Ontwerp voor IJburg

nota van uitgangspunten

Projectbureau IJburg

Amsterdam, me; 1996 -, .... _-

.- , ---'-....-- -'or- Inleiding 7

2 Waarom IJburg 8

3 Eerdere ontwerpen 11

4 De ontwerpopgave 13 4.1 het ruimtelijke facet 13 4.2 het milieufacet 13 4.3 het financiele facet 13

5 Het gebied 15 5.1 geologie 15 5.2 geschiedenis 15 5.3 ecosysteem 18 5.4 grenzen en obstakels 20

6 Intermezzo: observaties 21

7 Benaderingswijze 27

8 Een eilandenstad 31 8.1 configuratie van land en water 32 8.2 stedelijke structuur 41 8.3 programmatische troefkaarten 47

9 Intermezzo: acht portretten 53

10 Functles en aspecten 60 10.1 land maken 60 10.2 ecologie en natuurontwikkeling 63 10.3 land-waterprofielen 66 10.4 infrastructuur 68 Inhoudsopgave 10.5 waterhuishouding 75 10.6 groenstructuur 78 10.7 woningbouwprogramma 79 10.8 voorzieningen 82 10.9 kantoren en bedrijven 85 10.10 energie 86

11 Het milieu 87 11.1 het basispakket 87 11.2 het milieuprestatiesysteem 90 11.3 fasering 91 11.4 milieueffectrapportage 91

12 De factor tijd 92

13 Financiele uitvoerbaarheid 95

14 Plandocument 99

Colofon 101 -,---I 1_ _ ..J

___ ---L-

M A R k ER UF.ER , ~:-

T ""'i

"

IJ·MEER "

~~-"""""'~" " - "'jt .' '''.

Het IJmeer in de regia, 100000 1 Inleiding

Op de drempe! van de 21 e eeuw bereid t Eisen, een stedebollwkundig dee!plan voor moet dienen bij het vaststellen van toe­ Dirk Sijmons, in nauwe samenwerking met Amsterdam een aantal stedebollwkundige de bouw van de eerste 6.000 woningen; komstige bestemmingen op het Zeebur­ gemeentelijke en externe deskllndigen lIit projecten voor, dat het aanzien van de stad de uitwerking van het Structuurplan van gereiland. verschillende disciplines. zal veranderen. Een van die projecten is Amsterdam voor de tweede fase van Er zijn twee planalternatieven: IJburg, een stadsuitbreiding in het IJmeer I]burg van 9.500 woningen, eveneens het plan van de gemeente, dat voor­ Leeswijzer aan de oostkant van de stad. In 1995 richtte met een milieueffectrapport. ziet in woningbouw, bedrijven en de gemeente het projectbureau I]burg op, Samen geven deze producten voldoende stedelijke functies; In hoofdstuk 2 worden de noodzaak van en dat de opdracht kreeg een plan voor een informatie over de stedebouwkundige rand­ het plan van de Stichting de keuze voor de ontwikkcling van IJburg volwaardige stadswijk te ontwikkelen. Het voorwaarden, de financide en technische Industrieterrein Zuider I]dijk, dat uiteengczet. In de hoofdstukken 3 tot en plan moest voorzien in de bouw van 18.000 haalbaarheid en de milieu-effecten om uitgaat van industric en bedrijven. met 6 passeren de voorgeschiedenis, de woningen, met een gevarieerd woningaan­ besluitvorming over de ontwikkcling van De definitieve besluitvorming zal worden eigenschappen van het gebied en een aantal bod, een volledig voorzieningenpakket en I]burg mogelijk te maken. Basis voor al deze gekoppeld aan het aanlegbesluit van observaties de revue. In hoofdstuk 7 wordt goed openbaar vervoer. Het moest boven­ plannen is de voorlopige visie Ruimtelijke IJburg. de gedachtengang ontwikkeld waarop het dien een financiele paragraaf bevatten waarin Ordening en Milieu (ROM) IJmeer met het concept voor IJburg is gei:nspireerd. De naast de kosten en opbrengsten ook de risi­ bijbehorende Plan van aanpak, dat is opge­ Het vervolg van de planvorming essen tie van het plan antwerp poor IJburg co's worden geanalyseerd. Kortom, een plan stcld onder verantwoordelijkheid van aile staat in hoofdstuk 8. Hier worden de hoofd­ aan de hand waarvan de gemeenteraad in de betrokkenen: het Rijk, Rijkswaterstaat, de Wanneer na het aanlegbesluit aile noodzake­ lijnen van het concept van de eilandenstad loop van 1996 op verantwoorde wijze een provincies Noord-Holland en Flevoland, het lijke procedures zijn doorlopen en de ver­ belicht. De essentie is visueel samengevat in besluit kan nemen. In de Startnota IJburg, Gewest Gooi en Vechtstreek, het Hoog­ gunningen zijn afgegeven, kan een begin de tekening 'Planstructuur'. De andere teke­ Buiten wonen in de stad zijn in een eerder heemraadschap Amstcl en Vecht en de worden gemaakt met de landaanwinning. ningen in het antwerp poor IJburg dienen stadium de uitgangspunten en eisen van de gemeenten Waterland, A1mere en Amster­ In de peri ode tussen het besluit tot aanleg tot nadere toclichting of illustratie. opgave geformuleerd, waaraan het plan dam. en de bouw van de eerste woningen is er Vervolgens wordt het plan in hoofdstuk 9 dient te voldoen. In november 1995 werd Behalve aan bovengenoemde planproducten nog voldoende tijd om het ontwerp van gelllustreerd met acht portretten. Deze onder de tite! Ontwerp poor IJburg een eer­ wordt er gewerkt aan de volgende deel­ IJburg verder uit te werken en te vertijnen. geven een indruk van de verschillende ste versie van het plan uitgebracht. Na uit­ plannen: In deze fase zullen zo veel mogclijk partijen woonmilieus die op IJburg kunnen worden voerige consultatie van de diverse betrokke­ Inrichtingsplan voor de Diemerzeedijk: in het overleg worden betrokken, die straks verwacht. In hoofdstuk 10 wordt dieper nen is deze concept-versie bewerkt tot de ten behoeve van het saneringsplan voor in IJburg zullen gaan bouwen, wonen of ingegaan op de verschillende aspecten en definitieve versie, die hier wordt gepresen­ de Diemerzeedijk is een globale visie werken. Met de consortia die nu al bij de functies van het plan. Op hoofdstuk 11 waar teerd. A1vorens in te gaan op de inhoud, ontwikkeld voor de inrichting van dit planvorming zijn betrokken zullen samen­ de milieubalans is opgemaakt voIgt in wordt eerst de plaats van het Ontwerp poor gebied. In deze visie wordt uitgegaan van werkingsovereenkomsten worden gesloten hoofdstuk 12 de fasering in de tijd van de IJburg in het totale planvormingsproces een recreatieve functie aan de westzijde met het oog op een snelle, continue en uitvoering van het plan. In hoofdstuk 13 besproken. en wordt in het oostelijk decl het accent marktgerichtc bouwproductic. wordt aangetoond, dat het plan financieel ge!egd op natuurontwikke!ing; haalbaar is. Het OntlPerp poor IJburg wordt On twerp voor IJburg en het planproces Natuurontwikkeling Waterlandse kust: Werkwijze en organisatie in hoofdstuk 14 besloten met een plandocu­ in het kader van het Plan van aanpak ment, dat de belangrijkste afspraken in een Dit plan, in de officide terminologie de ROM IJmeer zijn de mogelijkheden om Gedurende het afgelopen jaar heeft dit ont­ kaart samenvat. Nota van Uitgangspunten geheten, geeft de de condities voor natuurontwikke!ing te werp stap voor stap gestalte gekregen. Het Aan dit boek is voor de specialist een aantal hoofdlijnen voor de ontwikkeling van IJburg verbeteren grondig verkend. Op een plan is tot stand gekomen in opdracht van bijlagen toegevoegd met betrekking tot en biedt het stedebouwkundige kader voor proeflocatie zullen experimenten worden de directeur dienst Ruimtelijke Ordening voorzieningen, het woningbouwprogramma verdere uitwerking in dee!plannen. Het uitgevoerd met ophoging van de bodem, van de gemeente Amsterdam. Binnen het en protielen voor de hoofdwegen en de ran­ Ontwerp poor IJburg maakt deel uit van een het opwerpen van dammen om de golven project-bureau IJburg is vanaf maart 1995 den van het land. Deze bijlagen zijn in een pakket planproducten dat verder bestaat uit: te breken en het aanbrengen van een aan het plan gewerkt door een ontwerpteam afzonderlijke bundel opgenomen. het globale bestemmingsplan voor de harde onderlaag op de bodem, bijvoor­ van de dienst Ruimtelijke Ordening met eerste fase van minimaal 8.500 woningen beeld schelpen; inschakeling van drie externc ontwerpers, en het bijbehorende milieueffectrapport; Plan voor Zeeburg: voor het Zeeburger­ Frits Palmboom (eerstverantwoordelijke het Stedebouwkllndig Programma van eiland is een nota opgeste!d die als basis voor het ontwerp), Jaap van den Bout en

7 2 Waarom I Jburg

Amsterdam heeft in het formuleren van tijd geleidelijk worden vervangen door de aandacht weer naar de bestaande stad en omdat dit leidt tot een toename van de mobi­ verstede!ijkingsconcepten een lange traditie. woningen die aan de eigentijdse vraag vol­ wcrd het accent gclegd op intensivering van liteit. De struccuurplankaart van Amsterdam Het is eigen aan een vitale stedelijke regio doen. Gemiddeld zullen deze nieuwe wonin­ en functiemenging in het stedelijk gebied. is een goede afspiegeling van dit streven: het dat deze onderhevig is aan een grote dyna­ gen groter zijn en meer beslag op de ruimte Het VINEX-beleid voegt daar als nieuw ele­ overgrote deel van de kaart staat gemengde miek en dat er te!kens nieuwe fasen van leggen dan de te vervangen woningen. Per ment de uitbreiding van de stad aan toe. milieus toe. ruimte!ijke vernieuwing aantreden. De dis­ saldo is dus meer ruimte nodig voor hetzclf­ Voor verdichting van het bestaande stede!ijk cussie over uitbreiding van de stad in het de aantal woningen. Om de kwantiteit en Deze ontwikke!ing was niet toevallig. Het gebied is de ambitieuze taakstelling om IJmeer moet in dit licht worden bezien. kwaliteit van de woningvoorraad op peil te overloopbeleid met zijn overgrote aanbod 24.000 woningen te bouwen. Veel verdich­ lJburg levert een wezenlijke bijdrage aan de houden is uitbreiding van de stad dan ook van eengezinswoningen in de regio zoog ting vindt plaats bij vernieuwingsoperaties in stad en de regio als een stede!ijke locatie onvermijde!ijk. namelijk vee! middeninkomens weg uit de Noord, de Bijlmer en de Westelijke Tuinste­ voor huidige en nieuwe Amsterdammers. Daarnaast zijn er op regionaal niveau stad. Bovendien bleef de werkge!egenheid den. Daarnaast wordt gedacht aan minder Er wordt een nieuw woningaanbod op de onvoldoende woonmoge!ijkheden om met voor een groot deel in de stad achter. Ais conventione!e ingrepen, zoals het verbouwen markt gebracht waar de stad in verschillende name midden- en hogere inkomensgroepen gevolg hiervan werd de samenstelling van de van kantoorruimte of het overbouwen van opzichten baat bij heeft. Bewoners, die tot aan Amsterdam en de regio te binden. Deze bevolking in de stad eenzijdiger, groeide de snelwegen. nu toe vertrekken, kunnen voor de stad wor­ verhuizen over steeds grotere afstand, het­ afstand en dus het autogebruik tussen de Het ombouwen van leegstaande kantoren is den behouden en nieuwe bewoners van bui­ geen allerminst spoort met de intenties van woning en het werk en verminderde het vaak onderzocht. De Amsterdamse kantoren­ ten kunnen worden aangetrokken. Het het bcleid. Uitbreiding en vernieuwing van draagvlak van de stedelijke voorzieningen. markt kent een hoge verhuisdynamiek. Er is draagvlak van de stad wordt erdoor versterkt de woningvoorraad kunnen bijdragen aan een Het beleid van de compacte stad was hierop weinig langdurige leegstand. Daarnaast stuit en de doorstroming op de woningmarkt differentiatie van het stedelijke en regionale het antwoord. herbestemming in een aantal gevallen op pro­ bevorderd. De balans russen wonen en wer­ woonaanbod en daarmee tegemoet komen blemen vanwege de Wet geluidhinder, of de ken wordt door de komst van IJburg verbe­ aan de wensen van deze groepen toekomstige Afweging van locaties geringe aantrekkelijkheid van de omgeving. terd en de groei van de automobiliteit wordt bewoners. Onderzoek naar het overbouwen van de erdoor beteugeld. De VINEX-woningbouwtaakstelling voor de Ringweg wijst uit dat dit op sommige plaat­ Ruirntelijke ordening, milieu en regio Amsterdam voor de periode 1995- sen mogelijk is, maar dat het door de com­ De noodzaak van uitbreiding en mobiliteit 2005 bedraagt ruim 100.000 woningen. plexiteit en de kosten een zaak van lange vernieuwing Deze worden voor het grootste decl adem is. Ook het idee van een andere voor­ Het lande!ijk kader voor het huidige ruimte­ (64.000 woningen) gebouwd door de raadstrategie door meer rekening te houden De stijgende woningbehoefte wordt veroor­ lijk ordeningsbeleid is neerge!egd in de gemeenten Hoofddorp, Almere, Purmerend met vergrijzingseffecten waarbij ouderen zaakt door een aantal factoren. Voar de zogenaamde VINEX, de Vierde Nota en Zaanstad. Deze gemeenten zitten daar­ genoegen moeten nemen met kleinere komende decennia wordt in de regio Amster­ Ruimtelijke Ordening Extra. Dit be!eid is mee aan het plafond van hun capaciteit. De woningen, leidt op korte termijn niet tot dam volgens de prognoses een lichte groei sterk gekleurd door doelstellingen op het resterende 36.000 woningen neemt Amster­ aanvaardbare oplossingen. Naast het gegeven van de bevolking maar een veel grotere toena­ vlak van milieu en mobiliteit. Centrale the­ dam voor zijn rekening. Voor de bouw van dat dit beleid moeilijk kan worden afgedwon­ me van het aantal huishoudens verwacht. rna's zijn het zuinig omgaan met ruimte, het deze woningen zijn verschillende locaties gen, willen ouderen steeds langer zelfstandig De groei van het aantal bewoners wordt ver­ tegengaan van versnippering en het beper­ vergeleken. De ahveging, die heeft: geleid blijven wonen in ruime woningen. oorzaakt door natuurlijke aanwas (een ken van de groei van het autogebruik. tot de keuze voor lJburg wordt hierna gere­ geboorteoverschot) en een ge!eide!ijk afne­ Daarom ligt in de VINEX het accent op het sumeerd. Een uitgebreide verantwoording is De mogelijkheden voor verdichting zijn dus mend migratiesaldo. Van groter be!ang voor bouwen in, aan of vlakbij de stad. Op basis gegeven in De keuze poor I]burg, afweging begrensd. Aile zeilen zullen moe ten worden de groei van de woningbehoefte is de daling van dit beleid zijn de toekomstige woning­ van lPoningbouwlocaties in de regio Amster­ bijgezet om de taakstelling van 24.000 van de gemidde!de woningbezetting: huis­ bouwlocaties aangewezen en is de ont­ dam 1980-1995 (uitgave Projectbureau woningen in het bestaande stedelijk gebied te houdens worden gemidde!d kleiner, de indi­ sluiting met het openbaar vervoer gerege!d. lJburg). halen. vidualisering neemt toe en mensen blijven Het VINEX-beleid is een voortzetting van langer ze!fstandig wonen. het be!eid van de compacte stad uit de jaren Bouwen in de stad Bouwen buiten de stad Nieuwbouw is ook noodzake!ijk om de '80, dat volgde op het zogenaamde over­ woningvoorraad kwalitatief op peil te hou­ loopbeleid uit de jaren '70. In deze peri ode Het bcleid van de compacte stad richt zich De Amsterdamse regio kent twee belangrijke den. Een dee! van de woningvoorraad is zijn de groeikernen in de regio ontstaan. In tegen een scheiding van de functies wonen, handicaps bij het ontwikke!en van nieuwe namelijk verouderd en zal in de loop van de het beleid van de compacte stad verschoof werken en recreeren in het stede!ijk gebied woongebieden in de nabijheid van de stad:

8 wettelijke milieuzoneringen en bijzondere Bij de keuze voor IJburg heeft het onder­ landschappelijke waarden. steunen van de stad volgens de hoofdlijnen Met name aan de westkant van de stad zijn van het VINEX-beleid geprevaleerd bo.ven de mogelijkheden voor woningbouw uiterst het compleet handhaven van het IJmeer in beperkt. Schiphol veroorzaakt geluidhinder zijn huidige gedaante. Dat stelt het Ontlve11' en levert risico's op voor de omgeving. Rond voor IJburg voor een dl1bbele opgave: de luchthaven bevindt zich een vrijwaringszo­ het ontwerp moet nieuwe landschappelij­ ne waarbinnen woningbouw is uitgesloten. ke en ecologische waarden ereeren, mede Ook rond het Westelijk Havengebied ligt een om een deel van dat wat veri oren gaat te milieu zone die woningbouw verbiedt. compenseren; het ontwerp moet de stedelijke uitbrei­ Het natte veengebied ten noorden van ding zo vormgeven, dat de doelen op het Amsterdam is van grote landschappelijke en vlak van ruimtelijke ordening, milieu en natuurhistorische waarde. Het gebied moet mobiliteit ook daadwerkelijk kl1nnen dan ook zoveel mogelijk gevrijwaard blijven worden bereikt. van bebouwing. Dit geldt evenzo voor de De keuze voor IJburg is aileen verantwoord groene longen die tot in de stad doordringen als het ontwerp aan deze twee eisen voldoet. en de contramal vormen van de aangrenzende Plankaart Structuurplan 1996 stadslobben, zoals het Amsterdamse Bos of het groengebied rond de Amstel. ~//AI'// -"' -.r//AI'// OROEN EN LANDSCHAP LliilIiiiII'''r''/'~~I,// De keuze voor IJburg Mll.lltll N

Dit De keuze voor IJburg, afiveging van lPoningbouwlollaties in de regio Amsterdam ---.".... " ....,#.v // INFAASTRUCTUUR 1980-1995 blijkt dat woningbouwlocaties in /?/f1t/// ... i: de directe omgeving van Amsterdam dun gezaaid zijn. Bij de keuze is een afweging - ..... - --0-- van de voor- en nadelen gemaakt. Door zijn ligging vlakbij de stad heeft Afweging woningbouwlocaties in de regio lJburg het grote voordeel dat gebruik kan Amsterdam 1980-1995 worden gemaakt van de Amsterdamse voor­ 1 NIEUW - OOST zieningen en dat de loeatie goed met het 2 2EEBURG openbaar vervoer kan worden ontsloten. De 3 IJ - OOST ~ IJ - WEST aanwezigheid van het water kan worden uit­ 5 DSDORP ZUID - WEST gebuit en leidt tot aantrekkelijke woonmili­ 6 OSDOR"-l!tII tl INHEH~Qf..D£I - NOO"O eus met hoge stedelijke dichtheden. 1 CENUAL! ZONE NOOAD 8 OLV.,PISCH STADION In dit opzicht scoren alternatieve loeaties fI RJ.W. - WEST zoals de Haarlemmermeer en A1mere maar 10 ODSThNERW!RF - NOORO I ook de Bovenkerkerpolder ten zuiden van KAOOELEN - NOORD Amstelveen aanmerkelijk slechter. lJburg 11 ASSENDE.LFT - NOORD 12 ZAANOEVEAS heeft echter een groot nadeel: het IJmeer is 13 WILLES ICROi.4NENIE een bijzonder landschap dat veel milieu- en 14 PUFHII!:REND - WEST ( 1 EN 2 ) natuurwaarden kent. Dit illustreert nog eens 15 BOvENKUKERPOL.OER 16 HOOFDDOAP - WEST dat de tijd van gemakkelijke keuzes in de 17 BLOEWENOALUPOLDER

Nederlandse ruimtelijke ordening voorbij is . 18 AL"EAE

9 Maquette plan Pampus van J. Bakema, 1965 Maquette plan A. Bhalotra, 1989

I i -t ,', ( .. , /fY,' :lSSOEro

/.~ j

,- II J , <:))

~- I:-:!l_ - . :::;- --- , E t:;:'- I .I

E----- 110- 9=:=_

73

Ontwikkelingsschets Dienst Ruimtelijke Ordening Amsterdam, 1993 Plan van de groep 'Waterstad', T. Koolhaas, 1994

10 3 Eerdere ontwerpen

Al meer dan dertig jaar worden er plannen van 23.000 woningen met hooguit 65.000 ders, ontwikkelaars en woningcorporaties, gemaakt voor een stad in het IJ meer. Het bewoners in een veel lagere dichtheid. een plan van Telln Koolhaas om Niellw eerste was het 'Pampusplan' uit 1965. Uitwerking van dit plan stuit op een aantal Oost te bOll wen op grote platforms op palen Sindsdien zijn er vele ontwerpen gemaakt. technische en praktische bezwaren, zoals de in plaats van op opgespoten zand. Doordat de plannen onderling sterk ver­ ontdekking dat het oer-I], een diepe geul in De discussie over stadsuitbreiding in het schillen, leggen ze de gecompliceerde aard de bodemlagen van het I]meer, groter is dan IJmeer wordt niet aIleen binnen maar ook van de actuele ontwerpopgave bloot. Ze gedacht werd. buiten de vakwereld gevoerd. Er worden kunnen worden gezien als een uitgebreide ook tegengeluiden gehoord. Onder andere reeks voorstudies waaruit inspiratie kan wor­ In 1989 verricht Maurits de Hoog zijn de actiegroep Red het I]meer en de den geput. Archipel-studie. Hij vat Nieuw Oost niet Vereniging tot Behoud van het IJsseimeer zozeer op als een verlengstuk van Amster­ bestrijden dat het noodzakelijk is om In het studieplan Stad op PamptlS, bHiten dam, maar vooral als een mogelijkheid om Amsterdam in het IJmeer nit te breiden. Zij HJonen in de stad tekent de architect Jaap de Zuid-as en Almere met elkaar te verbin­ pleiten daartegenover voor verregaande ver­ Bakema een nieuwe stadslob aan Amster­ den. Hij plaatst de opgave in een nieuw dichting van de stad. Ontwerpstudie van A. Geuze, 1994 dam. Deze lob steekt als een architectoni­ regionaal perspectief. Het plan wordt ver­ sche megastructuur tot ver voorbij Pam pus beeld als een stelsel van landstrips en eilan­ De verscheidenheid aan plannen en uit­ het IJmeer in. Het plan doet veel stof den, drijvend in het IJmeer. gangspunten en het verzet ertegen maken opwaaien maar krijgt geen vervolg. De duidelijk, dat deze ontwerpopgave grate planologische inzichten veranderen. Het Met het verschijnen van de Vierde Nota over zorgvuldigheid vereist en dat er weloverwo­ beleid van de 'gebundelde deconcentratie' de Ruimtelijke Ordening Extra (VINEX) gen keuzen dienen te worden gemaakt. doet de aandacht verschuiven naar 'over­ raakt de discussie over IJburg in een Deze hebben betrekking op kwesties als de loopgemeenten' als Purmerend en de stroomversnelling. In 1993 maakt de dienst openheid van het IJmeer, de wijze van land nieuwe steden Lelystad en Almere in de Ruimtelijke Ordening de Ontlvikkelil1gs­ maken, het raakvlak met .het water en de IJsselmeerpolders. Het Pampusplan raakt in schets '93, waarin een integrale visie wordt positie in de regio. De eerder gemaakte de vergetelheid. gegeven op de olltwikkeling van Nieuw plannen tonen aan dat pas na grondige ana­ Oost. Het plan omvat de bouw van 18.000 lyse van de opgave een begin kan worden Rond 1978 wendt Amsterdam zich af van woningen, waarbij nadrukkelijk wordt gean­ gemaakt met het ontwerp. het overloopbeleid en bekeert zich tot het ticipeerd op de mogelijkheid tot uitbreiding beleid van de 'compacte stad'. De dienst in de toekomst voorbij de gemeentegrens in Ontwerpstudie van M. de Haag, 1989 Ruimtelijke Ordening krijgt opdracht te de richting van Almere. onderzoeken of woningbouw in het IJmeer haalbaar is. De nieuwe stadsuitbreiding Rond dezelfde tijd verrichten ondermeer het draagt de werktitel 'Nieuw Oost'. Het bureau Quadrat, bureau West 8, Gerd onderzoek leidt tot hernieuwde aandacht Urhahn en Teun Koolhaas olltwerpstudies. van de vakwereld. Urhahn stelt v~~r een archipel aan te leggen Ashok Bhalotra presenteert in 1987 in om het water in het plan te benutten. opdracht van de gemeente Amsterdam een Adriaan Geuze van West 8 houdt met een voorstel met als titel Ret verlangen naar het polemisch plan een hartstochtelijk pleidooi IJmeer. Hij stelt voor om het IJmeer ten voor het zoveel mogelijk open houden van behoeve van Nieuw Oost niet in te polderen het IJmeer. Hij zoekt met zijn plan aanslui­ maar land te maken door ophoging met ting bij het Oostelijk Havengebied en con­ zand. De ambities zijn intussen wei bijge­ centreert de stedelijke bebouwing in een steld. Schetste het Pampusplan nog een stad zeer hoge dichtheid langs de znidkust van met vee I hoogbouw met 350.000 inwoners het IJmeer. en een dichtheid van 150 woningen per hec­ Op particulier initiatief lanceert de groep tare, het plan-Bhalotra spreekt nog slechts 'Waterstad', een consortium van investeer- Onlwerpstudie van G. Urhahn, 1992

II Het proefeiland, '995

Het programma:

18.000 woningen, waarvan 70% in de marktsector en 30% in de gesubsidieerde sector (15% goedkoop;) 7.000 arbeidsplaatsen in verzorgende bedrijven en voorzieningen; het plan vormt op zichzell een afgeronde eenheid, maar mag de mogelijkheid van doorgroei in de toekomst niet blokkeren; hoge woningdichtheid: 55 a 60 won/ha (netto woongebied); hoog bouwtempo: 2000 won/jaar; hoog aandeel openbaar vervoer in vervoersstromen: modal split bedraagt minimaal 50% tijdens spitsuren; ambitieuze milieudoelstellingen; actieve natuurontwikkeling op IJburg en in het IJmeer; sane ring van de Diemerzeedijk en inrichting als stadspark; voorzieningen van de watersport en de stadsrecreatie voor inwoners van IJburg en andere Amsterdammers; maximaal 750 ligplaatsen voor schepen en jachthavens.

12 4 De ontwerpopgave

In de Startnota van juni 1995 zijn de uit­ locaties op het land, met veel laagbouw in het stapsgewijs invullen en detailleren 4.3 Het financiele facet gangspunten van de ontwerpopgave gefor­ een lagere dichtheid. Kenmerken van de van een Milieuprestatie-systeem (MPS) muleerd. De belangrijkste ruimtelijke vraag­ locatie moeten worden aangegrepen als voor IJburg; In de Startnota is bij de analyse van kosten stukken zijn samengevat in zeven uitdagin­ kracht en inspiratiebron en niet louter wor­ het uitvoeren van proeven, omdat een en opbrengsten gerefereerd aan de ten gen. Daarna worden het milieu-aspect in de den beschouwd als belemmering of hinder­ aantal milieutechnische aspecten aileen in behoeve van de VINEX-onderhandelingen planvorming en de tinanciCle haalbaarheid nis. de praktijk kan worden getoetst. De opgestelde haalbaarheidsrapportage uit besproken. Het programma uit de Startnota Daarnaast is er een aantal uitdagingen dat effecten van uitgevoerde ingrepen zulJen 1992. is hiernaast in een kader weergegeven. betrekking heeft op de werking van het plan kritisch worden gevolgd (door zoge­ Uit de nota bleek dat sindsdien de tinanciCle en het proces van de besluitvorming: naamde monitoring), zodat waar nodig haalbaarheid van het project niet was gewij­ het plan moet houvast bieden op hoofd­ kan worden bijgestuurd. zigd. Wei is door toename van kennis de 4.1 Het ruimtelijke facet lijnen en avontuur durven aangaan op betrouwbaarheid vergroot, waardoor de kans onderdelen; De gekozen procedure wordt wei evaluerend op verrassingen is afgenomen. Gesteld werd IJburg is een opgave op het scherp van de het plan moet ontwikkeld worden in ontwerpen genoemd. Hierbij worden ont­ dat een gedetailleerde grondexploitatiebere­ snede. Een stad in het water bouwen is niet samenspraak met de markt en de. maat­ werpstappen steeds getoetst op ruimtelijke kening pas kan worden gemaakt op basis van gebruikelijk. Daar komt bij dat in het pro­ schappelijke omgeving. Het moet daarom en milieu-effecten. Uit de toetsing wordt een stedebouwkundig plan. Dit Ontwerp gramma doelen worden gecombineerd, die beeldend van karakter zijn; vervolgens weer lering getrokken voor de poor IJburg biedt daarvoor de basis; de uit­ bijzondere eisen aan het plan stellen. Van het moet een strategisch plan zijn, meer volgende stap in de planvorming. komsten zijn vermeld in hoofdstuk 13. Een het plan wordt zowel een relatief hoge een visie op de occupatie van het IJmeer Het MPS werkt als een puntensysteem waar­ grondexploitatieberekening voor de eerste woningdichtheid, een hoog bouwtempo als in de loop van de tijd dan een blauwdruk in op verschillende milieuthema's gescoord uitgifte-·eenheid voigt in het eerste deelplan een groot aandeel van de marktsector ver­ voor een verre toekomst; kan worden. Het is een manier om afspraken voor het Haveneiland en de Rieteilanden. langd. Om deze onderneming te laten sla­ het plan moet haalbaar zijn binnen de op milieugebied vast te leggen die het voor gen, kan niet worden volstaan met het gang­ vastgestelde financiele kaders. de actoren, waaronder de gemeente zelf, Bij aile financiele verkenningen ten behoeve bare aanbod van eengezinswoningen in het mogelijk maakt in de verschillende planfases van IJburg moet worden bedacht dat niet geijkte patroon van een suburbaan woonmi­ Deze ambities moeten garanderen dat het en tijdens de uitvoering creatieve afWegin­ het tekort alJesbepalend is maar de aard en lieu, dat de maat voor de meeste VINEX­ gewenste kwaliteitsbeeld werkelijk wordt gen te maken en verbeteringen aan te bren­ omvang van het risico dat de gemeente op locaties lijkt te zijn. De kans is dan groot waargemaakt. Het plan en het proces moe­ gen. Met het MPS kan tlexibel op de prak­ zich neemt. Het project vraagt grote inves­ dat IJburg de concurrentieslag verliest. ten elkaar ondersteunen. tijk worden ingespeeld. Het heeft een hoger teringen vooraf bij een slechts gedeeltelijk rendement voor het milieu dan wanneer zou verzekerde afzet van bouwterreinen, terwijl Van de zeven uitdagingen uit de Startnota worden volstaan met het voorschrijven van IJburg een zekere omvang moet hebben om hebben er drie betrekking op de kwaliteit 4.2 Het milieufacet strikte normen. te kunnen functioneren. Daarom zijn in dit die van het ontwerp wordt verlangd: Parallel aan de ontwikkeling van dit Ontwerp Ontwerp poor IJburg naast ramingen van de het ontwerp moet een heldere uitspraak In de Startnota is er voor gekozen om het poor IJburg is ook het MER poor de tweede exploitatie-resultaten ook gevoeligheidsana­ doen over de identiteit van IJburg: Wat is milieu-aspect tijdens het ontwerpen in aile fase van IJburg opgesteld. Hierin is een lyses uitgevoerd om de kansen en risico's specifiek voor IJburg? Waar sluh IJburg andere thema's te laten doordringen en niet Meest Milieuvriendelijk A1ternatief (MMA) van het project te taxeren. bij aan? Hoe onderscheidt IJburg zich? te veel te verzelfstandigen. Dh moet voor­ opgenomen. De sturende principes daarbij het ontwerp moet een visie bieden op komen dat dit belangrijke aspect te sectoraal zijn: stad en landschap als twee-eenheid; wordt ingevuld en daardoor gersoleerd onttrekken van een zo gering mogelijke de bijzondere kenmerken van de locatie raakt. Gestreefd is naar een integra tie in de oppervlakte van het IJ.meer; moeten worden uitgebuit: het contact planvorming. Vier wegen worden daartoe losse planopzet in de vorm van eilanden; met het water, de nabijheid van de stad bewandeld: hoge woningdichtheid, compacte bouw; en de symbiose met de omringende inbreng van milieu-thema's en milieu­ geen landaanwinning ter plaatse van de natuur. know-how in het ontwerpproces; oergeu!. het uitvoeren van meerdere korte en Deze drie ambities zijn samen de sleutel tot gerichte onafuankelijke toetsen op In hoofdstuk 11 (het Milieu) worden dit succes. I)burg moet immers optornen tegen milieu-etfecten van tussenproducten uit MMA en het Ontwerp poor IJburg met de concurrentie van andere, meer gangbare de ontwerpateliers; elkaar vergeleken.

13 Het II omstreeks 1300

Diemerzeedijk Pampus IJmeerdijk I NAP -5 Westlandformatie -10 II Formatie vanTwente -15 ~~~ -20 I------\&f---., III Eemformatie -25 6;;::;;:::::::::::;~:;;:::;::j IV Formatie van Urk -30

-35 ~~~~~~W------~ l4 Oergeul van het IJ

-40 F=~~==~~------~

-45 ~------~------~ Geologische en geotechnische doorsnede

14 5 Het gebied

Het gebied heeft verschillende kenmerken 15 meter beneden NAP de eerste en tevens 5.2 Geschiedenis en eigenschappen die hun stempel drukken jongste zandlaag onder het toekomstige op het Ontwerp 'Poor IJburg. Het zijn de IJburg. De huidige gedaante van het plangebied is deels onzichtbare lagen onder het plan. De niet aileen het resultaat van geologische pro­ belangrijkste zijn de bodemgesteldheid, de Ontstaan van de oergeul cessen. De geschiedenis van het gebied laat geschiedenis, het functioneren van het zien hoezeer men~elijk ingrijpen bijgedragen IJmeer als ecosysteem en de vele grenzen en Daarna braken warmere tijden aan. Het heeft tot de vorming van het landschap en obstakels die de locatie kenmerken. landschap werd verder gevormd door het rij­ de inrichting van het gebied. Het plange­ zen en dalen van de zeespiegel. bied ligt al eeuwen binnen de stedelijke Op de pleistocene zandlaag groeide gestaag invloedssfeer van Amsterdam en draagt daar 5.1 Geologie een laag veen. Door periodieke overstro­ onmiskenbaar de sporen van. ming werd dit veen weer gedeeltelijk wegge­ Het IJmeer heeft zich ontwikkeld van het De bodem van het IJmeer onder de locatie slagen en zette de zee klei- en zandlagen af. voorportaal tot de achterdeur van Amster­ Tot de oudste bekende uitvoerige kaarten van Holland behoort de kaart van 1575 van Joost )ansz. Bilhamer. IJburg bestaat uit een bijzondere constella­ Tijdens een van deze doorbraken van de zee dam. Het IJ was oorspronkelijk een klein tie van zandlagen. Deze bei:nvloedt de con­ ontstond in het glaciale bekken een stroom­ veenriviertje dat in de Zuiderzee uitmondde. touren van het plan. De bodem van het geul: de oergeul. Vermoedelijk voerde in het Aan het eind van de twaalfde eeuw sloeg de geheten, konden zeilschepen over de zandri­ IJmeer ligt in een overgangszone van bek­ pleistoceen een van de zijtakken van de Rijn zee grote delen van het veen tussen chel worden getrokken. Maar door de gelei­ kens en hoger opgestuwde zandgronden uit door deze oergeul smcltwater af. Door de Durgerdam en Diemen weg en groeide het delijke verzanding van het Buiten-IJ konden de voorlaatste ijstijd, het Saalien. Tijdens dit eroderende werking van het water is deze IJ uit tot een brede inham. Om het land de zeeschepen met hun steeds grotere diep­ glaciaal, een kleine 200.000 jaar geleden, geul bijna tot op de derde zandlaag uitgesle­ tegen de zee te beschermen werden dijken gang Amsterdam niet meer bereiken. De reikten gletsjertongen tot ver voorbij de lijn ten. Daardoor loopt er nu dwars door het aangelegd en kreken en riviertjes afgedamd. haven raakte in verval. Het Noordzeekanaal lJmuiden-Amsterdam-Harderwijk. Het ijs plangebied van IJburg een band waarin Langs de kusten van het IJ en de Zuiderzee bood uitkomst. Na de opening in 1876 kwa­ drukte stuwwallen als de Utrechtse onvoldoende stabiele lagen in de onder­ ontstonden verscheidene nederzettingen. men haven en stad weer tot bloei. Heuvelrug omhoog en sleet bekkens uit. grond aanwezig zijn om land op te maken Aan het eind van de zestiende eeuw begon Amsterdam had de blik naar het westen Amsterdam ligt in een dergelijk bekken. De en op te funderen. Dit heeft verstrekkende Amsterdam zich te ontwikkelen tot een eco­ gericht en zich van de Zuiderzee afgekeerd. oostrand van dit bekken bevindt zich vlak invloed op de contouren en de ligging van nomische grootmacht. In de Gouden Eeuw voor Pampus. Dat verklaart waarom de IJburg. was het IJ de toe gang tot een wereldhaven. Bakens van stedelijke waakzaamheid derde en tevens oudste zandlaag in de rich­ Tijdens latere overstromingen sloeg de zee ting van Pampus steeds dichter aan de zoveel veen weg dat de smalle meanderende Voor Pampus liggen Vanaf het moment dat Amsterdam als eco­ oppervlakte komt. oergeul werd verbreed tot de IJ-boezem, nomische macht opkwam, moest het zijn Nadat het ijs zich had teruggetrokken is dit een uitloper van het Flevo, de latere De noodzaak om de haven van Amsterdam positie verdedigen en beschermen. De kus­ bekken grotendeels opgevuld met de sedi­ Zuiderzee. toegankelijk te maken en te houden loopt ten van het IJ en het IJmeer dragen er de menten klei, zand en keileem. Desondanks als een rode draad door de geschiedenis van sporen van. Langs de belangrijke toegangs­ bleef het een depressie in het landschap, het gebied. weg over de Diemerzeedijk naar Amsterdam waarlangs rivieren het smeltwater afVoerden. Vanwege de ondiepte in de zuidwest-hoek verschenen al vroeg fortificaties, waaronder Door geleidelijke stijging van de zeespiegel van de Zuiderzee ontstonden al snel proble­ het Muiderslot. Uit vrees voor een Spaanse tijdens het laat-Pleistoceen en het Holoceen men met de bereikbaarheid van de haven. invasie werd aan het begin van de zeventien­ ontstonden in het bekken binnenzeeen. In Vooral de ondiepte bij Pampus speelde de de eeuw bij de monding van het IJ de forti­ het laatste interglaciaal liep de rand van de scheepvaart parten. Bij laag water waren de ficatie 'Seeburgh' gebouwd. De behoefte Eemzee vlak langs de huidige locatie IJburg. schepen vaak gedwongen hier voor anker te om zich tegen mogelijke indringers te Door getijdenbewegingen ontstond zo een gaan. De uitdrukking 'voor Pampus liggen' beschermen kidde in de negentiende eeuw tweede zandlaag die zich onder een groot heeft zich in het spraakgebruik vastgezet. tot het ontwerp en de gedeeltelijke bouw deel van de locatie IJburg bevindt. Eerst kon Pampus nog worden omzeild van de Stelling van Amsterdam. Deze verde­ In de laatste ijstijd reikte het landijs niet tot dankzij de ontwikkeling van een toentertijd digingslinie bestond uit een reeks fortifica­ Nederland, maar zette de wind wei een laag indrukwekkende technologic. Met behulp ties in een ring om Amsterdam. Het fort zand af. Zo ontstond op een diepte van IDa van grate droogdokken, scheepskamelen Pampus, het Vuurtorenciland bij Durgerdam

15 Gezicht op Diemerzeedijk met Gemeenlandshuis, '784.

Luchthaven Schellingwoude met een Dornier Do X, '930.

Amsterdam, in de haven .

Markerscheepjes trekken een schip dat op zeekamelen rust over Pampus.

Amsterdam, Oranjesluizen.

De Ipenslotersluis in de Diemerzeedijk, mei '703. Aan de zee bij Muiderberg

16 en een fort bij Diemerdam, ge!egen in een werd het door de marine gebruikt als lucht­ strategische driehoek rond het huidige haven voor watervliegtuigen. In 1931 werd IJmeer, maakten dee! uit van deze linie. de Msluitdijk gedicht en veranderde de Zuiderzee in een binnenzee. De grote inpol­ Ontspanning en vertier dering kon beginnen. Het is opvallend, dat in aile plannen die vom de IJsseimeerpolders Met de groeiende rijkdom van de zijn ontwikkeld het IJmeer steeds werd Amsterdamse kooplieden groeide ook de gespaard. Ook het Algemeen Uitbreidings­ behoefte aan ontspanning en vertier. Om plan zag het belang dat het IJmeergebied zich tegen het water te beschermen en in de voor de reereatie van Amsterdam kan heb­ behoefte aan land voor akkerbouw en vee­ ben. teelt te voorzien waren vanaf het begin van Boerderijen aan de St. Anthonies- of Diemerdijk een jaar voor de dijkdoorbraak (Rembrandt, 1 650). de zeventiende eeuw achter de dijken van Van achterdeur tot balkon het IJ plassen en meren ingepolderd. Zo werd de Watergraafsmeer bij Diemen inge­ Na de Tweede Were!doorlog werd het isolc­ polderd. ment van het gebied verder versterkt. Met Dit gebied ontwikkelde zich snel tot een het graven van het Amsterdam-Rijnkanaal en lusthof voor de Amsterdamse regenten en de aanleg van autosnelwegen werden nieuwe kooplieden. Er werden verschillende buiten­ barrieres opgeworpen. Aan de zuidkust van plaatsen gesticht. In die tijd werd ook het het IJmeer verrees een elektricitcitscentralc fort 'Seeburgh' verbouwd tot herberg. Dc en de Diemerzeedijk werd als gifbelt bevolking van Amsterdam kwam er graag gcbruikt. om uit te waaien en te genieten van het uit­ Dit alles heeft crtoe bijgedragen dat het zieht op de zeilsehepen die voorbij voeren. gcbied in zijn huidige staat wordt getekend .- door versnippcring en conflicten. Het roept Het IJmeer in de vergeethoek de noodzaak op om een integraal plan voor het gebied te ontwikkclen. Het Ontwerp Ten gevolge van de aanleg van het poor IJburg biedt kansen om het gebied te Noordzeekanaal verloor de Zuiderzee defini­ revitaliseren en van aehterdeur op te waarde­ tief haar funetie van toe gang tot de ren tot balkon vooe de stad en de regio.

Amsterdamse haven. Het IJ werd afgesloten De Diemerzeedijk (het 'Zuidersopje') op een zomerse dag, 2 september 1936. door een lange dijk vanaf Sehellingwoude en grotendecls ingepolderd ten behoeve van de aanleg van havens en industrie. Amsterdam en de Zuiderzee raakten steeds verder van e!kaar verwijderd. De haven kreeg nog wei een achteringang door de bouw van de Oranjesluizen. Het gebied erachter raakte daarna steeds verder gclsoleerd en versnipperd. Achter de dijk die het IT afsluit werd buitengaats een berg­ plaats aangelcgd voor de opslag van bagger en grond, het huidige Zeeburgereiland. Het Zeeburgereiland is het eerste kunstmatige eiland in het grensgebied tussen IT en Zuiderzee. Tussen de twee wereldoorlogen De stelling van Amsterdam.

17 ., I;A.Ap' IN 5.3 Ecosysteem ~USTL~N ;.) °M"'" IN k(,\9rLUN i " De natuur van her warerlandschap van het fON"TEIN t:IW/D IJmeer is een dynamisch systeem dar nog 2-1~ volop in ontwikkeling is. De unieke beteke­ .' ~ , ...... " nis van her IJsseimeer als geheelligt in het f .- feit dat het cen van de belangrijkste over­ ,. winteringsgebieden voor watervogels in Europa is. De bouw van IJburg gaat ten tieschommelingen optreden, alvorens sprake koste van ondiep open warer, maar kan ook zal zijn van een min of meer stabieJ aqua­ bij zorgvuldige uitvoering de nodige com­ tisch systeem. Omdat het IJssel- en Marker­ ponenten aan het ecosysteem toevoegen. meer een vitale rol spelen in de waterhuis­ Het is goed mogelijk om elders in het houding is het peilbeheer nu ingesteJd op Umeer omstandigheden van luwte en hoog water in de zomer (0.20-NAP, voor ondiepte te creeren. de watervoorziening van de landbouw) en , Dat neemt nict weg dat bouwen in het laag water in de winter (0.40 -NAP, voor de i water 'grote omzichtigheid vereist. In het opvang van hoog rivierwater). Dit heeft ( / 1 water heeft alles al gauw met alles te maken. grote invloed op de vegetatie langs de " Plaatselijke negatieve etIecten kunnen door oevers. Rietgroei krijgt bij dit zogenaamde \ ~. .. ,."'. • • ' ...- #' '':':j''/ o het geleidend vermogen van water in een omgekeerde peilbeheer namelijk veeJ minder aquatisch ecosysteem immers over grote kans dan bij natuurlijk peilverloop. afstand gevolgen hebben. Bij het bepalen Eventuele veranderingen in het peilbeheer van de configura tie en de contouren van het zullen de ontwikkeJing van de oevers en van land van IJburg wordt daarom ingespeeld op het ecosysteem als geheel bei'nvloeden. Ten de wetmatigheden van dat ecosysteem. slotte zal ook de aanleg van IJburg geduren­ de enige jaren veranderingen in het systeem Ben systeem in ontwikkeling veroorzaken, zij het op veeJ kleinere schaal. Verband luwte/ondiepte en waterplanten Uburg verandert dus niet aileen het IJmeer, Het IJmeer is een watersysteem dat diep­ het 1] meer zelf verandert de komende gaand door de mens is bei'nvloed. De afslui­ decennia ook. ting van de Zuiderzee, de aanleg van de Flevopolders en de deling van het IJsselmeer Het IJmeer als onderdeel van het 6J I<.NOC>&EL :z.1-'.'IAN in Markermeer en Klein-lJsselmeer hebben Markermeer EJ SIIIEHT in hoge mate het karakter van het huidige B j::U/rEl'ND watersysteem bepaald. Na deze grote ingre­ Hoewe! het onderscheid in naamgeving rus­ pen is het systeem nog steeds niet in een sen Umeer en Markermeer anders doet ver­ toestand van evenwicht. Bovendien veran­ moeden, is het IJmeer geen ze!fstandig den ook de waterkwaliteit. Door het succes­ functionerend watersysteem maar waterhuis­ volle beleid ter verbetering van de organi­ houdkundig een onderdee! van het grotere sehe lozingen op de rivieren vermindert de Markermeer. Omdat het IJmeer aan de voedselrijkdom in het Usselmeersysteem zuidoostzijde in open verbinding staat met geleidelijk. Dit zal op de langere termijn de randmeren Gooi- en Eemmeer wordt de gevolgen hebben voor de aantallen en de waterkwaliteit tevens bei'nvloed door de samenstelling van de soorten en biomassa­ wateruitwisseling met deze wateren. productie. Er zullen ook de komende decen­ Vanwege de overheersende rol van het vee!

Verband luwte/ondiepte en ~ourageergebied watervogel, nia nog de nodige veranderingen en popllla- grotere Markermeer zal her bij natuuront-

18 " wikkcling in her lJmeer vooral moeten gaan De organismen en hun relaties om het verbeteren van lokale condities. Het is onmogelijk door ingrepen op deze kkine Algen en blauwwieren vormen de basis van schaal de kwaliteit van het systeem als geheel de voedselketen. Zij nemen het leeuwendeel te verbeteren. van de primaire plantaardige productie voor In zijn huidige gedaante is het IJmeer een hun rekening. De algen worden geconsu­ relatief eenvormig maar zeer productief water­ meerd door het microscopisch kkine zoo­ systeem. Door het overvloedige voedselaanbod plankton dat op zijn beurt weer tot voedsel is het een gebied waar grote aantallen watervo­ dient voor vislarven en jonge vissen. gels rusten, foerageren en overwinteren. Dit Ook de bodem is rijk aan leven. Stromingslijnen van water in het Buiten-IJ geldt in overtreffende trap voor het lJssel- en Driehoeksmosselen die algen uit het water Markermeer als geheel. Dit gebied kan zonder filteren, hechten zich op de hardere bodem. overdrijving een van de belangrijkste overwin­ Wormen en muggelarven leven in de meer teringsgebieden voor watervogels van Europa slikrijke delen van de bodem. De waterplan­ erosie. Door opwoeling van slib wordt het Kansen voor natuurontwikkeling worden genoemd. Het ecosysteem wordt door ten, vooral de wortelknolletjes, vormen het water overal in het meer troebel. Bovendien drie motoren aangedreven: voedsel voor verschillende vogelsoorten, worden kleine hoogteverschillen en struc­ Natuurgerichte inspanningen in het IJmeer 1 het zonlicht, waarvan het effect afhangt waaronder de kleine zwaan. De grote aantal­ tuurvariatie in de onderwaterbodem lang­ moeten gericht zijn op het in stand houden van de helderheid van het water; len overwinterende watervogels foerageren zaam maar zeker genivelleerd door de en crecren van condities waarbinnen een 2 de hoeveelheid voedingsstoffen, die in het vooral op de driehoeksmosselen. grauwsluier en sedimentatie van slibdeeltjes. spontane verdere ontwikkeling van het aqua­ water is opgelost; Waterplanten zoals fonteinkruiden en Een inventarisatie van de plekken waar nu tische ecosysteem mogelijk is. Van belang 3 de wind die de golven Opstuwt waardoor kranswieren verschaffen dekking aan de waterplanten voorkomen en watervogels foe­ zijn vooral de erkenning van de kwaliteiten slib wordt omgewoeld en verspreid. roofvissen. Door het nu goeddeels ontbre­ rageren, laat het grote belang zien van luwte van het reJatief eenvormige, maar zeer pro­ ken daarvan is er sprake van een onbalans en Qndiepte voor het ecosysteem. Doordat ductieve karakter van dat systeem en de Het I]meer en het Markermeer kennen geen tussen roofvis (snoekbaars, baars) en prooi­ zonlicht de bodem bereikt, krijgen behalve waardering voor de bijbehorende, ook voor natuurlijke stroming. De waterverplaatsing vis (brasem, blankvoorn). Overbevissing is algen en blauwwieren ook hogere waterplan­ de mens aantrekkelijke expressie: waterna­ wordt uitsluitend veroorzaakt door de wind daarvan een van de oorzaken. De slechte ten een kans. Daardoor levert luw en ondiep tuur en watervogels. die het water oPStuwt, soms met spectaculaire stand van de snoekbaars en de baars in het water de hoogste productie aan biomassa. Voor de configuratie van IJburg liggen voor­ gevolgen zoals het tijdelijk droogvallen van de IJmeer heeft geleid tot 'verbraseming', een Het zijn de del en van het I]meer waar de al goede kansen in het aanbrengen van gra­ meest ondiepe gedeelten. De helderheid van vakterm voor de gevolgen van de dominan­ meeste watervogels foerageren. De situatie daties in de woeligheid van het buitenwater. het water hangt afvan de aanwezige hoeveel­ tie van de brasem. Deze vis woelt bij het in de Gouwzee toont overtuigend aan hoe Luwte zorgt voor verscheidenheid in het heid algen en zwevende slibdeeltjes. Slib kan voedselzoeken de bodem om en vertroebelt essentieel luwte is voor de ontwikkeling van eenvormige watervlak van het IJmeer. Vooral door de golven zijn opgedwarreld, maar ook zo het water. Daardoor dringt het zonlicht velden met waterplanten. Ook in de delen de verblijftijd van het water moet daarbij door vis die de bodem omwoelt zoals de bra­ minder diep door en krijgt de groei van met een diepte tot circa tweecnhalve meter aandacht krijgen. Om algenbloei te voorko­ sem. Vergeleken met het Markermeer heeft waterplanten weinig kans. De stand van de kan het water dan voldoende helder worden. men mag die verblijftijd nergens te lang zijn. het IJmeer relatief helder water met een roofvissen, die waterplanten als dekking Voor de vormgeving van I]burg betekent Dode hoeken met stilstaand water zijn gemiddeld doorzicht van 60 centimeter. Dit nodig hebben, gaat hierdoor achteruit. Dan het inzicht in de positieve werking van luwte funest. Het voorbeeld van de Gouwzee laat komt omdat het in het Markermeer opgewoel­ neemt op zijn beurt de brasemstand weer een belangrijk aanknopingspunt. zien dat het mogelijk is de condities van de slib in het kleinere IJmeer tot rust komt en sterk toe. Dit cyclische proces gaat door tot­ Ten slotte speelt ook de diepe zandput in luwte en ondiepte ook elders en dus ook in bezinkt. Ondanks dit grotere doorzicht brengt dat zich een nieuw evenwicht instelt met het IJmeer een rol in de voorwaarden voor het IJmeer bij IJburg te scheppen. Een der­ het zonlicht geen explosieve algengroei te een sterk verarmd, troebel watersysteem. ecologische verscheidenheid. Uit recent gelijke aanpak bouwt voort op een jonge weeg, omdat de verblijftijd van water in het onderzoek blijkt dat in deze put slib waterbouwkundige traditie, waarin civiele IJmeer daarvoor te kort is. Dit gegeven is van Condities voor verscheidenheid bezinkt. Doordat fosfaat zich aan het slib techniek en natuurtechniek elkaar de hand groot belang bij het vaststellen van de contou­ hecht wordt het water minder met voeding­ reiken. Vooral onder illvloed van het 'Iabora­ Ten van IJburg. Het resterende water moet De waterbewegingen in het IJ meer en het stoncn betasL wriulll' vall de DeltJwerken heett deze bella­ voldoende in beweging kunnen blijven en Markermeer worden veroorzaakt door de dering een sterke ontwikkeling doorgemaakt. dode hoeken moeten worden vermeden. wind. De golfaanval op de oevers zorgt voor III IJburg wordt deze lijn opgepakt.

19 ',(

~~­ ~~-­ -~- -t­ + + 5.4 Grenzen en obstakels Bod em veron treini ging + ---t- Zowcl binnen het plangebied als in de Het buitendijks gclegen decl van de + omgeving daarvan bevinden zich bclemme­ Diemerzeedijk, dat in het verleden is + ringen en hindernissen die van invloed zijn gebruikt als stortplaats voor grofvuil en che­ + op het Ontwerp poor IJburg. misch afval, is op vecl plaatsen ernstig ver­ + vuild. Na de sanering, die een voorwaarde is + Bcgrcnzing plangcbicd voor de ontwikkcling van IJburg, zal de ver­ ~-\-' vuiling van het omliggende grondwater tot ~ Het plangebied wordt in het noorden het verleden behoren. begrensd door de vaargeul, in het oosten Ook de waterbodems in de omgeving van de door de gemeentegrens, in het zuiden door Strekdam en voor de kust van de Diemerzee­ het Arnsterdam-Rijnkanaal en in het westen dijk zijn gedeeltclijk zozeer verontreinigd door de AIO dat sanering vereist is.

Ocrgcul Industrielawaai ::::

Grenzen en obstakels In de ondergrond van het IJmeer bevindt In de directe omgeving van het plangebied zich de zogenaamde oergeul. Hier ontbre­ liggen twee industriegebieden met een gemeentegrens []I] bodemverontreiniging I~~I straalpad ken de zandlagen waarop gebouwen kunnen gcluidszonering. Het betreft de UNA-cen­ 6 hoogspanningslijnen worden gefundeerd. Het maken van land is trale Diemen en het industriegebied ~ vaargeul industrielawaai R-I in dit deel van het IJmeer zinloos, aangezien Cruquius-Zeeburgereiland. De gcluidscon­ IJ-oergeul [L] verkeerslawaai koelwater het zand door het ontbreken van een stabie­ tour van beide industriegebieden, die hoort ~ I~I Ie ondergrond zou blijven wegzakken in de bij de voorkeursgrenswaarde van 50dB(A), diepte. Meer naar het oosten wordt de oer­ loopt voor een klein decl over het plange­ geul ondieper. Hier zijn de condities die bied. Ten behoeve van de bouw van wonin­ voor fundering en land maken vereist zijn gen binnen de geluidszone van de UNA­ 440 meter door op bruggen en viaducten Straalpad wel aanwezig. centrale zal Gedeputeerde Staten worden van de AIO een gcluidsscherm van 4 meter verzocht een hogere waarde vast te stellen. hoogte te plaasten. Een dergelijk scherm Het PTT-Telecom-straalpad stelt beperkin­ Vaargcul De gcluidscontour van het industriegebied reduceert op deze afstand het gcluid tot gen aan de bouwhoogte van objecten, die Cruquius-Zeeburgereiland zal bij toekomsti­ 51+3 dB(A), dit is inclusief een (wettelijk binnen het straalpad worden gerealiseerd. Onder de Waterlandse kust loopt een vaar­ ge opheffing van de bedrijvigheid in het toegestane) correctie van de norm met 3 De maximaal toegestane bouwhoogte geul richting Lclystad. Hier vindt een inten­ kader van de herbestemming van het dB (A) omdat de verwachting is dat auto's in bedraagt 37 meter. sief ladingtranspon plaats door binnenvaart­ Zeeburgereiland vervallen. Als deze niet de toekomst stiller zullen worden. schepen en kIeine zeeschepen. Een aantal wordt gerealiseerd zal de gcluidscontour Voor deze waarde die hoger is dan de voor­ Hoogspanningslijncn van deze schepen vervoert gevaarlijke stof­ moe ten worden gerespecteerd. keursgrenswaarde van 50 dB(A), is in het fen. Er zijn zonegrenzen aangegeven waar­ kader van het ontwerp-bestemmingsplan Er lopen twee hoogspanningslijnen van binnen zich geen woningen mogen bevin­ Verkeerslawaai IJburg-eerste fase een ontheffingsprocedure ISOkV, respectievelijk 380kV, die deel uitma­ den. Buiten de vaargeul varleert de diepte gestart. ken van het landelijk elektriciteitsnet. De van het IJmeer van circa een tot tweeenhalve Langs de AIO bevindt zich een gcluidszone. De keuze om een dergelijk scherm weI of UNA is als beheerder verantwoordelijk voor meter. Voor de grotere beroeps- en recre­ Deze is 600m breed aan weerszijden van de niet te plaatsen zal in een later stadium wor­ deze lijnen. Over een breedte van 27 resp. 36 atievaart is dit water vanwege de beperkte weg. Akoestisch onderzoek heeft uitgewezen den gemaakt. meter aan weerszijden van deze lijnen mag, diepgang niet of nauwclijks bevaarbaar. dat zander afschermende maatregclen aan behoudens schriftelijke toestemming van de de weg woningbouw in deze zone in strijd is UNA, geen bebouwing worden gerealiseerd. met de Wet gcluidhinder. Dc breedte van In het On twerp poor IJburg is omlegging dan dezc zone kan tcruggebraeht worden tot wei verkabcling van dezc lijnen voorzien.

20 6 Intermezzo: observaties

Een aantal observaties heeft grote invloed De blik op het water tot gelding te brengen. Amsterdam is in het delijk weefsel onmogelijk. IJburg zal daar­ gehad op het Ontwerp poor [Jburg. Ze zijn IJmeer 1(; gast; het water is er de baas. Dit door hoe dan ook geen gewone stadslob van ingegeven door de enorme afstand tussen de Kijkend naar het water valt op dat de locatie geldt nier aileen in visueel opzicht, maar Amsterdam worden. De relatief zelfstandige papieren wereld van de plannen en de wer­ IJburg geenszins een verlengstuk is van de ook in ecologische en recreatief-functionele positie van IJburg en de meervoudige oricn­ kelijkheid. Wie de rust en de weidsheid van stad Amsterdam. Het IJmeer vormt een vol­ zin. tatie op stad en regio zijn bijzondere kwali­ het IJmeer ervaart, kan zich nauwelijks strekt eigen wereld in contrast tot de stad. teiten. IJburg kan een geheel eigen kleur indenken dat juist hier 18.000 woningen Het ligt achter de sluizen en be staat uit bui­ De blik op het land aan het regionale palet toevoegen. Het kan gebouwd moeten worden. Met andere tenwater met de schaal van een binnenzee, de buitenpost van Amsterdam worden, via woorden, de planologische rationaliteit staat soms sereen, soms uitgesproken grimmig, Kijkend naar het omringende land valt de verkeerslijnen goed verbonden met de stad op gespannen voet met de emotionele waar­ met onderling sterk verschillende kusten en bijzondc.-e ligging in de regio op. De locatie maar met een eigen identiteit; in het IJmeer dering voor het bestaande. Het ontwerp het eiland Pampus als magisch middelpunt. ligt niet aileen dichtbij de Amsterdamse bin­ gelegen, met gebruikmaking van de ruimte­ moet deze kloof overbruggen. Aileen dan Het plan moet op deze gegevens inspelen. nenstad, maar is ook direct gekoppeld aan lijke werking van het watervlak als voorpor­ kan een plan tot stand komen dat een meer­ Het moet de confrontatie aangaan met de het regionale recreatieve potentieel van taal van de stad. Het woonmilieu kan ingre­ waarde voor de locatie inhoudt. Om deze bij tijd en wijle robuuste binnenzee, maar Waterland, het Markermeer en de Vecht­ dicnten bevatten die zowel naar het waterrij­ reden is een aantal kenmerken van het daar ook bescherming tegen bieden en ver­ streek ere met de Zuid-as, Schiphol, het ke Amsterdam verwijzen als naar het buiten­ gebied opnieuw geanalyseerd, bezien door schillende stadia van luwte crecren. De Gooi en de Flevopolders binnen bereik. Een leven in Waterland, de Vechtstreek en het de ogen van een gebruiker die het gebied kunst is om ten behoeve van IJburg niet buitengcwoon divers patroon aan functies en Gooi. Deze factoren kunnen de aantrekke­ fris ziet of leert kennen. Deze observaties botweg een stuk van het IJmeer afte snij­ attractic5 ligt over de regio verspreid. Door lijkheid en concurrentiekracht van IJburg vormden de start van het hernieuwde ont­ den, maar om IJburg als locatie in en aan een groot aantal fysieke beperkingen (de aanzienlijk vergroten. Er liggen kansen om werpproces in maart 1995. het IJmeer te ontwikkelen en om de eenheid Ringweg, het Amsterdam-Rijnkanaal, enz.) ook in IJburg zelf nieuwe regionale functies en gevarieerdheid van het grote watervlak is een traditionele aanhechting aan het ste- en attracties te realiseren.

21 Blik op het water

......

1 Bultenwater 2 Voorportaal 3 Maat van de 'blnnenzee' IJburg ligt buiten de sluis en voegt daardoor een nieuwe compo­ Het IJmeer is een schakel in de reeks wateren tussen Amsterdam en Voor de beleving van de ruimte van het IJmeer zijn het zieht op nent toe aan de toch al zo uitgebreide Amsterdamse wateratlas. de zee. Oit pleit voor een direct contact van de stad met het water Pampus en op de tegenoverliggende kusten van wezenlijk belang. door bij de toegang naar de stad het watervlak open te houden en Vanaf de punten, waar IJ, Vecht en Gooimeer op het IJmeer uitko­ door de open ruimte langs de Waterlandse kust wijd te laten uitlo­ men, moet vrij zicht op Pampus, het magisch middelpunt, behou­ pen (ruimtereeks). den blijven.

.. !:c __ ",.-,.. . ~~

de vijf landschappen

22 4 Dlversiteit van kustlljnen 5 Landcontouren als coulisse 6 Rulmtereeks tussen baaien en meetpunten Het beeld van de Waterlandse kust is leeg en open, met rustig Door het patroon van baaien en landtongen langs de kustlijnen In de wijze waarop de leegte en de complexe structuur van ondiep water aan weerszijden van de dijk. Tussen Ilburg en deze ontstaat langs de randen van het Ilmeer een beweegJijke ruimte Amsterdam in elkaar overgaan zijn de poorten tussen de verschil­ kustlijn past een zekere distantie. met een grote dieptewerking. Het nieuwe land kan meedoen in lende bakens en meetpunten van wezenlijk belang. Langs de zuidkust, die een meer grillig beeld geeft, past een zekere het ruimtelijke spel van doorzichten en afscherming. verdichting. Hier is bosaanleg en buitendijkse rietgroei goed denk­ ,- baar.

.....,;J

, ~ + y' ' . .: i) ,)/' fj. 1 :& • 0 (

de regionale attracties

23 Blik op het land

1 Gefragmenteerde oostkant 2 Orlentatie op de Zuld-as 3 Polariteit tussen wonen in de stad en buiten wonen IJburg is een los element buiten de stadsgrens van ringweg en IJburg is niet aileen op de binnenstad georienteerd, maar ook op Het woonmilieu van IJburg moet gaan horen bij de mooie oostkant Oranjesluizen, passend in het ruimtelijke patroon van fragmentatie de Zuid-as. Deze meervoudige orientatie verhoogt de aantrekkelijk­ van de stad, de zone die van Vechtstreek naar Waterland loopt. aan de oostkant van de stad. Door over deze barriere heen te -stap­ heid en de concurrentiekracht van de locatie aanzienlijk. Naast orientatie op de binnenstad en Amsterdam-zuid ontstaat pen komt Amsterdam aan het water van het IJmeer te liggen. daardoor ook een orientatie op de Vecht en het GooL

Barrieres

24 . ' •• I W '

- 1--- 7 Benaderingswijze

De opgave om voor lJburg een ontwerp te van het uitzicht en de natuur te genieten . land is bijna aile 'natum' door mensen bei'n­ economisch draagvlak versterkt en kan de maken raakt de kern van de actuek proble­ In het Ontwerp poor IJbllrg is ervan llitge­ vloed en voortdurend bewerkt. De geschie­ groei van de alltomobiliteit worden afge­ matiek van de stad en de planning. Aan de gaan dat het II meer evenzeer deel uitmaakt denis van het IJmeer illustreert dit. remd. IJburg moet woonruimte bieden aan ene kant schrijdt de verstedelijking steeds van het verstedelijkte landschap als het land, De aanleg en bouw van IJburg leiden onver­ op de stad georienteerde huishoudens uit \'erder voort. Overal rukt de bebollwing op zij het met een bijzondere positie. Het mijdelijk tot vedies aan natuurwaarden. Dat aile lagen van de bevolking en het vertrek en de stedelijke cultuur dringt door tot in IJmeer is geen ongerepte ruimte maar is met deze verliezen zoveel mogelijk moeten wor­ uit de stad van hogere en vooral middenin­ aile uithoeken van de samenleving. Aan de tal van draden met de stedelijke samenleving den beperkt spreekt vanzelf. Een benadering komens tegengaan. Op den dllur houdt deze andere kant stelt het ecosysteem, dat voor­ verweven. Het wordt benut voor recreatie, van de ontwerpopgave die hierin blijft ste­ lIittocht een bedreiging in voor de stedelijke waarde is voor de stedelijke samenleving, watersport, de binnenscheepvaart, de drink­ ken is echter te eng. Het is noodzakelijk het samenleving. grenzen aan dit proces. Het proces van ver­ watervoorziening en het leveren van koelca­ denken over de verhouding tussen stad en Hoewel het beleid van de compacte stad stedelijking en de ontwikkeling van het eco­ paciteit. Onder de woeste begroeiing van de natuur los te maken van het improductieve voor de kortere termijn zijn geldigheid niet systeem hebben ieder een eigen dynamiek, Diemerzeedijk ligt giftig afval van de stad begrippenpaar 'schuld en boete'. Schuld, heeft vedoren wordt het tegelijkertijd inge­ die slechts in beperkte mate te beinvloeden verborgen en de horizon wordt gedomi­ vanuit de gedachte dat door in te grijpen de haald door een aantal sociaal-culturele en is. neerd door de schoorstenen en hoogspan­ mens de natuur altijd en aileen schade economische ontwikkelingen op de langere In het Ontwerp poor IJburg zijn daarom een ningsmasten van de UNA-centrale. Het berokkent en boete, door berouwvol de aan­ termijn. De moderne stedeling is mobiel, paar belangrijke vraagstukken aan de orde, II meer is dus niet de onbezoedelde idylle gerichte schade te reparerell. Met een defen­ heeft een grote actieradills en laat daarom zoals de vraag naar de verhouding tussen waarvoor het soms wordt gehouden. Dat sieve houding waarin natuur en stad elkaar de keuze van de woonlocatie steeds minder stad en natuur, stad en landschap en stad en neemt niet weg dat het gebied in zijn de rug toekeren worden belangrijke kansen van de nabijheid van het werk athangen. Er regio. Daarnaast moeten we ons afvragen huidige staat niet aileen waarde heeft als gemist. Het komt er in het plan voor IJburg dienen zich nieuwe typen huishoudens aan wat stedelijkheid in het geval van IJburg vindplaats van voedsel voor talloze watervo­ op aan de spanning tussen stad en natuur (tweeverdieners, senioren, enz.) die andere betekent en welke mogelijkheden I]burg gels, maar ook voor stedelingen tegenwicht niet te maskeren, maar als dramatisch gege­ eisen stell en aan voorzieningen, diensten, moet bieden v~~r een eigentijdse manier biedt aan de congestie van de grote stad. ven te benutten. Het contact tussen stad en werk en recreatie en de verbindingen met de van wonen. Tenslotte is de vraag aan de Het IJmeer is dus geen leegte die aehteloos natuur wordt niet geschuwd; de stad wordt stad en omgeving. 'Economy of time' wordt orde hoe in dit complexe spanningsveld kan worden opgevuld. Het is een unieke niet weggemoffeld. Het contrast tussen stad belangrijker dan 'economy of space'. De ver­ strategiseh kan worden gestuurd. ruimte met vergeziehten en gesehakeerde en natuur wordt met enig eultureel zelfbe­ schillende huisholldens zijn in het dagelijks horizon ten. wustzijn juist opgezocht en uitgebuit. I]burg leven steeds minder op het centrum van een Stad en land Dit landschap wordt door de bouw van heeft de potentie om uit te groeien tot een stad gericht. Centraliteit is in dat opzicht IIburg aan een nieuwe, ingrijpende transfor­ stedelijk balkon in een waterwereld waar niet meer zo vanzeJfsprekend. In de Randstad zijn de grenzen tussen stad matie onderworpen. De opdracht om een vooral in de winter, wanneer talloze watervo­ Het Ontwerp pOllr IJburg kan niet volstaan en landschap geleidelijk vervaagd. Overal nieuw stadsdeel te bouwen is primair bena­ gels te gast zijn, vee I te beleven valt. De met zich te conformeren aan het beleid van verdringen zich stadscentra, woonwijken, derd als de opgave om hier opnieuw het wijze van land maken, de configuratie van de compacte stad. Het moet ook positie kie­ bedrijventerreinen, recreatieparken, agrarisch landschap te ontwerpen. Er is eerst gezocht land en water en de civieltechnische afWer­ zen ten opzichte van actuele tendensen die gebied en natuurenclaves. In deze situatie naar een geeigende configuratie van land en king van de oevers worden aangegrepen als wijzen in de richting van een steeds verder staat de ontwikkeling van een nieuw woon­ water, die de grondslag vormt v~~r de evenzovele nieuwe kansen voor natullront­ gaande regionalisering. I]burg is niet aIleen gebied niet langer gelijk aan de llitbreiding (geleidelijke) ontwikkeling van de stedelijke wikkeling. Deze elementen van het plan wor­ een uitbreiding van Amsterdam, maar ook van de stad ten koste van het omringende, structuur. den benut om een zo interessant mogelijke een locatie met regionale betekenis. nog maagdelijke land. Het komt eerder neer expressie van de natuur uit te lokken als ant­ Een concept voor I]burg impliceert tevens op de transformatie van een landschap dat al Stad en natuuf woord op het menselijk handelen. een concept voor Amsterdam. In het verstedelijkt is . Ontwerp poor IJburg wordt Amsterdam niet Het IImeer lijkt aan deze betrekkelijk nieu­ Een van de grootste uitdagingen waarvoor Stad en regio beschollwd als een op zichzelf staande stad we realiteit te ontsnappen. Planologen zien de planvorming rond IIburg staat, is de met het historisch centrum als brandpunt er graag een rnimtelijk reservoir in, dat nog behandeling van de relatie tussen stad en I]burg past in het beleid van de compacte van het stedelijk leven, maar als onderdeel niet met andere bestemmingen is belast. natum. Het IJmeer vervult een belangrijke stad, dat gericht is op versterking van de ste­ van een stadsregio met meerdere centra die Voor veel stedelingen vertegenwoordigt het natuurfunctie, maar is geen statisch systeem, delijke concentratie. Door dicht bij de stad zich door specialisatie van elkaar onderschei­ water juist de laatste ongerepte Ieegte, \Vaar waarvan de onveranderlijkheid tegen iedere te bouwen wordt beter geprotlteerd van de den en waarvan de Amsterdamse binnenstad je de stad klint ontvillchten om ongestoord inbreuk moet worden verdedigd. In Neder- daar aanwezige voorzieningen, wordt het er een is . De centra vullen elkaar aan en zijn

27 door een netwerk van routes onderling ver­ Ieving. Deze nieuwe stedelijke patronen Eigentijds wonen ment waarmee deze variatie wordt uitgelokt bonden in plaats van door een uitsluitend op dwingen tot nadenken over andere vormen en gestimuleerd als het kader waarin deze het centrum gericht radiaal stelsel. van samenhang. Traditioneel wordt samen­ De tijd dat de woonwijk als voorpost van de gevarieerde woningbouw zich moet voegen. IJburg wordt in dit concept niet opgevat als hang tot stand gebracht door onderschik­ verzorgingsstaat werd opgevat en werd geor­ het verlengstuk van de bestaande stad en king van de onderdelen aan een overkoepe­ ganiseerd volgens de wijkgedachte, uitgerust Strategisch stuceo evenmin als een op zichzelf staande satelliet­ lend principe. Zo zijn in de 'Iobbenstad' aile met een compleet voorzieningenpakket voor stad met een eigen hart. IJburg moet zich in lobben op gelijke wijze op het centrum aile gezindten is voorbij. Tegenwoordig fun­ In het bovenstaande zijn de motieven gege­ meerdere richtingen orienteren op de centra gericht. Daarvoor in de plaats treedt een geert de individuele woning hoe langer hoe yen, waarom in het Ontwerp poor IJburg de in de omgeving zoals de Amsterdamse bin­ visie waarin de stad bestaat uit een composi­ meer als uitvalsbasis van waaruit eigen net­ configuratie van land en water voorop is nenstad, Zuidoost en Schiphol en wellicht tie van zelfstandige fragmenten die e1kaar als werken worden gespannen, die zich over gezet. Er zijn echter ook motieven van stra­ ooit Almere. Te midden van deze centra bij toeval ontmoeten en overlap pen en daar­ grote afstanden kunnen uitstrekken. tegische aard. Deze vloeien voort uit de ·aard neemt Uburg een relatief zelfstandige posi­ door als in een collage samenhang creeren. Door ontwikkelingen op de arbeidsmarkt van de operatie: het feit dat het land voor de tie in en ontleent·lJburg zijn kracht aan de In het Ontwerp poor IJburg is deze laatste zoals werken in deeltijd, flexibilisering en nieuwe stad nog moet worden gemaakt. bijzondere ligging in het water. Door deze vorm van samenhang gehanteerd. thuiswerk neemt het belang van de woning Zelden zijn de bouw van een compleet speciale kwaliteit niet aileen ten eigen bate voor de besteding van de vrije tijd en recre­ nieuw landschap en het ontwikkelen van een uit te buiten, maar ook voor de omgeving te De vraag is nu hoe zo'n eigentijdse vorm van atie steeds meer toe. Ook zien we een ont­ nieuw woongebied zo in de tijd gecompri- , ontsluiten krijgt IJburg betekenis voor de stedelijkheid in Uburg gestalte krijgt. wikkeling waarin de woning zelf werkplaats meerd (lOa 15 jaar) als in di t geval. De regio als geheel. Dichtheid en bouwhoogte spelen een rol maar wordt. Bij de keuze van de woonlocatie wint operatie is zo compact dat het verleidelijk is zijn niet doorslaggevend. Bundeling van voor­ het aanbod van recreatieve mogelijkheden deze als een groot bouwwerk op te vatten Stedelijkheid zieningen en activiteiten is zeker een voor­ en de kwaliteit van de woonomgeving het waarin landschap, stedebouw en architectuur waarde, maar deze hoeven niet in een cen­ vaak van de nabijheid van werk en voorzie­ naadloos in e1kaar overvloeien. Aan de ande­ Uburg krijgt een stedelijk karakter en een trum te worden geconcentreerd. Van belang ningen. re kant herbergt de opgave tal van onzeker­ betrekkelijk hoge woningdichtheid. Dit is vooral dat er elementen in het plan zijn, Het is vooral de combinatie van landschap­ heden die niet kunnen worden voorzien, dient een tweeledige doelstelling: stedelijk trekpleisters, die aantrekkingskracht uitoefe­ pelijke kwaliteit, recreatie en goede verbin­ maar waarmee wei rekening moet worden georienteerde huishoudens voor de stad nen tot buiten de eigen grenzen. Het raakvlak dingen met auto en openbaar vervoer, die gehouden. In de eerste plaats komen onze­ behouden of van buiten aantrekken en het met het water maakt Uburg aantrekkelijk voor een woonlocatie gewild maken. Daarbij kerheden voort uit de maatschappelijk dyna­ economisch draagvlak van Amsterdam buitenstaanders. Dit komt de Ievendigheid in tekent zich een ontwikkeling af van een miek. De snelheid van de economische en ondersteunen. Maar welke lading dekt het het gebied ten goede en biedt kansen voor de 'wooncultuur' naar een 'woningcultuur'. sociale ontwikkelingen en de dynamiek van begrip stedelijkheid? ontwikkeling van werkgelegenheid, activiteit Niet aileen de inrichting van de woning de markt zullen eerder toe- dan afnemen. In Stedelijkheid in zijn traditionele, centralisti­ en vertier. raakt steeds meer onderhevig aan woonstij­ de tweede plaats zal de planontwikkeling sche betekenis staat onder druk. Een model De trekpleisters liggen verspreid over Uburg len en modes, ook de woning zelf wordt zelf nieuwe initiatieven en oplossingen pro­ waarin de stad wordt gedacht als een homo­ op unieke locaties met goede verbindingen en middel tot zelfexpressie en middel om zich duceren en uitlokken. Vanwege deze struc­ geen organisme dat zich naar het midden met kansen op het ontstaan van onverwachte van anderen te onderscheiden. De overheid turele onzekerheid moet voor ieder plansta­ toe geleidelijk verdicht en culmineert in een initiatieven en combinaties van functies. trekt zich steeds meer uit de volkshuisves­ dium zorgvuldig onderscheid worden stadshart is niet langer accuraat. Zeker voor Naast dergelijke brandpunten van activiteit ting terug; de woning wordt een artikel op gemaakt tussen 'hardware' en 'software'. De een perifere locatie als I]burg met de grote zijn er locaties, die juist door hun relatieve een consumentenmarkt. Hierdoor is de ont­ hardware wordt geieverd door de structuur­ nadruk op het wonen is een dergelijk model isolement of afzijdige ligging aantrekkings­ werpopgave voor nieuwe wijken ingrijpend lijnen en onderdelen waarover zekerheid onbruikbaar. De hedendaagse stad wordt kracht hebben tot buiten Uburg zelf. Dit veranderd. bestaat. De software bestaat uit een invul­ juist gekenmerkt door heterogeniteit en geldt voor bestaande en nieuwe natuurge­ De tijd dat stedebouw hand in hand ging ling die voldoende tlexibiliteit bezit om in veelkleurigheid. Ze kan worden vergeleken bieden en voor de plekken 'aan het einde met de massawoningbouw die was gebaseerd de loop van het proces veranderingen toe te met een mozalek van fragmenten die ieder van de wereld' waar van de eenzaamheid en op herhaling van gelijksoortige woningtypen laten. Daarom staat de bouw van IJburg niet een eigen kleur hebben, maar die ook van van de e1ementen kan worden genoten. Zij is voorbij. In plaats daarvan moet stedebouw gelijk met de realisatie van een blauwdruk kleur kunnen verschieten en waarin dwars­ voegen contrasten en verschillen toe aan het worden bedreven met de variatie aan woon­ voor een bouwwerk. Hij is benaderd als een verbanden en kris-kras- bewegingen ontstaan. stedelijk mozaiek. Het zijn de uitzondering­ stijlen, die door de markt wordt voortge­ in de tijd gecomprimeerd occupatieproces Het is een metropolitische vorm van stede­ en op de regel die kenmerkend zijn voor een bracht. In het plan voor IJburg is de land­ waarin het stedelijke milieu laag voor laag Iijkheid, die past bij de hedendaagse sam en- stedelijk milieu. schappelijke compositie zowel het instru- tot stand komt.

28 In dit Olltll't'rp J'(}(}r IJburg bestaat de hard­ een neutrale vorm in afvvachting van eventu­ ware uit de (ontiguratie van land en water ele doorgroei in de toekolllst. Ter vergelij­ en de ontsluitingsstrucruur. Deze hardware king kan worden gewezen op de uitgespro­ vormt een raamwerk met de voorwaarden ken vorm van de stadsranden die Berlage voor de differentiatie van de stedelijke voor Amsterdam Zuid en West ontwierp. woonmilieus. Deze wordt in een later stadi­ Deze heeft een verdere groei niet in de weg um in deelplannen of Stedebouwkundige gestaan maar wel volgende ontwerpers Programma's van Eisen (SPvE's) uitgewerkt. gdnspireerd tot het bedenken van goede Dit raamwerk moet niet worden beschouwd oplossingen voor de aansluiting van het als een nelltrale huls. De vorm van het raam­ nieuwe op het oude. werk is nauwkeurig bepaald. Het biedt speci­ De discussie over een eventuele doorgroei fieke aanknopingspunten voor de latere van IJburg moet nog worden gevoerd. Dit invulling, zander een dictaat op te !eggen. In On twerp poor IJburg wil daar niet op voor­ het Ontwerp POOl- IJburg wordt van die invul­ uitlopen. Het is daarom een afgerond plan ling een \'oorproef of suggestie gegeven. Het voor 18.000 woningen, dat op zichzelf kan maakt de kwaliteiten van het raamwerk goed bestaan en het IJmeer zoveel als mogelijk in zichtbaar. Het is de proef op de som. zijn waarde laat. Tegelijkertijd wordt de De verhouding tussen het landschappelijk mogelijkheid tot uitbreiding niet op voor­ raamwerk en de stedelijke invulling is niet hand geblokkeerd. Het uitsluiten van door­ op voorhand harmonisch. Op sommige pun­ groei zou een ongewenste wissel op de toe­ ten kan het raamwerk weerbarstige voor­ komst trekken. waarden bevanen die prikkel en tot oor­ De opvattingen over weI of niet doorgroeien spronkelijke oplossingen. zijn sterk in beweging. De uitkomst is volstrekt ongewis. Deze onzekerheid is een Flexibiliteit en kwaliteit fundamenteel gegeven. De opgave is om IJburg nu vorm te geven op een wijze die Het bovenstaande geeft een specifieke . past bij wat is te overzien in het 'hier en inhoud aan het begrip flexibiliteit. nu'. Het Ontwerp Pllor IJburg moet daarom Flexibiliteit wordt niet opgevat als een vrij­ beoordeeld worden op wat het als afgerond brief om alles open te laten en is even min plan aan kwaliteit biedt. identiek met neutraliteit en vormeloosheid. Het is beter om met het ontwerp een stel­ ling te betrekken en daarmee toekomstige ontwerpers te confronteren en uit te dagen, zelfs als dit tot correcties op of verwerping van de eerdere stellingname leidt. Dit gaat zowel op voor de kleine als voor de grote schaal. Men kan bijvoorbeeld beter de bega­ ne grond extra hoogte geven om uitwisse­ ling van functies mogelijk te maken, dan grond braak laten liggen voor een bestem­ ming die miss(hien nooit wordt gerealiseerd. Op grotere schaal verdient beeindiging van lJburg met een fraaie stadsrand, om zo ten volle profijt te trekken van de ligging aan het water, de voorkeur boven de keuze van

29 \

v 0 0 r 8 Een eilandenstad

Het Ol1tJl'n-p l'(J(I1- IJblll"g kan worden get)'­ peerd als een eilandenrijk, een conglomeraat van zes sradseilanden in het IImeer. De eilandenstad krijgt goede verbindingen met zowel Amsterdam als de regio_ Er komcn functies en bestemmingen die niet aileen van belang zijn voor hen die er wonen, maar waarvan de hele regio kan protiteren. Door te kiezen voor een reeks eilanden in plaats van een aaneengesloten stuk land wordt het raakvlak met het water verveel­ vOlldigd . De nabijheid van het water, die zo overal voelbaar wordt, maakt het mogelijk op de eilanden in hoge dichtheid te bou­

wen. Dit leidt tot een groepering van COI11- pacte eilanden langs de kllstlijn van de Diemer-zeedijk en het PEN-eiland. Het gevolg van deze opzet is, dat de openheid van het gebied zo min 1110gelijk wordt aan ­ getast en het IJ meer als open watcr-systcelll zoveel mogelijk worth gespaard. Waar in de Stnrtl/otn nog werd ui tgcgaan van 660 hec­ tare, neemt IIburg in dit OutJllcrp POOl" IJbullJ nog slechts 450 hectare in beslag. ,..

Het ontwerp is opgebouwd uit drie lagen:

de contlguratie van land en water; de stedelijke structuur; de programmatische troefkaartcn.

De configura tie van land en water behelst De stede1ijke structuur omvat de hoofdlij­ De programmatische troefkaarten zijn bij­ Het landschap, de stedelijke strllcruur en de de contouren en ligging van de eilanden en nen van het plan, waardoor het als (een dee I zondere fllncties en attracties die niet aileen programmatische troetkaarten zijn de pijlers de nieuwe baaien en wateren die daardoor van de) stad kan fllnctioneren. Het vorlllt voor de IIburgers bestemd zijn, Illaar ook "oor de identiteit van IJburg. Maar ze garan­ ontstaan. Samen vormen ze daardoor een het ruimtelijke raamwerk waarbinnen de ver­ voor andere inwoncrs van Amsterdam, de deren nier dat deze identiteit automatisch tot collage met het water als bindend element. schillende woon- en werkmilieus een plaats regio en de Randstad. Het zijn vooral deze stand komt. Her plan !evert de essentiele De eilanden transformeren het westelijke krijgen. De samenhang tussen de eilanden trodkaarten die de bijzondere ligging van voorwaarden maar is geen blauwdrllk. De deel van het I] meeT in een gevarieerde wordt gegarandecrd door de infrastructuur, IIburg in het IImeer llitblliten. De belang­ idenrireit van I]burg zal moeten groeien in waterwereld Illet tal van gradaties tussen Illw de voorzieningenstructllur en de zonering rijkste zijn de I]burghaven, het II meerstrand de loop van de tijd. De kallSen d ie het plan en rllw en russen weids en kleinschalig. van dichtheden. Per eiland is de stedelijke en het Diemerpark. Wanneer deze troeven biedt moeten daadwerkelijk worden benut. Hierin Iigt de sleutel voor het natllurontwik­ structuur verschillend lIitgewerkt en gedc­ goed worden uitgespeeld kllnnen ze als een In de volgende paragrafen worden de drie kelingsplan, dat onverbrekelijk met de reali­ tailleerd. Dit biedt de mogelijkheid voor het magneet activiteiten aantrekken, die een lagen beschreven. De nadruk ligt daarbij op satie van IJbllrg is verbonden. De Ianschap­ ontstaan van een grote varia tie aan stedelijke extra dimensie aan I]bllrg kllnnen toevoe­ de ruimtelijke opbollw van het plan. Een pelijke contiguratie verschaft de basis voor milieus. gen. Hierdoor heeft I]bllrg meer te bieden nadere motivering vanl1ir fl1nctionele en de stedelijke structuur. dan wonen aileen. technische aspecten staat in hoofdstllk 10.

31 / I

Eiland langs de kust Eiland in het water Geleding Transparalltie

8.1 Configuratie van land Eilanden langs en nit de knst Geleding en transparantie en water Het eilandenrijk vindt haar zwaartepunt in De eilanden uit de kust dienen als golfbre­ Het ontwerp van het eilandenrijk wordt het Haveneiland, een langgerekt eiland tus­ ker. Zij breken de golven die bij ruw weer bepaald door een sam ens tel van zichtbare en sen de zuidkust van het IJmeer en de oer­ vanuit het Markermeer aanrollen. Ze zijn de onzichtbare lijnen in, boven en onder water. geul. Op de kop van dit eiland, op de plek buffer waarachter de andere eilanden Het speelt in op het dynamische en robuus­ waar twee openbaarvervoerlijnen elkaar ont­ beschutting vinden. Br ontstaat een sterke te karakter van het water, gaat er de con­ moeten steekt een uitstulping, de Voorpost, geleding tussen het Buiten-IJ en het IJmeer. frontatie mee aan en brengt tegelijk nieuwe het IJmeer in. Deze Voorpost biedt een De relatie tussen het Buiten-IJ en het gradaties aan. terugblik in de richting van de IJmeer wordt gelegd door drie zichtlijnen in Schellingwouderbrug en Durgerdam en een oostwestrichting. Door deze transparante uitkijk in de richting van Muiden en het opzet van het plan blijft de grate maat van IJmeer. In de oksel tussen de Voorpost en het IJmeer voelbaar. De combinatie van de de rest van het eiland ligt de IJburghaven. geleding (luwte) en transparantie (uitwisse­ Rondom het Haveneiland liggen drie grate­ ling) speelt een essentiele rol in het natuur­ re eilanden, een langs de kust aan de kant ontwikkelingsplan. van de stad en twee uit de kust in het IJmeer.

32 '-:l J

L+- H...,'c~ ...... l.~'~---, - ~ ...... =rv ....<-.<... ___-

Karakteristieken water Ophogen / inpolderen Rlchtingen land Orienta ties water

Karakteristieken van het water Karakteristieken van het land Richtingen en orientaties

De wateren die de eilanden omgeven zijn de Het land is verdeeld over vier grotere en De eilanden hebben ieder een eigen rich­ belangrijkste openbare ruimten in het plan. twee kleinere eilan-den, die ieder een eigen ting. Het Steigereiland is naar buiten op de Ze zijn te vergelijken met de pleinen en par­ karakter hcbben. Van west naar oost: opening naar het Markermeer gericht. Het ken in een stad. Ze hebben ieder een eigen het Steigereiland, het Haveneiland met de Haveneiland is langgerekt en voIgt de kust­ karakter dat ook door hun naam tot uit­ twee klein ere Rieteilanden, het Strandeiland lijn van de Diemerzeedijk. Het Strandeiland dmkking wordt gebracht. De ruimte die aan en het Buiteneiland. De wijze van land is gericht op het IJmeer en het Buiteneiland drie zijden door eilanden wordt omgeven is maken en de waterbouwkundige techniek tenslotte draait mee met de vaargeul die de IJburgbaai. Deze baai is gericht op het bepalen mede het karakter van de eilanden. voor de Waterlandse kust langs loopt. Het Buiten-IJ, waaraan ook Durgerdam ligt. De Drie eilanden worden gemaakt door opho­ resultaat is een beweeglijke compositie van strekdam die het vrije zicht en de stroming ging met zand. Het maaiveld van deze eilan­ eilanden die als schotsen in het water drij­ van het water rond de eilanden belemmert, den ligt cen meter boven de waterspiegel. ven. Met deze expliciete keuze wordt wordt grotendeels verwijderd. Het Buiten-IJ Ze worden omringd met een iets opgezette afstand genomen van een opzet waarin een staat via een mime opening in contact met rand als waterkering tegen golfoverslag. Het geometrisch stedelijk raster als een loper in het Umeer. Aan de oostkant van Uburg zijn meest oostelijke eiland, Strandeiland, ligt in het IJ meer wordt uitgerold en het water tussen de eilanden twee vizieren op het dieper water. Dit eiland wordt gedeeltelijk daarbuiten als restvorm wordt behandeld. IJmeer gericht: Pampuszicht en Muider­ opgehoogd en gedeeltelijk achter een dijk De ligging en de vorm van de eilanden zicht. ingepolderd en drooggemalen. Het maaiveld wordt, behalve door de loop van de vaargeul ligt ongeveer een meter beneden het water­ en de oergeul, bepaald door een veelhcid peil. Voor iemand die op het eiland staat van zichtlijnen die als mikado-stokjes over bevindt de waterkering zich net boven oog­ het gebied liggen uitgespreid. De belangrijk­ hoogte. Daardoor kenmerkt dit eiland zich ste zijn gericht op de Schellingwouderbmg, door een meer beschut en introvert woon­ Durgerdam, Pampus en de opening bij het klimaat. Vuurtoreneiland,

33 Bruggen als crud aal detail

In het spel van land en water met hun riehtin­ gen en doorziehten spelen de bruggen een oelangrijke rol. De eilanden zijn immers vrij groot. Voor het eilandgevoel is de benadering, hoe je vanaf de brug de eilanden in het water ziet liggen doorslaggevend. De bruggen zijn de sleutel tot het eilandenrijk. Elke orug biedt een !lJV- andere blik op het totaal. Essentieel is de zieht­ lijn vanaf het proefciland naar Pampus. Dit I~<-.-~ eiland kan dienen als observatiepost vanwaar men de beoogde transparantie tijdens het reali­ satieproees kan zien ontstaan.

Compositie van kustlijnen

De eilanden vormen samen een eompositie van kustlijnen met verschillende gezichten. Aan het grote water liggen een strakke bomendijk aan de noordkant van het Strandeiland, cen promenade langs het Haveneiland en een ste­ nen kade bij de aanloophaven. Het zijn forse lijnen, met een echo van de schaal van de stad (zoals het Oostelijk Havengebied). Her Buiteneiland ligt aan het einde van de wereld. Het is het eiland in optima torma. Het venoont een zekere verwanrschap met het eveneens excentriseh gelegen KNSM-eiland. Anders dan bij het KNSM-eiland beheersen hier bomen en groene oevers het aanzicht en niet gebouwen en harde kaden. Het Buiteneiland vormt de overgang naar de tegenoverliggende groene kustlijn van Waterland. De luwe zuidkusten van de eilanden langs de Diemerzeedijk en het PEN-eiland hebben een heel ander karakter. In het westen ereeren de Rieteilanden een labyrintisehe waterwereld van vaartcn en rietgorzen parallel aan het Amster­ dam-Rijnkanaal. Naar het oosten neemt het water de gedaallte aan van een buitendijkse uitmonding van het riviertje de Diem. Aan het einde hiervan ligt het IJmeerstrand, gericht op het widen met zieht op de Muidense kust. Compositie van kustlijnen

34 i-' I

Het onderwaterontwerp betert. Dit maakt de groei van waterplanten (- mogelijk. Onderwaterdammen langs aanwe­ Deze configura tie van eilanden is niet aileen zige ondiepten voor de Waterlandse en de grondslag voor een nieuw stadsdeel, maar Muidense kust moe ten hiervoor zorgen. brengt ook een nieuwe ordening teweeg in Deze dammen beperken tevens de recreatie de omringende wateren en in de wereld in deze kwetsbare gebieden. onder water. In NatuurontlVikkeling IJmeer wordt dit aspect van IJburg in het bredere Voor een uitgebreidere beschrijving van de kader van de planvorming van het hele plannen voor natuurontwikkeling wordt ver­ IJmeer geplaatst (ROM-IJmeer). wezen naar paragraaf 10.2, Ecologie en Het IJmeer wordt door de compacte vorm natuurontwikkeling. van de eilanden zoveel mogelijk gespaard en opengehouden. Er is met het eilandencon­ cept bewust gekozen voor een contact met het buitenwater, met het grote IJmeer­ systeem. De eilanden worden aan aile kanten met buitenwater omspoeld. Hierdoor dringt de dynamiek van het IJmeer door tot in het eilandenrijk. De configuratie is zodanig dat I

Tegelijkertijd ontstaan door de configuratie eu !TI1/" IV"TE!t. HET" []j GOLI'~IA\oIT'= van eilanden ook nieuwe luwe gebieden...... CNPEl'W'ItTaO"M

Vooral het in de luwte van de eilanden gele­ ~ '\~~" " (TE V9W',o,C!(TEN) RIET'~I ._, gen buitenwater langs de Diemerzeedijk t!!I ~~ITE""P~"'~ Pierre ONPE!Il","'TEJt,£)OPEM biedt kansen v~~r natuurontwikkeling. Riet EJ kan hier goed gedijen en is een welkome /VI'''' PIEI'E CToT ..30 i"<'Ir) f'\"'\'\' 1 ~WINfIAT

aanvulling op het natuurlijk milieu, omdat /1 AI

er naar gestreefd golfluwte te creeren. Slib ~:- slaat daardoor neer zodat het doorzicht ver- Het onderwaterontwerp ....

35 L I .,_

- . ~ ...., "'A,'11';":J / .

" ... ~ " .- ===tt:~. - .. '~l7, .. - ',. ) ..... j ~ 3ci 4- / bo u w{a.~~/II · .

------

...... \ ~ /,, "- "';' :J!i' ..­ / ....v ·· / ' j ; ~ __~(5;A~/)....-:¢X. "---I .,'" ...... r,_",,_~r. t'.~... ,"'-J ~~, ",1,1 ,J~... ". ..,-~ -" ..... ('\~_C'~--~..,...... ',,, '. , ..... -- . .. . • . , ' ,...... -" :"r )- ~~~e ~A~""'A"~~ PiA o..~_- ...... "- . ' , . " .. ,. b-..-e>.-~~.."..,.t;". ~~7 V 'n:, f'f'L'F?-L ~ - '- - . , . I .. ~ · .... '7Y"71;'I'J"}'/ : w..J[.....:lr L-L' \ ~Y'\,,- • ':\:..• .: ~ "'" - - , . ' " ~ ...... /'? I I I 'T'71 ,.' -:--- . ". " f .."re ' ~. r' ~ ' . ' • r .... .~ .. "-.. =) :::v ' .... ;',:7 " "'...... '.~J. )" _. '".- \":' '\ . . :. ' ~ '~ /:::- .. :' -~~ . ': '" l ... "" . /-. . ~ . .. ". # , " ' •. VI",,'_--'...-.:::"":"O'~...... \ ... . \

Het silhouet Van dichterbij valt de achtergrond van verre bakens weg en worden de eilanden afzonder­ Met de komst van IJburg zullen zich langs lijk herkenbaar. De dijk, de bomenrij van het het IJmeer nieuwe silhouetten tegen de Strandeiland en het Buiteneiland schepp en horizon aftekenen. De toegestane bouw­ een groene voorgrond voor de meer stedelij­ hoogte varieert en wordt door een globale ke bebouwing van IJburg op de achtergrond. zonering geregeld: Vanuit de IJburgbaai gezien valt het beeld in maximaal 4 a 6 verdiepingen op de eilan­ contrasterende delen uiteen. Het Haven­ den langs de kust; eiland toont haar stedelijk silhouet met maximaal 3 a 4 verdiepingen op de eilan­ woonpieren, wandelpromenade en bebou­ den uit de kust; wing van zes tot acht lagen. Aan de andere maximaal 6 a 8 verdiepingen in het einder ligt Durgerdam als het prototype van Centrumgebied. een oude Hollandse nederzetting. Het Buiteneiland schuift als een boomrijke cou­ Deze zonering verschaft IJburg een gestrekt lisse in beeld en zorgt voor diepte in de ,. ... en gelaagd profiel. Voor wie vanaf het open waarneming. De breedte van het water tus­ water van het IJmeer komt, tekent het sil­ sen IJburg en Durgerdam varieert van een houet zich steeds anders af. Van verre doet tot drie kilometer, maten die vergelijkbaar het zich voor als een lijn waar alleen groot­ zijn met die van de Braassemermeer. Tussen ).,I ...... '1~ . schalige elementen bovenuit steken zoals de de eilanden verandert het water van karakter: UNA-centrale en de Rembrandttoren. van een uitgestrekt vlak met een lage horizon IJburg zelf is hiertussen nog nauwelijks in een interieur dat condom door de gebou­ zichtbaar. wen en bomen wordt bepaaJd.

37 8 IVATE"-lOOP . /lOS G I'/ETSROU;-E

G VOErpAD

GI>.A5LANP

Samenhang met het Vasteland De waterkwaliteit van het IJmecr Dc samenhang met het vastcland liggen ook de grootste ecologische potenties. De dragende elementen voor de verbindin­ Aan de ene kant biedt het grote raakvlak Behalve de relatie met het waterlandschap is gen in de dwarsrichting, haaks op de kust, tussen land en water interessante aankno­ ook de aanhechting aan het landschap op zijn de Vecht, Diem en Gaasp, de ringvaart pingspunten voor natuurantwikkeling. Aan het vasteland van groot belang. Daarbij is er van de Watergraafsmeer en het lozingska­ de andere kant is juist vanwege dit grate een sterk verschil tussen het vasteland in het naal. Van een andere orde, maar van groot raakvlak aandacht nodig om ongewenste zuiden en het vasteland van Waterland. belang in het netwerk van fietsverbindingen, invloeden vanuit de stad (verontreinigingen) Het zuidelijke vasteland wordt gekenmerkt is de Ouddiemerlaan. Het groene carre van op het IJmeer-water te voorkomen. door de infrastructuur van autowegen, kana­ de Watergraafsmeer vormt in de gefragmen­ Daarom is als randvoorwaarde voor het plan len, spoorlijnen en hoogspanningslijnen, die teerd opgebouwde oostkant van de stad een gesteld dat IJburg enkel en aileen water in een zeer grote schaal in het landschap intra­ helder orientatiepunt, een groene schake! het IJmeer mag atlaten als afdoende is aan­ duceren, maar tegelijkertijd allerlei versnij­ naar de binnenstad en de Amstel. getoond dat het IJ meer niet extra wordt dingen teweegbrengen. In vergelijking met de zuidkust is het land­ belast met verontreiniging (het zogenaamde Er ligt een lappendeken van enclaves, schap van Waterland een areaal van onge­ stand-still-principe). Dit geldt ook voor bij­ bestaande uit forse rietlanden en (gedeelte­ kende rust en continuiteit. Het is een open zondere woonvormen zoals woonboten en lijk nieuw aangeplante) bossen, die mede landschap met puntgewijze verdichting door woningen op platforms en voor aan buiten­ dankzij hun isolement veel natuurwa'arden enkele dorpskernen en edbeplantingen. water gelegen tuinen. In overleg met vertegenwoordigen. Door de bouw van IJburg laat hier veel minder rysieke sporen Rijkswaterstaat zal in de volgende plan stadia IJburg komen zij steeds meer in de stedelij­ na. Wei is Waterland van grote recreatieve nadere invulling aan deze randvoorwaarde ke invloedssfeer te liggen. Door de ontslui­ betekenis voor IJburg. De opgave is hier worden gegeven. In de paragrafen 10.3, ting van IJburg ontstaan nieuwe versnijdin­ rust, recreatie en natuurwaarden op intelli­ Land-waterprofielen en 10.5, Waterhuis­ gen, maar ook nieuwe verbindingen, als gente wijze te combineren. Een veerpontje houding wordt hierop nader ingegaan. nieuwe rijgdraden in de lappendeken. Deze van IJburg naar Durgerdam moet zorgen enclaves en verbindingslijnen zijn zowel eco­ voor een verbinding die tegelijkertijd de logisch als recreatief van betekenis. recreatiedruk reguleert. De aanhechtingspunten voor deze lijnen lig­ Ook in Waterland ligt de belangrijkste fiets­ gen besloten in de landschapsstructuur van route op de dijk; op de grens van het IJmeer Amsterdam en omgeving. Deze wordt en een natte achterlandzone waar open gedragen door een stelsel van waterlopen en watervlakten en rietlanden (reservaatsgebie­ dijken. Koppeling van fietsroutes, parken en den in het kader van het landinrichtingspro­ ecologische zones aan dit patroon levert een ject) elkaar afwisselen. De richting haaks op groen raamwerk op dat stevig in het land­ de kust wordt gedragen door de aaneenge­ schap is verankerd. schakelde Dieen. In het binnenland ligt een Langs de zuidkust is de Diemerzeedijk de fijnmazig stelsel landweggetjes en voet- en belangrijkste lijn. De fietsroute langs de hele fietspaden, gericht op veel extensievere kust, van Zeeburg tot Muiderberg, ligt op recreatie. De fietsverbinding naar de binnen­ de dijk. Binnendijkse en buitendijkse rietzo­ stad, via Noord, loopt over de oude zeedijk nes zorgen voor een natte, ruige verbin­ en daarna verder langs de oever van het dingszone langs de kust. Deze zone kan na Noord -hollands kanaal. Muiden landinwaarts buigen, naar het Naardermeer en de Vechtplassen. Parallel aan de dijk, vlak achter de kust, lig­ gen het Amsterdam-Rijnkanaal en de Muidertrekvaart, waar de 'tweede slag' van de oost-westgerichte fietsroutes aan gekop­ peld kan worden. In deze oost-westrichting

39 / ! i I

".

p I a n s t r u c t u u r 8.2 Stedelijke structuur het PEN-eiland en de UNA-centrale. voor het plan is een gemiddelde dichtheid Daarvandaan kunnen het Strandeiland en het van 60 woningen per hectare (50% hoger De stedelijke structuur behelst de belangrijk­ Buiteneiland worden bereikt zonder eerst het dan op de meeste VINEX-Iocaties). ste kenmerken van het plan, waardoor het als Haveneiland en het Centrum-gebied te hoe­ Bij dichtheid gaat het om meer dan aileen (een deel van de) stad kan functioneren. De yen doorkruisen. Deze zelfstandige ontslui­ het aantal woningen per hectare. Hoge samenhang tussen de eilanden wordt behalve ting versterkt de relatieve autonomic van de dichtheden zijn aileen interessant als er door hun gezamenlijke ligging in het water delen van het eilandenrijk. compenserende factoren zijn zoals uitzicht, bewerkstelligd door de infrastructuur, de De fietsroutes vallen deels samen met de menging van functies en een goed functio­ voorzieningen en de zonering van de dicht­ hoofdinfrastructuur, deels vullen ze deze aan nerende openbare ruimte. heden. Zij bieden een raamwerk waarbinnen met een eigen fijnmaziger netwerk dat de De gemiddelde dichtheid wordt gedifferen­ de (delen van de) de eilanden hun eigen archipel op een lager schaalniveau verweeft tieerd in verschillende zones. De zones met kleur krijgen. Compactheid, oricntatie op het met zijn omgeving. In het plan zijn drie hogere dichtheden (60 tot 80 woningen per openbaar vervoer en menging van functies nieuwe fietsverbindingen over het Amster­ hectare) liggen merendeels langs de open­ Infrastructuur zijn hierbij leidraad. dam-Rijnkanaalopgenomen. baarvervoerlijnen, bij de voorzieningencon­ centraties en langs open bare oevers die uit­ Infrastructuur Voorzieningen zicht bieden zoals de IJburgbaai en het IJmeerstrand. Dc belangrijkste eilanden worden als aan De voorzieningen zijn op drie plaatsen Het Centrumgebied en het zuidwestelijke een kralensnoer aaneengeregen door een geconcentreerd. De eerste is op het westelijk deel van het Strandeiland vormen een aan­ combinatie van twee openbaarvervoerlijnen. deel van het Haveneiland, waar met de eengesloten gebied met een hoge dichtheid, Een tramlijn verzorgt de verbinding met het bouw wordt begonnen. Deze bedient omdat de condities wat betreft openbaar ver­ Centraal Station en de Amsterdamse binnen­ meteen de woningen in de eerste bouwfase. voer, voorzieningen en uitzicht daar opti­ stad. Deze tramlijn vormt de ruggegraat van De tweede is in het Centrumgebied in direc­ maal zijn. De dichtheid kan hier plaatselijk het Steigereiland en het Haveneiland. te verbinding met de IJburghaven. Dc derde nog hoger zijn. In de zones met de hogere Tevens wordt IJburg in de richting van ligt op het Strandeiland en staat via een dichtheden is ook de menging met niet­ Diemen aangesloten op de oostclijke tak van parkstrook in verbinding met het woonfuncties het sterkst. De lagere dichthe­ de metro-ringlijn. De IJ -tram en de metro IJmeerstrand. Ze zijn alledrie gekoppeld aan den bevinden zich op de Rieteilanden aan de vormen samen een as, die het Haveneiland openbaarvervoerhaltes. Hierdoor wordt de beschutte kant van het eilandenrijk, waar en het Strandeiland met elkaar verbindt. oricntatie van IJburg op het openbaar ver­ meer geleidelijke overgangen tussen land en Voorzieningencentra Ook het Buiteneiland, dat een meer excen­ voer versterkt. De belangrijkste concentratie water mogelijk zijn. Ook het Buiteneiland trische ligging he eft, is via het uiteinde van van voorzieningen bevindt zich in het heeft een lagere dichtheid vanwege zijn afzij­ de tramlijn op het openbaar vervoer aange­ Centrumgebied, bij een gecombineerd sta­ dige ligging en het beoogde groene karakter. sloten. Op deze wijze is de bebouwing van tion voor metro en tram. de eilandenstad optimaal op het openbaar Naast deze concentraties zijn er verspreid Raamwerk en inkleuring vervoer georicnteerd. over het gebied nog tal van voorzieningen. Tevens is een aantal zones aangewezen dat Infrastructuur, voorzieningen en zonering IJburg wordt voor het autoverkeer vanuit geschikt is voor kantoor- en bedrijfsbebou­ van de dichtheid crecren een raamwerk twee richtingen ontsloten. In het westen wing, al dan niet met won en gemengd. waarbinnen een gedifferentieerd stedelijk wordt op het Zeeburgereiland de aansluiting Tenslotte zijn er de programmatische troef­ milieu tot stand kan komen. Ze bieden de op de AIO (de Ringweg) gebruikt. De Piet­ kaarten, die in de volgende paragraaf wor­ condities voor de inkleuring van de woon­ Heintunnel geeft een verbinding met het den besproken. en werkmilieus op de eilanden. Er zijn sub­ ;" .",­ Oostelijk Havengebied en de binnenstad . tiele verbanden tussen de eilanden; tegelij­ /' ,,/ Vanaf het Zeeburgereiland voIgt het auto­ Dichtheden kertijd hebben ze ieder een eigen karakter. ./ verkeer de ruggegraat van het Steigereiland Ze verschillen allereerst door hun ligging in ./ en het Haveneiland. In het oosten komt er Essentieel voor IJburg is het streven naar de waterwereld van het IJmeer, door hun Dichtheden een aansluiting op de AI, langs de rand van compactheid en stedelijkheid. Uitgangspunt situering ten opzichte van de stad en de

41 andere eilanden en door de vormgeving van A. Steigereiland hun randen. Vervolgens onderscheiden de B. Haveneiland eilanden zich door hun ruimtelijke struc­ C. Rieteilanden tuur, door de infrastructuur, door de situ­ D. Strandeiland ering en de omvang van allerlei stedelijke E. Buiteneiland voorzieningen, door het karakter van het openbare gebied en door de verkaveling. Het raamwerk laat veel toe maar is niet neu­ traal: het daagt uit om de identiteit van de eilanden te versterken, zodat een eenheids­ worst in de toekomst wordt voorkomen. Hiervoor worden in het On twerp poor IJburg een aantal suggesties gegeven. Deze zullen in de stedebouwkundige deelplannen verder worden uitgewerkt. Leidraad daarbij is dat de woonmilieus op de eilanden niet worden gekenmerkt door een specifiek woningtype of een bepaalde financieringscategorie. Het is eerder de specifieke menging van verschil­ lende woningtypen en de manier waarop de overgang tussen de woonbebouwing en de openbare ruimte wordt gemaakt die de woonmilieus op de eilanden een eigen karakter geven.

Bij de uitwerking van de eilanden is ten slot­ te ook de occupatiestrategie van belang. Wordt er kavelsgewijs, per straatwand, bloksgewijs of complexgewijs ontwikkeld? Manifesteert de architectuur zich op de schaal van het blok of van het individuele woonhuis? Hoe wordt de bebouwing op de eilanden geproduceerd en wat is de rol die de verschillende partijen daarbij spelen? En vooral, welke rol speelt de factor tijd? Van de beantwoording van deze vragen zal de kwaliteit van het toekomstige IJburg in sterke mate afhangen. Hoewel ook hier suggesties voor worden gegeven vallen deze kwesties overwegend buiten het bestek van het Ontwerp poor IJburg. In het eerste deel­ plan (SPvE)zal hier een proeve van worden gegeven.

42 /'

Het Steigereiland expcrimenteren met allcrlei vormen van drij­ vend wonen. Experimenten met zclfbouw, Het meest weste1ijke eiland van IJburg is het prefabricage en vrije afbouw van casco's krij­ Stcigereiland. Het ligt op korte afstand van gen hier aile kans. Ook kunnen delen van de Ringweg aan weerszijden van een dam het ciland in de vorm van bouw op plat­ die de archipel vanuit het westen voor ver­ forms boven water worden uitgevoerd. Zo keer ontsluit. Vanuit de binnenstad van kan het Steigereiland uitgroeien tot de Amsterdam is het de kennismaking met kraamkamer van IJburg. IJburg. De waterwereld van het IJmeer Het openbaar gebied heeft een twceledig wordt hier aangcsneden door de stad. Haaks karakter. Het is formeel en grootschalig op de dam staat een bomenlaan. Dam en langs de hoofdas en de bomenlaan en k1ein­ bomenlaan verde1en het eiland in vier kwa­ schalig en informeel in gebieden mct laag­ dranten. Deze worden ingevuld met land bouw of drijvcnde woningen. dan wei met water en steigers, waaraan drij­ Op het land bestaat het woningbouwpro­ vende woningen en woonarken kunnen wor­ gramma uit zpwe1 gestapclde woningen als den afgemeerd. In het noordoostelijke kwa­ laagbouw. De gestapelde woningbouw ligt drant wordt het proefeiland opgenomen. De langs de bomenlaan en langs de verkeersrou­ noordelijke rand van het Stcigereiland is een te over de dam. De drijvende woningen zijn bolwerk dat uitzicht biedt over de water­ overwegend laagbouwwoningen. vlakte van het IJmeer. De woningdichtheid vertoont grote verschil­ Na aanleg van de dam kan worden begon­ len en varieert tussen de 25 en 80 woningen nen met de geleidelijke uitbouw van het per hectare. Gemiddeld bedraagt de dicht,­ eiland. Het is een ideale gc\egenheid om te heid 65 woningen per hectare.

43 ~f~VI'l:r;"

Het Haveneiland Dc zuiddijke rand van het Haveneiland gemiddcld vijf bouwlagcn. Dc bouwhoogtc collectieve uitstraling. Dc individude loopt evenwijdig aan de luwe rictocvcr van wordt in de woonstraten beperkt tot maxi­ woning is over het algemeen niet als zoda­ Het Haveneiland bestaat uit twee duidelijk dc Dicmerzeedijk cn is grilligcr van vorm. maal drie 11 vier bouwlagen. Rondom de hal­ nig herkenbaar. De blokken hebben stevige onderscheiden delcn die tegen dkaar liggen De bebouwing is hier minder stedelijk. In tes voor het openbaar vervoer en langs de proporties, varicrend van dric tot acht lagcn. aangeschoven: de Landstrip, een brede combinatic mct de Rieteilanden ontstaat noordkust behoren incidentcle uitschieters Er bestaat in dit gcbied cen sterke menging strook land langs de Diemerzecdijk en de hier een labyrintischc waterwercld met meer tot een maximale bouwhoogte van acht van woningbouw met andere functies, zoals Voorpost, een compact stuk land dat als een gcleidelijke overgangen tussen land en lagen tot de mogelijkheden. Langs de zuid­ winkels, horeca en kantoren. uitstulping aan de oostzijde de overgang water. rand komt lagere bebouwing voor, in de Dc open bare ruimte heeft cen formecl naar het Strandciland inlcidt. In de Voor­ Dc open bare ruimte op het Havcneiland is vorm van vrijstaande woningen en woningen karakter. De straten zijn compact en hebbcn post zijn de bdangrijkste voorzieningen van formed van aard, steenachtig en straalt een in twee 11 drie lagen. cen stenig profie!. De ovcrgang van het IJburg gcconcentrccrd. In de okscl tussen klassieke stoerheid uit. Prive en openbaar In de toekomstige deelplannen zullen voor openbaar gebied naar de woning is resoluut. Landstrip en Voorpost ligt de IJburghavcn. zijn duidelijk van elkaar gescheiden. Een de uitwerking duidclijke regels per kavel, per De binnenhoven zijn beschutte oases, in Dc Landstrip grenst met een krachtigc aantal dwarslanen legt visuele rdaties tussen reeks kavels of per straatwand worden vast­ scherp contrast met de open bare straat. Op oeverlijn aan de IJburgbaai. De ruimtdijke de zuid- en de noordoever. gesteld. de Voorpost zal ongeveer de helft van de structuur benadrukt de langgerekte vorm. Dc opzet van de Landstrip laat voor het auto's in gebouwde voorzieningen worden De hoofdverkeersroute voor auto en tram, woningbouwprogramma een grote differen­ Dc Voorpost van het Haveneiland maakt geparkeerd. De bebouwing wordt in bouw­ de 'stadsboulcvard', is hiervan de rugge­ tiatie en flexibiliteit toe. Er komen heren­ deel uit van het Centrumgebied. Dit deel blokken ontwikkeld. De dichthcid in dit graat. Langs de IJburgbaai ligt een open bare huizen, beneden- en bovenwoningen, appar­ van het Haveneiland wordt aan drie kanten decl van het Haveneiland kan varicren tus­ kade met bebouwing die op het water is geo­ tementen, urban villa's en incidentecl vrij­ door water omringd. De open bare kaden en sen 50 en 100 woningen per hectare met ricnteerd. Aan deze kade zijn ook platforms staande woningen of eengezinshuizen in de gridverkaveling zorgen ervoor dat het een gemiddelde van ongeveer 85 woningen en woonpieren in het water gclegd. Samen twee lagen. Het grootste deel van de wonin­ water overal zichtbaar en voelbaar blijft. Dc per hectare. met de kadebebouwing vormen ze een stede­ gen heeft de voordeur aan de straat. straten kadreren als vizieren het uitzicht op lijk milieu met een maritiem karakter. De hoofdstraten hebben stevige wanden van het water. De Voorpost heeft een stedelijke,

44 De Rieteilanden Andere functies dan wonen komen nauwe­ Het Strandeiland Het woonklimaat in de polder is meer naar lijks v~~r. De dichtheid varieert tussen 30 binnen gericht. De dichtheid is lager en .. - In het luwe gebied tussen het Haveneiland en 50 woningen per hectare met een gemid­ Het Strandeiland is een robuuste polder die bedraagt ongeveer 55 woningen per hectare. en de Diemerzeedijk liggen twee kleinere delde van ongeveer 45 woningen per hectare. met zijn kop het open water van het IJmeer De to on wordt gezet door laagbouw in een eilanden. Ze drijven als groene enclaves in Het andere Rieteiland ligt in de bocht van insteekt. Tegenover de grote maat van het eenvoudige structuur van sin gels met bomen de labyrintische waterwereld voor de oude de Diemerzeedijk op een wat grotere afstand water domineert een rechte bomendijk langs en door het groen van de voor- en achter­ kustlijn en vormen stapstenen tussen het van het Haveneiland. De woningdichtheid is de noordkust het beeld. De dijk biedt bij tuinen. De randen langs het park en het Haveneiland en het Diemerpark. De open­ laag. Het accent ligt op laagbouw en de ruw weer bescherming tegen het opstuwen­ strand zijn geschikte locaties voor gestapelde bare ruimte op deze eilanden is bescheiden gemiddeld wat grotere kavels worden per de water. Langs de zuidkust liggen in de woningbouw. Woningen en openbare ruimte van maat en terughoudend vormgegeven. stuk of in kleine series projectmatig ontwik­ luwte een strand en een jachthaven. Het worden in een keer per buurt ontwikkeld. Behoudens een paar kleine open bare kaden keld. Het beeld van dit woonmilieu, in een Strand-eiland valt uiteen in drie gebieden Het derde gebied grenst aan de lJburgbaai. is het grootste deel van de oevers uitgegeven eerder stadium bestempeld als zelfbouw­ met elk een eigen karakter. Ze liggen rond­ Hier worden woningen op platforms als tuinen van de individuele woningen. paradijs, wordt bepaald door de relatief klei­ om het park dat het strand verbindt met het gebouwd, die als pieren het water insteken. Een van de eilanden ligt tegen de zuidr~md ne ontwikkelingseenheid, de geleideJi.jke winkelcentrum en het metrostation. Het Dit woonmilieu he eft een uitgesproken van het Haveneiland aangeschoven. Tussen groei en de individuele expressie van de gebied ten westen van het park heeft een maritiem karakter. dit eiland en het Haveneiland creeren de bewoners. stedelijk karakter en is een voortzetting van tuinen van de woningen een groene tunnel het Centrumgebied op de Voorpost van het die contrasteert met de uitgestrektheid van Haveneiland. De bebouwing wordt gevormd de rietlanden langs de Diemerzeedijk. Een door stadsblokken met stevige randen langs langgerekt woonlint op het eiland vormt de het park en het water. De gemiddelde dicht­ drager van een informeel woonmilieu met heid bedraagt 85 woningen per hectare. De voornamelijk laagbouw van zowel geschakel­ grond in dit gebied zal worden opgespoten. de en vrijstaande als drijvende woningen. De rest van het eiland wordt ingepolderd.

45 ------~

Het Buiteneiland Het groene karakter van het eiland kan ver­ der versterkt worden door een verkaveling Tegenover het Vuurtoreneiland bij Durger­ met woonparken. Langs de lanen worden dam ligt het Buiteneiland als een zandbank grote kavels uitgegeven waarop een divers voor de kust van !Tburg. Het biedt beschut­ programma van woningen met parkeerplaat­ ting aan de !Tburgbaai en ligt op de grens sen en buitenruimten kan worden gereali­ van twee werelden: die van !Tburg en die van seerd. De nadruk ligt bij deze wijze van uit­ het Markermeer. Vorm en ligging suggereren geven niet zozeer op het wonen aan een dat het eiland op een goed moment de grote laan, maar op het wonen in een eigen ruimte van het Markermeer in zal drijven. domein: een park, een tuin of een marina. De openbare ruimte is informeel, een wereld Daarnaast zullen ook meer traditionele van rustige groene lanen. woningtypen ontwikkeld worden. De beide uiteinden van het eiland !enen zich De bouwhoogte wordt beperkt tot de hoog­ goed voor bijzondere functies. Op de west­ te van een redelijk uitgegroeide boom: 3 a 4 punt bevindt zich een begraafplaats, bij uit­ verdiepingen (9 a 12 meter). Bij de brug en stek een plek die stemt tot contemplatie. Op de jachthaven is de bebouwing het me est de oostpunt, die uitkijkt over het Marker­ intensief. De dichtheid bedraagt gemiddeld meer, staat een theehuis. 45 woningen per hectare en varieert van 30 Bij de brug naar het Strandeiland bevinden tot 80 woningen per hectare. zich een jachthaven en enkele horecavestigin­ gen. Ligging, sfeer en attracties kunnen van het Buiteneiland een p!ek maken die ook aan­ trekkelijk is voor bezoekers van buiten !Tburg.

46 Zeeburgereiland 2 IJburghaven 3 IJmeerstrand 4 Diemerpark 5 PEN-eiland 6 Proefeiland

B.3 Programmatische Dc belangrijkstc zijn: stad, land en watcr, tlI sscn auto, tram en hotel; troefkaarten Schakelpunt Zecburgereiland; boot. Dc combinatic van tram en snelweg stadion; IJburghal'en; maakt het gebied aantrekkelijk voor de vesti­ Illegabioseoop. De programmatische trodkaartcn bctrefTen IJ meerstrand; ging van kantoren en stedelijke voorzieningen. functies en attracties die de positie van Diel11erpark; Op hct raak\'lak van land en watcr ligt ecn De trefwoorden zijn grootschalig, stedclijk IJburg in Amsterdam, de regio en de rand· PEN-eiland; grote jachthaven met winterberging en cen ell dynaillisch. De loeatie client ook als reser­ stad dctinicrcn. Hun publiek is nict aan Proefeibnd. aanlegsteiger vanwaar dagjeslllcnsen de boot ve voor funeties die elders in de stad niet aan IJburg gebondcn. Ze liggen op loeaties die Daarnaast Ienen ook de punten van het nelllcn naar Water/and en Marken. bod komen. De Icvensvatbaarheid van deze zeer goed bereikbaar zijn en/ of op plekken Buiteneiland zieh door hun unieke ligging Dc ligging bij de toegang tot IJburg Illaakt functics en hun inpasbaarheid (milieu, ver­ die l1niek zijn in hun soort. Zij versterken de voor bijzondere functies. de loeatie aantrekkclijk voor de bouw van keer) vcrdienen een afzonderlijke studie. betekenis van IJburg voor Amsterdam. woningen. Zo ontvOl1wt zich, zeker voor de De aillbities reiken verder en strekken zich Tegelijk I'erlevendigen ze IJburg en onder­ Schakelpunt Zeeburgereiland langere termijn, een reeks aan 1110gclijkheden: uit over een langcre termijn dan in de Ajil'c­ steunen zc het stedclijk karakter van de loeatie. transferilll11, overs tap auto-tram met par­ gilllls/lOtn POIII' Zccb1l1:9 is gebeurd. Voor het Dc plannen voor het Zeeburgereiland komen keergelegenheid; overige deel van het Zeeburgereilalld I\'ordt Deze funnies kunnen niet bestaan van door de ontwikkcling \'an IJburg in een nieu\\' Randstad-jachthaven; uitgegaan vall eell menging van I\'oningboul\' IJburg aileen. BOl'endien kunnen ze niet op perspcetief te staan. De oostpum van dit winterberging; en bedrijvigheid. voorhand eenduidig worden vastgelegd. Ze eiland, het gebicd rond de aansluiting op de handel in boten en seheepsbenodigdheden; seheppen kallSen die bemlt moeten worden. ringwcg AlO, ligt in de toekoJllst op cen vertrckpunt boten naar Marken; Deze fLlIleties kunnen een ontwikkeling op kruispunt van verschillcnde verkeersbcweging­ kantoren; gang brengen en andere aetiviteiten en fune­ en. Het biedt daardoor niet aileen kansen woningen; ties aantrekken. Ze liggen voor een groot voor een transferium als verkeerstechnische sportvoorzieningen (sporthal, squash, decl op het raakvlak van IJburg met haar voorziening, maar ook als sehakcl en overstap­ fi tness); omgeving. station tlissen Amsterdam en IJburg, tussen vergaderfaeili teiten;

47 De Ilburghaven

De IJburghaven aanloophaven ligt een drijvend park met vis­ opengehouden voor vestiging van dergelijke restaurant. functies. De menging van lokale en bovenlo­ Sinds de bouw van de Oranjesluizen ont­ Het Centrumgebied krijgt door de combina­ kale functies verhoogt het stedelijk karakter beert Amsterdam een directe en open relatie tie met de aanloophaven een specifieke van het Centrumgebied. In hoofdstuk 10 met het IJsselmeer. Andersom zijn de slui­ kleur: werkplaatsen ten behoeve van de wordt hi crop verder ingegaan. zen een hinderlijk obstakel voor de recre­ recreatievaart, winkels voor toeristen en atievaart vanuit het Markermeer naar passanten, restaurants en hotelaccomodatie. Amsterdam. Met een aanloophaven op Langs de uitlopers van het centrum zoals de IJburg krijgt Amsterdam weer een haven aan kade van het Haveneiland en de straat naar het IJsselmeer. Het wordt een aanloophaven het Strandeiland kunnen zich additionele voor de bruine vloot, die er passagiers op voorzieningen vestigen: kan pikken of af kan zetten voor een avond­ kantoren; je Amsterdam. Met tram en metro is deze dienstverlening; haven uitstekend bereikbaar vanuit de stad baliefuncties; en de regio. Bij het station voor metro en politie/brandweerpost; tram liggen winkels rond een beschut plein. onderwijsvoorzieningen; Smalle straten of passages geven een verbin­ sociaal-culturele voorzieningen. ding met de haven, die wordt begrensd door cen buitenkade en een promenade met cafes, Door de begane grond van de bebouwing eethuizen en terrassen. Aan het einde van de extra hoog te maken wordt de mogelijkheid

48 Het IJmeerstrand

Het IJrneerstrand wellicht een casino. Een binnendijks park, waarin ook lokale sportvelden zijn opgeno­ Van oudsher zoeken Amsterdammers vertier men, legt de verbinding met het winkelcen­ en ontspanning aan en op het IJmeer. In de trum bij het metrostation. Zo kan het strand jaren dertig ontstond spontaan het Zuider­ een keten van lokale en bovenlokale functies sopje, een bad strand aan de kust van oproepen. Diemen. Nu liggen de dichtstbijzijnde stran­ De bebouwing langs het strand bestaat uit den bij Muiderberg en Almere. gestapelde woningen, appartementen, hotel­ IJburg biedt Amsterdam opnieuw de kans woningen, pensions en biedt mogelijkheden op een eigen strand. Dit is niet aileen een voor kamerverhuur. aanwinst voor IJburg, maar dankzij de goede bereikbaarheid met metro, tram, fiets en auto ook voor Amsterdam en Diemen. Het strand ligt op het zuiden in het verleng­ de van het Diemerpark bij de uitloop van het riviertje de Diem met uitzicht op de kust voor Muiden. Langs het strand liggen een park en een boulevard met sport­ faciliteiten, een regionale jachthaven, een restaurant, een hotel of hotclwoningen en

49 Het Diemerpark

Het Diemerpark Het wordt gesaneerd als IJburg wordt ont­ actieve reereatie. Er is plaats voor sportvel­ Een uitgebreide beschrijving van het ont­ wikkeld. Dit betekent dat vrijwel het hele den op kunstgras en asfalt, horeca, een werp van de Diemerzeedijk staat in de Na sanering van de grond zal de Diemer­ gebied wordt ingedamd en afgedekt, waar­ bezoekerseentrum voor natuur- en milieu­ Ontwerprapportage Diemerzeedijk die zeedijk Diemerpark gaan heten. Nu is het te door de huidige flora en fauna zullen ver­ edueatie, de zuiveringsinstallatie voor de onlangs is verschcnen. midden van kanalen, hoogspanningslijnen en dwijnen. sanering en cen nationaal Museum voor wegen een uitgestrekt semi-natuurlijk areaal. De herinrichting is een secuur werk. Het Bodemverontreiniging. In het ooste!ijke dee! Door de ontwikkeling van IJburg komt dit moet voldoen aan specifieke technische eisen ligt het accent op het creeren van condities gebied in een nieuwe, stcdelijke context te ten aanzien van bodembeheer, fundering en die kunnen leiden tot de ontwikkeling van liggen. De coexistentie van stad en natuur waterhuishouding. Na de sanering zijn diep natuur die sterk overeenkomt met de en het behoud van de onderlinge contrasten reikende begroeiingen en funderingen bestaande situatie. Dit gebied bestaat uit zijn het uitgangspunt bij de herontwikkeling onmogelijk. Tegelijk moet de herinrichting een heuvelachtige zone voor extensieve, pas­ van het gebied. De Diemerzeedijk is van tegemoetkomen aan eisen die voortvloeien sieve recreatie en een natte reliefrijke zone oorsprong een gevarieerd gebied met de uit de huidige positie van het gebied binnen die als reservaat zal fungeren en kan zorgen oude Zeedijk als ruggegraat. Door de vuil­ het ecosysteem. Het plan beoogt van deze voor herkolonisatie na de sanering. stort is een geaccidenteerd landschap ont­ noden een deugd te maken. Het samengaan van grootschalige infrastruc­ staan dat dankzij zijn isolement en ondanks tuur - het woud van masten en hoogspan­ de vervuiling een grote diversiteit aan flora De inrichting van de westelijke kop van het ningslijnen, het toekomstige metroviaduct - en fauna kent. Het gebied heeft een nage­ gebied wordt grondig veranderd. Bij een en de ruigte van de opnieuw geensceneerde noeg onmisbare plaats verworven in de knooppunt van routes wordt een zone 'spontane' natuur geeft het gebied een ijzer­ natuursystemen van de omgeving. gecgaliseerd en bestemd voor intensievc en sterke identi tei t.

50 ( 22<"<. II / /

Ii· J~

Het PEN-eiland Het Proefeiland

Het PEN -eHand nen in tweeen te splitsen, zodat het zodat de binnenwereld kan worden geobser­ Het proefeHand Haveneiland en het Strandeiland ieder een veerd zonder te worden betreden. Op enkele Naast de Diemerzeedijk neemt ook het eigen ontsluiting krijgen en zo min mogelijk hoekpunten wordt de bes.choeiing doorbro­ Te midden van deze programmatische trek­ PEN -eiland een unieke plaats in in het eilan­ met verkeers- en geluidhinder worden ken, zodat het binnen- en buitenwater met pleisters vervult het proefeiland een speciale denrijk. Het is een kunstmatig eiland, in de belast. De ontsluitingsroute van IJburg e1kaar in contact worden gebracht. Hiermee rol. Het is de eerste blikvanger van het pro­ jaren '60 ontstaan door het aanplempen van schampt langs de westelijke buitenrand van worden het moeraskarakter en de natuurpo­ ject IJburg in uitvoering. Het wordt inge­ grond die was weggegraven voor de bouw het PEN-eiland. Hij wordt gecombineerd ten ties versterkt. Door het moeras in een richt als voorlichtingscentrum annex obser­ van de UNA-centrale: Het bestaat uit een met een fietsroute langs de verlengde Diem, ring van binnenwater te leggen wordt het vatiepost, met een buitentuin van waaraf het ring van harde beschoeiingen en een bin­ die het IJmeerstrand vanuit de richting isolement gegarandeerd. Zo wordt het con­ he1e realisatieproces kan worden gevolgd. nengebied waar water en land in elkaar over­ Diemen bereikbaar maakt. Langs de oost­ trast tussen stad en natuur geradicaliseerd en Hier worden gasten ontvangen, discussies en lopen en waar sinds twintig jaar spontane kant van de weg loopt een begroeide wal die zichtbaar gemaakt. In het kader van het manifestaties georganiseerd en concerten en natuurontwikkeling plaatsvindt. het natuurareaal wat betreft zicht, geluid en ROM-IJmeer-project zal een zogenaamde tonee1voorstellingen gegeven. Het gebouw Het beleid is erop gericht verdere natuur­ toegankelijkheid afschermt. Het raakpunt concretiseringsstudie worden uitgevoerd, en de buitentuin vormen te zijner tijd het ontwikkeling te stimuleren en beperkt recre­ van stad en natuur wordt op een punt waarin de verschillende modellen voor het park van het Steigereiland. Het is een een­ atief gebruik ten behoeve van IJburg toe te geconcentreerd: op het hoekpunt dat zowel PEN-eiland worden verge1eken en afgewo­ entwintigste-eeuwse versie van het staan. Tegelijk moet hier een oplossing wor­ een panorama op het IJmeer als op het moe­ gen. Een meer uitgebreide beschrijving van Gemeenlandshuis aan de Diemerzeedijk: een den gevonden voor de oostelijke ontsluiting rasgebied van het PEN-eiland biedt. Er alle voorstellen voor natuurontwikkeling vooruitgeschoven post tussen stad en water van IJburg voor verkeer. In het Ontwerp bevindt zich een bezoekerscentrum annex staat in hoofdstuk 10.2 Ecologie en natuur­ en symbool van de grote ingrepen in land en poor IJburg wordt voorgesteld deze ontslui­ uitkijkpost. Hiervandaan loopt een natuur­ ontwikkeling. water die hier plaatsvinden. ting om milieu- en verkeerstechnischc redc- pad over de oostelijke buitenbeschoeiing,

51 \\

Planimpressie 9 Intermezzo: acht portretten

Het landschappelijk ontwerp, de stedelijkc structuur en de programmatische troefkaar­ --- ten vormen de aanknopingspunten voor de . ---=-:z-~-- verschillende manieren van won en op I]burg. In dit intermezzo wordt hiervan een impressie gegeven met een achttal 'portret­ ten' van woonruimtes met uitzicht. Ze tonen woonmilieus waarin telkens een ande­ re relatie met het water centraal staat; de nadruk ligt op de randen. Daarnaast zijn er uiteraard woonmilieus die minder op de ran­ den gericht zijn en juist het stedelijk interi­ eur als uitgangspunt hebben: het wonen aan een straat of aan een laan, met een patio of in een cluster van bebouwing, enz. Deze zullen te zijner tijd in de afzonderlijke deel­ plannen verder worden uitgewerkt. 1 De tuin aan het water

De geportretteerde woonmilieus worden 2 De woonboten-kolonie gekleurd door: de ligging aan de weidse ruwe zijde of de kleinschaliger luwe zijde van het water 3 De woonpier (bijvoorbeeld aan de I]burgbaai of de rietlanden) ; 4 Het woonpark een prive- of een publieke relatie tot het water (bijvoorbeeld met een min of met een boulevard); 5 Een erker aan de havenstad een individualistische of een collectieve bouwvorm (bijvoorbeeld een woonboot 6 Wonen aan het strand of een residentie); een combinatie met de programmatische troefkaarten of een ligging aan het dnde 7 Wonen achter de dijk van de wereld (bijvoorbeeld aan het strand of op het Buiteneiland). 8 De stadsblokken

Dc portretten gaan vergezeld van verkave­ Iingsfragmenten. Dit zijn kenmerkende uit­ snedes van het plan, die overigens op ver­ schillende plekken voor kunnen komen. Zij dienen als illustratie van de mogelijke inbed­ ding van de woon-portretten in de platte­ grond van het plan. Het zijn nog geen uit­ gewerkte plannen. Hetzelfde geldt voor de tekening hiernaast. Hij geeft slechts een impressie van een mogelijke planuitwerking.

53 , De tuin aan het water

Aan de luwe zuidkant van het Haveneiland en op de Rieteilanden heeft een groot dee! van de oevers een groen karakter. Hier kan mer: wonen met een win aan het water en de eigen boot aan een steiger. Er is een grote varieteit aan bouwvormen mogelijk: van vrijstaande villa's tot rijen huizen met smalle diepe winen of terrassen aan het water. Ze liggen dicht bij de meer intensieve bebouwing langs de centrale straat met de tramlijn richting binnenstad. De tuinen lig­ gen goed op de zon. Ze worden na de bouw opgeleverd met aan de waterkant een jonge boom op de kaye!, zodat na enige tijd het groene karakter van de oever gegarandeerd is. De plek onder de boom aan het water staat symbool voor deze manier van wonen.

54 2 De woonboten-kolonie

De woonboten-kolonic biedt ccn uitgespro­ ken gCi'ndividualiscerde manier van wonen: drijvend op het water aan een col1ectievc stei ­ ger. Deze woonvorm komt het meeste voor aan de luwe kant van de verschillende cilan ­ den, met een zwaartepunt op het Steigereiland. Diverse onderzoekcn wijzen crop dat woonboten, mits het casco in serie wordt geprodueeerd, in de goedkope catego­ ric als koopwoning op de markt gebracht kun­ ncn worden. Ook eigenbouw-woonboten kunnen aan de steigers een plaats krijgen. Op de kade is onder de bomen een strook gerc­ serveerd voor parkeerplaatsen, speeJpJckken en groen. De woonboten kunnen uit twee lagen bestaan, met een grote privc-buitenruimte op de verdieping. Tussen cen latwerk van stalen buizcn kan mcn een doek spann en tegen de zon en de regen.

55 3 De woonpier 4 Het woonpark

Dc woonpieren zijn collectieve gebouwen De woonparken worden gevormd door een die op palen het water insteken. Het zijn gebouw of een groep gebouwen in een gestapclde woningen met balkons, terrassen eigen domein met een gemeenschappclijk en panorama-ruiten. Ze zijn gericht op het zicht op het water. Het zijn residenties met grote water van de IJburgbaai aan de noord­ een eigen toegang en plaats om te parkeren oever van het Havenciland en de we stoever op eigen terrein. Zij kunnen zowel in goed­ van het Strandeiland. Ten opzichte van de kope als in luxere vormen voorkomen. Het strakke oevers creeren zij een levendig zijn meestal gestapelde woningen, maar patroon van bebouwing in allerlei soorten menging met laagbouw is goed mogelijk. en maten. De woonpieren mogen slechts Een ruim balkon waarop men's zomers bui­ eenderde van de oeverlengte in beslag ten kan zitten met zicht op de collectieve nemen om het publiek het zicht vanaf de tuin en de oever is representatief voor deze eilandoever niet volledig te ontnemen. De manier van wonen. De woonparken passen gebouwen hebben een ingang. Het parkeren bij het ext en sieve karakter en de excentri­ vindt in of op de pier plaats. Op de begane sche ligging van het Buitenciland maar kun­ grond aan het water kunnen open bare func­ nen ook elders in het plan voorkomen. ties komen. Het is als het wonen op een aan­ gemeerd zeekasteel, met de verrekijker onder handbereik.

56 ------=

5 Een erker aan de havenstad

Aan de noordelijke kant van het Haven­ eiland loopt een boulevard langs de aanloop­ haven met zicht op de terrassen bij de win­ kels van het centrum. Hier woont men in een lange wand met gestapelde woningen direct aan het me cst publieke en levendige deel van IJburg. De ingang van de woningen (lift en portiek) ligt aan de boulevard. Op de begane grond kunnen andere functies dan wonen een pick vinden. Het parkeren gebeurt onder het gebouw. Dc wandbebou­ !j; ~!~QQ~1 wing vormt smalle vizieren waardoor het achterland in contact met de boulevard staat. De erkers bieden uitzicht op de lJburgbaai I en op de aanloophaven aan de voet van de ~. ~ g,~tJ b4,e d bebouwing. Ze vangen het zijdelings uit het oosten en westen invallendc zonlicht.

57 6 Wonen aan het strand 7 Wonen achter de dijk

Langs de parkstrook aan het strand staan In de uiterste periferie van het plan, aan de gestapelde woningen in clusters of een randen van het Strandeiland, hebben de wand. Ze hebben ruime balkons of veranda's woningen geen onmiddellijke relatie met het aan de strand- en zonzijde. Ze moeten IJmeer. Hier biedt de lange bomendijk , ....'! ,.,08; .. I ,~ e groot genoeg zijn om's zomers kamers te 'l. , ~,,, bescherming tegen het bij tijd en wijle grim­ verhuren; ombouw tot pension of hotel mige IJmeer. Achter de dijk bevindt zich moet mogelijk zijn. De ingang ligt aan de een vrij traditioneel milieu van laagbouwwo­ strandzijde. Het parkeren gebeurt onder het ningen met eigen tuin. Het water binnen gebouw; het hoogteverschil met de achter­ het eiland vormt een aanknopingspunt voor Iiggende polder wordt daartoe benut. Het een kleinschalige en intieme manier van balkon, met de badhanddoek over de railing, wonen. De wissclende luchten achter de rij biedt zieht op het PEN-eiland en het ratel-populieren zijn op de achtergrond Muiderslot. voortdurend aanwezig.

58 8 De stadsblokken

Dc Voorpost van het Haveneiland en de wcstzijde van het Strandeiland, samen her stedelijk centrum van I]burg, zijn dichr bcbouwd. Dc woningen liggen aan smalle straten die als vizieren op de horizon gericht zijn. Zij zijn georienteerd op grote binnen­ - terreinen die een besehut en ruim stadsinte­ rieur vormen met semi-open bare tuinen, een tennisbaan, een kinderopvang, enz. Op de begane grond bevinden zieh stedclij­ ke funeties. Parkeren gebeurt onder de straat die daartoe is opgetild tot iets boven het niveau van de waterkering aan de rand van het eiland. Hierdoor is vanuit iedere straat zieht op het water gegarandeerd. De oricn­ tatie op het binnenterrein en het doorzicht door de straat zijn karakteristiek voor deze manier van wonen.

I • 1. .1 1_ I. i • I I Gal

59 10 Functies en aspecten

Het proefeiland 10.1 Land maken geotextiel op de bodem uitgerold alvorens nen grote rentevediezen optreden. Daarom het zand aan te brengen. In de Startnota wordt uitgegaan van een toelaatbare De veronderstellingen over de ophoogmetho­ Een stad wordt gewoonlijk gebouwd op werd de verwachting uitgesproken dat het zettingstijd van twee tot drie jaar. Om het de die in de Startnota werden uitgesproken bouwrijp land. Voor de bouw van IJburg geotextiel niet overal nodig zal zijn. zakken van het maaiveld te versnellen wor­ zijn inmiddels in de praktijk getoetst door de moet het land nog worden gemaakt. De pannekoekmethode heeft als voordeel den speciale maatregelen getroffen. aanleg van het proefeiland met afmetingen van Stedebouw en waterbouw gaan bij de ont­ dat kleine eenheden land tegelijk kunnen In de Startnota zijn twee kansrijke maatre­ 100 x 300 meter. Door nauwkeurig onderzoek wikkeling van lJburg hand in hand. De worden gemaakt en dat vooraf geen ringdijk gel en geopperd om de zetting te versnellen: moeten bestaande onzekerheden ten aanzien civiele techniek laat bij de meeste uitbrei­ hoeft te worden aangelegd. Deze wijze van het toepassen van verticale drainage in de van ophogen op zeer slappe ondergrond wor­ dingsplannen na vedoop van tijd nauwelijks land maken spoort goed met het idee van slappe grondlagen en/of het aanbrengen van den beperkt. zichtbare sporen na. In lJburg daarentegen losse eilanden in het buitenwater, dat ten een tijdelijke overhoogte van zand. Interpretatie van meetgegevens moet ant­ drukt de civiele techniek haar stempel op grondslag ligt aan het Ontwerp floor IJburg. woord geven op onderstaande vragen: het stedebouwkundig plan en op het aan­ De waterkeringen worden tegelijkertijd met op welke wijze kan landaanwinning wor­ zicht van de nieuwe eilandenstad. het opspuiten van het land aangelegd. Het den gerealiseerd bij de aanwezige grond­ zand kan, naar het zich nu laat aanzien, condities? De ophoogmethode voor een belangrijk deel worden gewonnen zijn de randen van het land stabiel? door vaargeulen in het Markermeer te ver­ hoe groot zijn de maaiveldzakkingen, en In de Startnota staat dat op de locatie van diepen. hoe is het vedoop van de zakking in de IJburg het maken van land door ophoging De bodem van het IJmeer bestaat uit een tijd? met zand het meest voor de hand ligt. Het dik pakket slappe lagen. Door zand aan te welke maatregelen om de zetting te ver­ water is hier ondiep en de bodem weinig brengen worden deze lagen samengedrukt. snellen zijn effectieP. draagkrachtig. Het ophogen moet voorzich­ Het maaiveld zal hierdoor zakken. Nadat de Het eiland is tussen het najaar van 1994 en tig gebeuren om stabiliteitsverlies van de woningen worden opgeleverd mag deze het voorjaar van 1995 aangelegd. Het maai­ slappe ondergrond te voorkomen. Daarom is maaiveldzakking maximaal twee decimeter veld zal na zakking circa 1,30 meter boven gekozen voor de zogenaamde pannekoekme­ bedragen om schade aan bestrating, riole­ het waterpeil van het IJmeer liggen. Om dit thode, dat wil zeggen het laag voor laag ring en leidingen te voorkomen. Ais er te bereiken is een zandlaag met een dikte opbrengen van zand. Op plaatsen waar de teveel tijd zit tussen het opspniten van het van ruim 5 meter aangebracht. Het eiland is ondergrond zeer slap is, wordt een mat van land en het opleveren van de woningen kun- daarbij onderverdeeld in vakken waarin

60 Land maken Toekomstige bodemdieptes

[I] ophoging + 1,00 N.A.P. _ bodemdiepte ~ -4,00 N.A.P. ~. .. polder - 1,00 N.A.P. - 3,60 N.A.P. buitendijks gebied - ~ -3,00 N.A.P. -1--1 dijk + 3,40 N.A.P. -2,00 - -3,00 N.A.P. I... =-\ dijk + 3,00 N.A.P. -1,00 --2,00 N.A.P. 1--1 dijk +2,80 N.A.P. $ -1,00 N.A.P. E] dijkJkade + 2,50 N.A.P. B dijkJkade + 2,00 N.A.P. Irr {'I \\1 dijkJkade + 1,70 N.A.P.

De oergeu) De waterdiepte verschillende zettingsversnellende maatrege­ Met de aanleg van het proefeiland is in de len zijn beproefd. praktijk aangetoond dat het land van ITburg De configuratie en de aanleghoogte van de Een andere omstandigheid die grote invloed Aan de resultaten van de proef kan een aan­ kan worden gemaakt door ophoging volgens eilanden van IJburg zijn mede bepaald op heeft op de vorm van het land en de wijze tal conclusies worden verbonden. De ver­ de pannekoekmethode. grond van een aantal technische eisen en van land maken is de waterdiepte. Naar het wachting dat geotextiel maar op enkele randvoorwaarden. Doorslaggevend is de lig­ oosten toe wordt het water steeds dieper. plaatsen nodig zal zijn, is door de proef ging van de IJ-oergeul. In deze zone ont­ Hier is zoveel zand nodig dat van ophoging bevestigd. De toepassing van geotextielmat­ breken tot op grote diepte draagkrachtige moet worden afgezien. Daarom wordt het ten kan bij de definitieve aanleg van IJburg zandlagen. De geul is opgevnld met weinig grootste deel van het Strandeiland ingepol­ worden beperkt tot die delen van de eilan­ draagkrachtige sedimenten. In het westelijk derd. Het maaiveld van de polder komt den waar een sli blaag dikker dan 1,50 meter dee! is de genl het diepst. Het is onmogelijk lager te liggen dan het peil van het IJmeer. aanwezig is (zie kaartje) en tot de locaties om daar land te maken vanwege de verwach­ Vergeleken met de methode van ophoging van de dijken. te grote zakkingen en de instabiliteit van de wordt de dikte van de zandlaag bij inpolde­ De resultaten van de metingen hebben ook ondergrond. In deze zone kan wei op plat­ ring met circa 40% gereduceerd. De wijze veel inzicht verschaft in de dfectiviteit van forms worden gebonwd. Deze mogelijkheid van land maken verschilt bij inpoldering niet de verschillende maatregelen om zetting te wordt in het plan benut door langs de wezenlijk van de ophoogmethode. Ook bij versnellen. Het toepassen van verticale drai­ boulevard aan de noordrand van het Haven­ het maken van een polder wordt het zand nage blijkt een zeer effectieve methode te eiland en aan de westrand van het Strand­ laag v~~r laag opgebracht. In tegenstelling zijn . Op het dee I van het eiland waar aileen eiland bebouwing op platforms te projecte­ tot de ophoogmethode wordt vooraf een is opgehoogd verloopt het zakkingsproces reno Het ooste!ijk deel van de oergeul (ter ringdijk om het eiland gelegd. Achter de tragel' dan verwacht. Het is daarom bij de plaatse van het Strandeiland) is minder diep ringdijk wordt eerst het water weggepompt definitieve aanleg nodig om overal waar de waardoor het hier wel mogelijk is land te en worden vervolgens enkele zandlagen sliblaag dikker is dan een halve meter verti­ maken. opgespoten. cale drains toe te passen. Dit geldt ook v~~r plaatsen waar aanvankelijk geen zettingsversnellende maatregelen nodig wer­ den geacht of waar met een overhoogte van zand wordt gewerkt.

61 Sliblaagdikte

l22:21 sliblaag a,5m. - 1,5m.

~ sliblaag> 1,5m.

Hoogte maaiveld Zetting Kwel Verdiepen waterbodem

Om aan de vereiste ontwateringsdiepte De bodemgesteldheid is niet overal hetzelf­ Het polderpeil van het Strandeiland ligt De huidige waterdiepte van het IJmeer (afstand tussen grondwater en maaiveld) van de. Zoals gezegd is deze ter plaatse van de onder het huidige peil van het IJmeer. varieert tusse.n een en drie meter. Deze minimaal 0,5 meter te voldoen zal het maai­ oergeul zeer slecht. In het zuidelijke gedeel­ Hierdoor zal kwel optreden, dat wil zeggen diepte wordt nog beInvloed door de wind veld van de opgehoogde eilanden gemiddeld te van het Strandeiland en in het oostelijke dat water vanuit de diepere zandlagen de die het water opstuwt. Voor de bereikbaar­ op circa een meter boven NAP liggen. De gedeelte van het Haveneiland is het met de polder instroomt. Het instellen van een die­ heid van jachthavens alsmede voor de hoogte van het maaiveld is onder andere bodem beter gesteld. Onder het Steiger­ per polderpeiJ he eft tevens invloed op de aanlegmogelijkheden voor kleinere boten afuankelijk van de afstand tussen de sloten, eiland en het Buiteneiland bevindt zich een hydrologische situatie in de omgeving. Vir . langs de randen van de eilanden moet een de waterhuishouding en andere randvoor­ tamelijk dikke sliblaag. Hier moet dus reke­ onderzoek blijkt dat deze invloed minimaal groot dee! van de waterbodem worden ver­ waarden zoals het soort zand en de bodem­ ning worden gehouden met grote zakkingen is en er geen schade aan funderingen (in diept. Hierbij komt slib vrij . Voor een deel gesteldheid. Het maaiveld van het polderei­ en zijn intensieve maatregelen vereist om Diemen) en natuur (in Waterland) hoeft te is dit slib licht verontreinigd. Afuankelijk land komt op een niveau van circa een meter deze zakJcingen te versnellen. Door een worden verwacht. van de kwaliteit van het slib moet een onder NAP te Jiggen. Het waterpeil in de groot deel van het Steigereiland in te rich ten geschikte locatie voor berging of hergebruik polder is ongeveer 2,30 meter -NAP. als locarie voor woonarken hoeft minder worden gevonden. Bij het verdiepen van de In het Ontwerp 'Poor IJburg is ervoor gekozen land te worden gemaakt en worden de extra bodem moet voldoende afstand tot de ran­ de zuidwesthoek van het Strandeiland dat een kosten zo laag mogeJijk gehouden. Bij de den van de ophoging in acht worden geno­ relarief stevige ondergrond heeft, niet in te nadere uitwerking van het plan moet in het men om instabiliteit van de dijkconstructie polderen maar met zand op te hogen. bijzonder aandacht worden geschonken aan te voorkomen. de zettingsverschillen die kunnen optreden tussen de eilanden en de woonboten, en tus­ sen de eilanden en de platforms. Door een flexibele aansluiting van de leidingen kan breuk, met h.et gevaar van verontreiniging van de grond of het oppervlaktewater, wor­ den voorkomen.

62 10.2 Ecologie en natuurontwik­ keningen door het Waterloopkundig keringen met daartussen een schelpenstrand zoveel mogelijk teoconcentreren in grotere keling Laboratorium blijkt dat - mede door de tot rietachtige oevers in de luwe binnenbaai­ eellheden. Zo wordt versnippering vermeden gedeeltelijke verwijdering van de strekdam - en. De collectieve oevers zoals de boulevards en kan een zekere allure worden bereikt. Het maken van de eilanden voor IJburg is niet de maximale verblijftijd van het water tot en polderdijken zijn meestal harder uitge­ Vanwege het hoge inrichtingsniveau en het aileen een civieltechnisch maar ook een ecolo­ twee dagen kan worden bekort. Deze ver­ voerd maar spelen een belangrijke rol in de intensieve gebruik mogen van de natuurlijke gisch project. Het is gekoppeld aan het zgn. versingsgraad is groot genoeg om algenbloei beleving van het waterlandschap rond kwaliteit van deze groene1ementen geen aI te ROM-IJmeer, dat een integrale aanpak van de te voorkomen. I]burg. Particuliere oevers zijn vooral in de hoge verwachtingen worden gekoesterd. De ruimtelijke ordening en milieuvraagsmkken luwe zones gelegen en zullen over de zone begraafPlaats op de westpum van het Buiten­ voor het hele IJ meer beoogt. Een onderdeel Het benutten van nieuwe potenties waarin peilverschillen optreden, worden eiland is hierop wellieht een uitzondering. daarvan is het Natuurontwikkelingsplan. Dit afgebiesd met eell collectieve rietkraag. Het kan worden opgevat als een amalgaam van drie Het landschappeIijk ontwerp voor I]burg en gebied Ievert goede condities op voor de Het verbeteren van de condities strategieen: de gevarieerde configuratie van eilanden lei­ oversteek van de ringslang waarvan zieh een het zoveel mogelijk beperken van de den tot een differentia tie van watermilieus. populatie op het PEN -eiland bevindt. De Uit het onderzoek naar de mogelijkheden negatieve gevolgen van de aanleg van Hierdoor biedt het on twerp eveneens kansen aanwezigheid van deze soort duidt veelal op om goede condities voor natuurontwikke­ !Iburg voor de natuur; voor een gevarieerde natuurontwikkeling. een gezond oevermilieu. ling in het IJmeer te scheppen springen twee het benutten van de mogelijkbeden voor A1lereerst wordt er een luw buitenwater tus­ groepen maatregelen vanwege hun rende­ natuurontwikkeling, die een uitgekiende sen de IJburgse eilanden en de Diemerzedijk Het On twerp voor IJburg sehenkt ook aan­ ment voor de natuUr in het ~Og. In de eer­ uitvoering van IJblirg kan bieden; gecreeerd. Hierdoor krijgen riet en biezen dacht aan de mogelijkheden voor natuuront­ ste plaats zijn dat maatregelen die leiden tot het verbeteren van de condities voor het de kans om in de ondiepte langs de Diemer­ wikkeling op de eilanden. Door het strenge verbetering van de lichttoetreding op de ecosysteem van het gebied als geheel zeedijk aan te slaan. Dit is een welkome aan­ regime van de waterhuishouding wordt het waterbodem. door natuurgerichte maatregelen in het vulling in het IJmeer omdat elders de aanleg oppervlaktewater op het Haveneiland en het IJmeer. van zachte vooroevers op problemen stuit. Strandeiland van zo'n goede kwaliteit, dat Dit kan op twee manieren geschieden: Het omgekeerde peilbeheer in het IJmeer de oevers naar verwachting zullen worden door de waterbodem op te hogen, waar­ Het beperken van de negatieve effecten ('S zomers hoog en's winters laag) heeft bevolkt door dieren die vroeger in schone door het licht makke1ijker tot de bodem nameIijk tot gevolg dat buitendijks riet geen poldersloten voorkwamen zoals kikkers, sala­ kan doordringen; De negatieve gevolgen van de ontwikkeling kans krijgt om te kiemen. Aanwezige rietkra­ manders, waterkevers en schrijvertjes. door het scheppen van luwte, waardoor van IJburg voor het watersysteem van het gen blijven bescheiden doordat zij aanhou­ Op de kleine eilanden wordt infiltratie van het in het water zwevende slib bezinkt en IJ meer worden door twee factoren beperkt. dend op hetzelfde niveau golfaanval moe ten regen water in de bodem toegepast. de he1derheid wordt vergroot. Aan de ene kant wordt door de hoge verduren. Daarvoor wordt het verhardingsoppervlak Beide maatregelen bevorderen de groei van woningdiehtheid en de compacte opzet van beperkt; er ontstaat ruimte voor natuurlijk waterplanten. IJburg de ruimte die door !Iburg in beslag Met behulp van modelberekeningen is voor ingeriehte bermen. wordt genomen zo klein mogelijk gehou­ de stroomsnelheid in de smallere wateren In het algemeen wordt lieht vervuild water In de tweede pJaats wordt de natuur een den. Aan de andere kant is er gekozen voor tussen de eilanden een optimum bepaald. ter plaatse voorgezuiverd en ontdaan van handje geholpen door maatregelen die een configuratie van eilanden die aan aile De stroomsnelheid is hoog genoeg om voedingsstoffen en PAK's door het water gerieht zijn op vermindering en verwijdering kanten door buitenwater worden omgeven. plaatselijk de bodem te eroderen, maar te v66r infiltratie door bijvoorbeeld wadi's te van bronnen die de rust in het gebied versto­ Deze opzet vereist wei teehnische voorzie­ laag om de waterkeringen gevaar te laten lei den. Deze kunnen een aanwinst zijn voor ren (jaeht, recreatie). Hierdoor kan de kwali­ ningen die moe ten voorkomen dat vervuild lopen. Op de bodem van deze stroomgeulen het woonmilieu. teit van het watersysteem als foerageer- en stadswater in het IJ meer terecht kan komen. kan hard substraat worden gebruikt waarop rustgebied spectaculair worden verbeterd. In het Ontwerp voor IJburg is rekening driehoeksmosselen zich kunnen hechten, die In het Centrumgebied is er zoveel verhard Door een goede zonering heeft in sommige gehouden met de instandhouding van de elders in het IJmeer door de permanente oppervlak dat pieken in de regenwaterafvoer gebieden de waterreereatie vrij spel maar voor het ecosysteem vitale wateruitwisseIing sedimentatie van slibdeeltjes minder kans moeten worden afgevlakt. De aanleg van wordt elders juist getemperd. tussen het IJmeer en het Markermeer. In de krijgen. Driehoeksmosselen zijn een belang­ grasdaken en daktuinen is daarvoor een configuratie van de eilanden ontstaan geen rijke voedseIbron voor watervogels. geeigend middel. Op verschillende plaatsen in het plan zijn do de hoeken waar het water onvoldoende De configuratie van eilanden biedt een scala deze twee typen maatregelen gecombineerd. wordt ververst. Dit zou de kans op onge­ aan nieuwe overgangen tussen land en water De hoge woningdichtheid op IJburg is aanlei­ Op niet al te grote afstand van de Water­ wenste algenbloei vergroten. Uit modelbere- die kunnen uiteenlopen van getrapte water- ding om de open bare groenvoorzieningen landse kust wordt een dam aangelegd die

63 .'-_ .

.. -.. ..

f .... ~.~ •....

' .. PAMPW;, 1 .r .. ·.... · · ·...:·3:~·· .. ··· ... ····· ...... ~ ......

/ /" ...... / I. • .•••

au ITEN IV/HE!<.. MEl (7OL.fWW'TE

ONDe:\.V"'T~AM

(TE \fEI1.WACtm::N) RIETGMEI EI l-O TEN P~f:5

DIEF/"E OND~'Wi\T~eOPEM

MNO PIEf'E (ToT _30 w,p) ZIINPIVIN fl..tT

ZACt;TE" OEVER,

ST~ GVMGalL. MET ~~IE VAN SL.If:;

Het onderwaterontwerp Fonteinkruid

het grootste gedeeltc van het jaar onder De gcmotoriseerdc waterreereatie zal cvcn­ Nadere uitwerking dit laatste kansrijk is kan gedaeht worden water ligt en aIleen bij laag water's winters ccns worden ontmocdigd als zich over enige aan ophogingen van de bodem op plckkcn iets boven het water uitsteekt. De verwach­ tijd in deze natllurzone grote velden met Deze visie op de olltwikkeling van de natllllf waar ook binncndijks in het land rnoeras­ ting is dat daarmee het bestaande doorzicht waterplanten ontwikkelen. en het ecologiseh beheer in het gebied Jegt ontwikkeling wordt voorgestaan . Hier kan van het water wordt verdubbeld tot circa Langs de zllidelijke IJmeerkust worden een grondslag waarop verder kan worden een interessante contactzone tussen binnen­ 1.20 m. Deze onderwaterdam loopt van de soortgelijke maatregeJen voorgesteld. Hier gebouwd. Daarbij zullen de resllltaten van dijkse en bllitendijkse natllur ontstaan. bestaande dijk ter hoogte van het Kinsel­ worden tussen het PEN-eiland en Muiden een aantal experimcnten nog moeten wor­ De maatregelen aan de zuidkust zijn meer voor de kust langs tot bij Uitdam waar met hetzelfde doel t\vee onderwaterdammen den verwerkt. Het Gouwzeemodel dat is afl)ankelijk van de uitkornsten van de proe­ hij een brede uitstroomopening openlaat. aangelegd. gevoJgd bij de plannen voor onderwater­ ven langs de Waterlandse kust en van de Achter deze onderwaterdam ontstaat een dam men langs de kust, zal door het nadere planvorming voor de inrichting van golfluw gebied waarin ondergedoken water­ Natuurbeleving blijft in IJbllrg niet beperkt Waterloopkundig Laboratorillm nog nader het PEN-eiland. planten als fonteinkruiden en kranswieren de tot de fauna in en op het water, maar heeft worden onderzoeht. BeJangrijkste vraag is of kans krijgen om op grote schaal aan te slaan. ook aUes te maken met het lijfelijke contact de llitstroomopening in het model goed De wortelknolletjes van de fonteinkruiden met de wind, het water en de golven. De gekozen is en of een kleine opening in het zijn het voedsel voor de kleine zwaan, de term 'stadsnatuur' verliest op IJburg zijn zuiden mogelijk is voor de migratie van kranswieren voor de meerkoet en de kroon­ betekenis als we bedenken dat aile elemen­ roofvissen. Ook wordt het verwachte door­ eend. I n de veel grotere Gouwzee heeft cen­ ten van de 'grote' natuur tot vlakbij de zieht nog nader berekend. zelfde eonfiguratie al eerder tot de ont\vik­ eilanden doordringen en dus in de stad aan­ keling van dergelijke biotopen geleid. wezig zijn, natuurlijk met uitzondering van Voorts is er een proef voorzien om aehter de schuwe watervogels als de briJduiker. luwtedam met versehillende vormen van ver­ Het onder water houden van de dam heeft ondieping te experimenteren. Inzet is te een aantal redenen: bezien of het ophogen van de bodem tot het openhollden van het landschap; circa een meter onder NAP een extra impuls het houdt reereanten en vissers, die voor­ betekent voor het aanslaan van ondergedo­ aI's winters de rust verstoren, op afstand. ken waterplanten, en of nog verdere verho­ ging in combinatie met klll1stmatige wind­ luwte spontane rietgroei mogelijk maakt. Als

65 u Overgange n land-waler (

§] hoge rand mel gollbrekers I.·· -I sloere bomendijk ___~- -- 7 1-,1 bastion _- - I ~~ nlll" i watersloep """,1111" 1/ I, /11 /11 1111111' EJ I~I bomenboulevard

I~\ ~·I monumentale grachlenkade

1...... 1 kade

§] graskade

.:...... ", EJ strandzone

~ . zachte oevers met tuinen

10.3 Land-waterprofielen Aan de dijken rond het polder-gedeelte van wonen aan het water gestalte moet krijgen de watervlakken een rol. Zo is gekozen voor het Strandeiland worden strengere veilig­ tevens aan waterstaatkundige veiligheidseisen kades langs het Haveneiland, laaggelegen In het civieltechnisch en het ecologisch ont­ heidseisen gesteld. Hier wordt uitgegaan van moe ten voldoen. Bovendien moet worden oevertuinen en groene kades (zoals in werp vervuIIen de waterkeringen een sleuteI­ een Maatgevend Hoogwater met een over­ verhinderd dat water vanuit het stedeIijk Muiden) langs de Buiten-Diem, een strand rol. Ze geven vorm aan de relatie van het schrijdingskans van 1/4000 per jaar. gebied een negatieve invloed kan hebben op aan de baai bij Muiden en een rechte land met het water. Ook hier wordt met Staande in de polder ligt de kruin van de de waterkwaliteit in het IJmeer. bodemdijk aan de noordkant van de polder. civiele techniek stedebouw bedreven. dijken ruim boven ooghoogte. Zo ontstaat Neutrale, technische dijkprofielen met een Bij de bewerking van de technische stan­ een gevarieerd beeid van verschiIIende dijk­ buitentalud van 1:4 zijn niet geschikt om een daardprofielen is gebruik gemaakt van waar­ Technische eisen hoogtes langs de kusten van de eilanden. interessante wisselwerking tussen woonge­ nemingen van bestaande havens, stranden en Het dwarsprofiel en het bekledingsmateriaal bied en buitenwater tot stand te brengen. kustlijnen in het IJsselmeergebied. Het waterpeil van het IJmeer kan door op­ van de waterkeringen verschiIIen ook per Daarom is gekozen voor een bewerking van waaiing stijgen tot een niveau van 1,20 situatie en hangen vooral af van de te ver­ de technische standaardprofielen op basis van Kades meter +NAP. Dit is het zogeheten Maat­ wachten golfoploop. Als algemeen principe ruimtelijke thema's, waarin per plek de gevend Hoogwater dat met een kans van voor zeedijken en I]sselmeerdijken geidt dat gewenste relatie tussen land en water wordt Een kade die twee meter of meer boven het 1/2000 per jaar voorkomt. Daarom moet de het buitentalud flauw moet hellen om de verfijnd. water uitsteekt, creeert afstand tot het kruinhoogte van de waterkeringen rond de golfoploop te beperken, terwijl het binnen­ Het verschil tussen de luwe en de aangeval­ water. Het hoogteverschil wordt als een gat opgehoogde eilanden minimaal 1,20 +NAP talud steiIer mag worden uitgevoerd. len kant van IJburg en de gradaties in ruw­ ervaren en is te groot voor het afmeren van plus een waakhoogte van een halve meter, heid en woeligheid van het water geven daar­ kleinere boten. Het hoogteverschil kan wor­ kortom 1,70 +NAP bedragen. Op plaatsen Het on twerp toe aanleiding. Aan de kant van het grote den versterkt door de kade nadrukkeIijk waar bovendien kans is op golfoploop is een open water kunnen stoere, contrast- afwerend als bastion vorm te geven. Een kruinhoogte van twee it drie meter boven In de Startnota is gesteid dat IJburg zijn spe­ rijke dijken en keringen komen, aan de luwe dergelijk bastion is op de noordpunt van het NAP noodzakelijk. Aangezien de eilanden cifieke kwaliteit vooral krijgt door de charme zijde zijn geIeideIijk atlopende groene ran­ Steigereiland gemaakt. zelfzijn opgehoogd tot 1,00 +NAP, ligt de van het wonen aan het water zoveel mogeIijk den en rietoevers mogeIijk. Het is ook mogelijk om het hoogteverschil kruinhoogte van de dijken rond de ophogin­ te benutten. Daarom is gekozen voor het Naast dit onderscheid tussen contrast en juist te relativeren. Boardwalks, afrneerpalen gen een it twee meter hoger dan het maai­ concept van een eilandenrijk dat door buiten­ geleidelijkheid spelen ook de stedebouwkun­ en steigers verrninderen het visllele contrast veld en dus op een hoogte waar nog over­ water wordt omspoeld. Dit concept brengt dige karakteristiek van het woongebied en de en maken de oevers toegankelijk vanaf het heen kan worden gekeken. echter met zich mee dat de randen waar dit landschappelijke identiteit van de verschillen- water. Een andere mogelijkheid is het

66 maken van een hoge en een lage kade, waar­ worden voorkomen. De hoger gelegen delen bij het van het hoogteverschil en h~t materi ­ van de tuinen (boven 0,80 +NAP) zullen aalgebruik athangt of de kade nog als een zelden overstromen. De kans is kleiner dan g~heel wordt ervaren dan wei in twe~ zones eens in de honderd jaar. I n de lager gelegen uiteenvalt. Deze splitsing in twee kadeni­ delen van de tuinen kan zich natllur ontwik­ veaus wordt voorgesteld voor de noordelijke kelen. Een vier a vijf meter brede rietzone kust van het Haveneiland. ligt op een niveall van 0,50 -NAP ~n valt slechts enkele keren per jaar droog. Dit is Dijken een geschikt milieu voor oeverplanten en amfibieen. De verwachting is dat de rings­ Het probleem van een te grote afstand tot langpopulatie vanuit het gebied van de het water doet zich in sterke mate voor bij Diemer-zeedijk en het PEN-eiland naar deze Kade centrumgebied dijken met een tlauw hellend buitentalud. rietzones zal oversteken. De lage, natte Door aan de buitendijkse zijde een tussenni­ delen van de tuinen die jaarlijks enige malen veau aan te brengen, zodanig dat men nog overstromen zijn eigendom van de overheid, over de kruin van de dijk heen kijkt, kan er maar het beheer valt toe aan de gebruikers toch een directe relatie met het water ont­ van de tuinen. Het eigendom en beheer van staan. Doordat het dwarsprofiel met een de rietkragen zijn beide in handen van de dergelijk tussenniveau wordt verbreed ont­ overheid. staat de mogelijkheid steilere, meer markan­ te taluds aan te leggen. Goltbrekers op korte Fasering afstand van de dijk zijn eveneens een middel om het talud steiler te maken zonder de De afmetingen van de waterkeringen van het kruin te verhogen. De kust van het Buiten­ Haveneiland, dat als eerste zal worden aan­ eiland is hiervoor geschikt. Door het dijk­ geiegd, zijn afgestemd op de beschutting die profiel een zwaardere vorm te geven ont­ dit eiland in de toekomst ondervindt van het staat er ruimte voor bomen. De bomendijk Buiteneiland en het Strandeiland. Zolang langs de noordkust van het Strandeiland is deze eilanden ontbreken, zal de strekdam hiervan een voorbeeld. De overmaat is zoda­ worden gehandhaafd. Maar er zijn ook Zuidrand Haveneiland nig dat de wortels van de boom buiten het andere maatregeien nodig. Het ligt voor de technisch vereiste profiel vallen. hand om tijdelijk een extra keermuur aan te brengen op de waterkering zelf, op de grens Tuinen van de hoge en de Iage kade. Een overzicht van aile land-waterprofielen is Aan de luwe zijden van IJburg worden tui­ opgenomen in de aparte bijlage. nen aan het water gemaakt. De woning ligt op de waterkerende hoogte. Afllankelijk van de beschikbare ruimte loopt de tuin Hallw hell end of getrapt af naar het waterniveau. De formele waterkering kan worden gemar­ keerd door een schermwand (met een inspectiepad) aan te brengen met een hoog­ te van 1,70m ' + NAP. Buitendijks land levert weinig nadelen voor het gebruik op. Wei moet een negatieve invloed op de kwa­ liteit van het IJmeer-water vanuit de winen Bomenrij Strandeiland

67 H oofdinfrastructu ur

auto metro tram

10.4 Infrastructuur tevens· het aantal bruggen die de eilanden hoge kosten van dit volledige metrosysteem Amsterdam en de regio en is met name voor met elkaar verbinden. hebben geleid tot nadere bestudering van het woon-werkverkeer van groot belang. De IJburg is een locatie waar het openbaar ver­ Het beheersen en geleiden van de mobiliteit alternatieven. Na vergelijking van twee tram kan met een flexibele lijnvoering excen­ voer een centrale rol in de totale verkeersaf­ vraagt om een integrale aanpak. Het stede­ modellen .is eind januari 1996 door her col­ trisch gelegen gebieden zoals het Buiten­ wikkeling gaat spelen. De mogelijkheid die bouwkundig ontwerp van de infrastructuur lege van B en W en de commissie van bij­ eHand ontsluiten. De waarde van beide syste­ IJburg biedt voor een directe aansluiting op is slechts een van de bouwstenen van het stand gekozen voor het zogenoemde combi­ men wordt door een goede onderlinge kop­ hoogwaardig railvervoer, gaf de doorslag bij mobiliteitsbeleid. Het moet worden onder­ natie-model. peling sterk verhoogd. de afweging tegen alternatieve bouwlocaties steund door flankerend beleid op het vlak In dit model wordt een tramlijn naar het Ten derde heeft het systeem het voordeel dat in de regio. De locatie ligt dicht bij de bin­ van de parkeernormen en tarieven, carpool­ Centraal Station gecombineerd met een de tramlijn, die aile grote eilanden aandoet, nenstad van Amsterdam en belangrijke werk­ ing, call-a-car-systemen en andere maatrege­ metrolijn naar Diemen, Amsterdam Zuid en goed in het stedelijk weefsel kan worden locaties, met aile voordelen vandien: korte len. Dit kan niet binnen het kader van het Sloterdijk. De nieuwe metroverbinding ingepast en geen barriere hoeft te vormen. reistijden tussen woning en werkplek en veel project IJburg aileen tot stand komen. IJburg-Diemen wordt wel de Ringlijn-Oost De tramlijn loopt door de Piet-Heintunnel profijt van culturele en commerciele voor­ Tevens moet dit aanvullend beleid nader genoemd. De combinatie van tram en metro en voigt de IJboulevard naar het Centraal zieningen. Daarom is de verwachting gewet­ worden uitgewerkt in de stedebouwkundige in een systeem van openbaar vervoer heeft Station. De tramlijn ontsluit op haar traject tigd dat in IJburg de automobiliteit kan deelplannen. Het Ontwerp v(}or [Jburg een aantal grote voordelen. onder meer het Zeeburgereiland, het nieuwe worden beteugeld. beperkt zich tot voorstellen die in dit stadi­ Ten eerste kan vanwege de relatief lage kos­ stedelijk gebied op de zuidelijke lJ-oevers Door een railsysteem toe te passen, waarbij um kunnen worden overzien en voor het ten redelijk snel een begin worden gemaakt en uiteraard de binnenstad van Amsterdam. zowel een aansluiting met de binnenstad als stedebouwkundig ontwerp van doorslagge­ met de aanleg van de tramlijn, zodat IJburg In lJburg ligt de tramlijn op het niveau van met Amsterdam Zuidoost wordt gemaakt, vend belang zijn . in een vroeg stadium met openbaar vervoer het maaiveld en kruist het overige verkeer wordt de locatie optimaal bediend. In het wordt bediend. Dit bevordert het gebruik gelijkvloers. De afstand tussen de tramhaltes Ontwerp voor [Jburg is ernaar gestreefd om Openbaar vervoer van het openbaar vervoer. De tramlijn kan na is circa van 400 meter. de verschillende verkeerssoorten openbaar aanleg van de eerste fase stap voor stap met De metrolijn ligt in IJburg op een viaduct vervoer, tlets en auto zoveel mogelijk te In de Startnota van juni 1995 werd nog uit­ de ontwikkeling van IJburg meegroeien. boven het maaiveld en krijgt halteafstanden bundelen. Door de protielen compact te gegaan van een systeem met uitsluitend Ten tweede vullen tram en metro elkaar van circa 800 meter. De lijn kruist de houden ontstaan levendige stadsstraten die metrolijnen, zowel in de richting van het goed aan. De metro zorgt met een strakke Diemerzeedijk en het Amsterdam-Rijn­ de stedelijkheid van de loeatie accentueren. Centraal Station, de zogeheten IJrail , als in lijnvoering voor een korte en snelle verbin­ kanaal, passeert Diemen-Noord en sluit ver­ Bundeling van verkeerssoorten beperkt de richting Amsterdam Zuidoost. Vooral de ding met belangrijke bestemmingen in volgens aan op het bestaande metrotraject.

68 Bereikbaarheidsproliel openbaar vervoer

- -() -- Iram 400 m.

--c:::J- melro 500 m.

Zodoende ontsluit ze belangrijke werklocaties poor IJburg zijn daarom de belangrijkste mogelijk is de exploitatic te vervroegen, dan Autoverkeer zoals Amstel III, de Zuid-as en Schiphol. . voorzieningen in de nabijheid van haltes en zal dit een gunstig effect hebben op het De lijnen lopen gedeeltelijk parallel; op drie stations gesitueerd. De woningdichtheid is gebruik van het openbaar vervoer. Het eilandenrijk is voor het autoverkeer van­ plaatsen worden metrostation en tramhalte het hoogst langs de routes van het openbaar De mogelijkheid bestaat om in de toekomst uit twee richtingen toegankelijk: in het westen gecombineerd. Een van deze overstapsta­ vervoer. De loopafstanden tussen woning en het metrotraject via het IJmeer door te trek­ vanaf het verkeersknooppunt AIO/IJ-boule­ tions bevindt zich in het Centrumgebied. halte bedragen maximaal 400 meter hemels­ ken naar Almere. Door op dit traject extra vard via een brug naar het Steigereiland en in Buslijnen, die verbindingen met de regio breed en er wordt gezorgd voor comfor­ snelle metro-treinstellen te laten rijden die het oosten vanaf het knooppunt AllA9 via onderhouden completeren het railsysteem. tabele loop- en .fietsroutes naar de haltes. niet op aile stations stoppen, ontstaat het een weg langs de UNA-centrale en de rand De mogelijkheid is aanwezig om desgewenst Ruime fietsenstallingen en faciliteiten voor zogenaamde metro-plus systeem, dat een van het PEN-eiland. in de (verre) toekomst de tramlijn op te vervoer van de fiets met de tram en de metro goede aansluiting op het regionale net kan Binnen IJburg wordt uitsplitsing van verkeers­ waarderen tot een (ondergrondse) metrolijn. verhogen eveneens de aantrekkelijkheid van verzorgen. soorten zoveel mogelijk vermeden. Er worden Het combinatiemodel leidt naar verwachting het openbaar vervoer. Ook de inrichting van . Deze mogelijkheid en de tracering (hoog geen aparte rondwegen voor het autoverkeer tot een aandeel van 40% voor het openbaar autoluwe of autovrije woonbuurten in de boven het water of via een tunnel) zijn keu­ aangelegd, omdat deze uitnodigen tot te hard vervoer in de modal split tijdens de spits, nabijheid van tramhaltes of metrostations zes voor de langere termijn, die buiten het rijden en als barriere werken in het woonge­ 10% voor de fiets en 50% voor de auto. kan daaraan bijdragen. Het bevorderen van bestek van het Ontwerp poor IJburg vallen. bied en naar het water. De verkeersstromen Omdat het aandeel van het openbaar vervoer het openbaar vervoer moet samengaan met van en naar IJburg worden zo vroeg mogelijk achterblijft bij de doelstelling van 50% is een stringent effectief beleid ten aanzien van A1s aanvuJling op het hier omschreven open­ verdeeld over meerdere hoofdwegen. onderzoek gedaan naar de effecten van f1an­ parkeren. baar vervoerstelsel is vervoer over water een Hierdoor neemt per traject de verkeersbelas­ kerend beleid zoals een verhoging van de interessante optie, die zeker nadere stu die ting af, kan het autoverkeer goed in het stede­ autokosten in de spits en een f1inke stijging Bij een reguliere exploitatie kan de IJtram op verdient. Een pont tussen IJburg en lijk gebied worden geintegreerd en kan wor­ van de parkeertarieven in het woongebied. zijn vroegst tegen het jaar 2001 operationeel Durgerdam kan voor het recreatieve t1etsver­ den volstaan met wegprofielen van 2 x I rij­ Uit dat onderzoek blijkt dat dan de ver­ zijn, op het moment dat circa 4000 wonin­ keer een aanwinst zijn. Actueel en veelbe­ strook. De. geluidhinder wordt hierdoor zoda­ voersprestatie van het openbaar vervoer met gen zijn opgeleverd. De Ringlijn-Oost zal op lovend is een studie naar de haalbaarheid van nig beperkt, dat langs de straten kan worden 5% toeneemt tot een modal split van 45%. zijn vroegst in 2007 worden geopend, wan­ een regelmatige lijndienst over water voor gewoond. Auto's, openbaar vervoer, fietsers Het gebruik van het opehbaar vervoer wordt neer circa 14.000 woningen zullen zijn het vervoer van forensen tussen Almere en en voetgangers hebben weliswaar eigen banen ook gestimuleerd door een goede stede­ gebollwd. In de tussentijd zullen busdiensten Amsterdam. Het inlassen van IJburg als tus­ maar volgen zoveel mogelijk gezamenlijk de bouwkllndige organisatie. In het OntJtJerp de verbindingen onderholldcn. Indien het senstop brengt deze mogelijkheid dichterbij. hoofdroll tes.

69 Auto

hoofdroute

secundaire route

De stadsstraat

Vanuit het westen wordt de hoofdverkeers­ ontheffing in het kader van de Wet geluid­ weg bij de benadering van het Haveneiland hinder. Bij de uitwerking van de wegprofie­ gesplitst in een route langs de kust en een len zijn uitgangspunten gehanteerd die de route, die centraal over het eiland loopt. veiligheid moeten vergroten. De meeste rij­ In het oosten wordt de verkeersstroom op banen worden gescheiden door een midden­ het PEN-eiland gesplitst en over twee ver­ berm, waardoor fietsers en voetgangers in schillende bruggen naar het Haveneiland en twee keer de weg kunnen oversteken. naar het Strandeiland gevoerd. Hierdoor Tussen de hoofdrijbaan en de fietspaden wordt het verkeer met de bijbehorende wordt voldoende ruimte vrijgehouden voor geluidhinder door het dichtbebouwde verkeer van en naar de zijstraten om zich op De boulevard Centrumgebied van IJburg beperkt. In de te stellen. Langs de rijbaan komen parkeer­ zogenaamde concretiseringsstudie voor het stroken, omdat daarvan een matigende wer­ PEN-eiland moet deze verkeersoplossing king op het rijgedrag van automobilisten nader worden bestudeerd en uitgewerkt. uitgaat. Een overzicht van de wegprofielen De hoofdwegenstructuur van IJburg is wordt gegeven in de bijlagen. hierarchisch opgebouwd. Er worden hoofd­ wegen, secundaire straten en woonstraten Voordat een begin kan worden gemaakt met onderscheiden. De loop van de hoofdwegen de bouw van de eerste ontwikkelingseenheid is in het OntJPerp poor IJburg vastgelegd, moet de aansluiting op de AIO gereed zijn. terwijl de tracering ell de organisatie van de Met de aanleg van die aansluiting kan medio secundaire straten en de woonstraten in de 1998 worden begonnen. Zij zal eind 1999 stedebouwkundige deelplannen (de SPvE's) voor het bouwverkeer beschikbaar zijn. De nader worden uitgewerkt. aansluiting richting AllA9 zal in twee fasen worden gerealiseerd. Eerst zal een tijdelijke Realisering van de gewenste compacte pro­ aansluiting worden aangelegd, die bij voor­ fielen wordt onder andere mogelijk gemaakt keur begin 2001 beschikbaar moet zijn voar door een beroep te doen op de maximale hulpdiensten en bauwverkecr. De stadsas

70 Fiets

hoofdroute

secunda ire route

pont

Een definitieve aansluiting op de Al zal in Langzaam verkeer met hier en daar uitsluitend voor de tlets het aanbrengen van fietshellingen al of een later stadium worden uitgevoerd. bestemde doorsteken. Hierdoor moet een niet gecombineerd met tietsliften bij de Hiervoor zijn een aantal varianten in studie Goede fietsroutes zijn van essentieel belang netwerk van doorgaande routes ontstaan met Amsterdamse brug; binnen het kader van de zgn. CRAAG-studie. voor het woon-werkverkeer, voor recreatief een maximale maaswijdte van circa 400 meter. een nieuwe tiets- en voetgangersbrug De hier aangegeven aansluiting is indicatief en fietsverkeer en voor de bereikbaarheid van over het Amsterdam-Rijnkanaal ter hoog­ schema tisch aangegeven in afwachting van een de voorzieningen binnen het plangebied. De verbindingen met bestemmingen buiten te van de Ouddiemerlaan; ,., definitieve keuze. Een efficient en comfortabel stelsel van fiets ­ het plangebied vragen om speciale aandacht. toevoeging van fiets- en voetpaden aan routes en faciliteiten zoals fietsenstallingen Het aandeel van de fiets in het woon-werk­ de metrobrug van de Ringlijn-Oost en bevorderen het gebruik van het openbaar verkeer kan worden vergroot door goede ver­ aan de autobrug vanaf het PEN-eiland; vervoer en beperken het autogebruik. bindingen te Ieggen met de werkgebieden in een pontverbinding met Durgerdam en Behalve efficiency wegen bij het ontwerp de Watergraafsmeer, Amsterdam Zuid, Waterland. van de fietsroutes ook de visuele aantrekke­ Amstel III en de Amsterdamse binnenstad en lijkheid, de recreatieve waarde en de sociale tevens met de NS-stations in de omgeving Gezien de ligging van de locatie is het veiligheid zwaar mee. zoals Muiderpoort, Diemen, Duivendrecht en noodzakelijk voorzieningen te treffen die Weesp. Voor de recreatie zijn goede verbin­ het meenemen van de fiets in het openbaar Binnen het plangebied voIgt het net van de dingen met het Diemerbos, Gaasperpark en vervoer op een comfortabele manier moge­ belangrijkste fietsroutes de hoofdwegenstruc­ Muiden, maar ook met Waterland van lijk maken. tuur. De fietspaden worden vrijliggend naast belang. AJs het pontje naar Durgerdam wer­ De metro biedt in dit opzicht al goede faci­ de rijbaan aangelegd. In de woonstraten kelijkheid wordt kan I]burg zich ontwikkelen liteiten, maar met de fiets op de tram reizen maken auto en fiets gemeenschappelijk tot een schakel in een nieuwe recreatieve is nieuw. Buitenlandse voorbeelden laten gebruik van de rijbaan. Uitgangspunt is, dat route van de Vechtstreek naar Waterland. zien dat het mogelijk is. Op welke wijze er voldoende maatregelen zijn getrotfen voor moet nader worden onderzocht. de veiligheid en dat het woongebied verkeers­ Een handicap zijn het Amterdam-Rijnkanaal, IllW wordt ingericht zodat de rijsnelheid tot de spoorlijn en de Rijkswegen: barrieres, die een maximum van 30 kilometer per uur moeten worden overwonnen. beperkt wordt. Via de woonstraten worden Analyse van de mogelijkheden heeft: geleid logische en snelle routes mogelijk gemaakt, tot de volgende voorstellen:

71 Bruggen

hooldverbinding

sec. verbinding

langzaam verkeer

Bruggen Dc nadruk ligt op de continuiteit; 2 secundaire verbindingen naar de kleinere Een belangrijk onderdeel in het plan zijn de eilanden aan de zuidrand. Deze bruggen bruggen die de eilanden met elkaar verbin­ bevinden zich aan de luwe zijde van den. Zij dramatiseren het eilandkarakter en IJburg; zij kunnen worden getypeerd als benadrukken tegelijkertijd de onderlinge luchtig en elegant; samenhang van het eilandenrijk. In de door­ 3 verbindingen voor het langzaam verkeer zichten vanaf de bruggen is de essentie van naar de Diemerzeedijk. Deze bruggen het plan voelbaar. Daarom vragen de vorm­ zijn lang en dun en worden uitgevoerd geving en detaiBering van de bruggen om als lichte constructies in staal met een meer aandacht dan gewoonlijk. houten brugdek. In de structuur van IJburg kunnen naar functie en karakter drie brugtypen worden De laatste twee categorieen mogen meer onderscheiden: opbollen, zodat ze de sprong over het water 1 verbindingen in de hoofdwegen over het benadrukken. meer grootschalige water dat uitloopt op Daarnaast komen nog diverse andere bruggen de IJburgbaai. Zij dienen voor de auto voor, zoals bijvoorbeeld een spectaculaire en het langzaam verkeer en deels voor fiets- en voetgangersbrug over het het openbaar vervoer. Kenmerkend voor Amsterdam-Rijnkanaal die een groot gebied deze bruggen is een robuust basement rond Diemen en Amsterdam ontsJuit en dat bij het ruwe buitenwater past. omgekeerd ook de recreatieve voorzieningen Daarop rust een lichte, zwevende plaat, van lJburg voor fietsers en wandelaars toegan­ die het doorzicht over het water zoveel kelijk maakt. Ook op de eilanden zelf zuBen mogelijk vrij houdt. Bij dit brugtype bruggen over singels en waterlopen nodig krijgt het brugdek een nogal vlak ver­ zijn . Het hooggelegen metroviaduct op het loop, zodat men de brug zoveel mogelijk Strandeiland is een beeldbepalend element dat van eiland naar eiland door ziet lopeno cen goedc architcctonische uitwerking vereist.

72 Hoofdroutes

Secundaire routes

De \'nschilicilde hrllgtlrcil zijn I'erdcr

lIirgC\\'C rkt tol de dric hiernaast ai'gcbeeldc.: 'portrctren' , J).I.lrhij zijn de ,'olgend<.: (onsrJ'lICliCl'c lIitgangsplIllten gell .l n tend:

enige lliliforllliteit ill de lI'ij ze ,'all OITI" spannen \'all dc \'crschilicndc brllgtl'pen: rerugbrengen ,'an de on:rspanning door Illiddel ,'an het aanbrengen 1'.ln pijlcrs (kostcil beperkcnd ):

Langzaam verkeer zlI'el't:nd efFect bcnadrukken door een gebogell trallsp3r31lte dr33g,,:ollstructie (sraalproliekll op betonllen eiclllcnten); pijlcrs en landhoofdcn als ..:ilindel'l'OI'llli­ ge 'doppcn' ill het ",.Her ('Ill\\" w:lter); pijlers en landhoofden :lIs robllllste baselllenten die het lI'atcr d oorsnijden ('rllw' lI'atcr); afstelllllling en integratie I'a n ,'e rlichring (Illastcn) en bru gconstru ctie, Dcze porn'etten hcbben tel'ens gedicild als

b~lSis , '001' dc lin<1nciclc: raming en de ci\'iel­ tcchnischc uitll'crking, De brllggen Illoctcn in cen later stadium door :lrchitcnen nader worden \'ormgegcl'en,

73 Kabels en leidingen

- • -. hoogspanningslijnen

S5S SSSSSSS reservering k+1 trace --+- aantakpunten net

Kabels en leidingen llitgegaan, omdat het ruimtebeslag en de Binnen het plangebied zijn geen aparte stro­ visuele invloed van de hoogspanningsleidin­ ken v~~r kabels en Ieidingen gereserveerd; De traces van de aanwezige hoogspannings­ gen hiermee aanmerkelijk wordt verminderd. de traces zijn geprojecteerd bin nell de weg­ lijnen (150 en 380 kV) Ieggen beperkingen Deze oplossing is financieel mogelijk en protielen. Met de gebouwde nutsvoor­ op aan de stedebouwkundige ontwikkeling ruimtelijk optimaal. zieningell en de distributienetten is rekening van I]burg. De bestaande traces bemoeilij­ gehouden. Zij worden ingepast in de ken de sanering van de Diemerzeedijk, het Over de risico's als gevolg van blootstelling verkavelingsopzet. De voorzieningen voor aanleggen en inrichten van het Steigereiland aan electromagnetische velden van hoog­ kabels en leidingen zullen in nauw overleg en het aanleggen van het hooggelegen spanningslijnen bestaat (nog) geen weten­ met de betrokken diensten en bedrijven metroviaduct. Er wordt dan ook voorgesteld schappelijk bewijs. Berekeningen tonen aan worden uitgewerkt. om de tracering van de hoogspanningslijnen dat op een afstand van 50 meter van hoog­ te wijzigen. Het nieuwe trace loopt buiten spanningslijnen de invloed van het magne­ de te saneren Diemerzeedijk om langs het tisch veld niet boven de (normaal aanwezige) Amsterdam-Rijnkanaal. In het westen wordt 'achtergrondwaarde' in woningen uitkomt. het trace opgeschoven in de richting van de Voor woningen, scholen en dergelijke wordt AI0. Door de lijnen parallel aan de AI0 te dan ook een afstand van minimaal 50 meter laten lopen vallen de hinderzones van de tot hoogspanningslijnen aangehouden. AI0 en de rijksweg samen. Zo wordt de in het plangebied beschikbare ruimte efticien­ Bij de planvorming is rekening gehouden ter gebruikt en sluit lJburg via het met de in het Streekplan ANZKG en het Steigereiland beter aan op de stad. Een meer Structuurplan ]Jan Amsterdam opgenomen gedetailleerde onderbollwing van het voor­ planologische reserveringen voor doorgaan­ stel om het trace te verleggen zal in een de kabel- en leidillgentraces. aparte notitie worden gegeven. Stlldie naar De kabels en Ieidingen voor de bediening deze tracewijzigingen heeft llitgewezen dat van lJburg hebben vooralsnog twee aantak­ de 150 kV-lijn kan worden verkabeld. In dit punten met het aangrenzende gebied, name­ Ontwerp ]Joor [Jburg is van deze verkabelillg lijk het Zeeburgereiland en Diemen-Noord.

74 Waterhuishouding (6% oppervlaktewater in haveneiland)

I ~ IIverbeterd gescheiden stelsel ~ oppervlaktewater 1: 1 gebied met toepassing verbeterd gescheiden stelsel

L.:..::.2:.J~ infiltratie, d.m.v. WADI's en trenches I~~~ ;r: I' Inflltratie + afvoerremmende maatregelen

I;~ I' platforms, lozing op oppervlaktewater + afvoerremmende maatregelen

,00. lozing overtollig oppervlaktewater d.m.v. gemaal

r;-;-;-] lozing op oppervlaktewaterl infiltratie ~

10.5 Waterhuishouding bron gereduceerd; De inrichting van de eilanden moet echter met maximale zelfreiniging en zonder het als dat laatste niet moge1ijk is, wordt de steeds voldoen aan de volgende algemene gebruik van bestrijdingsmiddelen moge­ De inrichting van de waterhuishouding stoelt vervuiling zo dicht mogelijk bij de bron uitgangspunten: lijk zijn; op het overkoepelende beginsel dat vervuiling bestreden; de risico's voor het watermilieu die kle­ van het water moet worden voorkomen en dat water van verschillende kwaliteit wordt de materialen die voor de woningen wor­ yen aan woonlocaties die zich buiten de de omgeving zo min mogelijk met vervuild van e1kaar gescheiden; den gebruikt en die worden toegepast in waterkering bevinden, zoals platforms en water wordt belast. Het probleem van de ver­ schoon water wordt zoveel moge1ijk in de open bare ruimte mogen de water­ woonboten, zullen met de best beschik­ vuiling moet dus binnen Uburg worden opge­ het gebied hergebruikt en vastgehouden; kwaliteit niet negatief bei:nvloeden. Dit bare technische midde1en worden onder­ lost en niet doorgeschoven naar elders. de kwaliteit van het water wordt van betekent dat toepassing van zink, lood, vangen. Bij de uitwerking van de plannen Uitwisseling tussen het stadswater op de eilan­ bron tot lozing aan systematische contro­ dakbedekking van bitumen en chemische wordt in overleg met Rijkswaterstaat den en het IJmeer-water, mag aileen plaats­ Ie onderworpen; verduurzamingsmiddelen voor oeverbe­ onderzocht hoe in geval van calamiteiten vinden als kan worden aangetoond dat het een natuurvriende1ijke inrichting van het schoeiingen uit den boze is. Het materi­ vervuild water kan worden opgevangen. IJmeer niet extra wordt belast met verontrei­ interne water. aalgebruik moet verder voldoen aan de Vooruitlopend op de concrete bouwplan­ niging door water uit IJburg (het zgn. stand­ eisen die de toekomstige waterbeheerder nen worden de technische maatregelen still principe). Randvoorwaarden voor IJburg ste1t; die nodig zijn om risicoloos buiten de In overieg met Rijkswaterstaat zal worden de oevers van het oppervlaktewater bin­ waterkering woongebieden te ontwikke­ bezien hoe bij de verdere planuitwerking deze De wijze waarop de waterhuishouding wordt nen de eilanden dienen waar moge1ijk op len in overieg met de waterbeheerder randvoorwaarde kan worden vormgegeven. ingericht verschilt per eiland. De keuze voor natuurvriende1ijke wijze te worden aange­ getoetst op veiligheid en zekerheid. een systeem dat is gebaseerd op infiltratie, legd. Hierbij kan worden gedacht aan de De principes dan wei op het gebruik van oppervlaktewa­ toepassing van plas-dras, schanskorven of Hierna wordt de waterhuishouding voor de ter hangt rechtstreeks samen met de wijze flauwe taludhellingen met riet en biezen; verschillende eilanden en bijzondere woon­ Van de ambitie dat het gebied ze1f verant­ van land maken, het peil van het grondwater de waterhuishouding is gebaat bij maat­ locaties beschreven. woorde1ijk wordt geste1d voor de kwaliteit en de woningdichtheid. De waterhuis­ rege1en die de hoevee1heid verharding van de waterhuishouding, zijn de volgende houding wordt steeds met een geeigende beperken. Hiermee wordt directe infiltra­ Het Steigereiland principes afge1eid: combinatie van maatregelen toegesneden op tie van het regenwater bevorderd; verontreiniging wordt waar moge1ijk de lokale situatie. groen en water moeten zodanig worden Het Steigereiland wordt gemaakt door voorkomen en vervuiling wordt bij de ontworpen, dat ecologisch groenbeheer ophoging. Vanwege de geringe afmetingen

75 Af \JO~(2_J~_E M1"1 f:N DE \"JAO I Mq. aTQ.. E G t:. LX ~ . ! <> P bE. \!.D \tiN ,,'<\) (, CH ...

0 "'Ot:1l.6a." ... o 2","'0+ (;:------:> \N~IL"<>.AI\I; 116.0.-.>1 .:. ..; ~-~- I('L~ 1.('o ..... ~ .L~) '''1''L.TQ.A''''1O-~ STEI«16 pll...o~I"'L TIUiN.... . ~" , \ _I- ~"... (i, ",~p~" "2." ,,0 I

l. Q..EbO:NwAT"E:Q.&A::'::'IN O~ OEQ.6Q..oN'O.... .) ~ ~EQ..6E.b<2.u.\"LE. \o ING LToI LE-,) WA;\,VKt.t , .... 0=. ) wi'll) \ } . 1"I"'LTi2.A-'I,=I~K

~ . 6V!:.I2.STCll:\0p ::'T~AHT

kan al het hemelwater in de bodem van dit Het Haveneiland een wadi voorgezuiverd en vervolgens rest wordt het Centrumgebied aangesloten eiland infiltreren. Afhankelijk van de veront­ geloosd op het oppervlaktewater. In de ove­ op het systeem van het Haveneiland en het reiniging van het water wordt het water op Het H aveneiland wordt eveneens gemaakt rige gebieden lozen bui·zen of goten het Strandeiland. De doorgaande verkeersroute verschillende wijzen behandeld: door ophoging. De grote omvang van het water rechtstreeks op het oppervlaktewater. wordt aangesloten op het verbeterd geschei­ het verontrdnigde water dat afkomstig is Haveneiland vereist extra voorzieningen om Heme!water dat op daken terechtkomt, den stelsel. van de hoofdwegen wordt afgevoerd via een hoge grondwaterstand op het midden wordt zoveel mogelijk in de woningen een verbeterd gescheiden rioolstelsel (first van het eiland te voorkomen. gebruikt, bijvoorbeeld voor het doorspoelen Het Strandeiland flush) met infiltratie van de piekafvocr; Hiervoor is oppervlaktewater nodig, maar van toilenen. Het overtollige deel wordt via het water van de secundaire wegen wordt dan wei van voldoende omvang voor het trenches gei'nfiltreerd, dan wei rechtstreeks Het grootste dee! van dit eiland is een pol­ door goten afgevoerd en vervolgens ontstaan van een gezond natuurlijk systeem. op het oppervlaktewater geloosd. der, omringd door dijken en voorzien van voorgezuiverd in zogenaamde wadi's Het uitgeslagen oppervlaktewater zal geen bemaling. De waterhuishouding van dit lage (water afvoer drainage infiltratie) of extra vuilbelasting voor/naar het IJmeer Het Centrumgebied land vereist dat het oppervlaktewater ten­ elzenbroekbosjes; veroorzaken. Voor de zekerheid worden minste 11 % van het totale oppervlak beslaat. het hemelwater dat van de daken stroomt toch midde!en beschikbaar gehouden om Het Centrumgebied ligt op twee eilanden, Dit stelsel van sin gels en poldersloten bergt en het regenwater dat terecht komt op indien nodig, dit water rechtstreeks naar het namelijk op de kop van het Haveneiland en zoveel mogelijk hemelwater. Het water dat de verharding van woonstraten met een Amsterdam-Rijnkanaal tc pompen. Een ver­ op de punt van het tegenover gelegen van de daken en van de verharding van de geringe verkeersbelasting, wordt via een beterd gescheiden rioolstclsel voert heme!­ Strandeiland. Omdat beide delen van dit overwegend rustige woonstraten afstroomt, ondergrondse sleuf, de trench, gei'nfil­ water af dat neerkomt op de·verharding van gebied worden opgehoogd, de dichtheid van wordt .via goten langs de wegen rechtstreeks treerd in de bodem. Het regenwater dat de hoofdinfrastructuur. De first flush, het de bcbouwing hoog is en er veel verharding of na voorzuivering door riet en biezen naar van de daken stroomt wordt primair meest vervuilde decl, gaat naar de ligt, krijgt het Centrumgebied op ondcrde­ het oppervlaktewater geleid. Bij de hoofd- gebruikt voor toiletspoeling. Het mag Rioolwaterzuiverings Inrichting Oost of len een eigen waterhuishoudkundig regime. i wegen wordt een verbeterd gescheiden ook in de bodem wegzakken of via een wordt lokaal gezuiverd. Het resterende, rela­ In en op de gebouwen worden,voorzienin­ rioolstelse! toegepast. De eerste golf vervuild dakafvoer op een trench worden aange­ tief schone water wordt op het interne gen aangebracht, waarmee water wordt regenwater wordt afgevangen en naar een sloten. oppervlaktcwater geloosd. vastgehouden om de piekafvoer over een zuiveringsinstallatie afgevoerd. Het restant Het hemelwater dat terechtkomt in de langere periode te spreiden en zo mogelijk komt in het oppervlaktewater terecht. De secundaire straten waar nog relaticf veel ver­ opnieuw te gebruiken. Hierdoor vcrdwijnt riolering op het Strandciland zal worden keer en dus vervuiling aanwezig is, wordt via re!atief weinig water in de riolering. Voor de voorzien vail een aamal overstorten. Ook

76 hier wordt rekening gehouden met de de eilanden. Potentiele grote bronnen van scherm van het IT mcer kan worden gescheiden mogelijkheid om bij tegenvallende belasting vllil-emissies (papiercontainers, patatkramen, totdat de verontrei niging opgeruimd is. van het I]meer het overtollige water via etc.) worden vermeden door een aangepaste sifons af te laten op het Amsterdam­ huisvuilinzameling. Het omringende water Rijnkanaal. wordt zodanig ingericht dat overig inge­ waaid vuil zich op daarvoor bedoelde plaat­ De Rieteilanden sen (gekozen ten opzichte van de windrich­ ting) ophoopt en met een vast onderhouds­ Deze eilanden worden beide gemaakt door programma verwijderd kan worden. ophoging. Op de eilanden komt geen opper­ Woonboten zuiJen worden aangesloten op vlaktewater voor. De waterhuishouding de riolering. Ook hier moeten speciale voor­ wordt ingericht vol gens dezelfde principes zieningen ervoor zorgen, dat het regenwater als het Steigereiland. zoveel mogelijk wordt vastgehouden en ver­ traagd afgevoerd. Voor de woonboten zal Platforms, steigers en woonarken een 'milieuprofiel' worden opgesteld, waarin nadere eisen worden gesteld aan materiaal­ Langs de oevers van de eilanden kent IJburg gebruik, af\vatering en uitrusting. Het nog een aantal bijzondere woonlocaties, milieuprofiel voor de woonboten heeft ook waar de waterhuishouding at\vijkend wordt als doe! de bewoners bewust te maken van georganiseerd. de afbankelijkheid van het kwetsbare water Bij woningen op platforms en op steigers om hen heen en van de noodzaak om er worden voorzieningen getroffen waardoor zorgvllldig mee om te gaan. Met het gevaar het regenwater zoveel mogelijk kan worden voor vuil-emissies wordt bij de woonboten vastgehouden en bemlt. De afvoer van net zo omgegaan als bij de platforms en hemelwater kan daarmee worden geredll­ steigers. Verder worden de woonschepenha­ ceerd. Overtollig water wordt geloosd op yens zo ingericht dat bij ollverhoopte water­ het oppervlaktewater binnen de aangrenzen- veron treiniging de haveningang met cen

77 Groenstructuur

1C::3> I· buurtgroen

I. 1wijkgroen

rlJI\ 1 sportvelden

I. I natuurontwikkeling

10.6 Groenstructuur Voor het oppervlak van het buurtgroen is het proefeiland dat door zijn open bare blokken een aantal (semi)openbare groene een norm aangehouden van 16 m2 per karakter blijvend herinnert aan de eerste binnenterreinen aangelegd. Daarmee ont­ In de Startnota is gesteld dat watersport en woning. Onderdelen van dit groenareaal zijn stap op weg naar !Iburg en dat boven­ staat in dit gebied een duidelijk contrast tus­ waterrecreatie het nieuwe woongebied moe­ extra groenelementen in de buurtstraten en dien een doorzicht biedt op Pampus. sen relatief drukke, stenige straten en een ten inkleuren. Het water tussen de eilanden eventueel een royalere uitvoering van de meer verstild, groen binnengebied. vormt de belangrijkste 'groenstructuur' van groene taluds langs het binnenwater. Buurtgroc:n In het langgerekte deel van het Haveneiland het plan. Het groen op de eilanden is in wordt het beschikbare groen zoveel mogelijk oppervlakte niet bijzonder ruim bemeten; er Wijkgroc:n Het ontwerp voor het buurtgroen verschilt geclusterd in parkstroken parallel aan de wordt immers gestreefd naar een compacte per eiland. kust, die de geleding van dit eiland onder­ vorm van het land.Het groen moet in ruim­ Het wijkgroen wordt gekoppeld aan het Op het Buiteneiland wordt een deel van de steunen. telijk opzicht zo effectief mogelijk ingezet water dat de eilanden omringt. Op de schaal ongeveer twee hectare buurtgroen gebruikt Op het Steigereiland wordt het belangrijkste worden. Daarom is ervoor gekozen om het van het plan als geheel springen drie om de lanen een ruim profiel te geven, met groenelement, naast het park op het voor­ groen-areaal te gebruiken als middel om het groenvoorzieningen in het oog: een grasstrook, een wandelpad en boom be­ malige proefeiland, gevormd door een groe­ landschap van de eilanden en de karakteris­ het strand aan de zuidkust van het planting. Zo komt het groene karakter van ne as vanaf de fietsbrug naar de Diemerzee­ tick van de verschillende woonmilieus te Strandeiland, dat door de aanleg van een het Buiteneiland direct in de openbare ruim­ dijk tot aan de punt van het bastion aan de ondersteunen. parkstrook langs de kust en een park tus­ te tot uitdrukking. Bovendien worden er noordzijde. Daarnaast is er extra groen In het programma van eisen voor !Iburg is sen de kust en het wijkcentrum de allure twee open bare groengebieden voorgesteld: gereserveerd voor de randen van de landton­ 20 hectare opgenomen voor de aanleg van van een badplaats kan krijgen. In het een uitspanning aan de oostelijke kop van gen waarlangs de drijvende woningen liggen 'wijkgroen'. Binnen die 20 hectare dient park worden hockeyvelden en tennisba­ het eiland en een plantsoenstrook bij de afgemeerd. ongeveer viet hectare aan sportvclden te nen aangclegd; T -splitsing van de centrale laan. worden besteed: twee hectare hockeyvelden de kop van het Buiteneiland aan de kant Op het Strandeiland wordt langs alle water­ (twee velden en een oefenveld) en acht a van de !Iburgbaai. Hier wordt voorge­ lopen aan een zijde een open bare groene tien tennisbanen. Dc overige noodzakclijke stcld een begraafplaats aan te leggen. singelrand aangelegd. In aansluiting op het sportvelden (in totaal twaalf hectare met Hiermee wordt het weelderige aanzien tuinstadmilieu wordt het overige buurtgroen onder andere voetbal- en korfbalvelden) van dit ciland verzekerd. Hij versterkt het (ongeveer 3 hectare) in kleinere speelplek­ worden in het park op de gesaneerde contrast met de stenen kades van het ken door de wijk gespreid. Diemerzeedijk aangelegd. Haveneiland aan de overkant; In het Centrumgebied worden in de bouw-

78 Indicatle bebouwingsdlchtheld

laag hoog

.... ' ~"' " . /"'"---:.:~~ /

10.7 Woningbouwprogramma woningtypen van uiteenlopende grootte. Er De woningen in deze sector worden vooe Uitgangspunten wordt in het programma rekening gehouden een groot dee! bewoond door mensen met IJburg wordt een stadsdeel voor mensen met de mogelijkheid dat woningen eenvou­ middeninkomens, terwijl deze categorie Het woningbouwprogramma voor IJburg met verschillende leefstijlen en uit verschil­ dig geschikt kunnen worden gemaakt voor woningen vooral bestemd is voor de grote ziet er als voIgt uit: lende culturen, voor grote en k1eine huis­ gebruik als werkruimte of voor de vestiging groep woningzoekenden met een laag inko­ het totaJe woningbouwprogramma omvat houdens, voor jong en oud en voor mobiel van kleine winkels en dergelijke. De moge­ men. Het aanbod in deze sector is daarbij 18.000 woningen, verdeeld in 70% en gehandicapt. Met een gevarieerd aanbod lijkheid wordt geboden woningen te vergro­ teveel geconcentreerd in enkele delen van de marktsector en 30% sociaJe sector; van woonmilieus, woningtypen, prijsklassen ten of samen te voegen en, omgekeerd, stad. de helft van de sociaJe sector (15%) en eigendomsverhoudingen wordt inge­ woningen te splitsen. Op alle eilanden wor­ Het woningbouwbeleid voor de komende behoort tot de categorie extra goedkoop speeld op actuele veranderingen in de maat­ den locaties aangewezen voor zelfbouw. jaren is erop gericht om deze onevenwich­ met huren van circa f 600,- per maand schappij zoals flexibilisering van de arbeid, tigheid te coerigeren. Daarom worden bin­ (prijspeil '95); arbeidsonzekerheid, toenemende vrije tijd, Het woningbouwbeleid nen bestaand stedelijk gebied en in de direc­ in de marktsector ligt het zwaartepunt op werk aan huis, individualisering, het grod­ te nabijheid van Amsterdam aantrekkelijke de middenprijsklasse; ende aantal tweeverdieners en vergrijzing. De woningmarkt in Amsterdam en omge­ woningbouwlocaties ontwikkeld, waarmee de dichtheid bedraagt gemiddeld circa 60 Een eenduidig verband tussen woonmilieus ving wordt gekenmerkt door onevenwichtig­ een alternatief wordt geboden voor hen die woningen per hectare; en woningtypen aan de ene kant en huis­ heid. Er is een groot tekort aan aantrekkelij­ nu Amsterdam de rug toekeren. Zo kunnen het bouwtempo bedraagt circa 2000 houdenstypen aan de andere kant is niet lan­ ke woningen en woonmilieus voor woning­ woningzoekenden met een middeninkomen woningen per jaar. ger aan de orde. Woningen moeten geschikt zoekenden met middeninkomens en hogere of een hoger inkomen voor de stad worden Dit programma wijkt af van het gangbare zijn voor uiteenlopende vormen van bewo­ inkomens. Daardoor vertrekken velen van behouden. Zo wordt een aanvulling gebo­ VINEX-beleid doordat bouwen voor de ning en eventueel ook voor werk. De eisen hen uit de stad om zich elders te vestigen. den op het aanbod in de sociale sector en markt samen moet gaan met een hoge dicht­ die aan de woonmilieus en woningen wor­ Deze ontwikkeling is een bedreiging voor ontstaat in alle del en van de stad een heid en een hoog bouwtempo. Daarom wor­ den gesteld zullen in de toekomst verder het maatschappelijke en economische draag­ gemengd aanbod. Tegelijkertijd komt een den niet aileen hoge eisen gesteld aan het ste­ veranderen. Het woningbouwprogramma vlak van de stad en leidt bovendien tot een doorstroming in de woningvoorraad op debouwkundig plan voor IJburg en aan de moet op die onzekerheid inspelen. Het sleu­ ongewenste groei van het pende!verkeer. gang, waardoor goedkope woningen in de kwaJiteit van de woningen en de woonmi­ telwoord is flexibiliteit. Het bovenstaande Het woningaanbod in de goedkope sector is voorraad beschikbaar komen voor de lag ere lieus. Het vereist ook een uitgekiend bouw­ impliceert voor IJburg een gedifferentieerd weliswaar kwantitatief voldoende, maar kwa­ inkomensgroepen. programma waaraan in combinatie de volgen­ aanbod van woonmilieus met verschillende litatief onevenwichtig samengesteld. de drie uitgangspunten ten grondslag liggen:

79 1 er moet goed ingespee!d worden op de eilanden tot op een laag ruimtelijk schaalni­ Zonering van dichtheden. kant van het eilandenrijk. Hier is rekening kenmerken van de locatie. De ligging in veau gemengd. Het gedifferentieerde wo­ gehouden met meer ruimte voor tuinen met de nabijheid van het centrum van ningaanbod wordt echter niet egaal over de Ten opzichte van de gemidde!de dichtheden geleidelijke overgangen tussen land en water. Amsterdam en het contact met het water locatie uitgesmeerd, maar gedoseerd over de zijn er uitschieters naar boven en naar bene­ Ook het Buiteneiland heeft een lagere dicht­ moeten worden uitgebuit; eilanden verdee!d. Er worden accenten ge!egd den. Deze vormen met e!kaar een duide!ijke heid vanwege zijn afzijdige ligging en het 2 het woningaanbod moet een grote mate in het woningbouwprogramma die voortvloei­ zonering, die over de verschillende eilanden beoogde groene karakter. van differentia tie hebben; en uit de aard en de opbouw van de eilanden. heen loopt. Voor de tussenliggende gebieden ge!den de 3 het programma dient over voldoende Zo geven drijvende woningen en woonboten De zones met de hogere dichtheden liggen gemidde!de dichtheden; dit alles met aanzien­ flexibiliteit te beschikken. Gelet op de het Steigereiland een eigen kleur, en ver­ in een band langs de openbaarvervoerlijnen, lijke variatiemoge!ijkheden binnen de aange­ onvoorspe!bare ontwikke!ing van de schijnt op het oostelijk dee! van het bij de voorzieningenconcentraties en langs geven bandbreedtes. Deze dichtheid treft marktvraag in de loop van de tijd moet er Haveneiland vee! gestape!de bebouwing een aantal open bare oevers met uitzicht op men aan op grote de!en van het Steiger­ voldoende uitwisse!ing tussen financie­ omdat de centrumfuncties hier zijn geconcen­ de lJburgbaai en het IJmeerstrand. Ook de eiland, het Haveneiland en het Strandeiland. ringscategorieen, woningtypen en woon­ treerd en de lange oevers en de ligging aan de maritieme milieus, op platforms boven het programma's moge!ijk zijn, evenals een IJburghaven de hoge dichtheid compenseren. water gebouwd, vaUen binnen deze zone. Uitwerking van het woningbouw­ zekere mate van uitwisse!ing tussen de Om voldoende t1exibiliteit te garanderen Het Centrumgebied en het zuidweste!ijke programma functies wonen en werken/voorzieningen. kunnen de verdeling van de dichtheden over dee! van het Strandeiland vormen een aan­ de eilanden en de percentages woningcate­ eengesloten gebied met een hoge dichtheid. Het woningbouwprogramma wordt als voigt Gedoseerde differentiatie gorieen en woningtypen binnen een zekere Hier zijn de condities wat betrefi: openbaar uitgewerkt: marge varieren. Zo bedraagt de dichtheid op vervoer, voorzieningen en uitzicht optimaal. vanwege de grote vraag in dit prijsseg­ Het ste!se! van eilanden biedt goede aankno­ het Steigereiland gemidde!d 65 woningen De dichtheid is hier plaatse!ijk nog hoger. ment, het verwachte doorstroomeffect en pingspunten voor een uitgebalanceerd per hectare maar kan ze varieren van 25 tot In de zones met de hogere dichtheden is de doe!ste!ling om zoveel moge!ijk wo­ woningbouwprogramma. De verschillen in 80 woningen per hectare. Het aandee! van ook de menging met niet-woonfuncties het ningzoekenden met een middeninkomen structuur van de eilanden, hun verschillende de eengezinswoningen op het eiland varieert sterkst. Zij geven tevens aan waar zich de voor de stad te behouden, ligt het zwaar­ ligging en de lange oevers zijn aanleiding van 20% tot 50%. Een uitvoerige beschrij­ potentiele locaties voor kantoren en bedrij­ te-punt van het woningbollwprogramma voor het ontwikkelen van gedifferentieerde ving van een mogelijke woningdifferentiatie vigheid bevinden. op het prijssegment middeldllllr (apparte­ woonmilieus. Fillallcierillgscategorieen en per eiland met de bijbehorende bandbreed­ De zones met de lagere dichtheden bevinden men ten tot f 250.000,-, eengezinswonin­ woningtypen worden op de atZollderlijke tes is opgenomen in de bijlage. zich op de Rieteilanden aan de beschlltte gen tot f 300.000,- ; prijspeil 1995);

80 Indicatie van het woningaantal, de woning­ aanta! dichtheid dichtheid eengezins- gestapelde beneden- platforms drijvende dichtheden en de woningdifferentiatie per woningen bandbreedte gemiddeld woningen woningen boven- woningen woningen eiland

Steigereiland ± 2000 25 wlha-80 wlha ± 65 wlha 20-50% 35-55% - 15-35% Haveneiland-west ± 5400 30 wlha-90 wlha ± 65 wlha 40-60% 15-35% 15-35% - Haveneiland-noord ± 500 ± 65 wlha ± 65 wlha - - - 100% .

Haveneiland-oost ± 1900 50 wlha- 100 wlha ± 85 wlha 0-20% 60-80% 10-30% .

Rieteilanden-noord ± 500 30 wlha-50 wlha ± 45 wlha 100% - . - evt. in de Rieteilanden-zwd ±400 25 wlha-80 wlha ± 40 wlha 85-100% 0-15% - - . Strandeiiand-noordwest ±400 ± 65 wlha ± 65 wlha - - - 100% - Strandeiland-zwdwest ± 1300 50 wlha-100 wlha ± 85 wlha 0-20% 60-80% 10-30% - - Strandeiland-oost ±4200 25 wlha-80 wlha ± 55 wlha 65-85% 15-35% - - Buiteneiland ± 1400 25 wlha-80 wlha ± 45 wlha 70-90% 10-30% - - - Totaal 18000 25 wlha-100 wlha 60 wlha ±50% ±289'0 ± 14% ±5% ±3% I

slechts 10% tot 20% van het aanbod over de verschillende prijskJassen en Fasering laagbouw of woningen van vergelijkbare bestaat uit woningen in het prijssegment financieringscategorieen. Gestape!de kwaliteit in iedere jaarproductie en naar duur (duurder dan f 250.000,- en woningbouw in de marktsector krijgt De bouw van IJburg wordt in fasen uitge­ 70% laagbouw in de startfase; f 300.000,-). extra aandacht, omdat de vraag naar deze voerd. Hierbij gelden de vo/gende principes: huur- en koopwoningen en woningen bij de ruimtelijke situering van het categorie specifieke eisen ste!t; de uitvoering neemt globaal tien jaar in voor de markt en sociale woningbouw woningbouwprogramma en de keuze van het avontuurlijke karakter van I]burg beslag en duurt van het jaar 2000 tot worden zoveel mogeJijk evenredig over de woningtypen wordt de alomtegenwoor­ vraagt om speciale aandacht voor bijzon­ 2010. Voor 2005 worden de eerste 8500 aile jaarproducties verdee!d; digheid van het water zoveel mogelijk uit­ dere woonvormen, individuele initiatieven woningen gerealiseerd (circa 2000 bij de bouw van dure appartementen gebuit. Niet aileen door waar mogelijk een en experimenten met zeltbouw; woningen per jaar). De rest, 9500 wordt de fasering afgestemd op de clirecte relatie tussen de woningen en het in de woningen wordt voJdoende tlexibiJi­ woningen, wordt de volgende vijf jaar marktontwikke!ingen en het overige aan­ water te leggen, maar ook door woningen teit ingebouwd; gebouwd; bod in de regio; op inclirecte wijze van het water te laten er wordt gestreefd naar ruime woningen de eerste fase is beslissend v~~r het succes in verband met het beperkte voorzie­ profiteren (uitzicht, water op korte loop at: ter compensatie van de hoge dichtheden. van IJburg. In deze fase moeten de kwali­ ningenniveau in de startfase zaJ de nadruk stand, gebruik van openbare ruimten en Samenvattend wordt in lJburg een woning­ teiten van IJburg zo goed mogelijk wor­ in deze tase liggen op mobiele huishou­ voorzieningen aan het water); bouwprogramma gereaJiseerd dat afWijkt van den geetaleerd. Dat wil zeggen dat in het dens met een pioniersgeest zoals kJeine bij de realisering van het woningbouw­ het doorsnee-aanbod dat in de VINEX- woningbouwprogramma vee! aandacht huishoudens van jonge en middelbare programma wordt gestreefd naar menging peri ode overwegend bestaat uit eengezins­ moet worden besteed aan allerlei vormen Ieeftijd en gezinnen met grotere kinderen. met niet-woonfuncties tot op een laag woningen met een tuin in lage dichtheid. van wonen aan het water en aan het schaalniveau; IJburg biedt een aantrekke!ijk alternatief gemeleerde en avontuurlijke karakter van binnen het gedifferentieerde aanbod van voor de be!angrijke groep mensen die op de IJburg. De aanwezigheid van een basis­ woningtypen ligt de nadruk op grond­ stad is georienteerd en die wil profiteren van voorzieningenpakket en goede verbindin­ gebonden woningen en Jaagbouw. Er de gunstige ligging van IJburg in de regio. gen zijn voonvaarden voor het slagen van wordt gestreefd naar gemiddeld circa 60% IJburg biedt niet aileen een aantrekkelijk de eerste fase; laagbollw of woningen met vergelijkbare aanbod aan potentiele vertrekkers uit de iedere jaarproductie moet een ruime dine­ kwaliteit; stad, maar kan ook pendelaars uit de regio rentiatie bieden aan woningtypen binnen gestapelde woningbollw en laagbouw wor­ verleiden zich dicht bij het centrum van aile prijsklassen; den zoveel mogelijk evenredig verdeeld Amsterdam te vestigen. gestreefd zal worden naar minimaal 50%

8l Bereikbaarheidsproflel voorzien ingencentra

~- , ,/ "- I '.700 m .

10.8 Voorzieningen contacten. Er zijn nieuwe typen huishou­ tot voor kort onmogelijk weed gehouden. ren en te situeren bij vitale knooppunten dens op het toneel verschenen (tweeverdie­ De consequenties van voortgaande verzake­ langs aanlooproutes en bij haltes van het Aan de basis van de ontwikkeling van IJburg ners, eenoudergezinnen, senioren), die lijking en privatisering van overheidsdiensten openbaar vervoer. ligt een beleid t.a.v. stad en stedelijkheid. andere eisen stellen aan het aanbod van kunnen evenmin goed worden overzien. IJburg is bedoeld als ondeesteuning van de voorzieningen en diensten. 'Economy of De traditionele detailhandel en de dienstver­ Hiermee kan een patroon van zwaartepun­ bestaande stad, en als toevoeging van een time' is belangrijker geworden dan lening veranderen van karakter en het accent ten en potenticle locaties worden bepaald. nieuw stedelijk milieu. Voorzicningen en 'Economy of space'. De massale individuali­ in deze branches verschuift steeds meer in De gewenste omvang van de voorzieningen werkgelegenheid spelen hierin een belangrij­ sering maakt het consumentengedrag en de de richting van serviceverlening. De scheids­ is echter moeilijk vast te stellen. Vanwege de ke rol. In hoofdstuk 7 is erop gewezen dat besteding van de vrije tijd mOeilijk voorspel­ lijn tussen commerciele en niet-commercicle onzekerheid over toekomstige ontwikkelin­ een letterlijke vertaling van dc stedelijkheid baar. Enerzijds bestaat er behoefte aan sprei­ functies is aan het vervagen. gen in het voorzieningenpatroon wordt in zoals we die in binnensteden kennen niet op ding en beschikbaarheid van voorzieningen Kortom, de planning van de voorzieningen het plan de nodige flexibiliteit ingebouwd IJburg van toepassing is . De basis voor in de directe nabijheid van de woning. wordt door veel onzekerheden omgeven. Er op twee niveaus. Ten eerste door bij de IJburg ligt hoe dan ook in eerste instantie in Anderzijds komt de concentratie van pluri­ zijn tendensen zowel in de richting van bestemming van het programma bandbreed­ het woonprogramma. De vraag is nu hoe forme voorzieningen tegemoet aan de spreiding als van concentratie. tes te hanteren waarbinnen de invulling van een voorzieningenpatroon kan worden gere­ behoefte aan voldoende keuzeveijheid van de de programmaonderdelen kan varieren. Ten aliseerd dat hierop is geent en tegelijkeetijd consument en de behoefte om meerdere Om aan deze tendensen tegemoet te komen tweede door programmatische en ruimtelijke perspectief biedt op cen veelzijdig stedelijk voorzieningen te combineren. moet de ruimtelijke organisatie van de voor­ flexibiliteit te scheppen door langs hoofd­ milieu. Maar ook op het vlak van het aanbod van zieningen aan drie eisen voldoen. routes de bouwkundige marges te verruimen goederen en diensten spelen zich ontwikke­ In de eerste plaats moet er gezocht worden (bijv. extra hoge begane grond) en op stra­ Nieuwe tendensen !ingen af die niet goed kunnen worden naar een aannemelijk evenwicht tussen sprei­ tegische plaatsen zogenaamde wisselzones voorzien. De tendens tot concentratie en ding en concentratie. In de tweede plaats en wisselkavels in het plan op te nemen. Het concept van de 'wijkgedachte', waarin schaalvergroting zet zich voort, maar er zijn moet het draagvlak worden versterkt door Hierdoor wordt uitwisselbaarheid van voor­ de woonwijk wordt opgevat als drager van ook tekenen die duiden op een omgekeerde bundeling van de afzonderlijke voorzienin­ zieningen, wonen en werken mogelijk traditionele verbanden en verzorgings­ beweging naar deconcentratie. Wat te den­ gen als winkels, onderwijs en dienstverle­ gemaakt. structuren, voldoet allang niet meer. De ken van een grote supermarktketen die weer ning. En ten derde moet worden aange­ moderne stedeling is mobiel, he eft een grote pleit vooe het openen van vestigingen dicht knoopt bij het verplaatsingspatroon van de actieradius en onderhoudt een netwerk van bij de klant, waar dat distributie-planologisch consument door voorzieningen te combine-

82 \ \\. Centrumvoorzieningen en werkgelegenheid \\ / ", ! I \ 1"1 ,-,-/ zone menging wonen/ werken

_ centrumvoorzieningen

_ werkgelegenheid

potentiale locatie werkgelegenheid

~ wisselzone

Drie voorzieningencentra den opengehouden voor vestiging van voor­ Het tweede subcentrum bevindt zich op het andere centra zoals Maxis, Amsterdamse zieningen met een stedelijk bereik. Rier lig­ Strandeiland en is gecombineerd met recre­ Poort en Zuidoost en verder weg naar de Er is gekozen voor de concentratie van voor­ gen kansen om de stedelijkheid van I]burg atieve voorzieningen in het park en bij het binnenstad en het Gooi en in de mogelijke zieningen in drie polen. Gelet op de langge­ te manifesteren. strand. Het bevindt zich bij een halte voor aanzuigende werking van I]burg zelf op rekte vorm van IJburg wordt zo een redelijk Daarnaast zijn er de programmatische troef­ tram en metro langs de hoofdroute naar het koopkracht van elders. evenwicht bereikt tussen spreiding en concen­ kaarten: die locaties in en rondom I]burg hoofdcentrum. Het ligt tevens langs de route tratie. Alle drie voorzieningencentra liggen die zich vanwege hun unieke karakter tot naar het Buiteneiland, dat voor zijn voorzie­ Onderwijs en sociaal-culturele vlak bij haltes van het openbaar vervoer en trekpleisters op stedelijk, regionaal en ningen op dit centrum is aangewezen. voorzieningen hoofdverkeerswegen. Binnen deze driedeling Randstad-niveau kunnen ontwikkelen. Zij Programmatische en bouwkundige flexibili­ worden hierarchie en differentiatie nage­ hebben hun eigen logica en vormen, naast teit zijn met name geconcentreerd langs de In IJburg komen op grond van de laatste streefd, waardoor op IJburg een compleet - de differentiatie en concentratie van de loka­ stadsas die Haveneiland en Strandeiland ver­ bevolkingsprognose, minimaal 10 scholen. voorzieningenpakket kan worden aangeboden. Ie voorzieningen, de tweede sleutel tot ste­ bindt. Deze hele zone kan uitgroeien tot Deze zijn via veilige routes te bereiken en Het middelste centrum wordt het hoofdcen­ delijkheid op I]burg. Omdat deze trekpleis­ centrumgebied. met het oog op beperking van (loop )afstand trum. Het bevindt zich bij de I]burghaven ters in hoofdstuk 8.3 al zijn behandeld, Het vioeroppervlak van de basis (winkel) over het gebied verspreid. Op dit moment in het deel waar de woningdichtheid het wordt hieronder vooral op de lokale voor­ voorzieningen in de drie centra kan varieren wordt rekening gehouden met scholen van hoogst is en waar metro en tram samenko­ zieningen ingegaan. Een uitgebreide van 2500 tot 4000 m2. De totale omvang 16 groepen, voldoende buitenruimte en na­ men. In hoofdstuk 8.3 is de ruimtelijke beschrijving is opgenomen in de bijlage. van het hoofdcentrum kan varieren van schoolse opvangmogelijkheden. hoofdopzet weergegeven. Het eerste subcentrum van I]burg bevindt 22.000 tot 27.000 m2. Hierbij zijn naast Voor de eventuele opvang van een piek in Elk centrum biedt het basisniveau van dage­ zich op de kop van het Haveneiland bij een voorzieningen voor de dagelijkse behoeften het leerlingenaanbod kan gebruik worden lijkse goederen en diensten. Het hoofdcen­ tramhalte en bedient tevens het Steiger­ ook sociaal-culturele en andere voorzienin­ gemaakt van tijdelijke voorzieningen, zoals trum biedt daarnaast ruimte aan voorzienin­ eiland. Hier komen de voorzieningen die gen inbegrepen. Het totale volume van de schoolwoningen en drijvende noodlokalen. gen van een hoger niveau. De verwachte nodig zijn om de eerste fase van I]burg te centra bedraagt maximaal 30.000 II 32.000 Voorts zou I]burg een rol kunnen spelen in bevolkingsomvang garandeert op termijn kunnen ontwikkelen. Het centrum wordt m2, waarvan circa 15% voor horeca en ver­ de spreiding van het (voortgezet) speciaal voldoende draagvlak voor de ontwikkeling zodanig ingericht dat volume en aanbod maak wordt gereserveerd. onderwijs door vestiging van een dergelijk van het hoofdcentrum tot het niveau van mee kunnen groeien met de bouw. Het ligt Voor de vaststelling van het programma is school type bij een van de centra. een versterkt wijkwinkelcentrum. In of nabij langs de aanlooproute die vanaf de A10 en het van groot belang inzicht te verkrijgen in De verwachte omvang van de bevolking is het hoofdcentrum worden ook mogelijkhe- de binnenstad I]burg ontsluit. de mogelijke afvloeiing vag koopkracht naar toereikend voor de vestiging van een brede

83 Groen, recreatie en sport

1'/ 1 Jachlhnven ,-:,' ~

~ t. ttt ..,: brUino vk>ol ...~ ·t.~ ~

~f ;,~ ~: . ~ voordlOnsl ci;fQ 'po" .... ~ ­ -----. ~ /~:::~:~j~~:' p:lfklnaluur \, ~ \ ~-:J strand

winltl)b c,O

" . ~-= \ " I"" . - -~- "\ . ~ - Willi"I ' ••, . , '- ". " ... ' '" , .~ .. ~ <-- -' ....--\ -- ;- , ., ...... ~ , ~ 0- ...... ".... ' --v--' I , " , ( ",' ~ - --// -- --- ' ..... --./'" ~ . .,.. - ...... ',~...... }~ .. ' .I , , ~~. ./ "--', -~.

scholengemeenschap voor voortgezet onder­ gebied een grotere voorziening gerealiseerd loskunde en een dierenarts worden onderge­ merciele vaart met 700-1000 plaatsen. Bij wijs met een capaciteit van circa 2000 leer­ worden met mogelijkheden voor zalenver­ bracht in het hoofdcentrum. Aantal en om­ het Strandeiland en het Buiteneiland komen lingen, centraal gelegen in IJburg bij het huur, horeca en podiumfuncties. Dit yang van aile voorzieningen worden nader havens voor de bewoners van IJburg met hoofdcentrum. IJburg zelf levert onvoldoen­ gebouw is een impuls voor de ontwikkeling bepaald aan de hand van de geldende nor­ ieder maximaal 500 ligplaatsen. de draagvlak voor andere onderwijsvoorzie­ van het gebied. Publieksvoorzieningen als men en de verwachtingen aangaande de Op het Haveneiland bij het Centrumgebied ningen zoals beroepsonderwijs en onderwijs burgerzaken, voorlichting en sociale dienst bevolkingsopbouw. komt een aanloophaven voor passanten. voor volwassenen. Eventuele vestiging hangt krijgen ook in het centrumgebied een plek. De benodigde voorzieningen voor maat­ Deze haven is ook bedoeld als thuishaven samen met de planning van scholen en Voor gebouwen met religieuze doeleinden schappelijke zorg en dienstverlening (rechts­ voor de bruine vloot. De haven is direct opleidingen in Amsterdam Oost en wordt op vier plaatsen in IJburg ruimte hulp, sociaal raadslieden, maatschappelijk gekoppeld aan de centrumvoorzieningen Zuidoost. Er wordt wel rekening gehouden gereserveerd. Deze worden zo mogelijk werk, enz.) kunnen worden gecombineerd met winkels en horeca. Er is een directe met de vestiging van een school voor middel­ ondergebracht in multifunctionele accomo­ met de sociaal-clliturele of sociaal-medische tramverbinding met de binnenstad. baar beroepsonderwijs in het hoofdcentrum. daties. accommodaties. Binnen het woonprogram­ Het water tussen IJburg en de Diemerzee­ Er dient voldoende ruimte te worden gere­ rna is ruimte beschikbaar voor de ontwikkeling dijk en bij het strand is geschikt voor de serveerd voor de benodigde peuterspeelzalen Gezondheidszorg van bijzondere woonvormen, soms gekoppeld kleine watersport (Iichte motorboten, zeil­ en kinderdagverblijven. aan sociaal-medische voorzieningen. boten, kano' s, windsurfen, e.d.). In dit De definitieve omvang van de onderwijs­ Bij de voorzieningen op het gebied van de gebied is ook een kleine haven mogelijk. voorzieningen en de voorzieningen voor gezondheidszorg zal het accent liggen op de Sport en recrea tie Aan de zuidzijde van het Strandeiland wordt kinderopvang is atbankelijk van de toekom­ eerstelijnszorg. Er wordt overwogen een over de volle lengte een strand aangelegd. stige bevolkingsopbouw en wordt in een buiten-polikliniek op te nemen bij het De voorzieningen op IJburg voor sport en Samen met het park en de haven ontstaat latere planfase vastgesteld. hoofdcentrum. De voorzieningen zullen recreatie worden vooral gekleurd door aller­ hier een recreatieve cluster. Op het Haveneiland en in het hoofdcen­ bestaan uit een mix van praktijken-aan-huis, lei vormen van water- en oeverrecreatie. Zij Via de havens krijgt Amsterdam weer directe trum komt een wijkaccomodatie voor soci­ groepspraktijken en gezondheidscentra, vormen de belangrijkste troefkaarten voor toegang tot de voormalige Zuider-zee, aal-culturele activiteiten. In het hoofdcen­ evenwichtig gespreid over het gebied. In het plan. Zie ook hoofdstuk 8.3. inmiddels veranderd in het grootste zoetwa­ trum wordt deze gecombineerd met een ieder voorzieningencentrum wordt een Er zijn drie jachthavens gepland met een termeer van (West)Europa. De recreatiemo­ middelgroot bibliotheek-filiaal. Door een gezondheidscentrum gevestigd. Bijzondere gezamenlijke capaciteit van circa 1500 lig­ gelijkheden van het Markermeer en van aantal functies te combineren (sociaal-cultu­ instellingen van gezondheidszorg voor kruis­ plaatsen. Het Zeeburgereiland krijgt een Amsterdam worden in rechtstreeks contact reel, bibliotheek, overheid, etc) kan voor dit werk, een consultatiebureau, logopedie, ver- haven voor een zeilverenig,ing en de com- gebracht.

84 De meer alledaagse voorzieningen voor sport 10.9 Kantoren en bedrijven De twee andere bedrijvenlocaties liggen aan in de wissel zones lungs de hootaontslui­ en spel zullen voor een dee! gei:ntegreerd de oostkant van het plan, goed ontsloten tingswegen van het centrum; worden in het woongebied, vooral ten Naast allerlei voorzieningen en werk in de vanaf de AI: op de zuidoostpunt van het bij het westelijke subcentrum op de plek behoeve van ongeorganiseerde sport en klein­ verzorging zijn"ook andere vormen van Haveneiland, en bij het subcentrum op het waar winkels, tram en hootCiontsluitings­ schalige veldsporten. In combinatie met gro­ bedrijvigheid en activiteit gewenst in Uburg. Strandeiland. In deze beide gevallen gaat weg samenkomen; tere groenvoorzieningen zullen intensief en Vestiging van kantoren en bedrijven kan het om zones tussen een ontsluitingsweg en bij het oostelijke subcentrum bij tram en meervoudig te gebruiken terreinen ontwik­ ertoe bijdragen dat IJburg geen slaapstad een singel, die eventueel ook vooor woning­ metro, hootCilanen en park; keld worden, onder meer voor schoolsportac­ wordt. Voorlopig wordt gerekend op mini­ bouw kunnen worden bestemd. Daarom zijn op het Haveneiland, bij de boulevard langs tiviteiten. In het strandpark, op het maal 7000 arbeidsplaatsen, waarvan circa deze twee locaties als potentiele locaties de IJburgbaai; Haveneiland en op de Diemerzeedijk zijn 4500 bij de voorzieningen en andere onder­ ('wisselzones') gekenmerkt. De locaties zijn bij de bruggehoofden van de ontsluitings­ tennisaccomodaties voorzien. steunende functies. De resterende 2500 mede bedoeld voor bedrijven die op de con­ routes; In het hoofdcentrum "en bij andere recreatie­ arbeidsplaatsen worden voornamelijk gescha­ sument zijn gericht, zoals bouwmarkten, in exclusieve VOTm op het Buiteneiland. ve clusters wordt ruimte gereserveerd voor pen door bedrijven en kantoren. tuincentra, drukkerijen en autoverzorging. indoor-sporten. Er wordt rekening gehouden Fasering met de vestiging van een grote sporthal en Zonering Flexibiliteit en integra tie met medegebruik van gymzalen bij scholen Het ontwikkelingstempo van kantoren en voor recreatieve sportbeoefening. In het De potentiele locaties voor kantoren bevin­ Duidelijk is dat IJburg geen vestigingsge­ bedrijven is sterk afhankelijk van de economi­ gebied van de Diemerzeedijk zullen sportvel­ den zich in de meest intensieve stedelijke bied zal worden voor grootschalige bedrij­ sche groei en van vraag en aanbod van loca­ den voor voetbal, hockey en enkele kleine zones, waar ook de woningdichtheid hoger yen. Het zal gaan om kleine tot middelgrote ties. Toevoeging van aanbod is, op stedelijk veldsporten worden aangelegd die voorzien dan het gemiddelde is. Het zijn de zones bedrijven en kantoren, die zich len en voor niveau bezien, slechts op langere termijn in de behoefte van IJburg, maar die ook voor langs het openbaarvervoer, bij de hoofdont­ integratie in het woongebied. In het bouw­ noodzakelijk. bewoners van buiten IJburg van belang zijn. sluitingen voor het autoverkeer, langs de programma voor IJburg wordt een grote Het zal dan moe ten gaan om kleinschalige IJburgbaai en rondom de voorzieningencon­ mate van flexibiliteit gehanteerd ten aanzien bouwmogelijkheden, die maar in beperkte Fasering centra ties. Het grootste aaneengesloten van de werkfuncties (wisselzones en -kavels, mate concurreren met het aanbod op grotere gebied ligt bij het centrumgebied. flexibiliteit in bouwkundige structuren). bouwlocaties in de regio. In de eerste fase kan Er wordt naar gestreefd de ontwikkeling van de Voor kantoren wordt een vloeroppervlakte Ook komen er ruime mogelijkheden voor volstaan worden met de ontwikkeling van voorzieningen gelijk op te laten lopen met de gereserveerd van in totaal circa 100.000 m2. menging van wonen en werken: kantoor- en kleinschalige, meer verzorgende functies, in fasering van de woningbouw. De afzet van de Hierbij is uitgegaan van een grote mate van praktijkruimtes aan huis, verhuurbare ruim­ een intensieve menging met de woonfunctie. woningen en de positionering van IJburg verei­ uitwisselbaarheid met de woonfunctie. Een tes in verzamelgebouwen ten behoeve van Reserveringen voor een gewenste latere ont­ sen dat de woongebieden van meet af aan wor­ sllbstantieel deel hiervan zal in het hoofd­ kleinschalige ondernemingen en vormen van wikkeling dienen dan al wei bekendgemaakt te den uitgerust met de noodzakelijke voorzienin­ centrum worden gerealiseerd. huisgebonden werk. zijn. Grotere werklocaties van een hoger gen, omdat de voorzieningen in de bestaande schaalniveau kunnen in de loop van de eerste stad op relatief grote afstand liggen. Vanwege Voor bedrijven wordt een vloeroppervlakte Ten aanzien van de vestiging van kantoren fase tot ontwikkeling gebracht worden. het vereiste draagvlak zal de ontwikkeling van van circa 30.000 m2 gereserveerd. Hiervoor wordt uitgegaan van een scenario waarin De ontwikkeling van kantoren en bedrijven voorzieningen altijd enigzins verlaat volgen. zijn drie wat grotere a"aneengesloten gebie­ lJburg vanaf 2005 kansrijk zou kunnen zijn zal een meerjarig proces zijn, dat niet gelijk Het ongemak dat hieruit voortvloeit zal zoveel den aangewezen. De eerste ligt op het voor specifieke segmenten op de kantoren­ op loopt met de woningbouw. De aantrek­ mogelijk beperkt moeten worden. Steiger-eiland, aan de aanrijroute naar markt. Gedacht wordt aan het basis- en kelijkheid van I]burg als vestigingsplaats zal in Vrijwel gelijktijdig met de eerste fa.se van de IJburg, vlakbij de aansluiting op de AIO en midden segment, dat zoekt naar goed ontslo­ de loop van de ontwikkeling moeten groeien. woningbouw start de bouw van het eerste tevens zichtbaar vanaf de rijksweg. Hij ligt ten huisvesting op maat binnen de woonom­ Het aantrekken van stuwende (niet verzorgen­ voorzieningencentrum op het Haveneiland. in de geluidhinderzone van de rijksweg. geving. De stadsvilla is voor de uitwissel­ de) werkgelegenheid kan aileen slagen als Bij afronding van deze fase zal dit centrum Er wordt geen geluidscherm op de AlO baarheid van woningen en kantoren een IJburg overtuigend in de markt wordt gezet. gereed zijn en dient ook het hoofdcentrum al geplaatst, zodat IJburg vanaf de weg zicht­ geschikt gebouwtype. Als locaties voor In de volgende plantasen zullen in overleg tus­ te worden ontwikkeld. Voor de branchering en baar is. De geluidzone wordt nuttig kleinschalige werkgelegenheid zijn binnen sen gemeente en marktpartijen strategieen wor­ het ontwikkelingstempo van het hoofacentrum gebruikt door de (hoogwaardige) bedrijven­ de aangegeven zonering denkbaar : den ontwikkeld die hiervoor moe ten zorgen. zijn een aan de woningproductie gerelateerd locatie en door het verlegde hoogspannings­ in en bij het Centrumgebied, namelijk in faseringsplan en een duidelijke regie nodig. lijnentrace. de bouwblokken, op de begane grond en

85 10.10 Energie dichtheden vanwege de grotere belemme· 300 tot 500 woningen. Bij deze klein­ ringshoek minder voordeel wordt geboekt, is schalige toepassing van warmtekracht­ Bij de inrichting van lJburg wordt gemikt passieve benutting van zonne-energie ook koppcling worden per cluster een of op forse besparingen in het energieverbruik. dan wenselijk en nuttig. Bij de plannen voor meer gasmotoren ge'installeerd; Daartoe is op het' aspect energie de hele de verkaveling zal ruime aandacht worden 2 bij toepassing van warmtekrachtkoppe­ keten van productie, distributie en gebruik besteed aan een gunstige orienta tie op de ling op het niveau van de wijk kan uit doorgelicht op mogelijke besparingen en zon. twee mogelijkheden worden gekozen: meer duurzame alternatieven. Actieve winning van zonne-energie door onvel voor installatie van een gasgestook­ zonnepanclen of zonnecellen kan overal te STEG-centrale (Stoom en Gas) in of Het energiebeleid worden toegepast. In gebieden waar geen nabij de wijk; ofwcl voor benutting van gebruik wordt gemaakt van stadsverwarming de restwarmte van de nabijgclegen UNA­ In het plan wordt een drieledige strategic zullen zonnecollectoren worden toegepast. centrale voor stadsverwarming. In beide gevolgd: gevallen is warmtekrachtkoppeling pas 1 de energiebehoefte zoveel mogclijk Het rendement van actieve winning van rendabcl bij enkele duizenden woningen. terugdringen; zonne-energie is gemiddeld het hoogste in 2 zo mogclijk gebruik maken van duurza­ woongebieden met een lage dichtheid. Op IJburg zal worden begonnen met toe­ me energiebronnen; Thermische zonne-energie kan dus op passing van decentrale, kleinschalige 3 het zovecl mogelijk voorzien in de reste­ IJburg als een nuttige aanvulling op de warmtekrachtkoppeling in gebieden waar de rende energiebehoefte door middcl van warmtevoorziening door middel van warm­ dichtheid hoger is dan 55 woningen per warmtekrachtkoppeling. tekrachtkoppeling worden toegepast in hectare. Indien gewenst kan later op de gebieden met een dichtheid onder de 55 grote centrale worden aangesloten en op Terugdringen energiebehoefte woningen per hectare. Naast de inzet van stadsverwarming worden overgeschakcld. zonne-energie en warmtekrachtkoppeling Daarom moet er in de plannen voor IJburg Er wordt wei eens gezegd dat besparingen zullen ook andere energietechnieken, zoals rekening worden gehouden met een reserve­ de bclangrijkste energiebron van de toe­ warmtepompen en koudeopslag, bij de ener­ ring die de toekomstige aansluiting op de komst zijn, De afgelopen decennia zijn gielevering een rol spelen. Voor een optima­ centrale mogclijk maakt. inderdaad spectaculaire resultaten geboekt Ie combinatie en afstemming van energie­ Dc toepassing van stadsverwarming mag niet met het verminderen van het huishoudelijk technieken zal per deelgebied een energie­ leiden tot een toename van de thermische energieverbruik door eell verbeterde isolatie. concept worden ontwikkcld. verontreiniging door de UNA-centrale. In IJburg wordt een energieprestatienorm Voor opwekking van energie door windmo­ Deze heeft nu een vergunning tot het lozen van 1,0 nagestreefd. Duidclijk is wel dat om lens is in het gebied feitelijk aileen de zone van koclwater op het IJmeer van circa 724 dit niveau te halen de laatste loodjes het direct langs het Amsterdam-Rijnkanaal van de MW. Onderzoek heeft uitgewezen dat bin­ zwaarst wegen. Op IJburg drag en de hoge Diemerzeedijk geschikt. Een haalbaarheids­ nen de grenzen die de vergunning stelt en dichtheden en de compacte bouw bij aan de studie he eft uitgewezen dat met de huidige uitgaande van de voorgestclde configuratie verwezenlijking van deze ambitie. De groot­ energieprijzen het windaanbod op deze loca­ van eilanden, geen nadclige opwarming van ste winst is echter te boeken bij het trans­ tie te laag is voor een rendabele exploitatie. het water hoeft te worden verwacht. Het port. Beperking van de automobiliteit door onderzoek wijst erop dat zowel thermisch een openbaarvervoersaandeel van 50% in de Warm tekrach tkop p el in g (overschrijding maximum temperatuur­ spitsverplaatsingen levert een flinke energie­ waarden) als biologisch (algengroei, botulis­ besparing op. IJburg biedt gunstige vooruitzichten voor me) geen problemen zullen ontstaan. de toepassing van warmtekrachtkoppeling. Inzet duurzame bronnen Er kunnen twee schaalniveaus worden onderscheiden: Zonne-energie kan passier worden benut bij dichtheden van 55 tot 75 woningen door goede orientatie van de bouwblokken per hectare is warmtekrachtkoppeling op de zon. Hoewel bij stapeling in hoge rendabel, bijvoorbecld in clusters van

86 1 1 Het milieu

Bij aIle aspecten van het Ontwerp 'Poor 11.1 Het basispakket IJburg die de revue zijn gepasseerd is het milieu ruimschoots aan bod gekomen. Er is Bij het vaststellen van het basispakket is uit­ met opzet voor gekozen het milieu vanaf het gegaan van wettelijke normen. Daar waar vroegste stadium in samenhang met andere nog geen normen zijn vastgesteld, is een overwegingen en aspecten in het stedebouw­ schatting gemaakt van de ontwikkelingen in kundig plan te integreren. In dit hoofdstuk de praktijk van de milieuplanning. De groot­ worden de afspraken op het terrein van het ste milieuwinst wordt geboekt door de milieu samengevat en gesystematiseerd. keuze om in IJburg in hoge dichtheid te Eerst wordt het basispakket behandeld, een bouwen. Deze hoge dichtheid brengt een verzameling afspraken op het niveau van het keur aan voordelen voor het milieu binnen OntJPerp poor IJburg als geheel. Soms wor­ bereik: een hoge vervoerswaarde waardoor den afspraken gespecificeerd per eiland, en een hoogwaardig railsysteem kan worden

soms worden zaken aangesneden die erg aangeboden, goede kansen voor energiebe­ Milieu - green en water gedetailleerd lijken, maar die toch al in dit sparing en duurzame energievoorziening en stadium moeten worden geregeld. Daarna beperking zowel van het beslag op de groenstructuur volgens kenmerken ophoging oppervlaktewater wordt de opzet van het Milieuprestatiesys­ schaarse ruimte als van de aantasting van het ~ groenstructuur volgens kenmerken polder ~ oppervlaktewater polder + circulatie teem (MPS) besproken. IJmeer. Het MPS vormt een kader voor de om gang De voordelen voor het milieu kunnen verder _ groenelementen op wijkniveau ~ oever met potenties voor natuur met milieuaspecten op een lager schaalni­ worden samengevat in een vijftal thema's, ~ infiltratie 100% ~ natuur en natuurgerichte recreatie veau, waarin zowel overheidsmaatregelen als die in het vorige hoofdstuk uitvoerig zijn inspanningen door marktpartijen worden behandeld. ~ buffering op gebouwniveau + infiltratie B netto erosiegebied samengevat. Om aile betrokken partijen op buffering op gebouwniveau alvoer naar oppervlaktewaterl voorhand duidelijkheid te verschaffen wordt Wijze van land maken en gebruik van + overschot naar intern oppervlaktewater infiltratievoorzienlng tenslotte aangegeven hoe deze afspraken een grondstoffen vervolg zullen krijgen in de volgende plan­ stadia. Wat betreft de wijze van land maken en het Tot slot wordt het Ontwerp poor IJburg ver­ materiaalgebruik bij de aanleg en bebouwing geleken met het milieualternatief uit het van IJburg gelden de volgende afspraken: Verkeer en geluid loopafstand of op hooguit 5 minuten fiet­ MER -eerste fase en het Meest Milieuvriende­ het land wordt gemaakt van zoet of vol­ sen van de woningen; lijk Alternatief uit het MER -tweede fase. doende ontzilt zand. Het zand zal bij De volgende uitgangspunten en voorschrif­ er wordt minimaal een auto-arme of auto­ voorkeur worden gewonnen in hetzelfde ten beperken de automobiliteit en de geluid­ vrije buurt aangelegd; watersysteem als waar het gebruikt wordt. overlast door verkeer in Uburg: er geldt een parkeernorm van maximaal bij inpoldering wordt een evenwicht I]burg krijgt hoogwaardig openbaar ver­ een parkeerplaats per woning. 25% van de gezocht tussen zandbesparing en de voer: minimaal een hoogwaardige tramlijn parkeerplaatsen wordt in gebouwde par­ bestrijding van brakke kwel; en een metrolijn; keervoorzieningen ondergebracht, voor­ platforms worden alleen daar gebouwd Uburg wordt voorzien van optimale namelijk in de gebieden met een hoge waar voldoende waterbeweging kan wor­ fiets- en looproutes naar haltes en stations dichtheid. In de parkeervoorzieningen den gegarandeerd. Afbraak van resten van en een goed net van voet- en fietspaden; wordt extra ruimte gereserveerd voor waterplanten wordt tegengegaan door het autobezit wordt beperkt door bern­ caB-a-car stations; grenzen te steBen aan de afmetingen van vloeding van de vaste autokosten en de hoofdwegen worden voorzien van de platforms en door vormgeving van het andere vormen van regulering, bijvoor­ fl uister-asfalt; onderwaterlandschap; beeld betaald parkeren en/of parkeerver­ de hoofdverkeersstromen worden waar er zuBen regels worden vastgesteld voor gunningen; mogelijk over verschillende wegen ver­ het gebruik van duurzame materialen in de de elementaire voorzieningen en het ver­ deeld; open bare ruimte en in de woningbouw. blijfsgroen liggen op hooguit 10 minuten in resterende overhoeken van de geluid

87 Milieu I: 9: I aelieve en passieve zonne-energie I lib D I melrohalte + bereikbaarheidseirkel

I aim I warmlekraehlkoppeling ~ aulovrij gebied

[&] % overdekl parkeren [4J .winkeleenlrum + bereikbaarheidscirkf

I ~ I Iramhalte + bereikbaarheidseirkel ~ school + bereikbaarheidscirkel

88 MILIEUTHEMA (M)

aspeci code preslatie nlveau v/k waarde score document fase part i)

benaming/omschrijving M-l beschrijving van het hoogste preslalieniveau A k van hel aspeci (1) beschrijving van hel middelsle prestatieniveau B k

zones wordt gezocht naar creatieve beschrijving van het laagsle prestalieniveau e v bouwkundige oplossingen (schijngevels benaming/omschrijving M-2 ibid. A k en dergelijke); van het aspect (2) ibid. B k de geluidproductie wordt waar mogelijk verminderd door het aanleggen van ibid. e v

rotondes en het niet of minder toepassen benaming/omschrijving A k van verkeerslichten; van het aspect (n) M-n B k aile woningen beschikken over minimaal een geluidluwe geveJ, waarvoor geJdt dat C v

de geluidbeJasting aan de geveJ lager is " T.ofale- mliilrnaal 'liereisle" '; M.. lot aile miliaupf.eslalies le~amen A/B/.e ,v/k :100 Pl)t: convenanl ':1 ,plan ',' 9/M dan 50 dB(A). mllielJPfj;lSlalie '

VERKLARING Waterhuishouding 1 Milieulhema: een van de 8 IJburg-lhema's; compacle slad, ecologie, waler, verkeer, afval/grondslollen, bouwen, geluid, energie. 2 Aspecl: omschrijving van een mogelijk aspeci per Ihema. 3 Code: de aspeclen krijgen een code omwille van de praklische bruikbaarheid van hel M PS Elk eiland is zelf verantwoordelijk voor het 4 Preslalie: zo exacl mogelijke omschrijving van de Ie Irellen maalregelen cq. Ie leveren preslalie. kwalitatieve en kwantitatieve waterbeheer en 5 Nivo: onderscheiden worden 3 preslalieniveaus! A, B en C. In de Toelichling van hel MPS slaan de preslaliilniveaus uilgebreider gedefinieerd dan in hel MPS-schema zel'. 6 V/K: V=Verplichl, K=Keuze. De laagsle preslalienivo's (C) zijn o.h .a. de minimaal Ie behalen prestalies. speelt daarbij in op de wijze van land I 7 Waarde: elke prestatie komt overeen met een waarde in punlen. De waarde wordt eenzijdig door de gemeente vaslgesteld. maken. Preventie staat voorop. Stofstromen 6 Score: in deze label kan bijgehouden worden welke preslatie wei 01 niet worden behaald. De daarbij behorende waarden leveren een (Iolaal)score op. , 9 Documenl: in vier plandocumenlen kan vaslgelegd worden welke preslaties worden behaald: NVU, SPVE, BP en IP via het water worden 'van de bron tot de 10 Fase: geeft een aanduiding in welke lase van planvorming 101 en mel de beheerslase, de preslalies relevant zijn. put' door voorzorgsmaatregelen omgeven: 11 Partij: geeft een indikatie welke partijen verantwaardelijk zijn voar uilvaering van de milieupreslalies (O=Overheid, M=Marktparlij). . FICTIEF VOORBEELD intern oppervlaktewater (niet op aile ';'. .. . :.: Z'. , ,.. ~: , eilanden aanwezig;) wordt robuust gedi­ MlUEU1HEMNENERGIE (E) ,,<' v mensioneerd. Tenminste 6% van het '. asp:ecl ,code ptl3,stalte niv.eau V/k waar:de score·· ·.docOme'n,t. fasl3 . p.'artij. landoppervlak is open water; er worden maatrege1en aan de bron Energie Preslalie Normering van woongebouwen E-1 EPe = 0,9 A k 10 BP plan M en ulilileilsgebouwen getroffen: dakbedekkingen van lood, I EPe = 1,0 B k 8 $;. BP plan M ongecoat zink en bitumen zijn uit den EPC = 1.2 e v 5 NVU plan M boze, evenals oeverbeschoeiingen die aan chemische verduurzamingsmiddelen zijn Opzet van het milieuprestatiesysteem (MPS) ten behoeve van het plan IJburg blootgesteld; regenwater dat afstroomt van daken en schone verharding, wordt afgekoppeld van de rioolwaterzuiveringsinstallatie; Op de kleine eilanden waar het land wordt Om ook de individuele huishouding daar­ actieve zonne-energie zal op Uburg voor Iicht vervuild water worden lokaal gemaakt door ophoging, kan het regenwater aan een bijdrage te laten leveren, wordt in zoveel mogelijk worden toegepast; zuiveringsoplossingen ontwikkeld de bodem infiltreren. De volgende voor­ iedere woning een electronische en op de zones met een dichtheid van 55 (na tuurlijke of technische); schriften sluiten daarbij aan: afstand at1eesbare combimeter van warm­ woningen per hectare of hoger zullen sterker vervuild water wordt op de gesloten verharding wordt aIleen toege­ te, gas, water en elektra gei'nstalleerd. voorzien worden. van energie door mid­ beproefde wijze door het vuilwaterriool past waar dat werkelijk noodzakelijk is; del van warmtekrachtkoppeling. Deze afgevoerd; kleinere, niet-verharde delen worden Energie gebieden zullen 'all-electric', dat wil zeg­ in de wijken met de hoogste woning­ zodanig 'natuurlijk' vormgeven dat aileen gen zonder gasnet worden uitgevoerd; dichtheid worden afvoerremmende maat­ mechanisch beheer noodzakelijk is . Energiebesparing is een belangrijk thema op de zones met een dichtheid tot 55 regelen getroffen om piekbelasting van lJburg: woningen per hectare zullen zoveel de afwatering te voorkomen; Het met maatregelen aangaande gebouwen voor woningbouw en utiliteitsbouw geldt mogelijk gebruik maken van passieve de kwaliteit van de rioolemissies is geJijk aangevulde basispakket moet lei den tot: de ondergrens van de Energieprestatie­ zonne-energie en actieve zonne-energie aan of beter dan die van een verbeterd een drinkwaterbesparing van minimaal normering: Energieprestatiecodricient (zonnepanelen, fotovoltalsche cellen); gescheiden stelsel. 10% ten opzichte van de prognose 2000, voor Woningbouw (EPW) = 1,0; bovendien zal in elk gebouw ruimte

89 gereserveerd worden voor toepassing van 11.2 Het Milieuprestatiesysteem Opzet van het puntensysteem Op het niveau van het bouwplan is het MPS actieve zonne-energie (zonne-boilers); gericht op maatregelen die het niveau van de dimensionering van het energienet Het doel van het Milieuprestatiesysteem Het aantal punten dat een maatregel krijgt een bouwblok of het individuele gebouw wordt afgestemd op de op basis van de (MPS) is een goede milieukwaliteit in de hangt af van twee criteria. Enerzijds hangt betreffen. Met name materiaalgebruik, EPN te verwachten vraag. verschillende gebieden van IJburg te garan­ he~ af van de bijdrage die de maatregel intern watergebruik en energiebesparing deren. Het systeem wordt gekenmerkt door levert aan werkelijk duurzame oplossingen, door isolatie komen hier aan bod. In het Natuur een zekere keuzevrijheid en de mogelijkheid ofWel van de milieuwinst die ermee wordt algemeen is het hierbij aan de om lokaal afwegingen te maken. In plaats geboekt. Anderzijds hangt de score samen marktpartij/ontwikkelaar de milieumaatrege­ In IJburg worden de volgende maatregelen van vooraf normen te stellen probeert het met de inspanning (in tijd of geld, of inno­ len te realiseren. Het te behalen aantal pun­ voor natuurontwikkeling genomen: MPS de creativiteit van bouwer en bewoners vatie) die met het treffen van de maatregel ten zal tevoren worden vastgelegd in het in de exploitatieberekening van IJburg te prikkelen en te benutten. Oplossingen in gemoeid is. De .minimaal vereiste puntensco­ SPvE. De bouwplannen worden bij indie­ worden gelden gereserveerd voor de de praktijk kunnen moeilijk in een norm­ re is de optelsom van punten voor de ver­ ning getoetst. natuurontwikkeling voor de Waterlandse boekje worden voorgeschreven. Het MPS plichte elementen uit de lijst, verhoogd met kust, langs de Zuidelijke IJmeerkust en identificeert aIleen de meest effectieve maat­ een nader te bepalen aantal punten uit de Op hetzelfde schaalniveau als het bouwplan op het PEN-eiland; regelen. In het kort komt het erop neer dat keuzelijst. De keuze-e1ementen kunnen toe­ bevindt zich het plan voor de inrichting van het ontstaan van nieuwe overgangen van voor de verschillende milieumaatregelen een gevoegde elementen zijn, maar ook hogere de open bare ruimte. De overheid is hiervoor land naar water met mogelijkheden voor aantal punten kan worden verkregen en dat ambitieniveaus van verplichte maatregelen. als eerste verantwoordelijk. Dit plan bevat natuurontwikkeling wordt aangemoedigd; het totale plan aan een minimum aantal gedetailleerde uitspraken omtrent de mate­ de luwte van IJburg wordt benut voor de punten moet voldoen. De keuzevrijheid is rialisatie van de uitgangspunten op stede­ spontane ontwikkeling van riet en biezen­ zo groot mogelijk gehouden, om maatrege­ Ben MPS voor ieder schaalniveau bouwkundig schaalniveau, die de open bare velden; len te tretTen die zijn toegesneden op de ruimte betreffen. Ook voor dit plan zal de er wordt aandacht geschonken aan de plaatselijke situatie. Per uitgifte-eenheid zal In het MPS worden het stedebouwkundige puntenscore worden vastgesteld in het SPvE ontwikkeling van namurlijke oevers aan een minimum-score worden vastgesteld. schaalniveau en het schaalniveau van het voor het gehele gebied. De onafhankelijke binnenwater op de eilanden (bijvoorbeeld bouwplan onderscheiden. Het stedebouw­ beoordeling vindt plaats bij het indienen van op het Strandeiland); Ieder MPS zal zijn opgedeeld in vijf relevan­ kundige schaalniveau spreekt zich uit over de bestekken. er komt minimaal16 m2 groen per te milieuthema's: water, verkeer en geluid, maatregelen die voor een stedebouwkundig woning; bouwen en grondstoffen, natuur en energie. deelplan relevant zijn. In het algemeen gaat voor de beplanting van het openbaar Ieder MPS en ieder thema zal bestaan uit het om de uitvoering en het beheer van e1e­ gebied wordt zoveel mogelijk een assorti­ een consistent pakket maatregelen. men ten van de inrichting van het gebied, ment geselecteerd, dat past bij de schrale Voor elk van de thema's zijn maatregelen waarvoor de overheid verantwoordelijk is. zandgrond; opgesomd met de bijbehorende puntensco­ Op dit schaalniveau worden keuzes gemaakt ieder stedebouwkundig deelplan bevat res. De optelsom van aile getroffen maatrege­ op het gebied van het watersysteem en de een samenhangend plan voor de natuuras­ len in een plan leidt tot een score, die min­ riolering, de groenstructuren, de verkeersin­ pecten op de betreffende eilanden; stens aan de gestelde eis dient te voldoen. frastructuur, het grondstofgebruik, de ener­ openbaar groen wordt zo ontworpen dat gievoorziening, enz. Vrij precieze uitspraken het zonder gebruik van verdelgingsmid­ Ambitieniveaus en maatregelen worden gedaan op het gebied van de plaat­ del en en gif kan worden beheerd. sing van de structuurelementen, de keuze Voor elk thema zijn de maatregelen die lei­ voor specifieke systemen en de randvoor­ De belangrijkste maatregelen uit het basis­ den tot verhoging van de milieukwaliteit, op waarden die gesteld worden aan het verkave­ pakket zijn op de twee bijgaande milieukaar­ een rij gezet. Om de maatregelen te kunnen lingsplan. Bij het vaststellen van het ten samengevat. Hieruit blijkt dat verwezen­ vergelijken met de standaardoplossingen Stedebouwkundig deelplan (SPvE) wordt lijking van de milieu-ambities de verschillen wordt, voor zover mogelijk, onderscheid ook het MPS vastgesteld. Het deelplan in de woonmilieus op IJburg ondersteunt. gemaakt in ambitieniveaus waarop de maat­ wordt uitgewerkt in een verkavelingsplan regel is uit te voeren. Uiteraard scoort een (SP) dat vervolgens wordt getoetst aan de maatregel op een hoger ambitieniveau meer vereiste score. punten.

90 11,3 Fasering 11.4 Milieueffectrapportage ten in het kader van het Stl'lIctt/tt11'lntl en van de particle Stl'cdlplntlhcrzicnillg, Het zal geen verwondering wckken dat de A1s onderdeel van de twee MiliclIclJt:ctmp­ blijkt de ontsluiting via het PEN -eiland vaststelling van de puntenscores erg nauw POl'Utl 11//(/1' de eo'sU t"tl tweede Insc van de ook vanuit het oogpunt van het milieu luistert. Te laag inzetten lcidt ertoe dat het ontwikkcling van ]Jburg zijn twee Illilieual­ het gunstigst; minimum gemakkelijk gehaald wordt. Dit ternatieven opgesteld. Deze alternatieven In het milieualternatief tweede tase zet derhalve nauwelijks aan tot het zoe ken Illocten worden beschollwd als modellen wordt de oergeul om landschappelijke naar creatieve oplossingen. Te hoog inzetten waarin de Illilieuaspecten meer nadruk krij­ en geotechnische redenen geheel vrij daarentegen Icidt tot frustratie, met het gen dan andere aspecten zoals de kosten, gehouden van bebouwing. In het

1'001' gevaar dat marktp.lrtijen kunnen athaken. het ruimtclijk beeld of de haalbaarheid in de 01ttll'erp IJl11l1~1f wordt aileen het --e- anlltramverbinding mel halte..aanduiding Daarom zal met het forml1leren van maatre­ markt. ondiepe dcel van de geul opgehoogd. In fes.ervering spoorwegen gelen en de fijnregeling van de puntenscores Om de milieudoclstellingen en de voorge­ dit ontwerp is prioriteit gegeven aan een van het MPS nog moeten worden geexperi­ stclde maatregclen uit heide milieu-effect­ meer efficiente lijnvoering van het open­ hOOld·fi.tsverbinding menteerd. rapporten te laten doorklinken in her baar vervoer en een hogere Het is de bedoeling om bij het maken van Ol/twcrp 1'0(/1' IJbtll"g wordt in de verdere woningdichthcid rondom de haltes; het eerste concept voor een stedebouwkun­ planontwikkeling het zogenaamde evalll­ In de beide milieualternatieven wordt dig deelplan, waaraan ook drie consortia erend ontwerpen nagestreefd, Hierbij wordt een hogere dichtheid voorgesteld dan in meewerken, op dit niveau een proef met een iedere ontwerpstap getoetst op de ruimtelij­ het Ontwerp 1'(/(11' IJb1l1"g. Hoewel de MPS te doen. Daarnaast worden middels kc effecten en de etl'ecten voor het milieu . doclstelling wordt onderschrevcn worden een onafhankelijk onderzoek de maatregclen Uit de toetsing wordt Icring getrokken voor de linancide risico's van verhoging van en scores in die eerste MrS nog nal1wkel1ri ­ de I'olgende stap in de planvorming. de dichtheid boven de 60 woningen per ger vastgesteld. In het kader van het project hectare tc groot geacht; K1I'nlitcit op L(lCfltic van het ministerie van Vooruitlopend op de onafhankelijkc toets Beide Illilieualternatieven gaan nit van de Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu zal door de Commissie-MER medio 1996 is een aanleg van twee Illctrolijnen. Het het bureau WIE de reeds geformuleerde vergelijking gemaakt tussen het 0Iltll'C7'P 0lltll'e11' 110111' IJblll;g voorziet om finan­ voorschriften en milieuprestatie-eisen zoveel 110(}1' IJbm;g en de beide milieualternatieven dele redenen in een metrolijn en een Illogelijk preciseren. Voorts is nog in srudie voor de eerste en tweede fase. De vergelij­ rramlijn . Dit hedi: wei het voordecl dat hoe via verrekeningen in de grondkosten (of king leen dat de doelstellingen nagenoeg er in een vroeg stadium van de planont­ andere beloningen) het halen van een hoge­ overeenkoillen. Op een aantal punten lopen wikkcling een tram naar I]burg rijdt, re dan de Illinimaal noodzakelijke score kan het OlltJl'crp 1'0(}1' IJbttrg en de beide alterna­ , aanleg N;ouw-OoSl fietsroutes Ni.uw·Qosl • worden bevorderd. tieven lIiteen. De meest bclangrijke zijn : Oiemerzeedijk 2 jaehthavon Masina

Het milieualternatief uit het MER eC7'ste 10 fietsroute Diemerzeedijk a Omdat de uitvoering van IJbl1rg zich over lasc ging nog lIit van landaanwinning vast aanleg ell;1ensief bewoonde Oiemen.Noord 'nBtuu19flbieden' 15 jaar uitstrekt, wordt ook nog gestudeerd aan de kllst, terwijl het Meest " op de vraag hoe het voortschrijden van de Milieuvrien-delijk Alternatief uit het L zuiveringsmoerassen 12 natuurbouw Oiemerzeedijk

(milieu)techniek in de MPS-systematiek kan MER tJl'ecde Inse en het Ol/tlJ1CI1' 1'(I(}1' rect.atievoorzieningen nocrd· 13 natuult)ouw Dtem worden verwerkt. Per blok of per thema zul­ IJblll'g kiezen voor een eilandenconcept. en oostJcanl aansluiting wegennet op A1 14 na1uutbouw PEN ... iland len periodiek herijkingen moeten plaatsvin­ Dit concept tast het J]meersysteem min­ aansluiting wegennet op Al0 den. De gemeente doet dat op grond van der aan dan het concept van het milieual­ reCf ••tievoD~eningen een onatllankelijk advies en na de betrokken ternatief eerste fase; Diemernedijk marktpartijen te hebben gehoord. In anvijking van het 011til'C11' P(/(}1' IJbm;g en het milieualternatief tweede fasc loopt in het milieualternatief eerste fase de tweede verkeersontsluiting vlak langs Diemen Noord over de Diemerzeedijk naar I]burg. Uit verge\ijking van varian- Meest Milieuvriendelijk Alternatief tweede fase Milieualternatief eerste fase

91 12 De factor tijd

1998 1999 2000 2001 2002 2003

2000 2001 2002 2003

De factor tijd speelt in ieder proces van planning in.beeld zijn gebracht, wordt Bestemmingsplan dels ter inzage gelegd en worden medio ruimtelijke ordening een belangrijke wI. Dit beschreven wanneer en waar land wordt 1996 bestuurlijk vastgesteld. De aanleg van geldt zeker voor Uburg, waar vooralsnog gemaakt. Vervolgens wordt aangegeven in De bestemmingsplanprocedure is samen met de 2e fase van Uburg is hierin opgenomen. slechts water tegen de Diemerzeedijk klotst. welke volgorde dit nieuwe land bebouwd . de concessie voor landaanwinning maatge­ Voor de toekomstige verstedelijking met wordt en welke randvoorwaarden de fasering vend voor de start van de landaanwinning en Concessie landaanwinning 18.000 woningen is er afgezien van het met betrekking tot het openbaar vervoer en van de woningbouw. Daarom is in 1995, landschap zelf nauwelijks een context waarop de voorzieningen vooronderstelt. vooruitlopend op het aanlegbesluit van Voor de aanleg van het land is een concessie kan worden gereageerd. De hoofdlijnen van de uitvoeringsplanning Uburg, een globaal bestemmingsplan voor vereist op basis van de Wet houdende bepatin­ Het realiseren van IJburg is een proces van van IJburg zijn in 1992 'vastgelegd in de de eerste fase ter visie gelegd. De gemeente­ gen omtrent het ondernemen van Droogmake­ bewoonbaar maken. Dat vraagt om een door­ Haalbaarheidsrapportage. Toen is in kaart raad krijgt het plan medio 1996 ter vaststel­ rijen en lndijkingen, vaak kortweg de wet dachte occupatiestrategie, waarin aile aspec­ gebracht welke procedures moeten worden ling aangeboden op het tijdstip waarop ook 1904 genoemd. De concessieprocedure, die ten zo goed mogelijk op elkaar zijn afge­ doorlopen, welke relaties deze onderling een uitspraak wordt gevraagd over de aanleg een directe relatie heeft met de bestem­ stemd .. Land, infrastructurele voorzieningen hebben en met welke termijnen rekening van l]burg. mingsplanproG:edure, is in het voorjaar van en openbaar vervoer moeten op het juiste moet worden gehouden. De voornaamste 1996 gestart met de indiening van de aan­ moment worden aangelegd om het eilanden­ elementen van deze planning, die nog steeds Overige planologische procedures vraag bij de Minister van Verkeer en Water­ rijk van meet af aan bewoonbaar te laten zijn. geldig is, worden hierna behandeld. staat. Bij het bestemmingsplan, het In deze paragraaf wordt beschreven hoe de Ten behoeve van de realisering worden Structuur- of Streekplan en de concessie­ tasering van deze occupatiestrategie eruit ziet. tevens het Streekplan en het Structuurplan aanvraag behoren afzonderlijke Milieu­ Nadat de hoofdlijnen van de uitvoerings- herzien. Ook deze herzieningen zijn inmid- etfectrapportages die de procedures doorlo-

92 _ start land maken

2004 2005

start wonlngbouw

2004 2005 2006 2007 2008

pen die zijn voorgeschreven in de Wet Referendum de AI0. A1s eerste uitvoeringseenheid is niet Haveneiland wordt een buurtcentrum milieubeheer. Het Milieu-effectrapport bij voor het Steigereiland maar voor het gereaIiseerd. Vroegtijdige ontwikkeling het bestemmingsplan voor de eerste fase is In de uitvoeringsplanning wordt rekening Haveneiland gekozen. Dit heeft drie rede­ van e1ementaire voorzieningen, die naar­ inmiddels goedgekeurd. gehouden met het houden van een referen­ nen: mate de bouw vordert geleidelijk mee­ dum. Het referendum zal betrekking hebben de ondergrond van het Steigereiland is groeien, is voorwaarde voor het succes Nota van Uitgangspunten en SPvE op het aanlegbesluit van de gemeenteraad en van slechte kwaliteit. Het duurt lang van de eerste ontwikkeIingsfase. dus in de tweede helft van 1996 of in de voordat het zandpakket voldoende is Tegelijkertijd zal een Stedebouwkundig eerste maanden van 1997 plaatsvinden. gezet. Door te beginnen met het Het feit dat het Steigereiland in het proces Programma van Eisen (SPvE) worden gepro­ Haveneiland kan de peri ode tussen het van landaanwinning in eerste instantie wordt duceerd voor het eerste eiland. De Nota van Land maken maken van het land en de start van de overgeslagen, maakt dit eiland overigens in Uitgangspunten (NvU), genaamd Ontwerp bouw aanzienlijk worden verkort; het ontwikkelingsscenario van IJburg tot poor IJburg en het SPvE vormen het belang­ Volgens planning is het bestemmingsplan boven het Steigereiland hangen hoog­ een interessant gebied. De dam met de ver­ rijkste materiaal op basis waarvan door de IJburg-eerste fase medio 1998 vigerend en spanningslijnen, die eerst moe ten worden keersweg en de tramlijn en het proefeiland gemeenteraad medio 1996 een aanlegbesluit zijn dan ook de benodigde vergunningen omgehangen voordat met de bouw kan zijn nameIijk weI vanaf het begin aanwezig. kan worden genomen. afgegeven, zodat de uitvoering van IJburg worden begonnen. Het verhangen van de Deze fragmenten van het toekomstige kan beginnen. De eerste werkzaamheden lijnen vergt lange voorbereidingstijd, wat Steigereiland lenen zich goed voor experi­ bestaan uit de landaanwinning van de eerste de aanvang van de woningbouw zou menten met allerlei vormen van drijvend uitvoeringseenheid en de aanleg van een kunnen vertragen; wonen en de vestiging van een bezoekers­ oeververbinding tussen het nieuwe land en in de eerste fase van de bOllW op het centrum op het proefeiland.

93 Het proces van landaanwinning voltrekt zich Indien er ol1voldoende draagvlak is voor het in landeenheden die zoveel mogelijk over­ realiseren van specifieke voorzieningen, kan eenkomen met de schaal van de deelgebie­ de ontwikkeling van het Centrumgebied ook den die nodig zijn voor de jaarlijkse woning­ over een langere periode worden gepland. bouwproductie. In de periode van 2005 tot 2008 worden Achtereenvolgens wordt het land voor het het Strandeiland en het Buiteneiland Haveneiland en de Rieteilanden, het bebouwd. Een aantal voor IJburg belangrij­ Centrumgebied en het Steigereiland en ten­ ke voorzieningen completeert in deze laatste slotte het Strandeiland en het Buiteneiland ontwikkelingsjaren het programma. Het gerealiseerd. Het maken van het land duurt buurtcentrum, het park met een aantal van 1998 tot en met 2005. recreatieve voorzieningen, het strand met de In het planningsschema is te zien dat er per jachthaven en het pontje van het eiland circa twee a drie jaar verloopt tussen Buiteneiland naar Durgerdam vormen de de start van het land maken en de start van programmatische sluitstenen van een occu­ de woningbouw. Deze doorlooptijd wordt patieproces van circa 10 jaar. vooral bepaald door de zettingstijden van het nieuwe land. Openbaar vervoer

Bouwen IJburg wordt in twee richtingen door het openbaar vervoer ontsloten. Er komt een Wanneer medio 1998 met land maken wordt tramverbinding met Amsterdam CS. Een gestart, kan medio 2000 met de woning­ metrolijn zal IJburg met Diemen verbinden. bouw in IJburg worden begonnen. Door de keuze voor een tram richting Uitgangspunt is dat er per jaar ongeveer Amsterdam CS kan deze verbinding in een 2000 woningen worden gebouwd. vroeg stadium worden gerealiseerd. In 2002 In deze eerste fase wordt tevens een buurt­ kan deze IJtram operationeel zijn. Dat wil centrum gerealiseerd, zo~at IJburg de eerste zeggen dat IJburg al tijdens de bouw in het bewoners al de me est noodzakelijke voorzie­ derde jaar is voorzien van een hoogwaardige ningen kan bieden. Het bouwverkeer maakt openbaarvervoerverbinding. Deze openbaar­ in deze eerste bouwfase gebruik van de vervoerlijn zal in de daaropvolgende jaren infrastructuur die het nieuwe land verbindt kunnen meegroeien met de verstedelijking met de AI0. om uiteindelijk in 2008 te eindigen op het Wanneer met de woningbouw op het tweede Buiteneiland. De aanleg van de metrolijn gedeelte van het Haveneiland wordt begon­ naar Diemen zal pas na 2005 een aanvang nen kan het bouwverkeer reeds over de tij­ nemen. Deze openbaarvervoerlijn vormt op delijke aansluiting richting Muiden en de Al het moment dat in IJburg meer dan 12.000 plaatsvinden. Hierdoor wordt de overlast woningen zijn gebouwd de aansluiting van voor de bewoners van het eerste deelgebied het dan volwaardige stadsdeel op het metro­ zoveel mogelijk beperkt. In de planning is net van de stad. het mogelijk gemaakt dat het Centrumgebied parallel met de derde en vierde fase van het Haveneiland wordt gere­ aliseerd. Dit betekent dat een belangrijk deel van de stedelijke voorzieningen kan worden gerealiseerd in de periode dat IJburg uit­ groeit van 4.000 tot 8.000 woningen.

94 13 Financiele uitvoerbaarheid

Het doel van dit On twerp vOllr [Jburg is lJburg te maken dat technisch en tinancieel Opbrengsten Bij deze vergelijking valt op, dat het onder meer te komen tot bestuurlijke haalbaar is. De totale gemeentelijke bijdrage Ontwerp pOllr [Jburg betere resultaten ople­ besluitvorming over de financiele haalbaar­ is vastgesteld op 1 300 miljoen (op prijspeil De in de grondexploitatie gehanteerde fase­ vert dan de Haalbaarheidsstlldie. Het beslag heid van de stadsuitbreiding. Deze nota 1 januari 19961330 miljoen). ring is een theoretische, technisch haalbar.e op het IJmeer is aanzienlijk afgenomen en bevat daartoe een algemene financieIe In deze t1nanciele beschollwing wordt ach­ fasering. Er wordt vanuit gegaan dat een het woningaantal is licht gestegen. Het beschouwing die tevens dient als toetsings­ tereenvolgens ingegaan op het grondgebruik, jaarproduktie van circa 2.000 woningen tekort per woning is gedaald. Dit ondanks kader voor de diverse planuitwerkingen. de opbrengsten van het plan, de kosten en mogelijk is. het gegeven dat elk eiland zijn eigen water­ de risicofactoren. Daarbij wordt een vergelij­ huishollding krijgt, hetgeen relatief kostbaar Uit deze beschouwing blijkt dat het totale king gemaakt met voorgaande plannen. In de grondexploitatie wordt rekening is. Het Ontwerp voor [Jburg is met andere tekort op het plan de door de gemeenteraad gehouden met de volgende opbrengsten: woorden een zuinig plan. gestelde grenzen niet overschrijdt. Het tota­ Grondgebruik 18.000 woningen, waarvan 30% sociale De opbrengsten op prijspeil 1996 bedragen: le tekort bedraagt 1 578 miljoen (prijspeil woningbouw en 70% in de marktsector, - woningbouw 1 763 miljoen 1 januari 1996), waarvan 1 248 miljoen 1) De beschouwing is gebaseerd op een analyse circa 40% van het totaal is gestapeld - overige opbrengsten 1 124 miljoen (NeW 1996) wordt gedekt uit bijdragen van het grondgebruik. Dit is onderzocht op 100.000 m2 bvo kantoren van het Rijk en maximaal 1 330 miljoen ten drie niveaus, namelijk het bruto plangebied, 30.000 m2 bvo bedrijven De totale grondopbrengsten bedragen der­ laste komt van de gemeente Amsterdam. het netto plangebied en het netto woonge­ 25.000 m2 bvo winkels halve 1 887 miljoen. bied. De grondexploitatie omvat in principe 32.000 m2 0nderwijs Hoewel bij een Nota van Uitgangspunten het netto plangebied. Het netto plangebied 23.000 m2 sociaal/cultureel/maat­ Kosten een financiele paragraaf hoort met een rela­ omvat zoals gebruikelijk het gebied waaar­ schappelijk /sport/recreatie tief globaal karakter, is vanwege het grote over de grondexploitatie zich uitstrekt; dit is 83.000 m2 rail 2) De voornaamste kostenposten zijn (bedra­ financiele beslag en de financiele en techni­ bij het Ontwerp poor [Jburg het bruto plan­ gen inc!. V & T, excl. BTW) sche onzekerheden die het maken van nieuw gebied met uitzondering van de Ben vergelijking met de Haalbaarheids­ - landaanwinning 1 497 miljoen land in het IJmeer met zich meebrengen, een Diemerzeedijk, de locaties voor natullrbouw studie 1992 - dijken 1 173 miljoen financieIe beschouwing gemaakt die gedetail­ en het PEN-eiland. De verhouding tussen - hoofdinfrastructuur 1 294 miljoen leerder is dan gebruikelijk. Tevens zijn netto plangebied en netto woongebied In de hierna volgende tabel wordt aan de - inrichting woongebieden 1 282 miljoen bandbreedtestudies en risico-analyses verricht bedraagt 100 : 68. Binnen het netto woon­ hand van enkeJe kengetallen het Ontwerp - overige 1 324 miljoen ten einde een nog grotere zekerheid te gebied is circa 60% uitgeefbaar. poor [Jburg vergeleken met de Haalbaar­ verkrijgen over de financiele haalbaarheid Als het grondgebruik van IJburg wordt ver­ heidsstudie [992. Deze laatste studie heeft als De totale kosten bedragen derhalve 11550 van het plan. geleken met andere VINEX-Iocaties, valt op basis gediend voor de financiele analyse ten miljoen dat het percentage groen bij aile locaties behoeve van de Vinex onderhandelingen. In februari 1994 hebben het Rijk en het ongeveer gelijk is, terwijl het percentage ROA het VINEX-investeringsaccoord op verhardingen in IJburg boven het gemiddel­ 4 ) hoofdlijnen gesloten. Onderdeel van dit de ligt. De oorzaak hiervan is de grote Ontwerp voor IJburg Haa I baarheidsstudie 1992 accoord was de bouw van 12.000 woningen dichtheid van IJburg. Het percentage intern ruimtebeslag op IJmeer 450 ha 660 ha in I]burg tot 2005. Inmiddels is in het in water is daarentegen kleiner dan gemiddeld. investeringsvolume 3) 1550 min 1544 min Dat hangt sam en met het eilandkarakter van juni 1995 gesloten uitvoeringsconvenant het grondopbrengsten 3) 887 min 826 min aantal tot 2005 te realiseren woningen het plan, waardoor met minder binnendijks aantal woningen 18.130 17.790 bepaald op minimaal 8.500. Om de aanleg water kan worden volstaan. Het percentage tekort per woning NeW 1996 f 27.700 f 32.800 van I]burg mogelijk te maken, is het Rijk uitgeefbare grond tenslotte is geringer dan bereid bij te dragen in de kosten van de in de andere VINEX-locaties. De oorzaak grondexploitatie en de zogenaamde additio­ hiervan zijn de hoge dichtheid, een hoger nele investeringen. stapelingspercentage en de relatief kleine 1) Dit bed rag is het tota.1 van de door het Rijk en A1mere ten behoeve van de Amsterdamse uitleglocaties te betalen kas­ In haar vergadering van 13 jllli 1994 heeft kavels van IJbllrg. stroom, alsmede de door A1merc te betalcn bijdragc na 2000, te vergdijkcn met de in eerdere rapportages over IJburg genoemde VlNEX bijdrage V,\Jl f 150 miljocn. de gemeenteraad van Amsterdam zich 2) Hierbij wordt aangetekend dat de grondkosten van her openbaar ver.'oer aileen in bijzondere geva]Jen worden ,'ergoed accoord verklaard met het investeringsac­ door het Ministerie van Vcrkeer en Waterstaat. OverJcg met het Ministerie zal de komende maanden pJaatsvinden. 3) Invcsteril1);svolume en opbrengsten op prijspcil 1996. coord en opdracht gegeven een plan voor 4) De rcsulwcn van de Haalbaarhcidss tudie zijn mer een jaarlijl

95 " ' ~

"\ ·'~ . \

" .: . " ..,.,,,. '.-', " ,.• "'" ".~

------.-~ i

! ( I l I· t -."." ,1/ 1.2 ~ I . i I . ~ ,

1.1· " -,,-

~' .. \0 ... . ./

"\0.,. '.,

'1.', • , "

"

" IJBURG " , " .-.. rulmtebeslagtekening

verklarlng ...... ~ nettowoongebied, drijvende woningen ". ~ ...... nettowoongebled, op platforms . ~ .... 40Jo ... __-"-.,..,..,,,. nettowoongebled, op land voorzlenlngen, kantoren, bedrljven, Inclusief ontslultlng •... , wljkgroen ...... ", / " opanbaar vervoer '. /' ; hoofdlnfrastructuur prfmlilr I i hoofdlnfra8tructuur s6cundalr "' .... '. oppervlalde water ..) taluds , I " dljken /randen '", ", " strand ~/ " ...... - ....- .... _a. r 1.1 deelgeblednummer "

\ \ . r r

Zoals in de inleiding al is aangegeven, wordt Aangezien de kosten van het land maken het grondgebrnik en de grondexploitatie vol­ Aangezien de omslagrente zich op dit ,­ het financiele kader bepaald door de VINEX grootste risieo bleken op te leveren, is van doende tlexibel zijn om meer dan een oplos­ moment op een relatief laag niveau bevindt, I bijdrage van ruim f 248 miljoen (NeW deze kostenpost een aparte risico-analyse sing (het verbeterd gescheiden stelsel) te mag worden verondersteld dat over de gehe­ 1996) en de gemeentelijke bijdrage van gemaakt. In deze kostenpost bestaat inmid­ kunnen accepteren. In de grondexploitatie Ie looptijd van het project het gemiddeld maximaal 330 miljoen. dels ruim voldoende inzicht. zijn de kosten opgenomen van een verbeterd rentepercentage hoger zal zijn dan het nu Als de kosten en opbrengsten, inclusief de gescheiden stelsel. gehanteerde percentage van 7.3%. totale kosten van de hoofdontsluiting, in de Second opinion grondexploitatie in een kasstroom worden Het hoge aandeel woningen in de marktsec­ De bouw van woningen op platforms is in gezet, en vervolgens contant worden De grondexploitatie van de Nota van tor maakt het voorgestelde woningbouwpro­ de grondexploitatie kostenneutraaJ. Er wor­ gemaakt naar 1996, dan bedraagt het tekort Uitgangspunten is onderworpen aan een gramma risicogevoelig. Op het moment dat den kosten noch opbrengsten aan toegere­ f 504 miljoen gulden. Daarbij moet worden second opinion door een onafhankelijk de woningmarkt zich wijzigt, is een planaan­ kend. Voor de bouw van drijvende wonin­ gerekend met de volgende additionele kos­ adviesbureau op het gebied van onder meer passing noodzakelijk. Aangezien verdere gen is in het grondgebruik rekening gehou­ ten: exploitatieberekeningen. Dit bureau heeft planuitwerkingen nog moeten plaatsvinden, den met een reservering voor parkeren en tevens zorggedragen voor een tweede risico­ kunnen te zijner tijd marktconforme plan­ buurtgroen. Overigens is er van uitgegaan, sanering Diemerzeedijk analyse van het project. Significante verschil­ nen worden ontwikkeld. De inbreng die dat de infrastructuur in het water (steigers (gemeentelijk deel) f 20 miljoen len in zowel de grondexploitatie als in het marktpartijen in dit proces hebben bieden e.d.) door een marktpartij wordt aangelegd. inrichting Diemerzeedijk f 20 miljoen analyseren van de risico's zijn niet geconsta­ hiervoor extra garanties. Met betrekking tot Grondopbrengsten zijn niet gerekend. natuurbouw IJmeer f 30 miljoen teerd. Een belangrijke aanbeveling uit de de hoogte van de grondprijzen in relatie tot In het totale woningaantal tellen zowel de tweede risico-analyse is, dat kostenbeheer­ het woningbouwprogramma zijn de moge­ woningen op platforms als de drijvende Het totale tekort op het plan bedraagt der­ sing, met name van het land maken, voort­ Iijkheden tot optimalisatie nog aanwezig. woningen mee. halve f 574 miljoen, waarvoor dekking is, durende aandacht verdient. rekening houdend met een nog nader vast te De in de grondexploitatie opgenomen fase­ In de grondexploitatie kan de inkoop BTW stellen rijksbijdrage voor na 2005 te bouwen Nader onderzoek ring gaat uit van een voortdurend bouwtem­ worden verrekend met de verkoop BTW. Er woningen. Het Ontwerp 'Poor IJburg is dan po van 2.000 woningen per jaar. De tijd kan echter nimmer meer BTW worden terug­ ook financieel haalbaar. Voor een nauwkeurige raming van een aan­ tussen het maken en het bebouwen van het gevorderd dan er afgedragen wordt. Via een tal investeringen zuIIen in een volgende fase land wordt zo kort mogelijk gehouden, met de Inspecteur vor de Omzet-belasting Risico's en haalbaarheid van het ontwerp nog besluiten moeten wor­ waardoor de renteverliezen kunnen worden gemaakte afspraak kan de gemeente den genomen over exacte locaties, gebruik, beperkt. Amsterdam via de zogenaamde "roll-over Niet aileen het eindsaldo van de grondex­ vormgeving etc. Uit het doorrekenen van varianten waarbij regeling" ook de BTW over onrendabele ploitatie is belangrijk, maar ook de inschat­ een lager bouwtempo wordt aangehouden, plannen terugvorderen. Deze regeling geldt ting van de kans dat dit resultaat werkelijk Voor het verplaatsen van de hoogspannings­ bijvoorbeeld 1.500 of 1.000 woningen per ook voor het project IJburg in ruime zin, wordt bereikt. Hiervoor zijn gevoeligheids­ lijnen zijn door het Energiebedrijf Noord jaar, blijkt dat de invloed van het bouwtem­ dus inclusief de kosten van inrichting van de en risico-analyses gemaakt. Daartoe heeft West verschiIIende varianten begroot. In dit po op het eindsaldo gering is. Hoe lager het Diemerzeedijk en de kosten van natuurbouw. een panel van deskundigen een schatting Ontwerp poor IJburg is om stedebouwkundi­ bouwtempo hoe lager de afzetrisico's zijn. gemaakt van aile kosten- en opbrengsten­ ge redenen gekozen voor de duurste variant Daar staat tegenover dat het weer langer posten en van de faserings- en de prijsrisi­ (zie hoofdstuk lOA). Deze is ook in de duurt voordat voldoende draagvlak voor co's. Tevens zijn veronderstelIingen uitge­ grondexploitatie opgenomen. voorzieningen aanwezig is. sproken over de afhankeIijkheid tussen opbrengstencategorieen en kostensoorten. De interne waterhuishouding en de keuze De lange looptijd van de ontwikkeling van Uit een grondige analyse van de verschillen­ van het rioleringsstelsel zijn normatieve ele­ I]burg maakt het plan gevoelig voor ontwik­ de risico's bleek dat deze als voIgt zijn menten in de grondexploitatie. De keuze kelingen in de rentestand. A1s het renteper­ \~ opgebouwd: met betrekking tot het stelsel, het percenta­ centage 1 % hoger wordt, dan zal de netto ge intern water, alsmede methoden van contante waarde van het tekort dalen met land maken 41% lokale zuivering en infiltratie is voor het f 24 miljoen. Wordt daarentegen het rente­ woningopbrengsten 24% Haveneiland inmiddels gemaakt. De studies percentage 1 % lager, dan stijgt de netto con­ diversen 35% die hiervoor zijn gedaan geven aan dat het tante waarde met hetzeIfde bedrag.

97 IJ.,MEER

STRANDEILAND

~ PEN-Eiland ~ -- 14 Plandocument

TOPOGRAF~CHE GEGEVENS ------) OERGEUL Het Ontwerp poor IJburg wordt besloten om de besluitvorming over het openbaar Vecvolgprodukten met een afsprakenkaart. Het is een plando­ vervoernet af te ronden. --HOOGSPANNINGSTRACE cument waarin de harde randvoorwaarden De afspraken die in dit plandocument zijn ~ VAARGEUL voor de verdere planontwikkeling zijn opge­ Afwijkingen hiervan in de loop van het ver­ vastgelegd worden aangevuld met een aantal +. +. • • + + GEMEENTEGRENS tekend. Daarnaast zijn er een aantal indica­ dere planvormingsproces zijn aileen toelaat­ afspraken rondom het vervolgtraject. Zoals • • PLANGRENS tieve bepalingen in opgenomen, die dienen baar als zij tot een verbetering van het plan in de inleiding al werd gesteld wordt dit als suggestie voor latere uitwerkingen. Het leiden en passen in de geest van het ont­ Ontwerp poor IJburg (Nota van Uitgangs­

WONEN OP LAND plandocument geeft zo aan welke sturing en werp. punten) verder uitgewerkt en verfijnd in WONEN IN HOGERE DICHTHEDEN welke flexibiliteit het ontwerp biedt. Het is (o.a.) stedebouwkundige deelplannen MENGlNG MET KANTOREN EN BEDRIJVEN daarmee ook het kader voor de samenwer­ De indicatieve bepalingen in de afspraken­ (SPvE's). Daarnaast kent het Ontwerp poor WONEN IN LAGERE DICHTHEDEN king met derden, zoals de consortia van kaart hebben betrekking op: IJburg een aantal aspecten die in afzonderlij­ WONEN OP CONSTRUGnES IN WATER marktpartijen. het secundaire wegennet ke vervolgprodukten nader gemotiveerd,

WONEN OP WATER Het plandocument moet nadrukkelijk wor­ de interne waterhuishouding (waterlopen) afgewogen en vormgegeven zullen worden. den bezien in relatie met de inhoudelijke de zonering van de dichtheden Deze aspecten liggen gedeeltelijk op de motieven die in de voorgaande hoofdstuk­ Deze aspecten moe ten in de volgende plan­ grens met het werk van andere overheden. e CON~l1E WINKELS EN VOORZIENINGEN ken uiteen zijn gezet. Het heeft niet de wet­ fases nader worden ingevuld. Enkele belangrijke vervolgprodukten zijn till WISSB.ZONE KANTOREN IBEDRIJVEN telijke status van een bestemmingsplan. Het hieronder vermeld.

..KANTOREN EN BEDRIJVEN beoogt de geest van het plan in een over­ zichtelijk en werkbaar afsprakenstelsel te vat­ In de legenda van de afsprakenkaart zijn drie 1. Concretiseringsstudie PEN-eHand ten . gradaties van dichtheid aangegeven: Deze studie betreft de nadere inrichting ~ GROEN Waar het plandocument afwijkt van tekenin­ wonen op het land (gemiddelde dicht­ van het PEN-eiland en omgeving. NAnJURGEBIED gen elders in dit Ontwerp voor IJburg is de heid) De studie wordt verricht onder leiding

STRAND afsprakenkaart maatgevend. wonen in hoge dichtheid/menging van Rijkswaterstaat, in opdracht van het wonen in lagere dichtheid ROM-IJmeer. Betrokken zijn het minis­ SPORT Legenda terie LNV, de provincie Noord-Holland JACKn-lAVEN Hierbij gaat het niet louter om het aantal en de gemeenten Amsterdam, Diemen en De afsprakenkaart en de bijbehorende legen­ woningen per hectare. In de categorie 'hoge Muiden. De gemeente Amsterdam pleit

--KADE da zijn hiernaast afgebeeld. De harde afspra­ dichtheid/menging' gaat het ook om een ervoor dat in deze studie de verschillende ken hebben met name betrekking op: sterke menging met andere functies. Deze modellen voor de oostelijke verkeers­ .101.10101.101 TALUD dichtheidszone is daarom tevens de zone ontsluiting van IJburg worden betrokken _'.... WATERLOOP ONDICAllEF) de contouren van de eilanden waarin zich de potentiele locaties voor kan­ en op hun voor- en nadelen worden de manier van land maken toren en kleinschalige bedrijvigheid bevin­ afgewogen. de typologie van de waterkeringen den . -=-METRO de ligging van de hoofdinfrastructuur 2. Nadere invulling randvoorwaarden -.-TRAM (raillijnen, hoofdwegen) Daarnaast zijn er drie locaties die tot een Rijkswaterstaat de bruggen tussen de eilanden en naar meer aaneengesloten bedrijventerrein kun­ Er gelden strenge eisen La.v. de uitwisse­ ==== HOOFDWEGEN het vasteland nen worden ontwikkeld: ling van water en andere stoffen tussen = = SECUNDAIRE WEGEN (INDICAllEF) de ligging en omvang van de belangrijk­ de 'bedrijvenlocatie' op de kop van het IJburg en het IJmeer. Het principe is dat ste groengebieden (wijkgroen en regio­ Steigereiland bij de AI0 uitwisseling van water alleen is toegestaan 000 0 0 0 AETSROUTE park met strand) twee 'potentieIe bedrijvenlocaties' die als kan worden aangetoond dat het de ligging van de belangrijkste voorzie­ desgewenst ook als woongebied al dan IJmeer niet extra wordt belast met ver­ BRUG HOOFDVERBlNDING ningenconcentraties. niet gemengd met andere functies, ontreiniging door water uit IJburg (het

BEW'EEGBARE EIR\.JG ontwikkeld kunnen worden. Dit zijn de stand-still principe). In dit Ontwerp poor Het betreft de 'hardware' van het plan. wisselzones waarover in paragraaf 10.9 is IJburg is een groot aantal aspecten aan­ BRUG SECUNDAIRE VEJlBINDING Deze biedt voldoende houvast om met de gesproken. gegeven waarover nadere afspraken of _ BRUG l..ANGZAAM VEJlKEER aanIeg van het land een start te maken en detailleringen nodig zijn (bijvoorbeeld de ~ TROEFKMRT ~ 99 bouw van platforms, de locaties voor het milieugehalte worden getoetst. Er is woonboten, de vormgeving van de een begin gemaakt met de opstelling van waterkeringen, de opzet van de interne een miJieuprestatiesysteem. In het ver­ waterhuishouding, de voorzieningen volg zullen zowel de organisatie als de voor calamiteiten, de mogelijkheid voor inhoud nader uitgewerkt moeten worden de terugvalopties zoals sitons richting om een optimaJe inbreng van de miJieu­ Amsterdam-Rijnkanaal, het tegengaan aspecten in de pJannen te verzekeren. van zwertVuil etc. etc.). 7. N adere uitwerking infrastructuur 3. Nader overleg plangrens Diemen Het ruimtegebruik ten behoeve van de Het plan overschrijdt op enkele onderge­ bovengrondse en de ondergrondse schikte pumen langs de zogenoemde infrastructuur en de aansJuiting daarvan Buiten-diem de gemeentegrens met op de infrastructuur rondom het pJange­ Diemen. Zo ligt het strand, dat overigens bied dient nader uitgewerkt te worden. een regionale functie krijgt, iets buiten Te denken is daarbij aan de aanleg van de grens. Hierover is nader overleg met een net voor stadsverwarming en reserve­ de gemeente Diemen vereist. ringen voor de daarvoor benodigde ruim­ te; de Jangzaam verkeerroutes en de 4. Nadere onderbouwing trace hoogspan­ overbrugging van het Amsterdam­ ningslijnen Rijnkanaal, maar ook de voorzieningen In hoofdstuk 10.4 (Infrastructuur) van voor transport van de fiets op de tram en dit Ontwerp poor [Jburg zijn de redenen de gewenste vaarverbindingen. gegeven voor het verhangen en verkabe­ len van de bestaande hoogspannings­ 8. Nadere uitwerking planontwikkeling lijnen. In een afzonderlijke notitie zal de De zogenaamde occupatie strategie die afweging die aan het nieuwe trace ten moet leiden tot een goed functionerende grondslag ligt nader worden uiteengezet. wijk gedurende de omwikkeling van I]burg tegen zo laag mogelijke kosten 5. Studie naar de beeldkwaliteit dient nader uitgewerkt te worden. Aan het karakter en de gewenste kwaliteit van de architectuur en van de inrichting van de open bare ruimte zal een aparte studie worden gewijd. Deze studie zal leidraad zijn bij het opsteHen van deelplannen (SPVE's), waardoor het beoogde verschil in ka­ rakter van de eiJanden en het gewenste kwaliteitsniveau beter kan worden onder­ bouwd.

6. Nadere uitwerking duurzaam bouwen Bij het opsteHen van het Ontwerp poor [Jburg is een groot aamal eisen en crite­ ria ten aanzien van het milieu vastgelegd. In het kader van het MER zullen de plannen voor IJburg stap voor stap op

100 Colofon

Deze Nota van Uitgangspunten Ontwerp Tloor IJburg is een uitgave van het Projectbureau I]burg. In het projectbureau werken verschillende gemeentelijke diensten en externen samen aan de planvorming van I] burg.

Ambtelijk opdrachtgever Ab Oskam, directeur diemt Ruimtelijke Ordening Amsterdam

Projectmanager Henk van Veldhuizen, Projectmanagementbureatl Amsterdam

Ontwerpteam Frits Palm boom (eerstverantwoordelijke voor het ontwerp) en Jaap van den Bout, Palmboom en pan den Bout Stedebouwkundigen, Rotterdam Dirk Sijmons, H+N+S Landschapsarchitecten, Utrecht Klaas van der Lee en Reinier Stuffers (teamleider planteam IJbur.g), diemt RuimteJijke Ordening Amsterdam

Planteam IJburg Ruwan Aluvihare, Jacqueline Goossens, Martie Herman, Floris Hund, Johan Karst, Fenna Korthals Altes, Wim van der Lee, Arjan Molenaar, Ton Muller, Hubertine Peters, Marga Poicsz, Frans de Rooy, Reinart van Staalduine, Luc van Thienen, Walter van Turnhout, Gerard Vierboom, Paul van der Zedde, dienst Ruimtelijke Ordening Amsterdam Yttje Feddes, Ingenieursbureau Amsterdam, na 1-1-)96 H+N+S Landschapsarchitecten, Utrecht Jannie Vinke, Stedelijke Woningdienst Amsterdam

Projectmanagement Petra van de Berg, Marlene Blanchard, Ank Brand, Jan Bont, Regina Deutekom, Adjan van Gclderen, Milene de Groot, Herman Groot, Maarten Linnenkamp, Marcel Niewolt, Projectmanagementbureau Amsterdam

Verkeer Ton Buffing, Teun Scheltema, Paul Sudkamp, dienst Ruimtelijke Ordening Amsterdam

Programma Deany van Steinvoorden, Cilian Terwindt, dienst Ruimtelijke Ordening Amsterdam Tineke van der Pol, Stedelijke Woningdienst Amsterdam

Civiele techniek Martin de Kant, Jeroen Lievestro, Jim van Ophem, Ingenieursbureau Amsterdam

Grondexploitatie Jos Buskermolen, Robert Verschoor, GrondbedriJf Amsterdam

Waterhuishouding Eilard Jacobs, Riolering en Waterhuishouding Amsterdam

Milieu Andre van Dongen, Monique de Knegt, Rob Roggema, Pim Vermeulen, dienst Ruimtelijke Ordening Amsterdam Marlies Lambregts, Endre Timar, Milieudienst Amsterdam

Ruimtegebruik en finacien Patrick Nan, Adees bTl Delft ontwerp 'Portretten' bruggen Thijs Asselbergs, architect i.s.m. Marlies van Diest on twerp 'Portretten' woon milieus Fons Verheijen, Architectenburo Verheijen, Verkoren, de Haan Ls .m. Cornelius Geiler, Leiden

Tekstredactie Hans Venema

Grafische vormgeving Marike van Rijn, dRO VormgeTiingl Grafisch bureau Druk omslag drukkerij Mart.Spruijt bv, Amsterdam Druk binnenwerk Veelvoud, Amsterdam Historisch beeldmateriaal Gcmeentcarchicf Amsterdam en Jac.P.Thijsse: Langs de Zuiderzee, Verkadc album 1914 Luchtfoto I] meer KLM luchtfotografie, Amsterdam Luchtfoto proefeiland AEROVIEW bv, Rotterdam

Amsterdam, mei 1996 101