolgens via de Moezel en Eveneens ter bescherming van het maakte wel aanpassingen De Zwette vanaf de brug bij de Dille. Uitzicht op het noorden (foto 1 juli 2007) Praet fan Raerd noodzakelijk. Oostergo en vandaar dat het officieel de Sneker- schippers door een zijl Westergo hadden elk hun eigen en niet de Leeuwarder Trekvaart (uitwateringssluis) in de Hemdijk waterpeil en loosden hun heette. Kleine trekschuiten voeren (de Slotsdijk), eigendom van de overtollige water in de zee. op vaste tijden van Sneek naar kerk, die daar tol inde. Toen deze Vanwege het hoogteverschil tussen Leeuwarden en weer terug. route door achterstallig onderhoud beide gebieden bleef het eigen Dagelijks doet een aantal malen het ten gevolge van de oproeren tussen waterpeil bestaan en werd in het trekschip volgens de dienstregeling Schieringers en Vetkopers in de late midden van het nieuwe land ten ook de Dille aan. De Zwette was middeleeuwen moeilijker noordoosten van de Krenser Arm vroeger net zo belangrijk als nu bevaarbaar werd, moest gezocht een dijkje gelegd, de Zwette, dat goede wegen zijn. In die tijd waren worden naar andere vaarwegen. beide waterpeilen scheidde. Aan de de vaarwegen voor het vervoer van Leeuwarden wilde graag een nieuwe westkant van het Zwettedijkje werd goederen naar markten van verbinding over het water naar het een zwettesloot gegraven. Een levensbelang. De waterweg tussen zuiden en westen van Fryslân. In gegraven grenssloot heette in die de twee belangrijke steden Sneek en 1507 kreeg de stad een vaarroute tijd een zwette. De Zwette was dus Leeuwarden werd dan ook druk naar Franeker en niet lang daarna de grens tussen Oostergo en bevaren. werd dus ook het Westergo en liep door het Van Sneek naar Leeuwarden in afwateringsslootje naast het ingepolderde Nieuwland. de middeleeuwen Zwettedijkje verbreed en uitgediept De Zwettesloot werd in 1507 van In de middeleeuwen, als tot een ‘sylfeart’.