CONCEPT*

Jaarstukken 2018

Colofon

Gemeente Súdwest-Fryslân Postbus 10.000 8600 HA Sneek (0515) 48 90 00 www.gemeentesudwestfryslan.nl

Pagina 2 van 125

Leeswijzer

Het college van burgemeester en wethouders stelt in de periode januari-maart de jaarstukken op: het jaarverslag en de jaarrekening. Het college legt hiermee verantwoording af aan de gemeenteraad over het afgelopen bestuursjaar. We leggen vast hoe, vanuit de Programmabegroting 2018 (vastgesteld in november 2017, ontwikkelingen gestalte hebben gekregen. Is gelukt wat we voor ogen hadden? Of hebben onvoorziene ontwikkelingen of bewuste koerswijzigingen geleid tot een aangepaste uitkomst?

1. Bestuurlijke hoofdlijnen We geven op hoofdlijnen inzicht in de resultaten van de jaarstukken. In de hierna genoemde punten 2 en 3 lichten we dit nader toe. Daarnaast tonen we enkele overzichten en geven we de bestuurlijke structuur weer per ultimo 2018.

2. Jaarverslag In het jaarverslag geven we de beleidsinhoudelijke en financiële hoofdlijnen van 2018 aan. Zijn de voorgenomen doelstellingen en resultaten bereikt? Welke activiteiten en middelen zijn ingezet? De verantwoording vindt plaats per programma. We beantwoorden de vragen “Wat wilden we bereiken?” en “Wat hebben we daarvoor gedaan?” Ook vermelden we “Wat heeft het gekost?”

3. Jaarrekening In de Jaarrekening gaan we (aanvullend) in op de financiële toelichting op 2018. We brengen de balans in beeld en geven hierop een toelichting. Daarna geven we een financieel beeld per programma. We richten ons specifiek op de grotere afwijkingen. We vermelden of afwijkingen al dan niet een incidenteel of een structureel effect hebben.

4. Controleverklaring De Jaarrekening is door de (onafhankelijke) accountant gecontroleerd. De verklaring is bijgevoegd.

5. Bijlagen Er zijn drie bijlagen opgenomen: A: Beleidsindicatoren B: Overzicht verstrekte subsidies C: Overzicht investeringskredieten groter dan € 100.000

Pagina 3 van 125 Inhoudsopgave

Leeswijzer ...... 3 Inhoudsopgave ...... 4 Aanbiedingsbrief ...... 6

1. Bestuurlijke hoofdlijnen ...... 7 1.1 Resultaten op hoofdlijnen ...... 7 1.2 Enkele overzichten ...... 8 1.3 Bestuurlijke structuur ...... 9 1.4 Verlenen van ‘decharge’ en Controleverklaring ...... 11

2. Jaarverslag ...... 12 2.1 Vooraf ...... 12 2.2 Verantwoording programma’s ...... 12 2.2.1 Programma 1: Sociaal ...... 15 2.2.2 Programma 2: Ruimte...... 21 2.2.3 Programma 3: Bestuur ...... 25 2.2.4 Overzichten ...... 27 2.3 Verantwoording paragrafen ...... 28 2.3.1 Paragraaf 1: Lokale heffingen ...... 29 2.3.2 Paragraaf 2: Weerstandsvermogen/risicobeheersing ...... 32 2.3.3 Paragraaf 3: Onderhoud kapitaalgoederen ...... 37 2.3.4 Paragraaf 4: Financiering ...... 41 2.3.5 Paragraaf 5: Bedrijfsvoering ...... 44 2.3.6 Paragraaf 6: Verbonden partijen ...... 48 2.3.7 Paragraaf 7: Grondbeleid ...... 55

Pagina 4 van 125 3. Jaarrekening ...... 59 3.1 Vooraf ...... 59 3.2 Balans ...... 60 3.3 Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling ...... 64 3.4 Toelichting op de balans ...... 67 3.5 Programmarekening met toelichting ...... 77 3.5.1 Programma 1: Sociaal ...... 79 3.5.2 Programma 2: Ruimte...... 88 3.5.3 Programma 3: Bestuur ...... 92 3.5.4 Overzichten ...... 94 3.6 Overzicht incidentele baten en lasten ...... 99 3.7 Overzicht verloop onvoorzien ...... 100 3.8 Vennootschapsbelasting ...... 101 3.9 Wet WNT (Wet normering topinkomens) ...... 103 3.10 Overzicht van de baten en lasten per taakveld ...... 104 3.11 Sisa-overzicht ...... 105

4. Overige gegevens ...... 108 4.1 Controleverklaring ...... 108

Bijlagen ...... 113 Bijlage A: Beleidsindicatoren ...... 114 Bijlage B: Overzicht verstrekte subsidies ...... 117 Bijlage C: Overzicht investeringskredieten groter dan € 100.000 ...... 124

Pagina 5 van 125 Aanbiedingsbrief

Hierbij ontvangt u de jaarstukken over 2018. Het betreft het beleidsmatig georiënteerde jaarverslag en de meer cijfermatige jaarrekening.

Beleidsmatig hebben we positieve resultaten behaald. In het jaarverslag kunt u lezen dat we de meeste speerpunten uit de programmabegroting hebben uitgevoerd. Slechts in enkele gevallen is dat niet gelukt.

Het jaarverslag is de spiegel van de begroting. De gegeven verantwoording in dit jaarverslag is ten opzichte van de Programmabegroting 2018. Dat is de begroting die al in 2017 is gemaakt, dus nog tijdens de vorige bestuursperiode en nog voordat het Hoofdlijnenakkoord 2018-2022 was opgesteld. Hierdoor is de verbinding met het hoofdlijnenakkoord in dit jaarverslag nog lastig te maken. Zo heeft duurzaamheid een specifieke plaats gekregen in het hoofdlijnenakkoord en is dit inmiddels full speed in uitvoering gekomen. In dit jaarverslag komt dat echter nog niet goed tot uitdrukking.

Het behaalde financiële resultaat is helaas niet positief. Het resultaat is € 3,4 miljoen nadelig. Het is met name de overschrijding op het begrote budget voor de Jeugdzorg die dit tekort heeft veroorzaakt. Over het verwachte tekort in de Jeugdzorg is de raad in januari 2019 al via actieve informatie geïnformeerd. Het tekort is uitgekomen op € 3,9 miljoen, waarvan € 0,9 miljoen aan lichte ondersteuning en € 3,0 miljoen aan specialistische ondersteuning.

Zorgelijk is dat een groot deel van de overschrijding op de jeugdzorg een structureel karakter heeft. We zijn hierin niet uniek. Veel gemeenten hebben te maken met tekorten. Inmiddels zijn er, zowel in Fries verband als op landelijk niveau onderzoeken uitgevoerd naar de tekorten. Voor de komende begrotingscyclus heeft het onze volledige aandacht om dit tekort in de begroting op te lossen.

Tegenover deze structurele tegenvaller staat een grote incidentele meevaller. De afgelopen jaren hebben we grote bedragen aan precariobelasting opgelegd bij netwerkbeheerders. Het gaat dan om belasting op kabels, leidingen en een gasnetwerk. Recentelijk heeft een grote netwerkbeheerder zijn eerdere bezwaren over de jaren tot en met 2017 laten vervallen. Dit betekent dat in de afgelopen jaren opgebouwde reserve precariobelasting een substantieel bedrag van € 11,5 miljoen vrij kan vallen. Dit bedrag zit nog in de reserve precariobelasting en uit zich daarom niet in het jaarrekeningresultaat.

Het doet onze inspanningen over 2018 tekort om alleen te focussen op het tekort jeugdzorg en de opbrengsten van de precariobelasting. Er is veel meer gebeurd. Van al de aansprekende activiteiten in het kader van LF2018 tot de projecten in de Ontwikkelagenda. En van inzet op vitaal ondernemerschap tot ingebruikneming van het Bestjoershûs en tot de oplevering van het Súdwesthûs. U kunt alles nalezen in het jaarverslag en in de jaarrekening.

We wensen u veel leesplezier toe.

Sneek, 30 april 2019

Burgemeester en wethouders van Súdwest-Fryslân

Pagina 6 van 125 1. Bestuurlijke hoofdlijnen

1.1 Resultaten op hoofdlijnen

De resultaten op hoofdlijnen zijn te verdelen in beleidsmatige en in financiële resultaten.

Beleidsmatig In de Programmabegroting 2018 zijn 26 speerpunten opgenomen. In het jaarverslag rapporteren wij over de realisatie van deze speerpunten. De meeste speerpunten zijn uitgevoerd. Verdeeld over de programma’s ziet het er als volgt uit:

Aantal Deels Niet uitgevoerd Programma speerpunten Uitgevoerd uitgevoerd 1 Sociaal 14 11 3 0 2 Ruimte 9 7 2 0 3 Bestuur 3 3 0 0 Totaal 26 21 5 0

Een nadere toelichting op uitvoering van de speerpunten is opgenomen in hoofdstuk 2.

Financieel De jaarrekening toont een financieel resultaat van € 3,4 miljoen nadelig . Verdeeld over de programma’s ziet het er als volgt uit:

Overzicht per programma Voordelig Nadelig (bedragen x € 1.000) Programma 1 - Sociaal 0 -2.430 Programma 2 - Ruimte 0 -886 Programma 3 - Bestuur 1.472 0 Overzichten 0 -1.520 Totaal 1.472 -4.836 Totaal gerealiseerd resultaat -3.364

Het resultaat van € 3,4 miljoen nadelig is ontstaan door een voordeel vanuit programma Bestuur en een nadeel vanuit programma’s Sociaal, Ruimte en de Overzichten:

• Sociaal (€ 2,4 miljoen nadelig): Dit komt hoofdzakelijk door de overschrijding op het begrote budget voor de Jeugdzorg. Daarnaast zijn er vele diverse voor- en nadelen.

• Ruimte (€ 0,9 miljoen nadelig): In de Jaarrekening 2018 is al een voorziening gecreëerd van € 0,9 miljoen voor De Hemmen III. De vorming van deze voorziening hadden we begroot voor 2019. Aangezien dit een voorzienbare last is, moeten wij nu in 2018 al een voorziening opnemen, eerder dan gepland. Hadden we dit pas in 2019 gedaan, dan was het programma Ruimte nagenoeg op nul uitgekomen. Nu we de voorziening al in 2018 vormen, betekent dit dat er ruimte ontstaat in de jaarschijf 2019. • Bestuur (€ 1,5 miljoen voordelig): Dit betreft vooral het geraamde voordelige saldo van de primitieve begroting van € 1,4 miljoen. Dit voordeel was dus al ingecalculeerd. • Overzichten (€ 1,5 miljoen nadelig): Dit nadeel is inclusief het verwachte nadelige resultaat van de gewijzigde begroting van € 0,4 miljoen, zoals gemeld in de bestuursrapportage van oktober 2018. Andere tegenvallers waren hogere kosten voor overhead (€ 0,6 miljoen) en daarnaast lagere opbrengsten van per saldo € 0,5 miljoen (OZB en lagere rente geldleningen).

Pagina 7 van 125 Kortom: We hielden rekening met een overschot van € 1,4 miljoen (conform primitieve begroting) en een tekort van € 0,4 miljoen (vanuit de bestuursrapportage oktober). Per saldo was het de verwachting om op € 1,0 miljoen voordelig uit te komen (conform de bestuursrapportage van oktober). In werkelijkheid geeft de jaarrekening een nadeel van € 3,4 miljoen. Derhalve een ongunstiger resultaat van € 4,4 miljoen. Dit is met name veroorzaakt door de overschrijding op het begrote budget van de jeugdzorg en de al in 2018 gevormde voorziening voor De Hemmen III.

Een nadere toelichting op de afwijkingen is opgenomen in paragraaf 3.5.

1.2 Enkele overzichten

Baten en Lasten In 2018 bedroegen de lasten en baten van de gemeente een bedrag van € 270 miljoen. In het volgende overzicht zijn de bedragen per onderdeel weergegeven.

Heffingen Het totaal aan lokale heffingen bedroeg in 2018 € 59,3 miljoen. In onderstaand diagram is de verdeling per onderdeel aangegeven.

Pagina 8 van 125

1.3 Bestuurlijke structuur

Gemeenteraad

De gemeenteraad van Súdwest-Fryslân bestaat uit 37 leden, die verdeeld zijn over 11 fractie (situatie per december 2018).

Jannewietske de Grietsje Stegenga Vries Griffier Voorzitter

CDA CDA CDA CDA CDA CDA CDA CDA

Douwe Attema Petra van den Uilkje Attema Bauke Dam Arjen Doedel Pieter Greidanus Anneke Koster - Pieter de Vries Fractievoorzitter Akker de Groot Klijnstra

CDA CDA PvdA PvdA PvdA PvdA PvdA PvdA

Theunis de Vries Ultsje Wiersma Johan Feenstra Habtamu de Hoop Djoke de Jong Johan Langbroek Marianne Poelman Paula van der Fractievoorzitter Veer

FNP FNP FNP FNP FNP VVD VVD VVD

Corrie Bergstra – Douwe Blom Tsjerk Bouwhuis Sicco Rypma Jikkie Ruiter - Debbie Douwes Hielke Bandstra Lianne van der Veldhuis Postma Fractievoorzitter Wal Fractievoorzitter

Pagina 9 van 125 VVD GroenLinks GroenLinks GroenLinks GBTL GBTL ChristenUnie ChristenUnie

Simon de Witte Angelina Kerver Thomas van Dijk Rowdy van der Bertus Walsma Carla van der Geartsje Horjus – Gert Schouwstra Veen Fractievoorzitter Hoek Vos Fractievoorzitter

D66 D66 De Wind Semplonius PoeiszZijlstra

Mirjam Bakker Marieke Vellinga Harmen de Wind Klaas Jan Rinske Poiesz – Fractievoorzitter Fractievoorzitter Semplonius Zijlstra Fractievoorzitter Fractievoorzitter

Pagina 10 van 125

College van burgemeester en wethouders Het college van burgemeester en wethouders (B&W) is het dagelijks bestuur van de gemeente en bestaat uit de burgemeester en vijf wethouders. Elk collegelid heeft een eigen portefeuille. Zie het overzicht (per december 2018):

Jannewietske de Vries – Gea Wielinga – Wethouder Burgemeester • Ruimtelijke ontwikkelingen en • Algemeen bestuur Omgevingswet inclusief • Bestuurlijke samenwerking grondexploitatie • Openbare Orde en Veiligheid • Agenda Sneek-Bolsward • Brandweer • Zorg / WMO • Rampenbestrijding • Welzijn / Vrijwilligers • Communicatie • Gebiedsteams • Burgerzaken • Sport

Maarten Offinga – Wethouder Mark de Man - Wethouder • Financiën • Toerisme en Recreatie • Economische zaken, inclusief • Verkeer en Vervoer Landbouw • Kapitaalgoederen, inclusief vastgoed • Ontwikkelagenda (strategie) en en huisvesting buitendienst • Gebiedsagenda ZWH • Jeugd en Jeugdzorg • Agenda IJsselmeerkust • Handhaving • Kernenbeleid

Stella van Gent - Wethouder Erik Faber - Wethouder • Arbeidsparticipatie en Inkomen • Duurzaamheid, inclusief afval, • Cultuur en Kunst, inclusief waterbeheer en riolering Erfgoed en HCW • Bedrijfsvoering en Dienstverlening, • Onderwijs, inclusief inclusief Huisvesting en Digitalisering doordecentralisatie • Vernieuwing Lokale Democratie • Wonen, inclusief programma (bestuurlijke vernieuwing) wonen • Agenda Ut de Mienskip • Dorpshuizen

Pieter Zondervan – Gemeentesecretaris

1.4 Verlenen van ‘decharge’ en Controleverklaring

De gemeenteraad beoordeelt de verantwoording en stelt de jaarstukken vast. De gemeenteraad keurt hiermee de uitgaven goed en accepteert de verklaring bij de cijfers. Hiermee sluiten we het financiële jaar af en verleent de gemeenteraad ‘decharge’ aan het college. Wijzigingen (voor zover aan de orde) nemen we op in het bijbehorende raadsvoorstel en raadsbesluit en we verwerken dit ook financieel- administratief in de aanvangspositie voor de Jaarrekening 2019. De stukken bieden ook inzicht aan inwoners, bedrijven en instanties (waaronder de provincie). De raad maakt het mogelijk dat een ieder kennis kan nemen van de rapportage.

De accountant heeft de jaarrekening gecontroleerd. De verklaring is opgenomen onder 4. Overige gegevens

Pagina 11 van 125 2. Jaarverslag

2.1 Vooraf

In het jaarverslag geven we de beleidsinhoudelijke en financiële hoofdlijnen van 2018 aan. Zijn de voorgenomen doelstellingen bereikt? Welke activiteiten zijn uitgevoerd en welke middelen zijn ingezet? De verantwoording vindt plaats per programma. Dat gebeurt aan de hand van de onderdelen:

1. Wat hebben we bereikt? 2. Wat hebben we daarvoor gedaan? 3. Wat heeft het gekost?

Het jaarverslag is de spiegel van de begroting. De gegeven verantwoording in dit jaarverslag is ten opzichte van de Programmabegroting 2018. Dat is de begroting die al in 2017 is gemaakt, dus nog tijdens de vorige bestuursperiode en nog voordat het Hoofdlijnenakkoord 2018-2022 was opgesteld. Hierdoor is de verbinding met het hoofdlijnenakkoord in dit jaarverslag nog lastig te maken.

Het jaarverslag bevat de onderdelen: • Verantwoording programma’s • Verantwoording paragrafen

2.2 Verantwoording programma’s

Het antwoord op de vragen “Wat hebben we bereikt?” is algemeen van aard en sluit aan bij de ambities van de beleidsbegroting. Deze vraag lichten we tekstueel toe. We volgen hierbij de inrichting van de Programmabegroting 2018.

Net als in de bestuursrapportages werken we bij het onderdeel “Wat hebben we daarvoor gedaan?” met een kleurcodering. In het Jaarverslag 2018 rapporteren we over alle speerpunten, ook als er geen afwijkingen zijn.

Per speerpunt kennen we een kleur toe. De kleuren hebben de volgende betekenis: Het speerpunt is volledig Het speerpunt is deels Het speerpunt is niet uitgevoerd. uitgevoerd. uitgevoerd.

1. Wat hebben we bereikt?

Krachtige Ontwikkelagenda’s - Het proces van de Ontwikkelagenda’s heeft in 2018 veel meer slagkracht gekregen. Hiermee hebben we een krachtig instrument in handen om de kansen van gezamenlijke investeringen met actieve partners en inwoners te verzilveren. Het gaat om: Agenda IJsselmeerkust, Agenda Ut de Mienskip, Agenda Bolsward en Agenda Sneek. In het kader van de Ontwikkelagenda zijn wij in 2018 aan de slag gegaan met de uitvoering van een onderzoek naar de dorpshuizen en zijn er in Sneek en Bolsward gesprekken gevoerd met de inwoners om de leefbaarheid te vergroten. Voor de Agenda IJsselmeerkust is met partners een ambitiedocument opgesteld waarin de ontwikkeling en versterking van het Friese IJsselmeerkustgebied centraal staat.

Gebiedsgericht werken - Doel: Naar één integrale gebiedsgerichte organisatie - Realisatie: In de verdere professionalisering van het gebiedsgericht werken zijn stappen gezet. In het sociaal domein werken we met integrale gebiedsteams, buurtsportcoaches en zijn de collectieve welzijnstaken sinds 2018 door Stichting Sociaal Collectief opgepakt. Hierdoor zijn initiatieven van inwoners in de volle breedte gestimuleerd. De mantelzorgers en vrijwilligers spelen een belangrijke rol in onze samenleving. Ook in 2018 hebben wij hen op verschillende manieren ondersteund. In het ruimtelijk domein is het accountteam EZ zeer actief in de zakelijke netwerken. Daarnaast leggen de dorpen- en wijk coördinatoren constant verbindingen tussen de inwoners en de gemeente.

Pagina 12 van 125 - Doel: Financiële armslag voor initiatieven - Realisatie: De lokale initiatieven Ut de Mienskip zijn integraal opgenomen in de Ontwikkelagenda. Hier is financiële armslag om in te zetten op de essentiële waarden van ons Kernenbeleid. Niet alleen de grote thema’s zijn van belang, juist het goed regelen van kleinere zaken op lokaal niveau is van grote betekenis voor onze inwoners. Via het Kernenbeleid SWF blijven we inzetten op het stimuleren van de sociale cohesie.

- Doel: Thuis in het gebied - Realisatie: We zijn thuis in het gebied. We hebben het afge lopen jaar op de verschillende terreinen onze netwerken geïntensiveerd. Hierdoor staan we in directe verbinding met onze partners zoals de huisartsen, wijkverpleegkundigen, multifunctionele centra (MFC) en ondernemers.

Meedoen, ontplooien en ondernemerschap - Doel: Een goede start voor iedereen - Realisatie: In het kader van een continue leerlijn hebben wij in 2018 de integrale kindaanpak doorontwikkeld. We vinden het belangrijk dat kinderen van inwoners met minder financiële middelen goed kunnen participeren. In 2018 hebben we voor deze gezinnen vakanties georganiseerd. Daarnaast hebben we meer ingezet op preventie door o.a. het uitvoeren van een aantal pilots zoals De Vitale Regio over de preventie zorg voor ouderen met dementie en een pilot waarbij het verminderen van problematisch alcohol en drugsgebruik onder jongeren centraal staat. Dit doen we samen met onze partners zoals de GGD en De Friesland Zorgverzekeraar. Door meer in te zetten op preventie verwachten we dat de kwaliteit van het leven van onze inwoners omhoog gaat.

- Doel: Meer ondernemerschap in Súdwest -Fryslân - Realisatie: De gemeente Súdwest -Fryslân is een ondernemende gemeente: met 9.386 bedrijven en in totaal 42.660 arbeidsplaatsen. In 2018 is het aantal arbeidsplaatsen met 1.014 gestegen, dit is een groei van 3,5%. Werk is een belangrijke pijler om mee te doen in de samenleving. De inzet op het Vitaal Ondernemerschap blijkt een goede leidraad voor onze inspanningen ten aanzien van het vestigingsklimaat. In de ruimtelijke ontwikkeling is voor bedrijventerrein De Hemmen 3 in Sneek een belangrijke stap gezet door het opstarten van de bestemmingsplanprocedure. Hierdoor gaat fysieke ruimte ontstaan om de groei van lokale bedrijven mogelijk te maken en om bedrijven van elders aan te trekken. Uitgaande van kengetallen gaat het om circa 600 arbeidsplaatsen. De acquisitie is gericht op bedrijven die aansluiten bij het profiel van onze beroepsbevolking en onze sterke sectoren: metaal- en maakindustrie, voedingsindustrie en de maritieme sector.

- Doel: Meer participatie in Súdwest -Fryslân - Realisatie: De samenwerking tussen ondernemers, onderwijs en overheid (3 O’s) is van essentieel belang om de aansluiting tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt te bevorderen. In het kader van dit plan is in 2018 een uitstroomplan opgesteld. Met als doel dat voor onze inwoners met een uitkering de match naar werk sneller en beter kan worden gemaakt.

- Doel: Inzet op vernieuwing en kwaliteit van zorg, hulp en onderste uning - Realisatie: In 2018 zijn we verder gegaan met de vernieuwing van ondersteuning (Wmo, Jeugd en Participatie). Met als doel om effectieve ondersteuning aan te beiden aan onze inwoners. We hebben nieuwe arrangementen ontwikkeld, bijv. onderwijs-zorgarrangement waarbij zorg en onderwijs worden gecombineerd. Voor Jeugd is er met ingang van 2018 gekozen voor een nieuwe systematiek waarbij maatwerk en het resultaat centraal staan. Op het terrein van de Wmo zijn wij in 2018 ook gestart met de voorbereidingen van de resultaatsturing. Daarnaast zijn wij in 2018 gestart met een aantal pilots (o.a. geïntegreerde indicatiestelling) om het zorglandschap (Wmo en de Wet langdurige Zorg) te vernieuwen.

Pagina 13 van 125 Leefbaarheid - Doel: Omgevingswet - Realisatie: Een “Gezond Súdwest -Fryslân in 2040” is het centrale uitgangspunt voor de Omgevingsvisie. Dit past ook bij onze opgave transformatie sociaal domein waarbij preventie (o.a. het gezondheidsbeleid) één van de speerpunten is. De Omgevingswet biedt de mogelijkheid om het wettelijk systeem eenvoudig beter te maken. Het ‘samen plannen maken’ is één van de leidende principes. Op deze manier is het vervolgproces dan ook ingericht. De procesnotitie Omgevingsvisie is in 2018 door de raad vastgesteld. We gaan aan de hand van verschillende werkvormen uitgebreid in gesprek over een gezonde inrichting van de leefomgeving.

- Doel: Toekomstbestendige voorzieningen - Realisatie: We willen dat onze maatschappelijke voorzieningen zoals onderwijs, sport - en culturele voorzieningen, ontmoetingsplaatsen en kerken toekomstbestendig blijven. Vanuit de lokale initiatieven Ut de Mienskip worden kernen gestimuleerd om na te denken over hun toekomst door het opstellen van eigen dorps- en stadsvisies. Hierin vervullen de dorpen- en wijkcoördinatoren en de steeds meer de rol van gebiedsregisseur. Voor Sneek is er in 2018 verkend op welke wijze we het capaciteitsprobleem voor de buitensport kunnen oplossen, dit krijgt een vervolg in 2019.

- Doel: Leeuwarden Fryslân 2018: op maat versterking cultuur, erfgoed, recreatie en toerisme - Realisatie: Leeuwarden als culturele hoofdstad van Europa heeft in 2018 een nieuw cultureel - toeristisch elan gebracht in Fryslân: ‘Dat smakket nei mear’. De legacy hiervan vormt de opmaat voor de versterking van de cultureel toeristische hoofdstructuur.

- Doel: Goed, veilig en gezond wonen - Realisatie: In 2018 is het Integraal Veiligheidsplan opgesteld voor 2019 tot en met 2022. In dit plan wordt ingegaan op een aantal specifieke thema’s bijv. de aanpak verwarde personen. Gemeenten krijgen hier steeds een grotere rol in o.a. door de decentralisatie van ‘beschermd wonen en opvang’ per 2021.

- Doel: Duurzame leefomgeving - Realisatie: Als woonregisseur vervullen we een belangrijke rol om goed en duurzaam (energieneutraal) wonen te faciliteren. Dit geldt voor de particuliere markt, de sociale huursector en in de sector wonen en zorg. Wij willen voorzien in de woonbehoefte in alle kernen, dus niet alleen in Sneek en Bolsward. Om dit op adequate wijze te doen hebben we onderzocht wat die behoefte per kern precies is. Hierbij willen we de markt gaan uitdagen om met innovatieve en aantrekkelijke woonconcepten te komen die aansluiten bij de vraag. Met het vaststellen van de Agenda Duurzame Ontwikkeling is een grote stimulans ontstaan om duurzaamheid vroegtijdig in alle denk- en ontwerpprocessen te betrekken. Er is veranderkracht ontwikkeld op de thema’s: Anders Wonen, Anders van A naar B, Anders Produceren, Anders Energie opwekken en Zelf Anders.

- Doel: Optimale bereikbaarheid - Realisatie: In het kader van optimale bere ikbaarheid is ingezet op het op orde brengen van de asfaltwegen en waterbouwkundige kunstwerken. Zo is bijvoorbeeld de sluis van Makkum weer helemaal up to date met een nieuw besturingssysteem. De kapitaalgoederen uit voormalig Littenseradiel zijn ondergebracht in het lange termijn assetmanagement voor het beheer en onderhoud. Hierin is de integrale programmering als het gaat om prioritering, risico’s en budget verder geoptimaliseerd. Zo werken we continu aan een duurzame openbare ruimte die aantrekkelijk, veilig, heel en schoon is.

Bestuur en organisatie - Doel: Een krachtig bestuur en e en professionele organisatie - Realisatie: De huidige maatschappij vraagt van het gemeentebestuur en de organisatie een andere manier van samenwerking met inwoners, bedrijven en instellingen over de wijze waarop plannen gemaakt en uitgevoerd worden. Dit vraagt een bestuur en gemeentelijke organisatie die flexibel mee kan bewegen op de bestuurlijke en maatschappelijke opgaven. We hebben ‘de opgave’ cen- traal gesteld en in 2018 zijn diverse teams gevormd om hier invulling aan te geven. Van duurzame ontwikkeling tot de ontwikkelagenda’s Ut de Mienskip, IJsselmeerkust, Bolsward en Sneek. Plan- nen maken we samen en hierdoor blijven we dichtbij de inwoners. In het kader van de Centrale Huisvesting is het nieuwe publiekscentrum ‘Súdwesthûs’ aan de Marktstraat 8 gerealiseerd.

Pagina 14 van 125 2.2.1 Programma 1: Sociaal

2. Wat hebben we daarvoor gedaan?

Onderwijs

Nr. Speerpunt Gedaan? 1 Doorontwikkelen en implementatie van de integrale kind aanpak samen met scholen, gebiedsteams, kinderopvang en peuterspeelzalen.

Toelichting op de speerpunten: ad 1: Integrale kind aanpak De integrale kind aanpak (IKA) gaat over een doorgaande leerlijn voor jeugdigen van 0 tot 12 jaar. In 2018 zijn er meerdere ontwikkelingen ingezet. We hebben een nieuwe gebiedsgerichte overlegstruc- tuur opgezet. Dit betekent dat de vertegenwoordigers van: de scholen, de gebiedsteams en de kinderopvang in de verschillende gebieden in overleg treden over de ontwikkelingen op bestuurlijk en operationeel niveau. Daarnaast hebben we pilots in het kader van deze aanpak ontwikkeld. Het betreft een initiatief dat niet in één jaar afgerond kan worden. In 2019 gaan we hiermee verder.

Pagina 15 van 125 Sport

Nr. Speerpunt Gedaan? 2 Uitvoering aanbevelingen onderzoeken sportaccommodaties (inclusief materiaal) en uitvoering onderzoeksrapport capaciteitsproblemen buitensport Sneek .

Toelichting op de speerpunten: ad 2: Sportaccommodaties en capaciteitsproblemen buitensport Sneek Het Mulieronderzoek naar sportaccommodaties in Súdwest-Fryslân is in 2018 aan de gemeenteraad aangeboden. In de eerste helft van 2019 wordt een plan van aanpak opgesteld met een voorstel voor verankering van de uitkomsten in het toekomstige sportbeleid. We zijn begonnen met het vervangen van de materialen in gymzalen.

In Sneek is een uitgebreide verkenning uitgevoerd om te komen tot een goede en door voetbal- en hockeyverenigingen gedragen oplossing voor de capaciteitsproblemen van de buitensport. Inmiddels is duidelijk dat samenwerking op één locatie van de baan is. Hierdoor is de focus verlegd naar het oplossen van de veldenproblematiek van de hockeyvereniging.

Cultuur

Nr. Speerpunt Gedaan? 3 Cultuur 2018 : a. Uitvoering Leeuwarden Fryslân 2018 en b. realisatie Historisch Centrum Westergo .

Toelichting op de speerpunten: ad 3: Cultuur 2018: Leeuwarden Fryslân 2018 en Historisch Centrum Westergo (HCW) In 2018 was Leeuwarden de Culturele hoofdstad van Europa (LF2018), dit heeft Súdwest-Fryslân veel gebracht. Mede door de inzet van de gemeente in menskracht, ondersteuning en financiën kwam er nieuw elan en dynamiek los. In 2018 zijn er circa 50 nieuwe evenementen voor en door onze inwoners georganiseerd. Van ‘Zoutwest’ van SULT (in negen steden en dorpen), ‘Expeditie Oerpolder in Workum’ tot diverse ‘Under de Toer’-manifestaties (ook in negen steden en dorpen).

In het kader van LF 2018 zijn er in verschillende steden in Friesland fonteinen geplaatst. Ook in onze gemeente zijn er 6 gerealiseerd. Daarnaast is in 2018 het muziekfestival At the Watergate georganiseerd. Drie dagen lang musiceerden zo’n zesduizend jongeren uit heel Europa op dertig podia. Bezoekers en inwoners waren vol lof over zoveel hoogwaardige en inspirerende cultuur. Niet alleen in Sneek, juist ook in de andere steden en dorpen in de gemeente.

Eind 2018 is een evaluatie opgesteld door de provincie en door de gemeente. Naast een terugblik op de grote en de vele kleinere evenementen, geeft de evaluatie aan hoe de gemeente kan leren van de successen. De provincie geeft in haar evaluatie van LF2018 aan vijf thema’s centraal te stellen voor de ‘Mienskiplike Agenda 2028’. Deze zijn: versterken economie en cultuurtoerisme, verbeteren artistieke klimaat, werken aan ecologie en circulariteit, iedereen doet mee – ieder heeft een talent en meertaligheid. Deze thema’s passen bij de ambities van Súdwest-Fryslân. Immers ook Súdwest-Fryslân spreekt over talentontwikkeling, ecologie, duurzaamheid, sterke binnensteden, nieuw geld voor evenementen en de iepen mienskipsregeling.

Met het HCW realiseert de gemeente Súdwest-Fryslân een Historisch Centrum in het voormalige stadhuis van Bolsward. Hierin worden de gemeentelijke archieven, de collecties van drie Bolswarder musea en de bibliotheek Bolsward van Bibliotheken Mar en Fean ondergebracht. We vertellen het verhaal van en over Bolsward en de gemeente Súdwest-Fryslân. De programma’s en verhalen worden op een kwalitatief hoogwaardige en vernieuwende wijze gepresenteerd.

Het Definitief Ontwerp voor de restauratie, herbestemming en nieuwbouw is in 2018 vastgesteld. Aan de hand van het Definitief Ontwerp is een definitieve financiële opzet gemaakt. Daarmee is het

Pagina 16 van 125 duidelijk geworden, dat er aanvullende financiële middelen nodig zijn, ten opzicht van de al aanwezige dekkingsmiddelen.

Er zal een Stichting Historisch Centrum Westergo worden opgericht, die het nieuwe complex gaat beheren en exploiteren. Hiervoor is een concept-organisatieplan opgesteld. Daarnaast is op verzoek van de deelnemende partijen een proces doorlopen om te komen tot een aansprekende naam voor het Historisch Centrum.

Voorliggend veld

Nr. Speerpunt Gedaan? 4 Beter benutten van het potentieel aan vrijwillige inzet en verbeteren van de ondersteuning aan vrijwilligers (organisaties). 5 Verbeteren ondersteuning mantelzorgers . 6 Visie en plan toekomstbestendige voorzieningen .

Toelichting op de speerpunten: ad 4: Vrijwillige inzet en ondersteuning aan vrijwilligers In 2018 hebben wij extra ingezet op het beter benutten van vrijwillige inzet en het verbeteren van ondersteuning aan vrijwilligersorganisaties. Dit hebben wij o.a. gedaan door het aanbod van de Vrijwilligers Academie Fryslân (VAF) gemeentebreed bekend te maken. Dit is een ‘vrijwilligersvoucher’ in de vorm van een provinciaal trainingsaanbod. Meerdere inwoners hebben gebruik gemaakt van dit aanbod. Er zijn ook verschillende trainingen en cursussen aangeboden in samenwerking met de stichting Sociaal Collectief.

Verder is ingespeeld op concrete vragen en signalen die per sector sterk verschillen. De ondersteuning van sportverenigingen is geborgd via de inzet van de buurtsportcoaches. In 2018 hebben wij meerdere bijeenkomsten georganiseerd met circa 300 deelnemers van 95 verschillende sportverenigingen en individuele ondersteuning aan circa 50 sportverenigingen. Tijdens de Cultuurdag is door de Federatie muziek- en zangverenigingen (Femuza) aan vrijwilligers (muziek en zang) een aantal workshops geboden.

De groeiende vraag naar ondersteuning en advies bij besturen van dorpshuizen, wijkgebouwen en MFC’s is aanleiding geweest voor een uitgebreidere analyse in het najaar. Dit is een onderdeel van het onderzoek naar de ontmoetingsplaatsen in het kader van de ontwikkelagenda Ut de Mienskip. ad 5: Verbeteren ondersteuning mantelzorgers Sinds 1 januari 2018 heeft de stichting Sociaal Collectief het beheer over de Stipepunten gekregen. Bij de Stipepunten kunnen inwoners terecht voor vragen op het gebied van mantelzorg, vrijwillige inzet en voor hulp bij het invullen van formuleren. De Stichting heeft gewerkt aan kwaliteitsverbetering van de mantelzorgondersteuning o.a. door deskundigheidsbevordering van de vrijwilligers bij de Stipepunten. In december is een speciale Mantelzorgkrant ontwikkeld en huis-aan-huis verspreid.

Inmiddels heeft Sociaal Collectief de opdracht gekregen om de mantelzorgpas te ontwikkelen voor laagdrempelige ondersteuning en ontspanningsactiviteiten. In 2018 zijn hierover gesprekken gevoerd met de werkgroep mantelzorg van de Wmo-adviesraad en de vier netwerken mantelzorg in de gemeente. ad 6: Toekomstbestendige voorzieningen Bij toekomstbestendige voorzieningen gaat het enerzijds om de fysieke kwaliteit (gebouwen, infra, etc.) en anderzijds om het gebruik ervan (welke functies en activiteiten vinden er plaats?). Daarnaast gaat het ook om de rol die de gemeente daarin speelt. Veel voorzieningen worden direct gestuurd door de markt. We werken aan een monitorings- en sturingsinstrument om de toekomstbestendigheid van de voorzieningen beter te kunnen sturen. Voor de Agenda Ut de Mienskip zijn we gestart met een onderzoek naar alle 65 ontmoetingsplaatsen (dorpshuizen, MFC’s, wijkgebouwen en doarpskeamers).

Pagina 17 van 125 Gebiedsgericht werken

Nr. Speerpunt Gedaan? 7 Realiseren van één integrale gebiedsorganisatie . 8 Versterking draagkracht inwoners door a. doorvoeren aanbevelingen onderzoek over effecten van interventies en b. doorontwikkeling gebiedsgerichte uitvoeringsplannen. 9 Doorgaan met scholingsinitiatieven die met name gericht zijn op digitalisering .

Toelichting op de speerpunten: ad 7: Realiseren van één integrale gebiedsorganisatie Een integrale gebiedsorganisatie houdt in dat we (gebiedsgericht) zaken op logische wijze aan elkaar willen knopen om daarmee ontwikkelingen optimaal in de breedte aan te vliegen. Natuurlijk met als doel maatschappelijke initiatieven optimaal te kunnen faciliteren. Op verschillende terreinen werken we in de gebieden al nauw samen om dit te bereiken. Een mooi voorbeeld is de Agenda Bolsward zoals we die kennen als één van de belangrijke opgaven binnen de Ontwikkelagenda. Bij het uitwerken van bijvoorbeeld de Agenda Bolsward zoeken we naar de juiste verbindingen tussen sociaal, economisch en ruimtelijk domein. De samenwerking vanuit deze domeinen vraagt nog ontwikkeltijd en capaciteit. Daarom is dit ook een speerpunt voor 2019. ad 8 : Versterking draagkracht inwoners In 2017 is per gebied een plan opgesteld met speerpunten. Verschillende partijen waren hierbij betrokken, zoals de welzijnsstichting, de GGD, de buurtsportcoaches, cliëntenraden, wijken- en dorpencoördinatoren, sociaal gebiedsregisseurs en anderen. In 2018 zijn deze partijen gezamenlijk aan de slag gegaan met de speerpunten: armoede, ouderen en participatie.

Tevens doen we mee aan het landelijke onderzoek naar draagkracht en draaglast van o.a. de universiteit van Twente. We gaan er vanuit dat de sleutel voor vernieuwing in het sociaal domein ligt in het benutten en versterken van de draagkracht van de inwoners. De tussenevaluatie is inmiddels gereed. Daaruit blijkt dat de draagkracht zich positief heeft ontwikkeld. De eindrapportage verschijnt januari 2019. ad 9: Scholingsinitiatieven digitalisering In het kader van de verdere digitalisering is extra ingezet op scholing van de medewerkers van het sociaal domein. Deze scholing is belangrijk voor de medewerkers in het sociaal domein, maar zeker ook voor andere medewerkers van de gemeente. Zie ook speerpunt ‘Verdergaande digitalisering’ bij programma Bestuur en bij de paragraaf bedrijfsvoering.

Lichte en specialistische ondersteuning

Nr. Speerpunt Gedaan? 10 Uitvoering plan transformatie onderwijs - en jeugdbeleid . 11 Uitvoering participatie -projecten , zoveel mogelijk met ondernemers en onderwijsinstellingen (3 O’s): a. actieplan Uitstroom 2018, b. uitvoering project BBZ optimalisatie, c. integrale aanpak vergunninghouders, d. visie doorontwikkeling Empatec en Pastiel. 12 Nieuwe ondersteuningsarrangementen ontwikkelen en de kwaliteit van de zorg verbeteren. 13 Innovatieve pilots uitvoeren binnen de kaders van de participatiewet . 14 Vernieuwen en bundeling vervoer .

Toelichting op de speerpunten: ad 10: Transformatie onderwijs- en jeugdbeleid De meeste actiepunten uit het plan “Samen krachtig verder voor de Jeugd” zijn gerealiseerd. Zo is het doelgroepbereik vergroot en is het aantal voor- en vroegschoolse educatie (VVE) locaties uitgebreid. De vliegende keep is structureel ingezet in het buitengebied. Ook in 2018 hebben we uitvoering gege- ven aan de pilot op het AZC. Deze pilot heeft verschillende doelen: opvang bieden op het AZC zodat ouders taallessen kunnen volgen, een goede veilige omgeving bieden voor de kinderen en verdere pro- fessionalisering van deze opvang. In 2018 is besloten om deze pilot nog met een half jaar te verlengen.

Pagina 18 van 125 ad 11: Uitvoering participatie-projecten Dit speerpunt bestaat uit verschillende onderdelen (A tot en met D).

A. Actieplan Uitstroom 2018 Het college heeft in september 2018 het Actieplan Uitstroom vastgesteld en het is daarna besproken met de Kommisje Boarger en Mienskip. De uitvoering van het plan is vervolgens van start gegaan. Het plan heeft een looptijd van vier jaar. Bij dit plan ligt het accent op het ontdekken en doorontwikkelen van competenties en vaardigheden van onze uitkeringsgerechtigden zodat de match naar werk sneller en beter kan worden gemaakt. We zijn meer gaan samenwerken met uitzendbureaus om de instroom in de bijstand te voorkomen en uitstroom te versnellen. Om een goed beeld te krijgen van de talenten van de uitkeringsgerechtigden zijn wij in het najaar van 2018 gestart met het afnemen van assessments. Het doel is dat eind 2019 500 uitkeringsgerechtigden een assessment hebben gedaan. In 2008 hebben wij de eerste 120 assessments afgenomen. Daarnaast hebben wij samen met bedrijven projecten ontwikkeld om mensen te laten uitstromen. In 2018 hebben we o.a. samen met Patyna, De Friese Poort en Pastiel een arrangement uitgevoerd voor de zij- instroom in de zorg.

B. Uitvoering project Besluit Bijstandsverlening Zelfstandigen (BBZ) optimalisatie We willen voorkomen dat zelfstandigen moeten stoppen met hun bedrijf (en in hun uitkeringssituatie terecht komen) en we willen mensen met een uitkering stimuleren om als zelfstandige aan de slag te gaan. In het kader van het project zijn er trainingen aangeboden aan werkzoekenden die een eigen bedrijf willen starten en zijn er workshops aangeboden over verschillende thema’s (bijv. voorlichting, privacy) aan bestaande en nieuwe ondernemingen. Daarnaast zijn er verschillende thema-avonden georganiseerd voor de ondernemers. Door deze thema-avonden worden de netwerken van de verschillende ondernemers vergroot.

C. Integrale aanpak vergunninghouders. In 2018 zijn er circa 50 volwassen vergunninghouders ingestroomd. Voor deze totale doelgroep (sinds 2015 zijn er ongeveer 300 nieuwe volwassen vergunninghouders in onze gemeente komen wonen) hebben wij een integrale aanpak ontwikkeld. Deze aanpak hangt voor een deel samen met het Actieplan Uitstroom. We hebben met de aanpak 'Van Vluchteling Tot Fierljepper' veelbelovende resultaten bereikt. Er is veel inzet gepleegd op onderwijs voor volwassenen om duurzame uitstroom te kunnen realiseren. Meer dan 30 statushouders hebben in 2018 werk gevonden en net zoveel volwassen statushouders zijn gestart met een MBO-opleiding.

D. Visie doorontwikkeling Empatec en Pastiel In 2018 is met de samenwerkende gemeenten in Fryslân-West (Harlingen, Terschelling, Vlieland, Waadhoeke, De Fryske Marren en Súdwest-Fryslân) hieraan voortvarend gewerkt. Dit proces is in 2018 niet afgerond en loopt door in 2019. ad 12: Nieuwe ondersteuningsarrangementen Met ingang van 2018 hebben de Friese gemeenten voor een nieuwe inkoopsystematiek voor de jeugdhulp gekozen waarbij maatwerk en het resultaat voor de jeugdige centraal staat, met als doel effectieve ondersteuning bieden met een duurzaam resultaat. Dit betekent dat aanbieders ruimte krijgen om maatwerk in te zetten, tegen een (vaste) trajectprijs. Eén aanbieder wordt resultaatverantwoordelijk voor het eindresultaat (hoofdaannemer). Indien deze aanbieder nog de expertise van een andere partij nodig heeft om het resultaat te behalen, dan is dat mogelijk (onderaannemer). Met als doel dat er samenhangende ondersteuning wordt gerealiseerd. Na een jaar werken met dit systeem zien we enerzijds dat er mooie voorbeelden zijn van situaties waarin passende maatwerk voorzieningen aan jeugdigen geboden wordt. Anderzijds zien we een aantal beperkingen van het systeem. Deze wordt onderzocht, geëvalueerd en indien nodig gewijzigd.

In 2018 is samen met zorgaanbieders en de adviesraden gewerkt aan de voorbereiding van resultaatgerichte sturing bij de Wmo-maatwerkvoorzieningen (Huishoudelijke Hulp, Individuele Begeleiding en Groepsbegeleiding). Dit alles om de inwoner meer maatwerk te kunnen bieden en de ondersteuning te verbeteren. Diverse signalen (van zorgaanbieders, van adviesraden, maar ook rechterlijke uitspraken) gaven aanleiding een pas op de plaats te maken. De invoering van resultaatsturing heeft daarom nog niet plaatsgevonden. In afwachting van adviezen hierover van de VNG en het ministerie VWS bekijken we nu hoe we onze gestelde doelen samen met de zorgaanbieders en adviesraden dichterbij kunnen brengen.

Pagina 19 van 125 In het kader van de vernieuwing zijn wij in 2018 gestart met de uitvoering van een aantal pilots. We zijn samen met de gemeente De Fryske Marren en een zorgaanbieder gestart met een pilot integrale indicatiestelling. De resultaten hiervan worden in 2019 verwacht. Ook zijn we in 2018 samen met de gemeenten Smallingerland en Leeuwarden, de GGZ, Verslavingszorg Noord-Nederland en de zorgverzekeraar De Friesland gestart met een pilot voor mensen met een ernstige psychiatrische aandoening. Het doel is om deze inwoners eerder en beter in beeld te hebben en continue ondersteuning te bieden. Dit moet leiden tot vermindering van overlast en een chronisch ziektepatroon voorkomen. ad 13: Innovatieve pilots participatiewet Deze pilots zijn meegenomen in het Actieplan Uitstroom 2018-2022 (zie ook speerpunt 11). We zoeken de ruimte die de Participatiewet gemeenten biedt maximaal op. ad 14: Vernieuwen en bundeling vervoer In 2018 is samen met de partners zoals de provincie, het Wmo-platform, zorgaanbieders en de Welzijnsstichting Sociaal Collectief verkend op wat voor wijze we dit nog beter kunnen organiseren. Op basis van deze verkenning gaan we in 2019 afspraken maken met de verschillende partijen.

3. Wat heeft het gekost?

Overzicht lasten en baten per hoofdtaakveld (bedragen x € 1.000)

Lasten Primitieve Begroting na Rekening Voordeel / begroting wijziging 2018 Nadeel

01 Onderwijs 11.429 10.718 10.325 393 V 02 Sport 6.549 6.723 6.982 -259 N 03 Cultuur 7.936 8.398 8.121 278 V 04 Voorliggend veld 7.407 7.912 7.133 779 V 05 Gebiedsgericht werken 5.951 6.999 7.105 -106 N 06 Lichte ondersteuning 80.588 73.728 73.818 -90 N 07 Specialistische ondersteuning 19.773 28.531 32.402 -3.871 N Totaal lasten 139.633 143.008 145.885 -2.877 N

Baten Primitieve Begroting na Rekening Voordeel / begroting wijziging 2018 Nadeel

01 Onderwijs 1.142 1.383 1.466 84 V 02 Sport 1.280 1.300 1.343 43 V 03 Cultuur 416 416 334 -82 N 04 Voorliggend veld 341 243 197 -46 N 05 Gebiedsgericht werken 0 0 61 61 V 06 Lichte ondersteuning 39.111 38.031 38.943 911 V 07 Specialistische ondersteuning 405 405 406 1 V Totaal baten 42.696 41.778 42.750 972 V

Saldo baten en lasten -96.936 -101.231 -103.135 -1.905 N Mutaties reserves Toevoegingen (in reserve) -560 -560 -912 -352 N Onttrekkingen (uit reserve) 666 3.335 3.161 -173 N Gerealiseerd resultaat -96.830 -98.456 -100.886 -2.430 N

Pagina 20 van 125 2.2.2 Programma 2: Ruimte

2. Wat hebben we daarvoor gedaan?

Wonen

Nr. Speerpunt Gedaan? 1 Realiseren Uitvoeringsprogramma Wonen (o.b.v. Woonvisie): a. sociale huur, b. particuliere voorraad, c. wonen en zorg, en d. Vaststellen Agenda Duurzame Woningvoorraad 2030.

Toelichting op de speerpunten: ad 1: Uitvoeringsprogramma Wonen Er is een raamovereenkomst (2017-2022) sociale huur vastgesteld. Hierin hebben woningcorporaties, huurdersorganisaties en gemeente afspraken gemaakt over de wijze van samenwerken. Op basis van deze raamovereenkomst zijn de prestatieafspraken voor 2019 gemaakt. Het maken van een Agenda Duurzame Woningvoorraad maakt onderdeel uit van deze prestatieafspraken.

Het woonbehoefteonderzoek is eind 2018 in concept gereed en breed besproken in een zestal inwonersbijeenkomsten. Hierin worden conclusies en aanbevelingen gegeven m.b.t. verduurzaming voorraad, toevoegen van woningen aan de voorraad, ontwikkelingen sociale huursector, de particuliere voorraad en wonen en zorg. Op basis van de resultaten van dit woonbehoefte onderzoek wordt verder toegewerkt naar een afwegingskader voor toekomstige woningbouw.

Op het terrein van wonen en zorg zijn inwoners, zorgaanbieders en woningcorporaties bevraagd naar hun ideeën, ervaringen en toekomstbeelden op het gebied van wonen, zorg en ondersteuning. De resultaten hiervan zijn in het woonbehoefteonderzoek meegenomen.

De Agenda Duurzame Ontwikkeling 2030 wordt uitgevoerd onder het thema Anders Wonen. Hierbij is het streven ‘alle woningen in 2030 energieneutraal’ van kracht. Door de ontwikkelingen binnen de RES (regionale energie strategie) en het Klimaatakkoord is de verwachting dat er meer duidelijk wordt over de aanpak plus de financiering hiervan.

Pagina 21 van 125 Via het instrument EnergieSprong hebben we de particuliere huizenbezitter gestimuleerd tot verduurzamen. In oktober, november en december is een woningisolatie-actie opgezet met een bereik van ruim 500 huishoudens.

Werken

Nr. Speerpunt Gedaan? 2 Actualisatie Programma Vijf speerpunten Vitaal Ondernemerschap in samenspraak met ondernemers. 3 Ontwikkeling De Hemmen 3 .

Toelichting op de speerpunten: ad 2: Actualisatie Programma Vijf speerpunten Vitaal Ondernemerschap In 2018 is een nadere analyse uitgevoerd naar de economische staat van Súdwest-Fryslân en de opgaven die er liggen. Tegelijkertijd heeft het accountteam ondernemen uitvoerig met ondernemers gesproken en informatie opgehaald. Op basis van deze input is gekomen tot een integrale aanpak “Werk en Ondernemen” als actualisatie van het speerpuntenprogramma. Onder vier thema’s zijn diverse opgaven geformuleerd waar de komende jaren focus op zal worden gelegd. Dit zal in de eerste maanden van 2019 verder worden uitgewerkt. ad 3: De Hemmen 3. Op 14 november 2017 heeft de gemeenteraad de startnotitie “De Hemmen 3” vastgesteld. Op basis daarvan is het voorontwerpbestemmingsplan “De Hemmen 3” opgesteld. In deze fase hebben de nodige interne- en externe gesprekken/overleggen plaatsgevonden. Vervolgens heeft de gemeenteraad in november ingestemd met het in gang zetten van de bestemmingsplanprocedure.

Bereikbaarheid

Nr. Speerpunt Gedaan? 4 Voorbereiden De Nieuwe Afsluitdijk/sluis . 5 Aanpak fietsbereikbaarheid door beoordelen initiatieven fietsverbindingen op veiligheid en aanpak fietsparkeren Sneek en Bolsward. 6 Bevorderen aanleg glasvezel in de hele gemeente.

Toelichting op de speerpunten: ad 4: De Nieuwe Afsluitdijk/sluis Kornwerderzand: De Nieuwe Afsluitdijk en de verbreding van de sluis Kornwerderzand maken onderdeel uit van de IJsselmeeropgave die binnen SWF geborgd is in de Ontwikkelagenda. In dit verband is gestart met het opstellen van een ambitiedocument waarin integraal verbindingen worden gelegd met aanverwante opgaven zoals de gebiedsagenda Waddenzee en reeds bestaande ontwikkelingen in het gebied.

Het Afsluitdijk Wadden Center is een voorbeeld van een succesvol project dat binnen het samenwerkingsverband De Nieuwe Afsluitdijk is gerealiseerd en in maart 2018 zijn deuren heeft geopend. Inmiddels kent dit centrum hoge (inter)nationale bezoekersaantallen en kan het gebied op groeiende belangstelling rekenen. Vanuit de landelijke politiek is er belangstelling voor de ontwikkelingen langs de IJsselmeerkust. Een belangrijke pijler is de verbreding van de sluis, waarvoor de regio de minister een “Bidbook” (met regionale bijdrage van € 73,5 miljoen) heeft aangeboden. Daarnaast draagt het Rijk (€ 12 miljoen) bij aan de realisatie van de benoemde projecten binnen de Versterking Friese IJsselmeerkust. Hier liggen koppelkansen. Ook het beter toegankelijk en bereikbaar maken van het IJsselmeerkustgebied sluit aan bij deze ontwikkeling. Het project ontsluiting Stavoren is hier een concreet voorbeeld van waarbij de rondweg om Hemelum in 2018 is gerealiseerd.

De thema’s cultuur, natuur, recreatie & toerisme en bereikbaarheid, komen daarnaast terug in het gezamenlijke ambitiedocument “Het Friese IJsselmeerkustgebied – Rust, ruimte en reuring in een veranderende wereld”. Deze thema’s vinden concreet hun weerslag in projecten zoals de Atlantikwall,

Pagina 22 van 125 Vismigratierivier, Poort van Fryslân, fietspad Kop afsluitdijk en de rondweg Warns. Voorbereidende processen en werkzaamheden hiervoor zijn in 2018 opgestart. ad 5: Fietsbereikbaarheid In het kader van de ontwikkelagenda Ut de Mienskip worden voorstellen gedaan voor fietsverbindingen om de veiligheid te verbeteren. Er worden vijf fietspaden verder uitgewerkt. Na de uitwerking volgt besluitvorming over de uitvoering. De raad heeft in november de herziene parkeervisie vastgesteld. Eén van de acties daaruit is de aanpak fietsparkeren in Sneek en Bolsward. Dit wordt later opgepakt. ad 6: Glasvezel in de hele gemeente Er komt meer initiatief vanuit de markt om glasvezel in de hele gemeente aan te leggen. Dit is ook logisch vanwege het steeds groter wordende economische en sociale belang van goede en snelle internetverbindingen. Met name op het platteland ontbreekt het daaraan nog te vaak. De verwachting is dat een marktpartij in 2020 in onze gemeente aan de slag gaat in de witte gebieden waar nog helemaal geen aansluiting is. Ook andere marktpartijen hebben hier belangstelling voor getoond. De aanleg van glasvezel staat op de agenda Ut de Mienskip.

Leefomgeving

Nr. Speerpunt Gedaan? 7 Inzet middelen Ontwikkelagenda voor initiatieven Ut de Mienskip. 8 Opstellen Omgevingsvisie en implementatie Omgevingswet . 9 Kapitaalgoederen: a. Bepalen totale actieve bijdrage van onze gemeente aan circulaire economie en b. uitgangspunten circulaire economie toepassen in ons afvalbeleid.

Toelichting op de speerpunten: ad 7: Ontwikkelagenda We vinden het belangrijk dat er initiatieven uit de samenleving komen om de eigen leefomgeving te versterken. Dit betekent dat we passend bij de vraag de juiste respons willen bieden. Hierbij gaat het om een breed scala van mogelijkheden. De gemeente biedt: tijd, kennis, inspanning, voorzieningen of financiële armslag voor lokale initiatieven. Het Kernenbeleid is en blijft het visitekaartje van Súdwest- Fryslân. De relevante netwerken zijn verder uitgebouwd. Hierbij werken we met vaste aanspreekpunten en korte lijnen die van essentieel belang zijn voor de kernen en de stads- dorps- en wijkbelangen. De kernen vanuit voormalig Littenseradiel zijn in 2018 ondergebracht binnen het Kernenbeleid SWF. ad 8: Omgevingsvisie en implementatie Omgevingswet De raad heeft in december ingestemd met de startnotitie voor de Omgevingsvisie gezonde leefomgeving 2040. Het opstellen van de Omgevingsvisie gebeurt met inwoners, ondernemers en partners. De Omgevingsvisie van Súdwest-Fryslân wordt een dynamisch en beknopt document met veel beeld- en kaartmateriaal. De contouren verwachten we het tweede kwartaal 2019 te kunnen presenteren aan de raad.

Via de pilot Binnenstad Sneek doen we ervaring op met een andere manier van werken. Daarnaast is in december 2018 een succesvolle aanmelding gedaan voor een leerlijn vanuit het landelijke Stimuleringsfonds Anders werken. De ontwikkelingen voor het Digitaal Stelsel Omgevingswet zijn in 2018 nog minder ver dan gepland. In 2019 komt er een proefomgeving beschikbaar. Die bootst de situatie per 1 januari 2021 na. ad 9: Circulaire economie Met behulp van Asset management willen we bij onderhoud en beheer van onze kapitaalgoederen waarde toevoegen. Enerzijds is dat slim beheer om kapitaalvernietiging te voorkomen en anderzijds is dat onder meer ook bijdragen aan de transitie naar de circulaire economie. De opgave is groot en vraagt een goede afweging van belangen. We zetten in op continueren van de huidige werkwijze en het uitvoeren van pilots om ervaring op te doen met nieuwe technieken en materialen. In de praktijk hergebruiken we al jaren vrijkomende materialen zoals elementenverharding, puin en grond. In 2018 hebben we als eerste in Nederland een pilot uitgevoerd in Workum met het toepassen van het cradle-

Pagina 23 van 125 to-cradle gecertificeerde hout in een walbeschoeiing. Ook is het hout van de remmingswerken bij de Waterpoort te Sneek voor een andere functie ingezet. We zijn lid geworden van Bouwcirculair Fryslân en gaan in 2019 (samen) verder aan de slag met het toevoegen van waarde voor de samenleving.

In onze rol als afvalinzamelaar zijn we bezig met het verhogen van het scheidingsresultaat door het op stapsgewijze wijze invoeren van papiercontainers, een verbeterde inzameling van medicijnafval, communicatie richting inwoners over afvalscheiding en het toepassing van verbeterde nascheidingstechnieken door Omrin. Als opdrachtgever aan verwerkers geven we meer prioriteit aan de circulaire verwerking van het ingezamelde afval.

3. Wat heeft het gekost?

Overzicht laste n en baten per hoofdtaakveld (bedragen x € 1.000)

Lasten Primitieve Begroting na Rekening Voordeel / begroting wijziging 2018 Nadeel

21 Wonen 4.247 4.613 5.870 -1.257 N 22 Werken 5.429 5.659 6.002 -343 N 23 Bereikbaarheid 21.941 23.304 23.700 -395 N 24 Leefomgeving 25.966 25.965 25.561 404 V Totaal lasten 57.583 59.542 61.134 -1.592 N

Baten Primitieve Begroting na Rekening Voordeel / begroting wijziging 2018 Nadeel

21 Wonen 3.230 4.318 4.587 269 V 22 Werken 5.301 5.318 5.503 186 V 23 Bereikbaarheid 4.049 3.840 4.085 245 V 24 Leefomgeving 19.123 19.230 19.364 134 V Totaal baten 31.703 32.706 33.539 833 V

Saldo baten en lasten -25.880 -26.836 -27.595 -759 N Mutaties reserves Toevoegingen (in reserve) -35 -499 -503 -4 N Onttrekkingen (uit reserve) 98 1.852 1.729 -123 N Gerealiseerd resultaat -25.818 -25.483 -26.368 -886 N

Pagina 24 van 125 2.2.3 Programma 3: Bestuur

2. Wat hebben we daarvoor gedaan?

Bestuur

Nr. Speerpunt Gedaan? 1 Doorvoeren van voorstellen op het gebied van de veranderende rol van de raad . Doel daarvan is de versterking van de volksvertegenwoordigende en kaderstellende rollen van de gemeenteraad. Daarbij gaat het in de eerste plaats om participatie van burgers, bedrijven, instellingen en organisaties. In de tweede plaats gaat het ook om mogelijke nieuwe vergadervormen.

Toelichting op de speerpunten: ad 1: Veranderende rol van de raad Na de verkiezingen heeft de werkgroep ‘De Veranderende Rol van de Raad’ een nieuwe samenstelling gekregen. De eerste helft van 2018 is de waarnemend burgemeester voorzitter van de werkgroep geweest. Dit voorzitterschap is in de maand oktober overgenomen door de nieuwe burgemeester. De werkgroep heeft gewerkt aan een format dat gebruikt kan worden bij processen met een behoorlijke impact op de samenleving. Daarnaast is, op voorstel van de werkgroep, de bevoegdheidsverdeling tussen raad en college aan de orde geweest. Verder zijn veranderingen doorgevoerd om het raadsdebat levendiger en aantrekkelijker te maken. Zo is eind 2018 geëxperimenteerd met een andere wijze van behandeling van moties en amendementen. Verder is afgesproken om gebruik te maken van een aparte interruptiemicrofoon. Bij raadsvergaderingen wordt voortaan in de eerste (debat)termijn zoveel mogelijk gebruik gemaakt van het spreekgestoelte.

Burgerzaken en dienstverlening

Nr. Speerpunt Gedaan? 2 Investeren in verdergaande digitalisering . We streven naar een efficiënte dienstverlening, zoals eenmalige gegevensuitvraag en vereenvoudiging van procedures. Digitalisering is verder een voorwaarde voor de organisatieveranderingen.

Pagina 25 van 125 Toelichting op de speerpunten: ad 2: Verdergaande digitalisering De digitaliseringsinitiatieven binnen de hele gemeente zijn verbonden in het programma Digitalisering. Ten behoeve van een efficiënte dienstverlening is in 2018 een nieuwe website gerealiseerd; deze dient als startpunt om inwoners, bedrijven en instellingen in staat te stellen steeds meer diensten digitaal af te handelen. We zijn begonnen met e-formulieren in het Sociaal Domein en bij Vergunningen, en streven er naar de achterliggende processen mee te digitaliseren. Daarnaast is e-facturering ingevoerd, en staat het regiesysteem voor het Sociaal Domein op het punt van vrijgeven. Dit wordt in 2019 voortgezet. Binnen het Sociaal Domein zijn we in 2018 begonnen met het digitaliseren van processen. Daarbij werken we met laptop, telefoon en tablet rond het bureau, maar ook op de vergaderplek en bij mensen thuis. Ten behoeve van de organisatieveranderingen omarmen we in SWF een aantal werkscenario’s die ons gaan helpen bij het anders samenwerken. Met het scenario ‘ik en mijn digitale spullen’ werken we, samen met het Leerhuis, toe naar een situatie waarbij collega's weten wat er is, hoe deze tools te gebruiken en welke afspraken we hebben (of moeten maken). Voor het overige verwijzen we naar dit specifieke onderdeel bij speerpunt 9 van Programma 1 (Sociaal) en bij de paragraaf bedrijfsvoering.

Veiligheid

Nr. Speerpunt Gedaan? 3 Opstellen van een kadernota veiligheid , gebaseerd op prioriteiten die de raad stelt. Hierbij zal in ieder geval specifiek ingegaan worden op (a) brandveiligheid, (b) de aanpak van verwarde personen en (c) een op te stellen register voor heling.

Toelichting op de speerpunten: ad 3: Kadernota veiligheid Het Integraal Veiligheidsplan is op 24 januari 2019 door de raad vastgesteld.

3. Wat heeft het gekost?

Overzicht lasten en baten per hoofdtaakveld (bedragen x € 1.000)

Lasten Primitieve Begroting na Rekening Voordeel / begroting wijziging 2018 Nadeel

31 Bestuur 3.606 3.244 3.695 -451 N 32 Burgerzaken 2.650 2.808 2.665 143 V 33 Veiligheid 6.486 6.525 6.387 137 V Totaal lasten 12.742 12.577 12.747 -170 N

Baten Primitieve Begroting na Rekening Voordeel / begroting wijziging 2018 Nadeel

31 Bestuur 75 75 249 174 V 32 Burgerzaken 1.466 1.639 1.670 31 V 33 Veiligheid 113 113 119 6 V Totaal baten 1.654 1.827 2.038 211 V

Saldo baten en lasten -11.089 -10.750 -10.709 41 V Mutaties reserves Toevoegingen (in reserve) -3.737 -7.315 -5.884 1.431 V Onttrekkingen (uit reserve) 280 4.413 4.413 0 V Gerealiseerd resultaat -14.545 -13.652 -12.180 1.472 V

Pagina 26 van 125

2.2.4 Overzichten

Wat heeft het gekost?

In de programma’s in de begroting zijn doelstellingen geformuleerd, waarover we hiervoor gerapporteerd hebben. Bij de overzichten zijn geen doelstellingen geformuleerd. Vandaar dat we hier alleen een overzicht van de lasten en baten weergeven.

Overzicht lasten en baten per hoofdtaakveld (bedragen x € 1.000)

Lasten Primitieve Begroting na Rekening Voordeel / begroting wijziging 2018 Nadeel

91 Algemene dekkingsmiddelen 2.664 2.664 1.916 749 V 92 Overhead 29.355 31.563 32.168 -604 N 93 Heffing VPB 20 20 47 -27 N 98 Bedrag onvoorzien 108 -366 -3.167 2.801 V Totaal lasten 32.148 33.881 30.963 2.918 V

Baten Primitieve Begroting na Rekening Voordeel / begroting wijziging 2018 Nadeel

91 Algemene dekkingsmiddelen 168.269 170.755 180.280 9.525 V 92 Overhead 1.071 1.931 1.622 -309 N Totaal baten 169.340 172.685 181.902 9.217 V

Saldo baten en lasten 137.192 138.804 150.940 12.135 V Mutaties reserves Toevoegingen (in reserve) 0 -1.885 -12.002 -10.117 N Onttrekkingen (uit reserve) 0 671 497 -174 N Gerealiseerd resultaat 137.192 137.591 139.435 1.844 V

De Algemene dekkingsmiddelen bestaan uit treasury, verschillende belastingen en de algemene uitkering en overige uitkeringen. Overhead bestaat uit baten en lasten van personeel, huisvesting, tractie en de herindeling met Littenseradiel.

De volgende inhoudelijke toelichtingen zijn beschikbaar: • over het onderdeel Treasury zie de paragraaf Financiering. • over de diverse belastingsoorten zie de paragraaf Lokale heffingen. • over de Overhead zie de paragraaf Bedrijfsvoering.

Een verklaring van de financiële afwijkingen kunt u vinden in de Jaarrekening, paragraaf 3.5 en verder.

Pagina 27 van 125 2.3 Verantwoording paragrafen

In deze jaarstukken zijn de volgende paragrafen opgenomen:

Paragraaf 1: Lokale heffingen Paragraaf 2: Weerstandsvermogen/risicobeheersing Paragraaf 3: Onderhoud kapitaalgoederen Paragraaf 4: Financiering Paragraaf 5: Bedrijfsvoering Paragraaf 6: Verbonden partijen Paragraaf 7: Grondbeleid

Op de volgende pagina’s gaan we nader op de verschillende paragrafen in.

Pagina 28 van 125 2.3.1 Paragraaf 1: Lokale heffingen

Inleiding We geven hier informatie over de lokale heffingen. We gaan in op de belastingen en heffingen, de uitvoering van de Wet WOZ en het kwijtscheldingsbeleid.

Lokale heffingen: belastingen en rechten

Heffingen met gecombineerde aanslag Het grootste deel van de lokale heffingen is eind februari 2018 opgelegd via de gecombineerde aanslag. Het combineren van belastingaanslagen heeft voor de burgers als voordeel dat daardoor het lokale belastinggebied transparanter is. Daarnaast is voor al deze aanslagen een betalingsregeling te treffen (betalen in acht termijnen via automatische incasso). De combinatie van aanslagen zorgt voor lagere perceptiekosten.

Bijzonderheden Bij de aanslagoplegging in februari 2018 waren zo’n 15.200 belastingplichtigen (32%) aangesloten op MijnOverheid. Dit is een stijging van 5% ten opzichte van vorig jaar. Degenen die aangesloten zijn bij MijnOverheid ontvangen de aanslag niet langer op papier maar alleen nog in hun digitale berichtenbox. Voor de belastingplichtigen overzichtelijk en veilig. Het versturen van de aanslagen via MijnOverheid zorgt niet alleen voor lagere kosten maar ook sparen we hiermee het milieu.

Gelijk aan eerdere jaren zijn de tarieven voor de OZB niet-woningen extra verhoogd ten behoeve van het ondernemersfonds. Het betreft een percentage van 0,06% op de WOZ-waarde. De meeropbrengst zal middels een subsidie worden overgedragen aan het ondernemersfonds.

Door een ruilverkaveling tussen het elektriciteitsnetwerk van Liander en het gasnetwerk van Enexis zijn wij van mening dat nu ook over het gasnetwerk belasting kan worden geheven. Daarnaast hebben we een nieuwe opgaaf van meters van Liander ontvangen. Hierdoor zal de belastingopbrengst voor 2018 stijgen van totaal € 2.385.000 naar € 6.070.000. Deze aanslagen zullen in 2019 worden opgelegd. Er wordt om die reden een stelpost opgenomen. Ook is er nog een extra aanslag opgelegd over het gasnetwerk betreffende belastingjaar 2016 en 2017. Door de netwerkbeheerder is in eerste instantie bezwaar gemaakt tegen de opgelegde aanslagen, maar de bezwaren over de jaren tot en met 2017 zijn ingetrokken. Dit betekent dat binnen de opgebouwde reserve Precariobelasting een bedrag van ca. € 11,5 miljoen vrij kan vallen.

De toeristenbelasting voor belastingjaar 2018 wordt voor het grootste deel geheven in 2019. We moeten immers het jaar afwachten voordat aangifte kan worden gedaan door de ondernemers. Om die reden is er een stelpost opgevoerd. Er is in 2018 een meeropbrengst van € 129.000. Dit betreft voornamelijk het resultaat over belastingjaar 2017 (€ 104.000). Er waren in 2017 meer overnachtingen dan begroot.

Overzicht belastingen en rechten

Belastingen Begroting 201 8 Rekening 201 8 € € a. Onroerende -zaakbelasting (OZB) 19.427.008 19.197.42 8 b. Forensenbelasting 713.731 730.39 5 c. Parkeerbelasting 2.507.485 2.2 52 .49 5 d. Precariobelasting 2.47 8.000 12.58 5.32 4 e . Toeristenbelasting 2.122.215 2.25 0.985 f. Roerende Ruimtebelasting 4.000 4.064 Totaal 27.25 2.439 37.0 20. 691

Pagina 29 van 125 Rechten Begroting 201 8 Rekening 201 8 € € a. Afvalstoffenheffing 8.438.269 8.477.63 1 b. Reinigingsrechten 319.000 380.598 c. Rioolheffingen 7.765.145 7.832.20 8 d. Bouwleges 1.969.816 2.388.41 8 e. Diverse overige leges 1.589.893 1.6 13 .533 f. Grafrechten 604.385 594.44 1 g. Liggeld 792.665 862.20 4 h. Marktgeld 67.419 68.26 3 i. Passagegelden (sluisgelden) 85.673 97.58 1 Totaal 21.632.265 22.31 4.875

Lokale lastendruk

Woonlasten ten opzichte van landelijk gemiddelde In de tabel zetten we de jaren 2017 en 2018 naast elkaar.

Woonlasten t.o.v. landelijk gemiddelde van het jaar ervoor 2017 2018 € € a. OZB lasten voor gezin bij gemiddelde WOZ -waarde 262 272 b. Rioolheffingen voor gezin bij gemiddelde WOZ -waarde 185 177 c. Afvalstoffenheffing voor een gezin 220 224 d. Eventuele heffingskorting - - e. Totale woonlasten voor gezin bij gemiddelde WOZ -waarde 667 673 (a+b+c+d) f. Woonlasten voor landelijk gemiddelde van het jaar ervoor 724 723 Percentage woonlasten ten opzichte van landelijk gem iddelde 92% 93% van het jaar ervoor: (e/f) x 100%

Conclusie: de woonlasten in Súdwest-Fryslân liggen circa 7% onder het landelijke gemiddelde.

Uitvoering Wet WOZ Jaarlijks waarderen we alle onroerende zaken in de gemeente. De Waarderingskamer (onafhankelijk toezichthouder op de Wet WOZ), vindt dat de kwaliteit voldoende is en heeft toestemming verleend om de WOZ-beschikkingen te versturen. Ook vindt men dat de algehele uitvoering goed verloopt.

In lijn met de voorgaande jaren is tijdens en na de verzending van de WOZ-beschikkingen veel aan- dacht besteed aan communicatie richting belastingplichtigen. Daarbij hebben we ons gericht op toe- gankelijk informeel contact met de belastingplichtigen in plaats van een formele bezwaarfase. Dat deze werkwijze effect sorteert blijkt wel uit het feit dat het percentage bezwaren zowel bij de woningen als bij de niet-woningen ver onder het landelijk gemiddeld blijft. Ook in vergelijking met Leeuwarden, Smallingerland en Heerenveen geeft dit een gunstig beeld

Gemeente Bezwaren woningen Bezwaren niet -woningen 2017 2018 2017 2018 Landelijk 1,5 % 1,5% 4,3% 3,7% Súdwest -Fryslân 0,4% 0,9% 1,7% 1,8% Heerenveen 0,4 % 2,0% 1,8% 4,2% Smallingerland 0,7 % 0,8% 8,1% 6,5% Leeuwarden 3,5 % 1,1% 9,2% 3,1%

Kwijtscheldingsbeleid Het kwijtscheldingsbeleid is vastgelegd in landelijke regelgeving. De gemeente kan op meerdere onderdelen vrij besluiten: • wel/niet kwijtschelding voor een bepaalde belastingsoort verlenen • het te hanteren percentage van de bijstandsnorm • de verruimde norm voor pensioengerechtigden hanteren • wel/niet rekening houden met de netto kosten van de kinderopvang • wel/niet zelfstandigen kwijtschelding laten aanvragen

Pagina 30 van 125

Súdwest-Fryslân hanteert de zogenoemde 100% norm (de meest gunstige norm voor aanvragers) en de verruimde norm voor pensioengerechtigden. Ook houden we rekening met kinderopvang. Verder kunnen zelfstandige ondernemers kwijtschelding aanvragen voor het privégedeelte van de aanslag. In de kwijtschelding betrekken we de afvalstoffenheffing, rioolheffingen en (on)roerende-zaakbelas- tingen.

Op dit moment zijn alle tot nu toe binnengekomen aanvragen afgehandeld. Voor de zelfstandigen moeten we nog een aantal behandelen (het wachten is op de jaarcijfers van deze zelfstandigen). In boekjaar 2018 is er in totaal voor een bedrag van bijna € 627.000 kwijtgescholden.

Kwijtscheldingen aantal percentage bedrag 201 7 201 8 201 7 201 8 201 7 201 8 % % € € Automatische kwijtschelding 1.578 1. 610 51 58 420.000 441 .000 Volledige kwijtschelding 1.178 715 38 26 253.000 176 .000 Gedeeltelijke kwijtschelding 28 51 1 2 6.000 10 .000 Geen kwijtschelding 332 394 11 14 - - Totaal 3.116 2.770 100 100 679.000 627 .000

NB Burgers met een eigen woning krijgen nooit automatische kwijtschelding.

De gemeente kent een proactief kwijtscheldingsbeleid en benadert zo veel mogelijk belastingplichtigen die eventueel recht hebben op kwijtschelding. Het Inlichtingenbureau toetst burgers die in jaar x kwijtschelding hebben gekregen op: inkomen, saldi van bankrekeningen en kentekens van voertuigen. Uit de terugkoppeling kunnen we de burgers bij geen belemmering voor de drie criteria voor jaar x+1 automatische kwijtschelding verlenen. De uitvallers op één of meer criteria krijgen hiervan bericht met een setje aanvraagformulieren. Meer inwoners zijn in aanmerking gekomen voor automatische kwijtschelding. Dit zorgt voor een verlaging van de administratieve lastendruk bij die categorie. Verder zien wij een daling als gevolg van een beter economisch klimaat.

Pagina 31 van 125 2.3.2 Paragraaf 2: Weerstandsvermogen/risicobeheersing

Algemeen We gaan hier in op de beheersing van risico’s. Als onderdeel hiervan berekenen we het weerstandsvermogen. Ook nemen we enkele kengetallen op.

Voor het afdekken van risico’s kijken we vooral naar de mogelijkheden die de reserves en voorzieningen bieden: • Reserves In beginsel dienen de algemene reserve en bestemmingsreserves ter dekking van niet of lastig in te schatten risico’s. Bestemmingsreserves zijn door de raad gecreëerd ter dekking van specifiek benoemde doeleinden. Soms zijn hier al verplichtingen aangegaan. In sommige gevallen kan een bestemmingsreserve, na een raadsbesluit, toch een ander karakter krijgen, zodat het afdekken van risico’s mogelijk wordt. De algemene reserve is vrij besteedbaar. • Voorzieningen Voor risico’s van te verwachten verplichtingen of verliezen waarvan de omvang redelijkerwijs is in te schatten treffen we voorzieningen. Deze voorzieningen vormen een onderdeel van het vreemd vermogen en zijn daarom niet vrij inzetbaar.

Het is onmogelijk om elk risico waaraan de gemeente wordt blootgesteld af te dekken, maar ook niet ieder risico zal zich tegelijkertijd voordoen. Hier gaan we bij de berekening van het weerstandsvermogen verder op in. De gemeente heeft zich tegen aansprakelijkheidsrisico’s verzekerd en daarnaast nog diverse andere verzekeringen afgesloten ter dekking van kwantificeerbare risico’s en/of schades.

Weerstandsvermogen

Uitgangspunten Voor het analyseren van risico’s is de berekening van het weerstandsvermogen van belang. In de nota weerstandsvermogen en risicomanagement zijn beleidsuitgangspunten opgenomen (gemeenteraad, 20 september 2012).

Berekening weerstandsvermogen Op basis van een risico-inventarisatie brengen we de risico’s in beeld. Via een risico-simulatie berekenen we de benodigde weerstandscapaciteit en vergelijken dit met de beschikbare weerstands- capaciteit. Op basis van een te berekenen ratio weerstandsvermogen beoordelen we of een aanpassing van het huidige niveau weerstandsvermogen nodig is. Het niveau weerstandsvermogen bepaalt de hoogte van de algemene reserve die vrij beschikbaar moet zijn voor het opvangen van risico’s.

Risico-inventarisatie Om de risico's van Súdwest-Fryslân in kaart te brengen is een risicoprofiel opgesteld. Dit risicoprofiel is tot stand gekomen met behulp van het softwareprogramma NARIS® (Nederlands Adviesbureau Risicomanagement Informatie Systeem). Hiermee brengen we risico's systematisch in kaart en komen tot een beoordeling. De inventarisatie bevat 34 risico's. In tabel 1 presenteren we (volgens afspraak) de 10 risico's met de hoogste bijdrage aan de berekening van de weerstandscapaciteit.

Pagina 32 van 125 Tabel 1: Belangrijkste financiële risico's Nr. Risico Gevolgen Maatregelen Kans Maximaal Invloed Financieel gevolg 1. Sociaal domein Hogere zorgvraag betekent Door in te zetten op de eigen kracht 70% € 3.000 .000 28,68 % Hogere zorgvraag door hogere kosten. van burgers wordt geprobeerd de externe factoren. tendens te keren. Gebiedsteams werken nauw samen met huisartsen, jeugdartsen en zorginstellingen. Monitoring en analyse vindt plaats op lokaal, regionaal en landelijk niveau.

2. Juridisch De gemeente wordt verplicht Deze zaak heeft de speciale aandacht 40% € 2.500.000 10,32% Rechtszaak. tot het betalen van een van de afdeling, de advocaat en de schadevergoeding. verzekering. Is in afwachting van juridisch vervolg.

3. Sociaal domein De herstructurering kan tot In 2018 is een proces plan gemaakt om 50% € 1.387.500 9,55% Herstructurering Sociale gevolg hebben dat de huidige in 2019 richtinggevende besluitvorming werkvoorziening. taken die belegd zijn bij de te doen plaatsvinden voor de GR/NV meer gaan kosten. herstructurering. Pas na de richting zal inzichtelijk worden welke kosten daadwerkelijk gemoeid zijn met de herstructurering.

4. Precariobelasting De gemeente moet de tot nu Ontwikkelingen volgen. 20% € 3 .300.000 9,06 % Belasting vervalt (bijv. toe ontvangen belasting terug door juridische betalen. uitspraak).

5. Daling van grondprijzen Lagere verkoopopbrengsten en 1. Monitoren van de markt. 50% € 2.330.000 7,99% door markt- (aanvullend) verlies in 2. Streven naar een stabiel ontwikkelingen. gemeentelijke grondprijsbeleid. grondexploitaties.

6. Algemene uitkering Door de aantrekkende economie In de meerjarenraming wordt rekening 50% € 1.300.000 6,70% Plafond BTW- doen gemeenten een groter gehouden met lagere inkomsten vanuit compensatiefonds (BCF). beroep op het BCF. Hierdoor het BCF. valt de voorschotregeling BCF lager uit.

7. Culturele instellingen Dorpshuizen doen een beroep Er zijn voorwaarden gesteld over 10% € 6.100.000 6,21% Dorpshuizen krijgen te op calamiteitenfonds van de wanneer een beroep op dit fonds kan maken met een gemeente. worden gedaan. calamiteit.

8. Sociaal domein Gemeente wordt minder Door aan de voorwaarden te voldoen 50% € 600.000 4,11 % Vangnetuitkering wordt gecompenseerd voor het wordt de kans op (volledige) niet (volledig) verstrekken van toekenning vergroot. toegekend. inkomensvoorzieningen aan inwoners.

9. Openbare ruimte Extra kosten en hogere kans op Herstelmaatregelen worden snel 50% € 500.000 3,93 % Extra schade door schade aan het wegdek, uitgevoerd zodat de schade zoveel weersomstandigheden. opruimen rioolslib e.d. mogelijk wordt beperkt.

10. Openbare ruimte Extra kosten voor de Verzekeren. 90% € 2 00.000 2,1 6% Vernielen van een object gemeente. door vandalisme.

Totaal (10 grootste risico's) € 21.217.500

Totaal 10 grootste risico's € 21.217 .500

Totaal overige 24 risico’s € 4.626.900

Totaal € 25 .844.400

Pagina 33 van 125 Overzicht totaalbedrag risico’s 2014-2018

Overzicht bedragen 2014 2015 2016 2017 201 8 Jaarverslag € € € € € Totaalbedrag risico’s 29.273.000 29.118.000 27.243.000 30.806.000 25.844.400

Risico-simulatie en benodigde weerstandscapaciteit Op basis van de ingevoerde risico’s voeren we een risicosimulatie uit. De risicosimulatie passen we toe omdat het reserveren van het maximale bedrag van ruim € 25,8 miljoen ongewenst is. De risico’s zullen immers niet allemaal tegelijk en in hun maximale omvang optreden. Uit de grafiek (tabel 2) volgt dat 90% zeker is dat we alle risico's kunnen afdekken met een bedrag van € 7,7 miljoen.

Tabel 2: Benodigde weerstandscapaciteit bij verschillende zekerheidspercentages Percentage Bedrag x miljoen € Percentage Bedrag x miljoen € 5% 1,6 55% 4,9 10% 2,2 60% 5,1 15% 2,6 65% 5,4 20% 3,0 70% 5,7 25% 3,3 75% 6,1 30% 3,6 80% 6,5 35% 3,9 85% 7,0 40% 4,1 90% 7,7 45% 4,4 95% 8,8 50% 4,6

Beschikbare weerstandscapaciteit De beschikbare weerstandscapaciteit van de gemeente bestaat uit het geheel aan middelen dat vrij beschikbaar is om de financiële risico’s af te dekken. Het gaat hier per 31 december 2018 om € 12,4 miljoen (zie Toelichting Balans, Overzicht verloop reserves, bij “Algemene reserve SWF”, kolom “Saldo einde van het jaar”).

Ratio weerstandsvermogen De benodigde weerstandscapaciteit die uit de risicosimulatie voortvloeit kan worden afgezet tegen de beschikbare weerstandscapaciteit. De uitkomst van die berekening vormt het weerstandsvermogen.

Beschikbare weerstandscapaciteit € 1 2,4 miljoen Ratio weerstandsvermogen = = = 1,6 Benodigde weerstandcapaciteit € 7 ,7 miljoen

De ratio van onze gemeente valt in klasse B. Dit duidt op een ruim voldoende weerstandsvermogen.

Tabel 3: Weerstandsnorm Waarderingscijfer Ratio Betekenis A >2.0 uitstekend B 1.4 -2.0 ruim voldoende C 1.0 -1.4 voldoende D 0.8 -1.0 matig E 0.6 -0.8 onvoldoende F <0.6 ruim onvoldoende De normtabel is ontwikkeld in samenwerking met de Universiteit Twente. Het biedt een waardering van het berekende ratio.

Vastgesteld en minimaal gewenst weerstandsvermogen • Het niveau weerstandsvermogen is het meest recent vastgesteld op € 8,9 miljoen in de raadsvergadering van 17 november 2017. Het vastgestelde niveau ligt daarmee iets hoger dan de benodigde weerstandscapaciteit (€ 7,7 miljoen). • We voldoen aan de beleidsregel dat de ratio weerstandsvermogen tenminste 1,0 moet zijn. • Een eventuele aanpassing van het (vastgestelde) niveau weerstandsvermogen kan bij de vaststelling van de volgende begroting aan de orde komen.

Pagina 34 van 125 Kengetallen risicobeheersing Het is sinds 2016 verplicht om enkele kengetallen/overzichten op te nemen in deze paragraaf. Het is een wettelijke verplichting op basis van het (vernieuwde) BBV.

Voor de uitwerking van de kengetallen geldt een vast format. Hierdoor berekent iedere gemeente de kengetallen op dezelfde wijze en zijn de uitkomsten te vergelijken.

We lichten de kengetallen puntsgewijs toe:

Verplichte kengetallen Rekening Begroting Rekening 2017 2018 2018 a1. Netto Schuldquote 72,03 % 66,91 % 64,23 % a2. Netto Schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen 56,48% 54,16% 51,08% b. Solvabiliteitsratio 17,54 % 9,85 % 19,5 5% c. Grondexploitatie 7,39 % 5,46 % 4, 25% d. Structurele exploitatieruimte -3,71 % 0,23 % -3,32 % e. Belastingcapaciteit 92,13 % 94,17 % 93,08 %

a. Netto schuldquote (a1) en; Netto schuldquote gecorrigeerd voor verstrekte leningen (a2) Het kengetal netto schuldquote(a1), ook wel bekend als de netto schuld als aandeel van de inkomsten, zegt het meest over de financiële vermogenspositie van een gemeente. De netto schuldquote geeft aan of een gemeente investeringsruimte heeft of juist op zijn tellen moet passen. De correctie (a2) geeft een nog zuiverder beeld van de schuldquote als je die wilt vergelijken met andere gemeenten.

In een grafiek ziet het verloop van de netto schuldquote er als volgt uit:

150%

130%

110% netto schuldquote

90% netto schuldpositie na aftrek verstrekte leningen

70% ongezonde balanspositie

aandacht geboden 50%

30% 2013 2014 2015 2016 2017 2018

netto schuldenlast € 167 miljoen De definitie van de netto schuldquote is: = = 64% baten exploitatie € 260 miljoen

Onze totale schuldenlast is in absolute zin in 2018 gedaald van € 169 naar € 167 miljoen. De totale baten zijn gestegen van € 236 miljoen naar € 260 miljoen. Dit resulteert in een daling van onze schuldenquote van 72% naar 64%. Boven de 130% is er sprake van een ongezonde schuldpositie. Hoe lager het percentage, hoe lager het risico. Onze schuldquote bedraagt 64% en is daarmee voldoende. b. Solvabiliteitsratio Deze ratio zegt iets over de mate waarin we aan onze financiële verplichtingen kunnen voldoen.

Pagina 35 van 125 Onder de solvabiliteitsratio wordt verstaan het eigen vermogen (algemene reserve + bestemmingsreserve) als percentage van het balanstotaal. Het aandeel van het eigen vermogen op het balanstotaal is gestegen, dit komt doordat de hoogte van de bestemmingsreserves is gestegen (met name reserve precariobelasting). c. Grondexploitatie Het kengetal grondexploitatie is de totale boekwaarde van alle grondcomplexen gedeeld door de totale jaarlijkse baten van de gemeente. Dit geeft een percentage. Hoe hoger het percentage, hoe groter het risico van de grondexploitatie. Ten opzichte van het jaar 2017 is het kengetal gedaald. Dit houdt in dat er een lager risico is dan in 2017. Er is (nog) geen norm vastgesteld voor gemeenten. Dit kengetal dient vooralsnog vooral als vergelijkingscijfer met andere gemeenten. d. Structurele exploitatieruimte Een begroting met hogere structurele baten dan structurele lasten is meer flexibel dan een begroting waarbij structurele baten en lasten in evenwicht zijn. Het kengetal structurele exploitatieruimte is dit jaar negatief. Als dit elk jaar zo zou zijn, is dat onwenselijk. Het zou betekenen dat structurele lasten jaarlijks gedekt moeten worden met incidentele meevallers of onttrekkingen uit reserves. Voor de komende jaren is er weer een positieve uitkomst begroot. Zie hiervoor de begroting 2019-2022. e. Belastingcapaciteit Het kengetal geeft inzicht in de mate waarin we financiële tegenvallers kunnen opvangen. We berekenen de belastingcapaciteit door de totale woonlasten meerpersoonshuishouden te vergelijken met het landelijk gemiddelde in het jaar ervoor. Dit geeft een percentage. Een percentage onder de 100% geeft aan dat je onder het landelijk gemiddelde zit. Dit is bij ons het geval.

Conclusie De kengetallen moeten in samenhang bekeken worden. Volgens de huidige, algemeen aanvaarde normen, is er in meerjarenperspectief sprake van een gezonde positie.

Pagina 36 van 125 2.3.3 Paragraaf 3: Onderhoud kapitaalgoederen

Inleiding In deze paragraaf doen we verslag van het beleidsproces, financiële beleidskader, Asset management en de verrichtingen op de diverse onderdelen rond het onderhoud van kapitaalgoederen in 2018.

Beleidsproces en beleidskader Onze missie is om te werken aan een leefomgeving waarin iedereen zich thuis voelt. In de Nota kapitaalgoederen 2017-2018 zijn hiertoe vijf strategische lijnen uitgezet: a. De Basis op Orde b. Financieel Gedegen c. Professioneel beheer (Asset management) d. Duurzaamheid e. Samen

Een goede programmering is noodzakelijk voor beheer en onderhoud van kapitaalgoederen. In de programmering vindt afweging plaats over prioritering, risico’s en budget. Na de herindeling is de lange termijn asset planner (ltap) uitgebreid met de assets uit voormalig Littenseradiel. De integrale programmering is verder geoptimaliseerd.

In het beheer en onderhoud van onze assets voeren we een deel uit van de beleidslijn Zelf Anders van het programma Duurzame Ontwikkeling SWF. Daarnaast is op 4 oktober 2018 het verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan 2018-2022 (vGRP) door de raad vastgesteld. Uit de Agenda Duurzame Ontwikkeling en het vGRP volgt de Agenda Klimaatadaptatie die in 2019 aan de raad wordt voorgelegd.

Financieel beleidskader Op basis van de meerjarenplanning en het beschikbare budget zijn onderhouds- en beheerwerkzaamheden uitgevoerd op basis van de duurzame aanpak. In 2018 was verder, financieel gezien, het volgende aan de orde:

• Indexering Het budget is sinds 2011 niet geïndexeerd (nullijn). In de praktijk merken we duidelijk dat we te maken hebben met een opgaande economie en stijgende marktprijzen. Het areaal is ook uitgebreid met de assets van voormalig Littenseradiel. Dit is een stapeling van effecten. Gemiddeld is er in 2018 sprake van een gemiddelde stijging van 6,2% ten opzichte van 2017. Over de afgelopen twee jaren gaat het om zeker 10%. De droogte in 2018 heeft effect op de levering van materialen en ook op de prijzen. Door het hanteren van de nullijn, neemt in feite de reële bestedingsmogelijkheid met ditzelfde percentage af. Het betekent minder uitvoering van werk en daardoor kans op oplopende achterstanden, kwaliteitsverlaging en soms ook budgetoverschrijding.

• Incidentele bijdrage We zoeken naar synergie tussen onderhoud in de openbare ruimte en ruimtelijke ontwikkelingen. In dat kader is vanuit onderhoud onder meer een bijdrage beschikbaar gesteld voor de herontwikkeling van de omgeving van de Doltewâl te Workum.

• Bestemmingsreserve kapitaalgoederen Kapitaalgoederen De bestemmingsreserve kapitaalgoederen biedt ruimte voor diverse te treffen maatregelen. Voor een deel gaat het om het aanpakken van urgente situaties waar de veiligheid in het geding is. Daarnaast is een deel van de bestemmingsreserve gelabeld voor verkeersmaatregelen. De reserve kent geen structurele voeding.

Op 12 juli 2018 is bij het vaststellen van de financiële afrekening Littenseradiel door de raad een bedrag van € 276.500 gelabeld voor kapitaalgoederen en toegevoegd aan de bestemmingsreserve. Dit bedrag bestaat uit € 244.000 voor openbare verlichting en € 32.500 voor oevers en kaden. Bij besluit van 4 oktober 2018 zijn deze middelen vrijgemaakt uit de bestemmingsreserve.

Pagina 37 van 125

Onderhoud gebouwen Voor het onderdeel gebouwen geldt, dat, in geval er regulier onderhoudsbudget overblijft, deze bedragen terugvloeien naar de bestemmingsreserve ten behoeve van groot onderhoud. In mei is € 70.000 vrijgemaakt voor renovatie van het havenkantoor te Stavoren. Daarnaast is een bedrag van € 300.000 vrijgemaakt voor Historisch Centrum Westergo te Bolsward. De reserve onderhoud is aangevuld en bevat per saldo op 31/12 nog € 867.000. In 2019 en de jaren daarna zetten we deze middelen in voor groot onderhoud in combinatie met verduurzaming.

• Risico’s als onderdeel weerstandsvermogen In het kader van doorontwikkeling van professioneel beheer met behulp van Asset management, zijn we in 2017 gestart met het vullen van het risicoregister kapitaalgoederen. In 2018 zijn maatregelen aan de tien hoogste risico’s verbonden. Het risicoregister Asset management is de input voor de NARIS©-inventarisatie. (zie Paragraaf 2 “Weerstandsvermogen en risicobeheersing”). Het risico gerelateerd aan kapitaalgoederen is verdisconteerd in de beschikbare weerstandscapaciteit.

• Weersomstandigheden Het jaar 2018 kende extreme weersomstandigheden. Het jaar begon met vorst, het voorjaar was extreem nat, de stormen waren hevig, de zomer was uitzonderlijk heet en de tweede helft van het jaar vooral droog. De weersomstandigheden hebben invloed op de onderhoudsstaat van onze assets.

Onderdelen De kapitaalgoederen zijn opgedeeld in zeven groepen. We geven hier per onderdeel een korte terugblik over 2018.

Wegen (programma 2, hoofdtaakveld Bereikbaarheid) De afgelopen jaren is ingezet op het orde brengen van de asfaltwegen. In 2018 hebben we het kantelpunt bereikt en zijn er nagenoeg geen achterstanden meer in het onderhoud van asfaltwegen. De focus in onderhoud verschuift langzamerhand naar elementenverharding. Binnen wegen zitten de meeste achterstanden dan ook binnen de elementenverharding.

Het beschikbare budget voor onderhoud wegen is overschreden. Dit heeft te maken met het aantal meldingen dat binnenkomt, de stijging van marktprijzen, de weersomstandigheden en uitbreiding van areaal. Daarnaast is in het kader van werk met werk maken een aantal werkzaamheden vervroegd uitgevoerd. Dit betekent dat eerder een financiële bijdrage geleverd is aan projecten, waarbij nog geen sprake was van direct noodzakelijk onderhoud. Bij de programmering ‘onderhoud wegen 2018’ is geen rekening gehouden met deze kosten. Naast een financiële tegenvaller leidt dit ook tot doorschuiven van werken naar 2019 en lagere kosten in de toekomst. Dit werk met werk maken levert synergievoordelen op.

Openbare verlichting (programma 2, hoofdtaakveld Bereikbaarheid ) De verlichting wordt door de Coöperatie Openbare Verlichting & Energie Fryslân U.A. verzorgd. De vervangingsopgave is een doorlopend proces en is conform programma uitgevoerd. Daarbij wordt overgeschakeld op LED-verlichting. Een aantal dorpen uit voormalig Littenseradiel en bijvoorbeeld de wijk Duinterpen in Sneek zijn dit jaar volledig voorzien van openbare verlichting met LED.

Openbaar groen (programma 2, hoofdtaakveld Leefomgeving) De geplande onderhoudswerkzaamheden zijn uitgevoerd. Bij onderhoud groen is sprake van een hoge inzet Social Return.

De groei van onkruid op verharding heeft effect op de kwaliteit van de leefomgeving. Na de evaluatie van de onkruidbestrijding in 2017 is de bestrijding van onkruid op verhardingen in samenhang opgepakt met het vegen van straten. Bij de bestrijding van onkruid rondom obstakels worden mensen via Social Return ingezet. Het aantal meldingen is in vergelijking met 2017 afgenomen. De belangrijkste redenen voor deze afname zijn de weersomstandigheden (droogte) en de inzet van bestrijdingsmethoden via

Pagina 38 van 125 een integrale aanpak. De beheersing van onkruid op verhardingen is nog volop in ontwikkeling. In 2019 zijn hiervoor extra financiële middelen beschikbaar gesteld.

Bij onderhoud groen is veel interactie met bewoners. In samenspraak met de bewoners van IJlst is deelname aan de Entente Florale IJlst voorbereid met als resultaat dat onze gemeente zich de op één na groenste gemeente van Nederland mag noemen. Eén van de acties in dit kader was het planten van stokrozen in geveltuinen. Deze aanpak wordt vanaf 2019 in de Operatie Steenbreek verder uitgerold in de gemeente. De bewoners van IJlst waren ook betrokken bij de voorbereidingen voor de integrale aanpak van de Stadslaan in IJlst.

Ter voorbereiding op het opstellen van een actieplan voor een insectennetwerk zijn bermen geïnventariseerd en zijn circa 400.000 biologisch geteelde bloembollen (SWF-mengsel) bij entrees van meerdere dorpen en steden geplant.

Door de droogte zijn gedurende enkele weken ’s nachts beregeningswerkzaamheden uitgevoerd op sportvelden en in het openbaar groen. Hierdoor konden sportwedstrijden doorgaan. Ondanks deze maatregelen is wel schade ontstaan bij met name jonge aanplant. In de loop van 2019 zal de schade beter inzichtelijk zijn.

Waterbouwkundige kunstwerken (programma 2, hoofdtaakveld Bereikbaarheid) Er zijn vele werkzaamheden uitgevoerd aan onze waterbouwkundige kunstwerken. De sluis in Makkum is weer up to date en het nieuwe besturingssysteem werkt naar behoren. Een aantal zaken die op de planning stonden, kon niet uitgevoerd worden: bij de kade Looxmagracht te Sneek is als voorbereiding op onderhoudswerkzaamheden een onderwaterinspectie uitgevoerd. De constateringen van de inspectie in combinatie met de erfgoedstatus vragen een zorgvuldige voorbereiding. We streven naar uitvoering in 2019. Ook het havengebied in Makkum vraagt een bredere scope en zal in 2019 verder voorbereid worden.

Daarnaast ondervinden we hinder van de lage waterstand in de Nederlandse rivieren. Er was opdracht verleend voor het uitvoeren van onderhoudswerkzaamheden, maar de materialen konden niet tijdig geleverd worden. Werkzaamheden schuiven hierdoor op in de tijd. Het niet uitvoeren van onderhoudswerkzaamheden betekent dat de in 2018 geplande werkzaamheden in 2019 moeten worden uitgevoerd, waardoor er extra druk op het reguliere budget voor 2019 ontstaat.

In het kader van participatie is ook in 2018 het project Walkant op Oarder uitgevoerd. In dit project krijgen mensen die verder van de arbeidsmarkt afstaan gedurende een jaar een opleiding en werkervaring. In 2019 gaan we Social return op een andere wijze vorm geven, namelijk via het onderwijs. Naast participatie werken we ook aan duurzaamheid. Zo wordt de pont Gaastmeer- Nijhuizum vanaf het seizoen 2018 elektrisch aangedreven. Belangrijk pijlers voor duurzaamheid zijn levensduur verlengende maatregelen en hergebruik van materialen zoals bijvoorbeeld het hout van de remmingswerken bij de Waterpoort te Sneek dat geschikt is voor het vervangen van de steiger bij molen De Rat te IJlst.

Waterbodems (programma 2, hoofdtaakveld Bereikbaarheid) De afgelopen jaren lag de focus op het project overdracht vaarwegen en overdracht stedelijk water. Het beheer van de overige waterbodems had lagere prioriteit. De onderhoudsstrategie is gebaseerd op correctief onderhoud. Dit houdt in dat we aan de hand van meldingen actie ondernemen. Door het correctief onderhoud loopt het aantal meldingen over ondiepte e.d. snel op. Naast incidentmanagement is voorrang gegeven aan baggeren ten behoeve van economische belangen. Al met al heeft dit geleid tot een overschrijding van het budget onderhoud waterwegen.

Voor het project overdracht vaarwegen heeft de provincie het volledige subsidiebedrag definitief vastgesteld. De subsidie is verleend voor de werkzaamheden zoals vastgelegd in het Uitvoeringsplan overdracht vaarwegen Súdwest-Fryslân. Door de toevoeging van een gedeelte van de voormalige gemeente Boarnsterhim is in 2014 het cluster Oudvaart toegevoegd. Dit cluster maakt geen onderdeel uit van de subsidie omdat de financiële bijdrage van Boarnsterhim voor dit gedeelte aan ons is overgedragen. De volledige eindafrekening over cluster Oudvaart vindt nog plaats. In 2019 kan het project worden afgesloten.

Pagina 39 van 125 In het kader van beheer stedelijk water werken we samen met andere gemeenten en Wetterskip Fryslân aan het opstellen van een gezamenlijk beheer- en onderhoudsplan.

Het opstellen van het baggerplan voor de overige waterbodems in onze gemeente heeft enige vertraging opgelopen. Het analyseren van de gegevens uit de diepteschouw en de verwerking van deze gegevens in GBI vraagt meer tijd dan vooraf gedacht.

Riolering (programma 2, hoofdtaakveld Leefomgeving) De geplande onderhoudswerkzaamheden zijn grotendeels uitgevoerd. Een aantal projecten loopt door in 2019 zoals de revitalisering van de wijk Noorderhoek te Sneek. In de reguliere werkzaamheden en een aantal projecten zijn overschrijdingen ontstaan, welke opgevangen worden binnen het financiële systeem van dit kapitaalgoed. Het verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan 2018-2022 is op 4 oktober 2018 vastgesteld. Een speerpunt voor de komende jaren is het aanpassen op effecten van klimaatverandering. Hiertoe zijn we in 2018 lid geworden van de Actie Steenbreek.

Gemeentelijke gebouwen (programma 1 en 2) In 2018 zijn vier sporthallen voorzien van zonnepanelen. Daarnaast zijn in verschillende gebouwen, in combinatie met onderhoud en waar mogelijk, energiebesparende maatregelen toegepast. We optimaliseren door de verkoop van snippergroen en gemeentelijke gebouwen die niet meer aansluiten bij de gemeentelijke kerntaken. De verkoop hiervan ligt op schema.

Pagina 40 van 125 2.3.4 Paragraaf 4: Financiering

Inleiding We geven hier een toelichting op het beleid en de uitvoering van de financiering (treasury). We willen de kosten die de financieringsfunctie met zich meebrengt zo laag mogelijk houden. De opbrengsten die we kunnen behalen willen we juist maximaliseren. Ons streven is om een voldoende grip te hebben/- houden op de schuldpositie. Zo geven we inhoud aan de ambitie “financieel vitaal”.

Súdwest-Fryslân is een ontwikkelgemeente. Hierdoor is er sprake van een financieringsbehoefte: we lenen geld om aan betalingsverplichtingen te kunnen voldoen. Dat is niet een probleem zolang de rente over het geleende geld gedekt is in de begroting. Op langere termijn kan een oplopende schuld tot problemen leiden. Ook kan de rentestand stijgen en dalen. Terwijl we elke euro die we aan rente betalen niet aan andere zaken kunnen besteden. De uitdaging is om hier een juiste balans te vinden.

Financieringsbehoefte In 2018 is een liquiditeitsprognose opgesteld voor de komende vier jaar. Zo bepalen we de financie- ringsbehoefte en weten we wanneer we geldleningen moeten afsluiten. We hebben in 2018 2 langlopende leningen afgesloten , 12 miljoen en 6 miljoen.

Risico’s financieringsfunctie Onder de risico’s van de financieringsfunctie vallen onder andere rente-, krediet-, liquiditeits-, koers- en valutarisico’s. Deze onderwerpen zijn opgenomen in het treasurystatuut. Het meest omvattende risico is het renterisico. Ter beperking van het renterisico zijn in de Wet Financiering decentrale overheden (Wet Fido) twee verplichte normen opgenomen: (a) de kasgeldlimiet en (b) de renterisiconorm. Aan deze wettelijke normen moeten we voldoen.

Kasgeldlimiet De kasgeldlimiet heeft betrekking op leningen met een looptijd tot maximaal 1 jaar. Met als doel grote schommelingen in de rentelasten te voorkomen. In de begroting 2018 werd als kasgeldlimiet € 20,9 miljoen berekend. De limiet is in het 1 e en 2 e kwartaal overschreden. Er was dan ook noodzaak om een langlopende lening voor in totaal € 18 miljoen af te sluiten.

Onderstaande tabel geeft een overzicht van het verloop van de afgesloten kasgeldleningen (in miljoenen).

kasgeldleningen 2018 40

20

0 jan feb mrt apr mei juni juli aug sept okt nov dec

kasgeldlimiet kasgeldleningen

Zoals te zien is in bovenstaande tabel hebben we maandelijks kasgeldleningen afgesloten. We hebben het hele jaar geld ontvangen op de aangetrokken geldleningen. De ontvangen rente op deze kortlopende leningen varieerde tussen de -0,35% en -0,39%. De totale opbrengst was bijna € 68.000.

Pagina 41 van 125 Zie in de grafiek het verloop van de percentages van de ontvangen kasgeldrente:

0 jan feb mrt apr mei juni juli aug sept okt nov dec -0,2

-0,4

-0,6

Perc. Ontv. Rente

Onderstaande tabel geeft het overzicht van 2018 weer.

Berekening kasgeldlimiet

Omvang begroting per 1 januari 2018 246.000

Kasgeldlimiet in procenten van de grondslag 8,50%

Kasgeldlimiet in bedrag 20.910

REALISATIE jan-mrt apr-jun juli-sep okt-dec jaar

Totaal vlottende schuld 28.312 36.744 13.688 14.799 23.386

Totaal vlottende middelen 4.726 2.865 4.047 3.476 3.779

Totaal netto vlottende schuld 23.586 33.879 9.641 11.323 19.607

Toegestane kasgeldlimiet 20.910 20.910 20.910 20.910 20.910

Ruimte (+) / Overschrijding (-) -2.676 -12.969 11.269 9.587 1.303

Uitgangspunt van de kasgeldlimiet is het vermijden van grote fluctuaties in de rentelasten. De kasgeldlimiet stelt een grens aan de korte financiering , waardoor het renterisico hierop kan worden beperkt .

Renterisico’s vaste schuld en renterisiconorm De renterisiconorm legt een relatie tussen de opbouw van de leningenportefeuille en de mate waarin we tegenvallers kunnen beperken als gevolg van stijgende rente. We lopen renterisico bij rente- aanpassingen en herfinanciering.

Onderstaand schema geeft de renterisico’s weer voor de vaste schuld in relatie tot de rente risiconorm volgens de Wet Fido.

Renterisiconorm Bedragen € 1 Renteherzieningen 0 2 Aflossingen 13,7 3 Renterisico (1 + 2) 13,7

4 Begrotingstotaal 246 5 Vastgelegd percentage (20%) 20% 6 Renterisiconorm (20% van 4) 49,2

7 Renterisiconorm (6) 49,2 8 Renterisico op vaste schuld (3) 13,7 9 Ruimte (+) (7 - 8) 35,5

Hieruit blijkt dat ruim is voldaan aan de renterisiconorm. De ruimte (zie 9) is namelijk positief.

Pagina 42 van 125

Leningenportefeuille

Verloop leningenportefeuille Het verloop van de leningenportefeuille in de periode 2016-2018 is als volgt:

Verloop langlopende leningen 2016 2017 2018 (x miljoen) € € € opgenomen geldleningen boekwaarde per 1/1 186,7 173,3 169,2 aangetrokken leningen (+) 0 0 18,0 aflossingen (-) 13,4 13,1 13,7 opgenomen leningen per 31/12 173,3 160,2 173,5

verstrekte geldleningen boekwaarde per 1/1 34,5 37,4 35,7 verstrekte leningen (+) 0 0,6 0 aflossingen (-) 1,7 2,5 2, 2 verstrekte leningen per 31/12 32,8 35,5 33 ,5

saldo leningen 140,5 124,7 140 ,0

Afgesloten langlopende geldleningen In 2018 hebben we twee langlopende geldleningen afgesloten bij de BNG, € 12 miljoen met een looptijd van 20 jaar (rente 1,348%) en € 6 miljoen met een looptijd van 5 jaar (rente 0,150%).

Schuldpositie

De afgelopen drie jaar hebben we de volgende bedragen geïnvesteerd:

Investeringssaldo Rekening Rekening Rekening (x miljoen) 2016 2017 2018 a. netto investeringen 11,4 2,7 12, 8 b. afschrijvingen -23,6 -14,7 -14, 1 Saldo 12,2 12,0 1,3

In de onderstaande tabel geven we het resultaat van de berekening van het EMU-saldo weer.

EMU -saldo Rekening Begroting Rekening 2018 (x miljoen) 2017 2018 a. Berekend EMU -saldo 21,0 6,6 10,7 b. EMU-referentiewaarde 5,2 9,3 5,2 Ruimte 26,2 15,9 15,9

We hebben nog investeringsruimte over om binnen de EMU-referentiewaarde te blijven. Er zijn geen directe sancties verbonden aan het overschrijden van de EMU-norm.

Verplichte Kengetallen Vanaf 2016 zijn in de jaarrekening twee kengetallen opgenomen die betrekking hebben op de schuld- positie. Deze kengetallen moeten verplicht worden opgenomen in de paragraaf weerstandsvermogen. Het gaat om: • netto schuldquote • solvabiliteitsratio Zie Hoofdstuk 3, Paragraaf 2 “Weerstandsvermogen en risicobeheersing”.

Pagina 43 van 125 2.3.5 Paragraaf 5: Bedrijfsvoering

Organisatieontwikkeling

Inleiding De organisatie bestaat sinds 1 januari 2018 formeel uit de hoofd-organisatieonderdelen Ontwikkelen, Dienstverlenen en Bedrijfsvoeren. Binnen Dienstverlenen hebben we de uitvoering georganiseerd in vier ketens, te weten (1) Klantcontacten, (2) Omgeving, (3) Ruimtelijk Beheer en (4) Sociaal Domein. Deze vormen van organiseren -gebaseerd op de vernieuwde besturingsfilosofie 2017- ondersteunen de gewenste integrale en opgavengestuurde manier van werken waarbinnen meer en meer flexibeler gewerkt kan worden. Belangrijke basisvoorwaarden voor een betere dienstverlening aan onze inwoners.

Investeren in organisatieontwikkeling Een dergelijke organisatieontwikkeling (die zich richt op een professionele en flexibele organisatie en een meer flexibele inzet van opgavengelden) vraagt investeringen in de kennis en kunde van mensen. In de Programmabegroting 2017 is aangegeven welke doorontwikkeling van de organisatie gewenst is en welke financiële inzet daarmee in de periode 2017-2020 gemoeid is. De hele doorontwikkeling vraagt een stevige financiële inzet, voor dit ontwikkelprogramma wordt het reguliere opleidingsbudget (ca € 1 mln. jaarlijks structureel) ingezet, voor de periode 2017-2020 aangevuld met incidentele middelen (totaal € 1,7 mln). Met de toegekende budgetten is het mogelijk om de organisatieontwikkeling zoals hiervoor geschetst, verder uit te werken en door te voeren. De voor 2018 begrote € 1,6 mln. is volledig besteed.

Generatiepact/traineepool De verwachting is dat binnen vijf jaar een groot aantal ervaren medewerkers met pensioen zal gaan. Om hier alvast op te anticiperen zijn in 2017 dertien jonge krachten (trainees en vaktalenten) aangetrokken. Vaktalenten worden ingezet voor specifieke taken; trainees worden geacht breed inzetbaar te zijn. In 2018 hebben we dit voortgezet door opnieuw zes trainees aan te trekken.

Leerhuis SWF Onder de naam Leerhuis SWF worden alle opleidings- en scholingsactiviteiten van onze medewerkers gecoördineerd. Het Leerhuis inventariseert opleidingswensen en organiseert deze. Financiering vindt plaats vanuit het reguliere opleidingsbudget. Ook voorziet het Leerhuis in zogenaamde ‘persoonlijk leiderschapscoaches’ (eigen medewerkers, specifiek opgeleid) die in 2018 zijn ingezet op team- en/of persoonlijke ontwikkelvraagstukken. In 2018 is een aanzet gemaakt voor de doorontwikkeling van het Leerhuis qua organisatie (loketfunctie voor medewerkers), een meer regisserende aanpak en ontwikkeling leerlijnen en individuele ontwikkelvraagstukken.

Centrale Huisvesting

Het project Centrale Huisvesting kent een aantal fases. Begin 2018 is de eerste fase afgerond door de oplevering en ingebruikneming van het Bestjoershûs Marktstraat 1 te Sneek. Daarbij zijn wij binnen het daarvoor beschikbare budget gebleven. Datzelfde geldt voor de tweede fase, het pand Marktstraat 8 dat begin december 2018 is opgeleverd en per 1 januari 2019 in gebruik is genomen. Hier vinden op de begane grond de klantcontacten plaats. Verder zijn er op de beide verdiepingen ruim 90 werkplekken gerealiseerd. Deze verbouwde locatie ondersteunt daarmee de gewenste organisatieontwikkelingen en laat zien hoe eind 2019 ook de verbouwde centrale huisvesting (Marktstraat 15) daarvoor ingezet gaat worden. Tot die tijd zijn alle medewerkers (èn bestuur) tijdelijk gehuisvest in locaties in Sneek, IJlst en Bolsward en wordt er in 2019 vooral geleerd en ervaren hoe de gewenste manieren van samenwerken gaan bijdragen om nog beter met elkaar en de samenleving samen te werken.

Pagina 44 van 125 Investeren in informatievoorziening (digitalisering)

De beweging naar meer digitale diensten, wetgeving op dat gebied en de organisatieontwikkelingen vereisen, in toenemende mate, digitale informatievoorziening om verder te komen. Daarnaast speelt ook de technologische doorontwikkeling van de informatievoorziening een belangrijke rol. Ook daarom is het nodig dat er extra stappen worden gezet. Daarbij staat digitale informatievoorziening van begin tot einde voorop. In 2018 is ingezet op papierloos werken, digitaal archiveren, quick wins in de processen om papierloos werken mogelijk te maken en versterking van Functioneel beheer (leerreis en elke applicatie een Functioneel beheerder). Daarnaast is de ontwikkeling van een nieuwe digitale werkplek gestart die medio 2019 uitgerold zal worden. In de begroting 2018 was voor die ontwikkeling een bedrag van € 1 miljoen opgenomen, verspreid over de jaren 2018 t/m 2020. In oktober is in de berap aangegeven dat deze extra middelen in 2018 slechts ten dele zijn besteed als gevolg van de focus op optimalisatie lopende initiatieven en Centrale Huisvesting. Voor het overige verwijzen wij naar speerpunt 2 bij het programma Bestuur.

Stelselwijziging in het ruimtelijke domein

Implementatie Omgevingswet 2021 In 2015 is het sociale domein flink op de schop gegaan. Met de Omgevingswet wordt hetzelfde beoogd: het huidige stelsel van wet- en regelgeving voor de fysieke leefomgeving wordt vervangen. Zo’n 26 wetten op het gebied van de fysieke leefomgeving worden samengevoegd. Hiermee wil de overheid het systeem ‘eenvoudig beter’ maken. Net als de wetgeving in het sociale domein wil deze wet het ruimtelijke domein eenvoudiger maken en meer bevoegdheden bij de samenleving neerleggen. Vanaf 2021 treedt de wet in werking.

Omgevingsvisie 2040 De raad heeft in december 2018 ingestemd met de Startnotitie naar een Omgevingsvisie. De Omgevingsvisie is binnen de nieuwe wet te beschouwen als de opvolger van de structuurvisie, maar dan verbreed. Het is een integrale langetermijnvisie op de noodzakelijke en gewenste ontwikkelingen binnen een grondgebied. Het opstellen van deze visie gebeurt met inwoners, ondernemers en andere partners. Het wordt een dynamisch en beknopt document met veel beeld- en kaartmateriaal, waarbij we ook tot een digitale beschikbaarstelling komen. We hanteren begrippen als: kort, fris, digitaal, publieksvriendelijk en wervend. De contouren verwachten we het tweede kwartaal 2019 gereed te hebben.

Digitaal stelsel Bij de Omgevingswet hoort een goede digitale ondersteuning. Het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) vormt daarvoor de informatiemotor van de wet. Dit stelsel heeft voor de gebruiker de vorm van één digitaal loket. Het brengt alle gegevens over de fysieke leefomgeving bij elkaar, zodat overheden onderling, inwoners en bedrijven die kunnen opvragen.

Anders werken De Omgevingswet vraagt een manier van werken die ambtelijk en bestuurlijk anders wordt: integraal, in samenhang en afstemming. Het vraagt flexibiliteit met oog voor wat kan en mag. En dat plannen en beleid maken, uitvoeren en evalueren in samenwerking met de samenleving gebeurt.

Financiële impact en vervolg In de begroting 2018 is, als autonome ontwikkeling, een bedrag beschikbaar gesteld van € 750.000 (op basis van VNG-advies/het Deloitte model). Gelet op het gegeven dat de landelijke ontwikkeling van met name het digitaal stelsel omgevingswet (DSO) minder ver is dan gehoopt, waren er in 2018 minder uitgaven dan voorzien. Voor de jaren 2019 en 2020 is een bedrag beschikbaar van respectievelijk € 500.000 en € 750.000.

Informatieveiligheid en gegevensbescherming

Algemeen Het afgelopen jaar zijn we druk bezig geweest met het verder digitaliseren van onze dienstverlening en werkprocessen. Bewust en zorgvuldig omgaan met vertrouwelijke informatie en persoonsgegevens is

Pagina 45 van 125 daarbij belangrijk en draagt bij aan een kwalitatief hoogstaande dienstverlening. Informatieveiligheid, privacy en integriteit gaan samen op. Voor deze verbinding wordt steeds aandacht gevraagd.

De belangrijkste zaken die in 2018 hebben plaatsgevonden zijn: • ENSIA (Eenduidige Normatiek Single Information Audit) is succesvol verlopen voor zowel Suwinet als DigiD. • Er is gestart met een drie jaar durende bewustwordingscampagne: ‘Hoe ga je veilig om met informatie?’. • Voor het veilig uitwisselen van email en digitale bestanden is Cryptshare geïmplementeerd. • De risicoanalyse informatieveiligheid is helemaal herzien.

Privacy en de Algemene verordening gegevensbescherming Op 25 mei 2018 is de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) van kracht geworden. De gemeente wil en moet aan deze verordening voldoen. Per februari 2018 is de Functionaris Gegevensbescherming (FG) aangesteld. De FG heeft de implementatie van de AVG opgepakt. De AVG heeft 2 doelen: I. Individuen moeten inzicht en zeggenschap hebben en krijgen over hun persoonsgegevens II. Organisaties moeten zorgvuldig omgaan met de gegevens en de gegevens aantoonbaar beschermen en er zorgvuldig mee omgaan

De AVG stelt vervolgens om hieraan te voldoen een aantal zaken verplicht: • het opstellen van een verwerkingsregister: gereed maart 2019; • het laagdrempelig aanbieden van inzage-verzoeken: gereed; • het inregelen van Privacy Impact Assessments: is in uitvoering; • het inregelen van de omgang met datalekken: gereed; • het aanstellen van een Functionaris gegevensbescherming: gereed; • vaststellen van beleid en een privacyverklaring: gereed; • de bewustwording van medewerkers verzorgen en stimuleren: er is 30 keer voorlichting gegeven en er is een campagne gestart hoe veilig om te gaan met gegevens.

Rekenkameronderzoek De Rekenkamer van Súdwest-Fryslân heeft in 2018 een onderzoek uitgevoerd naar de informatieveiligheid in onze gemeente. De resultaten daarvan worden in 2019 aan de Raad aangeboden.

Opbouw personeel

In het overzicht zijn de formatie en loonsom vermeld voor de periode 2016-2018:

Loonsom Jaarrekening 2016 Jaarrekening 2017 Jaarrekening 2018 x € miljoen x € miljoen x € miljoen a. Raad 0,7 0,7 0,7 b. Griffie 0,3 0,4 0,4 c. Burgemeester en wethouders 0,7 0,7 0,7 d. Ambtelijke organisatie (loon - 44,0 47,4 52,1 som inclusief boventalligen) Totaal 45,7 49,2 53,9

Formatie 31 -12 -2016 01 -01 -2018 31 -12 -2018 fte fte fte a. Griffie 4,76 fte 4,76 fte 4,76 fte b. Ambtelijke organisatie 726,49 fte 777,55 fte 842,86 fte Totaal 731,25 fte 782,31 fte 847,62 fte

In 2018 is de personele omvang toegenomen met 65,31 fte’s. Grotendeels is dit het gevolg van de overname van medewerkers van de gemeente Littenseradiel (36,33 fte) en van de toename van medewerkers in het sociaal domein (16,99 fte).

Pagina 46 van 125 Overzicht salarissen, inhuur en detacheringen betreffende de exploitatie 2018

De salariskosten, de kosten van inhuur en de inkomsten uit detacheringen zijn nauw met elkaar verweven. In onderstaande tabel zijn de (afgeronde) totalen van de drie categorieën binnen de exploitatie opgenomen.

Onderdeel raming werkelijk Resultaat Voordeel/nadeel

Salarissen 55.079 .000 53.861 .000 1.218 .000 voordeel Inhuur 7.401 .000 9.698 .000 2.297 .000 nadeel Detacheringen 185 .000 699 .000 514 .000 voordeel Totaal resultaat 565 .000 na deel

De voor- en nadelen van de drie vermelde categorieën zijn ontstaan binnen alle programma’s en hoofdtaakvelden in de rekening 2018. Per saldo is er een nadeel ontstaan van ruim € 0,5 miljoen.

Het genoemde nadeel van € 0,5 miljoen wordt gedekt uit de beschikbare ruimtes van de budgetten waarvoor het personeel werkzaam is. Dit betreft o.a. onderhoudsbudgetten, Beleid Sociaal Domein, Sociaal ontwikkelbudget, ESF-projecten, programma Digitalisering en leges Omgevingsvergunningen. De in 2018 bestede middelen voor inhuur zijn ongeveer € 1 miljoen euro lager dan die van 2017. Ook procentueel is inhuur afgenomen. In 2017 was dit nog ca. 18% van het totale personeelsbudget; in 2018 is dit gedaald naar 15%.

Pagina 47 van 125 2.3.6 Paragraaf 6: Verbonden partijen

1. Inleiding De meeste taken die de gemeente uitvoert zijn door een scala van wetgeving opgedragen aan de ge- meente (bijv. inzameling huishoudelijk afval en uitvoering van de participatiewet). Een aantal andere taken voert de gemeente uit op eigen initiatief (bijv. grondexploitatie en sport). Bij de uitvoering van de taken maakt de gemeente de keus om deze zelf uit te doen of om deze door een ander uit te laten voeren. De keuze wordt gemaakt op basis van de beantwoording van de volgende vragen: - óf er (bedrijfseconomische) schaalvoordelen kunnen worden behaald; - óf bij de uitvoering/dienstverlening een hogere kwaliteit/dienstverlening wordt gerealiseerd.

Is er voor gekozen om een taak door een ander te laten doen dan zijn er twee keuzes, te weten: 1. dit te laten doen door een organisatie waarin de gemeente geen zeggenschap heeft; 2. dit te laten doen door een organisatie waarin de gemeente wel zeggenschap heeft.

Schematisch kan dit als volgt worden weergegeven:

Taken die aan de Taken die de gemeente zijn gemeente zelf Uitvoering door organisa - opgedragen doet Taken die tie waarin de gemeente gemeente uitvoert geen zeggenschap heeft Taken waar de gemeente zelf voor heeft gekozen Taken die de Uitvoering door organisa - gemeente tie waarin de gemeente uitbesteed wel zeggenschap heeft, de zgn. `Verbonden partij΄

2. Verbonden partij Er is sprake van een verbonden partij als de gemeente in die organisatie een bestuurlijk en een financieel belang heeft. Dit is geregeld in artikel 1 lid b van het Besluit begroting en verantwoording waarin staat dat een verbonden partij een privaat- of publiekrechtelijke organisatie is waarin de gemeente een bestuurlijk en een financieel belang heeft.

3. Beleidskader/Visie In de in 2015 door de raad vastgestelde Nota verbonden partijen is vastgelegd dat een verbonden partij moet bijdragen aan een efficiëntere en effectievere mogelijkheid tot uitvoering van een bepaalde taak. Steeds weer moet de afweging worden gemaakt welke aanpak de beste is en/of we de taak uitvoeren op de manier die de raad voor ogen heeft. Hierbij houden we rekening met het uitgangspunt da wij een zodanige omvang hebben dat wij prima in staat zijn de meeste taken in eigen beheer uit voeren tegen aanvaardbare kosten. Niet in alle gevallen heeft de gemeente zelf de vrijheid om te kiezen voor het al of niet aangaan van een verbonden partij. Een voorbeeld hiervan is de totstandkoming van de Fryske Utfieringstsjinst Miljeu en Omjouwing (FUMO) die vanuit het Rijk aan de gemeente is opgelegd.

4. Soorten verbonden partijen Zoals gesteld kennen we twee soorten verbonden partijen, nl. die zijn opgericht onder publiekrech- telijk en die onder privaatrechtelijk recht.

4.1 Publiekrechtelijke verbonden partij Het gaat hier om een samenwerkingsvorm tussen overheden onderling. Een dergelijke verbonden partij is opgericht op basis van de Wet gemeenschappelijke regelingen. In de gemeenschappelijke regeling regelen de deelnemende overheden de vertegenwoordiging en de financiële aansprakelijkheid van de deelnemers. Mocht de gemeenschappelijke regeling niet meer aan zijn verplichtingen voldoen dan zijn de deelnemers gezamenlijk verantwoordelijk voor een eventueel nadelig saldo.

Pagina 48 van 125

4.2 Privaatrechtelijke verbonden partij Hiervan is sprake als wordt gekozen voor een samenwerking tussen overheden onderling (bijv. Bank Nederlandse Gemeenten) of tussen overheden en private partijen. De samenwerking is dan geregeld op basis van het gestelde in het Burgerlijk Wetboek (Boek 2). Privaatrechtelijke verbonden partijen zijn: - verenigingen; - commanditaire vennootschappen en onderlinge waarborgmaatschappijen; - naamloze vennootschappen; - besloten vennootschappen of - stichtingen.

5. Voorschriften In artikel 15 van het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten staat welke in- formatie bij de begroting en jaarrekening moet worden gepubliceerd. Het gaat dab om: a. de visie op en de beleidsvoornemens omtrent verbonden partijen; b. de lijst van verb onden partijen die wordt onderverdeeld in: 1. gemeenschappelijke regelingen; 2. vennootschappen en coöperaties; 3. stichtingen en verenigingen; 4. overige verbonden partijen.

In de lijst per verbonden partij wordt per verbonden partij de volgende informatie opgenomen: 1. de wijze waarop de gemeente een belang heeft; 2. het verwachte belang van de gemeente aan het begin en aan het einde van het begrotingsjaar; 3. de verwachte omvang van het eigen en vreemd vermogen aan het begin en het einde van het begrotingsjaar; 4. de verwachte omvang van het financieel resultaat; 5. eventuele risico’s.

6. Verbonden partijen De visie en de beleidsvoornemens over verbonden partijen zijn opgenomen in de op 14 juli 2015 door de raad vastgestelde Nota verbonden partijen.

6.1 Gemeenschappelijke regelingen

Veiligheidsregio Wijze van belang: Binnen de Veiligheidsregio Fryslân werken de Friese gemeen - ten, Brandweer Fryslân, GGD Fryslân en andere partners sa- men aan brandweerzorg, publieke gezondheidszorg, rampen- bestrijding en crisisbeheersing. Financieel belang: De vastgestelde bijdrage in het nadelig saldo voor de pro - gramma’s gezondheid en crisisbeheersing wordt verdeeld op basis van het inwonertal. De bijdrage voor het programma Brandweer wordt verdeeld op basis van de verdeling van het cluster openbare orde en veiligheid (OOV) binnen de alge- mene uitkering uit het Gemeentefonds die de gemeenten jaarlijks ontvangen. Eigen vermogen: 1 januari 201 7: € 2.342.541 ; 31 december 2017: € 3.041.686. Vr eemd vermogen (lang): 1 januari 201 7: € 4 5.579.016 ; 31 december 2017: € 41.614.408. Omvang resultaat begrotingsjaar: € 1.270.818 ,- Positief . Risico’s: Zolang alle gemeenten de afgesproken bijdrage betalen is er sprake van een te verwaarlozen risico.

Pagina 49 van 125 Fryslân -West Wijze van belang: Samen met nv Empatec vormt deze gemeenschappelijke re - geling het sociale werkbedrijf dat onder de naam van Empa- tec en Pastiel mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt een werkplek biedt (Empatec) of deze begeleidt/re-inte- greert naar een zinvolle werkplek (Pastiel). Financieel belang: De gemeentelijke bijdrage is geraamd op € 500 per werkne - mer. De bijdrage is ten opzichte van 2018 niet verhoogd. Doorberekening aan de gemeente vindt plaats op basis van het daadwerkelijk aantal werknemers met een Wsw-status dat werkzaam is bij Fryslân-West, andere schappen of in Be- geleid Werken. Eigen vermogen: 1 januari 201 7: € 4.538.000; 31 december 2017: € 4.538.000. Vreemd vermogen (lang): 1 januari 201 7: 3.148.000 ; 31 december 2017: 5.923.000. Omvang resultaat begrotingsjaar: € 0, - Risico’s: Geen.

De Marrekrite Wijze van belang: De Marrekrite onderhoudt en beheert meer dan 3.500 vrije ligplaatsen midden in de natuur, zorgt voor afvoer van recreatieafval en onderhoudt boeien en bakens in recreatievaarten. Daarnaast beheert en onderhoudt De Marrekrite het fietsknooppuntennetwerk en andere routestructuren op het land. Financieel belang: De vastgestelde bijdrage in het nadelig saldo voor het onder - deel waterrecreatie wordt verdeeld op basis van het aantal inwoners (40%), het aantal watersportovernachtingen (40%) en het aantal meters aanlegvoorziening (20%). De vastgestelde bijdrage in het nadelig saldo voor het onder- deel landrecreatie wordt verdeeld op basis van het aantal inwoners (50%) en het aantal landovernachtingen (50%). Eigen vermogen: 1 januari 201 7: € 4.410.207 ; 31 december 2017: € 4.012.195. Vreemd vermogen: 1 januari 201 7: 635.465 ; 31 december 2017: 1.520.946. Omvang resultaat begrotingsjaa r: € 398.012, - Negatief . Risico’s: Zolang binnen de begroting wordt gewerkt en iedere deelne - mer zijn bijdrage betaald is er sprake van een zeer gering risico.

Hûs en Hiem Wijze van belang: Welstands - en monumentenadvisering voor de deelnemende gemeenten. Financieel belang: Elke deelnemende gemeente draagt bij in de kosten van Hûs en Hiem naar rato van de dienstverlening op basis van tarie- ven die door het Algemeen Bestuur worden vastgesteld en meegedeeld aan de gemeenten. Eigen vermogen: 1 jan uari 201 7: € 165.742 ; 31 december 2017: € 321.942. Vreemd vermogen (lang): 1 januari 201 7: 107.080 ; 31 december 2017: 93.672. Omvang resultaat begrotingsjaar: € 156.200, - Positief . Risico’s: Zolang binnen de begroting wordt gewerkt en iedere deelne - mer zijn bijdrage betaald is er sprake van een zeer gering risico.

Pagina 50 van 125

Fryske Utfieringstsjinst Miljeu en Omjouwing (FUMO) Wijze van belang: Inzetten voor een betere en veilige leefomgeving in Fryslân door vergunningen te verstrekken, toezicht te houden, te handhaven daar waar nodig en advisering op het gebied van op het gebied van licht, geluid, trillingen, bodem, energie, externe veiligheid en juridische zaken. Financieel belang: Elke deelnemende gemeente draagt bij op basis van het aan - tal inrichtingen per deelnemer en het al/niet afnemen van plustaken. Eigen vermogen: 1 januari 201 7: € 430.704 ; 31 december 2017: € 5.729. Vreemd vermogen (lang) : 1 januari 201 7: € 0; 31 december 2017: € 500.000. Omvang resultaat begrotingsjaar: € 193.301, - Negatief . Risico’s: De financiële situatie van deze gemeenschappelijke regeling is zorgelijk. In 2017 is het eigen vermogen bijna geheel ver- dampt. Dit komt o.a. door het feit dat zich tussen deelne- mers op het gebied van eenduidigheid en uniformering zoda- nige verschillen blijven voordoen.

6.2 Vennootschappen en coöperaties

nv Bank Nederlandse Gemeenten (BNG) Wijze van belang: Duurzaam bijdragen aan het laag houden van de kosten van de maatschappelijke voorzieningen voor de burgers. Financieel belang: Deelname in het aandelenkapitaal ter waarde van € 792.645. Eigen vermogen: 1 januari 201 7: € 4.486.000.000; 31 december 2017: € 4.953.000.000. Vreemd vermogen (lang): 1 januari 2017: € 149.514.000; 31 december 2017: € 135.072.000. Omvang resultaat begrotingsjaar: € 39 3.000.000, - Positief. Risico’s: Resultaten staan onder druk door het huidig lage renteper - centage.

Vitens Wijze van belang: Leveren van drinkwater. Financieel belang: Deelname in het aandelenkapitaal ter waarde van € 56.720. Eigen vermogen: 1 januari 201 7: € 489.100.000; 31 december 2017: € 533.700.000. Vreemd vermogen (lang) : 1 januari 201 7: € 1.249.200.000; 31 december 2017: € 1.194.400.000. Omvang resultaat begrotingsjaar: € 47.700.000, - Positief. Risico’s: Het risico beperkt zich tot de deelname in het aandelenkapi - taal.

Afvalsturing Friesland (Omrin) Wijze van belang: Transitie van afval naar grondstof en het sluiten van de kringlopen. Financieel belang: Deelname in het aandelenkapitaal ter waarde van € 140.899. Eigen vermogen: 1 januari 2017: € 44.721.000; 31 december 2017: € 48.680.000. Vreemd vermogen (lang) : 1 januari 2017: € 125.808.000; 31 december 2017: € 108.309.000. Omvang resultaat begrotingsjaar: € 4.080.000, - Positief.

Pagina 51 van 125 Risico’s: De belangrijkste risico’s voor de vennootschap liggen vooral in de technische beschikbaarheid van de kapitaalintensieve installaties, de beschikbaarheid van afval en de ontwikkelingen op de energiemarkt. Daarnaast kan aanpassing van de milieuregelgeving van invloed zijn op de toekomstige resultaten. Bijzonderheden: Vanaf het boekjaar 2016 is deze vennootschap belastingplich - tig voor de vennootschapsbelasting.

Vastgoed Zwembad Sneek Wijze van belang: Beheer en exploitatie zwembad Sneek. Financieel belang: Deelname in het aandelenkapitaal (incl. gestort agio) van een bedrag van € 389.387. Eigen vermogen: 1 januari 2017: € 646.570 negatief; 31 december 2017: € 763.504 negatief. Vreemd vermogen (lang) : 1 januari 2017: € 3.937.510 ; 31 december 2017: € 3.715.215. Omva ng resultaat begrotingsjaar: € 116.935, - Negatief . Risico’s: Het negatief eigen vermogen wordt bij de gemeente voor hun aandeel (51%) afgedekt middels een voorziening. In hoeverre de andere aandeelhouder ook een voorziening heeft getroffen is niet bekend.

Coöperatie Openbare Verlichting & Energie Fryslân Wijze van belang: Beheer en onderhoud openbare verlichting in Fryslân en in - koop energie voor haar leden. Financieel belang: -. Eigen vermogen: 1 januari 2017: € 237.215; 31 december 2017: € 280.983. Vreemd vermogen (lang): 1 januari 2017: € 102.390; 31 december 2017: € 233.352. Omvang resultaat begrotingsjaar: € 43.768, - Positief. Risico’s: Als ieder lid zich aan het bepaalde statuten houdt is er sprake van een gering risico. De coöperatie is actief sinds 1 januari 2018 en heeft dan ook nog niet een jaarrekening overlegd. De coöperatie komt voort uit de stichting Openbare Verlich- ting Fryslân die per dezelfde datum is opgeheven.

CBL Vennootschap bv Wijze van belang: De functie van deze vennootschap was de verkopende aan - deelhouders van energiebedrijf Essent te vertegenwoordigen als medebeheerder van het CBL Escrow Fonds en te fungeren als doorgeefluik voor betalingen in en uit het dit fonds. Financieel belang: Deelname in het aande lenkapitaal van € 19 in het totale aan - delenkapitaal van € 20.000. Eigen vermogen: 1 januari 2017: $ 830.000 ; 31 december 2017: € 146.779. Vreemd vermogen: 1 januari 2017: $ 155.000 ; 31 december 2017: € 16.517. Omvang resultaat begrotingsjaar: € 10.000, - Negatief . Risico’s: De aansprakelijkheid voor de aandeelhouders is beperkt tot de hoogte van het nominale aandelenkapitaal.

Pagina 52 van 125

Verkoop vennootschap bv Wijze van belang: In het kader van de verkoop in 2009 van Essent hebben de verkopende aandeelhouders een aantal garanties en vrijwa- ringen gegeven aan RWE. Het merendeel van deze garanties en vrijwaringen is door de verkopende aandeelhouders over- gedragen aan Verkoop vennootschap. Financieel belang: Deelname in het aandelenkapitaal van € 1 9 in het totale aan - delenkapitaal van € 20.000. Eigen vermogen: 1 januari 2017: € 1.400.000; 31 december 2017: € 150.934. Vreemd vermogen: 1 januari 2017: € 2.000; 31 december 2017: € 19.656. Omvang resultaat begrotingsjaar: € 12.500, - Negatief . Risico’s: De aansprakelijkheid voor de aandeelhouders is beperkt tot de hoogte van het nominale aandelenkapitaal.

Publiek Belang Elektriciteitsproductie bv Wijze van belang: Onderdeel van Essent in 2009 bij de verkoop aan RWE was het 50% aandeel in nv Elektriciteits Productiemaatschappij Zuid- Nederland (EPZ, o.a. eigenaar van de kerncentrale in Borsele. Het bedrijf Delta nv heeft de verkoop van dit bedrijfsonder- deel van Essent aan RWE in 2009 bij de rechter aangevoch- ten. Als consequentie op deze procedure is het 50% belang van Essent in EPZ tijdelijk ondergebracht in deze bv. Financieel belang: Deelname in het aandelenkapitaal van € 19 in het totale aan - delenkapitaal van € 1.500.000. Eigen vermogen: 1 januari 2017: € 1.600.000; 31 december 2017: € 1.620.245. Vreemd vermogen: 1 januari 2017: € 45.000; 31 december 2017: € 17.940. Omvang resultaat begrotingsjaar: € 10.000, - Negatief . Risico’s: De aansprakelijkheid voor de aandeelhouders is beperkt tot de hoogte van het nominale aandelenkapitaal. Bijzonderheden: Na bemiddeling is de gerechtelijke procedure stopgezet en zijn de aandelen in EPZ alsnog geleverd aan RWE.

CSV Amsterdam bv Wijze van belang: Afhandeling van alle rechten en plichten die zijn voortgeko - men uit de verkoop van Essent en Attero. Financieel belang: Deelname in het aandelenkapitaal van € 19 in het totale aan - delenkapitaal van € 20.000. Eigen vermogen: 1 januari 2017: € 3.200.000; 31 december 2017: € 869.698. Vreemd vermogen: 1 januari 2017: € 162.000; 31 december 2017: € 64.924. Omvang resultaat begrotingsjaar: € 100.000, - Negatief . Risico’s: De aansprakelijkheid voor de aandeelhouders is beperkt tot de hoogte van het nominale aandelenkapitaal.

Pagina 53 van 125 6.3 Stichtingen en verenigingen

Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) Wijze van belang: Belangenbehartiging van de leden. Financieel belang: Een jaarlijkse contributie. Eigen vermogen: 1 januari 2017: € 65.548.000; 31 december 2017: € 65.530.000. Vreemd vermogen (lang): 1 januari 201 7: € 71.511.000; 31 december 2017: € 64.144.000. Omvang resultaat begrotingsjaar: € 1.241.000, - Positief. Risico’s: Gering, gezien het eigen vermogen en het feit dat er geen vreemd vermogen op lange termijn is aangetrokken.

Vereniging van Friese Gemeenten (VFG) Wijze van belang: Belangenbehartiging, advisering, dienstverlening, platform - functie en vertegenwoordiging van en voor de leden. Financieel belang: Een jaarlijkse contributie in 2017 van € 0,43 per inwoner (totaal € 36.140). Eigen vermogen: 1 januari 2017: € 197.648,37; 31 december 2017: € 217.487,18. Vreemd vermogen: 1 januari 2017: geen; 31 december 2017: geen. Omvang resultaat begrotingsjaar: € 19.487,81 Positief. Risico’s: Geen

Vereniging van Waddenzeegemeenten Wijze van belang: De vereniging is een platform voor overleg en informatie - en kennisuitwisseling van die aangelegenheden die het Wadden- gebied in bestuurlijk zin raken. De vereniging behartigt de belangen van de leden bij de betrokken instanties en doet de uitvoering van gezamenlijke projecten. Financieel belang: Een jaarlijkse contributie. Eigen vermogen: 1 januari 2017: € 25.215; 31 december 2017: € 18.808. Vreemd vermogen (lang) : 1 januari 201 7: € 128.783; 31 december 2017: € 181.176. Omvang resultaat begrotingsjaar: € 6.407, - Negatief . Risico’s: De risico’s zijn beperkt voor zover de vereniging binnen de vastgestelde begroting handelt en de leden hun bijdrage vol- doen.

Stichting Sociaal Collectief Súdwest -Fryslân Wijze van belang: Het versterken en ondersteunen van de kracht van de samenleving. Financieel belang: Een ja arlijkse subsidie. Eigen vermogen: 1 januari 2017 : n.v.t. 31 december 2017: n.v.t. Vreemd vermogen: 1 januari 2017: n.v.t. 31 december 2017: n.v.t. Omvang resultaat begrotingsjaar: - Risico’s: Geen.

6.4 Overige verbonden partijen Geen.

Pagina 54 van 125 2.3.7 Paragraaf 7: Grondbeleid

Inleiding In de paragraaf Grondbeleid staat hoe wij het grondbeleid inzetten om bestuurlijke ambities en ruimtelijke beleidsopgaven te realiseren. De raad heeft hiervoor de Nota grondbeleid vastgesteld. Per ontwikkeling bepalen wij om actief of faciliterend grondbeleid in te zetten. Wij geven een financiële uiteenzetting van de ontwikkeling van de grondcomplexen over het afgelopen jaar.

Woningbouw De woningmarkt in onze gemeente heeft zich in 2018 gestabiliseerd, wat te zien is aan het aantal woningtransacties en ongeveer gelijk gebleven woningprijzen. In 2018 zijn in de gemeentelijke grondexploitaties 102 woningbouwkavels verkocht, de prognose was 164 kavels specifiek voor 2018. De meerjarige prognose is gemiddeld 70 woningbouwkavels per jaar.

Bedrijventerreinen In totaal is in 2018 door de gemeente circa 1,8 hectare bedrijventerrein verkocht, de prognose was 4,1 hectare specifiek voor 2018. De meerjarige prognose is gemiddeld twee hectare per jaar. Op bedrijventerrein De Hemmen II in Sneek is 0,4 hectare bedrijfsgrond kavels verkocht, op bedrijventerrein Burevaart in Workum 0,5 hectare. De overige kavels voor Burevaart worden in 2019 overgedragen. Overige verkopen vonden plaats op de kleinere bedrijventerreinen in Koudum, Witmarsum en Easterwierrum.

De grondexploitatie bedrijventerrein De Hemmen III is in november 2018 vastgesteld. Voor het verwachte verlies van € 0,9 miljoen op contante waarde is in deze jaarrekening een voorziening getroffen. Aangezien dit een voorzienbare last is, moeten wij nu in 2018 al een voorziening opnemen, eerder dan gepland. In de Programmabegroting 2019 hadden we de vorming van deze voorziening begroot voor de jaarschijf 2019. Omdat nu in de Jaarrekening 2018 al een voorziening wordt getroffen, valt de € 0,9 miljoen uit de begroting 2019 vrij.

Voor bedrijventerrein De Hemmen III zal de procedure voor het bestemmingsplan worden doorlopen, waarna de uitvoering gestart kan worden voor de uitgifte van 12,5 hectare bedrijfskavels. Met het toekomstige kavelaanbod op De Hemmen III komt er weer een breder aanbod in Sneek voor onze ondernemers. Voor een supermarktkavel in de wijk Tinga in Sneek is in 2018 een grondexploitatie vastgesteld.

Faciliterend grondbeleid Het afgelopen jaar hebben we veel ambtelijke uren en voorbereidingskosten gestoken in initiatieven van derden. We streven ernaar om tijdig afspraken te maken over de exploitatiebijdrage. Het verhalen van deze kosten op de initiatiefnemers blijkt een lastig traject te zijn. Ook met faciliterend grondbeleid ontstaan wel degelijk risico’s. Bijvoorbeeld het risico dat voorbereidingskosten niet op de initiatiefnemer kunnen worden verhaald, omdat deze bij nader inzien stopt met de planvoorbereiding. Onze insteek is om deze risico’s zoveel mogelijk te minimaliseren.

Herstructureringen Lopende herstructureringsprojecten waar de gemeente een actieve rol in speelt zijn de locaties IJlster- kade, Boschplein en Waterstad. Op deze locaties is de planvorming samen met marktpartijen in 2018 doorgezet. Woningbouwlocatie Furmerusstraat in Sneek is bebouwd, woonrijp gemaakt en bewoond. Voor de herstructurering van locatie Franekerstraat in Bolsward loopt de bestemmingsplanprocedure en wordt het bouwrijp maken voorbereid. De woningbouwlocatie It Eilân in Heeg wordt vanuit het Friese Merenproject administratief omgezet naar een grondexploitatie. De locatie is bouwrijp, verkoop van de kavels wordt voorbereid.

Ontwikkelgronden MVA De financiële regelgeving in het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) stelt dat alle gronden die nog niet worden ontwikkeld, de Materiële Vaste Activa, uiterlijk eind 2019 moeten zijn gewaardeerd op de waarde in de huidige bestemming, veelal agrarisch. Het gemeentelijke grondbezit in deze categorie is in 2018 volgens deze regelgeving correct, binnen de geldende bandbreedte gewaardeerd.

Pagina 55 van 125 Financiële positie Terugblik: Bestuursrapportage (Berap) augustus-september 2018 In de Berap augustus-september 2018 (raad december 2018) werd rekening gehouden met een resultaat op de grondcomplexen van rond de € 0,2 miljoen voordelig. Dit bij ongewijzigde beleidskaders.

Resultaat 2018 Het financieel resultaat op de grondcomplexen over 2018 is circa € 60.000 nadelig. Vanwege de eerste vaststelling van de grondexploitatie bedrijventerrein De Hemmen III in Sneek wordt daarvoor een voorziening getroffen van € 900.000. Het totale resultaat wordt daarmee € 960.000 nadelig. De belangrijkste gebeurtenissen en acties in 2018 die tot dit resultaat hebben geleid, zijn:

• Afname voorziening grondexploitatie Sneek - Harinxmaland fase 1 • Voorziening grondexploitatie bedrijventerrein Sneek - De Hemmen III • Winstneming in een aantal grondexploitaties • Correctie op een aantal winstnemingen in voorgaande jaren, vanwege ontwikkeling in financiële regelgeving

Financieel resultaat per grondexploitatie In de onderstaande tabel staan de totale verwachte toekomstige resultaten op de Bouwgrond In Exploitatie (BIE) per grondexploitatie, na verrekening van de winst- en verliesnemingen over 2018. De resultaten in de kolom ‘Voordelig’ en ‘Nadelig’ zijn weergegeven als netto contante waarde.

Bouwgrond In Exploitatie (BIE) 1 -1-2018 Voordelig € Nadelig €

Woningbouw 8000003 03 Bolsward - Franekerstraat Woningbouw 7.934 8000004 04 Witmarsum - De Dole Woningbouw 523.468 8000005 05 Tjerkwerd - De Dorpsrand Woningbouw 24.848 8000007 07 Folsgare - fase 1 Woningbouw 195.723 8000010 10 Easthim - Ald Rien Woningbouw 274.668 8000011 11 Oudega W - Tjerkemar 1 Woningbouw 545.294 8000030 30 Sneek - De Oudvaart Woningbouw 488.35 6 8000053 53 Schettens - I Uitbreiding Woningbouw 748.757 8000076 76 Blauwhuis - Sylroede 2 fase 2 Woningbouw 105.270 8000082 82 Warns - Zuid Woningbouw 56.206 8000084 84 Ysbrechtum - De Râne Woningbouw 135.765 8000085 85 Sneek - Harinxmaland 1e fase Woningbouw 2.278.738 8000089 89 Sneek - Houkepoort, Houkemar Woningbouw 705.892 8000096 96 Sneek - Furmerusstraat Woningbouw fase 1+2 229.299 8000098 98 Boazum - Boazumer Feart Woningbouw 49.224 8000099 99 Easterein - Boomgaard Woningbouw 177.629 8000100 100 Wiuwert - Wiuwerter Opfeart Woningbouw 151.825 8000102 102 Itens - Tsjems en Tuolle Woningbouw 12.584 8000105 105 Heeg - It Eilân Woningbouw 6.031

Bedrijventerrein 8000002 02 Sneek - Supermarkt Tinga 400.274 8000006 06 Witmarsum - De Potstal Bedrijventerrein 102.689 8000019 19 Woudsend - De Welle II Bedrijventerrein 425.597 8000021 21 Workum - Burevaart Bedrijventerrein 47.450 8000022 22 Koudum - De Poel Bedrijventerrein 64.412 8000035 35 Sneek - Duinterpen Zonnedauw Bedrijventerrein 177.282 8000040 40 Sneek - De Hemmen II Bedrijventerrein 224.006 8000044 44 Sneek - Woudvaart Bedrijventerrein 672.338 8000087 87 Sneek - De Hemmen III Bedrijventerrein fase A 899.601 8000103 103 Easterein - Fabrykswei Bedrijventerrein 5.702 8000104 104 Easterwierrum - Easterwierrum Bedrijventerrein 40.717

Herstructurering 8000043 43 Sneek - Waterstad fase 1 Woningbouw 1.599.984 8000046 46 Sneek - IJlsterkade Woningbouw 328.074 8000047 47 Sneek - Boschplein Woningbouw 382.931 8000062 62 IJlst - Hoomanstrjitte Woningbouw 23.860

Pagina 56 van 125

Kostenverhaalsexploitatie Woningbouw 8000083 83 Stavoren - Middenmeer Woningbouw (ovk) 72.986 Totaal 2.298.311 9.887.103

Voor de complexen met een verwacht nadelig resultaat – kolom ‘Nadelig’ - is een voorziening gevormd, totaal € 9,9 miljoen voor de Bouwgrond In Exploitatie (BIE). Jaarlijks bezien wij bij de hercalculatie van deze grondexploitaties of de voorzieningen nog toereikend zijn om het verwachte verlies mee op te vangen. Daarnaast verwachten wij op een aantal complexen een voordelig resultaat – kolom ‘Voordelig’ - totaal € 2,3 miljoen over de totale looptijd.

Verschil prognose en realisatie De gerealiseerde verkoopopbrengst voor woningbouw en bedrijventerreinen over 2018 was € 9,7 miljoen. Dit is minder dan de prognose in de grondexploitaties van € 14,1 miljoen.

Voor een aantal plannen blijkt de complexiteit in planvorming groter is dan vooraf gedacht. Ook de werkzaamheden nemen meer tijd in beslag. Daarnaast blijkt dat de ontwikkelende en bouwende partijen veel werk in voorraad hebben. Dit leidt tot vertraging op sommige locaties, waardoor de geplande gronduitgifte vertraging oploopt.

Verklaring van het verschil op hoofdlijnen:

Woningbouw • Sneek – Houkepoort: iets vertraging afname bouwgrond 1 e fase en vrije kavels wegens drukte bouw (gepland 84 woningen/€ 7,3 miljoen, gerealiseerd 72 woningen/€ 6,2 miljoen). • Sneek – Boschplein: geen grondverkoop (40 appartementen gepland, opbrengst € 1 miljoen). • Sneek – IJlsterkade: geen grondverkoop 4 stuks rijenwoningen € 0,2 miljoen. • Sneek – Harinxmaland: vertraging uitgifte gepland11 stuks woningen gepland/€ 1,1 miljoen en gerealiseerd 6 woningen/€ 0,6 miljoen

Bedrijventerreinen • Workum – Burevaart: vertraging opbrengst (€ 1,1 miljoen gepland, € 0,33 miljoen gerealiseerd) • Woudsend – De Welle: geen grondverkoop (€ 0,5 miljoen gepland) • Sneek – De Hemmen II: minder grondverkoop dan verwacht (€ 0,5 miljoen gepland, € 0,2 miljoen gerealiseerd) • Sneek – Woudvaart: geen grondverkoop (€ 0,25 miljoen gepland)

Risico’s en weerstandsvermogen Bij de ontwikkeling van de grondcomplexen lopen wij risico’s. Voor deze risico’s hebben wij een in- schatting gemaakt van de kans en het financieel gevolg. Deze aannames zijn meegenomen in de bepaling van de benodigde weerstandscapaciteit voor de hele gemeente. Zie hiervoor de Paragraaf Weerstandsvermogen. De grootste risico’s met betrekking tot grondexploitatie zijn:

a. Een noodzakelijke verlaging van de verkoopprijzen van bouwgrond b. Niet kunnen indexeren van de verkoopprijzen van bouwgrond c. Lagere aantallen verkochte woningbouwkavels per jaar

Het risico in de grondexploitaties neemt af. Dit is het gevolg ‘onder de streep’ van een aantal gebeurtenissen, waar onder:

• Afname van het afzetrisico vanwege grondverkopen in 2018 • Toename risico door uitbreiding van onze portefeuille met nieuwe grondexploitaties zoals bedrijventerrein De Hemmen III in Sneek

Pagina 57 van 125 Kengetal risico’s grondexploitatie In de Paragraaf Weerstandsvermogen gaan we ook in op het kengetal dat een inschatting geeft van de risico’s grondexploitatie. Hieronder staan in een tabel de onderliggende bedragen die tot het kengetal leiden. Het kengetal is de totale boekwaarde van alle grondcomplexen gedeeld door de totale jaarlijkse baten van de gemeente. Dit geeft een percentage. Hoe lager het percentage, hoe lager het risico op de grondexploitaties.

Kengetal Risico ’s grondexploitatie Rekening Rekening (bedragen x € 1.000) 2017 2018

A. Niet in exploitatie genomen 9.644 8.545 bouwgronden B. Bouwgronden in exploitatie 7.765 2.512 min voorzieningen voor verliezen C. Totale baten 235.676 260. 229

(A+B)/C x 100% 7,39% 4, 25 %

Uit deze tabel blijkt dat het percentage en daarmee het risico op de grondexploitaties is afgenomen, vanwege in 2018 gerealiseerde grondverkopen.

Pagina 58 van 125 3. Jaarrekening

3.1 Vooraf

We geven voor 2018 in de jaarrekening, in aanvulling op het jaarverslag, een verdere financiële toelichting. We leggen financiële verantwoording af. We geven aan: • of er overeenkomstig de begroting is gehandeld • waar er verschillen zijn ontstaan (en waarom) • wat de afwijkingen voor betekenis hebben voor de financiële positie van de gemeente

We brengen de volgende zaken in beeld: • Balans • Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling We geven een overzicht van verplichte aspecten op basis van het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten • Toelichting balans • Programmarekening met toelichting We geven een financieel beeld per programma. We richten ons specifiek op de grotere afwijkingen. We vermelden of afwijkingen al dan niet een incidenteel of een structureel effect hebben.

Pagina 59 van 125 3.2 Balans

Herindeling 2018 In onderstaand overzicht is weergegeven hoe de eindbalans van de gemeente Súdwest-Fryslân en de splitsingsbalans van de voormalige gemeente Littenseradiel zijn geconsolideerd naar de beginbalans per 1 januari van de gemeente Súdwest-Fryslan.

Geconsolideerde beginb alans SWF per 1 januari (bedragen x € 1.000) ACTIVA Splitsingsbalans Herallocatie Beginbalans SWF Geconsolideerde Littenseradiel splitsingsbalans 01-01-2018 beginbalans SWF gedeelte SWF 01-01-2018 Vaste activa

Immateriële vaste activa 0 6 1.155 1.161

- Kosten van onderzoek en ontwikkeling 0 0 229 229

- Bijdragen aan activa in eigendom van derden 0 6 926 932

Materiële vaste activa 15.038 15.032 198.292 213.324 - In erfpacht uitgegeven gronden 0 0 526 526

- Investeringen met een economisch nut 8.663 8.627 170.448 179.075

- Investeringen met een economisch nut, waarvoor ter 2.554 18.478 bestrijding van de kosten een heffing kan worden geheven 2.554 15.924 - Investeringen in de openbare ruimte met uitsluitend een 3.851 15.245 maatschappelijk nut 3.821 11.394

Financiële vaste activa 267 267 36.702 36.969

- Kapitaalverstrekkingen aan:

- deelnemingen 267 31 1.231 1.262

- Leningen aan

- Woningbouwcorporaties 0 0 26.246 26.246

- Overige verbonden partijen 0 0 3.938 3.938

- Overige langlopende leningen u/g 0 236 5.287 5.523

Totaal vaste activa 15.305 15.305 236.149 251.454 Vlottende activa

Voorraden -272 -272 7.787 7.515

- Onderhanden werk

- In exploitatiegenomen gronden -272 -272 7.765 7.493

- Grond- en hulpstoffen 0 0 22 22

Uitzettingen met een rentetypische looptijd korter dan één jaar 2.473 2.473 23.987 26.460

- Vorderingen op openbare lichamen 2.113 2.113 13.727 15.840

- Overige vorderingen 360 360 6.926 7.286

- Uitzettingen in ’s Rijks schatkist met een rentetypische looptijd

korter dan één jaar 0 0 3.334 3.334

Liquide middelen 3 3 6.289 6.292

- Kassaldi 0 0 8 8

- Banksaldi 3 3 6.281 6.284

Overlopende activa 4.395 4.395 11.458 15.853

- overige nog te ontvangen bedragen en vooruitbetaalde

bedragen die ten laste van volgende begrotingsjaren komen. 82 82 11.458 11.540 4.313 4.313 0 4.313 - verrekening in verband met herindeling Littenseradiel

Totaal vlottende activa 6.599 6.599 49.521 56.120

Totaal generaal 21.904 21.904 285.670 307.574

Pagina 60 van 125

Geconsolideerde beginbalans SWF per 1 januari (bedragen x € 1.000) PASSIVA Splitsingsbalans Herallocatie Beginbalans SWF Geconsolideerde Littenseradiel splitsingsbalans 01-01-2018 beginbalans SWF gedeelte SWF 01-01-2018 Vaste passiva

Eigen vermogen 4.031 4.031 50.309 54.340

- Algemene reserve 2.388 2.647 11.085 13.732

- Bestemmingsreserves 1.477 1.384 38.797 40.181

- Gerealiseerde resultaat 166 0 427 427

Voorzieningen 3.332 3.332 23.469 26.801

- Voorzieningen voor verplichtingen, verliezen en risico's 1.434 1.434 7.720 9.154

- Voorziening voor door derden beklemde middelen 1.898 1.898 15.749 17.647

Vaste schulden met een rentetypische looptijd van één jaar of langer 8.977 8.977 160.202 169.179

- Onderhandse leningen van: - Binnenlandse banken en overige financiële instellingen 8.977 8.977 160.202 169.179

Totaal vaste passiva 16.340 16.340 233.980 250.320 Vlottende passiva

Netto vlottende schulden met een rente typische looptijd korter dan 4.163 4.163 30.490 34.653 één jaar - Kasgeldleningen 0 0 16.000 16.000

- Banksaldi 1.868 1.868 2.996 4.864

- Overige schulden 2.295 2.295 11.494 13.789

Overlopende passiva 1.401 1.401 21.200 22.601 - Verplichtingen die in het begrotingsjaar zijn opgebouwd en die in een volgend begrotingsjaar tot betaling komen, met uitzondering van Jaarlijks terugkerende arbeidskosten gerelateerde ver- plichtingen van vergelijkbaar volume; 1.401 1.401 18.470 19.871 - De van Europese en Nederlandse overheidslichamen ontvangen voorschotbedragen voor uitkeringen met een specifiek bestedings-

doel die dienen ter dekking van lasten van volgende begrotingsjaren; 0 0 308 308 - Overige vooruit ontvangen bedragen ten bate van volgende jaren begrotingsjaren komen. 0 0 2.422 2.422

Totaal vlottende passiva 5.564 5.564 51.690 57.254

Totaal generaal 21.904 21.904 285.670 307.574

Gewaarborgde geldleningen 2.653 2.653 29.345 31.998

Pagina 61 van 125

Balans per 31 december (bedragen x € 1.000) ACTIVA 31-12-2018 01-01-2018

Vaste activa

Immateriële vaste activa 895 1.161 - Kosten van onderzoek en ontwikkeling 195 229 - Bijdragen aan activa in eigendom van derden 700 932

Materiële vaste activa 214.633 213.324 - In erfpacht uitgegeven gronden 526 526 - Investeringen met een economisch nut 175.660 179.075 - Investeringen met een economisch nut, waarvoor ter bestrijding van de kosten een heffing kan worden geheven 21.544 18.478 - Investeringen in de openbare ruimte met uitsluitend een maatschap - pelijk nut 16.903 15.245

Financiële vaste activa 34.218 36.969 - Kapitaalverstrekkingen aan: - deelnemingen 1.013 1.262 - Leningen aan - Woningbouwcorporaties 24.604 26.246 - Overige verbonden partijen 3.396 3.938 - Overige langlopende leningen u/g 5.205 5.523

Totaal vaste activa 249.746 251.454 Vlottende activa

Voorraden 2.541 7.515 - Onderhanden werk - In exploitatiegenomen gronden 2.512 7.493 - Grond- en hulpstoffen 29 22

Uitzettingen met een rentetypische looptijd korter dan één jaar 41.198 26.460 - Vorderingen op openbare lichamen 18.343 15.840 - Overige vorderingen 14.634 7.286 - Uitzettingen in ’s Rijks schatkist met een rentetypische looptijd korter dan één jaar 8.221 3.334

Liquide middelen 5.625 6.292 - Kassaldi 11 8 - Banksaldi 5.614 6.284

Overlopende activa 13.327 15.853 - overige nog te ontvangen bedragen en vooruitbetaalde bedragen die ten laste van volgende begrotingsjaren komen. 13.327 11.540 - verrekening in verband met herindeling Littenseradiel 4.313

Totaal vlottende activa 62.691 56.120

Totaal generaal 312.437 307.574

Pagina 62 van 125

Balans per 31 december (bedragen x € 1.000) PASSIVA 31-12-2018 01-01-2018

Vaste passiva

Eigen vermogen 61.052 54.340 - Algemene reserve 12.365 13.732 - Bestemmingsreserves 52.051 40.181 - Gerealiseerde resultaat - 3.364 427

Voorzieningen 23.399 26.801 - Voorzieningen voor verplichtingen, verliezen en risico's 8.109 11.052 - Voorziening voor door derden beklemde middelen 15.290 15.749

Vaste schulden met een rentetypische looptijd van één jaar of langer 173.503 169.179 - Onderhandse leningen van: - Binnenlandse banken en overige financiële instellingen 173.503 169.179

Totaal vaste passiva 257.954 250.320 Vlottende passiva

Netto vlottende schulden met een rente typische looptijd korter dan één jaar 41.176 34.653 - Kasgeldleningen 27.000 16.000 - Banksaldi 2.661 4.864 - Overige schulden 11.515 13.789

Overlopende passiva 13.307 22.601 - Verplichtingen die in het begrotingsjaar zijn opgebouwd en die in een volgend begrotingsjaar tot betaling komen, met uitzondering van Jaarlijks terugkerende arbeidskosten gerelateerde verplichtingen van vergelijkbaar volume; 10.442 19.871 - De van Europese en Nederlandse overheidslichamen ontvangen voorschotbedragen voor uitkeringen met een specifiek bestedings- doel die dienen ter dekking van lasten van volgende begrotingsjaren; 334 308 - Overige vooruit ontvangen bedragen ten bate van volgende jaren begrotingsjaren komen. 2.531 2.422

Totaal vlottende passiva 54.483 57.254

Totaal generaal 312.437 307.574

Gewaarborgde geldleningen 34.502 31.998

Pagina 63 van 125 3.3 Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling

Besluit begroting en verantwoording De jaarrekening is opgemaakt met inachtneming van de voorschriften uit het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten(BBV).

Algemene grondslagen opstellen jaarrekening • De waardering van de activa en passiva en de bepaling van het resultaat vindt plaats op basis van histo- rische kosten. Tenzij bij het desbetreffende balanshoofd anders is vermeld, worden de activa en passiva opgenomen tegen nominale waarden. • De baten en lasten worden toegerekend aan het jaar waarop zij betrekking hebben. Baten en winsten worden slechts genomen voor zover zij op balansdatum zijn gerealiseerd. Verliezen en risico's die hun oorsprong vinden voor het einde van het begrotingsjaar, worden in acht genomen indien zij voor het opmaken van de jaarrekening bekend zijn geworden. • Dividendopbrengsten van deelnemingen worden als bate genomen op het moment waarop het dividend betaalbaar gesteld wordt.

Grondslagen balans

A1. Vaste activa

Activa voor 2011 Activa die aanwezig waren voor 2011 schrijven we conform de regels van de oude gemeenten af.

Immateriële vaste activa De immateriële vaste activa worden gewaardeerd tegen de verkrijgings- c.q. vervaardigingsprijs verminderd met de afschrijvingen en waardeverminderingen die naar verwachting duurzaam zijn. Eventuele van derden verkregen specifieke investeringsbijdragen worden in mindering gebracht op het geactiveerde bedrag. Hierbij wordt de verkregen bijdrage als bate verantwoord.

• Kosten van onderzoek en ontwikkeling van een bepaald actief. De kosten van onderzoek en ontwikkeling worden in 5 jaar afgeschreven. De afschrijving van de geactiveerde kosten van onderzoek en ontwikkeling vangt aan bij ingebruikneming van het gerelateerde materiële vaste actief. • Bijdragen aan activa in eigendom van derden. Dergelijke geactiveerde bijdragen zijn gewaardeerd tegen het bedrag van de verstrekte bijdragen, verminderd met afschrijvingen. De verleende bijdragen worden afgeschreven in de periode waarin het betrokken actief van de derde op basis van de door de gemeente gestelde voorwaarden moet bijdragen aan de publieke taak.

Materiële vaste activa: • In erfpacht uitgegeven gronden De in erfpacht uitgegeven percelen zijn gewaardeerd tegen de eerste uitgifteprijs (de waarde die bij eerste uitgifte als basis voor de canonberekening in aanmerking is genomen). • Investeringen met economisch nut Deze materiële vaste activa zijn gewaardeerd tegen de verkrijgings- of vervaardigingsprijs. Specifieke investeringsbijdragen van derden worden op de desbetreffende investering in mindering gebracht. Slijtende investeringen worden in het jaar na ingebruikneming lineair afgeschreven in de verwachte gebruiksduur, waarbij rekening wordt gehouden met een eventuele restwaarde. De afschrijvingsmethode is vastgelegd in de door de raad vastgestelde verordening ex art. 212. Op grond met economisch nut (buiten de openbare ruimte) wordt niet afgeschreven. - Strategische gronden, voorheen “Niet in exploitatie genomen gronden (NIEGG)”: Conform de notitie grondexploitaties 2016 van de commissie BBV zijn NIEGG en bouwgronden in exploitatie (BIE) die per 1 januari 2016 uit exploitatie zijn genomen, op basis van een overgangsbepaling tegen de boekwaarde per 1 januari 2016 (ingangsdatum Wijzigingsbesluit) geherrubriceerd naar de materiële vaste activa. Deze overgangsbepaling heeft een looptijd van 4 jaar. Uiterlijk 31 december 2019 zal een toets plaatsvinden op de marktwaarde van deze gronden tegen de geldende bestemming op het moment van de marktwaardetoets. Wordt daarbij een duurzame waardevermindering vastgesteld, dan zal dat uiterlijk 31 december 2019 leiden tot een afwaardering van deze gronden. • Investeringen met een economisch nut, waarvoor ter bestrijding van de kosten een heffing kan worden geheven Wanneer investeringen grotendeels of meer worden gedaan voor riolering, het inzamelen van huishoudelijk afval of andere alsook voor rechten die op grond van art. 229 lid 1 a en b Gemeentewet worden geheven, dan worden deze investeringen op de balans opgenomen in een aparte categorie: de investeringen met economisch nut, waarvoor ter bestrijding van de kosten een heffing kan worden geheven.

Pagina 64 van 125 • Investeringen in openbare ruimte met uitsluitend maatschappelijk nut Investeringen met een maatschappelijk nut worden, evenals investeringen met een economisch nut, geactiveerd en over de verwachte toekomstige gebruiksduur afgeschreven. De afschrijvingsmethode is vastgelegd in de door de raad vastgestelde verordening ex art. 212. De verplichting om alle investeringen te activeren volgens de nieuwe methode geldt alleen voor investeringen die vanaf het begrotingsjaar 2017 worden gedaan. Door de invoering van de nieuwe systematiek blijven verschillen bestaan in de wijze waarop mag worden afgeschreven op investeringen in de openbare ruimte met maatschappelijk nut die vóór het begrotingsjaar 2017 zijn gedaan. Om inzicht te geven in het deel van de activa dat wel vergelijkbaar is qua systematiek is in het verloopoverzicht in de toelichting op de balans aangegeven welk bedrag volgens de nieuwe systematiek is verantwoord en welk deel volgens een andere systematiek.

Financiële vaste activa • Kapitaalverstrekkingen aan gemeenschappelijke regelingen en overige verbonden partijen, (overige) leningen u/g(uitgezet geld) en (overige) uitzettingen zijn – tenzij hierna anders is vermeld - opgenomen tegen nominale waarde. Zo nodig is een voorziening voor verwachte oninbaarheid in mindering gebracht. • Participaties in het aandelenkapitaal van NV's en BV's ("kapitaalverstrekkingen aan deelnemingen" in de zin van het BBV) zijn gewaardeerd tegen de verkrijgingsprijs van de aandelen. Indien de waarde van de aandelen onverhoopt structureel mocht dalen tot onder de verkrijgingsprijs zal afwaardering plaatsvinden. Tot dusver is een dergelijke afwaardering gelukkig niet noodzakelijk gebleken. De actuele waarde ligt ruim boven de verkrijgingsprijs. • Van een deelneming is krachtens artikel 1 lid d BBV sprake als de gemeente participeert in het aandelenkapitaal van een NV of BV.

A2. Vlottende activa

Voorraden • Grond en hulpstoffen: Grond- en hulpstoffen zijn opgenomen tegen verkrijgings- of vervaardigingsprijs. Wanneer de marktwaarde lager is dan de verkrijgings- of vervaardigingspijs, wordt afgewaardeerd naar deze lagere marktwaarde. • Onderhanden werk, gronden in exploitatie: De als onderhanden werken opgenomen bouwgronden in exploitatie zijn gewaardeerd tegen de vervaardigingsprijs dan wel de lagere marktwaarde. De vervaardigingsprijs omvat de kosten die rechtstreeks aan de vervaardiging kunnen worden toegerekend (zoals grondaankopen en kosten van bouw- en woonrijpmaken) alsmede de rentekosten berekend zoals voorgeschreven in het BBV en de administratie- en beheerskosten. Voor winstneming geldt de percentage of completion methode: voor zover gronden zijn verkocht en opbrengsten zijn gerealiseerd kan tussentijds naar rato van de voortgang van de grondexploitatie winst worden genomen. Hiervoor moet het resultaat op de grondexploitatie wel op betrouwbare wijze kunnen worden ingeschat. Indien aan de volgende voorwaarden is voldaan, bestaat er voldoende zekerheid om winst te kunnen nemen: 1. Het resultaat op de grondexploitatie kan betrouwbaar worden ingeschat. 2. De grond (of het deelperceel) moet zijn verkocht. 3. De kosten zijn gerealiseerd (winst wordt naar rato van de realisatie gerealiseerd). Zolang daarvan geen sprake is, worden de verkregen verkoopopbrengsten ten volle op de vervaardigingskosten in mindering gebracht.

Vorderingen en overlopende activa De vorderingen worden gewaardeerd tegen nominale waarde. Voor verwachte oninbaarheid is een voorziening in mindering gebracht. De voorziening wordt statisch bepaald op basis van de geschatte inningskansen.

Liquide middelen en overlopende posten Deze activa worden tegen nominale waarde opgenomen.

B1. Vaste passiva

Reserves Het eigen vermogen bestaat uit de algemene reserve, de bestemmingsreserve en het saldo van de rekening van baten en lasten. Reserves worden gevormd in overeenstemming met de door de raad genomen besluiten. Ook de onttrekkingen aan de reserves gebeurt in overeenstemming met een daartoe strekkend besluit.

Voorzieningen Voorzieningen worden gewaardeerd op het nominale bedrag van de betrokken verplichting c.q. het voorzienbare verlies. De pensioenverplichting ten behoeve van de wethouders is echter tegen de contante waarde van de (reeds opgebouwde) toekomstige uitkeringsverplichtingen gewaardeerd.

Vaste schulden Vaste schulden worden gewaardeerd tegen de nominale waarde, verminderd met gedane aflossingen. De vaste schulden hebben een rentetypische looptijd van één jaar of langer.

Pagina 65 van 125

B2. Vlottende passiva

De vlottende passiva worden gewaardeerd tegen de nominale waarde.

C. Borg- en garantstellingen

Voor zover leningen door de gemeente gewaarborgd zijn, is buiten de balanstelling het totaalbedrag van de geborgde schuldrestanten per einde boekjaar opgenomen.

Pagina 66 van 125 3.4 Toelichting op de balans

We geven hier een toelichting op balans. Alle bedragen x € 1.000.

A. Activa

ACTIVA 31 -12 -201 8 01 -01 -2018 A1. Vaste activa a. Immateriële vaste activa 89 5 1.1 61 b. Materiële vaste activa 214. 633 213.324 c. Financiële vaste activa 34. 218 36.969 A2. Vlottende activa a. Voorraden 3.446 7. 515 b. Uitzettingen met rentetypische looptijd korter dan één jaar 41.198 26.460 c. Liquide middelen 5.625 6.2 92 d. Overlopende activa 13.010 15.853

Totaal generaal 313.025 307.574

A1. Vaste activa a. Immateriële vaste activa Omschrijving Boekwaarde Overboe - Inves - Afschrij - Bijdr. van Verlies - Boekwaarde 01-01-2018 king teringen vingen derden neming/ 31-12-2018 Afwaard. Kosten onderzoek en 229 * - 161 127 195 ontwikkeling Bijdragen aan activa in 932 507 256 483 700 eigendom van derden Totaal 1.1 61 -161 634 256 483 895 * De grondexploitaties Sneek Supermarkt Tinga en Sneek De Hemmen III, beide bedrijventerrein, zijn vastgesteld. De voorbereidingskosten zijn naar Bouwgrond in exploitatie overgeboekt.

Kosten onderzoek en ontwikkeling m.b.t. grondcomplexen: In 2018: • Aan de voorbereiding van Sneek Harinxmaland fase 1F is circa € 10.000 besteed.

b. Materiële vaste activa Omschrijving Boekwaarde Boekwaarde 01 -01 -2018 31 -12 -201 8 a. In erfpacht uitgegeven gronden 526 526 b. Investeringen met een economisch nut 179.075 175. 660 c. Investeringen met een economisch nut, waarvoor ter bestrijding van de kosten een heffing kan worden geheven 18.478 21.544 d. Investeringen in de openbare ruimte met uitsluitend een maatschappelijk nut 15.245 16.903 Totaal 213.324 214. 633

Pagina 67 van 125 Toelichting sub b: Verloop investeringen met een economisch nut Omschrijving Boekwaarde Aanpass ing Mutaties Investering Des - Afschrij - Bijdrage Boekwaarde 01-01-2018 rubricering Strat.grond. investering vingen van 31-12-2018 (zie verloop derden overzicht) Gronden en terreinen 8.234 16 611 78 90 7.471 Strategische gronden 9.644 -1.099 8.545 Bedrijfsgebouwen 133.687 7. 736 393 4.452 368 136.210 Woonruimten 242 24 218 Grond -, weg - en waterbouwkundige 8.749 * -1.484 1.200 922 27 7.516 werken Machines, apparaten en installaties 7.322 462 981 6.803 Vervoermiddelen 3.717 * -2.793 521 187 1.258 Overige materiële vaste activa 7.480 ** -1.092 3.391 118 1.917 105 7.639 Totaal 179.075 -5.369 -1.099 13.326 1.122 8.56 1 590 175. 660 * aanpassing en gerubriceerd onder investeringen met economisch nut, waarvoor ter bestrijding van de kosten een heffing kan worden geheven ** aanpassing en gerubriceerd onder investeringen met economisch nut, waarvoor ter bestrijding van de kosten een heffing kan worden geheven € 185.000 ** aanpassing en gerubriceerd onder investeringen met een maatschappelijk nut € 907.000.

Zie verloopoverzicht hieronder van de Strategische Gronden (voorheen NNIEG, SG en OG): Omschrijving Boekwaarde Overboe - Investering Des - Winst - Afwaar - Boekwaarde 01 -01 -2018 boeking investering neming dering 31 -12 -201 8 Strategische gronden 9.644 -1.099 8.545 Totaal 9.644 -1.099 8.545

Strategische gronden: In 2018: De overboeking betreft het overzetten van een Strategisch grondcomplex naar de Bouwgrond In Exploitatie. Hiermee geven we uitvoering aan het raadsbesluit tot in exploitatie nemen van bedrijventerrein De Hemmen III.

Hieronder een opsomming van de belangrijkste investeringen met een economisch nut: Belangrijkste in het boekjaar gedane investeringen zijn Investering

Diverse investeringen onderwijshuisvesting 1.116 Diverse investeringen m.b.t. automatisering 3.791 Centrale huisvesting 4.700 Aanschaf van diverse auto’s en machines 1.032 Kunstgrasvelden 946 Verbouw gemeentehuis Bolsward 579

Toelichting sub c: Verloop investeringen met een economisch nut, waarvoor ter bestrijding van de kosten een heffing kan worden geheven Omschrijving Boekwaarde Aanpassing Investe - Des - Afschrijvingen Bijdr. van Boekwaarde 01-01-2018 rubricering ringen investering derden 31-12-2018 Rioleringen 18.478 * 4.495 52 4 1.835 118 21.544 * aanpassing rubricering; afkomstig van investeringen met economisch nut € 4.462.000 en investeringen met maatschappelijk nut € 33.000

Pagina 68 van 125 Toelichting sub d: Verloop investeringen in de openbare ruimte met uitsluitend maatschappelijk nut Omschrijving Boekwaarde Aanpassing Investe - Afschrij - Bijdr. van Boekwaarde 01-01-2018 rubricering ringen vingen derden 31-12-2018 Maatschappelijk nut vòòr 2017 Grond -, weg - en waterbouw - 13.627 ** 909 2.786 1.083 2.430 13.809 kundige werken Overige materiële vaste activa 735 * - 33 1. 283 800 92 1.093 Maatschappelijk nut vanaf 2017 Grond -, weg - en waterbouw - 883 1.805 494 599 1.595 kundige werken Overige materiële vaste activa 406 406 Totaal 15.245 876 6. 280 2.377 3. 121 16.903 * aanpassing en gerubriceerd onder investeringen met economisch nut, waarvoor ter bestrijding van de kosten een heffing kan worden geheven ** voorheen gerubriceerd onder investeringen met een economisch nut.

Belangrijkste in het boekjaar gedane investeringen in de openbare ruimte met Investering Bijdragen van uitsluitend maatschappelijk nut derden Diverse projecten “Friese Meren Project (FMP)” 378 1.831 Herinrichting Doltewal -68 225 Rondweg Hemelum 969 160 P&R -terrein Sneek 392 Inpassing 6 fonteinen 1.397

c. Financiële vaste activa Omschrijving Boekwaarde Investe - Afschrij Aflossing Voorziening * Boekwaarde 01 -01 -2018 ringen -vingen 31 -12 -201 8 Kapitaalverstrekkingen Deelnemingen 1.2 62 74 9 314 1.013 Leningen Woningbouwcorporaties 26.246 1.642 24.604 Overige verbonden partijen 3.938 222 320 3.396 Overige langlopende leningen 5. 523 21 339 5.205 Totaal 36. 969 95 2.212 634 34.218 * De voorziening lening Vastgoed Zwembad Sneek is in mindering gebracht op de deelneming Vastgoed Zwembad Sneek ad € 314.054 en lening Vastgoed Zwembad Sneek ad € 320.026

A2. Vlottende activa a. Voorraden Omschrijving Boekwaarde Boekwaarde 01 -01 -2018 31 -12 -201 8 a. Grond - en hulpstoffen 22 29 b. Onderhanden werk 7. 493 2.512 Totaal 7. 515 2.541

Toelichting sub a: Grond- en hulpstoffen Omschrijving Liters Prijs Bedrag

Dieselolie : Beginvoorraad 1 -1-201 8 23.047 0,95 22 Inkoop 588.230 590 Verbruik 573.986 575 Meet - en prijsverschillen *) -8.244 -8 Eindvoorraad 31 -12 -201 8 29.047 1,00 29 *) Meet- en prijsverschillen ontstaan omdat we voor het verbruik rekenen met vaste standaardtarieven en we de eindvoorraad meten met hele centimeters. Zo zijn kleine afwijkingen niet te vermijden.

Pagina 69 van 125 Toelichting sub b: Onderhanden werk Omschrijving Boekwaarde Boekwaarde 01 -01 -2018 31 -12 -201 8 Bouwgronden in exploitatie (BIE) 16.645 12.399 Voorziening -9.152 -9.887 Totaal 7. 493 2.512

Overzicht verloop Bouwgronden in exploitatie (BIE) Omschrijving Boekwaarde Over - Mutaties Voor - Winst - Verlies - Boekwaarde 01-01-2018 boeking ziening neming neming 31-12-2018 In exploitatie genomen 7.948 * + 1.240 -5.172 -735 245 469 3. 057 gronden (IEG) Af te sluiten complexen -45 5 -90 -545 Totaal 7. 493 + 1.240 -5.262 -735 681 2.512 * De grondexploitatie Sneek Supermarkt Tinga bedrijventerrein is vastgesteld. De boekwaarde van € 18.000 (voorbereidingskosten IMVA) is naar Bouwgrond in exploitatie overgeboekt. * De grondexploitatie Sneek De Hemmen III bedrijventerrein is vastgesteld. De boekwaarde van € 1.099.000 (Strategische gronden) en € 143.000 (voorbereidingskosten IMVA) zijn naar Bouwgrond in exploitatie overgeboekt. * Grondexploitatie Wommels moet worden gekwalificeerd als faciliterend grondbeleid en hoort derhalve niet op bouwgrond in exploitatie thuis. De negatieve boekwaarde van € 20.000 is gecorrigeerd.

Algemene toelichting grondexploitaties Opgemerkt moet worden dat het uiteindelijke resultaat van de grondexploitaties afhankelijk is van een aantal onzekere factoren. Vooral de te realiseren grondprijzen, de fasering van de complexen en de realisatie van de geplande verkopen zullen van invloed zijn op het uiteindelijke resultaat van deze grondcomplexen.

Uitgangspunten Per grondcomplex is een toets uitgevoerd op de uitgangspunten. Ten behoeve van de resultaats- bepalingen van de grondexploitaties zijn rekenuitgangspunten vastgelegd en gehanteerd. Deze uitgangspunten hebben vooral betrekking op toekomstige verwachtingen en veronderstellingen. De uitgangspunten zijn, naast de in het verleden gemaakte keuzes, in belangrijke mate bepalend voor het verwachte resultaat van de betreffende grondexploitaties. Het gaat onder andere om de volgende uitgangspunten, schattingen, ramingen en veronderstellingen:

• planningsaspecten • grondprijzen • uitgiftetempo van kavels • bouw- en woonrijp maken • afspraken uit contractvorming

We hebben eind 2018 een keuze gemaakt in de uitgangspunten voor het herzien van de grondexploitaties (BIE): • Rente 2,73% (was 2,70%) • Jaarlijkse kostenstijging 2,00% (ongewijzigd) • Jaarlijkse opbrengstenstijging 1,00% (ongewijzigd) • Gemiddeld uitgiftetempo woningbouwkavels Gemiddeld 70 kavels per jaar (was 90) • Uitgiftetempo bedrijventerrein 2 hectare per jaar (ongewijzigd)

Voor alle bouwgronden in exploitatie (BIE) is een samengevoegde Staat P gemaakt, zie overzicht hierna. Dit is de stand per 1-1-2019, na winst- en verliesnemingen in 2018. Hierin staan de totale kosten en opbrengsten. Daarbij staat ook wat er daarvan al gerealiseerd is. Tenslotte is ook aangegeven wat er nog aan kosten en opbrengsten wordt verwacht.

Pagina 70 van 125 Overzicht samenvoeging grondexploitaties:

De belangrijkste kengetallen uit deze tabel: • Boekwaarde per 31-12-2018: € 12,4 miljoen. Middelste cijferkolom, regel “Saldo”. • Te verwachten kosten: € 34,9 miljoen. Meest rechtse kolom, regel “Totaal kosten”. • Te verwachten opbrengsten: € 38,6 miljoen. Meest rechtse kolom, regel “Totaal opbrengsten”. • Aan het einde van de looptijd verwachten we een tekort van circa € 8,6 miljoen. Zie de op twee na onderste regel “Saldo per ultimo”. Dit resulteert in een tekort op contante waarde per 01-01-2019 van € 7,6 miljoen als de huidige uitgangspunten werkelijkheid worden. Zie de op één na onderste regel “Tekort op startwaarde”. Dit bedrag bestaat uit de saldering van grondexploitaties met een tekort en met een overschot. • De grondexploitaties met een verwacht tekort zijn afgedekt door middel van een voorziening die is opgenomen in de jaarrekening 2018. Een voorziening kenmerkt zich doordat deze zowel in positieve of negatieve zin bijgesteld kan worden.

Pagina 71 van 125 b. Uitzettingen korter dan een jaar Omschrijving Saldo Saldo Voorziening Gecorrigeerd 01-01-2018 31-12-2018 saldo 31 -12 -201 8 Vorderingen op openbare lichamen 15.840 18.343 18.343 Overige vorderingen 7.286 19.357 4.723 14.634 Uitzettingen in ’s Rijks schatkist met een rentetypische looptijd korter dan één jaar 3.334 8.221 8.221 Totaal 26.460 45.921 4.723 41.198

De overige vorderingen bestaan voor een bedrag van € 7.310.000 uit debiteuren Sociale Zaken, hiervan heeft € 4.026.000 betrekking op dubieuze debiteuren (voorziening dubieuze debiteuren). Het restant bedrag van € 12.047.000 heeft betrekking op alle overige debiteuren waarvoor een voorziening dubieuze debiteuren van € 697.000 is opgenomen.

Schatkistbankieren Met schatkistbankieren wordt een risicoarm en een doelmatig beheer van publieke gelden beoogd. Tijdens de recente economische crisis is de schatkist van het Rijk een veilige haven gebleken. De gemeente is verplicht om haar overtollige middelen in de schatkist van het Rijk aan te houden. Om het dagelijkse kasbeheer te vereenvoudigen geldt er een drempelbedrag, dat we buiten de schatkist mogen houden. Het drempelbedrag is afhankelijk van het begrotingstotaal. Voor onze gemeente is het drempelbedrag 0,75% van het begrotingstotaal. De benutting van dit drempelbedrag berekenen we gemiddeld over alle dagen in het kwartaal. Gemiddeld mogen we maximaal € 1.845.000 buiten de schatkist hebben (zie punt 1). We overschrijden het drempelbedrag niet (zie punt 3b).

Berekening benutting drempelbedrag schatkistbankieren (bedragen x € 1000) Verslagjaar (1) Drempelbedrag 1.845 Kwartaal 1 Kwartaal 2 Kwartaal 3 Kwartaal 4 Kwartaalcijfer op dagbasis

(2) buiten 's Rijks schatkist 1.272 1.328 1.229 1.341 aangehouden middelen Ruimte onder het (3a) = (1) > (2) drempelbedrag 573 517 616 504 Overschrijding van het (3b) = (2) > (1) drempelbedrag - - - - (1) Berekening drempelbedrag Verslagjaar

(4a) Begrotingstotaal verslagjaar 246.000 Het deel van het begrotingstotaal dat kleiner (4b) of gelijk is aan € 500 246.000 miljoen Het deel van het

(4c) begrotingstotaal dat de € - 500 miljoen te boven gaat (1) = (4b)*0,0075 + (4c)*0,002 met een Drempelbedrag 1.845 minimum van €250.000 (2) Berekening kwartaalcijfer op dagbasis buiten 's Rijks schatkist aangehouden middelen Kwartaal 1 Kwartaal 2 Kwartaal 3 Kwartaal 4 Som van de per dag buiten 's Rijks schatkist

(5a) aangehouden middelen 114.451 120.884 113.058 123.391 (negatieve bedragen tellen als nihil) (5b) Dagen in het kwartaal 90 91 92 92 Kwartaalcijfer op dagbasis

(2) - (5a) / (5b) buiten 's Rijks schatkist 1.272 1.328 1.229 1.341 aangehouden middelen

Pagina 72 van 125 c. Liquide middelen Omschrijving Saldo Saldo 01 -01 -2018 31 -12 -201 8 Kassaldi 8 11 Banksaldi 6.28 4 5.614 Totaal 6.2 92 5.625 d. Overlopende activa Omschrijving Saldo Saldo 01-01-2018 31-12-2018 Overige nog te ontvangen bedragen 15.853 13. 327 Totaal 15.853 13. 327

B. Passiva

PASSIVA 31 -12 -201 8 01 -01 -2018 B1. Vaste passiva a. Eigen vermogen 61. 052 54.340 b. Voorzieningen 23.399 26.801 c. Vaste schulden met rentetypische looptijd van één jaar of langer 173.503 169.179 B2. Vlottende passiva a. Netto vlottende schulden met rentetypische looptijd korter dan één jaar 41.176 34.653 b. Overlopende passiva 13. 307 22.601

Totaal generaal 312.437 307.574

B1. Vaste passiva a. Eigen vermogen Omschrijving Saldo Toevoeging Onttrekking Saldo 01 -01 -2018 31 -12 -201 8 Algemene reserve 13.732 1.161 2.528 12.365 Bestemmingsreserves 40.181 19.142 7.272 52.051 Gerealiseerde resul taat 427 - 3.364 Totaal 54.340 20.303 9.800 61. 052

Overzicht verloop reserves (tussen 1-1-2018 en 31-12-2018) excl. gerealiseerde resultaat

Nr. Reserve omschrijving Saldo Toevoeging I/S Onttrekking I/S Saldo 01-01-2018 31-12-2018 10 8 Algemene reserve SWF 13.732.576 1.160.901 I 2.528.517 I 12.364.960 113 Reserve Kernenfonds, onderdeel 24.944 24.671 I 273 projectengeld 115 Reserve NASB SWF 17.768 17.768 I 0 119 Reserve kapitaalgoederen SWF 1.132.391 35.000 S 509.519 I 657.872 120 Reserve groot onderhoud 214.070 125.850 I 339.920 sport/recreatie/dorpshuizen SWF 126 Reserve rehabilitatie pand Bouma 4.730 4.730 SWF 134 Reserve NUP -gelden 46.951 46.951 I 0 137 Reserve precariobelasting 5.670.000 1.885.000 S 17.565.000 10.010.000 I 138 Reserve Flexpool 1.750 1.750 139 Reserve onderhoud gebouwen 882 .000 355.000 I 370.000 I 867.000 140 Reserve verduurzamen vastgoed 176.525 164.440 I 12.085 141 Reserve HHT 357.567 357.567 142 Reserve ontwikkelagenda 1.323.956 250.000 S 604.500 I 1.315.500 346.044 I 143 Reserve sociaal domein 527.699 750.000 I 1.277.699 222 Reserve diverse objecten 645.394 415.393 I 230.001 310 Reserve projecten Nijefurd 399 Reserve beschikbaar gestelde 29.155.220 153.000 S 654.378 S 29.421.018 kredieten uit reserves 5.232.040 I 4.464.864 I

Pagina 73 van 125 Totaal 53.913.541 20.302.835 9.801.001 64.415.375 Korte toelichting per reserve

Nr. Reserve omschrijving Saldo Toelichting 31-12-2018

Algemene reserve 108 Algemene reserve 12.364.960 Algemene reserve

Bestemmingsreserve 113 Kernenfonds, onderdeel 273 Meerdere kleinere projecten projectengeld 115 Reserve NASB 0 Inzet buurtsportcoaches 119 Kapitaalgoederen 657.872 Meerdere bijdragen aan onderhoud/ verbetering kapitaalgoederen 120 Groot onderhoud 339.920 Meerdere bijdragen aan groot onderhoud sport/recreatie/dorpshuizen 126 Rehabilitatie pand Bouma, Sneek 4.730 Planontwikkeling hoek Tweede Oosterkade/ Leeuwar derweg 134 Reserve NUP -gelden (Nationaal 0 Bijdragen voor aanpak rond Nationaal Uitvoerings plan vanwege Uitvoeringsplan) wettelijke verplichtingen digitalisering dienstverlening 137 Precariobelasting 17.565.000 Surplus inkomsten precariobelasting 138 Reserve Flexpool 1.750 Egalisatiereserve resultaat Flexpool 139 Onderhoud gebouwen 867.000 Meerdere bijdragen aan onderhoud gebouwen 140 Verduurzamen vastgoed 12.085 Extra middelen voor verduurzaming gebouwen (overheveling vanuit reserve SLOK-gelden) 141 Reserve HHT 357.567 Middelen ten behoeve van Huishoudelijke toeslag 142 Reserve ontwikkelagenda 1.315.500 Middelen voor het uitvoeren van de projecten van de ontwikkelagenda 143 Reserve sociaal domein 1.277.699 Middelen voor ontwikkelingen in het sociaal domein 222 Reserve diverse objecten 230.001 Verzameling van een groot aantal diverse (vaak relatief kleinere) ontwikkelingen of bijdragen 399 Beschikbaar gestelde kredieten uit 29.421.018 Investeringskredieten uit andere reserves die al beschikbaar reserves gesteld zijn door de Raad

Totaal 64.415.375

b. Voorzieningen Omschrijving Saldo Toevoeging In mindering Vrijval Aanwending Saldo 01 -01 -2018 op FVA * 31 -12 -201 8 Voorziening voor verplichtingen, verliezen en risico’s 9.154 436 634 847 8.109 Voorziening door derden beklemde middelen 17.647 1.519 3.876 15.290 Totaal 26.801 1.955 634 4.723 23.399 * Zie toelichting bij “Overzicht verloop voorzieningen”

Voorziening door derden beklemde middelen heeft betrekking op voorziening riolering SWF en voorziening egalisatie afvalstoffenheffing. De voorziening riolering SWF wordt alleen gebruikt voor vervangingen en niet voor groot onderhoud. Wij hanteren voor deze voorziening de componentenmethode. Volgens notitie riolering BBV is het niet toegestaan een voorziening groot onderhoud te vormen bij toepassing van de componentenmethode. Er is een link met het GRP, daar komen de investeringsbijdragen uit voor rioolvervanging, pompen en gemalen etc.

Pagina 74 van 125

Overzicht verloop voorzieningen (tussen 1-1-2018 en 31-12-2018) Nr. Voorziening omschrijving Saldo Toevoeging In mindering Vrijval Vermin - Saldo 01-01-2018 op FVA * dering 31-12-2018

Voorziening voor verplichtingen, verliezen en risico’s: 401 Wachtgeldaanspraken wethouders 997.688 7.725 362.005 643.408 404 Wethouderspensioenen SWF 6.710.390 249.709 347.470 6.612.629 421 Particuliere woning verbetering 6.539 6.539 Wymbritseradiel 444 Lening vastgoed zwembad Sneek 574.444 59.636 634.080 0 447 Voorziening knelpunten personeel 815.000 109.755 135.255 789.500 449 Voorziening fietsbrug Dearsum 50.000 9.261 1.961 57.300

Voorziening door derden be klem - de middelen 439 Riolering SWF 17.434.485 1.519.422 3.848.921 15.104.986 446 Egalisatie afvalstoffenheffing 211.681 26.841 184.840

Totaal 26.800.227 1.955.508 634.080 4.722.453 23.399.202 * De voorziening lening Vastgoed Zwembad Sneek is in mindering gebracht op de financiële vaste activa bij de onderdelen deelneming Vastgoed Zwembad Sneek ad € 314.054 en lening Vastgoed Zwembad Sneek ad € 320.026

c. Vaste schulden met een looptijd langer dan een jaar Omschrijving Saldo Vermeer - Aflossingen Saldo 01 -01 -2018 deringen 31 -12 -201 8 Onderhandse leningen van: Binnenlandse banken en overige fin.instellingen 169.179 18.000 13.676 173.503 Totaal 169.179 18.000 13.676 173.503

De totale rentelast voor 2018 met betrekking tot de vaste schulden bedraagt € 6.072.696.

B2. Vlottende passiva a. Kortlopende schulden Omschrijving Saldo Saldo 01 -01 -2018 31 -12 -201 8 Kasgeldleningen 16.000 27.000 Bank - en girosaldi 4.864 2.661 Overige schulden 13.789 11.515 Totaal 34.653 41.176 b. Overlopende passiva Omschrijving Saldo Saldo 01 -01 -2018 31 -12 -201 8 Verplichtingen 19.871 10. 442 Ontvangen voorschotbedragen van Europese en Nederlandse overheidslichamen m.b.t. uitkeringen specifiek bestedingsdoel 308 334 Overige vooruit ontvangen bedragen 2.422 2.531 Totaal 22.601 13. 307

Overzicht verloop ontvangen voorschotbedragen van overheidslichamen Omschrijving Saldo Toevoe - Vrijgevallen Saldo 01-01-2018 gingen 31-12-2018 Rijksbijdrage RMC 308 26 334 Totaal 308 46 334

Pagina 75 van 125

C. Gewaarborgde geldleningen

De gemeente heeft aan diverse gemeentelijke gelieerde instellingen waarborgen verstrekt voor uitstaande leningen. Het risico van deze waarborgen schatten we op 0% en er zijn hiervoor geen voorzieningen in de balans opgenomen. Het grootste deel van de garanties heeft betrekking op de door woningbouwverenigingen aangetrokken geldleningen. Er is in 2018 geen aanspraak gemaakt op de garantstelling. Per 31 december 2018 bedraagt het totaal van de gewaarborgde geldleningen: Omschrijving Oorspronkelijk Percentage Boekwaarde Boekwaarde bedrag borgstelling 01 -01 -2018 31 -12 -201 8 Woningbouw 46.239 95 28.065 26.376 Recreatiestichting 463 100 211 189 HVO 1.520 100 1.025 819 Sport 7.084 96 38 6.930 Cultuur 59 100 6 2 Overig 268 100 209 187 Totaal 55.633 29.554 34.503

D. Aanvullende toelichting op niet uit de balans blijkende financiële verplichtingen

De gemeente is voor een aantal toekomstige jaren verbonden aan verschillende, niet uit de balans blij- kende, financiële verplichtingen. Hieronder een opsomming van de belangrijkste van deze verplich- tingen:

Langlopende huurcontracten Omschrijving Huurbedrag t/m

De Wymerts 7 Bolsward 224 2021 Himmelumerdyk 2 Warns 191 2050 Marktstraat 12 Sneek 45 2019 Martinistaete Sneek 161 2019

Langlopende leasecontracten Omschrijving Huurbedrag t/m

Vrachtwagen Volvo 0 2018 Vrachtwagen Volvo 20 2019

Rechtszaken In de normale uitoefening van onze activiteiten zijn we af en toe betrokken bij rechtszaken. Er valt niet met zekerheid te stellen dat deze of toekomstige zaken geen significante invloed hebben op de vermogenspositie van Súdwest-Fryslân. Zie ook paragraaf 2 Weerstandsvermogen en risicobeheersing waarbij de 10 hoogste risico’s in beeld zijn gebracht, waaronder een rechtszaak is opgenomen (max. financieel gevolg € 2.500.000).

Gebeurtenissen na balansdatum Er zijn geen gebeurtenissen na balansdatum.

Pagina 76 van 125 3.5 Programmarekening met toelichting

Vooraf We geven eerst een globale overzicht van het saldo van de programmarekening. Daarna volgt een analyse per programma van de afwijkingen tussen de begroting na wijziging en de programmarekening.

Globaal overzicht

Overzicht per programma

Overzicht per programma Voordelig Nadelig (bedragen x € 1.000) Programma 1 - Sociaal 0 -2.430 Programma 2 - Ruimte 0 -886 Programma 3 - Bestuur 1.472 0 Overzichten 0 -1.520 Totaal 1.472 -4.836 Totaal gerealiseerd resultaat -3.364

Begrotingsrechtmatigheid Er zijn begrotingsoverschrijdingen van de lasten van het Programma Sociaal, Ruimte, Bestuur en de Overzichten.

In de toelichting op de programmarekening lichten we afwijkingen op de ramingen van baten en lasten per programma groter dan € 100.000 toe. We geven vervolgens een verklaring van de hoofdtaakvelden die meer dan € 100.000 afwijken. We stellen de raad voor akkoord te gaan met de verklaring van deze overschrijdingen en hiermee de begrotingsoverschrijding als zodanig te bevestigen.

Pagina 77 van 125

Overzicht van baten en lasten 2018

(bedragen x € 1.000) Programma's Lasten Baten Saldo Begr.na Begr.na Begr.na Prim.begr. Rekening Prim.begr. Rekening Prim.begr. Rekening wijz wijz wijz

1 Sociaal 139.633 143.008 145.885 42.696 41.778 42.750 -96.936 -101.231 -103.135 2 Ruimte 57.583 59.542 61.134 31.703 32.706 33.539 -25.880 -26.836 -27.595 3 Bestuur 12.742 12.577 12.747 1.654 1.827 2.038 -11.089 -10.750 -10.709 Overzichten 32.148 33.881 34.326 169.340 172.685 181.902 137.192 138.804 147.576

Totaal exclusief 242.105 249.008 254.092 245.393 248.996 260.229 3.288 -12 6.137 mutaties reserves

Mutatie reserves

Programma 1 560 560 912 666 3.335 3.161 106 2.775 2.249 Programma 2 35 499 503 98 1.852 1.729 63 1.353 1.226 Programma 3 3.737 7.315 5.884 280 4.413 4.413 -3.457 -2.902 -1.471 Overzichten 0 1.885 12.002 0 671 497 0 -1.214 -11.505

Mutatie reserves 4.332 10.259 19.301 1.044 10.271 9.801 -3.288 12 -9.500

Resultaat 246.437 259.267 273.394 246.437 259.267 270.030 0 0 -3.364

De algemene dekkingsmiddelen zijn opgenomen onder overzichten

(bedragen x € 1.000) Lasten Baten Saldo Algemene Prim.begr . Begr.na Rekening Prim.begr . Begr.na Rekening Prim.begr . Begr.na Rekening dekkingsmiddelen wijz wijz wijz

Lokale heffingen 1.115 1.139 1.018 24.868 24.868 34.884 23.753 23.729 33.866 Algemene 144.520 146.317 14 6.261 144.520 146.317 14 6.261 uitkeringen Dividend 200 824 824 200 824 824 Saldo van de finan - 1.458 1.458 832 1.504 1.569 1.288 46 111 456 cieringsfunctie Overige algemene 163 239 76 dekkingsmiddelen

Totaal 2.573 2.597 2.013 171.092 173.578 183. 496 168.519 170.981 181. 483

Analyse per programma Zie de volgende overzichten/tekstfragmenten.

Pagina 78 van 125 3.5.1 Programma 1: Sociaal

Wat heeft het gekost?

Overzicht lasten en baten per hoofdtaakveld (bedragen x € 1.000)

Lasten Primitieve Begroting na Rekening Voordeel / begroting wijziging 2018 Nadeel

01 Onderwijs 11.429 10.718 10.325 393 V 02 Sport 6.549 6.723 6.982 -259 N 03 Cultuur 7.936 8.398 8.121 278 V 04 Voorliggend veld 7.407 7.912 7.133 779 V 05 Gebiedsgericht werken 5.951 6.999 7.105 -106 N 06 Lichte ondersteuning 80.588 73.728 73.818 -90 N 07 Specialistische ondersteuning 19.773 28.531 32.402 -3.871 N Totaal lasten 139.633 143.008 145.885 -2.877 N

Baten Primitieve Begroting na Rekening Voordeel / begroting wijziging 2018 Nadeel

01 Onderwijs 1.142 1.383 1.466 84 V 02 Sport 1.280 1.300 1.343 43 V 03 Cultuur 416 416 334 -82 N 04 Voorliggend veld 341 243 197 -46 N 05 Gebiedsgericht werken 0 0 61 61 V 06 Lichte ondersteuning 39.111 38.031 38.943 911 V 07 Specialistische ondersteuning 405 405 406 1 V Totaal baten 42.696 41.778 42.750 972 V

Saldo baten en lasten -96.936 -101.231 -103.135 -1.905 N Mutaties reserves Toevoegingen (in reserve) -560 -560 -912 -352 N Onttrekkingen (uit reserve) 666 3.335 3.161 -173 N Gerealiseerd resultaat -96.830 -98.456 -100.886 -2.430 N

Analyse per hoofdtaakveld

Hoofdtaakveld Afwijking I/S Toelichting (minteken is nadelig) Lasten 01 Onderwijs 393.000 Onderwijshuisvesting: € 443.000. I Bij Huisvesting onderwijs is een onderuitputting (voordelig) van € 243.000 die heeft te maken met de tijd die zit tussen planvorming en start uitvoering bij de bouw en onderhoud van scholen. I In het programma onderwijshuisvesting zijn dit jaar weinig aanvragen gedaan voor eenmalige uitgaven en spoedaanvragen. Hierdoor is een bedrag van € 130.000 niet uitgegeven.

Pagina 79 van 125 I Er is minder klein onderhoud uitgevoerd, onder andere door weinig vandalisme. Hierdoor is € 70.000 niet uitgegeven.

I Onderwijsachterstandenbeleid: € 50.000. Per 1 januari 2018 zijn peuterspeelzalen omgevormd tot kinderdagverblijven. Dat is geregeld in de Wet harmonisatie kinderopvang en peuterspeelzaalwerk. Door de omvorming was onduidelijk welke peuterspeelzalen een beroep zouden doen op de subsidieregeling peuteropvang en VVE en is er € 50.000 overgebleven op deze post.

S Leerlingenvervoer: € -300.000. Bij het leerlingenvervoer wordt vaak maatwerk geleverd. Dit heeft gevolgen voor het aantal te rijden kilometers, het aantal ritten en het aantal leerlingen dat per taxi vervoerd kan worden. De kosten zijn hierdoor zo’n € 105.000 hoger dan verwacht. Daarnaast is bij de aanbesteding van het leerlingenvervoer in schooljaar 2017/2018 uitgegaan van de nieuwe verordening (positieve scenario’s), die vanaf het schooljaar 2018-2019 zou ingaan. Het stimuleren/motiveren van zelfstandig reizen (openbaar vervoer en fiets) van leerlingen is in de praktijk minder snel realiseerbaar dan gehoopt. Ook is onvoldoende rekening gehouden met bijkomende kosten. Zo zijn er naast het leerlingenvervoer per taxi ook leerlingen die met het openbaar vervoer reizen en werkt de btw op deze uitgaven kostenverhogend. Dit heeft een overschrijding van € 195.000 tot gevolg.

I Gymnastiekvervoer: € 40.000. Er heeft een aantal scholen moeten sluiten, waardoor er minder scholen in het gymnastiekvervoer zitten. Daarnaast is de aanbesteding, die in voorjaar 2018 heeft plaatsgevonden, lager uitgevallen dan van te voren ingeschat. Hierdoor is er sprake van een positieve afwijking van € 40.000. Het beschikbare bedrag voor 2019 is naar beneden bijgesteld.

I Voordeel op salariskosten € 123.000. Over de gehele jaarrekening 2018 is er m.b.t. salariskosten een voordeel en een nadeel op inhuur derden, dit komt met name door niet ingevulde vacatures. Hierbij verwijzen we ook naar het overzicht m.b.t. salarissen, inhuur en detacheringen over 2018 in de paragraaf Bedrijfsvoering.

I Totaal aan kleinere verschillen: € 37.000.

02 Sport -259 .000 I Onderhoud sportaccommodaties: € 1 01 .000. In 2018 is er aan een viertal objecten groot onderhoud gepleegd. Het betreft MFC De Utherne IJlst, Sneker Sporthal, Wardy Scharnegoutum en de Middelzee Bolsward. Een deel van dit groot onderhoud kon worden opgevangen binnen de budgetten voor groot onderhoud en renovaties. Aangezien deze investeringen hoger waren dan € 50.000 zijn deze geactiveerd (Bestuursrapportage oktober 2018). Dit gaf een incidenteel voordeel op het totale onderhoudsbudget. Verder is in de begroting een in het verleden opgelegde bezuinigingsopdracht ingeboekt. Per saldo is er een voordeel van € 101.000.

I Sportsubsidies: € -127.000. Bij Sportbeleid subsidies is als gevolg van de Binckbank Tour een overschrijding ontstaan van € 120.000. Hier tegenover staat aan de batenkant een totale bijdrage van € 70.000 van de Provincie Fryslân en de gemeenten Heerenveen en de Fryske Marren. Daarnaast heeft

Pagina 80 van 125 er een bijdrage plaats gevonden van € 7.000 aan Volleybalvereniging Sneek in verband met bijzondere organisatiekosten ten behoeve van de Europa-Cup.

I Bewegingsonderwijs: € -75.000. Uit veiligheidsoverwegingen heeft de school in Raerd besloten haar bewegingsonderwijs niet meer in Raerd te houden. De Stuurgroep Leefbaarheid Raerd wilde graag de zaal voor het dorp behouden. Als gevolg van eigendomsoverdracht is aan de stichting een eenmalige afkoopsom betaald van € 75.000 voor achterstallig onderhoud. Het Recht van Opstal is in december 2018 gevestigd.

I Voordeel op salarissen: € 168.000. Over de gehele jaarrekening 2018 is er m.b.t. salariskosten een voordeel en een nadeel op inhuur derden, dit komt met name door niet ingevulde vacatures. Hierbij verwijzen we ook naar het overzicht m.b.t. salarissen, inhuur en detacheringen over 2018 in de paragraaf Bedrijfsvoering.

I Meer inhuur derden: -€ 264.000. Tijdelijk extra ondersteuning i.v.m. ziekte en vervanging personeel. Daarnaast meer kosten aan inhuur bij Rolpeal Workum, daar een aantal medewerkers zijn vertrokken. I.v.m. overgang naar Stichting Exploitatie Rolpeal in de loop van 2019 is er voor gekozen om voor vervanging personeel tijdelijk in te huren totdat overdracht naar stichting heeft plaatsgevonden. Over de gehele jaarrekening 2018 is er m.b.t. salariskosten een voordeel en een nadeel op inhuur derden, dit komt met name door niet ingevulde vacatures. Hierbij verwijzen we ook naar het overzicht m.b.t. salarissen, inhuur en detacheringen over 2018 in de paragraaf Bedrijfsvoering.

I Voorziening lening vastgoed zwembad Sneek: € -60.000. Dotatie aan voorziening lening vastgoed zwembad Sneek. Deze voorziening is destijds gevormd ter dekking van mogelijke toekomstige tegenvallers. Jaarlijks wordt de hoogte van deze voorziening geactualiseerd.

I Totaal aan kleinere verschillen: € -2.000.

03 Cultuur 278 .000 I Onderhoud gemeentelijke gebouwen: € 244.000. Op basis van het “beleidsplan beheer en onderhoud gebouwen” worden er middelen beschikbaar gesteld om onderhoudsachter- standen van gemeentelijke gebouwen weg te werken en op het gewenste onderhoudsniveau te brengen en te houden. Het deel dat niet is gebruikt, wordt weer teruggestort in de reserve onderhoud gebouwen. Een bedrag van € 244.000 op beheer en onderhoud van diverse panden o.a. Cultuur Kwartier (Theater, Bolwerk, Atrium en Noorderkerk) en bibliotheek is teruggestort in de reserve onderhoud gebouwen (zie ook mutaties reserves programma 1).

I Kultuerhus Bolsward: € 201.000. Er zijn minder aanloopkosten gemaakt voor het pand Kultuerhus Bolsward dan verwacht voor de realisatie van het Historisch Centrum Westergo. Aangezien in 2019 meer aanloopkosten worden gemaakt, wordt voorgesteld om het restantbedrag van € 106.000 middels resultaatbestemming te reserveren voor 2019. Daarnaast minder onderhoudskosten € 95.000.

I Nadeel op salarissen van € -89.000. Over de gehele jaarrekening 2018 is er m.b.t. salariskosten een

Pagina 81 van 125 voordeel en een nadeel op inhuur derden , dit komt met name door niet ingevulde vacatures. Hierbij verwijzen we ook naar het overzicht m.b.t. salarissen, inhuur en detacheringen over 2018 in de paragraaf Bedrijfsvoering.

I Subsidieverstrekking: € -46.000. Per saldo is aan diverse culturele organisaties meer aan subsidies verstrekt

I Totaal aan kleinere verschillen: € -32.000.

04 Voorliggend 779.000 I Vrijwillige inzet en mantelzorg: € 96.000. veld We zijn bezig met de uitwerking van het thema Versterken kracht van de samenleving, onderdeel van de transformatie Sociaal Domein. Een belangrijk onderdeel hiervan is mantelzorg en vrijwillige inzet. In 2018 zijn enkele acties tot ontwikkeling respectievelijk uitvoering gekomen (ontwikkeling mantelzorgpas, mantelzorgkrant), de overige acties komen in de loop van 2019 tot uitvoering. Omdat deze overige acties niet in 2018 konden worden uitgevoerd is een overschot van het budget ontstaan.

I Vluchtelingenhulp: € 311.000. Er is € 311.000 minder uitgegeven dan begroot. Aan inkomsten is € 35.000 minder ontvangen. Per saldo is een voordeel van € 275.000. De oorzaak van de lagere uitgave is dat een bedrag van € 261.000 halverwege 2018 via de meicirculaire beschikbaar is gesteld door het Rijk en via de Bestuursrapportage juni-juli 2018 (raadsvergadering oktober 2018) bestemd is voor de Integrale Aanpak Vluchtelingen. Van belang is deze integrale aanpak de komende jaren voort te zetten. Daarnaast willen wij de voorbereidingen treffen voor de invoering van de nieuwe Wet Inburgering, die de inhoudelijke regie en financiële verantwoordelijkheid laat verschuiven van DUO naar gemeente. Wij stellen u voor bij resultaatbestemming € 275.000 over te hevelen naar 2019 voor de Integrale aanpak voor vluchtelingen.

I Kinderdagopvang: € -58.000. Per 1 januari 2018 zijn peuterspeelzalen omgevormd tot kinderdagverblijven. Dat is geregeld in de Wet harmonisatie kinderopvang en peuterspeelzaalwerk. Voormalige peuterspeelzalen moeten hiermee voldoen aan de kwaliteitseisen die gelden voor kinderdagverblijven. Door deze harmonisatie heeft GGD Fryslân meer inspecties moeten uitvoeren onder de voormalige peuterspeelzalen. Dit heeft geleid tot € 58.000 hogere kosten. Vanaf 2019 ontvangen we hiervoor extra middelen van het Rijk.

I MFC De Utherne: € 72.000. In 2018 is het krediet m.b.t. groot onderhoud geactiveerd. Door het activeren verschuiven de lasten naar latere jaren en komen de uitgaven niet meer ineens t.l.v. het onderhoudsbudget 2018, dit geeft daardoor een voordeel in 2018 van € 72.000.

I Dorpshuizen, MFC’s en wijkgebouwen: € 108.000. Dorpshuizen en MFC’s hebben minder gebruik gemaakt van de subsidieregeling voor groot onderhoud. Zij blijven wel aanspraak maken op deze subsidie wanneer zij in de nabije toekomst alsnog groot onderhoud uit gaan voeren. Conform de regeling is het niet bestede bedrag van € 108.000 aan de reserve groot onderhoud dorpshuizen toegevoegd (zie ook mutaties reserves programma 1).

I Gezond in de Stad: € 130.000. De gemeente ontvangt in de periode 2018-2021 een jaarlijks bedrag

Pagina 82 van 125 voor Gezond in de Stad (Gids). Dit geld is bedoeld voor preventieve activiteiten binnen een goede basis gezondheidsstructuur. Jaarlijks zetten we een deel van de Gids-gelden in. Dit bedrag zal vanaf 2019 verder oplopen. 2018 was vooral een jaar van onderzoek, ontwik- keling en voorbereiding.

S Verslavingszorg: € 38.000. Subsidies voor inloopvoorzieningen worden niet langer door individuele gemeenten verstrekt maar worden nu in Fries verband opgepakt. Hierdoor blijft een bedrag van € 38.000 onbenut.

I Voordeel op salariskosten € 96.000. Over de gehele jaarrekening 2018 is er m.b.t. salariskosten een voordeel en een nadeel op inhuur derden, dit komt met name door niet ingevulde vacatures. Hierbij verwijzen we ook naar het overzicht m.b.t. salarissen, inhuur en detacheringen over 2018 in de paragraaf Bedrijfsvoering.

I Totaal aan kleinere verschillen: € -14.000.

05 Gebieds - -106.000 I Afrekeningen 2017 via SDF: € -83.000. gericht werken De afrekening 2017 van de doeluitkeringen Beschermd Wonen, Maatschappelijke Opvang en Vrouwenopvang is op deze post verantwoord. Sociaal Domein Fryslân (SDF) behartigt deze taken voor de hele provincie. Er zijn na de jaarafsluiting 2017 van SDF nog uitgaven geweest ten laste van het boekjaar 2017. De afrekening viel voor onze gemeente € 83.000 hoger uit dan waar rekening mee was gehouden.

I Totaal aan kleinere verschillen: € -23.000.

06 Lichte -90 .000 Inkomensregelingen saldo + € 456.000 ondersteuning I Diverse inkomensregelingen: € 120.000. We hebben mede door een daling van het aantal bijstandsuitkeringen € 120.000 minder uitgegeven aan diverse inkomensregelingen zoals: bijstandsuitkeringen loonkostensubsidie, bijzondere bijstand, individuele inkomenstoeslag en kwijtscheldingen gemeentelijke belastingen.

I Minimaregelingen: € 515.000. Het budget voor minimaregelingen is 1,9 miljoen euro. Sinds 2017 ontvangen we € 400.000 extra van het Rijk, specifiek bedoeld voor armoedebestrijding onder jeugdigen. Belangrijkste besteding binnen Súdwest-Fryslân voor dit extra geld is de vakantieregeling voor minima. De uitvoering van deze regeling loopt een jaar achter ten opzichte van de rijksuitkering. Dit jaar hebben we het geld van 2017 gebruikt waardoor het geld van 2018 onbenut is gebleven. Het gaat om een bedrag van € 250.000. In tegenstelling tot de regelingen voor schuldhulpverlening en armoede onder ouderen is de Rijksbijdrage voor armoede onder jeugdigen wel structureel. I Van de extra gelden wordt € 100.000 ingezet om projecten op te zetten of uit te breiden. Súdwest-Fryslân heeft al een breed pakket aan ondersteuningsmaatregelen voor armoede. Veel van deze organisaties zouden extra geld goed kunnen gebruiken, maar voor structurele inzet, niet voor drie of vier jaar. Hetzelfde geldt voor andere ideeën. Nu gebleken is dat het geld voor de armoede- bestrijding onder jeugdigen toch structureel is, is uitbreiding van bestaande activiteiten een optie en kunnen langjarige projecten worden opgezet. Dit wordt in 2019 verder opgepakt. I Als laatste oorzaak van de onderbesteding minimaregelingen geldt de

Pagina 83 van 125 goede conjunctuur waar we nu in zitten. Dit uit zich bijvoorbeeld in de sterke uitstroom van mensen uit de bijstand. Dit betekent ook dat minder mensen een beroep hoeven doen op minimaregelingen, voor een bedrag van € 165.000.

I Collectieve zorgverzekering minima: € -54.000. Voor de collectieve zorgverzekering minima hebben we nog geen voorlopige afrekening ontvangen van de zorgverzekeraar. Deze afrekening is afhankelijk van de gemaakte zorgkosten en daardoor kunnen we zelf geen inschatting maken van het bedrag. Over 2017 ontvingen we geld terug. Nu we nog geen afrekening hebben ontvangen is op deze post een tekort van € 54.000.

I Vakanties minima: € 41.000. Doordat de afrekening van de gemiddelde minimavakantie meeviel, is een bedrag van € 41.000 overgebleven.

I Nadeel op inhuur derden € -196.000. Over de gehele jaarrekening 2018 is er m.b.t. inhuur derden een nadeel en op salarissen een voordeel, met name door niet ingevulde vacatures. Hierbij verwijzen we ook naar het overzicht m.b.t. salarissen, inhuur en detacheringen over 2018 in de paragraaf Bedrijfsvoering.

I Totaal aan kleinere verschillen: € 30.000.

Arbeidsparticipatie saldo € - 683.000

I Incidentele projecten en ESF projecten: € -436.000 We hebben van de centrumgemeente Leeuwarden voor de ESF projecten een definitieve afrekening ontvangen voor de jaren 2014- 2016 en een voorlopige afrekening voor de jaren 2017-2019. Het voordeel op de ESF inkomsten is € 566.000 (zie baten). Het Europees Sociaal Fonds (ESF) is er voornamelijk op gericht om een aantal kwetsbare groepen meer kans te geven om duurzaam uit te stromen vanuit de Participatiewet. Samen met De Fryske Marren en Sociale Dienst Noordwest Friesland zetten wij in onze regio (Fryslân-West) met deze gelden vooral in op de re-integratie van de meest kwetsbare jongeren. Van dit bedrag is € 271.000 doorbetaald aan de gemeente de Fryske Marren en de Sociale Dienst Noordwest Friesland. De overige € 165.000 is extra uitgegeven aan projecten waarbij wordt ingezet op het terugdringen van de werkloosheid onder de door ESF bepaalde doelgroepen, zoals jongeren en statushouders.

S Vrijwilligersbijdrage: € -100.000. In 2018 hebben ongeveer net zoveel mensen gebruik gemaakt van de gemeentelijke regeling voor de vrijwilligerspremie als in 2017. In vergelijking met 2016 is dit een stijging in 2017 en 2018 van 60%. Hierdoor hebben we € 100.000 meer uitgegeven dan begroot. De stijging lijkt daarmee een structureel karakter te hebben.

I Integrale aanpak vergunninghouders: € 69.000. Ondanks verschillende acties is op de post Integrale aanpak vergunninghouders een bedrag van € 69.000 niet besteed. De inspanningen in 2018 leiden naast individuele resultaten op termijn bij de Nieuwe Nederlanders, tot meer kennis en inzicht in de aanpak voor deze doelgroep van 2019. We gaan onze aanpak vanaf dat jaar dan ook verder intensiveren, mede met het oog op de invoering van de Wet Inburgering op 1 januari 2021.

Pagina 84 van 125 Voorgesteld wordt om het bedrag via resultaatbestemming beschikbaar te houden voor komende jaren.

I Nadeel op inhuur derden € -216.000. Over de gehele jaarrekening 2018 is er m.b.t. inhuur derden een nadeel en op salarissen een voordeel, met name door niet ingevulde vacatures. Hierbij verwijzen we ook naar het overzicht m.b.t. salarissen, inhuur en detacheringen over 2018 in de paragraaf Bedrijfsvoering.

WMO Maatwerkvoorzieningen saldo + € 178.000

I Maatwerkvoorzieningen: € 178.000. Dit voordeel wordt bijna in zijn geheel (voor € 171.000) verklaart door lagere uitgaven aan woonvoorzieningen. Deze uitgaven zijn moeilijk te voorspellen. Een paar dure woonaanpassingen zorgen al snel voor flinke extra uitgaven. In 2017 was er nog een tekort van € 133.000.

Maatwerkdienstverlening 18+ /18- saldo € - 41.000

S Persoonsgebonden budgetten (PGB’s): € 477.000. Er wordt structureel minder gebruik gemaakt van Persoonsgebonden budgetten (PGB’s). Er is € 477.000 minder uitgegeven aan PGB’s dan begroot. Daarmee is ongeveer net zoveel uitgegeven als in 2017. De begroting kan dan ook structureel aangepast worden aan het huidige uitgavenpatroon van ongeveer € 2 miljoen aan PGB’s.

I Schulddienstverlening: € 204.000 In het kader van de armoedebestrijding heeft het kabinet in de meicirculaire 2018 extra geld voor de brede schuldenaanpak beschikbaar gesteld. In 2018 is een bedrag van € 154.000 niet besteed. Op de reguliere schulddienstverlening is een bedrag van € 50.000 niet besteed. Het blijkt lastig om gekwalificeerd personeel te vinden. We zijn gestart om hier zelf mensen voor op te leiden.

I WMO in natura: € 179.000 Aan Huishoudelijke Hulp in natura is € 150.000 minder uitgegeven. Aan overige begeleiding WMO is € 29.000 minder uitgegeven. Dit is een minimale afwijking van 2% ten opzichte van de begroting.

I/S Jeugd in natura: € -901.000 Over het verwachte tekort in de Jeugdzorg is de raad in januari 2019 via actieve informatie geïnformeerd. Het tekort is uitgekomen op € 3.924.000, waarvan € 901.000 aan lichte ondersteuning en € 3.023.000 aan specialistische ondersteuning. Hiervan schatten we in dat € 3 mln. een structureel karakter heeft. Friesland-breed heeft KPMG onderzoek gedaan naar de oorzaken van het tekort. Zeer kort samengevat wordt de overschrijding veroorzaakt door onevenredig hoge tarieven voor conversiecliënten, een stapeling van trajecten, het niet strikt volgen van het administratieprotocol en de overheveling van cliënten uit de Wet langdurige zorg. De uitkomsten van dit rapport en de aanbevelingen ten aanzien van onze gemeente zijn eind april 2019 aangeboden aan de raad. Voor een uitgebreide toelichting wordt dan ook verwezen naar deze rapportage.

07 -3.871 .000 Geëscaleerde Zorg 18+ saldo € - 848.000 Specialistische ondersteuning S Beschermd Wonen: € -680.000

Pagina 85 van 125 Aan Beschermd Wonen zijn wij € 680.000 meer kwijt dan begroot. Beschermd Wonen loopt via de Centrumgemeente Leeuwarden. Leeuwarden krijgt een uitkering van het Rijk en is belast met Beschermd Wonen in de provincie Fryslân. Gemeenten krijgen afzonderlijk geen geld hiervoor en Súdwest-Fryslân heeft om die reden geen budget voor Beschermd Wonen in de begroting staan. Dit verandert per 2021, dan wordt deze taak gedecentraliseerd. Sociaal Domein Fryslân voert het Beschermd Wonen uit. Aan het einde van het jaar wordt het financiële tekort of overschot op deze taak verdeeld over alle Friese gemeenten (solidariteitsbeginsel).

I MOVO centrumregeling: + € 135.000 Ook de centrumregeling Maatschappelijke en Vrouwenopvang (MOVO) loopt via de gemeente Leeuwarden. Het resultaat voor 2018 is positief.

I WMO begeleiding: € -303.000 Het resterende tekort van € 303.000 zit in de individuele begeleiding. Omdat het een open einde regeling betreft, blijft het moeilijk in te schatten hoeveel zorg er jaarlijks geleverd moet worden.

Geëscaleerde Zorg 18- saldo € - 3.023.000

I/S Jeugdzorg in natura: - € 3.023.000 Over het verwachte tekort in de Jeugdzorg is de raad in januari 2019 via actieve informatie geïnformeerd. Het tekort is uitgekomen op € 3.924.000, waarvan € 901.000 aan lichte ondersteuning en € 3.023.000 aan specialistische ondersteuning. Hiervan schatten we in dat € 3 mln. een structureel karakter heeft. Friesland-breed heeft KPMG onderzoek gedaan naar de oorzaken van het tekort. Zeer kort samengevat wordt de overschrijding veroorzaakt door onevenredig hoge tarieven voor conversiecliënten, een stapeling van trajecten, het niet strikt volgen van het administratieprotocol en de overheveling van cliënten uit de Wet langdurige zorg. De uitkomsten van dit rapport en de aanbevelingen ten aanzien van onze gemeente zijn eind april 2019 aangeboden aan de raad. Voor een uitgebreide toelichting wordt dan ook verwezen naar deze rapportage.

Hoofdtaakveld Afwijking I/S Toelichting (minteken is nadelig) Baten 06 Lichte 911 .000 Inkomensregelingen : € 270.000 . ondersteuning I De inkomsten uit de vangnetregeling 2018 zijn € 308.000 lager dan begroot. Dit wordt veroorzaakt doordat het aantal uitkeringen over 2018 flink is gedaald. Het beroep op de vangnetregeling is daarmee lager. I Ook dit jaar is weer flink ingezet op terugvordering en verhaal. Hierdoor is € 578.000 meer ontvangen dan begroot.

I Arbeidsparticipatie: € 566.000. We hebben van de centrumgemeente Leeuwarden voor de ESF projecten een definitieve afrekening ontvangen voor de jaren 2014- 2016 en een voorlopige afrekening voor de jaren 2017-2019. Het voordeel op de ESF inkomsten is € 566.000. Van dit bedrag is € 271.000 doorbetaald aan de gemeente de Fryske Marren en de

Pagina 86 van 125 Sociale Dienst Noordwest Friesland. Deze doorbetalingen zijn verantwoord aan de uitgavenkant.

I Maatwerkdienstverlening 18-: € 40.000. We hebben van Zorgkantoor de Friesland voor de pilot POH-GGZ en van andere Friese gemeenten voor de inzet van een jeugdwerker op de Súdwester een bedrag van € 40.000 ontvangen.

I Totaal aan kleinere verschillen: € 35.000.

Toelichting mutaties reserves

Toevoegingen/ Afwijking I/S Toelichting Onttrekkingen (minteken is nadelig)

Toevoegingen Mutaties -352.000 I Storting van het voordelig exploitatiesaldo dorpshuizen in de reserve reserves groot onderhoud Sport, recreatie en dorpshuizen: € 108.000.

I Storting van de voor- en nadelige exploitatiesaldi op beheer en onderhoud van diverse gebouwen in de reserve Onderhoud gebouwen: € 244.000.

Onttrekkingen Mutaties -173.000 I Onttrekking van het nadelig exploitatiesaldo buurtsportcoaches aan reserves de reserve Buurtsportcoaches en de reserve Beschikbaar gestelde kredieten: € 37.000.

I De uitgaven voor Onderwijsachterstandenbeleid zijn lager dan geraamd: € -50.000.

I De uitgaven voor Minimabeleid zijn lager dan geraamd: € -50.000.

I Lagere onttrekking voor Vakanties minima aan de reserve Beschikbaar gestelde kredieten: € -41.000.

I Lagere onttrekking voor Integrale aanpak vergunninghouders aan de reserve Beschikbaar gestelde kredieten: € -69.000.

Pagina 87 van 125 3.5.2 Programma 2: Ruimte

Wat heeft het gekost?

Overzicht lasten en baten per hoofdtaakveld (bedragen x € 1.000)

Lasten Primitieve Begroting na Rekening Voordeel / begroting wijziging 2018 Nadeel

21 Wonen 4.247 4.613 5.870 -1.257 N 22 Werken 5.429 5.659 6.002 -343 N 23 Bereikbaarheid 21.941 23.304 23.700 -395 N 24 Leefomgeving 25.966 25.965 25.561 404 V Totaal lasten 57.583 59.542 61.134 -1.592 N

Baten Primitieve Begroting na Rekening Voordeel / begroting wijziging 2018 Nadeel

21 Wonen 3.230 4.318 4.587 269 V 22 Werken 5.301 5.318 5.503 186 V 23 Bereikbaarheid 4.049 3.840 4.085 245 V 24 Leefomgeving 19.123 19.230 19.364 134 V Totaal baten 31.703 32.706 33.539 833 V

Saldo baten en lasten -25.880 -26.836 -27.595 -759 N Mutaties reserves Toevoegingen (in reserve) -35 -499 -503 -4 N Onttrekkingen (uit reserve) 98 1.852 1.729 -123 N Gerealiseerd resultaat -25.818 -25.483 -26.368 -886 N

Analyse per hoofdtaakveld

Hoofdtaakveld Afwijking I/S Toelichting (minteken is nadelig) Lasten 21 Wonen -1.257.000 I Afschrijving: € -356.000. Betreft de afwaardering van de boekwaarde van twee voormalige scholen tot de verwachte verkoopwaarde, dit is ook gemeld in Berap november 2018. Daarnaast i.v.m. verkoop van een aantal andere scholen afboeking van de boekwaarde van deze scholen. Aan de batenkant staan de inkomsten van deze verkopen.

I Mutaties voorziening grondcomplexen: € -734.500. Per saldo een toevoeging aan de voorziening grondcomplexen, wat hier tot een nadeel leidt. Voor nadere toelichting verwijzen we naar de paragraaf Grondbeleid

I Verrekening uren ROEZ – grondexploitatie: € -129.000. Uren hier geraamd, maar verantwoord bij hoofdtaakveld 92 Overhead.

I Totaal aan kleinere verschillen: € -37.500.

Pagina 88 van 125 22 Werken -343.000 I Afschrijving: € -620.000. Betreft de afboeking van gronden die niet meer in ons bezit zijn.

I Salarissen: € 294.000 voordelig. Per saldo is er op hoofdtaakveld Werken minder uitgegeven aan salariskosten. Over de gehele jaarrekening 2018 is er m.b.t. salariskosten een voordeel en een nadeel op inhuur derden, dit komt met name door niet ingevulde vacatures. Hierbij verwijzen we ook naar het overzicht m.b.t. salarissen, inhuur en detacheringen over 2018 in de paragraaf Bedrijfsvoering.

I Totaal aan kleinere verschillen: € -17.000.

23 Bereikbaar - -395.000 I Overschrijding taakveld verkeer en vervoer: € -289.000. heid Deze overschrijding heeft onder meer te maken met prijsstijging, weersomstandigheden, meldingen en werk met werk maken. In de laatste berap van november is hier reeds specifieker op ingegaan.

I Taakveld economische havens en waterwegen: € -100.000. Er is een overschrijding op de uitgaven van onderhoud waterwegen. Dit heeft te maken met de Fûgelkrite. Vanuit het Wetterskip hebben we hiervoor ook een niet geraamde bijdrage ontvangen in 2018. Per saldo dus budgettair neutraal.

I Totaal aan kleinere verschillen: € -6.000.

24 Leef - 404.000 I Overschrijding op onderhoud taakveld riolering: € -250.000. omgeving Het tekort bij het exploitatiebudget is min of meer het gevolg ven een (structureel) doorgevoerde bezuiniging op de riolering. In de overgangsperiode hadden we nog te maken met oude contracten die door werkten in de periode nadat de bezuiniging was doorgevoerd.

I Lagere dotatie voorziening riolering dan begroot: € 336.000. Voor riolering is sprake van een gesloten financiële huishouding. De kosten worden gedekt uit de rioolheffing. Dit heeft geleid tot een lagere dotatie voorziening riolering dan begroot (voordeel), wat ook gemeld is in de berap van november 2018.

I Nadeel taakveld afval: € -100.000. Dit nadeel komt grotendeels door de betaalde afkoopsom van € 230.000 aan Omrin i.v.m. beëindiging van de overeenkomst met B.V. Fryslân. Daarnaast diverse kleine voordelen.

I Voordeel taakveld ruimtelijke ordening: € 463.000. Dit komt grotendeels door de niet bestede gelden voor project omgevingswet. Zoals eerder gemeld in de diverse beraps van 2018 is het van belang, gelet op de forse transformatie-opgaaf, dat het niet bestede deel van € 560.000 middels resultaatbestemming gereserveerd wordt voor 2019.

I Totaal aan kleinere verschillen: € -45.000.

Pagina 89 van 125 Hoofdtaakveld Afwijking I/S Toelichting (minteken is nadelig) Baten 21 Wone n 269 .000 I Extra opbrengst door verkoop van een aantal scholen: € 500.000. Daarentegen staat aan de lastenkant een nadeel m.b.t. de afboeking van de boekwaarde van deze scholen.

I Meer leges omgevingsvergunningen: € 419.000.

I Saldo winst- minus verliesnemingen grondexploitaties: € -609.000. Dit is een nadeel t.o.v. de raming. Voor nadere toelichting verwijzen we naar de paragraaf Grondbeleid.

I Totaal aan kleinere verschillen: € -41.000.

22 Werken 186.000 S Minder OZB t.b.v. het ondernemersfonds ontvangen: € -88.000. Daar tegenover ook minder doorbetaald aan het ondernemersfonds.

I Meer ontvangen aan grondverkopen: € 161.000.

I Meer ontvangen aan toeristenbelasting: € 129.000. De toeristenbelasting voor belastingjaar 2018 wordt voor het grootste deel geheven in 2019. We moeten immers het jaar afwachten voordat aangifte kan worden gedaan door de ondernemers. Om die reden is er een stelpost opgevoerd. Er is in 2018 een meeropbrengst. Dit betreft echter het resultaat over belastingjaar 2017. Er waren in 2017 meer overnachtingen dan begroot.

I Totaal aan kleinere verschillen: € -16.000.

23 Bereikbaar - 245.000 I Minder ontvangen parkeeropbrengsten: € -255.000. heid Deze structurele minder opbrengst is reeds in de begroting van 2019 aangepast. Vandaar dat het hier een incidenteel nadeel betreft.

I Extra inkomsten en leges: € 200.000. Het betreft extra inkomsten en leges voor wegen (€ 150.000) en voor bruggen e.d. (€ 50.000).

I Er zijn extra inkomsten voor detachering personeel: € 56.000.

I Bijdrage van het Wetterskip: € 95.000. Dit betreft een bijdrage voor extra werkzaamheden in de Fûgelkrite (zie ook verklaring lasten, waarbij een overschrijding is op onderhoud waterwegen, per saldo budgettair neutraal).

I Meer ontvangen aan haven- en liggelden: € 65.000.

I Totaal aan kleinere verschillen: € 84.000.

24 Leef - 134.000 I Een bijdrage door derden voor speelvoorzieningen: € 37.000. omgeving e I Verkoop van 2 hands materieel t.b.v. het groen: € 31.000.

S Extra binnengekomen aan baten rioolheffing: € 66.000.

Pagina 90 van 125

Toelichting mutaties reserves

Toevoegingen/ Afwijking I/S Toelichting Onttrekkingen (minteken is nadelig)

Onttrekkingen Mutaties -123.000 S De afschrijving voor de activa van Littenseradiel is lager dan reserves aanvankelijk geraamd: € 123.000.

Pagina 91 van 125 3.5.3 Programma 3: Bestuur

Wat heeft het gekost?

Overzicht lasten en baten per hoofdtaakveld (bedragen x € 1.000)

Lasten Primitieve Begroting na Rekening Voordeel / begroting wijziging 2018 Nadeel

31 Bestuur 3.606 3.244 3.695 -451 N 32 Burgerzaken 2.650 2.808 2.665 143 V 33 Veiligheid 6.486 6.525 6.387 137 V Totaal lasten 12.742 12.577 12.747 -170 N

Baten Primitieve Begroting na Rekening Voordeel / begroting wijziging 2018 Nadeel

31 Bestuur 75 75 249 174 V 32 Burgerzaken 1.466 1.639 1.670 31 V 33 Veiligheid 113 113 119 6 V Totaal baten 1.654 1.827 2.038 211 V

Saldo baten en lasten -11.089 -10.750 -10.709 41 V Mutaties reserves Toevoegingen (in reserve) -3.737 -7.315 -5.884 1.431 V Onttrekkingen (uit reserve) 280 4.413 4.413 0 V Gerealiseerd resultaat -14.545 -13.652 -12.180 1.472 V

Analyse per hoofdtaakveld

Hoofdtaakveld Afwijking I/S Toelichting (minteken is nadelig) Lasten 31 Bestuur -451.000 I Afschrijvingen: € -420.000 . Betreft stelpost geraamd voor onderuitputting kapitaallasten vanwege de verwachte voordelen in verband met vertraagde uitvoering van investeringen. Dit is hier een nadeel, de voordelen zijn functioneel binnen de diverse hoofdtaakvelden opgenomen.

I Totaal aan kleinere verschillen: € -31.000.

32 Burgerzaken 143.000 I Vergunningen, voordeel op salarissen : € 122.000. Over de gehele jaarrekening 2018 is er m.b.t. salariskosten een voordeel en een nadeel op inhuur derden, dit komt met name door niet ingevulde vacatures. Hierbij verwijzen we ook naar het overzicht m.b.t. salarissen, inhuur en detacheringen over 2018 in de paragraaf Bedrijfsvoering.

I Totaal aan kleinere verschillen: € 21.000.

Pagina 92 van 125 33 Veiligheid 137.000 I Brandweerorganisatie: € 46.000 . Minder betaald aan Veiligheidsregio Fryslân met betrekking tot de brandweer.

I Brandweer preparatie kazernes: € 32.500. Er zijn nagenoeg geen onderhoudskosten geweest voor de kazernes in Heeg, Makkum en Koudum.

I Rampenbestrijding: € 15.000. Minder opleidingskosten, 2018 is een overgangsjaar geweest in verband met nieuwe teamleider en wisselen van taken binnen het team. Om deze reden zijn de opleidingen op een lager pitje gezet. In 2019 wordt dit weer opgepakt.

I Brandkranen: € 19.000. Jaarlijks wordt er een inschatting gemaakt wat de kosten van Vitens zijn. De kosten kunnen variëren omdat het aantal brandkranen jaar- lijks kan verschillen (areaaluitbreiding, maar ook inkrimping t.g.v. opheffing brandkranen). In 2018 levert dit een klein voordeel op.

I Veiligheid bij evenementen: € 16.000. Voor veiligheidsmaatregelen bij LF2018 en verlenging Sneekweek zijn extra gelden beschikbaar gesteld. De kosten voor LF2018 konden echter binnen de bestaande budgetten opgevangen worden, daardoor hier een voordeel.

I Totaal aan kleinere verschillen: € 8.500.

Hoofdtaakveld Afwijking I/S Toelichting (minteken is nadelig) Baten 31 Bestuur 174.000 I Overige baten en lasten: € 124.000 . Betreft losse grondverkoop bouwkavel Raerd.

I Agio: € 74.000. Betreft verstrekt agio aandelenkapitaal Vastgoed Zwembad BV (gemeente is voor 51% aandeelhouder).

I Totaal aan kleinere verschillen: € -24.000.

Toelichting mutaties reserves

Toevoegingen/ Afwijking I/S Toelichting Onttrekkingen (minteken is nadelig)

Toevoegingen Mutaties 1.431.000 I Dit betreft het geraamde voordelige saldo van de primitieve reserves begroting.

Pagina 93 van 125 3.5.4 Overzichten

Wat heeft het gekost?

Overzicht lasten en baten per hoofdtaakveld (bedragen x € 1.000)

Lasten Primitieve Begroting na Rekening Voordeel / begroting wijziging 2018 Nadeel

91 Algemene dekkingsmiddelen 2.664 2.664 1.916 749 V 92 Overhead 29.355 31.563 32.168 -604 N 93 Heffing VPB 20 20 47 -27 N 98 Bedrag onvoorzien 108 -366 -3.167 2.801 V Totaal lasten 32.148 33.881 30.963 2.918 V

Baten Primitieve Begroting na Rekening Voordeel / begroting wijziging 2018 Nadeel

91 Algemene dekkingsmiddelen 168.269 170.755 180.280 9.525 V 92 Overhead 1.071 1.931 1.622 -309 N Totaal baten 169.340 172.685 181.902 9.217 V

Saldo baten en lasten 137.192 138.804 150.940 12.135 V Mutaties reserves Toevoegingen (in reserve) 0 -1.885 -12.002 -10.117 N Onttrekkingen (uit reserve) 0 671 497 -174 N Gerealiseerd resultaat 137.192 137.591 139.435 1.844 V

Analyse per hoofdtaakveld

Hoofdtaakveld Afwijking I/S Toelichting (minteken is nadelig) Lasten 91 Algemene 749.000 I Salarissen team belastingen: € 47.000. dekkings- Door een lagere werkelijke bezetting is er een voordeel ontstaan. middelen I Inhuur personeel t.b.v. wet WOZ: € 40.000. We maken gebruik van een flexibele schil om piek-werkzaamheden op te kunnen vangen. Dit jaar zijn minder externen ingehuurd dan begroot. Ook is er tegen een scherpe tariefstelling ingehuurd. Hierdoor is er minder uitgegeven dan begroot.

I Geldleningen > 1 jaar: € 626.000. Lagere kapitaallasten dan begroot, o.a. aflossing lening. Daarnaast lagere rente geldleningen.

I Invorderingskosten: € 36.000. Het betalingsmoreel is sterk verbeterd, hierdoor ook minder aanmaningen/dwangbevelen.

92 Overhead -604 .000 Teams I Salarissen : € -399.000 .

Pagina 94 van 125 Dit is het saldo van alle teams die onder overhead vallen. Over de gehele jaarrekening 2018 is er m.b.t. salariskosten een voordeel en een nadeel op inhuur derden, dit komt met name door niet ingevulde vacatures. Hierbij verwijzen we ook naar het overzicht m.b.t. salarissen, inhuur en detacheringen over 2018 in de paragraaf Bedrijfsvoering.

I Inhuur personeel: € -589.000. Meer ingehuurd dan begroot, met name bij de teams Centrale Dienst- verlening, HR, Communicatie en Ontwikkelen. Over de gehele jaarrekening 2018 is er m.b.t. salariskosten een voordeel en een nadeel op inhuur derden, dit komt met name door niet ingevulde vacatures. Hierbij verwijzen we ook naar het overzicht m.b.t. salarissen, inhuur en detacheringen over 2018 in de paragraaf

Bedrijfsvoering.

Daartegenover staat aan de batenkant van overhead een voordeel

van € 381.000 m.b.t. detachering van eigen personeel.

Overige goederen en diensten ICT, hardware en software: € 257.000. I Per saldo minder uitgegeven dan begroot (zie verklaring batenkant

overhead m.b.t. ICT waar een nadeel is van € 251.000).

Opleiding, training en vorming: € -315.000. I Zoals in de programmabegroting al is aangegeven vraagt de hele

Organisatieontwikkeling een stevige financiële inzet. We werken toe

naar een gewenste integrale en opgavengestuurde manier van werken

waarbinnen meer en meer flexibeler gewerkt kan worden.

Belangrijke basisvoorwaarden voor een betere dienstverlening aan

onze inwoners. Het opleidingsbudget is overschreden door diverse

aanvullende activiteiten rondom deze Organisatieontwikkeling,

noodzakelijk en passend op dat moment. Het betrof hierbij zowel

individuele- als teamsessies. Doordat het organisatiegeld voor

doorontwikkeling niet volledig is gebruikt, compenseert dit voor

€ 115.000 de overschrijding op het reguliere opleidingsbudget.

Verzekeringen, schades en eigen risico: € -81.000. S Hogere verzekeringspremie m.b.t. Centrale Huisvesting (gebouwen).

Daarnaast aanschaf van nieuw materieel.

Programma digitalisering: € 387.000. I In de programmabegroting 2018 is voor de ontwikkeling van de

digitale dienstverlening een bedrag van € 1 miljoen opgenomen,

verspreid over de jaren 2018-2020. In het jaar 2018 is daarvan

€ 500.000 begroot. Er is slechts € 113.000 verantwoord op dit budget.

Dit wordt vooral veroorzaakt doordat we eerst hebben aangestuurd

op een optimalisatie van de lopende projecten en initiatieven. Extra

personeel dat is ingezet voor digitalisering (papierloos werken,

versterken Functioneel Beheer, ontwikkelen werkscenario’s) is in

2018 nog niet verantwoord op het programma budget maar

gerealiseerd door middel van incidentele ruimte in de lopende

personeelsbudgetten. Daarnaast vraagt de Centrale Huisvesting ook

veel aandacht. Er is dus wel degelijk resultaat gehaald, maar dit is

niet af te lezen uit de bestede middelen, specifiek voor

digitalisering. Omdat de gevraagde middelen wel bedoeld zijn voor

de digitalisering van de dienstverlening (toegekend voor een periode

van 3 jaar), stellen we voor om het niet bestede bedrag van

€ 387.000 via resultaatbestemming te reserveren voor volgend jaar.

We hebben dit reeds gemeld bij de Berap oktober 2018.

Pagina 95 van 125 I Verrekening uren: € -423.000. Verrekening uren ROEZ-grondexploitatie(€ 156.000) zijn bij hoofdtaakveld 21 Wonen geraamd, maar bij Overhead verantwoord. Daarnaast inzet uren van team Ontwikkelen bij team Beschikken (€ 124.000) waar werkzaamheden voor zijn uitgevoerd. Personeel van team Beschikken is elders gedetacheerd, de inkomsten van detachering staan tegenover deze inzet van uren. Restant nadeel van € 143.000 zijn uren van Ontwikkelen die niet intern, maar extern zijn toegerekend, dit betreft nl. personeel van Ontwikkelen welke elders zijn gedetacheerd, waar tegenover de inkomsten van detachering staan.

I Rente en afschrijving: € 225.000. Lagere kapitaallasten, voornamelijk vanwege vertraagde uitvoering investeringen.

I Mutaties voorzieningen: € -80.000. Dotatie in de voorziening knelpunten personeel.

I Diverse kleinere verschillen: € -38.000.

Gebouwen I Huisvestingskosten: € -103.000. Voor tijdelijke huisvesting is er in 2018 meer betaald aan huisvestingskosten i.v.m. de centrale huisvesting.

I Toegerekende rente: € -98.000. Meer rente kapitaallasten dan geraamd, heeft grotendeels betrekking op centrale huisvesting.

I Diverse kleinere afwijkingen: € 12.000.

Tractie I Diverse kleinere afwijkingen, per saldo een nadeel: € -45.000.

Herindeling Littenseradiel I Herindeling Littenseradiel (invlechting): € 87.000. Betreft invlechtingskosten herindeling Littenseradiel. In 2018 is budget niet volledig benut, derhalve ook minder onttrokken uit de daarvoor bestemde reserve(zie ook verklaring onttrekking mutaties reserves overzichten).

I Herindeling Littenseradiel fase 2 en 3: € 599.000. Het project herindeling Littenseradiel loopt over een aantal jaren. In 2016 is het bedrag voor de gehele periode geraamd. In 2018 is dit project afgerond en zijn de gemaakte kosten verrekend met de andere gemeenten Leeuwarden en Waadhoeke, voor ons eigen aandeel in de kosten hebben wij hiervoor een herindelingsbijdrage van het Rijk ontvangen. Aan de batenkant is dit een nadeel voor hetzelfde bedrag. Per saldo is er dus geen afwijking.

98 Bedrag 2.801 .000 I Saldo rekening: € 3.364 .000 . onvoorzien Nadelig rekeningsaldo 2018 (sluitpost).

I Saldo begroting: € -390.000. Resultaat van alle begrotingswijzigingen die via de diverse bestuursrapportages hebben plaatsgevonden.

I Onvoorziene uitgaven: € -173.000.

Pagina 96 van 125 Voor het dekken van dubieuze debiteuren is er een voorziening. In 2018 is een bedrag van € 197.000 in deze voorziening gestort. Voor onvoorziene uitgaven was een bedrag geraamd van € 23.000, derhalve een nadeel op deze post van € 173.000.

Hoofdtaakveld Afwijking I/S Toelichting (minteken is nadelig)

Baten 91 Algemene 9.525 .000 I OZB: € -230.000 . dekkings- Deze lagere opbrengst heeft een aantal redenen. Het grootste middelen verschil is toe te rekenen aan ambtshalve verminderingen over voorgaande jaren. Mede door een aantal grote instellingen is er een bedrag van € 148.000 verminderd.

Naar aanleiding van jurisprudentie zijn waterverdedigingswerken vrijgesteld van OZB. Dit is bij de aanslagoplegging proactief verminderd op de aanslag. Die jurisprudentie was echter op het moment van begroten niet bekend. Daarnaast is er meer OZB verminderd door bezwaren dan was begroot bij de tariefstelling. Ook veroorzaakt een verschuiving van inkomsten door woondelen- vrijstelling van niet-woningen naar woningen een lagere opbrengst.

I Precario: € 10.107.000. Door een ruilverkaveling tussen het elektriciteitsnetwerk van Liander en het gasnetwerk van Enexis zijn wij van mening dat nu ook over het gasnetwerk belasting kan worden geheven. Daarnaast hebben we een nieuwe opgaaf van meters van Liander ontvangen. Hierdoor zal de belastingopbrengst stijgen met : - 2016 € 2.224.000 - 2017 € 3.684.000 - 2018 € 4.102.000 € 10.010.000

Het restant van het verschil van circa € 97.000 is een toename van het aantal terrassen. Het bedrag ad € 10.010.000 is in de daarvoor bestemde reserve precariobelasting gestort.

I Geldleningen > 1 jaar: € -285.000. Lagere rente, daardoor minder inkomsten.

I Totaal aan kleinere verschillen: € -67.000.

92 Overhead -309 .000 Teams: I Detacheringen personeel: € 381.000. Er is meer personeel gedetacheerd dan geraamd, met name bij de teams Ontwikkelen en Beschikken, daardoor voordeel op inkomsten. Daarentegen aan de lastenkant van overhead een nadeel op inhuur derden. Hierbij verwijzen we ook naar het overzicht m.b.t. salarissen, inhuur en detacheringen over 2018 in de paragraaf Bedrijfsvoering.

I Overige goederen en diensten ICT: € -251.000. Minder doorbelast aan andere gemeenten voor onderhoud en gebruik applicaties en mobiele apparaten. Aan de lastenkant van overhead bij ICT is dan ook een voordeel te zien van € 257.000 i.v.m. lagere kosten

Pagina 97 van 125 I Inkomstenoverdrachten overige overheden: € 1 47 .000. Aantal teams hebben uitkeringen i.k.v. ZW en WAZO ontvangen.

I Totaal aan kleinere verschillen: € -42.000.

Gebouwen: I Minder ontvangen huur: € -5.000.

Tractie: I Verkoop oude tractiemiddelen: € 60.000.

Herindeling Littenseradiel: I Herindeling Littenseradiel fase 2 en 3: € -599.000. Het project herindeling Littenseradiel loopt over een aantal jaren. In 2016 is het bedrag voor de gehele periode geraamd. In 2018 is dit project afgerond en zijn de gemaakte kosten verrekend met de andere gemeenten Leeuwarden en Waadhoeke, voor ons eigen aandeel in de kosten hebben wij hiervoor een herindelingsbijdrage van het Rijk ontvangen. Aan de lastenkant is dit een voordeel voor hetzelfde bedrag. Per saldo is er dus geen afwijking.

Toevoegingen/ Afwijking I/S Toelichting Onttrekkingen (minteken is nadelig)

Toevoegingen Mutaties -10.117.000 I Eind 2018 zijn extra aanslagen precariobelasting opgelegd over voor - reserves gaande jaren en over 2018, hetgeen resulteert in een extra storting in de daarvoor bestemde reserve precariobelasting van € 10.010.000.

I Storting van de voor- en nadelige exploitatiesaldi op beheer en onderhoud van diverse gebouwen in de reserve onderhoud gebouwen: € 107.000.

Toevoegingen/ Afwijking I/S Toelichting Onttrekkingen (minteken is nadelig)

Onttrekkingen Mutaties -174.000 I De onttrekking aan het “oude” frictiebudget herindeling SWF t.b.v. reserves het calamiteitenbudget (ziekte e.d.) is lager dan geraamd: € 87.000.

I De invlechtingskosten in verband met de herindeling van Littenseradiel zijn lager dan geraamd: € 87.000.

Pagina 98 van 125 3.6 Overzicht incidentele baten en lasten

In onderstaand overzicht worden de incidentele baten en lasten hoger dan € 100.000 per programma weergegeven. Zie voor de toelichting op de verschillende posten bij “4.5 Programmarekening met toelichting”, waarin bij elk programma de afwijkingen worden toegelicht.

(bedragen x € 1.000) Incidentele lasten Primitieve Begroting na Rekening Voordeel / begroting wijziging 2018 Nadeel 1 Sociaal 01 Onderwijs 11.429 10.718 10.025 693 V 02 Sport 6.549 6.723 6.982 -259 N 03 Cultuur 7.936 8.398 8.120 278 V 04 Voorliggend veld 7.407 7.912 7.171 741 V 05 Gebiedsgericht werken 5.951 6.999 7.105 -106 N 06 Lichte ondersteuning 80.588 73.728 74.195 -467 N 07 Specialistische ondersteuning 19.773 28.531 28.722 -191 N 2 Ruimte 21 Wonen 4.247 4.613 5.870 -1.257 N 22 Werken 5.429 5.659 6.002 -343 N 23 Bereikbaarheid 21.941 23.304 23.699 -395 N 24 Leefomgeving 25.966 25.965 25.561 404 V 3 Bestuur 31 Bestuur 3.606 3.244 3.695 -451 N 32 Burgerzaken 2.650 2.808 2.665 143 V 33 Veiligheid 6.486 6.525 6.387 137 V Overzichten 91 Algemene dekkingsmiddelen 2.664 2.664 1.916 749 V 92 Overhead 29.355 31.563 32.086 -523 N 98 Bedrag onvoorzien 108 -366 -3.167 2.801 V Totaal lasten 242.085 248.988 247 .034 1. 954 V

(bedragen x € 1.000) Incidentele baten Primitieve Begroting na Rekening Voordeel / begroting wijziging 2018 Nadeel 1 Sociaal 06 Lichte ondersteuning 39.111 38.031 38.942 911 V 2 Ruimte 21 Wonen 3.230 4.318 4.587 269 V 22 Werken 5.301 5.318 5.592 274 V 23 Bereikbaarheid 4.049 3.840 4.085 245 V 24 Leefomgeving 19.123 19.230 19.298 68 V 3 Bestuur 31 Bestuur 75 75 249 174 V Overzichten 91 Algemene dekkingsmiddelen 168.269 170.755 180.280 9.525 V 92 Overhead 1.071 1.931 1.622 -309 N Totaal baten 240.229 243.498 25 4.655 11.157 V

Totaal baten en lasten 1. 856 5.490 -7.621 13 .1 11 V

Pagina 99 van 125 3.7 Overzicht verloop onvoorzien

Gebruik onvoorzien (x € 1.000) Raming Raming Realisatie Saldo van de oorspronkelijke begroting na mutaties begroting wijziging

Onvoorzien structureel 108 23 - 23 Onvoorzien incidenteel - - 197 -197

Totaal 108 23 197 -174

Gebruik geraamde bedrag voor onvoorzien

Omschrijving Bedrag €

Onvoorzien structureel 108 Extra personeelskosten -25 Stedenbouwkundige -20 Frisian Food Valley -40 23

Onvoorzien incidenteel 0 - Op rekeningbasis heeft er tevens een storting plaatsgevonden in de voorziening dubieuze debiteuren -197 -197 Totaal -174

Pagina 100 van 125 3.8 Vennootschapsbelasting

Fiscale positie Met ingang van 2016 vallen gemeenten voor bepaalde activiteiten onder bepaalde voorwaarden onder de werking van de Wet op de vennootschapsbelasting (Vpb). Deze wijziging is ingevoerd om publiekrechtelijke lichamen op dezelfde wijze te behandelen als private bedrijven. In deze rekening gaan we er dan ook vanuit dat de activiteiten die door ons aan de Belastingdienst ter kennis zijn gebracht op 26 november 2015 de activiteiten zijn waarover wij als gemeente vpb zijn verschuldigd.

Gedane aangiftes Inmiddels is voor 2016 op 23 mei 2017 en voor 2017 op 2 mei 2018 aangifte gedaan. Dit leidde voor 2016 en 2017 tot de onderstaande aangiftes:

Op basis van de resultatenrekening

Omschrijving Aangifte Aangifte 2017 2016 BATEN Vergoedingen bedrijfsafval 384.471 413.678 Vergoedingen detachering ca. 1.822.122 1.766.445 Totaal omzet 2.206.593 2.180.123 Kosten: Doorberekende kosten 1.989.073 2.084.923 Totaal kosten 1.989.073 2.084.923 Belastbare winst 217.520 95.200

Op basis van vermogensvergelijking

Fiscale balans per ultimo van het jaar:

Omschrijving Aangifte Aangifte 2017 2016 ACTIVA Vlottende activa: Rekening -courant met algemene dienst 312.720 95.200 Totaal vlottende activa 312.720 95.200 Totaal activa 312.720 95.200

PASSIVA Eigen vermogen: Winstreserve 312.720 95.200 Totaal eigen vermogen 312.720 95.200 Totaal passiva 312.720 95.200

Omschrijving Aangifte Aangifte 2017 2016 Eigen vermogen einde van het jaar 312.7 20 95.200 Eigen vermogen begin van het jaar 95.200 - Belastbare winst 217.520 95.200 ..

Pagina 101 van 125 Vaststelling van de aangiftes De aangiftes vennootschapsbelasting voor de jaren 2016 en 2017 zijn intussen door de Belastingdienst vastgesteld. Hiervan is onderstaande berekening te geven:

Berekening aanslag 2017 2016 Belastbare winst 217 .520 95.200

Verschuldigde vennootschapsbelasting: - op basis van tarief van 20% 40.000 19.040 - op basis van tarief van 25% 4.380 - 44.380 19.040 Betaald op voorlopige aanslag 13.961 14.000 Te betalen op de definitieve aanslag 30.419 5.040 ..

Op 10 juli 2017 is de aanslag 2016 door de Belastingdienst onveranderd vastgesteld. Hetzelfde geldt voor de aanslag 2017 die op 19 mei 2018 door de Belastingdienst is vastgesteld.

2018 Voor 2018 is de aangifte nog niet ingediend. Dit in verband met de bewerkelijkheid van de materie. Wel is inmiddels een start gemaakt met de aangifte. Verwacht wordt dat ruim voor de uiterste aangiftedatum (1 juni 2019) aangifte voor 2018 kan worden gedaan. Verwacht wordt dat het bedrag aan verschuldigde vennootschapsbelasting 2018 in de orde van grootte van de aangifte 2017 ligt. In het verslagjaar is een voorlopige aanslag vennootschapsbelasting 2018 betaald van € 16.474.

Pagina 102 van 125 3.9 Wet WNT (Wet normering topinkomens)

Inleiding De WNT is per 1 januari 2013 in werking getreden. Beloningen van bestuurders en overige topfunctio- narissen in de (semi)publieke sector dienen wettelijk genormeerd, respectievelijk gemaximeerd te worden. Dit heeft geresulteerd in de wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semi- publieke sector (WNT). De WNT voorziet in een democratisch gelegitimeerd instrument waarmee normen en verplichtingen kunnen worden opgelegd voor de bezoldiging van bestuurders en andere topfunctionarissen in de publieke en semipublieke sector.

Het bezoldigingsmaximum in 2018 voor gemeente Súdwest-Fryslân is € 189.000. Het weergegeven individuele WNT-maximum is berekend naar rato van de omvang en duur van het dienstverband, waarbij voor de berekening de omvang van het dienstverband nooit groter kan zijn dan 1,0 fte.

In 2018 hebben geen bezoldigingen boven deze bezoldigingsnorm plaatsgevonden. Zowel bij vast als bij tijdelijk personeel.

Aandachtspunt De WNT geeft aan dat de gemeente verplicht is om jaarlijks in het financieel jaarverslag de bezoldiging van iedere topfunctionaris en gewezen topfunctionaris op persoonsnaam op te nemen, ongeacht een eventuele overschrijding van het bezoldigingsmaximum. Dit houdt in dat de griffier en gemeentesecretaris van gemeente Súdwest-Fryslân opgenomen moeten worden in het jaarverslag.

Overzicht bezoldiging topfunctionarissen bedragen x € 1 Zondervan P.S. Stegenga G.W.

Functiegegevens Gemeentesecretaris Griffier Algemeen Directeur Aanvang en einde functievervulling in 2018 01/01 – 31/12 01/01 – 31/12 Deeltijdfactor in fte 1,0 0,83 (Fictieve) dienstbetrekking? Ja Ja

Bezoldiging Beloning plus belastbare onkostenvergoedingen 126.160,14 89.645,46 Beloningen betaalbaar op termijn 18.576,60 14.726,97 Subtotaal 144.736,74 104.372,43

Individueel toepasselijke bezoldigingsmaximum 189.000 157.500

-/- Onverschuldigd betaald bedrag N.v.t. N.v.t. Totale bezoldiging 144.736,74 104.372,43

Reden waarom de overschrijding al dan niet is toegestaan N.v.t. N.v.t. Toelichting op de vordering wegens onverschuldigde betaling N.v.t. N.v.t. Gegevens 2017 Aanvang en einde functievervulling in 2017 01/01 – 31/12 01/01 – 31/12 Deeltijdfactor 2017 in fte 1,0 0,83 Dienstbetrekking Ja Ja Bezoldiging Beloning plus belastbare onkostenvergoedingen 126.307 78.097 Beloningen betaalbaar op termijn 16.994 10.716 Subtotaal 143.301 88.813

Individueel toepasselijke bezoldigingsmaximum 181.000 150.230

Totale bezoldiging 2017 143.301 88.813

Pagina 103 van 125 3.10 Overzicht van de baten en lasten per taakveld

Overzicht lasten en baten 201 8 Lasten Baten Saldo (x € 1.000) Programma 1 - Sociaal 4.1 Openbaar basisonderwijs 129 0 129 4.2 Onderwijshuisvesting 6.204 501 5.703 4.3 Onderwijsbeleid en leerlingenzaken 3.992 965 3.027 5.1 Sportbeleid en activering 1.260 155 1.105 5.2 Sportaccommodaties 5.722 1.188 4.534 5.3 Cultuurpresentatie, -productie en -participatie 5.322 314 5.008 5.4 Musea 683 9 674 5.6 Media 2.116 11 2.104 6.1 Samenkracht en burgerparticipatie 3.989 197 3.792 7.1 Volksgezondheid 3.145 0 3.145 6.2 Wijkteams 7.105 61 7.044 6.3 Inkomensregelingen 44.558 36.152 8.407 6.5 Arbeidsparticipatie 3.325 927 2.398 6.6 Maatwerkvoorzieningen (WMO) 3.752 84 3.668 6.71 Maatwerkdienstverlening 18+ 13.565 1.742 11.823 6.72 Maatwerkdienstverlening 18 - 8.619 38 8.581 6.81 Geëscaleerde zorg 18+ 4.499 403 4.095 6.82 Geëscaleerde zorg 18 - 12.789 2 12.786 6.4 Begeleide participatie 15.115 0 15.115

Programma 2 – Ruimte 8.3 Wonen en bouwen 4.938 4.811 127 8.2 Grondexploitatie (niet bedrijventerreinen) 932 -224 1.156 3.3 Bedrijvenloket en bedrijfsregelingen 2.382 2.321 61 3.1 Economische ontwikkeling 709 40 669 3.4 Economische promotie 1.286 3.130 -1.844 3.2 Fysieke bedrijfsinfrastructuur 0 0 0 7.4 Milieubeheer 1.625 12 1.612 0.63 Parkeerbelasting 204 2.252 -2.048 2.2 Parkeren 1.474 0 1.474 2.1 Verkeer en vervoer 17.945 483 17.462 2.5 Openbaar vervoer 0 0 0 2.3 Recreatieve havens 912 870 43 2.4 Economische havens en waterwegen 3.164 480 2.684 5.7 Openbaar groen en (openlucht) recreatie 7.503 187 7.315 7.5 Begraafplaatsen en crematoria 591 598 -7 0.3 Beheer overige gebouwen en gronden 668 0 668 8.1 Ruimtelijke ordening 1.688 69 1.618 5.5 Cultureel erfgoed 723 90 633 7.2 Riolering 5.924 7.846 -1.922 7.3 Afval 8.465 10.573 -2.108

Programma 3 – Bestuur 0.1 Bestuur 3.695 249 3.446 0.2 Burgerzaken 2.665 1.670 995 1.1 Crisisbeheersing en brandweer 4.800 119 4.681 1.2 Openbare orde en veiligheid 1.587 0 1.587

Overige 0.5 Treasury 851 2.115 -1.264 0.61 OZB woningen 779 11.458 -10.679 0.62 OZB niet -woningen 204 7.855 -7.651 0.64 Belastingen overig 82 12.591 -12.509 0.7 Algemene uitkering en overige uitk. gemeentefonds 0 146.261 -146.261 0.4 Overhead 32.168 1.622 30.545 0.9 Vennootschapsbelasting (VpB) 47 0 47 0.8 Overige baten en lasten 197 0 197 0.11 Resultaat van de rekening van baten en lasten -3.364 0 -3.364 Saldo van baten en lasten 250.729 260.229 -9.500

0.10 Mutaties reserves 19.301 9.801 9.500 Resultaat 270.030 270.030 0

Pagina 104 van 125 3.11 Sisa-overzicht

Pagina 105 van 125

Aardcontrole n.v.t. Indicatornummer:FRL2C06 / Toelichting of opmerkingen eventueel Hier toelichtingen Aardcontrole R Aardcontrole n.v.t. Aardcontrole n.v.t. Aardcontrole n.v.t. Indicatornummer:05 E27B / Indicatornummer:10 E27B / Indicatornummer:FRL2C05 / Indicatornummer:FRL2C11 / Correctie ten opzichte van tot jaar T verantwoorde overige bestedingen Indien de correctie een vermeerdering van bestedingen betreft, mag het alleen gaan over nog niet eerder verantwoorde bestedingen € 0 Ja/Nee Eindverantwoording Als u ‘ja’,kiest betekent dit voor dat en u het project is afgerond geen de komende jaren voor wilt meer bestedingen verantwoorden Nee Nee Nee Ja Ja Ja Ja Ja Ja Nee totale besteding tot Cumulatieve en met T jaar Tussentijds van afstemmen de van juistheid en volledigheid ten verantwoordingsinformatie als zowel provinciale laste van middelen overige € 0 Ja/Nee Eindverantwoording Als u ‘ja’,kiest betekent dit,voor alle besteding is dat hiervoor de komende en u er afgerond voor besteding meer geen jaren wilt verantwoorden Nee Aardcontrole R Aardcontrole R Aardcontrole n.v.t. Aardcontrole n.v.t. Indicatornummer:04 E27B / Indicatornummer:09 E27B / Indicatornummer:FRL2C /10 Indicatornummer:FRL2C04 / Correctie ten opzichte van jaartot T verantwoorde bestedingen ten laste van provinciale middelen Indien de correctie een vermeerdering van bestedingen betreft, mag het alleen gaan over nog niet eerder verantwoorde bestedingen -€ 62.611 Toelichting (SiSa€ E27B/07) 2017 143.372 - € 83.412 + (2018) € 21.392 + (correctie 2015) € 12.077 +(correctie 2016) € 8.724 =(correctie 2017) € 102.153 van t.o.v. T-1 Correctie jaar totale besteding verantwoorde Tussentijds van afstemmen de van juistheid en volledigheid ten verantwoordingsinformatie als zowel provinciale laste van middelen overige besteding tot en Cumulatieve metalleen ten laste T jaar van middelen provinciale Tussentijds van afstemmen de van juistheid en volledigheid ten verantwoordingsinformatie provinciale alleen laste van middelen € 0 Aardcontrole R Aardcontrole R Aardcontrole R Aardcontrole n.v.t. Indicatornummer:03 E27B / Indicatornummer:08 E27B / Indicatornummer:FRL2C03 / Indicatornummer:FRL2C09 / Overige bestedingen (jaar T) (jaar bestedingen Overige € 0 € 0 € 484.378 € 0 € 0 € 0 € 0 € 0 € 0 € 24.743 overige Cumulatieve tot bestedingen en metT) (jaar indicator Deze isvoor bedoeld tussentijdsede afstemming van van juistheidde volledigheid en verantwoordingsinformatie de € 0 € 0 € 712.378 € 0 € 0 € 75.282 € 0 € 6.533 € 3.108 € 24.743 besteding T in jaar Totale ten laste besteding in T De jaar middelen zowel provinciale van middelen als overige € 0 van t.o.v. T-1 jaar Correctie alleen besteding ten laste van middelen provinciale Als de correctie een is, gaat het om vermeerdering niet nog verantwoorde alleen besteding ten laste van middelen provinciale Aardcontrole R Aardcontrole R Aardcontrole n.v.t. Aardcontrole n.v.t. Indicatornummer:02 E27B / Indicatornummer:07 E27B / Indicatornummer:02 FRL2C / Indicatornummer:08 FRL2C / Besteding (jaar T) ten laste van ten laste BestedingT) van (jaar middelen provinciale € 0 € 21.392 € 484.378 € 0 € 0 € 0 € 0 € 0 € 0 € 24.743 besteding ten Cumulatieve middelen provinciale laste van tot met en T) (jaar indicator Deze isvoor bedoeld tussentijdsede afstemming van van juistheidde en volledigheid verantwoordingsinformatie de € 0 € 102.153 € 712.378 € 0 € 0 € 33.666 € 392.443 € 36.533 € 3.108 € 24.743 Welkehet betreft regeling en water 2.1 Verkeer, wegen ten laste besteding in T De jaar middelen provinciale alleen van Alleen de besteding in T jaar provinciale alleen ten laste van middelen € 0 Aardcontrole n.v.t. Aardcontrole n.v.t. Aardcontrole n.v.t. Aard controle n.v.t. Indicatornummer:E27B/06 Indicatornummer:01 E27B / Indicatornummer:FRL2C 01 / Indicatornummer:FRL2C 07 / Hieronder per regel één één regel per Hieronder beschikkingsnummer in en de kolommen ernaast de verantwoordingsinformatie 1012618 1032965 1145232 1164597 1164615 1309688 1353127 1246941 1306740 1508268 beschikkingsnummer Kopie 1012618 1032965 1145232 1164597 1164615 1309688 1353127 1246941 1306740 1508268 één regel per Hieronder beschikkingsnummer in en de kolommen ernaast de verantwoordingsinformatie 1605844 beschikkingsnummer Kopie 1605844 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 2 1 2 10 10 Brede doeluitkering verkeer en vervoer (SiSa medeoverheden) tussen Provinciale beschikking en/of verordening Gemeenten en Gemeenschappelijke Regelingen Verkeer en vervoer Fryslàn SiSa tussen - medeoverheden middelen provinciale Fryslan E27B FRL2C

Pagina 106 van 125

Aardcontrole R Aardcontrole R Aardcontrole n.v.t. Aardcontrole n.v.t. Indicatornummer:06 / G2 Indicatornummer:12 / G2 Indicatornummer:06 / G3 Indicatornummer:FRL8C06 / Toelichting of opmerkingen eventueel Hier toelichtingen nog was deze 2017 regeling In in de SiSa.niet opgenomen In ismet de Provincie overleg besloten de 2018 eind SiSade via eindverantwoording is Zodoende te laten verlopen. pas deze in regeling 2018 in de SiSa. opgenomen In ismet de Provincie bij overleg optie gekozen voor FRL8C/02 8.1 Ruimtelijke ordening. (exclusief IOAZ T) Baten (jaar Rijk) Gemeente I.3 Wet inkomensvoorziening gedeeltelijk en oudere arbeidsongeschikte gewezen (IOAZ) zelfstandigen € 0 Volledig zelfstandige uitvoering Ja/Nee Ja Bob BestedingT) (jaar € 0

Aardcontrole R Aardcontrole R Aardcontrole R Aardcontrole n.v.t. Aardcontrole n.v.t. Indicatornummer:05 / G2 Indicatornummer:11 / G2 Indicatornummer:05 / G3 Indicatornummer:FRL8C05 / Indicatornummer:FRL8C11 / Cumulatieve totale besteding tot Cumulatieve en met T jaar Tussentijds afstemmen van de van juistheid volledigheid en ten verantwoordingsinformatie als zowel provinciale laste van middelen overige € 318.396 Ja/Nee Eindverantwoording Als u ‘ja’,kiest betekent dit,voor alle besteding is dat hiervoor de komende en u er afgerond voor besteding meer geen jaren wilt verantwoorden Ja IOAZ Besteding T) (jaar Gemeente I.3 Wet inkomensvoorziening en gedeeltelijk oudere arbeidsongeschikte gewezen (IOAZ) zelfstandigen € 202.775 T) Baten (jaar Loonkostensubsidie art.o.g.v. Participatiewet10d (excl. Rijk) Gemeente I.7 Participatiewet (PW) € 2.381 onderzoek aan Besteding T) (jaar in alsartikel bedoeld 56 Bbz (exclusief 2004 Bob) € 52.381

Aardcontrole R Aardcontrole R Aardcontrole R Aardcontrole R Aardcontrole n.v.t. Indicatornummer:04 / G2 Indicatornummer:10 / G2 Indicatornummer:04 / G3 Indicatornummer:FRL8C /10 Indicatornummer:FRL8C04 / Correctie t.o.v. jaar T-1 van van t.o.v. T-1 Correctie jaar totale besteding verantwoorde Tussentijds afstemmen van de van juistheid volledigheid en ten verantwoordingsinformatie als zowel provinciale laste van middelen overige € 158.614 besteding tot en Cumulatieve alleen met ten laste T jaar van middelen provinciale Tussentijds afstemmen van de van juistheid volledigheid en ten verantwoordingsinformatie provinciale alleen laste van middelen € 277.500 IOAW T) Baten(exclusief (jaar Rijk) Gemeente I.2 Wet inkomensvoorziening en gedeeltelijk oudere arbeidsongeschikte werkloze (IOAW) werknemers € 3.916 Besteding T) (jaar Loonkostensubsidie art.o.g.v. Participatiewet 10d Gemeente I.7 Participatiewet (PW) € 521.383 T) Baten (jaar (exclusiefkapitaalverstrekking Bob) (exclusief Rijk) € 341.595

Aardcontrole R Aardcontrole R Aardcontrole R Aardcontrole R Aardcontrole R Aardcontrole n.v.t. Indicatornummer:03 / G2 Indicatornummer:09 / G2 Indicatornummer:03 / G3 Indicatornummer:09 / G3 Indicatornummer:FRL8C03 / Indicatornummer:FRL8C09 / Totale besteding in T jaar Totale ten besteding lasteDe in T jaar middelen zowel provinciale van middelen als overige € 159.782 van t.o.v. T-1 Correctie jaar alleen besteding ten laste van middelen provinciale Als de correctie een is, gaat het om vermeerdering niet nog verantwoorde alleen besteding ten laste van middelen provinciale € 158.614 IOAW Besteding T) (jaar Gemeente I.2 Wet inkomensvoorziening en gedeeltelijk oudere arbeidsongeschikte werkloze (IOAW) werknemers € 2.546.975 WWIK T) Baten (jaar (exclusief Rijk) Gemeente I.6 Wet en inkomen werk kunstenaars (WWIK) € 0 levensonderhoud T) Baten (jaar zelfstandigen gevestigde (exclusief Bob) (exclusief Rijk) € 181.274 Volledig zelfstandige uitvoering Ja/Nee Ja

Aardcontrole R Aardcontrole R Aardcontrole R Aardcontrole R Aardcontrole R Aardcontrole n.v.t. Indicatornummer:02 / G2 Indicatornummer:08 / G2 Indicatornummer:02 / G3 Indicatornummer:08 / G3 Indicatornummer:FRL8C02 / Indicatornummer:FRL8C08 / Welke regeling betreft Welkehet betreft regeling 8.1 Ruimtelijke ordening ten laste besteding in T De jaar middelen provinciale alleen van Alleen besteding T de in jaar provinciale alleen ten laste van middelen € 118.886 algemene T) Baten (jaar bijstand (exclusief Rijk) Gemeente I.1 Participatiewet (PW) € 707.247 Bbz T) Baten 2004 (jaar beginnende levensonderhoud zelfstandigen Gemeente BesluitI.4 bijstandverlening 2004 zelfstandigen beginnende (levensonderhoud (Bbz zelfstandigen) 2004) € 363.493 Besteding T) (jaar (exclusief kapitaalverstrekking Bob) € 286.029 aan Besteding T) (jaar Bob alsuitvoeringskosten in artikel bedoeld 56 Bbz 2004 € 0 Aardcontrole R Aardcontrole R Aardcontrole R Aardcontrole R

Aardcontrole n.v.t. Aardcontrole n.v.t. Indicatornummer:01 / G2 Indicatornummer:07 / G2 Indicatornummer:01 / G3 Indicatornummer:07 / G3 Indicatornummer:01 FRL8C / Indicatornummer:07 FRL8C / Hieronder per regel één één regel per Hieronder beschikkingsnummer en in de kolommen ernaast de verantwoordingsinformatie 1627848 beschikkingsnummer Kopie 1627848 algemene BestedingT) (jaar bijstand Gemeente ParticipatiewetI.1 (PW) € 30.615.391 Bbz BestedingT) 2004 (jaar beginnende levensonderhoud zelfstandigen Gemeente BesluitI.4 bijstandverlening 2004 zelfstandigen beginnende (levensonderhoud (Bbz zelfstandigen) 2004) € 975.013 BestedingT) (jaar gevestigde levensonderhoud (exclusief zelfstandigen Bob) € 390.517 Bob (exclusief T) Baten (jaar Rijk) € 0 1 2 1 2 Stimulering kleine maatschappelijk initiatieven Iepen Mienskipfuns SiSa tussen - medeoverheden middelen provinciale Fryslan Gebundelde uitkering op grond van artikel 69 Participatiewet_gemeen tedeel 2018 Alle gemeenten verantwoorden hier het gemeentedeel over (jaar T), ongeacht deof gemeente in (jaar T) geen, enkele of alle taken heeft uitbesteed aan een Openbaar lichaam opgericht op grond van de Wgr. Besluit bijstandverlening zelfstandigen 2004 (exclusief levensonderhoud beginnende zelfstandigen)_gemeent edeel 2018 Besluit bijstandverlening zelfstandigen (Bbz) 2004 G2 G3 FRL8C

Pagina 107 van 125 4. Overige gegevens

4.1 Controleverklaring

Pagina 108 van 125

Pagina 109 van 125

Pagina 110 van 125

Pagina 111 van 125

Pagina 112 van 125 Bijlagen

Bijlage A: Beleidsindicatoren Bijlage B: Overzicht verstrekte subsidies Bijlage C: Overzicht investeringskredieten groter dan € 100.000

Pagina 113 van 125 Bijlage A: Beleidsindicatoren

In bijlage G van de Programmabegroting 2018 is een aantal verplichte beleidsindicatoren opgenomen (op basis van de nieuwe voorschriften BBV). Hieronder hebben we de in de begroting opgenomen waardes vergeleken met de per ultimo 2018 beschikbaar gestelde waardes. De waardes van de meeste onderstaande indicatoren zijn beschikbaar gesteld via www.waarstaatjegemeente.nl . Daar is het ook mogelijk om te vergelijken met andere (groepen van) gemeenten. De beleidsindicatoren betreffende de bedrijfsvoering zijn door ons zelf berekend.

Programma 1 – Sociaal

Begroting 2018 Ultimo 2018 Mutatie Naam indicator Waarde Periode Waarde Periode in %

Onderwijs Achterstandsleerlingen (%) Deze indicator is vervallen. Voortijdige schoolverlaters (% tov totaal VO + MBO) 1,3 2014 1 2016 -23% Absoluut verzuim (niet ingeschreven per 1.000 leerlingen) 1,44 2016 1,22 2017 -15% Relatief verzuim (ongeoorloofd afwezig per 1.000 leerlingen) 23,44 2016 22,18 2017 -5%

Sport Niet-wekelijke sporters (% tov bevolking>19 jr) 41,3 2012 50,1 2016 21%

Lichte ondersteuning Personen met een bijstandsuitkering (per 1.000 inw 18jr eo) 43,8 2016 42,6 2017 -3% Kinderen in uitkeringsgezin (% kinderen tot 18 jaar) 5,99 2015 5,83 2015 -3% Banen (per 1.000 inw 15-64jr) 759,2 2016 750 2017 -1% Netto arbeidsparticipatie (% van de beroepsbevolking) 65,8 2016 66,6 2017 1% Werkloze jongeren (%) 2,11 2015 2,04 2015 -3% Aantal re-integratievoorzieningen (per 1.000 inw 15-65jr) 20,9 2016 17,4 2017 -17% Wmo-cliënten met een maatwerkarrangement (per 1.000 inw) onbekend 2016 82 2018 nvt Jongeren met jeugdhulp (% van alle jongeren tot 18 jaar) 8,1 2016 7,7 2018 -5%

Specialistische ondersteuning Jongeren met jeugdreclassering (% tov alle jongeren) 0,3 2016 0,2 2018 -33% Jongeren met jeugdbescherming (% tov alle jongeren) 1,1 2016 1 2018 -9% Jongeren met een delict voor de rechter (%) 1,27 2015 1,24 2015 -2%

Pagina 114 van 125 Programma 2 – Ruimte

Begroting 2018 Ultimo 2018 Mutatie Naam indicator Waarde Periode Waarde Periode in %

Wonen Nieuw gebouwde woningen (aantal per 1.000 woningen) 2,4 2014 4,4 2016 83% Demografische druk (som <20 en >65, tov 20-65 jarigen) 81 2017 81,9 2018 1%

Werken Functiemenging (verhouding tussen banen en woningen) 50,4 2016 50,1 2017 -1% Bruto Gemeentelijk Product (verwacht/gemeten) Deze indicator is vervallen. Vestigingen (van bedrijven) (per 1.000 inw 15-64jr) 161,1 2016 164,2 2017 2% Hernieuwbare elektriciteit (%)** 50,5 2015 45,5 2016 -10%

Bereikbaarheid Ziekenhuisopname nav verkeersongeval met motorvoertuig (%) Deze indicator is vervallen. Ziekenhuisopname nav vervoersongeval met fietser (%) Deze indicator is vervallen.

Leefomgeving Omvang huishoudelijk restafval (kg per inwoner) 207 2015 212 2017 2%

** Door aanscherping van de cijfers en het gebruik van extra bronnen zijn diverse waarden van de indicator ‘Hernieuwbare elektriciteit’ in 2016 gewijzigd. Eerdere waardes (ook uit de Programmabegroting 2018) zijn hierdoor nier meer helemaal vergelijkbaar met de meest recente waarde.

Programma 3 – Bestuur

Begroting 2018 Ultimo 2018 Mutatie Naam indicator Waarde Periode Waarde Periode in %

Veiligheid Verwijzingen Halt (per 10.000 inw. 12-17 jr) 118,2 2016 137 2017 16% Harde kern jongeren (per 10.000 inw.) Deze indicator is vervallen. Winkeldiefstallen (aantal per 1.000 inw.) 1,2 2016 1,7 2017 42% Geweldsmisdrijven (aantal per 1.000 inw.) 4,5 2016 4 2017 -11% Diefstal uit woning (aantal per 1.000 inw.) 1,9 2016 1,2 2017 -37% Vernielingen en beschadigingen (aantal per 1.000 inw.) 5,6 2016 5,9 2017 5%

Pagina 115 van 125 Paragraaf 1 – Lokale heffingen

Begroting 2018 Ultimo 2018 Mutatie Naam indicator Waarde Periode Waarde Periode in %

Gemiddelde WOZ waarde (dzd euro) 175 2016 189 2018 8% Gemeentelijke woonlasten eenpersoonshuishouden (euro) 631 2017 642 2018 2% Gemeentelijke woonlasten meerpers. huishouden (euro) 667 2017 679 2018 2%

Paragraaf 5 – Bedrijfsvoering

Begroting 2018 Ultimo 2018 Mutatie Naam indicator Waarde Periode Waarde Periode in %

Formatie (fte per 1.000 inwoners)* 8,59 2017 9,45 2018 10% Bezetting (fte per 1.000 inwoners)* 7,57 2017 8,97 2018 18% Apparaatskosten (euro per inwoner)* 707 2017 790 2018 12% Externe inhuur (% tov totale loonsom en inhuur)** 8,0 2017 15,5 2018 94% Overheadkosten (% van de totale lasten) 11 2017 12 2018 9%

* Hogere formatie per 1.000 inwoners kan worden verklaard doordat in 2018 de personele omvang is toegenomen met 65,31 fte’s. Grotendeels is dit het gevolg van de overname van medewerkers van de gemeente Littenseradiel en van het vast in dienst nemen van personeel binnen het sociaal domein. Dit verklaart ook de hogere bezetting per 1.000 inwoners en de hogere apparaatskosten.

** Percentage externe inhuur is in werkelijkheid hoger dan begroot. Dit komt omdat vacatureruimte tijdelijk is ingevuld door externe inhuur.

Pagina 116 van 125 Bijlage B: Overzicht verstrekte subsidies

In deze bijlage worden twee overzichten gegeven van verstrekte subsidies. Eén overzicht betreft de subsidieontvangers die zijn opgenomen in Bijlage F van de Programmabegroting 2018. Het tweede overzicht betreft de subsidies die zijn verstrekt op basis van een subsidieregeling.

In de Bijlage F van de Programmabegroting 2018 opgenomen subsidieontvangers:

(bedragen afgerond op hele euro’s) Naam organisatie begroot begroot werkelijk verschil 2018 2018 2018 2018 (incl. index 3,402%) 1. Programma Sociaal Onderwijs St. Fultura Sneek 30.000 31.021 31.021 0 1)

Sport St. Friese Elfsteden wandeltochten 3.000 3.000 3.000 0 2) St. Sport Fryslân (vh. Frysas), Heerenveen 20.300 20.991 7.900 13.091 3) St. KWS Sneek, organisatie Sneekweek 3.676 3.676 3.676 0 2) Sintrale Kommisje Skûtsjesilen, Sneek 5.000 5.000 5.000 0 2) Dutch Youth Regatta, Workum 2.500 2.500 2.500 0 2) Stifting Spulwike Littenseradiel, Reduzum 3.334 3.334 3.334 0 2) Kaatsvereniging Wommels, Freule 2.000 2.000 2.000 0 2)

Optisport t.b.v. zwembad Vitaloo, Bolsward 150.000 150.000 150.000 0 4) Optisport t.b.v. zwembad It Rak, Sneek 820.705 820.705 821.623 -918 5) Waterpark Mounewetter, Witmarsum 103.500 107.021 107.021 0 Zwembad De Klomp, Wommels 54.528 56.383 56.383 0 Schoolzwemmen SO & SBO scholen (max. € 275, -- 29.602 29.602 25.823 3.780 6) p/leerling p/schooljaar): SO Sinne en SO Piet Bakkerschool, Sneek SBO de Wetterwille en SBO de Súdwester, Sneek

Cultuur Cultureel Kwartier Sneek, te weten: 2.853.680 2.950.762 2.950.762 0 1) a. Theater Sneek & Poppodium Het Bolwerk b. Kunstencentrum Atrium c. Kunsteducatie voorm. Boarnsterhim d. Kunsteducatie voorm. Littenseradiel e. Vers! Festival & Kunstbende f. Cultuurcoach & Cultuurnetwerk g. Gehandicaptenexpressie

St. Lokale Media -instelling Súdwest -Fryslân 55.750 55.750 55.750 0 1)

St. Mar en Fean Bolsward, te weten: 1.935.356 2.001.197 2.001.197 0 1) a. Bibliotheken b. Strandbibliotheek c. Digi -taalhuizen Bolsward, Sneek, Wommels en Workum d. Voorm. Boarnsterhim e. Voorm. Littenseradiel structureel en incidenteel

Pagina 117 van 125 Naam organisatie begroot begroot werkelijk verschil 2018 2018 2018 2018 (incl. index 3,402%)

Federatie Muziek en Zangverenigingen SWF 6.635 6.635 6.635 0 2)

Vereniging Ondernemend Sneek, Út Sneek 3.000 3.000 3.000 0 2) Nederlandse Bach Academie, passieconcert Workum 1.800 1.800 1.800 0 2) / St. UP St. Nijefurd concerten 2.700 2.700 2.665 35 7) St. Zeilvaartcollege Workum 2.250 2.250 2.250 0 2) St. Liereliet, Int. Shantyfestival 700 700 700 0 2) Internationaal folkloristisch dansfestival, Bolsward 5.000 5.000 5.000 0 2) Oranjecomité koningdag, Bolsward 2.150 2.150 2.150 0 2) Ondernemersvereniging Woudsend, Friese 1.000 1.000 1.000 0 2) Sleepbootdagen Bolstjurrich, Bolsward 1.500 1.500 1.500 0 2) Heechspanning, Heeg 2.500 2.500 2.500 0 2) Theatergroep SULT, Molkwerum 1.673 1.673 0 1.673 8) St. Friesland Pop, Leeuwarden 1.250 1.250 1.250 0 2) Orgelconcerten Martinikerk, Sneek 1.250 1.250 1.250 0 2) Visserijdagen Makkum / Stavoren 1.250 1.250 1.250 0 2) Stifting Berne -Iepenloftspul, Easterwierrum 1.250 1.250 1.250 0 2)

St. B.O.O.G., Bolsward 7.265 7.265 7.265 0 1) Stichting cultureel nut, Workum 6.464 6.464 6.464 0 1) Vereniging culturele gelden vml. gemeente 5.000 5.000 5.000 0 2) Wymbritseradiel Kulturele Kommissie Hielpen 2.954 2.954 2.954 0 2) Stifting kulturele kommisje De Spylder, Warns 2.954 2.954 2.954 0 2) Stifting de Súdwester, Koudum 2.954 2.954 2.954 0 2) Activiteitencommissie, Stavoren 1.800 1.800 1.200 600 7) Stichting Brij -Blues, Workum 1.115 1.115 0 1.115 8) Cultureel Podium, Makkum 1.500 1.500 1.500 0 2) Stichting Koepelconcerten, Witmarsum 500 500 500 0 2) Gerben Rypma Stifting, Blauwhuis 500 500 500 0 2)

Stichting Historische Kring, Woudsend 1.000 1.000 1.000 0 2) Stichting Âld Makkum e.o. 1.000 1.000 1.000 0 2) Stichting Historisch Koudum 1.000 1.000 1.000 0 2) Arghis, Wommels 1.170 1.170 1.170 0 9)

Stichting Filmhuis, Sneek 1.000 1.000 1.000 0 2) Videoclub Windjammer, Sneek 1.000 1.000 1.000 0 2) Fotoclub ’t Filter, Sneek 1.000 1.000 1.000 0 2)

Draaiorgel Omke Romke, Bolsward 1.113 1.113 1.113 0 2) St. Literaire Activiteiten Sneek (LAS) 800 800 800 0 2) Ald Faers Erf Route 25.101 25.955 25.955 0 1) Stichting Ald Molkwar, bakkerswinkeltje 2.000 2.000 2.000 0 2) Toankamer 't Ponthuis 2.000 2.000 2.000 0 2) Stichting De Paupers 500 500 0 500 10)

Pagina 118 van 125 Naam organisatie begroot begroot werkelijk verschil 2018 2018 2018 2018 (incl. index 3,402%)

Het Fries Scheepvaart Museum, Sneek 316.133 326.888 326.888 0 1) It Gysbert Japicxhûs, Bolsward 5.422 5.606 5.606 0 1) Museum Kerkelijke Kunst, Workum 2.538 2.624 2.624 0 2) Titus Brandsma Museum, Bolsward 2.538 2.624 2.624 0 2) Museum Warkums Erfskip, Workum 5.068 5.240 5.240 0 1) Museum Hindeloopen, Hindeloopen 69.540 71.906 71.906 0 1) Het Nationaal Modelspoor Museum, Sneek 31.894 32.979 32.979 0 1) Stifting It Tsiispakhûs, Wommels 2.538 2.624 1.135 1.489 9)

Afûk, Leeuwarden 13.472 13.930 5.670 8.260 1) Bibliotheekservice Fryslân t.b.v. Tomke Project, 4.496 4.649 4.496 153 2) Leeuwarden

Voorliggend veld St. Ons Gebouw Bolsward 49.999 49.999 49.999 0 1) MFC Maggenheim, Makkum 81.000 83.754 83.754 0 1)

Wijkplatform Sperkhem -Tuindorp Sneek 3.306 3.306 3.306 0 1) Wijkplatform Noorderhoek Sneek 3.306 3.306 3.306 0 1) Wijkplatform Lemmerweg Oost Sneek 3.306 3.306 3.306 0 1) Wijkplatform Lemmerweg West Sneek 3.306 3.306 3.306 0 1)

Stads -, dorps - en wijkbelangen en vergelijkbare 85.000 85.000 85.000 0 11) verenigingen uit de gemeente (€ 1.000,-- p/vereniging)

St. Vrienden van de Janke Tromphoeve Warns 33.331 33.331 33.165 166 1) St. Patyna Bolsward t.b.v. dienstencentrum Nij 22.739 23.513 23.513 0 1) Claerbergen Koudum St. Patyna Bolsward t.b.v. dienstencentrum 18.025 18.638 18.638 0 1) Waldrikhiem Workum

St. Vormingswerk Sneek e.o. 1.500 1.500 1.500 0 2) St. Speel -o-theek Sneek 2.000 2.000 2.000 0 2)

Verslavingszorg Noord Nederland, DGSG VO 7.500 7.755 3.574 4.181 12) Verslavingszorg Noord Nederland voor o.a. 34.443 35.615 0 35.615 13) inloopvoorziening Pand 6 Sneek Mindup t.b.v. inloopvoorziening Sneek 30.000 31.021 31.021 0 1)

Stichting Aanzet 48.743 50.352 50.352 0 1) St. Slachtofferhulp 19.682 20.352 18.210 2.142 1)

St. Vrijwillige Palliatieve Terminale Zorg ZWF 9.699 10.029 9.989 40 1) (VPTZ) Humanitas ZWF te Bolsward 12.000 12.408 12.000 408 1) Humanitas Noord, begeleide omgangregeling (BOR) 5.000 5.170 10.000 -4.830 14) St. Support Friesland, maatjesproject 13.000 13.442 13.442 0 1) St. Present Sneek 8.000 8.272 8.272 0 1)

Pagina 119 van 125 Naam organisatie begroot begroot werkelijk verschil 2018 2018 2018 2018 (incl. index 3,402%) Tûmba, antidiscriminatiebureau Leeuwarden 37.914 39.204 35.260 3.944 15) Belangenbehartiging Uitkeringsgerechtigden en 5.512 5.512 5.512 0 1) Gehandicapten Sneek Stipepunt Easterein 1.500 1.500 1.500 0 2)

Vluchtelingenwerk Noord -Nederland 250.000 258.505 198.000 60.505 16)

Lichte ondersteuning St. Leergeld Sneek e.o. 55.000 55.000 50.000 5.000 17) St. Urgente Noden (SUN) Leeuwarden 16.650 17.216 15.829 1.387 1)

2. Programma Ruimte Leefomgeving Sneek Promotion 115.000 118.912 118.912 0 1) Stichting Skûtsje Klaas van der Meulen, Woudsend 1.500 1.500 0 1.500 18 ) Stichting Skûtsje Súdwesthoek, Stavoren 1.500 1.500 1.500 0 2) Stichting Skûtsje De Sneeker Pan, Sneek 1.500 1.500 0 1.500 18 )

Informatiecentrum Mar en Klif, Oudemirdum 38.000 39.293 39.293 0 19)

3. Programma Bestuur Veiligheid IJswegencentrale Bolsward - Wonseradeel 2.167 2.167 2.167 0 2)

Toelichting 1) bedrag is verleend, wordt in 2019 verantwoord en vastgesteld. Dit kan nog een afwijking geven. 2) bedrag is direct vastgesteld zonder verantwoordingsplicht 3) Frysas is vervallen. Middelen zijn deels ingezet t.b.v. G-activiteiten. Per 2019 is hiervoor € 2.250,-- opgenomen 4) bedrag is in 4 termijnen uitbetaald 5) bedrag is in 12 termijn uitbetaald 6) Súdwester maakt geen gebruik van deze regeling 7) bedrag is vastgesteld obv aangevraagde subsidie 8) bedrag is voor 2018 niet aangevraagd en per 2019 niet meer in begroting opgenomen 9) bijdrage voor 2018 is nog vastgesteld conform beleid Littenseradiel 10) bedrag is voor 2018/2019 niet aangevraagd en wordt per 2020 niet meer in begroting opgenomen 11) bedrag is direct vastgesteld voor 4 jaar zonder verantwoordingsplicht 12) bedrag is verleend obv aangevraagde subsidie 13) subsidie is geweigerd vanwege overlappende subsidieverlening door Sociaal Domein Frl. 14) bedrag is verleend o.b.v. 5-tal koppelingen à € 2.000,-- 15) bedrag is verleend, wordt in 2019 verantwoord en vastgesteld. De subsidie is € 0,37 p/inwoner + € 2.124,- voor preventie en educatie. 16) bedrag is o.b.v. aanvraag lager verleend, wordt in 2019 verantwoord en vastgesteld. Dit kan nog een afwijking geven. 17) bedrag is lager verleend, wordt in 2019 verantwoord en vastgesteld. Dit kan nog een afwijking geven. 18) subsidie is niet aangevraagd. 19) bedrag is verleend, wordt in 2019 verantwoord en vastgesteld. Dit kan nog een afwijking geven; verder is een eenmalige subsidie van € 7.000,-- gegeven

Pagina 120 van 125 Subsidieregelingen 2018:

Hieronder zijn de subsidies opgenomen die zijn verstrekt op basis van een subsidieregeling. Per regeling is tussen haakjes het aantal beschikkingen aangegeven. Subsidieontvangers die meer dan € 5.000 aan subsidie hebben ontvangen, zijn met naam vermeld.

(bedragen afgerond op hele euro’s) Naam organisatie begroot begroot werkelijk verschil 2018 2018 2018 2018 (incl. index 3,402%) 1. Programma Sociaal Onderwijs Subsidieregeling Peuteropvang – VVE (7) 790.000 816.876 808.482 8.394 1) > Kinderwoud ( € 298.562,40) > Kids First (240.059,00) > St. Kinderopvang Friesland ( € 190.308,60) >Thuis -bij -Thea Groep (26.978,40) > De Oude Dijk/Anelda € 12.596,68) > Eigen&Wijzer (19.548,00) > It Fûgelnêst Koudum ( € 20.428,80)

Subsidieregeling Vroegschoolse Educatie PO – VVE (2) 89.000 89.000 24.345 64.655 2) > Thomas Van Aquino -School ( € 13.170,00) > OBS De Wyken ( €11.175,00)

Subsidieregeling Zorg voor Leerlingen (8) 129.000 129.000 119.688 9.313 3) > Bisschop Möller Stichting ( € 25.635, -- ) > Gearhing ( € 11.867,50) > Odyssee ( € 22.305, -- ) > Palludara ( € 33.945, -- ) > CBO Greiden ( € 8.550, -- ) > SBO Súdwester ( € 5.085, -- )

Sport Subsidieregeling Sport Technisch Kader (8) 15.000 15.510 5.645 9.865 Subsidieregeling Sport Opleiding Kader (10) 28.000 28.000 5.598 22.402 4) Subsidieregeling Sport Evenementen (11) 19.000 19.000 15.744 3.256 5)

Cultuur Subsidieregeling Boeken & Films (4) 4.000 4.000 3.000 1.000 Subsidieregeling Folkloristische Activiteiten (4) 10.661 10.661 10.661 0 Subsidieregeling Friese Taal (6) 10.000 10.000 6.100 3.900 Subsidieregeling Kunstroutes (4) 6.250 6.250 4.050 2.200 Subsidieregeling Muziekverenigingen (38) 106.729 110.360 121.607 -11.247 6) > CMV Oranje Bolsward ( € 7.605, -- ) > Advendo Korpsen Sneek ( € 21.481, -- ) > Stedelijk Muziekkorps Sneek ( € 5.906, -- ) > Hallelujah Makkum ( € 5.447, -- ) > CMV Euphonia Wommels ( € 5.180, -- )

Pagina 121 van 125 Naam organisatie begroot begroot werkelijk verschil 2018 2018 2018 2018 (incl. index 3,402%) Subsidieregeling Zangverenigingen (55) 47.088 48.690 49.612 -922 6) Subsidieregeling Muziek/Zang innovatieve 18.535 19.166 9.700 9.466 activiteiten (16) Subsidieregeling Toneelverenigingen (16) 10.035 10.035 10.035 0 Subsidieregeling Musea innovatief (4) 17.500 18.095 11.450 6.645 Subsidieregeling Cultuurfonds (50) 38.200 38.200 110.025 -71.825 7) Subsidieregeling Kulturele Hoofdstad (15) 47.838 47.838 47.838 0 8) > stichting De Jonge Lootsman ( € 6.064, -- ) > stichting Langstme ( € 6.064, -- ) > Frysk Fanfare Orkest ( € 6.048, -- )

Voorliggend veld Subsidieregeling Vrijwillig Jeugdwerk (38) 21.465 21.465 24.669 -3.204 6) Subsidieregeling Groot Onderhoud Dorpshuizen (6) 240.000 248.165 141.965 106.200 9) > St. De Spylder ( € 6.297, -- ) > Dorpsbelang Heidenskip ( € 9.212, -- ) > Gemeenschapscentrum De Foeke ( € 30.000, -- )

Subsidieregeling Kernenfonds (40) 307.000 307.000 230.448 76.552 10) > Provincie, bijdrage gebiedsagenda swf ( € 10.000 ,-- ) > Ver.Chr.Basisonder wijs, paadwizer ( € 10.000, -- ) > Dorpsbelang Koudum ontmoetingspark ( € 15.000, -- ) > St.Landschapsbeh . Frl., Kloostertuin ( € 5.000, -- ) > St.Landschapsbeh . Frl., dorpsbos Kimswerd (€ 10.000,--) > Dorpsbelang Hidaard, Lytse Farwegen ( € 10.000, -- ) > Friese 11 -steden Rijwieltocht, Bolsward ( € 15.000) > Dorpsbelang Woudsend, Wellepaed ( € 7.810, -- ) > St. Heeg Promotie, project beleef Heeg ( € 5.000, -- ) > Nieuw Atlantis, project Gouden Land ( € 5.000, -- ) > St. Sport en Bewegen Raerd, overdracht gymzaal € 15.000,--) > Wez -Wiz, project kaats -en tennismuur ( € 16.000, -- ) > St. Kerkgebouw Goenga, project klok en toren (€ 15.000,--) > Stadsbelang I Jlst, proj. trailerhelling ( € 15.000, -- ) > Dorpsbelang Kornwerderzand, project glasvezel (€ 15.000,--) > Dorpsbelang Oppenhuizen, project sportpark Kymfjild (€ 15.000,--)

Subsidieregeling Wijkaanpak 2.0 (3) 13.280 13.280 4.750 8.530 Subsidieregeling Vrijwillige Ouderenorganisaties (58) 28.600 28.600 28.750 -150 Subsidieregeling Informele Zorg en Vrijwilligers (31) 18.000 18.000 12.090 5.910 Subsidieregeling Stipejild (9) 38.287 38.287 15.225 23.062 11)

Pagina 122 van 125 Naam organisatie begroot begroot werkelijk verschil 2018 2018 2018 2018 (incl. index 3,402%) 2. Programma Ruimte Werken Subsidieregeling Toeristische Evenementen (12) 23.000 23.000 21.750 1.250

Leefomgeving Subsidieregeling Cultureel Erfgoed (17) 83.925 83.925 83.925 0 > Molenstichting swf ( € 15.831, -- ) > Sijperda beheer BV ( € 5.000, -- ) > Stichting DBF ( € 6.050, -- ) > RSG Sneek ( € 5.000, -- ) > Rijwielhandel De Kroon ( € 7.000, -- ) > St. De Fryske mole ( € 18.750, -- ) > St. Interieurs in Friesland ( € 8.200, -- )

Subsidieregeling Open Monumentendag (7) 7.500 7.500 7.748 -248

NB: bovenstaand overzicht laat zien dat niet al het geld wat voor een regeling in 2018 beschikbaar was, ook daadwerkelijk in 2018 voor deze regeling is ingezet. In veel gevallen zijn de resterende middelen op een andere manier ingezet binnen het beleidsveld.

Toelichting 1) We betalen voorschotten van 90%. De laatste 10% betalen we na verantwoording in het jaar daarop. 2) Twee scholen voldeden aan voorwaarden. Restant besteed binnen onderwijsachterstanden beleid 3) Subsidies onder de € 5.000,-- worden direct vastgesteld. Bij subsidies boven de € 5.000,-- wordt een voorschot gegeven van 90% en betaling van 10% achteraf obv verantwoording. 4) Dit plafond is voor 2019 bijgesteld naar € 20.500,-- 5) De subsidieregelingen sport worden in 2019/2020 geactualiseerd 6) Overschrijding vanwege frictiekosten herindeling Littenseradiel 7) Overschrijding vanwege activiteiten KH2018. Via de berap van oktober 2018 is dit al gemeld en is het budget verruimd. 8) Het subsidieplafond was voor de jaren 2016-2018 vastgesteld op totaal € 100.000,--. 9) Jaarlijkse tekorten of overschotten worden verrekend met de egalisatiereserve Groot onderhoud dorpshuizen. 10) Naast subsidies worden er vanuit het kernenfonds ook diensten betaald. 11) Het subsidieplafond is voor de jaren 2015-2019 vastgesteld op totaal € 100.000,--.

Pagina 123 van 125 Bijlage C: Overzicht investeringskredieten groter dan € 100.000

In deze bijlage geven we een overzicht van de investeringskredieten die groter zijn dan € 100.000.

Omschrijving Investeringen Investeringen Investeringen Totaal Restant t/m 2017 2018 cumulatief krediet

Minicontainers Littenseradiel 0 107.800 107.800 107.800 0 VSO De Zwaai - ingebr.n.praktijkschool De Diken 0 115.000 115.000 110.000 -5.000 Renovatie entree Sneker sporthal 0 119.948 119.948 110.000 -9.948 Drie voertuigen en een tractor team BOG 0 35.266 35.266 117.200 81.934 Renovatie sportvelden 2017 137.175 2.867 140.042 139.000 -1.042 Renovatie MFC de Utherne, IJlst 0 156.411 156.411 150.000 -6.411 Vervangen werkplekken (team ICT) 0 152.845 152.845 150.000 -2.845 Walbeschoeiing Starteiland 0 46.994 46.994 180.000 133.006 Renovatie sportvelden 2018 0 65.602 65.602 201.000 135.398 Twee tractoren met toebehoren 0 249.023 249.023 242.600 -6.423 Elektronische installatie schutsluis te Makkum 74.450 202.424 276.874 250.000 -26.874 Huisvuilwagen zijlader Littenseradiel (IES Flex) 0 251.285 251.285 250.000 -1.285 Aankoop Bolswarderpoort 0 247.115 247.115 250.000 2.885 Telefooncentrale (team ICT) 0 35.673 35.673 255.000 219.327 Vervangen ICT-services (+proj+software)(ICT) 0 319.525 319.525 313.000 -6.525 Microsoftlicenties 0 255.940 255.940 350.000 94.060 Renovatie sportvelden 2016 230.437 43.813 274.250 381.000 106.750 Extra lokalen ISK-school Sneek 102.548 265.581 368.128 394.000 25.872 2e kunstgrasveld Tinga Sneek 392.674 -23.557 369.117 500.000 130.883 Innovatiekrediet informatievoorziening 2016 584.753 49.990 634.743 635.645 902 Innovatiekrediet informatievoorziening 2017 183.717 410.274 593.992 640.000 46.008 Innovatiekrediet informatievoorziening 2018 0 556.787 556.787 640.000 83.213 Vervangen installaties, netwerkinfra,storage (ICT) 0 753.232 753.232 750.000 -3.232 Havenkwartier (FMP) (activeren) 430.237 90.726 520.963 846.837 325.874 Waterstad fase 2 893.133 140 893.273 864.640 -28.633 Toplaag kunstgrasvoetbalvelden Sneek 0 945.953 945.953 1.000.000 54.047 CBS S.Havingaschool Sneek - verv. trespa gymzaal 31.334 23.252 54.586 1.200.902 1.146.316 Fleksit 0 1.097.545 1.097.545 1.670.000 572.455 RK-school Bonifatius, permanente uitbreiding 1.781.500 -147.451 1.634.049 1.687.867 53.818 BBS Arum - nieuwbouw 0 426.022 426.022 1.947.680 1.521.658 HCW Bolsward 0 1.101.824 1.101.824 2.374.610 1.272.786 BBS Sibrandabuorren - nieuwbouw 0 139.853 139.853 2.376.880 2.237.027 BBS It Finster, Workum - vervangende nieuwbouw 2.695 235.826 238.521 5.162.229 4.923.708 Centrale huisvesting 4.352.706 4.699.320 9.052.026 18.852.000 9.799.974

Pagina 124 van 125

Pagina 125 van 125