Leidingen Onder Druk
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
leidingen onder druk kwaliteit, financiering en informatievoorziening omtrent de Rotterdamse riolering Rekenkamer Rotterdam Postbus 70012 3000 kp Rotterdam telefoon 010 • 267 22 42 [email protected] www.rekenkamer.rotterdam.nl fotografie Arjan Messelaar, Broks-Messelaar Consultancy BV basisontwerp DEWERF.com, Zuid-Beijerland uitgave Rekenkamer Rotterdam september 2015 ISBN/EAN 978-90-76655-86-4 Rekenkamer Rotterdam leidingen onder druk kwaliteit, financiering en informatievoorziening omtrent de Rotterdamse riolering Rekenkamer Rotterdam voorwoord Het waterbeheer in stedelijk gebied onttrekt zich voor een groot deel aan het onmiddellijke zicht. Slechts bij extreme regenval, rioolvervanging en funderingsproblematiek zijn we ons bewust van het feit dat zich onder het wegdek een reusachtig net aan leidingen bevindt dat, zeker met een complexe ondergrond, toch regelmatig moet worden vervangen. Een uiterst kostbare operatie. Het is dan ook erg verleidelijk om die vervanging om financiële redenen een aantal jaren uit te stellen. In de Rotterdamse bodem ligt er 2.500 km rioolbuis met een totale vervangingswaarde van meer dan € 1,6 miljard. De kwaliteit van dat buizennet is na pakweg 50 jaar wel op. Teneinde te voorkomen dat straten constant open liggen in verband met breuken of zettingen is preventief onderhoud in de vorm van vervanging keiharde noodzaak. Dat is ook jarenlang het beleid geweest. Tot voor kort werd er circa 40 km per jaar vervangen. Dat dreigt nu om financiële redenen minder te worden. Mede door de toezegging om (onder meer) via de rioolheffing de lasten van de Rotterdamse burger te verlagen. Daar is met het oog op de risico’s van ‘sinkholes’ en funderingsproblemen eigenlijk geen enkele ruimte voor, tenzij er (extra) voor wordt omgebogen of de wijze van financiering van de rioolvervanging wordt gewijzigd. Aan beide opties kleven echter grote nadelen, waardoor de keuzen tussen nut (kostenverlaging) en noodzaak (rioolvervanging) nog niet heel eenvoudig zal zijn. Voor haar onderzoek heeft de rekenkamer veel informatie verzameld. De rekenkamer is alle contactpersonen en geïnterviewden zeer erkentelijk voor hun medewerking. Het onderzoek werd verricht door Annemijn Cazander, Arjan Messelaar (Broks- Messelaar consultancy) en Yiman Fung (projectleider). Paul Hofstra directeur Rekenkamer Rotterdam 3 leidingen onder druk voorwoord 3 bestuurlijke nota 9 1 inleiding 11 aanleiding 11 doel- en vraagstelling 11 leeswijzer 11 2 conclusies en aanbevelingen 13 hoofdconclusies 13 toelichting hoofdconclusies 14 aanbevelingen 19 3 reactie college en nawoord 21 reactie college 21 nawoord rekenkamer 25 nota van bevindingen 27 1 inleiding 29 aanleiding 29 verantwoordelijkheden rioleringsbeleid 30 afbakening en beperkingen van het onderzoek 30 afbakening 30 beperkingen 31 doel– en vraagstelling 31 doelstelling 31 centrale vraag 32 leeswijzer 32 2 het Rotterdamse rioleringsbeleid 35 inleiding 35 het gemeentelijk rioleringsbeleid 36 Gemeentelijk Rioleringsplan 2011 – 2015 36 MORG’s 38 operationele jaarplannen 40 wet- en regelgeving gemeentelijk rioleringsbeleid 41 inhoudseisen Gemeentelijk Rioleringsplan 41 beoordeling inhoud Gemeentelijk Rioleringsplan 3 43 3 beleidsuitvoering 47 inleiding 47 realisatie reinigingsactiviteiten 47 reiniging riolering 48 reiniging kolken en lijngoten 50 realisatie inspectie-activiteiten 53 inspecties vrijvervalriolering 53 inspecties collecteurriolen 55 realisatie rioolvervangingen 56 realisatie vervanging riolering 57 5 leidingen onder druk vervangingen passend binnen de vervangingsstrategie 58 reparaties en renovaties 63 rioolreparaties 63 gemaalrenovaties 65 renovaties persleidingen 66 4 kwaliteit van de riolering 69 inleiding 69 inzicht in de kwaliteit 70 rioleringsgegevens 70 gegevens over de toestand van de riolen 71 beschikbare gegevens 73 kwaliteit van de riolen 77 maatstaven 78 toestand van de riolen 82 in stand houden van de kwaliteit 90 toekomstige kwaliteit 91 haalbaarheid 93 5 financiën 97 inleiding 97 rioleringskosten van beheeractiviteiten 98 Leidraad Riolering 98 realistische begroting rioolreiniging 99 realistische begroting kolken- en lijngotenreiniging 103 realistische begroting inspectie vrijvervalriolering 106 realistische begroting inspectie collecteurriolen 108 realistische begroting rioolvervanging 109 optimalisatie rioolvervanging 111 afstemming met wegonderhoud 112 afstemming met verbeteringsmaatregelen 113 onderbouwing bij kapitaalvernietiging 114 gedegen kostendekking 115 inzicht in de rioleringskosten 115 regelgeving kostendekking 117 kostendekkende opbrengsten 122 bestemmingsreserve 124 houdbaarheid op lange termijn 125 lange termijn inzicht 125 stabiliteit 126 heffingstarief 127 6 informatievoorziening aan de raad 133 inleiding 133 kwaliteit informatievoorziening beleidskader rioleringsbeleid 134 inleiding 134 kwaliteit informatievoorziening GRP 3 134 kwaliteit informatievoorziening documenten P&C-cyclus 135 jaarlijkse vaststelling verordening riooltarief door de raad 136 kaderbrieven en bestuursrapportages 136 jaarlijkse vaststelling programmabegrotingen en jaarstukken 138 6 leidingen onder druk bijlagen 141 onderzoeksverantwoording 143 lijst van afkortingen 144 begrippenlijst 145 literatuurlijst 149 grafiek over kapitaallasten van vervangingsinvesteringen van RIONED 151 7 leidingen onder druk Rekenkamer Rotterdam 8 leidingen onder druk bestuurlijke nota 1 inleiding aanleiding Riolering ligt grotendeels ondergronds, is nauwelijks zichtbaar, maar enorm belangrijk voor de volksgezondheid en een goede werk- en leefomgeving. Dankzij de riolering leven mensen langer, wordt wateroverlast beperkt en het milieu gespaard. De zorg voor de riolering is in handen van de gemeente. Dit is onderdeel van de gemeentelijke watertaken (zorgplichten). Gemeenten hebben de volgende drie watertaken: • Afvalwater: ‘zorg voor de inzameling en het transport van stedelijk afvalwater’. • Hemelwater: ‘zorg voor een doelmatige inzameling van het afvloeiend hemelwater’ en ‘zorg voor een doelmatige verwerking van het ingezamelde hemelwater’. • Grondwater: ‘zorg voor doelmatige maatregelen in openbaar gebied tegen een structureel te hoge of te lage grondwaterstand’. Een onderzoek naar de rioleringszorg in Rotterdam is relevant gezien het grote aandeel in de lokale lasten, de grote vervangingswaarde en het grote belang van een goed functionerende riolering. Verder is de verwachting dat de uitdagingen en de kosten van de rioleringszorg zullen toenemen. De grootste uitdagingen zijn het omgaan met extreme neerslag door klimaatverandering en het vervangen van een groot aantal riolen die in de jaren zeventig zijn aangelegd. Ook na 2020 zullen de kosten vermoedelijk sterk stijgen, omdat ook dan nog veel riolen vervangen moeten worden. Dit alles vormde voor de rekenkamer de aanleiding om na te gaan of de gemeentelijke rioleringszorg in Rotterdam adequaat is. Dit rapport is het resultaat van dit onderzoek. doel- en vraagstelling Met dit onderzoek beoogt de rekenkamer: • te beoordelen of de gemeente Rotterdam op adequate wijze haar afvalwater- en hemelwatertaak vervult, meer in het bijzonder of zij op adequate wijze zorgt voor het in stand houden van de riolering. • te beoordelen of de gemeenteraad op de juiste manier wordt geïnformeerd. In dit onderzoek staat de volgende onderzoeksvraag centraal: Vervult de gemeente op adequate wijze haar afvalwater- en hemelwatertaak, met in het bijzonder het in stand houden van de riolering, en wordt de gemeenteraad hierbij op de juiste manier geïnformeerd? leeswijzer De bestuurlijke nota bevat de conclusies en aanbevelingen die volgen uit het onderzoek. In de nota van bevindingen staan de feitelijke bevindingen uit het onderzoek die als basis dienen voor de conclusies in de bestuurlijke nota. Samen vormen de bestuurlijke nota en de nota van bevindingen het rekenkamerrapport. 11 leidingen onder druk Rekenkamer Rotterdam 12 leidingen onder druk 2 conclusies en aanbevelingen hoofdconclusies 1 De vervangingsopgave in de planperiode 2011-2015 is oorspronkelijk vastgesteld op 200 km, maar is in 2013 tussentijds neerwaarts bijgesteld naar 190 km. Dit betekent een verlaging van het vervangingstempo, waardoor er een achterstand in de beoogde hoeveelheid rioolvervanging is ontstaan. Het rioolvervangingstempo moet echter minimaal 40 km per jaar zijn om de huidige kwaliteit van de riolen te blijven waarborgen. Hierbij is het van belang dat de gemeente de riolen met ernstige schade of verzakking vervangt, anders zal een hoger vervangingstempo noodzakelijk zijn. Een te laag vervangingstempo kan de risico’s op lekkende riolen, verzakte riolen en rioolinstortingen vergroten. 2 De huidige financieringswijze voor rioolvervanging is gunstig in de zin van dat deze zorgt voor lage kosten op de lange termijn. Op deze wijze verwacht de rekenkamer dat de Rotterdamse rioleringszorg in de toekomst financieel haalbaar blijft, met een heffingstarief dat vergelijkbaar is met of lager is dan in andere Nederlandse gemeenten. Maar het huidige rioolheffingstarief is niet kostendekkend. Tekorten kunnen niet meer worden aangevuld uit de rioleringsreserves, omdat deze nagenoeg zijn uitgeput. Vanaf 2016 is of aanvulling vanuit de algemene middelen (in casu ombuigingen) nodig, of een hoger rioolheffingstarief uitgaande van handhaving van een minimale vervangingstempo van 40 km per jaar, of een combinatie van de mogelijkheden. 3 Het kan niet worden uitgesloten dat het college verkeerde keuzes heeft gemaakt in de rioolvervanging, inspecties, reiniging van riolen, kolken en lijngoten bij de uitvoering van