Prawno-Organizacyjne Aspekty Wcielania Do III Rzeszy Sudetenlandu I Austrii
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Wydział Prawa i Administracji Uniwersytet Warszawski Bartosz Nieścior Prawno-organizacyjne aspekty wcielania do III Rzeszy Sudetenlandu i Austrii rozprawa doktorska na kierunku prawo Praca wykonana pod kierunkiem prof. dr hab. Marka Wąsowicza Warszawa 2020 Spis treści Wstęp……………………………………………………………………………………… …5 Rozdział I. Charakterystyka systemu prawno-ustrojowego III Rzeszy ............................ 15 1.1.Koncepcja państwa idealnego, rodzaje i hierarchia źródeł prawa w państwie hitlerowskim ...... 15 1.2. Proces ustawodawczy w III Rzeszy ........................................................................................... 26 1.3. Administracja publiczna III Rzeszy ........................................................................................... 29 1.3.1. Administracja centralna hitlerowskich Niemiec – geneza i ewolucja ................................. 30 1.3.2. Administracja terenowa III Rzeszy ..................................................................................... 37 Podsumowanie................................................................................................................................... 41 Rozdział II. Struktura prawno-ustrojowa III Rzeszy na wcielonym terytorium Austrii 43 2.1.Historyczny przypadek tworzenia Mustergau – aneksja Alzacji i Lotaryngii do Rzeszy Niemieckiej ....................................................................................................................................... 43 2.2.Sytuacja ustrojowo-prawna Austrii w latach 1918-1939 ............................................................ 47 2.3.Transformacja ustrojowo-prawna zaanektowanych do III Rzeszy terenów Austrii .................... 55 2.4.Ustawa Ostmarkgesetz jako podstawa prawna przemian ustrojowo-prawnych na zaanektowanym terytorium Austrii ................................................................................................... 67 Podsumowanie................................................................................................................................... 74 Rozdział III. Struktura prawno-ustrojowa III Rzeszy na wcielonym terytorium Sudetenlandu ........................................................................................................................... 75 3.1.Charakterystyka sytuacji ustrojowo-prawnej Czechosłowacji w latach 1918-1939. Sprawa Niemców sudeckich na arenie międzynarodowej jako punkt wyjścia do przeprowadzenia aneksji . 75 3.2.Transformacja ustrojowo-prawna Sudetenlandu po wcieleniu do III Rzeszy Niemieckiej – model dokonywanych zmian administracyjnych na przykładzie wybranych źródeł ................................... 85 2 3.3. Ustawa Sudetengaugesetz jako podstawa prawna zachodzących zmian ustrojowo- prawnych na zaanektowanych terenach Kraju Sudeckiego………………… ………………………………..…. 97 3.4. Prawno-organizacyjne aspekty obowiązywania ustaw Ostmarkgesetz i Sudetengaugesetz – porównanie i wnioski ........................................................................................................................ 99 Podsumowanie……………………………………………………………………………………..106 Rozdział IV. Reforma wymiaru sprawiedliwości III Rzeszy na zaanektowanych terenach Austrii i Kraju Sudetów jako narzędzie transformacji ustrojowo-prawnej .................. 108 4.1. Zagadnienia wprowadzające – wymiar sprawiedliwości oraz struktura sądownictwa w III Rzeszy ............................................................................................................................................. 108 4.2. Przeobrażenia w strukturze sądownictwa w Austrii i Kraju Sudetów w latach 1935-1945. Wybrane zagadnienia.. …………………………………………………………………………….117 4.3. Wybrane przykłady zachodzących zmian w prawie materialnym i procesowym w państwie hitlerowskim oraz na terenach Austrii i Sudetenlandu…………………………………………….127 4.4. Wpływ reform prawa karnego materialnego i prawa karnego procesowego na porządek prawny wcielonych terenów Austrii i Sudetenlandu oraz problematyka instancyjności procesu sądowego – wybrane aspekty .............................................................................................................................. 135 4.5. Zarys reorganizacji kadrowej w wymiarze sprawiedliwości na terenach Austrii i Sudetenlandu po ich zaanektowaniu do III Rzeszy ................................................................................................ 140 4.6. Jurysdykcja sądowa jako specyficzna metoda wprowadzania zmian prawno-organizacyjnych przez III Rzeszę na zaanektowane tereny Austrii i Sudetenlandu ................................................... 143 Podsumowanie................................................................................................................................. 148 Zakończenie .......................................................................................................................... 150 Bibliografia ........................................................................................................................... 155 Aneksy ................................................................................................................................... 184 Aneks 1. Ustawy o Marchii Wschodniej (Ostmark) i Okręgu Rzeszy Kraju Sudetów (Sudetengau) ......................................................................................................................................................... 184 Aneks 2. Wprowadzony podział terytorialny w Ostmarku i Sudetenlandzie .................................. 207 Summary……………………………………………………………………………………..……208 3 Wykaz najczęściej używanych skrótów: BGB = Bürgerliches Gesetzbuch Gestapo = Geheime Staatspolizei Konstytucja = Konstytucja Republiki Weimarskiej KPD = Kommunistische Partei Deutschlands NSDAP = Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei OLG - Oberlandesgericht Ostmarkgesetz = Gesetz über den Aufbau der Verwaltung in der Ostmark RGBl. = Reichsgesetzblatt Sudetengaugesetz = Gesetz über den Aufbau der Verwaltung im Reichsgau Sudetenland SA = Die Sturmabteilungen der NSDAP SS = Die Schutzstaffel der NSDAP Ustawa o usunięciu niedoli Narodu i Rzeszy = Gesetz zur Behebung der Not von Volk und Reich 4 Wstęp Ustrój polityczny III Rzeszy, istniejący na terenie Niemiec w latach 1933-1945 a pojmowany jako fenomen prawno-ustrojowy, jest przedmiotem badań zarówno historycznych, politologicznych, jak i filozoficznych. Analiza historyczno-prawna i doktrynalne ujęcie instytucji prawnych III Rzeszy doczekały się wielu uznanych opracowań naukowych zarówno w Polsce, jak i w literaturze światowej. Nie sposób przytoczyć wszystkich lub nawet większości tych najbardziej istotnych, jednak należy wskazać te, które można już uznać za klasyczne, np. „Państwo stanu wyjątkowego. Rzecz o systemie Państwa i Prawa Trzeciej Rzeszy” Franciszka Ryszki1, „Hitlerowska koncepcja administracji państwowej 1933-1945. Studium polityczno-prawne”2 Edwarda Jędrzejewskiego, „Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce”3 pióra Czesława Madajczyka czy szereg innych cennych prac Tadeusza Bigo4, Lecha Krajewskiego5, Konstantego Grzybowskiego6, czy Michała Starzewskiego7. Odnosząc się do monografii zagranicznych, trzeba dokonać podziału na dzieła, które zostały napisane przez przedstawicieli państwa hitlerowskiego (przed upadkiem III Rzeszy, tj. przed 1945 rokiem) i są traktowane w niniejszej rozprawie jako źródła (m.in. autorstwa Carla Schmitta8 czy Hansa Franka9) oraz na te sporządzone przez innych wybitnych badaczy przedmiotu, również w latach powojennych – np. Ernsta Fraenkela10, Rafała 1 F. Ryszka, Państwo stanu wyjątkowego. Rzecz o systemie państwa i prawa Trzeciej Rzeszy, wyd. III, Warszawa 1985. 2 E. Jędrzejewski, Hitlerowska koncepcja administracji państwowej 1933-1945.Studium polityczno-prawne, Wrocław 1974. 3 Cz. Madajczyk, Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, Warszawa 1970. 4 T. Bigo, Administracja publiczna w Trzeciej Rzeszy, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” z. IV, Poznań 1936. 5 L. Krajewski, Podstawy ustroju Trzeciej Rzeszy, Warszawa 1935. 6 Wybrane publikacje; K. Grzybowski, Niemcy hitlerowskie, Kraków 1934; tenże: Nauka o Państwie, cz.1, Kraków 1949. 7 M. Starzewski, Elita i wódz w projekcie ustroju Trzeciej Rzeszy, Poznań 1933. 8 Np. C. Schmitt, Unsere geistige Gesamtlage und unsere juristische Aufgabe, “Zeitschrift der Akademie für Deutsches Recht”, I/1934. 9 Np. H. Frank, Recht und Verwaltung, München 1939. 10 E. Fraenkel, The Dual State – A Contribution to the Theory of Dictatorship, wyd. II, New York-London- Toronto 2010. 5 Lemkina11, Franza Neumanna12, Diemut Majer13, Gottfrieda Moritza14, a także Romana Herzoga15. Nie bez znaczenia pozostaje również dorobek Hannah Arendt opisującej m.in. teorię totalitaryzmu – jego powstawanie i zaplecze16. Wskazana literatura jest zaledwie ułamkiem procenta wśród wszystkich wybitnych prac danego przedmiotu. Implementacja rozwiązań ustrojowo-prawnych III Rzeszy pierwszy raz miała miejsce w związku z włączeniem ziem Republiki Austrii w wyniku tzw. Anschlussu. Następnie mechanizm ten zastosowano w przypadku wcielenia integralnej części Czechosłowacji (Sudetenlandu – Kraju Sudetów)17. Przywódcy państwa hitlerowskiego postawili sobie za cel scalenie tych ziem w taki sposób, aby było to wzorcowe rozwiązanie administracyjne dla przyszłych zagarniętych terenów, szczególnie dla obszarów tzw. starej Rzeszy (z formalnym wyjątkiem Prus). Szczególnie ważnym terminem stosowanym w podjętej tematyce jest Gleichschaltung18. Oznacza ono zatarcie wszelkich różnic prawnych, instytucjonalnych, organizacyjnych, a także kulturowych