Raport kombëtar mbi situatën e të drejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014

"Me mbështetjen ťQDQFLDUHW©81,&() Raport kombëtar mbi situatën e të drejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 Shtypi Shtypshkronja “Pegi”

ISBN: 978-9928-175-72-4

Me mbështetjen financiare të UNICEF mbrojtje samëtë mirë të të drejtave të fëmijëve tanëdrejt rrugëspërintegrimin nëfamiljenEvropiane. Prandaj, letë bashkojmëforcat dhetë angazhohemisiinstitucione dhesishoqëri,përtë siguruarnjë përgjegjshëm dhemevlerapërveten, familjetdhekomunitetet etyre. jetojnë njëfëmijëri të lumturdhetë shëndetshme, pornjëkohësishtndikon,qëfëmijët të bëhentë rriturtë Puna përtë përmbushurtë drejtat efëmijëve është njëpunë, qëndikonjetën etyre sot,ndikonqëatatë fëmijët. vendor, përtë siguruarqëtë drejtat etyre të respektohen të kenënëqendër dhe programet ehartuara vendimmarrëse duhettë kthehetnëprioritet përtë gjithainstitucionetetjeratë pushtetit qendror dhe veçanërisht të atyre mëtë përjashtuar. Nxitjaepjesëmarrjessëdrejtpërdrejtë të fëmijëve nëproceset bërë zëri ifëmijëve aktivpërt’u ASHMDF luannjërol mjaft dhepërtë sjellëdrejtpërdrejtë zërin etyre, mënyrë qëfëmijët të gëzojnë plotësisht të drejtat etyre. ligjërimeve politikedhetë sjellënëvëmendje sfidat, vështirësitë dhehendeqetqëendeekzistojnë në përsituatën etë drejtaveRaporti të ngaASHMDF, fëmijëve nëShqipëri,ihartuar synontë shkojëpërtej familjet mëtë rrezikuara. njësistem të shumëpunë, mbrojtjes përtë sociale, ndërtuar ka i cilinëradhëtë parë mbron fëmijët dhe institucionalizimit të fëmijëve nështëpitë efëmijës, etj. -jemitë vetëdijshëm sekëto nukmjaftojnë. Ende shkon nëshkollë, nismapërmbrojtjen dhekujdesinpërfëmijët nësituatë rruge, nismapërparandalimine e fëmijëve -dhëniaebonusitshtesë përfamiljetnëprogramin endihmësekonomikepërçdo fëmijë që Edhe psenjësërë nismashjanëndërmarrë përtë plotësuar nëmënyrë të qëllimshmenevojat dhetë drejtat dhe adresimit të nevojave dhetë drejtave të këtyre grupeve. situatë rruge, fëmijët meHIV/AIDS,shpeshherë programet janëendeshumëlarg të të kuptuarit,arritjes për grupe të caktuara të fëmijëve, siçjanëfëmijët të meaftësi kufizuara, fëmijët nëgjakmarrje, fëmijët në e fëmijëve rrallëherë diskutohet sinjëçështje prioritare epolitikësdheshoqërisë. Për mëtepër kurflitet Por kjonukështë endesituatanëShqipëri,kufëmijët vuajnëshkeljetë rënda të të drejtave dhemirëqenia nëvëmendje fëmijëtnë njështet qëika nënevojë dhenërrezik. dhe mësuesit,është pjesëenjëfamiljejekomuniteti qëivlerëson, imbron dhekujdesetpërta,jeton shpenzon kohënëlojëraeargëtime, mundësitë arsimohet,të shoqërohet ka dhetë pranohetngashokët Kur flitet për drejtattë e fëmijëve nukmund mosmendoshpërnjë të fëmijë qëështë igëzuar, icili e vlerave dhenëtrajtimin efëmijëve demokratike siqytetarë metë drejta të plota. iKonventëstë drejta të plota.Ratifikimi nëvitin1992Shqipëri shërbeusinjëgurthemelipërndërtimin fëmijët -atanukkonsiderohen si “pronë” etë porsiindividëtë assizgjatimiprindërve, rriturve, pavarur me por nëmbarë botën. Kjokonventë erdhi pasnjërevolucioni lidhurme të thellënëmendiminetë rriturve 25 vjetori imiratimittë Konventës përtë Drejtat eFëmijës është njëngjarjeeshënuarjovetëm nëShqipëri Ministër i Mirëqenies Sociale dheRinisë Sociale iMirëqenies Ministër Të lexues, nderuar q Erion Veliaj

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 3 4 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 më e sigurt dheeshëndetshmesotnëtë ardhmen esaj.më esigurt që poibëjnëshoqërisëpërtë ardhmen. shoqëriqërespekton Një dhegaranton të drejtat efëmijëve, është Të gjithëata,qëkontribuojnëçdo ditë përfëmijët meritojnë mirënjohje përpunënfisnikedheinvestimin sekunevojitet ndërhyrja dhembështetjaeKuvendit mëqartë, orientuar tëShqipërisë. për t’u profesional dotëmëshërbejëmua,kolegeve dhe kolegëve tëminëpunëntonëvijim,sinjëhartë vjetor tëKonventës tëkëtijinstitucioni.Ky periodik sëFëmijëve raport dhenëpublikimineraportit Së fundmi,dëshiroj tëfalenderoj ASHMDF, disafjalënëkëtë25 qëmëofroi mundësinëtëshkruaj nëpunëndhepërkushtimin ndajtyre. sinqertë si garë përtë shmangurpërgjegjësitë. Ashtu siçfëmijët janëtë edhetë sinqertë, rrituritduhettë jenëtë afateve kohore; mesinstitucioneve koordinimi qendrore dhetakimet dhevendore nukduhenkonsideruar për zbatiminetyre; strategjitë dheplaneteveprimit nukduhenparë eradhësrealizuar sidetyra brenda iligjeve nukduhettëMiratimi nagëzojë, mirë, sekeminëletër ligjineradhëstë shkruar paukujdesur energjitë tona përmëshumëveprime dhemëpakpunëabstrakte. konkrete nismat shtetërore meato të vendas partnerëve dhendërkombëtarë, dhembitë gjitha,të kanalizojmë i kemitë maksimalishtburimetfinanciare gjithamundësitë të qëkemidhe shfrytëzojmë të koordinojmë etj. Fondet nukjanëasnjëherë përtë të investuar mjaftueshme përfëmijët dhetë ardhmen etyre, porne për rastet edhunësndajfëmijëve, fëmijëve të ngujuar, përpunëosefëmijëve shfrytëzimit nësituatë rruge, Asnjë argument nukmundtë justifikojëmosreagimin dhemungesënekoordinimit midisinstitucioneve përgjegjësive përinstitucionetqendrore konkrete dhevendore nëmbrojtje të të drejtave të fëmijëve. të zhvilloj, ishërbenmësëmirivënies nëpahtë arritjeve dhesfidave për të të ardhmen, siedheqartësimit periodikiASHMDFpërsituatën etë drejtaveRaporti të fëmijëve privilegjin nëShqipëri,parathënienetë cilitkam forcimi iinstitucioneve shtetërore, qëveprojnë nëkëtë fushë. luajturorganizatat eshoqërisëcivile,kanë vendase dhetë punëssëshoqërisëcivile, huaja.Krahas nevojitet në pahmangësitë esistemit të mbrojtjes sëtë drejtave të fëmijëve. Prej shumëvitesh nëShqipërikëtë rol e mënyrë korrekte kuadriligjor, cilësinëeshërbimeve ndajfëmijëve dhembitë gjithaato duhettë nxjerrin nevojëkëtë drejtim të forcojë Shqipëriaka institucionet qëmonitorojnë ekontrollojnë sesazbatohet në shkeljes sëtë drejtave të tyre dotë rrezikonte sigurinëfizike, emocionaledhepsikologjike të fëmijës. Në Fëmijët nevojë përmbrojtje kanë të veçantë ngashteti. Çdo vonesë nëreagimin einstitucioneve ndaj për fëmijët dhefamiljetnënevojë. realizohen, dukeofruarkujdesshëndetësor, varfërinë, dukeluftuar arsimimpërtë gjithë, shërbimesociale plotësisht dhenëmënyrë përtë gjithëfëmijët. të barabartë Të drejtat efëmijës munddheduhettë Të drejtat e fëmijëve të parashikohennëKonventa nukmjaftojnë dheligje, porato duhettë zbatohen të fëmijëve, publikeqëadresojnë strategji, planeveprimi çështjet efëmijëve. dhe politika hapa të rëndësishëm të ndërmarrë ndërvite, përmirësime ligjore dheinstitucionale, programe nëmbrojtje fëmijët. Nëkëtë 25vjetor të miratimittë Konventës “Për të Drejtat eFëmijës” nemundtë rendisim shumë dhe vendor, qëkërkonnjëbazë të mirë ligjore, poredheprofesionistë qëpunojnëdhejanënëkontaktme Mbrojtja etë drejtave të fëmijëve është njëdetyrë parësore einstitucioneve shtetërore nënivel qendror Kryetare eNënkomisionit tëDrejtaveKryetare tëNjeriut Të lexues, nderuar Prof. Dr. Vasilika Hysi Kuvendi iShqipërisë Ju faleminderit! KS Studimikombëtardemografik dheshëndetësor Planii Veprimit përFëmijët 2012-2015 përMbrojtjen Njësia eFëmijëve përtë Drejtat Njësia eFëmijëve ePunëve Ministria të Brendshme ePunëve Ministria të Jashtme ePunëve Ministria të Brendshme SKDSH dheRinisë Sociale eMirëqenies Ministria PVF KëshilliKombëtariBirësimit KodiPenal NJMF Komiteti itë Drejtave të FëmijëveNJDF MPB KodiiProcedurës Penale MPJ MPB eEkzekutimit të Institucionet Vendimeve Penale Shtetëror Inspektorati iPunës dheShërbimeve Shoqërore MMSR KSHB Drejtoritë të Shtetërore ShërbimitSocial Rajonale KP Drejtoria ePërgjithshme Shtetëror eShërbimitSocial KDF Agjencia Shtetërore përMbrojtjen etë Drejtave të Fëmijëve K.Pr.P IShPShSh IEVP DRSHSSH DPSHSSH ASHMDF Lista eShkurtimeve

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 5 6 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 III. EDREJTA PËRKUJDESSHËNDETËSOR II. EDREJTA PËRFAMILJE DHEMBROJTJE SOCIALE I. KUADRI RREGULLATOR DHEINSTITUCIONALPËRMBROJTJEN E TË DREJTAVE TË FËMIJËVE ...... Hyrje Çështje për adresim ...... Ecuria ...... Situata ...... Kontributi iFëmijëve ...... Çështje përadresim ...... Kuadri Institucional ...... Kuadri Rregullator ...... Kontributi iFëmijëve ...... Çështje përadresim ...... Ecuria ...... Situata ...... Mekanizmat nënivel vendor Mekanizmat ...... nënivel qendror Mekanizmat ...... Mekanizmat koordinues dhestrukturat përmbrojtjenMekanizmat efëmijëve ...... 34 tëKategori veçanta fëmijësh ...... të rejaShërbime Sociale ...... Shërbimet përkujdesjessociale ...... Mbulimi meshërbime ...... Të dhënatë lidhuramesituatën efëmijëve...... 38 ...... 22 ...... 9 ...... 45 ...... 27 ...... 38 ...... 22 ...... 14 ...... 12 ...... 48 ...... 20 ...... 36 ...... 21 ...... 37 ...... 30 ...... 24 Përmbajtja ...... 32 ...... 17 ...... 14 ...... 28 ...... 22 ...... 12

Raport kombëtar mbi situatën e të drejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 7 8 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 Shtojca 2ListaeNJDFdhe NJMF Shtojca 1Legjislacioni V. EDREJTA PËRMBROJTJE LIGJORE IV. EDREJTA PËRZHVILLIMDHEEDUKIM Çështje përadresim ...... Situata ...... Kontributi iFëmijëve ...... Çështje përadresim ...... Ecuria ...... Situata ...... Kontributi iFëmijëve ...... 77 ...... 49 ...... 62 ...... 55 ...... 49 ...... 71 ...... 59 ...... 60 ...... 73 ...... 74 61 Qeveria ere shqiptare njëprogramka e cilafilloipunënështator vitit 2013, të të nëprioritete.fëmijëve. sjellëgjithashtunjëndryshim iekzekutivit ka Ndryshimi në planinkombëtarashtudheatë ndërkombëtarnëfushënetë drejtave të ndodhursi qëkanë në PVFgjatë vitit2011-12,nukmarrinparasysh ndryshimet Kjo përdisaarsye: sëpari,prioritetet përtë drejtat efëmijëve, të ngurtësuara kuptuar nëmënyrë sa më të plotë këtë esaj. situatë dheproblematikat një vështrim mëtë gjerë mbisituatën etë drejtave të fëmijëve meqëllimin, për të në analizën ezbatimittë objektivave të identifikuaranëPVF2012-2015,porhedh të re nëmonitorimin esituatës sëtë drejtave të fëmijëve. Ainukkufizohet vetëm përqafuar njëqasje i2013-2014ka emëparshme, Raporti Në dallimngaraportet periodike, nëzbatimtë Planittë Veprimit. nga njësërë institucioneshnënivel qendror raportet dhevendor përtë hartuar 2 1 ligj, sëbashkume qëe plotësojnëVendimet atë eKëshillittë Ministrave (VKM) e zbatimittë Ligjitkuadër të Agjencisë,kryesore nëbazë të mandatittë sajligjor, të bëjëme monitorimin qëka i3-të iASHMDF. është raporti Ky raport ipërgjigjet njëprej funksioneve Raporti mbi Situatën etë Drejtave të Fëmijëve 2013-2014. të Drejtave të Fëmijëve Kombëtar zgjedhurtë prezantojë (ASHMDF) ka Raportin Për të nderuarkëtë momenttë rëndësishëm, Agjencia Shtetërore përMbrojtjen e zbatimit të të drejtave të fëmijëve nëvend. Shqipëri, siedhepërtë ngritur njëplatformë përreflektim lidhurme të ardhmen e pasurkëto dokumente nërealizimin qëkanë etë drejtavendikimin të fëmijëve në opsionale të saj. paraqetnjëmundësiunike, Ky përtë marrë përvjetor nëshqyrtim ratifikuar tretë aderuar nëkëtë Konventë protokollet 1992siedheka në27shkurt të drejtat etyre nëpiedestalinetë drejtave universale njerëzore. Vendi ynëka Konventës mëtë ratifikuar Kombevetë Bashkuara,ecilaingrititë fëmijët dhe anembanë botës pasishënon25vjetorin eKonventës mbitë Drejtat eFëmijëve, 20 nëntori 2014është njëditë eshënuarnëhistorinë etë drejtave të fëmijëve VKM Nr. 265,datë 12.04.2012 të bashkërendimit“Për dhefunksionimin emekanizmit krijimin VKM Nr. 267,datë 12.04.2012 mbrojtjen etë drejtave të fëmijëve nëShqipëri.Për të përmbushurkëtë funksion, dhe Planine Veprimit përFëmijë 2012-2015 (PVF)përbëjnëgurët themelorë për Vendim iKëshillittë Ministrave Nr. 267, datë 12.04.2012 “Llojet dhemënyrën eshkëmbimit VKMNr. 263, datë 12.04.2012 “Për përcaktimin erregullave të hollësishme, përbashkëpunimin strukturat shtetërore përgjegjëse, në nivel qendror dhevendor” të përpunimittë informacionit etë të dhënave statistikore të kërkuarangaASHMDF-jae ”.dhe Vendor Statistikore të KërkuarangaAgjencia engaStrukturat Shtetërore Përgjegjëse, Qendror nëNivel VKM Nr. 267,datë 12.04.2012 “Për Llojet,Mënyrën eShkëmbimittë Informacionit dhetë Dhënave nënivelmekanizmave qendror dhevendor përçështjet embrojtjes sëtë drejtave të fëmijëve»; sidhemënyrënrrezik, eprocedimit të tij”; VKM Nr. 266,datë 12.04.2012 “Për bashkërendimin e të punësndërmjetautoriteteve shtetërore përgjegjëse për referimin erasteve të fëmijëve në Drejtave të Fëmijëve”; sëkontrollit dhevendosjes sësanksionitngaAgjencia Shtetëroree kryerjes përMbrojtjen etë vendore përmbrojtjen etë drejtave të fëmijëve”; VKM Nr. 264,datë 12.04.2012 “Për procedurat midis mekanizmaveinstitucionalëdheorganizatave jofitimprurëse, për realizimin epolitikave

10347 “Për mbrojtjen etë Drejtave të Fëmijëve”. Ky 2 ijepASHMDFtë drejtën, të mbledhëtë dhëna Hyrje 1 ,

Raport kombëtar mbi situatën e të drejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 9 10 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 për të pasqyruarnëmënyrë samëtë plotë situatën etë drejtave, jemitë dhepërpjekjen raport dhepërmirësimet qëpërmbanky gjithëndryshimet Me identifikuara. mbi masat,qëduhenmarrë ngakëto institucionenëadresimin emangësive të përgjegjshmërinë, njëdokument,icilidot’i përtabërë shërbejëreflektimit raportin dhe rekomandimet meanëtë njëprocesi përfshirës,poredhepërtë forcuar e të drejtave të fëmijëve. Kjojovetëm me qëlliminpërtë vlerësuar gjetjet një rol dhënëinformacion nëpërmbushjen institucionet,të dheqëkanë cilatkanë janë bër Gjetjet parapraketë raportit monitorimi të buxhetittë qeverisëgjithashtu njëraport përfëmijët. e monitorimit të të drejtave, pofinalizon ASHMDFnëbashkëpunimmepartnerët lidhje meçështje specifike, dheqëjanë referuar në tekst. Për plotësuartë tablonë ngaaktorë tëtë shoqërisëcivile, raportuara qëplotësojnë tablonëetë dhënave në është bazuardhe nënjësërë të dhënashmbitëGjithashtu raporti drejtat efëmijëve 3 bashkëpunim meAgjencinë si edherezultatet ekonsultimeve të mëparshmemefëmijët të organizuara në dy konsultimeve janëmarrë parasysh edhepikëpamjaefëmijëve eraportit nëpërmjet Në hartimin shtetërore, kuadrittë PVF. të japinkontributinpërtej mbledhurit dheanalizës sëtë dhënave. Për këtë qëllimjanëqasurinstitucionet nëmetodologjinë etë sjellësirrjedhojënjëndryshim nëqasje,Ky ka ndryshim situatën etë drejtave, shërbejnëpërtë vlerësuar progresin poredhemangësitë. por edherekomandimet eKDF. Këto dydokumente sëbashku, sinjëpasqyrë për të identifikuararritjetdhehapatpërpara,janëmarrë parasysh objektivatePVF, duhet të matet progresi nëlidhjemerealizimin etë drejtave të fëmijëve. Ndaj, për Rekomandimet eKDFpërbëjnënjëtjetër dokumentthemelor, mbibazën etë cilit, në vitin2017. në mënyrë progresive dhembibazën etë cilave sërish Shqipëriadotë shqyrtohet të rëndësishme të nëtë drejtat gjithafushat,qëprekin efëmijëve, realizuar përt’u të Drejtave të Fëmijëve dhënëvendit tonë njëlistë (KDF),icilika merekomandime fëmijëve përqeverinë ngaKomiteti shqiptare. i Nëvitin2012,Shqipëriaushqyrtua dyti,PVFnukështë ivetmiSë dokumentudhëheqësnëlidhjemetë drejtat e dhemasaveudhëheqës ipolitikave përrealizimin etë drejtave të fëmijëve. PVF përgjatë kohëzgjatjessëtij, dukeekufizuaratë,për qenënjëdokument të situatë rruge. Për mëtepër, nukështë parashikuarpër rishikimi asnjëmekanizëm plotësisht nëPVF. shembullështë fokusi Një qëpoijepetpunësmefëmijët në rinovuar meprioritete dheobjektivanëlidhjemefëmijët, të cilatnukreflektohen 19Nëntor 2014,Dëgjesë mefëmijët eMMSR,zëvendësministren dhe Ministrin eMAS, deputetë të 1Qershor2014, Takim dhediskutimmefëmijët 27maj2014, Seancëdëgjimore me fëmijët dhe deputetët eKomisionit për Punën, Çështjet Sociale 19nëntor 2013, Takim iministrave te MMSR,MSH,MAS, MBmefëmijët dhediskutimmbi 13dhjetor 2013,Dëgjesëmëfëmijët përbuxhetineMMSR,çështjet efëmijëve, nëMMSR Kuvendit të Shqipërisë, përbuxhetin2015 dhe Shëndetësinë, nëKuvendin eShqipërisë, qëishqetësojnë ata,nëMMSR problematikat ad hoc që janë organizuar në bashkëpunim me partnerët tanë, qëjanëorganizuar nëbashkëpunimmepartnerët 3 . ë paraprakisht subjektidiskutimitme ë paraprakisht i ministrittë MMSR,nëkuadër të 1Qershorit ligjin. çështjet elidhuramembrojtjen ligjorefundit shqyrton përfëmijët nëkonfliktme analizon aksesindhecilësinëeshërbimeve i shëndetësore;i katërt dhekapitulli vështrimin tek çështjet elidhurametë drejtën kapitulli përzhvillim dheedukim; të fëmijëve sidhembrojtjen ngatë itretë gjithaformat hedh edhunës;kapitulli mbrojtjen të drejtave nëqendërmbrojtjen të fëmijëve; sociale idytë ka kapitulli iparë legjislativë fokusohet dheinstitucionalëpër Kapitulli mbimekanizmat drejtave sidhesugjeron disarekomandime ngapikëpamjaetë drejtave të fëmijës. ekonstatuaradhesfidatpëridentifikojë problematikat realizimineplotëtë të në mënyrë qëtë paraqesë situatën aktuale, progresin ebërë nëçdo fushë, të tematikë. është indarë është strukturuar Çdo nëpesëkapituj kapitull Raporti monitorim efektiv të situatës sëtë drejtave të fëmijëve në Shqipëri. të Planittë ritë Veprimit përFëmijë gjatë vitit2015,metregues qëdotë lejojnënjë vazhdojë të përmirësohet. mundësiemirë Një naofrohet ngamomentiihartimit dotëpërpjekja përtë përmirësuar qasjendhemetodologjinë eraportimit vendndërgjegjshëm përpërmirësim qëka dhesejemiendelarg ideales. Ndaj

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 11 12 Raport kombëtar mbi situatën e të drejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 familje” Evropës për “Parandalimin kundërdhunësndajgrave dheluftën dhedhunësnë Me vendimMe Nr. 63datë miratuar 26.11.2013Kuvendi iShqipërisë ka gjejnë njëzgjidhje, përshkeljennëfjalë. ofron zgjidhjedytësore, portë nevojshme, procedurë metë cilën fëmijët mundtë raste ato mundtë ndërkombëtarë dështojnë. Nëse kjondodh,aksesinëmekanizmat në nivel të brendshëm. Megjithatë, edhekurmasatebrendshme nëdisa janëtë forta, të forcojë mbrojtjen dhepromovimin etë drejtave të fëmijëve dhetë lirive themelore saktëapo të qëllimiiProtokollit Më eliminojënevojën përanalizë dhendryshim. është Protokolli përqëllimtë zëvendësojë nukka mjetet juridikeekzistuesetë brendshme të dhehetimit. bashkëpunuarnëprocedurat ekomunikimit Protokoll, të reja nukimponondetyrime thelbësore, njëangazhimipër përveçse pa vështirësi brenda strukturave politikedheligjore ekzistuesetë Shqipërisë. Ky Protokolli itretë OpsionaliKonventës mbitë Drejtat eFëmijës mundtë zbatohet njeriut, nënivel ndërkombëtar. të fëmijës, mundtë trajtohen ponjëllojsiedheshkeljetetë drejtave të tjeratë ikëtijinstrumenti riligjor,të ratifikimi siguron setashmëedheshkeljete drejtavetë nuk mundtë gjejnëzgjidhjenësistemin ligjorbrenda vendit. Nëkëtë mënyrë, për të kërkuarzgjidhjenënivel ndërkombëtar, nëseshkeljetekëtyre të drejtave njëherë, sefëmijët janësubjektitë drejtave të plotadheujep atyre mundësinë, e Fëmijës mbi “Procedurën eKomunikimit” e ratifikimin Me për të Drejtat eFëmijës “Për Procedurën eKomunikimit” rëndësishëm nëkëtë fushë. Ndërtë fundit edheProtokolli Opsionali Konventës të drejtat efëmijëve. Ky hap është pasuarmenjohjenedokumenteve të tjerë të Që prej vitit1992,Shqipëria është palëekonventës sëKombeve të Bashkuarambi institucionet shtetërore ( nevojëintelektuale, përmbrojtje kanë dhevëmendje të veçantë ngafamiljadhe tëdrejta veçorive, të plotadhepërshkak të mungesëssëpjekurisëfizikedhe Bashkuara dhetë Këshillittë Evropës, të cilattheksojnë, sefëmijët gëzojnë të ratifikuarkonventat Shqipëria ka kryesore Kombevetë dheprotokollet të 5 4 Ligji Nr. 19.11.2012,Nr. 104/2012 “Për ekonventës ratifikimin sëKëshillit të Evropës për LigjiNr. 86/2013,datë 14.02.2013 e “ PërProtokollit Ratifikimin Opsional Konventëstë për të Drejtat eFëmijës “Për Procedurën eKomunikimit”, ‘Parandalimin kundërdhunësndajgrave dheluftën dhedhunës nëfamilje” 5 INSTITUCIONAL PËRMBROJTJEN E TË Protokollit tëtretë OpsionaltëKonventës përtëDrejtat Shtojca 1:Legjislacioni Ndërkombëtar dheKombëtar I. KUADRI RREGULLATOR DHE DREJTAVEFËMIJËVE TË shteti Shqiptar ripohonedhe Kuadri Rregullator 4 , eKonventa eKëshillittë Rezolutën ). abuzimi seksual Këshillit të Evropës (Lanzarote) shqiptar nëlinjëmelegjislacioninndërkombëtar, nëveçanti meKonventën e esjellin legjislacioninpenal Këto ndryshime ekonomik. seksuale dheshfrytëzimi 20.5.2013, emiratuarasë Ndryshimet akteve të dhunës, fëmijët. qëndodhinbrenda familjesdukepërfshirë në mënyre dhunënnëfamilje, dheofron të qartë mbrojtje përtë gjithaviktimate Konventa nukzbatohet vetëm nërastet edhunësmebazë gjinore, porpërfshin dhe ndihmënpërtë gjithaviktimatedhunëskundërgrave dhedhunësnëfamilje. dhemasashpërmbrojtjen politikash enjëkuadrigjithëpërfshirës synon hartimin ndjekjen penaledheeliminiminedhunëskundërgrave dhedhunës nëfamilje. Ajo vajzatnën18vjeçngatë gjithaformatpërfshirë edhunësdheparandalimin, 7 6 2014 mundur mbrojtjen dhe respektimin etë drejtave të fëmijëve. veprimtarinë einstitucioneve dhemekanizmavetë zbatimittë ligjit,qëbëjnëtë legjislacionin nëmbrojtje të fëmijëve, përtë nxiturdhemonitoruar qeverinë, i brendshëm. Deputetët eKuvendit të Shqipërisëangazhohenpërtë përmirësuar e tjera ndërkombëtare të ratifikuaranga Kuvendi iShqipërisëdhengalegjislacioni Konventa përtë Drejtat eFëmijës eOKB-së, konventat eKëshillittë Evropës, aktet për të mbrojtur, respektuar dhepromovuar të drejtat efëmijës, qëburojnë nga kësaj rezolute Kuvendi vlerëson sishumëtë rëndësishëm eshtetit detyrimin “Për mbrojtjen dherespektimin etëdrejtave tëfëmijëve nëShqipëri”. shfrytëzimi, shtytja ose përdorimi itëmituritpërpunuar, shtytja shfrytëzimi, përtësiguruar tëardhura, të të gjithë format fëmijëve.përfshirë eshfrytëzimit Neniirithotë: “ Neni124,paragrafi CiKodit,është ekonomik. përmirësuar,shfrytëzimi duke Po ashtunjë zgjidhje adekuate është gjeturedhepërmbrojtjen efëmijëve nga enjëserërekrutimin formash të tjeratë pornografisë së krim. fëmijëve sinjë të KoditPenal, icili rregullim pësuaredhepornografiaNjë të e plotë ligjorka fëmijëve nëNenin117 ri Ctë Nenit108të KP. edhefëmijët,tjetër nëKodështë edhengacmimiseksual, nëparagrafin e përfshi tentativa përtë takuarfëmijën përtë patur për fëmijët emoshës14-18 vjeç. Po nëkëtë vepër edhe penaleështë përfshirë seksuale igjithipërtë ofruarnjëmbrojtjeNeni 108është ngakrimet ndryshuar të bëjëmedhunënnatyrë seksuale,e re penaleNeni107,qëka ndërkohëqë vjet burg tashmëdënohetme25vjetburg. NëKodështë shtuaredhenjëvepër edhunësseksualendajfëmijëve,masën edënimitpërkrimin vepër ecilanga15 mbrojtjes ngadhunanëfamilje;”. ndryshime: tëfëmijëve,” mbrojtjes sëinteresit“të mëtëlartë esencialeqëmundtë përmendimështë Neni1,kushtohen fjalët Ndër ndryshimet ndaj grave Konventa eKëshillit tëEvropës për “Parandalimin kundërdhunës dheluftën të Fëmijëve LigjiNr. 10071,datë 9.2.2009 “Për eKonventës ratifikimin sëKëshillit të Evropës (Lanzarote) “Për Ligji Nr. 19.11.2012,Nr. 104/2012 “Për ekonventës ratifikimin sëKëshillit të Evropës për mbrojtjen efëmijëve seksualdhe abuzimiseksual” ngashfrytëzimi ‘Parandalimin kundërdhunësndajgrave dheluftën dhedhunës nëfamilje” , një grup parlamentarësh kanë krijuar dhe krijuar , njëgrup parlamentarësh kanë

ofrojnë garancipërmbrojtjen adekuate të fëmijëve ngakrimet “e/1) eveprës penalegjatëosepasdhëniessëurdhrave kryerja gjyqësorë të

, të cilëtdotë kenënëfokus të drejtat efëmijëve. dhe dhunësnëfamilje ” 7 8 .

në ndryshimet etijtë fundit,ekonsideron edheposedimin, në ndryshimet fundi nëKodin Penal meligjinNr. 144/2013,dt.

“

Për seksualdhe mbrojtjen efëmijëve ngashfrytëzimi Ligjvënësi ndër të tjera, ka vendosurLigjvënësi qëtë ndërtë forcojë tjera,ka ” 6 ka siqëllimmbrojtjen etë gjitha grave, ka

marrëdhënie seksualemetë. shtesë Një .

Gjithashtu nëNenin50,bëhenkëto Grupin eParlamentarëve Miq Në nëntor të vitit Detyrimi, Detyrimi, Sipas

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 13 14 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 Këshilli kryesohet nga Ministri iMMSRdhepërbëhetnga: ngaMinistri Këshilli kryesohet Fëmijëve” 238, dt11.12.2013 KKMDF është organ këshillimoradhoc, Nr. ingritur meUrdhër të Kryeministrit dhe koordinues të zbatimittë këtyre politikave. funksionpolitikëbërës, monitorues nënivel kryesisht qendror kanë Mekanizmat përMbrojtjenNjësia eFëmijës nënivel përtë DrejtatNjësia eFëmijës nënivel qarku( Agjencia Shtetërore përMbrojtjen etë Drejtave të Fëmijëve Fëmijës qëbashkërendon punënpërçështjetMinistri eMbrojtjes sëtë Drejtave të Këshilli KombëtarpërMbrojtjen etë Drejtave të Fëmijëve realizimin dhembrojtjen etë drejtave të fëmijëve. në nivel qendror dhevendor dhemënyrën ebashkëveprimit të tyre përtë siguruar aktet nënligjore nëzbatimtë institucionalë tijpërcaktohen cilatjanëmekanizmat Në ligjinNr. 10347datë 4.11.2014 “Për mbrojtjen etë drejtave të fëmijëve” dhe këtyre të drejtave. ankesat përtë drejtat efëmijëve dhetë bëjëmonitorim të pavarur mbishkeljete të veçantë njëzyrë pranëAvokatitvendi të ynëka Popullit, qëdotë mundtë presë pozitiv nëgarantimin etë drejtave të fëmijëve nëShqipëri,pasimëfundedhe në ligjinNr. 8454,datë 4.2.1999, “Për Avokatin ePopullit”. Ky është njëlajmmjaft Avokatit tëPopullit fundmiështë miratuarngritjaSë eSeksionit apo arsimiminetij, dënohetmeburgim ngadyderinëpesëvjet veprime qëdëmtojnëzhvillimin etijmendordhe/osefizik, për tëlypurapokryer Këshilli Kombëtar përMbrojtjen etëDrejtave të Fëmijëve (KKMDF) Mekanizmat nënivel qendror Në nivel vendor janëngriturdhefunksionojnë: Në nivel qendror janëorganizuar dhefunksionojnë: 2 përfaqësues ngashoqëriacivile. 2 përfaqësues ngaShoqataKombëtare eBashkive; 1 përfaqësues Avokati iPopullit; iZhvillimitMinistri Urbandhe Turizmit; iShtetit përÇështjetMinistri Vendore; iZhvillimitMinistri Ekonomik, Tregtisë dheSipërmarrjes; iFinancave;Ministri iIntegrimit Evropian;Ministri iShëndetësisë; Ministri iDrejtësisë;Ministri iArsimitdheSportit; Ministri iPunëveMinistri të Brendshme; . “Për eKëshillit krijimin Kombëtar përMbrojtjen etëDrejtave të nëpërmjet LigjitNr. 155/2014 “Për disashtesa dhendryshime bashkie/komune për të Miturit pranëpër tëMiturit institucionittë 12 NJDF) Kuadri Institucional

(196 NJMF .” ) për vitet 2014dhe2015. aktiviteteve dheshërbimeve të nevojshme përrealizimin etë drejtave të fëmijëve rreth shqetësimeve të tyre, poredhepërçështje të rëndësishme, sibuxhetimii të moshave dhegrupeve të interesit, diskutuar të ndryshme metë cilëtkanë 8 bashkëpunim meAgjencinë nëjetën efëmijëve. ndikim në atyre dhekanë Ministri për çështje qëipërkasin dhënëprioritet dëgjimittë zërit iMMSRka të fëmijëvekësaj periudheMinistri embrojtjes eveçanërisht sociale. përkatës nëkapitullin Gjatë shtjelluar nëkapitujt eshumtaqëjanëndërmarrë tëNismat meiniciativën MMSRjanë eMinistrit eakteve ndërkombëtarenënshkrimin nëfushënembrojtjes sëfëmijës. fëmijës dheipropozon ligjore Këshillittë enënligjore, Ministrave ndryshime dhe dheprograme shtetërore politika për këtë qëllimharton nëfushënembrojtjes së iMMSR,cili,nëpërmjetstrukturës pozicion politikëbërëse embanMinistri qëka qeveritar, ministratnëkabinetin dhe funksionitqëkanë nëqeverinë aktualekëtë tëpërgjegjëse bëjnëmetë drejtat çështjet qëkanë efëmijëve. Për arsye të rolit është autoriteti shtetëror përgjegjës, icilikoordinon, metë gjithaministritë qëbashkërendon punënpërçështjetMinistri përmbrojtjen etë drejtave të fëmijës dhe koordinimin funksionaltë strukturave vendore. Protokollit për Mbrojtjen dheKujdesin përFëmijët, buxhetiminmefokus fëmijët, të lidhura mefuqiziminesistemit të mbrojtjes sëfëmijëve, miratimine përfshirë (Udhërrëfyesi përIntegrimin Evropian), uevidentuan përparësitë nëndërhyrje Periodikvend, rekomandimet Universal, eRaportit dhetreguesit eprioritetit 5 realizimin ekëtyre të drejtave. Dukemarrë nëkonsideratë situatën aktualenë për të respektuar të drejtat dhejetën efëmijëve nëShqipëri,siedhesfidatpër për të diskutuarpërdomosdoshmërinëendërmarrjessënismave konkrete Tashmë meanëtarë të rinj, KKMDFzhvilloi mbledhjenedytë në3tetor 2014, të anëtarëve të detyrës. qëjanëzgjedhurpërshkak ianëtarëveMandati të KKMDFështë 4vjet,metë drejtë riemërimi,mepërjashtim Personave meAftësi të Kufizuar”, të shoqërisëcivilenëKKMDF. sipërfaqësuese “Bashkë përKujdesin Tërësor të Fëmijëve”’ dheshoqata “Mbrojtja etë Drejtave të Pas njëprocesi organizatat konkurrimitë Koalicioni hapurjanëpërzgjedhur realizimin etë drejtave të fëmijëve. përrespektiminpor edhengashoqëriacivilepërtë dhenë punuarmëfort koordinuar ndër-sektoriale synonbashkëpuniminsingainstitucionetshtetërorë të gëzuardhemeshpresë përtë ardhmen. KKMDFnëpërmjetnjëqasjejetë po arrihenrezultate dheprogres, qëfëmijët të tëshëndetshëm, jetojnë të sigurt, Roli iKKMDFështë irëndësishëm përtë siguruardhereflektuar rregullisht sesi 19Nëntor 2014,Dëgjesë me fëmijët eMMSR,zëvendësministren dheMinistrin eMAS, deputetë të 1Qershor2014, Takim dhediskutimme fëmijët 27maj 2014,Seancëdëgjimore mefëmijët dhe deputetët e KomisionitpërPunën, Çështjet Sociale 19nëntor 2013, Takim iministrave te MMSR,MSH,MAS, MBmefëmijët dhediskutimmbi 13dhjetor 2013,Dëgjesëmëfëmijët përbuxhetineMMSR,çështjet efëmijëve, nëMMSR Kuvendit të Shqipërisë, përbuxhetin2015 dhe Shëndetësinë, nëKuvendin eShqipërisë, qëishqetësojnë ata,nëMMSR problematikat të fëmijës qëbashkërendonMinistri punënpërçështjet embrojtjes sëtëdrejtave 8 kanë organizuar 5 takime edëgjesamefëmijë organizuar 5takime kanë i ministrittë MMSR,nëkuadër të 1Qershorit

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 15 16 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 mori pjesënëdelegacionin qëuparaqitnëGjenevë nëprill2014kuadërtë ndërkombëtare lidhurmeçështjet etëdrejtave tëfëmijëve ligjortë saj, përmbushurgjithashtudetyrimin lidhurme ASHMDF ka civile sipjesëorganike epunëssësaj. intensifikuar bashkëpunimin dhekonsultiminmeaktorëtASHMDF ka eshoqërisë drejtave dhepjesëmarrjessëtyre nëvendimmarrje, përçështjet qëlidhenmeta. zërin efëmijëve, përshqetësimet etyre nëlidhjemegarantiminembrojtjes sëtë Parlamentar të Punës, Çështjeve dheShëndetësisë mefëmijët, Sociale përtë sjellë seancë dëgjimoreNjë nëpragtë 1qershorituzhvillua gjithashtunë Komisionin lidhur meçështjet qëishqetësojnë. të qeverisë shqiptarepërfaqësuesve dhefëmijëve, të cilëtndanëmendimetetyre të ishte domethënëse. Nëqendërtë aktivitetit uzhvillua njëbashkëbisedim,mes ndërgjegjësimi përfëmijët sisubjekte metë drejta të plotadhepjesëmarrjaetyre drejtat e mia festës ndërkombëtare të fëmijëve, ASHMDForganizoi aktivitetin për realizimin etë Drejtave të Fëmijëve. Nëkuadërtë festës së 1qershorit, për të sjellëzërin efëmijëve pranë institucioneve dheautoriteteve përgjegjëse pjesëmarrjes sëdrejtpërdrejtë tëfëmijëve të përgjithshëm mbitëdrejtat efëmijëve dhënëmëshumërëndësi në2013-2014rritjessë ASHMDF ika të fëmijëvekundër shfrytëzimit përpunë. përlypjedhepunë, ecilaulançuamë12qershor,shfrytëzimi ditabotërore ndërmarrë njëfushatë ndërgjegjësueseASHMDF ka përmbrojtjen efëmijëve nga sëPunëveMMSR dheMinistrisë të Brendshme dhedisaOJF. Sipjesëekëtijplani, dhe fëmijëtnësituatërruge”, marrë përsipërkoordinimin ezbatimittë Planittë Veprimit mbrojtjen evazhdueshmetë të gjithëfëmijëve. Nëkëtë kuadër, ASHMDFka të ndërhyrjes(NJMF dheNJDF)sipërforcimit multidisiplinare, për të siguruar aktivitetesh përngritjen ekapaciteteve të njësive përfëmijët nënivel vendor dhe familjes mbështetje, sipasnjëqasjemultidisiplinare përplotësimin enevojave të fëmijës të mbrojtjes sëfëmijëve qenë prioriteteve të ASHMDFpër2013-2014ka kryesore koordinues përçështjet etë drejtave dhembrojtjes sëfëmijëve. prej Një Në përputhjemerekomandimet eKDF, rolin përforcuar esaj ASHMDFka dhe koordinimin eveprimeve mbimbrojtjen efëmijëve. për qëllimmonitorimin ekuadritligjorpërmbrojtjen etë drejtave të fëmijëve si nëvarësiASHMDF është të personjuridik, MMSR.Ky është icilika institucioni kyç Agjencia Shtetërore përMbrojtjen etë Drejtave tëFëmijëve (ASHMDF) Femijet.gov.al . ” Qëllimiikëtijaktiviteti ishte të dëgjohejzëri ifëmijëve, të rritej ASHMDF ka zbatuar, ASHMDFka esaj, njësërë nëbashkëpunimmepartnerët me vizioninpërtë shkuardrejt njësistemi qëofron bazuarnëmarrëveshjen ebashkëpunimitmidis re të ndërtuar nëinternet. re të ndërtuar Agjencisë, menjëlogotë re dhenjëfaqetë është reflektuar dhenënjëimazh të ri të e mbrojtjes sefëmijëve. ere Kjofrymë aktiv koordinues të institucionitpërçështjet të ri,të fokusuar tek irolit përforcimi pro- njëmenaxhim Që prej vitit2014,ASHMDFka dhe përforcimit të mekanizmavetë dhepërforcimit nëvendimmarrje nënivel qendror, ndërtimi isistemit ndërtimi “Ndihmë përfamiljet ndërgjegjësimit “Dita ime,“Dita të raportimet raportimet . ASHMDF të Fëmijëve” nëtë gjithëvendin ishinngritur vetëm 16NJMF, ndërsa sotjanë Duke konsideruarqënëvitin 2010kurumiratuaLigji “Për mbrojtjen etë Drejtave Burimi: ASHMDF Periodik Universal të (UPR) Raportimit Mekanizmit 196 NJMF. juridiksionin esaj. Aktualishtnëtë gjithëvendin janëngritur dhefunksionojnë menaxhojë rastet efëmijëve qëndodhenbrenda nërrezik, zonës kukjonjësishtrin strukturave përdetyrë, të ngarkuara meçështje të socialedheka identifikojëdhe strukturës administrative sinjësieposaçmeose të bashkisë/komunës, përMbrojtjenNjësia eFëmijës funksiononbrenda (NJMF)nëbashki/komunë NJMF-ve të reja. marrjen epërgjegjësive përmbrojtjen efëmijëve dukerriturndjeshëmnumrine qenënjënxitjeerëndësishme përstrukturat eqeverisjesNJDF ka vendore, në në të gjithëqarqet evendit. ngarkuara meçështje sociale. Aktualishtjanëngritur dhefunksionojnë administrative të Këshillittë Qarkut,sinjësieposaçme osesinjësiestrukturave të qëveprojnëtë ndryshme, nënivel vendor. NJDFfunksiononbrenda strukturës dhe menaxhiminerasteve, nëbashkëpunimmenjënumëraktorësh të fushave për koordinimin dhe vënien nëzbatimtë shërbimeve të mbrojtjes sëfëmijës të tëDrejtave të Fëmijës (NJDF)sistrukturatë nivelit vendor, të cilatpërgjigjen mbrojtjes sëfëmijëve eMbrojtjes nëShqipëri,dukeinstitucionalizuarNjësitë dhe Ligji “ Presidencës sëKomitetit. Këshillit të Evropës përtë Drejtat eFëmijëve, nëvendin kuështë përzgjedhur eZv. Strategjinë Shtetin ere ShqiptarnëKomitetin, qëdotë të hartojë përfaqësuar anëtare eBordit Drejtues të Komitetit të Lanzarotes. fundmi,ASHMDFka Së dhe AbuzimitSeksual, Komiteti iLanzarotes. Qëprej prillit2014,Shqipëriaështë të Konventës sëKëshillittë Evropës përMbrojtjen eFëmijëve kundërShfrytëzimit pranëKomitetit Monitorues raportuar shtetin Shqiptardheka ASHMDF përfaqëson vendet anëtare të Këshillittë të Drejtave të Njeriut. drejtat efëmijëve, qëzunënjëvend të rëndësishëm nëshqetësimet engritura nga 100 150 200 250 50 Mekanizmat nënivel vendor 0 Për Mbrojtjen etëDrejtave tëFëmijëve” ii21 ii21 ii21 Viti 2014 Viti2013 Viti2012 Viti 2011 11 49 Numri iNJMF-vendërvite 154 196 synontë përmirësojë sistemin e

dhe jupërgjigj pyetjeve mbitë Numri iNJMF-ndërvite 12 NJDF

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 17 18 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014

të reja të këtijqarkunga2013në2014. sipas tabelëssëmëposhtmevërehet njërritjeemenjëhershmenumrittë NJMF QarkuiKorçësBashkiake. ishte qarkuifunditqëngriti NJDFnëvitin2013dhe me vonesë, e Bashkia Tiranës mundësoingritjen e10NJMFtë reja nësecilënNjësi e dhe funksionimiiNJMFtë reja nëbashkinë Tiranës dheqarkuneKorçës. Ndonëse Për 2013-2014,është erëndësishme, periudhënraportuese të përmendet ngritja Burimi: ASHMDF Elbasanit, merreth 35NJMF. 3% dhe15%të territorit. Numrinmëtë madhtë qarkui NJMFtë ngritura eka mbulimtë vogël, dheShkodrakanë respektivishtshërbim, ndërsaGjirokastra si Vlorë mbuluarpothuajsetë gjithëterritorin dheDurrës kanë etyre mekëtë Progresi qenëinjëjtë përtë nëngritjen gjithëqarqet. eNjësive nukka Qarqet Aktualisht rreth 51%eterritorit të vendit, mbulohet meshërbimineNJMF-ve. ecur meritmetë shpejta. ngritur 196NJMFnëtë gjithëvendin, vlerësohet, seprocesi ingritjes sëNJMFka Burimi: ASHMDF 10 15 20 25 30 35 40 Numri iNJMFsipasQarqeve pervitet2013dhe2014 0 5 3% 15% % NJMFsi % me e mbulimit 31% 43% 44% 46% 57% pas qarqeve viti 2014 viti qarqeve pas 64% 0 70% 70% 92% Numri iNJMV-veViti2013 Numri iNJMF-veViti2014 100% 51% edhe nëproduktivitetin epunëssëtyre. përpunonjësit erinj reflektohetmungesa eeksperiencës apoedheekualifikimit kapaciteteshe punonjësve, dherritje të tjera.Shpeshherë kërkojnë rikualifikim në zhvillimin enjësistemi kombëtarpërmbrojtjen etyre. Nëkëto raste ndryshimet qëndrueshëm, përmbrojtjen etë drejtave të fëmijëve, sinjëelement irëndësishëm enjëmodelitë eshpeshtapengojnëkrijimin dhe mëendjeshme. Ndryshimet punën edrejtpërdrejtë mefëmijët dhefamiljetetyre, kjoproblematikë bëhet dhe NJMF. Dukevlerësuar rolin në dhepërgjegjësinë qëkëto strukturakanë të punonjësve të sjellëedhendryshim NJDF vendore: ka komunë, qark, bashki, administratorë shoqërorë. Për mëtepër, idrejtuesve ndryshimi të institucioneve vetëm këtëAktualisht janë32NJMFqëkanë funksion,ndërsa164NJMFjanëedhe kushtuarrolit siNJMFështëështë mëekufizuar. mëemadhedhekohapërt’ju shoqëror. njëherësh, dukeiungarkuardisadetyra ngarkesaepunës Rrjedhimisht të vogla, rolikomuna dhedisabashki iNJMFmbivendoset rolit të administratorit të njëpunonjësi të posaçëm përNJMF. Ndonësebrenda përcaktimeve ligjore, në Drejtuesit epushtetit vendor, jonëpakraste nukijapinrëndësinë eduhuremërimit aktorët etjerë vendorë të angazhuarnëçështjet emirëqenies sëfëmijëve. të siguruarkujdesdhembrojtje përfëmijët dhetë koordinojnë veprimet etyre me nga autoritetet vendore, të cilëtduhettë njohinrolin dhepërgjegjësitë etyre, për isistemitMirëfunksionimi të mbrojtjes sëtë drejtave të fëmijëve varet veçanërisht fëmijëve dyditorASHMDF organizoi metemë njëtakim “ në menaxhiminerasteve të fëmijëve Për nërrezik. këtë qëllim,nështator 2014, të cilëtndajnëeksperiencatetyre dhemundësojnënjëmbështetje horizontale Është erëndësishme, njërrjetprofesionistësh të krijohet të mbrojtjes sëfëmijëve, punonjësit eparë përmbrojtjen efëmijëve. kursi iparë profesional përmbrojtjen efëmijëve dhenë2014udiplomuan20 Brendshme, Fakultetit të Shkencave dhenjëgrup organizatash. Sociale Ky është zbatuar, sipasnjëmarrëveshjeje së bashkëpunimindërmjetMMSR,Ministrisë fëmijëve, është realizimi ikursitpër “ hapimadhpërparanëprofesionaliziminNjë eshërbimeve të mbrojtjes së të ngjashmejanëzhvilluar edhengaorganizatat joqeveritare. profesionistë janëtrajnuar nëkuadërtë aktiviteteve të ASHMDF. Shumëaktivitete fëmijëve, nëkuadërtë njëqasjejemultisektoriale të mbrojtjes. Nëtotal organizatave joqeveritare, njërol etj., përtë të luajturnëmbrojtjen cilëtkanë e si punonjësitepolicisë, prokurorisë, shërbimeve sociale, të zyrave punës, Trajnimet gjithashtuedheprofesionistë përfshirë të kanë fushave të ndryshme, seksuale, punamultidisiplinare përmbrojtjen efëmijëve. situatë rruge, shërbimetespecializuara përmbrojtjen efëmijëve ngaabuzimet të paregjistruar, menaxhimiirasteve të fëmijëve punamefëmijët nërrezik, në e fëmijëve siçjanëregjistrimi të ndryshme, ligjor ifëmijëve poredhemetematika ekapacitetevepërforcimin sërë për Një aktivitete janëzbatuarngaASHMDFnëbashkëpunimmepartnerët .”. të mekanizmavenënivel vendor lidhurmembrojtjen Çështjet eMbrojtjes sëFëmijëve Forcimi irrjetit tëmbrojtjes së ”, iciliështë rreth 250

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 19 20 Raport kombëtar mbi situatën e të drejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 veçanti. mbi të drejtat efëmijës tek institucionet,publikuigjerë dhefëmijët në fëmijëve dheprotokollet eaprovuara, nëmënyrë qëtë rritet ndërgjegjësimi Të merren masamëaktive, përtë promovuar konventën përtë drejtat e realizimin etë drejtave të fëmijëve. Përmirësimi isistemit të të dhënave përvlerësimin eprogresit të arriturnë burime përmbushjenetë drejtave të fëmijëve. sidomosmepjesëmarrjenefëmijëvedialogut publik, përtë mbështetur me ibuxheteve institucionale transparenteHartimi dhepjesëmarrëse përmes fundit dhetë fuqizojnë NJMFemirëfillta memëshumëse1staf. njerëzor gjatë ereja viteve duhettëBashkitë të ruajnëkapitalin krijuar të sigurojnë burimetë nevojshme financiare, lidhurmeshërbimetpër fëmijët. formohen sirezultat i reformës territoriale. duhetgjithashtutë Bashkitë duhet të ligjorpërnjësitë jetë ereja njëdetyrim administrative, qëdotë Ngritja e Njësive të Mbrojtjes sëFëmijëve eShqipërisë, në të gjithabashkitë në nivel kombëtardhevendor. koordinuar nëmënyrë efektive veprimet, ndërhyrjet përtë drejtat efëmijëve njerëzore, tëdhe kapacitete mjaftueshme dhefinanciare për teknike të për Mbrojtjen etë Drejtave te Fëmijëve, eciladuhettë ketë autoritet Përforcimi irolit koordinues dhemonitorues iAgjencisë Shtetërore përgjegjëse, nivelit vendor dheorganizatave jo-qeveritare. mbi të drejtat efëmijëve dhenxiturbashkëpunimin ndërmjetministrive sipas afateve kohore të përcaktuara nëlegjislacion,dukemonitoruar punën KKMDF duhettë vazhdojë, të ushtrojë funksionetetijnëmënyrë të rregullt, përfëmijët.projektet nëlidhjedhemendikim përkatëse në mënyrë konsistente nëtë programet gjithaprocedurat, dhe politikat, të fëmijës është iintegruar nëmënyrë të përshtatshmedhetë aplikohet Të forcohen përpjekjetpërtë siguruarqëparimi iinteresave mëtë lartë e fëmijës. ndërkombëtare të njehsuara nëinstrumentet ndërkombëtarë përtë drejtat me LigjinmbiMbrojtjen etë Drejtave të Fëmijës dhestandardet etjera Dispozitat ekzistueseligjore duhentë vlerësohen dheharmonizohen Çështje përadresim 9 probleme,Në rastsedotë kishim nukdimëkumundtë shkojmëpërndihmë. Prindërit eminukjanënë punë. Ndihemi vulnerabëlndajdhunësapodhepadrejtësive. argëtuar,Nuk kemimundësi,përt’u të kufizuarpër luajtur e shpalosurtalentet.të Të gjithëmendojnë, senenukkemieksperiencën eduhurpërtë kontribuar. Të drejtat tona shkelenshumëlehtësisht. qëduam. Mungesë liriepërgjithçka për këtë. Nuk merren përbazë mendimettona, ndihemikeq Pse nuk është mirëtëjeshfëmijënëkohën esotme? luajtur mëshumësetë rriturit. E re dotë thotë, qëketë drejtë, argëtuar e përt’u Kur jeirikemëpakkomplekse. energjive. Ndihem nëkulmineaftësive mendore dhefizike-nëkulminezhvillimit dhe ardhmen. njëshpresë pozitive,Kam sedotë jemunëajo, nëtë qëdotë sjellndryshime isëardhmes -konsideroheshJe ndryshimi sishpresa përtë ardhmen. Je mëimbrojtur ngafamiljaeshteti. mbi vete. Ndihem ilirë përtë -nukkeshumëpërgjegjësi vepruar nësituatatë ndryshme Pse është mirëtëjeshfëmijënëkohën esotme? Grupdiskutimidrejtuar ngaASHMDF me30të rinjtë mbledhurnëdatë 4nëntor 2014,nëElbasan, lehtësuar ngaSave theChildren Kontributi iFëmijëve 9

Raport kombëtar mbi situatën e të drejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 21 22 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 jetojnë në varfëri absolute,jetojnë nëvarfëri 22% ndërsa fëmijët egrupmoshës 0-4vjeç, zënë të përqindjen fëmijëve, mëtë lartë që nëvend,shumë se4fëmijë, të përqindjen varfërisë rreth mëtë lartë kanë 49.6%, është mëemadheme21.4%,ndërsanëzonat urbane18.9%.Familjet memë fëmijëve absolute është 20.1%.Nëzonat qëjetojnë nëvarfëri ruralekjopërqindje pësuargjithashturritjengaviti2008. Përqindja kanë dhe ashpërsiaevarfërisë e 53,7%të popullsisë. seajorurale, Hendekuivarfërisë dukepërfaqësuar e lartë CENSUS 2011tregon sepër herë të parë nëShqipëri popullsiaurbaneështë më popullsisë dhevazhdimittë lëvizjeve ngazonat malore drejt rajoneve të tjera. Kjouljemundtë varfërie. jetëgjithmonë tregues sipasojëelëvizjeve të të lartë është ulurnëzonat pasur malore evarfërisë tëshifrat tregojnë cilatkanë seshkalla 2002), urrit.Për herë të parë, është rriturmë shumë nëzonat urbane dhe varfëria isëcilësështë nën4.891Lekëkonsumi mujorreal (meçmimetevitit përfrymë dëshmuar, globalefinanciare. seShqipëriaështë prekur ngakriza Pjesaepopullsisë, janëulurduke 14.3% nëvitin2012;gjithashtunormaterritjesmakroekonomike kenë njëstandard jetesesipastëdrejtave tëtyre.” materiale dheprograme mbështetësepërfëmijëtdhefamiljet, nëmënyrë qëfëmijëttë zhvilluar.për t’u Të ndihmën gjithamjetetemundshmeduhentëpërdoren, përfshirë dukshëmmundësitëpërtëmësuar dhe socialeevetëbesimin, dhezvogëlon përfshirjen Komiteti përtë Drejtat eFëmijës komenton se “ për siguridhembrojtje socialenëpërputhjemelegjislacionetkombëtare. eshtetevedetyrimin anëtare qëtë realizojnë të drejtën efëmijëve dhefamiljeve fëmijëve, përtë pasurnjëminimumtë pranueshëm jetese. Neni26përcakton për të Drejtat eFëmijës, nëpërmjetnenit27,sanksionontë drejtën etë gjithë edhengainstrumente të rëndësishëmpërcaktuar ndërkombëtar. qartazi Konventa E drejta përfamilje dhembrojtje socialeështë njëngatë drejtat themelore e 11 10 punuar nërrugë, është bërë tashmënjëfenomen shumë shqetësues. Ata jetojnë fenomeneve. Prania e Varfëria përbënfaktor bazë rreziku të dheështë shumë njëngashkaqet të fundit të LSMS2012 të përjashtimitsocial. SipastëVarfëria dhënave kryesore është njëngashkaqet faktorët errezikut, metë cilëtekspozohen fëmijët shqiptarë. apo dhunës. dotë Ky paraqesënjëpërmbledhjetë të kapitull dhënave duketreguar vëmendje, seshumëfëmijë janëtë rrezikuar abuzimit,shfrytëzimit, ndajvarfërisë, vlerësime apodokumentimetë ndërhyrjeve apoprogrameve sjellinnë të ndryshme përpunimi sistematik itë dhënave përfëmijët në social të fëmijëve është ivështirë, pasiaktualishtnëShqipërimungonmbledhjadhe Ndjekja dhemonitorimi itreguesve të mbrojtjes socialedhenivelit të përjashtimittë Shqipëria: Trendi i Varfërisë”, botimiINSTAT, shtator 2013 Shqipëria: Trendi i Varfërisë”, botimiINSTAT, shtator 2013 II. EDREJTA PËRFAMILJE DHEMBROJTJE Të dhënatëlidhura mesituatën efëmijëve 10 fëmijëve nësituatë rruge , varfëria nëShqipëriështë rritur,, varfëria nga12.4%në2008 11 . rritja në varfëri dëmtonmirëqenien,rritja nëvarfëri kushte/situata të vështira. Studime, , dukelypur, jetuar apo duke SOCIALE Situata dhe Egjiptiane lihen vetëm pambikëqyrje. Shumicaefëmijëve komuniteteve ipërkasin Rome foshnja të moshave nga0–3vjeç, raste kur atazakonishtshoqërojnë nënat,porka shumicën. Shqetësues është fakti,se4%etë gjithëfëmijëve nësituatë rruge, janë moshës 15–17vjeç, ndërkohëqëfëmijët ndërmjetmoshës4-14 vjeçpërbëjnë ndërmjet gjinive. Rreth njëetreta efëmijëve nësituatë rrugejanëadoleshentë të sesa aiivajzave. Për fëmijët mëtë vegjël shihetnjëshpërndarjemëebarabartë 10 –17vjeçpërbëjnënumrinmëtë madh,dukeqenëedhedyfishmëimadh Ndërkohë qëtë dhënatparaprake vjeçarëve aktivë. janëekonomikisht dheILO/Statistikave) IPECnë2010mbipunënefëmijëve, vlerësoi se8.2%e5-17 blerë ngaINSTAT cigare osealkool. Studimiiparë kombëtarikryer i (Instituti këtëadoleshentë veprimtari eshfrytëzojnë përlekëxhepi,madjeedhetë përnevojatpër të mbledhurkrom efamiljesaponevojat etyre, ndonëseshumë të bëhet fjalëpërrastefëmijëve shfrytëzimi nga tretë,të porpër fëmijë qëdalin 17 16 15 14 13 12 rruge nëShqipëridhembi700prej tyre janëvetëm në Tiranë për të vlerësuar fenomenin. Të dhënattregojnë se2527fëmijë jetojnë nësituatë të parë kombëtare nëShqipërivitin2013-2014uzhvillua njëstudimnë shkallë janë subjektiformave Për të dhunës, të abuzimitdheshfrytëzimit. ndryshme herë në kushte të papranueshmefizikeesociale, nukjanënëshkollëdheshpeshherë fëmijët Dhuna psikologjikeështë forma mësëshpeshtinga edhunës, qëraportohet shkollë nëkomunitet. Dhunanëfamiljendikon negativishtgratë dhefëmijët. Fëmijët nëShqipëripërballenmeforma të dhunësnëfamilje, të në ndryshme plotësojnë nevojat efëmijëve nëlëvizje. identifikuar dhe të adresuar. Përgjithësisht, shërbimetaktuale të mbrojtjes nuk Egjiptianë. Fëmijët jogjerësisht në lëvizjeShqipëripërbëjnënjëkategori të të emigruara, fëmijët nësituatë rruge, fëmijët etrafikuardheataRomë fëmijët nëlëvizje eveçantë kategori nevojëNjë fëmijësh përmbrojtje qëkanë sociale, janëedhe aktualisht nëpunë. djemve 15–17vjeçdhe14,5%të vajzave të poasajmoshedeklarojnë, sejanë Në minierat e Bulqizës ka 32fëmijëNë minierateBulqizës që mbledhin krom ka fëmijëve arsimin9vjeçardhejanë punësuarnëndërmarrjetprodhuese. kanë fëmijë. Shumicaefëmijëve të punësuarjanëfemra të moshës17vjeç. Shumicae IShPShS përvitin2014,nësektorin formal të ekonomisëjanëpunësuarrreth 114 të mblidhenvetëm nëpërmjetstudimeve dheanketimeve. Sipastë dhënave nga Shoqërore (IShPShS),të dhënatpërpjesëntjetër të fëmijëve, qëpunojnëmund të dhënatadministrative të Inspektoria fëmijët epunësuar punojnë, Ndonësetë përtë dhënatpër ndihmuarfamiljet,të dalinngavarfëria. Përveç fëmijëve nësituatë rruge, kemiedhefëmijë, të të cilëtjanëtë detyruar Cenko E.,HazizajA.,HaxhiymeriÇoku B. (2013),DhunandajFëmijëve nëShqipëri. Studimi Terre desHommesdheSave theChildren in Albaniajanëdukepunuarnëkëtë fushë përfëmijët”“buxhetimi iStudimeve ngaInstituti Bashkëkohore, Agjencia për studimqëpokryhet simëlart Njësoj Fëmijët nësituatë rruge–studimkombëtar, UNICEF, ARSIS,GFK, SCiA,2014 Fëmijët nësituatë rruge–studimkombëtar, UNICEF, ARSIS,GFK, SCiA,2014 Epidemiologjik në Ballkan mbi AbuzimineFëmijëveEpidemiologjik në Ballkan dheNeglizhencën (BECAN),CRCAShqipëri, Tiranë. Mbrojtjen etë Drejtave të Fëmijëve me mbështetje të Save theChildren 17 . Rreth 61,69% efëmijëve përjetuartë paktën njëformë kanë të dhunës 13 . 16 , nësektorin formal të ekonomisëmundtë mblidhennga një term qëpërmbledhkategoritë 15 të njëstudimitregojnë, segati22,5%të tit Shtetëror të Punës dheShërbimeve e 14 fëmijëve ngafamilje ; përgjithësisht nuk 12 . Djemtë emoshës

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 23 24 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 mësuar përshkaktëdhunës shtëpia përshkaktëdhunës Fëmijë meproblemenëtë Fëmijë qëjetojnënëfrikë Fëmijët janëlarguarnga Fëmijë dëshmitarëtë

dhunës nëfamilje me probleme sociale. Sipastë dhënave administrative përvitin2014 shërbimerezidencialeshërbime shoqërore, përfëmijët ebraktisurdhe kryesisht pagesa në Sistemi aktualimbrojtjes sociale nëShqipëriofron mbështetje ekonomikesi mëpak ka ngjarëtë që figurat që fëmijët drejtohentë përndihmëe raportojnë. të njëproblem, ndërkohëqëmësuesitdhepunonjësitepolicisëjanë raportojnë incidentet online. Familjarëtraportojnë dhemiqtë janëpersonateparë kufëmijët nëinternete informacionit dhestrukturave të sigurt përgjegjëse kuduhettë ishte njëihuaj. Vërehet nivel iulëtinformimit të fëmijëve lidhurmeshkëmbimin janë kontaktuarnëinternet ngapersonatë panjohurqënë40përqindtë rasteve, material pornografik çdo ditë. Vetëm gjatë vitit fundit47%e13-18vjeçarëvetë në zonat ruraledheato urbane. 44%efëmijëve përdorin internetin përtë shikuar rasteve gjendetnëdhomatetyre. kafetë Internet janëgjerësisht të aksesueshmesi aksesnëinternet nëpërmjetnjëkompjuteri nështëpi,vjeç kanë qënëshumicën e Sipas njëstudimitë funditmbi dhunë seksualemekontakt,të paktën njëherë gjatë jetës sëtyre. të kaluar. 11.4%efëmijëve përjetuarngacmimseksualdhe4.88%efëmijëve kanë përjetuardhunëfizikegjatësë tyre, vitit dhe59,45% efëmijëve sekanë raportojnë 48,42% efëmijëve përjetuar të paktën njëformë kanë të dhunësfizikegjatë jetës psikologjike njëherë nëjetën etyre. Por është edhedhunafizike; poaqelartë 19 18 grupimeve të personave të meaftësi kufizuara,dukepërafruar legjislacionin kushtet enevojshme të të përrespektimin drejtavekrijon ebarabartë të të gjithë regjistruar nësistemin arsimor. ekufizuar, Ligjiiripëraftësinë imiratuar në 2014, nevojshme të përcaktuara ngalegjislacioni.Ngakëta,rreth 9345fëmijë janë të Rreth 17,698 fëmijë të meaftësi kufizuara, marrinshërbimetdhepagesate në zonat veriore siKukës dheDibër, dhemëpaknëDurrës dhe Tiranë. ngaskemaekonomikejanë Numri mëimadhefamiljeve mefëmijë qëpërfitojnë të NdihmësEkonomike.fëmijë janë nëpërbërjetë familjeve të përfituese varfër Të dhënatadministrative Shtetëror të ShërbimitSocial Studimpërsigurinë nërrjettë fëmijëve, World Vision (2014) Mbulimi meshërbime 0102030405060708090 kesh 5.5 për familjet e varfra dhe individët me aftësi të dheindividëtmeaftësi kufizuara, sidhe përfamiljetevarfra sigurinë efëmijëve 31.2 42.8 online 18 19 , 85%efëmijëve 13-18 19 , 132.000 86.4 publike të përkujdesitshoqëror janëtrajtuar: Gjatë periudhës maj2013-prill2014,nërrjetineInstitucioneve publikedhe jo– i strukturuarnë: probleme sociale, funksionon rrjetiiinstitucioneve të përkujdesitsocial iciliështë Në mbështetje të fëmijëve jetimë, të braktisurdhetë ardhur ngafamiljeme është nëfokus të veprimtarisë institucionaletë Shtetëror: ShërbimitSocial tëtargeton fëmijëve. të ndryshme kategori ishërbimeve Rrjeti të përkujdesit i Rrjeti në nevojë. sociale nëmënyrë qëtë ketë njëtrajtimtërësor të rasteve të fëmijëve dhefamiljeve të mbrojtjes përtë lidhurelementëtjanë vendosur endryshëm ende mekanizmat është rriturnga120në2007187shërbimevitin2012,megjithatë prapënuk eshërbimeve socialetregojnë senumriiofruesvedhëna ngaharta të shërbimeve mbrojtjes sociale, dhekjojovetëm Shifrate apomepaaftësi. përfëmijët evarfër Megjithatë endembetet sfidëlidhjaepagesave mesistemin eshërbimeve të esajnëjetën efëmijësndikimin dhefamiljes. së kufizuarnëmënyrë që të merren masapërtrajtimineplotë dhe të paaftësisë po bëhetpërtë reformuar të komisionetevlerësimit aftësisë dhediagnostikimit (ICF), sistandard të Organizatës Botërore të Shëndetësisë. Gjithashtupërpjekje Ndërkombëtarpër në Klasifikimin Funksionimin, Aftësitë e Kufizuara përShëndetin Ligji irijepnjëpërkufizimbazë dheunik të personitmeaftësi të kufizuara,bazuar shqiptar meKonventën eOKB-sëpërtë Drejtat ePersonave meAftësi të Kufizuara. x x x x x x x x x x x x x x x shërbimeve tëpërkujdesit Statistikor iSHSSH–2013 ); 4697 fëmijë nëshërbimditore/komunitare të OJF-ve, ngakëto (Buletini 596 fëmijë –institucionerezidenciale përkujdesipërfëmijë, ngakëto: Qendra Transitore eEmergjencës. Qendra ditore dhenëmbështetje të fëmijëve nënevojë; viktimave të dhunës; Qendra të pritjesdherehabilitimit të minoreneve të trafikuar, dhe Qendra Ditore përfëmijët të meaftësi kufizuara; dheZhvillimitQendra të përfëmijët Riaftësimit të meaftësi kufizuara; Qendra rezidenciale përfëmijë; Fëmijët eriatdhesuar. Fëmijë nësituatë rruge; Fëmijë ngafamiljemeprobleme sociale; Fëmijët /minorenet viktimatë trafikimit; Fëmijët viktimatë dhunës; Fëmijët të meaftësi kufizuar(mendor&fizik); Fëmijët jetimdhetë braktisur; 102 fëmijë të trajtuargjithsej në4 “Qendrat Pritëse të Viktimave Durrës, ShkodërdheSarandë ); 72 fëmije (nëqendratditore në3institucionepublikepërfëmijë 309 fëmijë (në12institucionetrezidenciale jopublikeOJF-të); 287 fëmijë (në9institucionetrezidenciale publike); është nëreformim esipërdheaktualisht

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 25 26 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 u mungonkujdesiprindëror. 100 fëmijë përfituar Aktualishtkëtë shërbimekanë në Strategjinë dheStandardet përshërbiminekujdestarisë fëmijët të cilëve ofrimi ikëtijshërbimipërbën njëreformë nëfushëneshërbimeve sociale, bazuar Shërbimi ikujdestarisësë përkohshmeështë iripërShqipërinë. Organizimi dhe nevojë simëposhtë: jo publikeOJFqëofrojnë këtë shërbimtë formës “Shtëpi Familje” përfëmijët në e rrjetittë shërbimeve rezidenciale përfëmijë janëedheqendratrezidenciale për46fëmijëe transformuar rezidenciale. në4apartamente Gjithashtusipjesë në dy “ Shtëpi familje” dhe “ Shtëpia eFëmijës 6-16vjeçZyber Hallulli “- Tiranë modelin Shtëpi- Familje; “ Shtëpia eFëmijës 0-6vjeçDurrës” kutrajtohen 20fëmijë dhe janëtransformuar gjatë viteve të fundit,2qendratrezidenciale përfëmijë në janë të nevojshme përnjërritjepersonaleharmonike. Aktualishtfunksionojnë situatën optimaletë strehimit, sigurisë, ngrohtësi njerëzore, solidaritet, të cilat modelin efamiljesnatyrore nëmënyrë qëçdo person/fëmijë të gjejëtek ajo, ielementëve pozitiv është krijimi qëpërbëjnë e veçantë eshtëpisë-familje institucionalizimit të fëmijëve dhetë jetesës nëmënyrë kolektive. Karakteristikë Shtëpia-familje është njëalternativë evlefshme përshmangien epasojave te së fëmijëve transformimi iqendrave rezidenciale nëmodelin Vitet efunditjanëbërë përpjekjepërtë punuarpërnjëkoncept të ritë mbrojtjes birësime të fëmijëve ngainstitucionetpublikedhejopubliketë përkujdesit. dhe jopublikenëfamiljetbiologjikerreth 50fëmijë, gjithashtujanërealizuar 46 e përkujdesitnëvitin2013.Gjatë vitit2013janërikthyer ngainstitucionetpublike 76fëmijë të të ndryshme: tillëjanësistemuar nëinstitucionet familjes përshkaqe fëmijë jetimsocial, të cilëtnukbraktisenngaprindëritporrrinëdotpranë institucionet rezidenciale. Shqetësues është fenomeni ifëmijëve të ashtuquajtur 41fëmijë qenëmëilartë, maternitet të cilëtjanëvendosur ka të gjithënë ngashumëvite mëparë,Ndryshe këtë vitnumriifëmijëve të braktisurnë fëmijë nëinstitucionejopublike. dhe sistemuar 117fëmijë, ngatë cilët100fëmijë nëinstitucionepublikedhe17 përkujdesit përfëmijë vetëm gjatë periudhësjanar-dhjetor 2013,janëkomisionuar Nevoja përtë sistemuar fëmijët nëinstitucionetrezidenciale të është elartë: ilmteRj iaë13fëmijë 20fëmijë 14fëmijë 29fëmijë 08fëmijë 07fëmijë 69fëmijë Komuniteti “ Papa Giovani XXIII’-Shkodër Misioni Katolik “Bijat eDashurisë” –MollasElbasan Fillimet eReja– Tiranë Vatër eNgrohtë –Gjirokastër “ Orët Fatlume” –Elbasan SFI- Rreze – Dielli Tiranë FshatratSOS- eFëmijëve- Tiranë Qendrat RezidencialJopublike–OJF, përPersona meAftësi të Kufizuar. Publike dhe45 fëmijë në3qendratditore përPAK. 40fëmijë në5 50 Fëmijë mëAftësi të kufizuar trajtuarnë6QendrateZhvillimittë Dhunës”; të Trafikimit “dhe 1 Kombëtare“Qendër e Trajtimit të Viktimave të “Shtëpi-familje” . pasbirësuese të birësimit nëinteresin të fëmijës, kryer mëtë lartë KSHBka Prezantuar monitorues dhevlerësues sinjëmekanizëm nëvazhdimësiiprocesit në dokumentiminesituatës reale shëndetësore dheatë të zhvillimit të fëmijës. rregullt iinstitucioneve rezidenciale të fëmijëve evidentuarproblematika ka Komiteti ShqiptariBirësimeve (KSHB)janë Për periudhënmaj2013–2014,përmesprocedurave të zbatuaranga lidhur meshërbimin. mbështetja nëkujdesinrezidencial, siedhemendësiaepërgjithshme epopullatës kapaciteteveShërbimi kufizohet nga mungesae nëdisanivele të ofrimit, fëmijën (të afërm). ngafamiljet melidhjebiologjike shërbimi ikujdestarisëofrohet kryesisht 20 kombëtartë vaksinimit. sipaskalendarit lekë përçdo vaksinëtë kryer pagesë shtesë shkollëndhe100 prej 300lekë nëmuajgjatë periudhësqëndjekin ndryshuar, në skemëneNE,marrinnjë të fëmijët përfshira efamiljeve të varfra, përcaktimin ekritereve, të procedurave dhetë masëssëndihmësekonomike”, të dhe shtesa nëvendimin Nr. 787,datë 14.12.2005,të Këshillittë Ministrave, “Për e mirërritjes sëfëmijëve. Sipas VKM Nr. 376,datë 11.6.2014 “Për disandryshime Skema endihmësekonomikegjithashtusynonqëtë përmirësojë disangakushtet në gjithëvendin të qeverisë përtë përmirësuar shërbimetpërkëto familje. e lartë. Dukerriturefikasitetin e lartë. ka qenë eabuzimit duketreguar seshkalla ndjeshëm numriifamiljeve përfituese e mëposhtmetregon segjatë muajve të pilotimit(maj–qershor2014)është ulur Pilotimi bërë ereja qëabuzimettë iskemësekonomikemekriteret ulen. ka Tabela territorin eRepublikëssëShqipërisë. në Elbasan, Tiranë dhe Durrës, enënjëfazë të dytë, dotë shtrihetnëgjithë ndihma t’i shkojëatyre familjeve qëemeritojnë. Skemaere popilotohet fillimisht më mirë familjetnënevojë, sidhetë përjashtohen rastet abuzive nëmënyrë që Skema eNdihmësEkonomike tërësore ekzistuese. përfamiljendukeubazuaredhenëmodeledhepraktika eskemaveefikasitetin mbështetjestë sidhesynojnë ofrojnëtë mbështetje Qeveria është dukendërmarrë disareforma rrënjësore qësynojnëtë rrisin Të dhënatadministrative Shtetëror të Shërbimit Social Emërtimi Viti 2012 Viti 2013 maj-qershor 2014 maj-qershor Viti 2013 familje meNE Viti 2012 Numri ifëmijëve në që marrinN.E. Familjet mefëmijë Emërtimi Mbrojtja sociale , pranëfamiljeve shqiptare. 20 . Ngaanalizimiitë dhënave të disponueshmeevidentohet se 7,1 8,2 132,410 61,282 184,723 77,172 171,812 74,21

e skemës, mëtepër fonde dotë jenënëdispozicion (NE)poreformohet nëmënyrë qëtë identifikohen birësuar 41 fëmijë. Monitorimi i 50 raporte 50 raporte Ecuria

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 27 28 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 2014 para 2014 0 5 200 150 100 0 birësuese, pojapinefekt. marra përtë bashkuarfëmijët mefamiljet,qofshin këto familjetbiologjikeapo institucionet rezidenciale publikedhejopublike. Kjomundtë tregojë semasate Për përmendursinjëarritjeështë rritja enumrittë fëmijëve t’u qëdalinnga kapaciteteve institucionale. të uljessëkërkesës, ardhur apouljessë përshkak Nuk dihetnësekjoka 65 fëmijë. pakfëmijë Më tëpaturnëinstitucione. kategorive nënevojë ka ndenjur1-2vjetnëinstitucionetjopublikenga39 për fëmijët qëkanë me41në2012. qëndruarpër10vjetnë2014krahasuar kanë Vërehet rritje me121,dhe14 qëndruarpër1-2vjetnë2014krahasuar 115 fëmijë kanë Lajmi imirë është uljepërinstitucionetpublike: sëtë dytreguesit kanë kohëzgjatje: qëndrimiifëmijëve nëinstitucionepër1-2vjetdhe10vjet. jo publike(nga129në139). Të dhënatmblidhenpërperiudhatë caktuara rritje të vogël të numrittë fëmijëve të vendosur nëinstitucionetpublikedhe itë dhënaveNga krahasimi përperiudhënkohore 2012-2014vërehet qëka si kujdestaria,shërbimekomunitare. shërbimesh si:shtëpi –familjedhengritjen etipologjive të reja të shërbimeve siqëllimtë transformojëka shërbimetrezidenciale nëtipologjitë tjera për të nxiturdeinstitucionaliziminesistemit rezidencial të kujdesit.Reforma cilësinë eshërbimitnëinstitucioneekzistuese, pornjëkohësishtpopunohet nevojave reale të fëmijëve. Nëkëtë kuadër, hapajanëmarrë përtë përmirësuar buxhetuar dhemonitoruar shërbimeshoqërore të integruara qëipërgjigjen forcimin dhefuqiziminetë gjithaniveleve të qeverisjes përtë planifikuar, ndërmarrë njëreformëMMSR ka nësistemin eshërbimeve socialeqësynon Shërbimet epërkujdesjessociale 50 fëmijë romë fëmijë mepaaftësi fëmijë tëtrafikuar 21 për rikthimnëfamilje dërguar listatefamiljeverezidenciale të qëkanë fëmijëve të vlerësuar sipotencial dhe qëndrimitsamëpaknëkëto institucione. Aktualisht,janë9institucionet institucionet publikemeqëllimrikthiminsamëshpejt pranëmjedisitfamiljar tëvlerësuar familjeve situatën të social-ekonomike fëmijëve të vendosur në marrë nismënpërtë koordinuarka punëndheveprimet përtë identifikuar dhe në bashkëpunimmeDrejtoritë të Shtetërore ShërbimitSocial Rajonale (DRSHSSH) me programe socialengapushteti vendor. të ndryshme Në këtë kuadër, DPSHSSH familjeve ngaAdministratorët nënivelet Social rajonaledhefuqizimittë familjes të mungesëssëvlerësimeve hasurpengesa përshkak të i rikthimitnëfamiljeka Të dhënattregojnë se80%efëmijëve nëinstitucionejanëjetimsocial, dheprocesi “reachout” ngainstitucionetjopublike. Kjo mundtë sugjerojë osepërstrategji agresive osepërmungesëkapacitetesh statusit. Shifrattregojnë senumriijetimëve nëinstitucionetjopublikeështë rritur. Grafiku imëposhtëm paraqetnumrine fëmijëve nëinstitucionet rezidenciale sipas të sigurt përnjë jetë normale. Gjithashtupasrikthimitnëfamilje tëtë fëmijëve sigurt dotë vendosur nëinstitucione, në mënyrë qëfëmijët të rikthehennëmjedisinfamiljar, situatën familjare dhedotë punojnëpërfuqizimine familjessëfëmijëve të Fëmijëve” ngaDPSHSSH,Punonjësit të Social DRSHSSHdotë të vlerësojnë hartuar Sipas urdhërit meNr. Prot 601dt18.03.2014ngaDrejtoria ePërgjithshme eShërbimitSocial fëmijëve nëfamilje biologjike Shtetëror drejtuar Drejtorive përndjekjendhezbatimineplanitrikthimtë Rajonale 100 200 300 400 500 600 700 0 100 120 20 40 60 80 0 r ëiëeJtmJtmBoojkJetimSocial JetimBiologjik Nr. FëmijëveJetim Numringadalin i që institucionet fëmijëve rezidenciale publike 575 592 21 . Nëzbatimedhetë “Planit përDeinstitucionalizimin e dhe jopublike jopublike familje)dhe (birësim dhe 72 87 73 111 488 519 2014 2012 2014 2012

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 29 30 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 shembull Shtëpiza eShpresës Elbasan). pezullim eveprimtarisë sëinstitucionit(për inspektorati janëmarrë masaekstreme për së fëmijëve Nga përtë cilatjanëlënëdetyra. cilësinë eshërbimeve dhekushtet ejetesës duhettë30% eInstitucioneve përmirësojnë dhe kanë përmirësuar cilësinëeshërbimitsi: dhe kanë Shoqëror përfëmijë, respektojnë standardet 70% einstitucioneve të Përkujdesit ƒ ƒ ƒ ƒ ƒ ƒ Elbasan. Bijat eDashurisëKomunaMollas Orët Fatlume Elbasan; Qendra BetaniaBubqF.Krujë; komunën Pezë Tiranë. Qendra SFI,Shtëpi Familje përfëmijë në Shtëpia eFëmijës Zyber Hallulli Tiranë; Fshati iFëmijëve SOS Tiranë; Reforma poshënonarritjetepara: edhe objektivatstrategjikë të planittrevjeçar përreformën eshërbimeve sociale. sociale ekzistojnë, janëmirë të planifikuaradhefinancuara. Pikërishtkëto janë familjet, dheaidotë jetë nëgjendjetë adresojë çdo rastvetëm nëseshërbimet në nevojë. Punonjësi socialështë ndërlidhësiisistemit të shërbimeve socialeme punonjësin socialnëkomunitete përtë vlerësuar dheadresuar situatën efamiljeve sociale nëShqipëri.Programi synontë institucionalizojë menaxhiminerastitdhe program trevjeçar përtë vendosur bazat enjësistemi të integruar shërbimesh Në plotësim të nisurnjë kuadrittë mbrojtjes socialenëShqipëri,MMSRka kujdestarë, madjeedhe prindëritefëmijëve. njerëzore, punonjëssocial, psikolog, përfshirë infermiere, fizioterapistë, ivazhdueshëmpërburimetSfidë mbetet njësistem trajnimidhekualifikimi jetë. Për këtë nëkëtë janëpropozuar Udhëzim. ndryshime sipasudhëzimitNr.gjykate qenëproblem dhevazhdontë 1934.dt19.10.2007ka të miratuar. Ndjekjaeprocedurave përmarrjenekujdestarisëligjore mevendim zbatimin eprocedurave, eplaneve të përkujdesitsocialsipasformatit përhartimin sasior mepikë(max100)përtë maturnëmënyrë mëfleksibëldhe shpejtëtë për fëmijë mbështetur netreguesit cilësor. përqëllimvlerësimin Kjometodë ka shërbimit nëkëto institucionesistemi ipikëzimittë standardeve të përkujdesit institucione. Është aplikuarsimetodë ere monitorimi përvlerësimin ecilësisësë që lejonevidentimineshpejtë të nëkëto situatës dhedinamikenendryshimeve nërrjetin einstitucioneve me tërezidenciale, dhënapërtë gjithëpërfituesit gjë rezidenciale përfëmijë, njësistem iplotë dhefleksibël nëDPSHSSHështë krijuar Për të përmirësuar realizohet edhemonitorimi ityre nëmjedisinfamiljarngaDRSHSSH. x x Shërbime Sociale tëreja Shërbime Sociale ata të kenëmëtepër përgjegjësi përtë ofruarshërbimenëkomunitetin etyre; dhebuxhetimineshërbimeve socialedukemundësuarkështuqë planifikimin sugjerime lidhurmerritjen ekapaciteteve të Njësive të Qeverisjes Vendore për edhe Gjithashtu strategjia përfshirë kombëtare përDecentralizimin ka nëstrategjinë erepërfshirë kombëtare përMbrojtjen 2015 –2020; Sociale lidhurmesistemin eshërbimeve qasjeereNjë socialeështë dhee qartë monitorimin dhe adresimin enevojave të fëmijëve; ndjekjendhe multidisiplinarekonstatuar nëfunksionimineekipeve dhe prindëritmarrinpjesëaktivisht. Vështirësi janë përmirësim nënjëpjesëtë mirë të qendrave, kufëmijët ka standardet mevitet ekaluara emiratuara.Krahasuar përmirësuar cilësinëeshërbimeve përfëmijë bazuarnë nevojë përtë janë konstatuarqëinstitucionetkanë që ofrojnë shërbimerezidenciale Në inspektiminesubjekteve publike dhejopublike, për Fëmijë, ngatë cilat17rezidenciale dhe40ditore. Për të njëvitjanëmonitoruar Përkujdesit 57Institucione vjetore dheBuletininStatistikoreraportet të DPSHSSH. aktivitete erealizuar nëkëto institucioneparaqiten në dherelacione periodike mbi muajsidheraporte katër dërgohen pranë DPSHSSH,çdo muajdhenjëherë në einstitucionit.Evidencat statistikoreperformancën që e Institucioneve publikedhe jopublike përfëmijë, tillë KëshilliAdministrativ Shtetëror iShërbimitSocial banesat emëparshme. Kjouquajt “Qendra Transitore eEmergjencave”. praktikëtë Një një vendqëndrim përstrehimin e53familjeve të komunitetit rom passhpërnguljesnga dhe fëmijësh. ndërhyrjen Me sëMbrojtjes eMMRSdhembështetjen ungrit eMinistrisë tëShërbime të veçanta përkujdesit social janëofruarsidomospërkategori familjesh 22 që garantojnë mbrojtjen einteresit të fëmijëve. më të lartë birësim fëmije”, rezultuar prej ka muajitprill2014nëpërshpejtimineprocedurave për eliminiminevonesave nëproceset gjyqësore për “deklarim braktisjejedhe gjyqtarët eRretheve meqëllimndërgjegjësimin eseksionittë familjesnëGjykatat të legjislacionit. hapat enevojshëm sipaspraktikëssëhartimit Takimi iparë me sëDrejtësisëpranë institucionittë Ministrisë dhejanënëproces përtë ndjekur me çështjen ebirësimit brenda dhejashtë vendit. Këto propozime janëpërcjellë propozime të bëjnë ligjore përpërmirësime konkrete qëkanë dhendryshime dhe përshpejtuarkëtë proces. paraqitur GjithashtuKSHBnëfundtë vitit2013ka agjencive ndërmjetësuese në Fushën dukelehtësuar eBirësimit Ndërvendas bërë të mundurqëbrenda fundittë vitit2013të realizohej liçensimi itë gjitha Birësimi tjera vendore. janë100fëmijë me66nëvitin2012. Sot nëkujdestarikrahasuar u vlerësua dhemësimetenxjerrandihmuanpërtashtrirë shërbiminedhenënjësitë Shkodër).Pilotimi (Tiranë, Shërbimi ikujdestarisëupilotuagjatë vitit2011nëdybashki që fëmijët arsimin9vjeçarpublikose atë parashkollor. të ndjekin dhe Terre desHommesbëhetimundurngamirëfunksionimi iqendrës. janëmarrë Masat profesional, punësimitdhestrehimit. siUNICEF Bashkëpunimidhendihmaepartnereve përformimin në komunitet nëpërmjetbashkëpunimitmeinstitucionedhepartnerë për shërbimetshoqërore, sidhedotë synohetfuqizimidheri-integrimi ikëtyre familjeve ekonomike të vështira. Nëqendërdotë socialesipasstandardeve ofrohen shërbimepsiko- ardhmen përpersonatapofamiljetqëvijnëngasituatasocial- sinjëbazë kalimtare nga DPSHSSH,ishtohet edhenjëtipologjiere shërbimi.Qendradotë shërbeje nëtë Nevojë. Në këtë kontekst, strukturave të shërbimeve qëmenaxhohendheadministrohen miratimin eHapjesseQendrës Kombëtare Transitore të Emergjencës përKategoritënë kontribuojnë medonacionepërmbështetjen egrupeve nënevojë: ndërmarrë disanismabashkëpunimimebiznesedheaktorëDPSHSSH ka të shoqërisëciviletë cilëtdotë Vendimi Nr. 166/5mëdatë 18.03.2014 Marrëveshje bashkëpunimi medonatorët - - x janë bërë pjesërreth 35biznese, organizata, dhesubjekte privatë. moshuarit, fëmijët, të personame aftësi kufizuar, dhe dhunës nëfamilje. viktima Nëkëtëtë trafikimit nismë dhe shoqërisëcivilepërtë rriturcilësinëeshërbimeve nëinstitucionetqëtrajtojnë grupet mënënevojë: të eShërbimitSocial, është “Miqtë Nisma Rrjeti u adresuan nevojat erreth 3500familjeve, të cilave juofruanpakoushqimore falëkontributittë donatorëve. Rinisë, dheumenaxhuangaDPSHSSHgjatë gjithëmuajitdhjetor 2013.Falë kësajnisme uidentifikuandhe Nisma “Shqipëria Dhuron”, promovua dhe nëDurrës Sociale iMirëqenies në13dhjetor 2013,ngaMinistri këtij profesioni, organizëm. të lëshuarngaky Shqipërisë dhepaqenëipajisurmelicencën përushtriminindividualtë e Shqipërisë, paqenëanëtariurdhrit të punonjësitsocialtë Republikëssë profesionin epunonjësitsocialnësistemin publikapoprivat në Republikën e punonjësitsocial” qëvendos qëasnjëindividnukmundtë ushtrojë Parlamenti Shqiptarnëfillim dhjetorittë 2014miratoi Ligjin “Për urdhrin dhe procedurat etijpo bëhenmëtë lehtadhemëefektive. KSHBka një program konkret bashkëpunimi ndërmjet shtetit, biznesit një program bashkëpunimindërmjetshtetit, biznesit konkret 22 e institucionalizoi dhe vendosi einstitucionalizoi dhevendosi

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 31 32 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 do të përtëgjithëpërfshirës, siguruarpjesëmarrjedhepërqasje të integruar. ASHMDF esituatës.rekomandime përtë Procesi ndikuar në ndryshimin qenë ka ndihmuarpërtë lidhurmeçështjen. formuluardhe kapacitetesh Kjoanalizë ka duke ofruarnjëpanoramë aktualeligjore, strategjike, strukturore, programatike Fillimisht, është bërë dokumentimiisituatës sëfëmijëve nëlëvizje Shqipëri, fëmijëve nëlëvizje. të programit MARIO nëShqipëri,fokusuar nëmbrojtjen e des hommesdheSave theChildren është angazhuarnëkoordinimin ezbatimit Për herë të parë në vitin2013-2014,ASHDMF, nëbashkëpunimmepartnerët Terre Fëmijët në lëvizje me konceptet dhetë shëndetshme. bazë përnjëpunëtë sigurt nëkurikulatearsimitbazë dhetë mesëmterminologjiqë të nëlidhje përfshihen “Për është parashikuar sigurinëdheshëndetinnëpunë2014-2020”; konkretisht advokuar qëtë ketëASHMDF ka aktivitete specifikepërkëtë grup nëStrategjinë Fëmijët qëpunojnë rastet dhereaguar nëkohëndajfenomenit. tështator nevojshëm 2014,shënonintegrimin përtë enjëmekanizmi identifikuar Linja telefonike evënë nëdispozicion të qytetarëve përdenoncimtë rasteve prej të fëmijëvee shfrytëzimit nësituatë rrugedhepërtë denoncuarkëtë fenomen. si njëiniciativë evazhdueshmepërtë ndërgjegjësuar qytetarët mbifenomenin fëmijëve përlypjeepunësim” elancuarnëdatë 12qershor2014,është konceptuar Durrës, Elbasan,Fier, Berat,Korçë, etj. Fushata ndërgjegjësuese nërajonekufenomeni ështëdo të mëipërhapursiShkodër, fokusohet kryesisht Faza afatgjatë qëdo të sigurojë vazhdimësinëendërhyrjeve nënivel kombëtardhe terrenit. të policisëdheorganizatave të shoqërisëcivile, të të cilatjanëpjesëeekipeve me punënfëmijët NJMFnë nësituatë rruge, qëpërfshijnë Tiranë, punonjës nevojshme. janëofruartrajnimepër Nëkuadërtë Nismës FBSH). Bashkëpunimipongrihet gjithashtumepolicinë, nëato raste kurështë e eksperiencë mepunënnëterrennjë punonjëssocialiOJFqëka (ARSIS, SHKEJ, përbëhen ngaPunonjësi përMbrojtjen eFëmijëve nënjësinëvendore përkatëse, të Bashkiake njësitë etjera.Në5Njësi Tiranës, janëngritur organizatat dhenga7njësivendore të Tiranës. dhe Janënëproces nënshkrimi në terren NJMF-të. Deritanijanëfirmosurakt-marrëveshjet nga të gjitha mes Agjencisë, dheOrganizatave të Kryetarëve njësive bashkiake qëmbështesin Faza eparë pilote në Tiranë, nëkuadërtë sëcilës, janë marrëveshje 3palëshe hartuar Ndërhyrjet janëpërcaktuar nëdyfaza: mbrojtjen efëmijëve dhefuqiziminefamiljeve të tyre. strukturat eshërbimeve sociale, policisë, arsimit,shëndetësisë, punësimit,etj., për një qasjetë plotë, të integruar dhenjëndërhyrje të koordinuar ndër-sektoriale me fëmijët ngatë dheneglizhimit,nëpërmjet gjithaformat eabuzimit,shfrytëzimit veprimi “ enjëplani koordinuar ngaMMMSRdheMPB, hartimin ASHMDFka nënshkruar programe dhendërhyrje.për të hartuar Dukeubazuarnëmarrëveshjen e Të dhënatemarrangastudimikombëtarpërfëmijët nësituatë rrugeupërdorën Fëmijët nësituatë rruge Kategori tëveçanta fëmijësh advokojë Ndihmë përFamiljet dheFëmijët nësituatërruge” dhe monitorojë nëvazhdimësi zbatiminekëtyre rekomandimeve , që ka përqëllimtë mbrojë , qëka 45 profesionistë skuadrat eterrenit

“Jo të shfrytëzimit lidhur që 24 23 Për mbrojtjes sëfëmijëve. kategori dheatyre specifike përkëtë integruaratë mekomponentë tjerëtë të për hartimin dhemiratimineKodittë Sjelljes për hartimin dhe Teknologjinë koordinuan procesin (MITIK) eInformacionit etë Komunikimit Shoqërisë sëInformacionit përInovacionin (AKSHI) nëbashkëpunimmeMinistrinë njëmjedisqë siguron dhembronpër të fëmijët. krijuar Agjencia Kombëtare e Siguria nërrjetështë njësfidëe re përmirëqenien e fëmijëve.Masa janëmarrë Siguria nërrjet ndihmuar dhereferuar pranëshërbimeve ekzistuese. do të trajnohenpërtë identifikuar rastet e fëmijëve nënevojë përmbrojtje,t’i për Fëmijët dheanëtarët ekomunitetit ngapopullsitë vulnerabëlRomedheEgjiptiane, me abuziminseksualdhezhvillimin eshërbimeve të specializuara. të zhvillohet njëplatformë multidisiplinare përmenaxhiminerasteve të lidhura abuzimit të fëmijëve, veçanërisht abuziminseksual. Sirezultat ikësajiniciative, do prokurorë dhetë dheadresimin tjerë erasteve përtë ndihmuarnëidentifikimin të drejtorëve), të policisë, personelinshëndetësor, përfaqësues personelingjyqësor, administratorët socialë, personelinarsimor(mësuesit,psikologëteshkollave dhe kapaciteteve filluartrajnimidherritjae përNJMF, Aktualishtka shfrytëzimi. siqëllimmbrojtjenqendër fëmijën, efëmijës qëka ngaçdo llojforme, abuzimi, projekt tre vjeçarpërngritjen dhembështetjen enjësistemi të integruar menë bashkëpunim meMMSR,ASHMDF, ndërmarrë një ARSISmembështetjen eBEka Në mbështetje të Reformës sëShërbimeve Shoqërore, Terre deshommesnë dheefektivprofesionistë ndërhyrjeje. efikas të trajnuarsipjesëenjëmekanizmi dhe programet especializuaramefinancim qëndrueshëm,mepersonel të institucione janëtë pakta.Pothuajse nëtë gjithëvendin mungojnëshërbimet Studimet tregojnë seprobleminë është shpeshifshehur dheseraportimet Fëmijët seksualisht eabuzuar dheshfrytëzuar të pashoqëruarngaemigracioni. MPB dheMPJ pasikjoefunditluannjërol të rëndësishëm nërikthiminefëmijëve e tjera.Përpjekje njëmarrëveshje pobëhenpërtë 3palëshemidisMMSR, hartuar tëtrajtimin socialtë pashoqëruarqëkthehen/ripranohenngavendet të miturve eUrdhrit tëme nënshkrimin Përbashkët përmarrjenemasave përpritjendhe bashkëpunim ndërinstitucionalmeDrejtorinë ePërgjithshme të Policisë seShtetit kontrollohet e do të klasifikohet brendakontrollohet njëkuadri edotëtë përshtatshëm. klasifikohet Përmbajtja ata sigurojnë qëpërmbajtja komerciale eofruarngaosenëpërmjettyre dotë kontroll mbipërmbajtjenqëofrohetkanë nëinternet, pornëpërmjetkëtijKodi komerciale telefonik dheoperatorët e komunikimit dheonlinepranojnësenuk epërmbajtjes ekzistojnë standarde dherregullore nëlidhjemeklasifikimin të qarta përgjegjshëm të rrjeteve elektronike”. të komunikimeve AktualishtnëShqipërinuk Me Me VKM Nr. 182datë 13.03.2013 umiratuaKodiiSjelljes “Për dhetë përgjegjshëm përdorim të sigurt Sipaspërkufizimitdhenëzbatim detyravetë të të Kthyer 2010-2015 Informacionit (AITA) sidheISPProvider: Albtelecom, Abcom, Abissnet, Tring Communication. sipërmarrësit si:AMC, Vodafone Albania, EagleMobile, Plus, ShoqataShqiptare e Teknologjisë së elektronike të komunikimeve 2013ngaoperatorët nëvend, kryesorë në7shkurt u nënshkrua të rrjeteve elektronike” të komunikimeve ndërmjetoperatorëve elektronike të komunikimeve icili fëmijët nërrezik dhetëriatdhesuar “Strategjisë Për riintegrimin eShtetasve Shqiptar 24 23 “Për dhetë përdorim të sigurt , DPSHSSH ka vendosur një , DPSHSSHka

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 33 34 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 për të akomashumëpunë menaxhuarpërvitin2014.Këto shifratregojnë se ka pasurtë paktën 1rastose asnjë rast delse146NJMFkanë Ngaraportimet përvojë. mëshumë janëngaNJMF-të ebashkive, tëpërgjithësi cilatkanë raportimet rregullisht 67%eNJMFjanëaktiveRreth pranëASHMDF. dheraportojnë Në edhe psejometë njëjtinritëm nëtë gjithëvendin. shoqëria, sidhenjërritjetë bashkëveprimit dhebashkërendimit institucional ndryshime cilësore në perceptimin etë drejtave të fëmijëve nga institucionetdhe të interesitgrupet endryshme tregojnë pasur sepasngritjes sëNJDFnëqarqe ka përgjegjësive përmbrojtjen efëmijëve. Vëzhgimet nëterren dhe diskutimetme të qeverisjestë vendore qenënjënxitjeerëndësishme ndryshme nëmarrjene ka Institucionalizimi istrukturave tematikës, mbrojtur. pornjohuritë nxënësin thellohendukeeaftësuar përt’u i ruhetinjëjtiemërtim të 6,7,8, 9.Nëkëto kurikulëstë klasa arsimitbazë nëklasat etretëKjo tematikë vazhdontë trajtohet dhetë mëethelluarnëshkallën katërt tematikë të veçantë tematikën ‘Mbrojtja dhesiguriaenxënësve ngainterneti’. zhvillimin ekompetencës digjitaletek të gjithënxënësit. Lënda TIK përmbansi si ndër-lëndëpërtë gjithëlëndëtefushave të tjeratë kurikulësdhendihmon arsimin bazë. Kjolëndëështë lëndëthelbësore ekurikulës, ecilashërbenedhe Lënda popilotohet në TIK, (TIK). sëinformacionite teknologjisë dhekomunikimit Siguria dhembrojtja etë drejtave onlinetë fëmijëve është integruar nëkurikulat e detyrimeve të përcaktuara mësipër. faqe sipaslegjislacionitnëfuqi.ALCIRT-i nxjerrudhëzimedheurdhra përzbatimin internet (ISP-ve) përmarrjeneinformacionit meqëllimmbylljen eaksesitnëkëto ligjor qërregullon veprimtarinë etyre, sidheofruesve të shërbimittë aksesitnë internetit mepërmbajtje të paligjshmenëpërputhjemepërcaktimin ekuadrit personave juridikë, publikëdheprivatë përtë publikuaradresat efaqeve të ALCIRT të(KMDP) dheOfruesve Shërbimittë Internetit (ISP). Elektronike dhePostare (AKEP), KomisioneripërMbrojtjen etë Dhënave Personale AutoritetitKombëtare përSigurinë Kompjuterike (ALCIRT), të Komunikimeve dymemorandumemirëkuptimi përbashkëpunimmidisAgjencisënënshkruan përInovacionin dheAdministratënMinistri Publike nëbashkëpunim meAKSHI-n mbajtjen apopërdorimin ematerialeve 2014, pornografikë.Më 11shkurt enenit117të koditPenalNë maj2013ndryshimet përcaktojnë sivepër penale përfëmijët.ligjor të përshtatshëmpërtë siguruarinternet të sigurt këtyre operatorëve është njëhapiparë, injëkuadri pormbetet merëndësi hartimi pasqyruar Udhëzimetpërprindëritnëfaqetetyre të internetit. Kodiisjelljessë dhe prindëritlidhurmepërdorimin errjet nën 18vjeç. SipaskëtijKodisipërmarrësit angazhohentë ndihmojnëfëmijët komerciale dotë “shënjohet” përtë dalluarnëseështë ipërshtatshëmpërmoshën 25 Me vendimMe të Këshillittë Ministrave, Nr. 482,datë 16korrik2014për shtesë nëvendimin“Një Nr. Kompjuterike” (ALCIRT), 766, datë 14.09.2011të Këshillittë Ministrave, “Për eAgjencisë Kombëtare krijimin përSigurinë Mekanizmat koordinues dhestrukturat përmbrojtjen efëmijëve 25 do të mirëmbajë dhe administrojë portalin online që do t’ju shërbejë dotë onlineqëdot’ju mirëmbajë dheadministrojë portalin përmbrojtjen dhetë drejtat efëmijët nënivele eve aposhërbimeteinternetit, duke së fëmijëve meReformën eShërbimeve Sociale. të vlerësojë esistemit të dhedotë mbrojtjes bëjërekomandime përndërthurjen koordinues, mënyrave të buxhetimit,impaktinereformës sëre territoriale, pordo i cilijovetëm dotë bëjënjëanalizë të sistemit të funksioneve, mekanizmave e UNICEFpondërmarrinnjëvlerësim të sistemit të mbrojtjes sëfëmijëve nëvend së mbrojtjes sëfëmijëve, ASHMDFnëbashkëpunimmeMMSRdhembështetjen Gjithashtu, përtë kuptuarmëmirë sfidatpër realizimin enjësistemi gjithëpërfshirës së Fëmijës. emiratë evidentuara nëProtokollinbazuar nëpraktikat ePunonjësit të Mbrojtjes e fëmijëve nërrezik ministravemiratuar udhëzimiikatër i përgjegjësime fëmijët përmbrojtjen etyre. dhekanë këtë synim,është Me fëmijëve përtë nërrezik, gjithëinstitucionetpublikeapoprivate të cilatpunojnë referimitbashkëpunim nëkuadërtë identifikimit, dhemenaxhimit rastevetë të mbrojtjes. Kjosjellsinevojë të roleve përcaktimin eqartë dheprocedurave për dhemultidisiplinari domosdoshmëri funksionimiinjësistemi gjithëpërfshirës Për enjësistemi të mbrojtjes sëfëmijëve ndërtimin efektiv dheafat-gjatë, përbën përfëmijëtshërbime të njëcilësietë dhefamiljet. lartë NJMF, njerëzore dukerriturburimetdhekapacitetet dhefinanciare, për të ofruar të niveleve vendore. Nëkëtë kuadërASHMDFdotë advokojë përforcimin e strategjinë ere të decentralizimit, strategji qëdotë rishikojëfunksionet qeverisëse ulë ndjeshëmnumrinendarjeve administrative nëvend dheështë dukehartuar Qeveria filluarReformën shqiptare ka Administrativo-Territoriale ecilasynon të individualemeaktorëttakimeve vendorë. nëpërmjet multidisiplinare. siguruarbashkëpunimin,kryesisht NJMFkanë ediskutimittë grupeve apotryezat nëpër takimet e rasteve, shpeshherë mungonpjesëmarrjaetyre institucioneve vendore meNJMFpërmenaxhimin një ndërgjegjësim dhebashkëpunimmëimadh pasurprobleme.e rasteve kanë Ndonësevërehet Takimet egrupeve multidisplinare përzgjidhjen menaxhimit të rastit. lidhur mehapatdhedokumentimineprocesit të vendosë disarregulla të unifikuarapër të gjithaNJMF, Fëmijës, icilipritet të miratohet sëshpejtidhedotë në UdhëzimineripërProcedurat përMbrojtjen e mënyra Ky të ndryshme. problem dotë adresohet është konstatuarseNJMFidokumentojnë rastet në në ASHMDFsipasnjëformati të përcaktuar, por dhe referimin efëmijëve NJMFraportojnë nërrezik. bërë ngaNJMF,për t’u për identifikimin kryesisht nëpërmjetnjëprocesi konsultativdhepërfshirës,duke u procedurave tëndërhyrjes përmbrojtjen 1407 të fëmijëve nërrezik dhepërvitin2014rreth menaxhuar pranë ASHMDF-sëkanë bazë përmbijetesë. kujdestarë nëpërmbushjenenevojave të tyre raste neglizhimingaprindëritapopersonat sidhenëshumë për punënërrugë, trafikimi në familje, abuzimifizikeseksual, shfrytëzim dhejanëpërballurmesituatadhune të varfra Përgjithësisht fëmijët nërrezik vijnëngafamilje abuzimit, neglizhencës aposhfrytëzimit. të fëmijëve nërrezik apoviktimatë dhunës, raste e tij. emenaxhuarajanëkryesisht Rastet fëmijë të cilitijanëcënuar apomohuartë drejtat vitin 2014.Fëmijë nërrezik konsiderohet çdo Për vitin 2013, NJMF të cilat kanë raportuar Për raportuar vitin2013,NJMFtë cilatkanë raste. Ngakëto 703 janë raste të reja për 1321 raste

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 35 36 Raport kombëtar mbi situatën e të drejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 të tjeraarsimore, sidhenëfamilje. japin këtyre pikëpamjeve rëndësinë eduhurnëshkolladheinstitucione shprehin lirishtmendimetetyre nëtë atadhetu gjithaçështjet qëiprekin Të forcohen përpjekjetpërtë siguruarqëfëmijët të kenë të drejtë të në arsim,mbrojtje sociale, shëndetësi dhe strehim ipërshtatshëm. zonat ruraledhefëmijëttyre të meaftësi kufizuara,sidomosnëqasjene grupevevajzat, fëmijët minoritare, qëipërkasin fëmijët qëjetojnë në dherritjaeaksesitnë shërbime për prioritetMe duhetparë përfshirja bazë të rezultateve të vlerësimit. drejtave onlinetë fëmijëve duhetvlerësuar dheaplikuargjerësisht në nga fëmijët. Pilotimi imodulitkurikularmbisigurinëdhembrojtjen etë dheprofesionistëveprindërve të internetit mbipërdorimin esigurt dhe është enevojshmeduhet përforcuar të rritet ndërgjegjësimi ifëmijëve, Kuadri rregullator të internetit ngafëmijët lidhurmepërdorimin e sigurt specifikë. dheadoptimittë Udhëzuesve nëpërmjethartimit duhet të qartësohet të Planittë Veprimit. Bashkëpunimiistrukturave përmbrojtjen efëmijëve, rruge nërajonetetjera,jovetëm në Tiranë, nëpërmjetzgjerimittë zbatimit Mbrojtja përfëmijët fëmijët nësituatë nësituatë rrugeduhettë përfshijë ri-viktimizimin, dhendërgjegjësimin egjerë mbiproblematikën. profesionistëve, të garantiminembrojtjes efikase fëmijëve dheevitimine dhuna dheabuzimetseksuale, trajniminespecializuartë duke përfshirë shërbimetë specializuara përmbrojtjenDuhet të krijohen efëmijëve nga mbrojtjen efëmijëve. standarde përmonitorimin epunëspër duhenhartuar Njëkohësisht vaksinimin efëmijëve duhettë zgjerohet nëtë gjithëShqipërinë. Skema pilote endihmësekonomike, meincentiva përshkollimindhe tek fuqizimiifamiljeve dheprindërimiimirë. shërbimetnëmbështetjepërforcojë të familjes, menjëfokus të veçantë institucionalizimit të fëmijëve të grupmoshës 0-6vjeç. Reforma duhettë apo familjekujdestare. Vëmendje eveçantë duhett’i kushtohet de- të shkojnësamëshpejtnëfamilje, qofshin ato biologjike, birësuese, të theksojërëndësinë epolitikaveefektive qëmundësojnëfëmijët Strategjia embrojtjes socialedhereforma eshërbimeve socialeduhet integruar dhemultidisiplinare. gjithëpërfshirëse rëndësishme edhepërmbrojtjen efëmijëve nëpërmjetnjëqasjejetë Strategjia ere e mbrojtjes socialeduhettë reflektojë konsiderata të

Çështje përadresim 26 ushqimeve – buke bashkëmenjëlugë, njëkafshatë Me kemisimbolizuarmungesën e të ekspozuar ndajdrogës sipasojëeshembujve të këqijqëirrethojnë ata. Është paraqiturnjë marrin shërbimefalasedhepsekjoështë njëedrejtë ligjore përne. shëndetësor. Është vizatuarkutiaendihmëssëshpejtë përtë paraqitur shpie nëdhunënndajfëmijëve. Shishja evizatuarparaqet fitojnë gjëra papunuarpordukeiamarrë të tjerëve. është edheshembulliikeqtek fëmijët,që shkakton dukeimësuarataqëmundtë anëtëMe kësajdore meçelës jemipërpjekurtë shprehim paraqesim priviminngaliriatë fëmijëve qëjanëtë prekur nga pëllumbindhedegëneulliritkemiparaqiturpaqenkursemekëtëMe kafazin, ekonomike, etj. u bëhetfëmijëve të ngjyrës sëlëkurës, përshkak racës, gjinisë, gjendjes Fëmija irrethuar nga gjëra qënukjanëtë përshtatshmepërne. vendoset mundtë njëlimitdhekontroll gjenden seaty përfëmijët, përshkak që është bërë pjesëepandashmejetës sëtyre. Por internetit është mirë qët‘i Kompjuteri tregon përhobetefëmijëve sip.sh. facebook duhur, mundtë zgjedhinvetë se me këduantë martohen. por duhettë edukohenqëkurtë mbushinmoshëne fëmijëve. Nukduhetqëfëmijët të detyrohen të martohen Këto unazatë bashkuara janëpër prindërit nështëpi apongatë tjerë. simbolizon fëmijën siviktimëtë Fëmija blu, mbikokënetë cilitshtrihetnjëdorë ezgjatur dhe elumtur. shumë ilidhur. Duamqëfamiljatë jetë eshëndetshme Lulja simbolizon shumë nëformimin tonë përtë ardhmen. Zemra ekuqeparaqet Grup diskutimi drejtuar ngaASHMDF mepjesëmarrjene20të rinjve, në12nëntor 2014,në Shkodër, Si është dhedëshironi tëjetabotaqëjurrethon? lehtësuar nga Worldlehtësuar Vision varfërinë Dhe pranë saj shkrimi Dhe pranësajshkrimi “Not free here” nënkupton senukmundtë familjen gjethe droge pasi

të qeshurat simbolizon talljendhe dashurinë eshumëfamiljeve. , metë cilënçdo fëmijë është alkoolin dhunës qëështë shumëerëndësishme sendikon martesat ehershme martesat , i cili është një nga shkaqet mëtë mëdhaqë , iciliështë njëngashkaqet fëmijët nëditët esotmeqënëvogëli janë , ndoshtanga Kontributi iFëmijëve të të diskriminimin vjedhjen, sistemin gjakmarrja

përveç dëmit përveç që . 26

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 37 38 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 për fëmijë kombëtarë, të tillësi:Strategjia eShëndetitRiprodhues, PlaniKombëtari Veprimit shëndetësor përtë gjithëqytetarët, trajtohet nëdisadokumente strategjikë Politika publikeesigurimittë shërbimeve të përshtatshmepër të garantuarkujdes shëndetësor nga shteti dhe kushdo ka tëshëndetësor drejtë ngashteti dhekushdoka përsigurimshëndetësor” sipas të cilës, “shtetasit gëzojnë nëmënyrë të drejtën të barabartë përkujdes kujdes shëndetësor përcaktohet edhenëKushtetutën eRepublikëssëShqipërisë, dhecilësorshëndetësor. kujdesinmë të lartë përfituar Edrejta e fëmijës për Konventa përtë drejtat efëmijëve sanksionontë drejtën efëmijëve përtë 32 31 30 29 28 27 riprodhues” shëndetësoredhe gjithëpërfshirëse të cilatgjendennëligjet “Për shëndetin angazhim kushtetues mbështetet edhengaparimetpërshërbime cilësore Aftësi të Kufizuara është pasuarnëvitet efunditmevlerësime të tjerapër të shpalosur nëmënyrë të Studimi kombëtardemografik dheshëndetësor (SKDSH)nëvitin2008-2009nuk vdekshmërinë foshnjore. studimet mbifamiljenpranohensiburimimëibesueshëm ivlerësimeve mbi në vlerësime, të cilatshpeshjanëkontr që mbështeten rezultojnë mbisupozime të Metodologji të ndryshme ndryshme. vdekjeve (të dhënaadministrative) osesipasmodeleve studimore, osemodele –regjistrimintë cilatjanë bazuarnëmetodologji elindjeve të ndryshme dhe përmban disasfida,dukepaturparasysh seekzistojnë burime të të dhënave, Paraqitja etreguesve të shëndetittë nënësdhefëmijës përefekt të këtijraporti shëndetësor të nënësdhefëmijës, përballetmeprobleme kritike. dhe arritjeve, sistemi ikujdesitshëndetësor, nëveçanti, sistemi ikujdesit qëllim përmirësimin ecilësisësëjetës sëtyre. Megjithatë, pavarësisht përpjekjeve vazhdueshëm të treguesve të ushqyerjes dheshëndetittë nënësdhefëmijës me Politikat ekujdesitshëndetësor të synuarpërmirësimin nënësdhefëmijës e kanë parësor shёndetёsortёnёnёsdhefёmijёs. fёminore janёtre ngatetë ezhvillimit indikatorët tёlidhuradirekt mekujdesin deri në2015(OKB, ivdekshmёrisё amtare, 2000),kuzvogëlimi foshnjore dhe 1994), sidhepjesëmarrjaaktive nёarritjeneObjektivave të Zhvillimit të Mijëvjeçarit Veprimit të Konferencës Ndërkombëtare përPopullsinë dheZhvillimin (Kajro, Në kuadërtë dokumenteve ndërkombëtare, përmendetmbështetja ePlanittё

http://www.adrf.org.al/images/strat_komb_pak.pdf http://www.al.undp.org/content/dam/albania/docs/Dekada%20e%20Perfshirjes%20se%20 http://mobile.ikub.al/LIGJE/PeR-MIRATIMIN-E-PLANIT-Te-VEPRIMIT-PeR- http://www.ishp.gov.al/wp-content/uploads/2012/03/Ligji-i-shendetit-publik.pdf Kushtetuta eRepublikëssëShqipërisë, 1998,Neni55.

Romeve%20-%20Plani%20Kombetar%20i%20Veprimit.pdf FeMIJe-2012-2015-1205040136.aspx http://www.ishp.gov.al/wp-content/uploads/2012/03/P%C3%ABr-sh%C3%ABndetin-riprodhues.pdf III. EDREJTA PËRKUJDESSHËNDETËSOR 30 31 , Plani i dekadës Rome , Planiidekadës 28 dhe “Për shëndetinPublik” 32 33 . 31 siedheStrategjia Kombëtare ePersonave me 29 adiktore. Vlerësimet embështetura në . Situata 27 . Ky urbane, ndërsanëzonat (shihfigura1). malore ruraleështë edhemëilartë e Shqipërisë. sesanëzonat tregues Nëzonat është ruraleky shumëmëilartë duhetnënvizuarMegjithatë sesituatanukparaqitet enjëjtë nëtë gjitharajonet nuk janëtë disponueshmengainstitucionetpërkatëse. 35 34 33 Figura 1:Numriivdekjeve, (0-1vjeç)nënivel rrethi (2010 Sipas SKDSH2009 mbitreguesitvazhdueshme njëpanoramë eushqyerjes të qartë dheshëndetit. 9.8 për 100,000lindjetë gjalladhevdekshmëria nënmoshën5vjeçishte nëvlerën ardhura të larta. Vdekshmëria nënmoshën1vjeçnëvitin2013ishte nëvlerën 7.9 ardhura të ultaështë rreth sesatek fëmijët 40përqind mëelartë efamiljeve metë me të ardhura të ulta.Kështu, vdekshmëria foshnjore tek fëmijët efamiljeve metë gjithashtu nënvizon edhediferencat grupeve etheksuara përfamiljeqëipërkasin 5.7 për100.000lindjenëtë njëjtinvitnga17/100.000qëishte në2008.SKDSH në7.8dhe8.9vdekjepërkatësisht për1.000lindje. Vdekshmëria amtare ishte në 2012,vdekshmëria foshnjore dhefëminore (derinë5vjeç)janëreduktuar njëjtët tregues nëvende të tjeratë Evropës qendrore dhelindore. deri Sidoqoftë nëvlerën sesatëpërkatësisht 18dhe22për1,000lindje, janëpakmëtë larta Observatori përtë drejtat efëmijëve Observatori (2012) eFëmijëve“Varfëria nëShqipëri” 1, Raportuese Karta eShëndetësisë, Ministria Të dhënaadministrative, 2014. INSTAT iShëndetit Publik &Instituti (2010) “ UNICEF, Shqipëri 2009 34 për1,000lindjetë gjalla. Të për2015 dhënatpërvitin2014dheparashikimi , Shqipëri Fier (District)15 Durres (District) Kavaje (District) Vlore (District)9 Malesi eMadhe2 Lushnje 6 Shkoder (District)13 Lezhe (District) Kurbin Mallakaster 3 Kruje 33 Peqin 34 , vdekshmëria foshnjore dhefëminore nëvitin2008, Tirane (District) Kuçove 0 Tepelene Berat (District)8 Puke 1 Mirdite Mat Delvine 0 Elbasan (District) Tropoje 1 Sarande 1 Gjirokaster (District) Gramsh Skrapar 1 Permet Bulqize Diber (District) Librazhd Has 2 Kukes (District)1 Pogradec 1 Kolonje 2 Korce (District)8 Studimi Demografik dheShëndetësornëShqipëri2008-

Devoll 2 )35 36 Mungojnë 14 15 4 -13 2 -3 0 -1

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 39 40 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 moshën 5vjeç, 2006-2010) Vonesa të lehta dhetë rënda zhvillimore (nën lindje të gjalla,2010) Vdekshmëria nënmoshën5vjeç(vdekje për1,000 2010) Vdekja foshnjore (vdekjet për1,000lindjetë gjalla, ushqyerit përgratë shtatzëna Tabela 2:Krahasim rajonal shëndetësore i nivelit dhetë tëaksesitnëndërhyrjet kryesore duke ikrahasuar vend janënëuljendërvitet efundit,ato nëvazhdimësiduhettë vlerësohen Kështu, edhepseshifrat elidhuramevdekshmërinë foshnjore dheamtare në ndërmjetshteteveduke bërë krahasimin të rajonit. Për mëtepër Tabela 1 40 39 38 37 36 dhe të të ushqyerit sugjerojnë barazi nëofrimineshërbimeve ndërmjetzonave sesa nëfëmijët etjerë.vijnë ngafamiljetë varfra Tregues të tjerë shëndetësorë ku peshaeulëtnëlindjehasetdyfishin lindjes sësapolindurve, fëmijëve që Pabarazitë ndërmjetzonave urbanedheruralejanëtë dukshmenëpeshëne të tjeraevropiane. shëndetit dhetë të ushqyerit përgratë shtete shtatzëna nëShqipëridhekatër Tabela rajonaltë niveleve 2jepnjëkrahasim të të aksesit nëndërhyrjet kryesore zona të ndryshme tëzona vendit të ndryshme për numrinefëmijëve qëmarrinsuplemente mevitaminënA informacionsesa 60përqind marrinantibiotikëpërdyshim përpneumoni.Nukka me diarre marrinhidratimdheushqim të vazhdueshëmngagojadhepakmë katër nga vizitapërparatë paktën lindjes. përfitojnë Vetëm 54përqind e fëmijëve një vizitë mesatarisht67përqind paralindjes. etyre, Gjithsesi,shumëmëpak, praninë estafit të kualifikuarmjekësordhe97përqind tyre e marrin të paktën dhe përfëmijët evegjël. shumëse99përqind Më egrave shtatzëna lindinnë shëndetësore përgratë është shtatzëna indryshëm Aksesi nëshërbimetkryesore përcaktuar sipasObjektivateZhvillimit 5e7. të Mijëvjeçarit Burimi: Statistikat eUNICEF-itsipasshteteve,Burimi: Statistikat 2012;Bazaetë dhënave 2007- 2012;UNAID-iS, e ibid INSTAT iShëndetitPublik &Instituti (2010) “ UNICEF, 2014, aim kprec jt ide 9.%9.%10 8 99.8% 98% 31% 100% Prevalenca eanemisëtek gratë shtatzëna (2005) 99.9% (të paktën njëvizitë) 99.3% Gratë shtatzëna qëmarrin kujdespërpara lindjes (të paktën katër vizita) Gratë shtatzëna qëmarrin kujdespërpara lindjes Mami meeksperiencë gjatë lindjes Ministria eShëndetësisë eShqipërisë (vdekjaMinistria foshnjore dheefëmijëve). eUNICEF-it(2012)sipasshteteve; (2012); iStatistikave Burimi: Statistikat UNESCO-ja, Instituti OBSh-së përAneminë, 2006 2009 , Shqipëri “Gjendja eFëmijëve nëBotë”,

me vendet etjera 36 37 jepnjëpërmbledhjetë treguesve të lidhurmefëmijët, 40

Shqipëria 19% 38 8.8 6476 17 7577 39 , siedheprogresin përtë e përmbushurindikatorët New York, UNICEF 37 Studimi Demografik dheShëndetësornëShqipëri2008- Hercegovina hiëi onaKocaMqdnaSerbia Maqedonia Kroacia Bosnja Shqipëria Bosnja dhe Bosnja 38 , me përfaqësimin ekëtyre treguesve në , mepërfaqësimin 73 87% 97.3% 84.2% 66.8% 8.9% Nuk ka tëNuk ka dhëna Nuk katë rai MaqedoniaSerbia Kroacia dhëna dhëna dhëna dhëna ka të ka të ka të Nuk Nuk Nuk 39 .%6.6% 4.9% . Nuk ka tëNuk ka 86 99% 98.6% 94.2% 93.9% dhëna dhëna ka të Nuk Qendrat Shëndetësore është njëfaktor qëvështirëson aksesin. 14,4%eqendrave vlerësimNjë ifunditmefokus fëmijët Romë 0-6vjeçevidenton selargësia nga kujdesit shëndetësor, niveli iulëtarsimor emungesainfrastrukturës. e vështira të jetesës, mundësia ekufizuarpër të përdorur shërbimecilësore të ulët sesatë kushtet pjesës tjetër të duhenkërkuartek popullsisë. varfëria, Shkaqet Treguesit eshëndetitmespopullatës RomedheEgjiptiane nëShqipërijanëmëtë nëShqipëri. dhetëvarfërve pasurve Figura 3:Tregues (nëpërqindje) tëlidhurmehigjienëdheshëndetpërgrupine tëpërzgjedhur nëShqipëri. përmëtë pasuritdhemëtëpërzgjedhur varfrit shëndetit dhetë të ushqyerit. Figura 3jepnjëpërmbledhjetë këtyre treguesve të të nëshërbimetkryesore aksestë barabartë shtatzëna nukkanë se gratë evarfra i madhsenumrifëmijëve të pasurmepeshatë ulëtanëlindje—dukesugjeruar e të Numriifëmijëve sapolindurve. të lindurmepeshatë të ulëtaështë varfër më të zhvillimit nëfëmijërinëkryesore ehershme, porekzistojnë pabarazinëpeshën lidhurmeaksesinnëdisashërbime dhetë varfërve barazindërmjettë pasurve Ka dhe rurale neShqipëri. Figura 2:Tregues (nëpërqindje) tëlidhurmehigjienëdheshëndetpërzonaturbane tëpërzgjedhur nënpeshës nëzonat ruraledheurbanenëShqipëri. urbane dherurale. Mundt’i referohemi figurës 2përtreguesit ehigjienësdhe 100 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 0 Staf i kualifikuar gjatë Përdorimi iambienteve Përdorimi me higjienë të higjienë me përmirësuar lindjes Prevalenca enënpeshës Prevalenca enënpeshës tek fëmijët tek femijët nën vjeç 5 nën 5 vjeç nën 5 Të pasur Të varfër Rurale Urbane

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 41 42 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 ur ëiëeq sqhnm sqmatfca ,1 ,4 4,016 23,090 22,627 5,042 27,683 6,317 Numri ifëmijëve qëushqehen meushqimartificial Numri ifëmijëve qëushqehenvetëm megji ëudhëi/rpmsa jç1–4ve 5–14vjeç % 3 1–4vjeç –1vjeç 0 0,3% 0,4% endokrine/tëSëmundje ushqyerit dhemetabolizmit moshat Sëmundshmëria/grup moshat derinë5vjeçdherritet ndjeshëm nëmoshat5-14vjeç. janë rrjedhojëekequshqyerjes, zë njëpeshëspecifike relativisht ulëtpër të grup mbishëndetinefëmijës.që kanë Siçshihet ngatabela3,grupi isëmundjeve që vite të qëtrajtohen, thellë janëshndërruarnëprioritare, të ndikimit përshkak Çështjet qëlidhenmeushqyerjen pak eshëndetshmepërfëmijët, ndonësekanë shpenzimeve mesatare. të përkujdesinshëndetësor cilatshpenzojnë të përkatësisht fëmijëve sa1/3e familjevekonsultime mjekësore të grupit ipërkasin mëtë ulëttë shpenzimeve, rregullishte fëmijëve dheqënukpërfitojnë qëvuajnëngasëmundjekronike nga familjetë nivelit mëtë ulëttë shpenzimeve. Gjithashturezulton se50përqind dhemëshumësegjysma efëmijëvesëmundje kronike mesëmundje kronike, janë të fëmijëve. Studimitregon se29përqind efëmijëve qëvuajnëtë paktën një 88,9 përqind senukmbulojnënevojat deklarojnë përshërbimeshëndetësore senukmbulojnënevojatnë NdihmëEkonomikedeklarojnë përushqimin,dhe dhe statusiityre shëndetësor, mbeten problematike. 56,7përqind efamiljeve Tabela 4:Ushqyerja megji (tabela4). peshë mëtë madheseajomeushqimartificial Përsa ipërketushqyerjes megjitë fëmijëve, vihetre sekjoformë etë ushqyerit ka eShëndetësisë,Burimi: Ministria tëdhënaadministrative, 2014 Tabela sipasgrupmoshave. 3:Sëmundshmëria fëmijët gëzojnë shëndettë mirë, porkjonukqëndron për5.4%të tyre informacion mbistatusinevaksinimittënuk ka fëmijëve. Nërreth 68.8%të rasteve përrreth marrë 17%të fëmijëve vaksinatsipaskalendarit, kanë stafishëndetësor distancëshëndetësore ngavendbanimet Rome. janëmbi2km 61.7%efëmijëve 43 42 41 dhe fëmijës Fëmijët eushqyerjes përtë porsalindurit qëushqehennëpërputhjemepraktikat eShëndetësisë,Burimi, Ministria tëdhënaadministrative, 2014 kështu fëmijët mëpakgjasaseato nëzonat nëzonat urbaneqëtë ruralekanë tëpraktikave rekomanduara të dhefëmijëve. ushqyerjes sëtë porsalindurve Po mëpakgjasasesadjemtë tëpraktikave, ushqehensipastri dhe vajzatkanë e varfërisë Studimi “ INSTAT iShëndetitPublik &Instituti (2010) “ UNICEF, ePunës, Ministria Cështjeve QendraKombëtare dheShanseve të Sociale të Barabarta, Hazizaj A.,EleziP., BalloM., Vlerësim Kombëtar2014:Aksesiifëmijëve romë nëShërbimete 2009 mbijetesa tekinvestimi nëreduktimin evarfërisë Urbane(2012) iKërkimeve Studimeve dheInstituti Sociale “ dheshëndetësisë nëShqipëri,UNICEF/CRCA edukimit /Observatori, TiranaYWCA 2014. , Shqipëri Reformimi indihmësekonomike: Ngambijetesatekinvestimi nëreduktimin ” 42 43 theksonsërishsenënushqyerja efëmijëve të familjeve të varfra janënënivel të ulët,vetëm 19përqind etyre ushqehensipaskëtyre Studimi Demografik dheShëndetësornëShqipëri2008- 0021 2012 2011 2010 ”, Tiranë Reformimi indihmësekonomike: Nga 41 . 46 45 44 Vlerësimi në2013 94,4përqind ). pasurisë sëfamiljes(mëiulti82,1përqind dhemëilarti (zonat urbane90,2përqind dheato nëzonat rurale86,4përqind) dheindeksittë urbane97,7përqind dhezonat malorezonës sëvendbanimit 78,9përqind); (Tirana gjatë 24orëve të fundit” sipastë cilitukonstatuase ekzistojnë diferenca ndërmjet për “përqindjen efëmijëve konsumuarushqimetë pasura mevitaminëA qëkanë së familjes. Për efekt të këtijstudimi,grupi ispecialistëve iureferua matjessëbërë siçjanëvendbanimi, rajonidheindeksiipasurisë varion sipasdisakarakteristikave vitaminën A,hekurindhejodinmesfëmijëverëndësishëm, përfshirë 6-59muajsh, Rezultatet eSKDSH2009tregojnë sekonsumiidisamikroelementeve të të pasurisë.lartë me23,6përqindrekomanduara të krahasuar fëmijëve të familjeve nëindeksine indeksit të ulëttë pasurisë17përqind efëmijëve ushqehensipaspraktikave të familjeve, edhekëtukemidiferenca të theksuara, kështunëfamiljetqëipërkasin Përsaushqehen nëpërputhjemekëto praktika. ipërketindeksittë pasurisësë shërbimit dhetreguesve të lidhurmekëtë komponenttë shërbimit mirë nëkomunitet, siedhemangësitë nëmonitorimin dhevlerësimin eduhurtë holistike të zhvillimit të fëmijës, mungesëssëprogrameve përprindërimine mungesën epasqyrimitnëinstrumente dhepraktikëtë njëkornize/perspektive kujdesit shëndetësor parësor evidenton sisfidapër të ofruarshërbime cilësore: Vlerësimi mbishërbimetpër nënëndhefëmijën derinë 3 vjeçnëshërbimine kontrolli. maskojnërreziqet,vërtetë sepsenukekzistojnë sisteme efektive monitorimi dhe HIV dhe4.9përqind të personave të infektuar. Këto shifra relativisht të ulta,nëtë vdekur ngaAIDS.Fëmijët sotpërbëjnë5.3përqind të të gjithëatyre qëjetojnë me janë infektuar nëpërmjettransfuzionittë gjakut.Derisot,3ngakëta21fëmijë kanë nganënatek fëmija,infektuar ndërsa6fëmijë nëpërmjettransmetimitvertikal 21fëmijë tëdhjetor infektuar 2010,uraportuan meHIV/AIDS,15ngatë cilëtjanë të iparë njëfëmije idiagnostikimit Rasti meHIV/AIDSishte nëvitin1997.Deri ulët prevalence. të2012-2015, edhepseShqipëriaështë endenjëvend ikonsideruar meshkallë Çështje të lidhurameparandalimindhetrajtimineHIV/AIDSjanëpjesëPVF siobezë. se3.2%etyre klasifikohen raporton djemve në raport me vajzat. djemve nëraport Vlerësimi mezonat rurale, dhe urbane nëraport te fëmijëte mbipeshësështë dukshëmmëelartë emoshës8-9vjeç, nëzonat tri grup-moshave, ku18.8%etyre ishinmbipeshë dhe6.8%obezë. Prevalenca ndërsa te fëmijët 9-10vjeç undeshënsërishvlerat respektive mëtë ulëtatmes obeziteti 7.7%;te fëmijët 8-9vjeçugjenden22.4%mbipeshëdhe7.9%obezë; marra nëstudimpërfëmijët 7-8vjeçrezulton njëprevalencë mbipeshe21.4%dhe 7-10 vjeçjanëmbipeshëdhe7.7%etyre janëobezë. Sipasgrup-moshave të J., Burazeri E. (2013) G.,Mersini JolandaHyska iobezitetit nëmoshënfëminore”,“Vlerësimi Ministria

e Shëndetësisë, iShëndetitPublik, United Nations, Instituti Tiranë. shëndetësor, cerdheve dheinstitucioneve tëkujdesitrezidencial përfëmijët0-3vjec”, moshës shkollore 11,13,15vjeç” UNFPA, UNICEFShqipëri. Haxhiymeri, E., Hallkaj, E.,Ndrio,Haxhiymeri, E.,Hallkaj, M.,Boci,A. ikapaciteteve të institucioneve“Vlerësimi të kujdesit Qirjako G., Burazeri G., Mihali E., Bukli M.,Agolli E.(2014) E.,Bukli Qirjako G.,Burazeri G.,Mihali “Sjelljet eshëndetshmetek fëmijët e 44 rezulton se, sipasvlerave kufi të OBSH-së, 21.6%e fëmijëve 45 përgrupmoshën efëmijëve 11-13-15vjeç tek meshkujt në raport mefemrat, mes tek meshkujtnëraport UNICEF, Shqipëri. 46 47 .

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 43 44 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014

EPI të financuarangaqeveria Përqindja evaksinave rutinë shëndetin sipërqindje ePBB-së Shpenzimi ipërgjithshëm për përgjithshme përshëndetin si %eshpenzimeve të për shëndetin(PvtHE) Shpenzimet private (NCU/USç) barazi të fuqisëblerëse me për shëndetin/frymë Shpenzimet epërgjithshme shëndetësinë të përgjithshme për përqindje eshpenzimeve xhepat eqytetarëve si Shpenzimet edalanga si vlerë seplaniivitit2014. të pritshme, ose36%mëlart Tabela 5 buxhetor afatmesëmparashikon qëkëtijsektori t’i kushtojë njëpeshëprej 9.01% tregues ështëky 6.64%,prapërsërinërënie. Ndërsapërvitin2015,programi paturnjëtendencë rënie2013 kanë nga7.65%në6.93%të PBB. Për 2014plan, kujdesit shëndetësor, shpenzimetpublikenëkëtë sektor gjatë periudhës2011- gjithërëndësinëMe dhediskutimet evazhdueshmembireformimin esistemit të sistemit shëndetësor. përtë plotësuarrinjtë nevojat kanë etyre përinformacion eshërbime përmes mungesa eshërbimeve miqësore përtë rinjtë, dhemundësive të kufizuaraqë të të komunitetit lidhurmekujdesinshëndetësor. Ky vlerësim vendos theksintek të shërbimeve, kapaciteteve të stafitshëndetësor dhekulturës/qëndrimeve të infrastrukturës, organizimit të punës/shërbimeve, përqasjes jotë integruar me rezultatet nëfushëneushqyerjes dheshëndetittë fëmijëve nëShqipëri. të cilësnukiështë shtuar jodina. nuk konsumonkripë Tabela politikat 6ikrahason sëjodizuar, politikëneofrimittë kripës epopullsisë Shqipëria ka pornjëekatërta pak se40përqind egrave iushqejnëfoshnjat vetëm megjipër6muaj. Po ashtu, t’i ushqejnëmegjifoshnjat etyre gjatë gjashtë muajve të parë të jetës, pormë nuk përkojnëmenjëra-tjetrën. Për shembull, ligjishqiptariinkurajonnënatereja nëletër dhegjendjanërealitetpolitikat lidhurmeaksesindheofrimineshërbimit rezultatet edëshirueshmetë zhvillimit nëfëmijërinë ehershme. Nëshumështete Vetëm praniaeligjeve jogjithmonëgaranton dheepolitikave njëlidhjeme Shqipëri Studimi mbibarrierat eaksesittë shërbimeve të shëndetitriprodhues në 48 47 të tjeratë Evropës Lindore. të shpenzimeve shtete rajonalepërkujdesinshëndetësor nëShqipëridhekatër Baza globaleetë dhënave përshpenzimeshëndetësore, eUNICEF-itsipas 2012;Statistikat E.Pipa,Hallkaj, T. (2013) “ shteteve, iShëndetitPublik 2010;Instituti (financimi ivaksinësEPInëShqipëri) shëndetësor parësor” 47 paraqetvështirësitë eofrimitdhemarrjessëshërbimeve nëkuadër , ACA/UNFPA Shqipëri hiëi onaKoca aeoi Serbia Maqedonia Kroacia Bosnja Shqipëria 100% 2 9 8 6 39% 36% 18% 37% 29% 36% 52% 14% 28% 52% 4 2 ,1 3 1,250 835 1,410 928 541 %1%7 %10% 7% 7% 10% 6% Barrierat eaksesitnëshërbimetshëndetitriprodhues nëkujdesin Nuk ka tëNuk ka dhëna 100% Nuk ka të Nukka dhëna 100% 48 jep një krahasim jepnjëkrahasim Nuk ka tëNuk ka dhëna në praktikëtë këtyre dokumenteve. nëvazhdimësipërtë realizuarorientues të shërbimitduhettë zbatimin hartohen manualeve të trajnimit,trajnimi,siedhepërditësimi idokumenteve të tjerë shëndetësor. Shpërndarjaetyre nënivel qendrashshëndetësore, i hartimi pasojë këto dokumente është poaqerëndësishme përtë përmirësuar treguesit standardet mëtë mira të kujdesitdhepraktikave. Megjithatë, ajoçfarë duhett’i dhe protokolleve të kujdesitdheushqyerjes të nënësdhefëmijës përcaktojnë parësor, menjëvitmëparë, krahasuar është rriturme278.6milionëlekëose4.4% publike të kujdesitshëndetësor. Për vitin2013,financimiikujdesitshëndetësor i reformës shëndetësore të sapo ndërmarrë, konsiderohet prioritetet ipolitikës i shëndetittë nënësdhefëmijës, ndonësenuktrajtohet sikomponent iveçantë nga grupe shoqërishttë përjashtuara. Mbrojtja dhe përmirësimi ivazhdueshëm të barrëszvogëlim financiare mbikurrizineqytetarëve, sidomos të atyre qëvijnë thelbësore nëmënyrën efinancimitmeqëllimmbuliminplotë të kostos dhe rritjes sëcilësisëtë shërbimeve shëndetësore, dukepërcaktuar edhendryshime qeverisë. Nëkëtë program, ikushtohet të vëmendje pabarazive zvogëlimit siedhe cilësore gjithëpërfshirëse, është njëngaobjektivatthemelore të programit të ritë Reformimi isistemit të kujdesitshëndetësor meqëllimsigurimineshërbimeve Burimi: UNICEF-i,statistikat sipasshteteve, eShqipërisë, Qeveria 50 49 nënën dhefëmijën nëkujdesinshëndetësor parësor. Miratimi është mesiguripërmirësimi ikornizësraportim, rregullatore të shërbimitpër ngaarritjetmëtë rëndësishmeNjë të realizuara gjatë periudhësqëmbulonky Ministria eShëndetësisë, Ministria Urdhër Nr.62/ 18.02.2014 dhe157/26.04.2014 Vjetor ISDKSH (2014)Raporti 2013 uds aaide KjeipslnjsUhyra Monitorimi Ushqyerja Kujdesi paslindjes Vizitat ekontrollit përkujdesin Vizitat antenatale përgruanshtatzënë Kujdesi paralindjes shtatzënisë Këshillimi përushqyerjen megjigjatë shtatzënisë problemeve qëshfaqengjatë Menaxhimi ishqetësimeve dhe gruan shtatzënë Kujdesi paslindjes përfoshnjëne Shtesat nëvitaminadhe minerale për Shtimi nëpeshëgjatë shtatzënisë Shqipëria ka politikakombëtareShqipëria ka përtë inkurajuar Ligji është nëpërputhjemeKodin Ndërkombëtar të Marketimit të Zëvendësuesve të të Qumështit Fëmijëve të vegjël ukërkohet një të përfitojnë kurs të plotë të imunizimeve nëfëmijëri oiia hilmtRezultatet Politikat ezhvillimit jodizimin ekripës shëndetësor të nënëspaslindjes nënës paslindjes Menaxhimi ishqetësimeve të shëndetësore tek iporsalinduri Menaxhimi iproblemeve shëndetësore të nënëspaslindjes Menaxhimi iproblemeve porsalindur hna ëcneet enttUshqyerja megjinërast Shenjat kërcënuese të neonatit Gjirit Niveli ekskluziviushqyerjes megji(>6muaj): Konsumi ikripëssëjodizuarngafamiljet Fëmijë meDPT(12-23muaj): suksesshme megjinëkomunitet Hapat përnjëushqyerje të HIV/AIDS Ushqyerja megjitek nënat me fëmijët Fillimi iushqyerjes shtesë tek foshnjore Ushqyerja efëmijësmeformule fëmijët Shtesat nëmikronutiente tek trajtohet mebarna sëmundjeje të nënësdhekur 75.6% 38.6% 99 % 50 51 iudhëzuesve Ecuria 49 . zhvillimit përfëmijët0-6muajsh Vizitat emonitorimit të rritjes dhe rritjes Ndjekja erritjessipaskurbave të 0-6 vjeç Monitorimi izhvillimit të fëmijës zhvillimit përfëmijët2-6vjeç Vizitat emonitorimit të rritjesdhe zhvillimit përfëmijët6-24muajsh Vizitat emonitorimit të rritjesdhe 0-6 vjeç Vlerësimi ishikimittek fëmijët 0-6 vjeç Vlerësimi idëgjimittek fëmijët

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 45 46 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 Ministri të linjës Ministri gjithë shkollatevendit. janë organizuar imoduleve gjatë nëtë 2013-2014.Nëvazhdimësipritet aplikimi siedhe10evente mepjesëmarrjenemësuesve,edukimi nxënësve dheprindërve pilotuar moduletnëKukës, Shkodër, Tiranë dheDurrës. Rreth300sesionetë hapura të është Arsimit. Ky pjesëemoduleve edukim “kros-kurikulare”. 20shkollakanë iShëndetitPublik iZhvillimit nga Instituti dheInstituti mbi ushqyerjen, hartuar Nxënësit eklasave 1-9të arsimitbazë janëprezantuar mekurikulateedukimit i Shëndetësisë. fuqizimin emonitorimit të zbatimittë ligjitngaautoriteti përgjegjës -Inspektoriati nga Komiteti itë drejtave të Fëmijëve në2012,dukenxjerrë nëpahnevojë për evidentuar thyerjet eligjitnëpromovimin eformulave, shqetësim ivërejtur edhe dhe foshnjat, simaternitete, pavione pediatrike, këshillimore të fëmijës. Janë einstitucionevevëzhguan qëofrojnë dheuanalizuan praktikat kujdespërnënat për NxitjendheMbrojtjen etë Ushqyerit meGji.Gjatë këtijprocesi monitorimi u të shikonte përputhshmërinëekëtyre praktikave të tregtimit meLigjin kryesor ushqimeve të industrializuarapërfoshnja dhefëmijë të vegjël imonitorimit të praktikave të tregtimit të ikatërt formulave foshnjoreRaporti dhe Shëndetit Publik të miratuarnë2013. Treguesit të eushqyerjes sëInstitutit megjijanëpjesëekornizës sësurvejancës eShëndetësisë në2013. nga Ministria së ushqyerjes sëfëmijëve, iShëndetitPublik ngaInstituti dheaprovuar hartuar 9 totalin nëvend. Tashmë, treguesit eushqyerjes megjijanëpjesëesurvejancës 3 maternitete si të tjeraucertifikuan ‘Spitalemiqësore të fëmijëve, dukeeçuarnë vendin nëtë ardhmen. në Kukës, Shkodër, Tiranë dheDurrës pritet të shtrihenndërofruesnëmbarë 579ofruesshërbimi(87qendrashëndetësore) Aktivitetet etrajnimitmepërfitues të trajnimitpërofruesiteshërbimitmonitorimin erritjesdheushqyerjes. Mbështetur nëkuadrinrregullator të 52 51 raportimeve të mëvonshme.raportimeve Buxhetimi dhemonitorimi iprogresit të tijnëtë ardhmen dotë jetë subjekti riskut, të lidhurmesëmundjetkronike, kubënpjesëedheobeziteti. objektivi, nënoptikënenjëpërqasjeje të integruar për reduktimin efaktorëve të dhe të vazhdueshmenënivel kombëtardhevendor për përmbushjenekëtij fëmijëve të vegjël nëveçanti, dukeplanifikuaredhenjësërë aksioneshndërhyrëse reduktimit të mbipeshës dheobezitetit të popullatës shqiptare nëpërgjithësi, dhe Ushqimin kushtuarnjë fokus dheUshqyerjen të ika veçantë kontrollit dhe mbrojtjen dhepromovimin PlaniKombëtari eshëndetitpublik. Veprimit për kombëtarekapacitetet dheprofilin epidemiologjik të vendit, dhepromovon dhe ushqyerjen 2013-2020”. nëpërputhjeme Ky të jetë plandeklaron hartuar mirëkuptimiMemorandum mbiushqimindhe ushqyerjen, e datë 18.06.2010 (Ministria QendrapërFëmijëri të Shëndetshme(2014) imonitorimit të praktikavetë tregtimit ikatërt “Raporti Ministrisë sëPunës,Ministrisë Çështjeve dhe Shanseve Sociale të Barabarta Shëndetësisë, eBujqësisë, sëArsimitdheShkencës, eFinancës, Ministria Ministrisë Ministra Shqipëri të formulave foshnjore dheushqimeve të industrializuara përfoshnja dhefëmijë të vegjël”, Tiranë, 52 janëangazhuarpërzbatimine”Planittë veprimit përushqimin miratuar, moduletë akredituara uhartuan 51 kishte sisynim kishte adoleshentëve, eshërbimit. përtë theksuarrëndësinë dhespecifikat parësor vëmendje iështë kushtuar prezantimit të komponentittë shëndetittë epaketës bazë tëNë punënpërrishikimin shërbimeve të kujdesit shëndetësor Mbrojtjen eFëmijëve. është shtrirë edhemeZyrën Shtetëror të ShërbimitSocial Rajonale për dheNjësisë menaxhimin erasteve të fëmijëve HIVpozitiv. Nërastine Vlorës, bashkëpunim ky në realizuarjetojnë takime meHIV/AIDSgjatë vitit2014kanë Tiranë dhe Vlorë për Programi KombëtariHIV/AIDSnëbashkëpunimmeOrganizatën ePersonave që Shëndetësisë. transmetimit nganënatek fëmija, dukeadvokuar nëKomisioninParlamentar të vendosur theksinnëparandalimin e Në 2013e2014,fushatat1dhjetorit kanë aksesin dheuljenerasteve të transmetimit. fëmijës synojnëtë adresojnë nevojat eidentifikuarapërpërmirësim eshërbimit, shëndetësor parësor përkëtë shërbimnëqendratekëshillimore të nënësdhe ipunës. Përgatitjaekipi eprotokollit kombëtartë PAINF dheudhëzuesittë kujdesit të Strategjisë nga Kombëtarekomponentët të kryesorë HIV/AIDSqë po hartohen Parandalimi itransmetimittë HIVnganënatek fëmija është konsideruarsinjënga mevendetpërditësimin eBEdherritjensigurisëtë vaksinave. ekalendarit poliomielitit bëhenmeIPV. Kjopërbën njëelementtë rëndësishëm nëlidhjeme Për të gjithëfëmijët elindurqënga1mars2014dydozat eparatë vaksinëssë Përqindja efëmijëve rutinëvazhdontë jetë mbi97%. të vaksinuarsipaskalendarit institucionalizuar dheintegruar sipjesëpërbërëse esistemit të ofrimittë shërbimit. auditimi ivazhdueshëmecurisësëkëtyre ndërhyrjeve është thelbësore përt’i me nevojat përtë realizuar zbatimineplaneve Gjithashtu, të veprimit të hartuara. Në të ardhmen, buxhetimiiinstitucioneve (materniteteve) duhetjetë nëpërputhje menaxhimin etë porsalinduritnormaldheplotësimi irregullt ipartogramës. protokollet kombëtare. NëDurrës, upërmirësua respektimi ite gjitha hapave për përpilimi injëprotokolli vendor përspitalin,sishembullsemundtë përshtaten lëkurë menjëherë idhomave mbaslindjes, individualetë ekrijimi lindjes. Urealizua rooming-in (praktikë qënukekzistonte) -vënia efoshnjës nëkontaktlëkurë me të ndërhyrjes nëkëto institucione. Sirezultat iprocesit nëKukës uvunëjetë iplaneveCilësisë, dheundoqngatrajnimiipersonelitshëndetësor dhehartimi dhe Durrës. Vlerësimi urealizua përmesinstrumen rajonale Në 2013-2014,nëkuadërtë përmirësimit të kujdesitperinatalnëmaternitetet , vlerësimi icilësisëndajkujdesittënënësdhefëmijës tit të miratuartë Vlerësimit të urealizua nëKukës

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 47 48 Raport kombëtar mbi situatën e të drejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 treguesve cilësorpërshëndetinefëmijës dheadoleshentit. Përmirësimi icilësisësëmbledhjesdhe përpunimittë informacionit dhe grupimeve të tjera. fëmijëve të përjashtuar, siedhetë të atyre të familjeve të varfra, kryesisht Adresimi ikeq–ushqyerjes,duke ufokusuar mbitë gjithatek e kategoritë në shkolla. Fuqizimi ishërbimeve shërbiminshëndetësor përadoleshentët, përfshirë shëndetësisë kujdesi përgruan, fëmijën, përbënprioritet dhenukështë vetëm detyrë e dhe mobiliziminegjithëshoqërisë, masmedias, etj., memesazhin se promocioni shëndetësor përkomunitetin,Edukimi, familjen,sensibilizimin këto shërbime të vazhdueshëmtë gjithëpersonelitshëndetësoredukimit qëpunonnë enjohurive dheaftësiveRritja të personelitshëndetësor, nëpërmjet e shëndetittë fëmijës të udhëzuesve dheprotokollevenëpërmjet unifikimit standard përndjekjen Përmirësimi icilësisësëshërbimeve të fëmijës nëtre nivelet ekujdesit, institucioneve meato të fëmijërisë sëhershme. edheinstitucionetpediatrike,përfshirë dhebashkëpuniminekëtyre Fuqizimi ilidhjeve ndërmjetshërbimeve të nënësmeato të fëmijëve, fëmijëtpërfshirë qëjetojnë nëzonat elargëta dhefëmijët romë. nëshërbimeshëndetësoretë cilësore barabartë përtë gjithëfëmijët, dhe njerëzore nësektorin eshëndetitmeqëllimsiguriminnjëaksesi nëpërmjet shpërndarjesmëtë mirë emëefektive të burimeve financiare Përmirësimi ipolitikave të kujdesitshëndetësor përfëmijët, eshprehur Çështje përadresim edhe psepushteti tek vendor ASHMDFtë dhëna duhettë raportojë Numri içerdheve dhe fëmijëve qëfrekuentojnë këtë shërbimështë ipanjohur, eShëndetësisëme Inspektoratin dheAutoritetin Kombëtar të Ushqimit. Funksionin emonitorimit të shërbimittë ofruarnëçerdhe, pushteti vendor endan ngrëna ngafëmijët. Ky shpenzimsubvencionohet nganjësitë epushtetit vendor. të gjitha çerdhet fundit, komponentiiushqyerjes (menyja) është përditësuar dheshpërndarë në përcakton parametratpërsiguri,infrastrukturë, higjienëdheushqyerje. Vitet e fëmijëve derinë3vjeç dhezhvillimininstitucione përgjegjëse epërgjithshëm përrritjen,edukimin të Shërbimet për sipas grupmoshave 0-3 vjeçdhe3-6vjeç. përfëmijërinëNë Shqipëri,shërbimetpërzhvillim e hershme ndahen dheedukim aspekt. konsiderohet sinjëkornizë strategjikë qëidentifikonnevoja dheshërbimenëkëtë funksion iushtruarplotësisht ngapushteti vendor përmes çerdheve (publikedheprivate). Administrimi içerdheve është një parë ofrohen të dhënapër46fëmijë Romëtë regjistruar në9çerdhe në2014 58 57 56 55 54 53 të ndryshme të ndërmarrangaUNICEF:të ndryshme çerdhe. Për të evidentuarsituatën eshërbimitvijnënëndihmëstudime mefokuse Në përgjithësi, mungojnëvlerësimet të shërbimitnë mbiaspekte të ndryshme më të vegjël segjashtë vjeç harmonizuar politikëbërjenshumësektoriale përnxitjenezhvillimit të fëmijëve tëpërshtatshëm veçanërisht kufizuarpër përkëtë të grup mekanizma moshë. Ka arritjet emëtejshme pozitive tek fëmijët. NëShqipërimungonendenjëmjedisi të përfëmijërinë konsiderueshëmnë ehershme(0-6vjeç)mendikim edukimin Evidencat ndërkombëtare mbështesin rëndësinë endërhyrjeve përkujdesindhe IV. EDREJTA PËRZHVILLIM DHEPËREDUKIM VKM Nr. 267,datë 12.04.2012 “Llojet dhemënyrën eshkëmbimittë informacionit etë dhënave http://www.shëndetësia.gov.al/al/publikime/shendeti-publik/dokumenta-mbi-shendetin-publik (26.10.1994) Rregullorja higjieno-sanitare “Për ngritjen dhefunksionimineçerdheve” e Ministria LigjiNr. 8652,datë 31.7.2000 “ Botërore Banka (2014) “ shërbimet shëndetësore”, UNICEF, Shqipëri CRCA, (2014), YËCA, Observatory “Studimi kombëtar-Aksesiifëmijëeve Romnëarsimdhe dhe vendor“ statistikore të kërkuarangaASHMDF-jaestrukturatshtetërore përgjegjëse, nënivel qëndror eMjedisit. Shëndetësisë dheMinistria Fëmijëria ehershme kujdesin dhezhvillimin efëmijëve 0-3vjeç 56 . Tarifat epagesave ngafamiljaaplikohenvetëm përvaktet e Raporti QSRMA–Zhvillimi nëFëmijërinëRaporti eHearshme 55 . Dokumentimbirregulloren përçerdhet higjieno-sanitare Për organizimin dhefunksionimine pushtetit vendor 53 . Planii Veprimit përFëmijët (2012-2015)mundtë 54 55 . Çerdhet përcaktohen si ”,Shqipëri. Tiranë, janëorganizuar ” 57 58 . Për herë të Situata 58 .

Raport kombëtar mbi situatën e të drejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 49 50 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 nga fëmijë ndjekurarsiminparashkollor. të moshës5vjeçqënukkanë nëshkollatearsimitbazë dhefrekuentohenpërgatitore funksionojnëkryesisht përgatitore kuedukohenfëmijët 3deri6vjeçdhenukështë idetyruar. Klasat Arsimi parashkollor parashkollor respektivisht 86.8%,69.3% dhe41.5% Bazuar nëtë njëjtën bazë të dhënash,përqindja efëmijëve 3-5jashtë sistemit shprehur tek prindëritmefëmijë 3-4vjeç. dhe është veçanërisht mëmirë kjoe përtakujdesinëfamilje(25%eprindërve), i regjistrojnë fëmijët nëkopshtvjennga besimiseatajanëakomatë vegjël, (INSTAT, 2013).Sipasburimeve qëprindëritnuk të LSMS(2012),arsyet kryesore iregjistrimit neto varet ngaburimi,33%(LSMS2012),në76% Raportimi 63 62 61 60 59 Arsimi (me aktorë të tjerë, familjetefëmijëve apokomunitetin egjerë) holistike institucionalendajnevojave të fëmijëve brenda dhejashtë institucionit dhe jonganevojat efëmijëve, mungesaenjëpërqasjeje gjithëpërfshirëse/ fokusimitë ndryshme, në ‘shkrim enumra’, programe të orientuarangamësuesit mungesa emjediseve të përshtatshme të brendshme dhetë jashtmepëraktivitete kopshteve meorendi dhemjete didaktikepërtë realizuar aktivitete të ndryshme, efëmijëveGjithëpërfshirja aktualishtkufizohet ngamungesaepajisjessë kognitiv dhe gjuhësordhezhvillimit të aftësive motorike. qasjesndaj të nxënit,e shëndetitfizik, zhvillimit socialdheemocional, zhvillimit të fëmijëvedhe edukimit nëkopshte. Ato nxisinzhvillimin efëmijës nëfushën grupmoshë janëdokumentet mbështetës dheorientuespërofriminekujdesit Standardet epërmbajtjes, standardet earritjes, siedheprogramet përsecilën Qendra Burimore eFëmijëve përMirëqënien dheFamiljes (2014) në epërfshirjes “Praktikat Rodríguez, A.M.(2013) “ Shqipëri, Nëntor 2013. kujdesit shëndetësor, çerdheve dhe institucioneve të kujdesit rezidencial përfëmijët0-3vjeç”,

sistemin parashkollornëShqipëri”, Save theChildren, Shqipëri fuqizimin egrave nëShqipëri” Hallkaj, E.,Binaj,Hallkaj, I.(2011) “ Ravens, J.V. (2014), ‘ Haxhiymeri E., Ndrio M., Hallkaj E.,BociA.,(2013) Haxhiymeri E.,NdrioM.,Hallkaj x x x x x

bazë komunitet përfëmijën dhefamiljen arrijnë të shërbejnësipikёhyrjeje pёrshёrbimetёtjeraofruara në referimi komunitare pёrmirërritjen ebrezave, porato aktualishtnuk Çerdhet njëshërbimitёkujdesitfёmijёve, vlerësohen përtej sipika Aksesi nëçerdhe është ikufizuarnëShqipëri, veçanërisht në zonat rurale është tepër ivjetruar Dokumentacioni qëorganizon dheorienton funksioniminekëtijshërbimi kufizuar nënivel kompetencash dhenjohurish. asnjë praktikëpedagogjikenukështë edisponueshme. Ekziston njëstafi Shërbimet janëpërgjithësisht të lidhuramekujdesinepërditshëm, dhe respektuar standardet mëtë mira Shërbimi nukipërgjigjet të drejtave dhenevojave të fëmijëve dukemos limituara të ndarjeve të eksperiencave pozitive. funksionon iizoluar nganjëranjësitek tjetra,meeksperiencashumëtë fillonnëmoshën6vjeçdhezgjat9vjet.Shtetasit, qëmbushinmoshën Parashkollor universal për5vjeçarët’, Kosto eshërbimit nëçerdhet nëTiranë”, (publikdheprivat)është organizuar nëkopshte dhenëklasa Impakti ishërbimeve tëkujdesitdhezhvillimit tëfëmijërisësëhershmembi , UNICEFShqipëri. 60 . Për të varësisë ngapushteti shkak vendor, shërbimi 61 . “Vlerësimi ikapaciteteve tëinstitucioneve të “Vlerësimi UNICEFShqipëri UNICEF, 2012 62 . 63 .

UNICEF, 59 60 . objekte që paraqesin shenja amortizimi, ndajkërkohetndërhyrje objekte qëparaqesinshenjaamortizimi, ndërhyrje të menjëhershmepërprobleme serioze të strukturave 1231 ndërtimore; evidentuar 58objekte arsimore nërrezik shembje;287objekte arsimore qëkërkojnë Infrastruktura ( vështirësi ekonomikedhesocialeetj. dhetë tjerë ngafamiljenë ngafëmijë romë-egjiptianë që përbëhenkryesisht të padukshëm” përsistemin siedhe “fëmijët nërrezik përtabraktisurshkollën” në asnjëregjistër shtetëror. Përveç kësajkategorie, janëedhefëmijët “gjysmë frekuentojnë shkollëndhe, përmëtepër, nukjanëtë identifikuar, pasinukshfaqen shkollën. Shqetësimi themelormbeten fëmijët “e padukshëm”, të cilëtnuke vetëm kontingjentinenxënësve braktisur qëjanëregjistruar dhemëpaskanë Braktisja shkollore 67 66 65 64 nxënës për5243 institucioneve cenuar cilësinëeprocesit arsimore ka mësimor-edukativ një shkolletjetër 9vjeçare zbatohet vetëm në321shkolla.Shpërqendrimi i bashkuara (kunumriinxënësve është nën40),mundësia për përqendrim pranë dhe uljetë numrittë nxënësve nëzonat të rurale. Nga1070shkollatmeklasa nxënësve (veçanërisht nëarsiminbazë) nëshkollateqendrave të mëdhaurbane sjellërritjetë epërqendrimit numrittë të popullsisëkanë nëhartën Ndryshimet të nxënësve. Numri inxënësve arsiminprivatpërbën7.2%të numrittë përgjithshëm qëndjekin bazë është përafërsisht 1:16.Numriishkollave private të arsimitbazë përbën8.5%. mësuesnxënës përarsimin arriturnë92%.Raporti ka arsimin emesëmtë lartë Për arsiminbazë vitin2013-2014,numriinxënësve dhevazhdojnë qëpërfundojnë në shkollatmekohëtë pjesshme. atë arsiminbazë, mundtapërfundojnë 16 vjeç, porqënukarrijnë tapërfundojnë kanë realisht shkollat kanë përputhenmekërkesateprogrameveDAR-et, përkëto mjete, apotë nevojave që për ngritjen eklasave laborator. Jogjithmonëmjetet laboratorike qëofrohen nga të mjetevei sasisësëpamjaftueshme laboratorike dhemjediseve të nevojshme shumë raste atanukjanëfunksionalë. ilaboratorëve Mosfunksionimi vjen sirezultat laboratorë demonstruestë lëndëvekimi, biologjidhegjeografi, fizikë, pornë Përsa ipërket pa arsiminpërkatës Shqipërinë mbinevojat, 2065mësuesjashtë profilit dhe1984mësuesqëjanë efundittë MASInspektimet evidentojnë 1184mësuestepër nëtë gjithë ndaj librit. tituj të rinjlibrashqëshërbejnëpërnxitjen,motivimindhepërqasjen enxënësve DAR-ve, sidhemungesa efondeve të bërë mosfurnizohen qëbibliotekat me ka http://www.arsimi.gov.al/al/neësroom/lajme/msues-për-shqipërinë-kapitull-i-ri-per-reformën- Gjedia, R.,etal(2013) “ ibid P. Karameta, etal(2014) “Reforma esistemit Grupi Ipunëspërreformimin earsimitparauniversitar, MAS në-arsim&page=1 Nxënësit’ 64 . ” IKAP kushtet) fizike shkollavetë mbeten problematike. Aktualishtjanë infrastrukturës sëmësimdhënies është përgjithësisht dukurievidente. pasqyrojnë Statistikat 67 66 Raport Vlerësimi i fushave ‘Klima dheEtika ifushave Vlerësimi ‘Klima nëShkollëRaport dhe‘Kujdesi ndaj . Edhepseaktualishtmodelii . Gjithashtu, koordinimi joimirë ndërmjetshkollave dhe arsimor parauniversitar” Vlerësues –Raport paraprak, , shkollatpublikedisponojnë rregullimit tëprofesionit 65 66 .

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 51 52 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 së kufizuar, veçanërisht për fëmijët meaftësi të kufizuara intelektuale. Sinë Kurikula është shumë “e rënduar” për fëmijët të aftësisë ekategorive të ndryshme nukzbatohen. shikim materiale mësimore në Braillepërfëmijët të meaftësi kufizuaranëdëgjimdhe Akomodime të tillasiinstruksionenëgjuhëneshenjave dheinstruksione e përshtatshme. në mbi25%të rasteve, gjendjaemjeteve mësimore dhepajisjeve është pjesërisht mësimore nuk janënëpërputhjemenevojat enxënësve të meaftësi kufizuardhe, Drejtuesit eDAR-eve pohojnë se, nëmbi60%të kopshteve dheshkollave, mjetet financiare. për mungesënepërmirësimit të kushteve të infrastrukturës pamundësinë është kompetencë dhekomunave, ebashkive të cilatshprehin siarsye kryesore të sëkufizuar. aftësisë Infrastruktura egodinave kopshtevetë dheshkollave ekategorive tëtë ndryshme përshtatet nëgodinëpërtë mundësuarpërfshirjen të kopshteve dheshkollave nukarrijnëtë identifikojnëçfarë është enevojshme etjeranukjanëtë aksesueshme.shkollës; katet Pjesamëemadhedrejtuesve arsye, katittë parë fëmijët klasate të meaftësi kufizuarafizike vendosennë të vendosura nëhyrje të shkollës, elementët etjerë lehtësues mungojnë. Për këtë rampavepër fëmijët të meaftësi kufizuara. Nëshkollatevizituara,përveç të tematikë tregojnë seaktualishtgodinatnukjanëtë përshtatura dhemikpritëse arsimimin efëmijëve të meaftësi kufizuara. Komisioneve Multidisiplinare, nëzbatimtë ligjore parashikimeve qërregullojnë përgjegjëse përtë bërë vlerësimin individualtë nevojave të nxënësit nëpërmjet efëmijëstë dështimit tëtë strukturave meaftësi kufizuarpërshkak diskriminimin konstatuar shkollat ezakonshme. ka KomisioneripërMbrojtjen ngaDiskriminimi ligjor ekzistojnë raste kurfëmijëve të meaftësi kufizuaraiu refuzohet praniminë Gjithëpërfshirja osetëidetë patretura ereja, mirë portë paqarta shkolla, procesi itë nxënit të rezultojë të epraktikave vjetruarame sipërzierje të mësuesve,dhe ekipore nëveçanti, ndajmësuesve bërë të rinj. që, Kjoka në Ky proces vuanngapërshtatshmëriatejet eulëtndajnevojave individuale e agjencive ofruese, saesiduhetuniversitetet. pasinëto nukjanëtë përfshira zënë përgjithësisht leksionet.Shërbimitrajnuesështë ikufizuarpër ngalarmia profesionale. Nëseancattrajnuese, vendin emetodave ekanë ndërvepruese përtë përmirësuar kompetencatdhe përmbajtjaetyre nukështë hartuar dhe/ose vendore. Trajnimet nukjanëplanifikuarsipasstandardeve profesionale fakultativ. vjetor itrajnimeve nukmbështetet Planifikimi nëplanekombëtare arsimorë është konceptuar ngaindividëtdheinstitucionetmëshumësielement mungesën ementorëve profesionistë. Për mëtepër trajnimiipunonjësve has vështirësi nëtestimet përlicencë, dhe pagesën emësuesve praktikantë të mësuesisë 70 69 68 të zakonshme publikenëvend sipjesëenjëvlerësimi nënjënumërtë madh kopshtesh dheshkollashVëzhgimet ekryera dheintervistat Save nëShqipëri – StudimAnalitik, theChildren Shqipëri(2013)ArsimiGjithëpërfshirës Tiranë. Vendimi Nr. 92datë 25.10.2013Komisioneritpër Mbrojtjen ngaDiskriminimi. P. Karameta, etal(2014) “Reforma esistemit Grupi ipunëspërreformimin earsimitparauniversitar, MAS është i krahasueshëm me përvojat evendeve mepërvojat të është tjera,aipo ikrahasueshëm efëmijëve nëarsimmbetet sfidë.Megjithë përmirësimin ekuadrit arsimor parauniversitar” Vlerësues –Raport paraprak, 69

68 . 70 të fokusuar nëkëtë Që ngaviti2009/10,sistemi i përgjithshme, gjimnazitnukështë konceptuar endenëbazë të kompetencave. një eksperience disavjeçare ndërkohëqëkurikulaere eshkollëssëmesmetë shtetërore Matura kundrejt sjellëpërmirësime 56.5të nëzbatimpas varfërve. ka Pabarazitë nëarsiminmesëmjanëtë ndjeshme, marrinpjesë 87%të pasurve gjatë viteve të funditdukearriturnë70%niveli neto iregjistrimit (INSTAT 2013). njohurnjërritjetë konsiderueshmetëArsimi imesëmpërgjithshëm aksesit ka tëkritere mesëmtë orientuarkufizohet preference nga merite.kryesisht dhe distancë. Forma gjeturzbatim.Frekuentimi earsimimitnëdistancë nukka iarsimit e hapur. Arsimiimesëmofrohet: a)mekohëtë plotë; b)mekohëtë pjesshme;c)në Forma alternative earsimimit(mekohëtë pjesshme),përkëtë nivel arsimor, është arsiminbazë,nxënësit memoshëjomëtë madhese18-vjeç. qëpërfundojnë frekuentuarArsimi imesëmmekohëtë plotë ngatë është gjithë ihapurpërt’u zgjattre ose4vjet. dhe sportit artit shkollat egjuhëve të huajadhezgjat3vjet,ndërsaarsimiimesëmpërfushate profesional është eorganizuar nëdy, tre vjet.Arsimiiorientuarpërfshin dhekatër arsimimi nëshkollatmekohëtë pjesshmezgjat4vjet.Kohaearsimimittë mesëm dhe 9 private), kryesisht të gjithame vendndodhje nëzonat urbane.dhe 9private), kryesisht Shumica e shkolla (44publike, degëtnëshkollatemesmetë përgjithshme dukepërfshirë profesional.kualifikimit Arsimidhe formimi teknik-profesional ofrohet në53 mëtejshëm. AFPpërbëhetngaShkollatearsimitprofesional dheQendrate profesional (teorik dhe praktik), dukeipërgatitur përpunëdhearsimim të në mënyrë ofrojë studentëve qët’u siarsiminepërgjithshëm, ashtuedhe atë profesional Aktualisht, reflekton njëhallkë “të këputur” të funksionimit të mirë të institucioneve arsimore. mbetet me njësfidëevazhdueshme. to Mungesaenjëbashkëpunimiefikas Qeveria eNxënësve dheKëshilliiDisiplinës, porfunksionimiityre vazhdontë organet kolegjialesi:Bordi iShkollës, KëshilliiPrindërve, KëshilliPedagogjik, 71 Pothuajse nëtë në2013 gjithashkollateinspektuara ngaIKAP lartpërmendur. earsimimittënuk janëpunësuardukerespektuar duhur, kriterin sipasurdhrit të të pozicionit gjeografik shkollave.të Gjithashtu, 25.1%epsikologëve shkollorë të gjithainstitucionetarsimore, të vështirësive përshkak infrastrukturore apo eurdhrit. Nukmbulohenmespecialistëngritur nëkundërshtimmespecifikat Kjo,e shërbimitpsiko-social. seshërbimiosenukështë ngritur, përshkak oseështë asshpërndarjaaposhtrirja funksionin ekëtijshërbimi.Aktualishtnukështë eqartë 19.08.2013” Për ngritjen enjësisësë shërbimit Psiko-Social” fuqizon dhe riorienton psikologjik Në zbatimtë LigjitpërArsiminParauniversitar Nr. 69/2012,shkollaofron për përshtatjenekurikulësnxënësit të meaftësi kufizuara. përshtatura përfëmijëtkanë njëudhëzues të meaftësi kufizuara. mësuesitnuk As shkollat ezakonshmeashtuedhenëato specialmungojnëtekstet mësimore të Gjedia, R.,etal(2013) “ Nxënësit’ ” IKAP , dheatë të mbështetjes ngapunonjësisocial. Urdhri Nr. 344datë dhe arsimi imesëm arsim

i Raport Vlerësimi i fushave ‘Klima dheEtika ifushave Vlerësimi ‘Klima nëShkollëRaport dhe‘Kujdesi ndaj

orientuar ofrohet si Arsimit Fillestar Profesional . Gjimnazet përbëhennga3vite shkollimi,ndërsa arsim

i

mesëm

i

përgjithshëm (AFP) është 2+1+1, (gjimnaz), 71 , janëngritur shërbim arsim

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 53 54 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 të amortizuara. janë të tërësisht vjetruaradhenëshumëraste mësimdhëniaofrohet nëndërtesa Përsa ipërketinfrastrukturës vihetre semjedisetereparteve të punësnëshkolla shkollave ofrojnë mëshumësetetë zgjedhjeprofesionale. shkollave ofrojnë profile, dyderinëkatër e të gjitha ndër katërta to vetëm njëe 72 gjurmimi përarsiminprofesional, icilido të ndihmonte përpërcaktimin errugëve për të njësistem marrë vendime Endenukka është endeipamjaftueshëm. sinjëmjetpërtë ndihmuarnxënësitArsimimi përkarrierën, dhefamiljetetyre në vitet eardhshme. përekonominëshqiptareqë parashikohensishtysë dhepërrritjetë mëtejshme nevojshëm trajtimiiarsyeve themelore të kësajprirjeje, veçanërisht nësektorët qëllimarritjenerezultateveMe pozitive nëtregun epunëspërfemrat, është i të favorizojë evajzave, pësuarrënie. përfshirjen numriivajzave AFPka qëndjekin sektorin eshërbimeve pritet të tërheqë sidjemashtuedhevajza,dhemundësisht e AFP-së. Megjithatë, edhepsezhvendosja drejt profesioneve/profileve ‘të reja’ në epërgjithshme socialenë shkollat dheklimën konviktet epasigurta transportit, të profileve dhekurseve, vendndodhjen eshkollave profesionale, mungesëne mos zgjedhurarsiminprofesional të bëjnëmestereotipin kanë thellësishtgjinor ndodh përshumëarsye. Faktorët qëishkurajojnëato (dheprindëritetyre) përtë Fenomeni gjinor, pranumrishumëivogël ivajzave meatë të djemve nëkrahasim viteve të fundit,gjëecila tregon prej searsimi profesional tyre. ndiqetkryesisht Të meshkuj, diplomuaritngashkollatprofesionale veçanërisht gjatë janëkryesisht të cilatindoqënnëshkollatprofesionale. universitete private,kanë asgjë përbashkëtmeprofilettë edhenëprofile qënuk paraqesin kërkesëpërstudimeuniversitare dheshumëngaataregjistrohen në e shkollave epranojnëqëmëshumëse50%nxënësve të diplomuarnëAFP-të nëshkollateAFP. klasën tyre mendojnëseështë mëelehtë të kalosh Drejtuesit profesionale janëpersonamerezultate shumëtë ulëtashkollore. Shumëprej të hyrë nëtregun epunës. Shumicaenxënësve të cilët regjistrohen nëshkollat konceptohet sirrugaedytë mëemirë drejt arsimittretësor, dhejosinjërrugëpër të sistemit të AFP. Aftësia tërheqëse earsimitprofesional është endeedobët,pasi pasojëearritjeve të dobëta 10 përqindgjatë periudhës2001-2010), porkryesisht (numri inxënësve arsiminparësor dhedytësor patinjërënie që ndjekin meafërsisht qenëpjesërishtrrjedhojëefaktorëveshkollor 2011-2012.Kjoka demografikë 2006-2011 merreth 38përqind, përtë rifituarngritje nënjëfarë masegjatë vitit Numri inxënësve të regjistruar nëarsiminprofesional pësoirënie gjatë periudhës karrierëstyre. së të nëkohë të ndryshme të dalinngaarsimiekualifikimi kërkesës nërritjetë ndërmarrjeve dheqëumundësojnëindividëve të hyjnë dhe për të diplomuaritngashkollatemesme, të cilattë jenënëgjendjet’i përgjigjen pakprograme ekzistuesepasdytësoreka profesional të arsimitdhekualifikimit kompetencave mbeturprapa.Ende dhefutjaepraktikavenëndërmarrjekanë i standardeve dheprogrameve profesionale, të iorientuardrejt përftimit shërbimit (ekonomi,menaxhim,hoteleri, turizëm, dhe Gjithsesi,përpunimi TIK). ngaprodhimiBrendia drejt earsimitprofesional kaluar profesioneve ka të MMSR “ për Punësim dheAftësi, 2014-2020 Aftësi më të larta dhepunëmëtëmirë përtëgjithëfemrat dhemeshkujt mëtëlarta Aftësi 72 73

”, Strategjia Kombëtare Romë regjistruar nëkopshte është 630,39.2%mëshumësesanëvitin2011 të nësistemin kufizuar publikparashkollorishtetë përfshirë 319. Numrii fëmijëve përgatitore, 9100 2014. Nga383klasat fëmijë. Numrii përfituan fëmijëve meaftësi 81,448 fëmijë frekuentuan kopshtet (publikedheprivate) nëvitinshkollor2013- nëvend.Bashkiak dhe Arsimitmbështetur ngaUNICEF, porendetë pamiratuara ngandonjëKëshill grup profesionistësh të eShëndetësisë fushës, nëbashkëpunimmeMinistrinë Standardet ekujdesitdhezhvillimit përfëmijët 0-3vjeçjanëzhvilluar nganjë Shëndetësisë. ato janëtë paintegruara aktualishtnëdokumentet rregullatorë së të Ministrisë 77 76 75 74 73 mbështetur ngaUNICEF të vlerësimi shërbimitpërfëmijët të 0-3vjeçështë pasqyruarnënjëraport nëkuadërtë organizimitSituata aktualedhenevojat dheofrimit përndryshim Mirërritja efëmijëve nëçerdhe tyre, apotretësore ashtuedhe/osestudimetpas-dytësore përtëtë diplomuaritfemra karrierës dhemeshkuj, sipunësimine dukepërfshirë kuadër, ndërmarrë MAS njësërë ka masash,të cilatsynojnë: të bëjnëmeaksesindhe përmirësimin ecilësisënëparashkollor.që kanë Në këtë parashkollornëShqipëripoinënshtrohet disareformaveEdukimi të rëndësishme përfaqëson 7.2%të totalit të buxhetitpërarsimin përfaqëson përkopshtet përbën 6%të numritpërgjithshëm. Shpenzimetpërvitineraportuar numrit të përgjithshëm. Numriifëmijëve arsiminprivatparashkollor qëndjekin në kopshtet është 22:1.Numrii institucioneve arsimore private përbën8.4%të fëmijë/grup fëmijë/mësuese nëkopshte është 18:1,ndërsaraporti Raporti lartë. Numri imësueseve nëkopshte është 4462,prej të cilave 71%janëmearsimtë nevojave zhvillimore të fëmijëve të vegjël sipasstandardeve bashkëkohore UNICEF, të standardetçerdheve, fizike të ndërtimit janëhartuar qëipërgjigjen kombëtarë dhendërkombëtarë,Në bashkëpunimmeekspertë mbështetur nga marra. grupmoshë, sinëkuadërtë frekuentimit, dheatë të cilësisësëshërbimeve të marrë nëkonsideratë ‘errësirën’ ederitanishmepërshërbiminofruarkëtë problematikave përshërbimetefëmijëve nëçerdhe vlerësohet sinjëhappozitiv, promovuar efëmijëve. kujdesin,zhvillimin dheedukimin enevojave Njohja dhe zhvillimit të fëmijës, nëtë mefokus prezantohen edukimin rekomandime përtë Banka Botërore Banka (2014) QSRMA –Zhvillimi nëFëmijërinë“Raporti eHershme”, Shqipëri. CRCA, (2014), YËCA, Observatory “Studimi kombëtar -Aksesiifëmijëve Romnëarsim dhe http://www.unicef.org/albania/Standartet-e-Cerdheve.pdf E.,BociA.,(2013) HaxhiymeriE.,NdrioM.,Hallkaj “ MMSR “ shërbimet shëndetësore”, UNICEF, Shqipëri Nëntor 2013. shëndetësor, çerdheve dheinstitucioneve tëkujdesit rezidencial përfëmijët0-3vjeç”, për Punësim dhe Aftësi, 2014-2020 Arsimi parashkollor Aftësi më të larta dhepunëmëtëmirë përtëgjithëfemrat dhemeshkujt mëtëlarta Aftësi 74 75 . Realizuarnëperspektivën ezbatimittë standardeve të Vlerësimi ikapaciteteveVlerësimi tëinstitucioneve tëkujdesit 77 . 73 . ”, Strategjia Kombëtare UNICEF, Shqipëri, Ecuria 75 76 , por 76 .

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 55 56 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 kyçe përtë nxënit gjatë gjithëjetës shpalosur vizionin për ndryshimin e shpalosur vizioninpërndryshimin evropian, MAS nëpërmjetreformës të iniciuarnëarsiminparauniversitar, ka e zhvillimit të shoqërisëtonë sinjëshoqëriedijesshekullit21dheintegrimin qëllimpërmirësiminMe ecilësisësëtëpërshtaturmeprirjen nxënit, siedhepërt’u së frekuentimit, ngashtatori 2013-sh përparësi të fëmijëve Romënëkopshte dhemonitorimin nëvazhdimtë situatës 80 79 78 edhe rehabilitimin e atyre ekzistuese, në 2013, janë ndërtuar oserikonstrukturuar edhe rehabilitimin eatyre ekzistuese, në2013,janëndërtuar Për të përmirësuar e kompetencave të lidhurmekontekstet etë nxënit, të cilatmbështetin dhendihmojnëzhvillimin pasardhëse. Nxënia sipaskurikulës sëreformuar dotë bëhetnëpërmjetsituatave arsimore,dhe nivele të ndryshme të cilatjanëbazë përnivelet dhe shkallët dhe prindëritpërdrejtimin, nivelin dhepikëmbërritjetetë nxënit nëshkallë dhe të gatishmërisë sëfëmijëve përtë nxënë. Kurikula dot’i nxënësit qartësojë në harmonimeveçoritë të grupmoshave kryesore dhenëvarësi të mundësive përmirësimin enivelit të arritjeve të tyre. dhetë zbatohet Ajodo të hartohet stilet etë mësimore nxënit, parapraketë sidhepërvojat nxënësve, sikushtpër Kurikula e re dotë ofrojë zgjidhjeqëmbajnëparasysh nevojat vetjake dhe rrethanave të dijes. nëshoqërinë demokratike shoqërore ekulturore të vendit dhetë të përt’iu aftësohen përshtatur ndryshimit aktivë nëjetën përtë ekonomike, marrë pjesënëmënyrë dhekritike krijuese nxënësit, pavarësisht mundësive dhe rrethanave vetjake, të përgatiten siqytetarë Qëllimi ireformës ikushteve është mëtë krijimi miratë mundshmeqënxënëset/ nxënësin t’i përshtatet atijmekanikisht. interesat rrënjësisht etyre, ngasistemi tradicionalqëedetyron nëndryshim Sipas vizionittë ri,nëqendërtë arsimitjanënxënëset/nxënësit menevojat dhe “Çdo fëmijëRomnëkopsht” hershme të fëmijëve Romëtë moshësparashkollore nëShqipërinënndërhyrjen së bashkëpunuarnëpërmirësiminMAS, epërfshirjes MMSRdheUNICEFkanë M S rhi r 2, aë0.821 Pr ioii e uiue s r n institucionet në re P. Karameta, etal(2014) “Reforma esistemit së kurikules e pilotimin datë 07.08.2014 “Për Nr. 323, MAS, Urdhri eArsimitdheSporteve, Udhëzim21,datë 08.08.2014 Ministria “ Grupi Ipunëspër reformimin earsimit parauniversitar, MAS arsimore të arsimit bazë në sistemin arsimor parauniversitar” parashkollor ngafëmijëtRomë” Arsimi bazë x x x x rezultateve të të nxënit. etreguesveSpecifikimin monitorues/vlerësues të cilësisëdhe epaketës trajnuesepërmësuesit; Hartimin Përgatitjen ekurikulëssëparashkollorit; ndërkombëtare;specialistësh, mbështetur ngaekspertizë në2015,dotë realizohet ngagrupetë multidisiplinore përfundojë parashkollor sipasmodeleve bashkëkohore;Kjo ndërmarrje, qëpritet enjësetistandardesh tëe paketës arsimit sërishikuarpërkrijimin Universalizimin evitit parashkollor(5-6vjeç)nëShqipëri,sipjesë 80 . kushtet/mjediset fizike . Lehtësuar ngaudhëzimiiMAS 79 kurikulës 80 . tator 2014janëregjistruar mbi300fëmijë. arsimor parauniversitar” Vlerësues –Raport paraprak, në shkolla, ndërtimin eshkollave të nëshkolla,ndërtimin reja si , mefokus zhvillimin ekompetencave Për rritjenendjekjessëarsimit 78 për përfshirjen me përpërfshirjen kriteret e procedurat e kualifikimit përmësuesit eproceduratkriteret ekualifikimit Për të adresuar braktisjenshkollore, marrëveshja shkollënbazë mekohëtë pjesshme.as nukndjekin ndjekurdhenukkthehennëshkollënbazë mekohëtë plotëose nukekanë dhe shtatëmbëdhjetë braktisurshkollën,endërpresin vjeç, përtë gjithëataqëkanë këtë kuadëredheedrejta endjekjessë “shansit të dytë” përfëmijët derinëmoshën arsiminbazë mekohëtë plotë. përfunduar Përforcohetvjeç dhenukekanë në udhëzim uvjennëndihmënxënësve mbushurmoshëngjashtëmbëdhjetë qëkanë 85 84 83 82 81 mbështetëse përpërmirësimin estandardeve të përgjithshme të mësuesve qëllimpërmirësiminMe ecilësisësëmësimdhënies, mbështetja meudhëzimet rikonstrukturuara. 1336 objekte arsimore, ngatë cilat359janëobjekte të reja dhe977objekte të komunitetit Rom). e bordeve të shkollave (ngarreth 63shkollakurezulton praniaefëmijëve të nëorganet kolegjiale.e prindërve 98prindërRomëdheEgjiptianë janëpjesë Në bordet eshkollave pranëkomuniteteve Romeështë inkurajuarpërfshirja i ushqimitnëshkollë, veprimtari kulturore, specifikepërmësues. kualifikime mefokusiniciativa tëfamiljetdhefëmijët ndryshme romë, verore, sikampe ofrimi MAS mbështetur ngaaktorë ndërkombëtarë evendorë realizuar të ndryshëm kanë ku janëtë regjistruar. tekstet shkollore vazhduartë falasnëshkollën përfitojnë kanë arsimin edetyruar shkollor,detyrimit nëkopshtdheshkollë, ngaviti2010enëvijim.Fëmijët romë në databazaetë dhënaveështë krijuar për regjistrimin efëmijëve romë, të moshëssë së Në dobitë rritjessëpërfshirjes se dyvite. nukjanëregjistruar ndërprerë nëkohë,të ndryshme kanë shkolliminpërmëtepër bazë mekohëtë plotë, brenda moshëssëarsimittë detyruar, fëmijëve qëpërarsye përcakton organizimin endjekjessëarsimitbazë mekohëtë pjesshme sëfëmijëve,Në kuadërtë gjithëpërfshirjes iudhëzimit që është bërë hartimi parauniversitar, onlinepërpunësim. përmesngritjes sënjëportali profesionistëve nësistem, poredhemenaxhimineburimeve njerëzore nëarsimin të re të MAS përShqipërinë”.“Mësues e Kjoiniciativë synontë nxisëpërthithjen Një tjetër udhëzim Një të miratimit.. udhëzimiipërbashkët ështëMinistritë nëpritje dhedraft udhëzime specifikepër e Punëve të Brendshme, eShëndetësisë, MMSRdheMinistria është pasuarnga MAS, UdhëzimiNr. 31,datë 02.08.2013 “Për procedurat endjekjes sëarsimitbazë përnxënësit që Marrëveshja epërbashkët (2013) “Për dhe regjistrimin nëshkollë të identifikimin të gjithë të MAS, Udhëzimi Nr. 29,datë 02.08.2013, “Për procedurat endjekjes sëarsimitbazë mekohetë MAS, Udhëzimi Nr. 2, datë 05.02.2014 “Për kriteret dhe procedurat e kualifikimit të mësuesve” MAS,Udhëzimi Nr. 5, datë 25.02.2013 “Për standardet e përgjithshme të mësuesit’’ nuk kanë ndjekur të paktën dy klasë të ndjekurtë arsimitbazë.” paktën dyklasë nuk kanë shkollor” moshës sëdetyrimit pjesshme. 85 synontë garantojë gëziminetë drejtës përtë ndjekurarsimin fëmijëve romë nëshkollatearsimitparauniversitar 84 85 e nënshkruar nga MAS, Ministria ngaMAS, Ministria enënshkruar 82 , ka vijuarmeiniciativën më , ka 81 83 dhe . Ky

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 57 58 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 të mbuluarkostot përstafin,dukelënëburime të kufizuarapërpërmirësimin shumësedytë tretatse 28%.Më (77.8përqind)efondeve vjetore shkonpër megjithëse sasiaefondeve ecaktuarnëvitin2012patinjërritjeprej mëshumë Për shumëvite, arsimiprofesional paturmungesëtë theksuarfondesh, ka punës, caktojnë përgjegjësitë përzbatimdhepërcaktojnë burimetfinanciare. treguesve të arritjeve, të cilëtmasinrezultatet eprogrameve aktive të tregut të bashku mestrategjinë. ZbatimiiPlanittë Veprimit dotë mbikëqyret nëpërmjet tashmëdhepritet miratohentë së cilatjanëhartuar të tematik, të planifikimit të bëhen funksionalenëpërmjetPlanittë Veprimit dhe dokumenteve të tjera Objektivat dheproduktet eStrategjisë Kombëtare përPunësim dheAftësi do tregun epunës. do të sigurojë dhememëshumëburimepër përdorimin epolitikave mëefikase të cilëtjetojnë nëzonat rurale. Dizenjimi injëkuadritë ripërnxitjen epunësimit, si femrat, dhe kualifikim, rinjtë,të grupet etjera të cenueshme dheatapersona, pafavorshme nëtregun epunës, veçanërisht individëtmenivel të ulëtnëarsim ndërsa programet dotë synojnëatapersona,të cilëtjanënëgjendjemëtë e perspektivave përpunësimtë cilatdotë kenënjëfushëmëtë madheveprimi, e AFP. qësynojnëpërmirësimin politika Nëkuadërtë kësajstrategjie, janëhartuar të jetësgjatë dhepërbënnjëhapshumëtë gjithëciklit rëndësishëm përsistemin pune cilësore përgjithëfemrat dhemundësipëraftësi dhemeshkujtshqiptarë cila është konsultuarmegrupet einteresit. siqëllim Kjostrategji ka Strategjia përPunësimNë këtë kuadërështë dheAftësim 2014–2020,e hartuar strategjikë të vendit. kushtet përhapjenenjënumritë madhvendesh punenësektorët ekonomikëmë rritur produktin eeksporteve, siedhepërtë ebrendshëm krijuar dheshkallën rritjes ekonomike, përtë siguruarqëndrueshmëritë komponentëve të saj, përtë më mirë, menjëgamëmëgjithëpërfshirëse, përt’i maksimale dhënënjështysë deri 20vitet eardhshme, të strukturuaradhetë përpunuara bazuarnëpolitika 2017 sedotë zbatojë njëmodeltë ri,përrritjeneekonomisësëvendit gjatë 15 Qeveria shpallurnëprogramin shqiptare eqeverisë ka përperiudhën2013- përmirësohet irolit mbulimimeshërbim,dhepërforcimi të punonjësitsocial. enjëudhëzimitë rimbikëtë shërbim.PërmesMAS përhartimin tij, synohettë siguruar njëmjedismbështetës, nga njëgrup punemultidisiplinarështë krijuar Për të nëkopshte përmirësuar dheshkolla,siedhepërtë shërbiminpsiko-social 69.46%, dukepasurkështunjërritjemesatare përçdo vitprej 9.91%. profesionalpër arsimin/kualifikimin ngaviti2013derimë2020do të rritet me Strategjisë përPunësim dheAftësim 2014–2020,buxhetii planifikuar ngaMMSR pajisjeve, moderniziminereparteve të punësdhepërgatitjen ekurikulave. Sipas Arsimi Fillestar Profesional

të nxisëvende

e të tregut të punës. industrisë dheorientimiiarsimitprofesional nënjëdrejtim të kërkesave reale Forcimi messistemit të arsimiteformimit indërveprimit profesional dhe të mësuesisë. metodologjitë edhenëlëndëtefakulteteve dhekurikulat ereja të përfshihen ilidhjeve mefakultetetKrijimi qëpërgatisin mësuesnëmënyrë qëpraktikat, shkollor mesistemin embrojtjes sëfëmijëve. Përmirësimi nëshkolla,dhendërlidhjessësistemit ishërbimitpsiko-social kompetencash eaftësive të dhepërtë nxëna. lehtësuar praktikimin Përmirësimi ikurikulave përarsiminemesëmdheatë profesional mebazë cilësinë emësimdhënies. gjatë punës, motiviminemësuesve dhenëvendosjen për ekritereve të forta ecilësisësëarsimitmebazë mësuesindukeinvestuar Rritja nëkualifikim drejt modeleve të prindërimitpozitiv nëpërmjettrajnimeve, këshillimeve, etj. içerdheveShfrytëzimi dhekopshteve sinjëhapësirë përtë ndihmuarprindërit nënivelstandarteve kombëtarpërkujdesin dhezhvillimin efëmijëve 0-3vjeç. buxhetimit dheaprovimit/zbatimit të standardeve të çerdheve. i Miratimi të kujdesitdhezhvillimit të fëmijëve nëçerdhe dherritjetë aksesit,përmes Përmirësimi iangazhimittë qeverisjes vendore përtë ofruarshërbimcilësor dhesigurimiibazës materiale përtë përmirësuarndërtimit, mësimdhënien. Përmirësimi iinfrastrukturës sëkopshteve dheshkollave sipasstandardeve të zona të largëta dhetë izoluara. tëme aftësi kufizuaraapomenevoja të veçanta dhe fëmijët qëjetojnë në më vulnerabëlsifëmijët nësituatë rruge, fëmijët romë dheegjiptiane, fëmijët rurale, dhengavajzat;rritjaeaksesitnëarsiminbazë përfëmijët ngashtresat efiçiencën esistemit; përmirësimi iaksesit të arsimitprofesional në zonat aksesit gradual përtë gjithëfëmijët 3-5vjeçarë nëkopshte dukepërmirësuar për të veçanërisht inkurajuarpunësimin eprindërve, të nënave; rritjae eaksesittë fëmijëveRritja 0-3vjeçnëprograme të kujdesit dhezhvillimit, të zhvilluara. ebuxhetitpërarsiminnëtë gjithënivelet,Rritja bazuarnënormatevendeve Çështje përadresim

Raport kombëtar mbi situatën e të drejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 59 60 Raport kombëtar mbi situatën e të drejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 86 jetë mëisigurt. jepenpamjeqës’janë sepseaty përne.duam qëtë ndryshojë Dëshirojmë qëtë Është vizatuarnjëlaptop qëtregon kemi nevojë. Alo 116qëështë njëlinjëkëshillimishumë emirë kunemundtë drejtohemi kur pasinandihmonshumëdhegjejmëmbështetje. ndryshojë Kemi vizatuar thonë qëkushibënkëto gjëraduhettë dënohensipasligjit. dhe dhunohenkjoështë njëgjëshumë ekeqeprandaj, këto prangatdotë Kemi paraqitur Në makinë është njëfëmijëNë makinë dukeqarë. fëmijë që Nëkohëtesotmeka simbolizojnë ekryqëzuara duart Dy dhekjondikonshumëkeqnëtëshumë mënyra ardhmen të efëmijëve. ndryshme Është paraqiturnjëshkopicilisimbolizon dhunën. tëne duamkjotë bëheteqeshur. rregullohet, emërzitur dhekjofytyra Libri tregon gjithë falindashuri. zemër përtëNjë paraqitur të ardhura.gjithë njerëzit kanë pse duhettë jetë falas, pornëtë duhettë vërtetë paguashkurshkondhejotë Spital dhe napërgatit përtë ardhmen dheduhettë jetë samë ebashkuar. pasi nganjëherë familjanukështë aqelumtur. Familja është shumëerëndësishme Grup diskutimi drejtuar ngaASHMDF mepjesëmarrjene20të rinjve, në12nëntor 2014,në Shkodër, Si është dhedëshironi tëjetabotaqëjurrethon? i është paraqiturmenjëmonedhëlekëshpasiështë shumëikorruptuardhe lehtësuar nga Worldlehtësuar Vision arsimin kishën familjen . Ka shumëfëmijë dhe qënukshkojnëpërarsye. Ka të ndryshme qëmundtë jetë dhenjëxhaminenukduamqëkjotë me anëtë njëpeme. Lulëzimi nukështë dheaqimadh dashurinë paqen internetin . Është pikturuarnëgjysmë, sepsejotë dheneduamqëpaqjatë jetë kudo. qënejemishumëtë lidhurpor Kontributi iFëmijëve Dhuna është epërhapur në trafikohen 86

një sistemi të drejtësisë miqësore sfida mëemadhenëpraktikëmbetettë ngritja këtijdokumentistrategjik, e fëmijëve nën14vjeçsidhefëmijët viktimadhedëshmitarë. Pavarësisht draftit zgjidhjen etë gjithaçështjeve ligjore qëlidhenmefëmijët nëkonfliktmeligjin, e Drejtësisë për të Mitur, ecilapërbënnjëhaptë rëndësishëm nëlidhjeme parë të 2014 nuk ka njëtendencëparë të nërritje. 2014nukka gjatë vitit2013dhe6-mujorittë nëveprimtari kriminale themi, sepërfshirja prej tyre janëmeshkujdhe4femra. mundtë Nënjëvështrim krahasues dënuar 386të mitur, vendi. rreth 382 6.73%etotalit nëshkallë të të dënuarve arsim.Nëvitin2014,gjatë 6-mujorittë parë janë kryer nukkanë të dënuarve janë meshkuj, 546,dhevetëm 3femra. Rezulton gjithashtu, sevetëm 30prej për vepra penaledhe75prej tyre përkundravajtje penale. Pjesamëemadhe tregojnë se549fëmijënga të cilët621djemdhe3vajza.Statistikat janëdënuar Numri ifëmijëve metotalin të edenoncimeve dënuarnëkrahasim është 624, cilët, 485prej tyre në Tiranë, 182nëDurrës, 118nëElbasan,145Fier etj. së Përgjithshme të vendi, Policisë ngatë qenë1437 në shkallë sëShtetit, ka Gjatë vitit2013numriifëmijëve të denoncuar, eDrejtorisë bazuarnëstatistikat Fëmijët nëkonflikt meligjin dhe trajtimin etyre jashtë sistemit të drejtësisë. ehershëmtëmbrojtëse fëmijëve meqëllimidentifikimin mesjelljedelinkuente interesin të fëmijës mëtë sidhezbatiminemasave lartë parandaluesedhe 88 87 Fëmijët nëkonfliktmeligjingëzojnë drejtëntë etrajtimitnjerëzor dhe të standardet Evropiane dhe reformave të gjithanshmeligjore dheinstitucionale, dukeiafruarato me Të drejtat efëmijëve pësuarpërmirësime të ndjeshmepërmesiniciativave kanë Në këtë kuadër, janë:i)mbajtjaefëmijëve çështjet kryesore nëkonfliktmeligjinjashtë sistemit iKomitetit për të Drejtat e Fëmijëve. Raport restauruese. tëfunksionimi isistemi drejtësisë gjithëpërfshirës nëqendërtë përtë tijdrejtësinë rinj, icilika të drejtësisë ii)ngritja enjësistemi të specializuartë drejtësisë përrinjsi dhe;iii)ngritja dhe 100 200 300 400 500 600 700 V. EDREJTA PËRMBROJTJE LIGJORE 0 032014(Jan-Qer) 2013 87 . Ministria eDrejtësisë, Strategjinë. Ministria sëfundmi,poharton 88 , icilimerrparasysh sikonsideratë parësore Femra Meshkuj dënuar të Fëmijë Situata

Raport kombëtar mbi situatën e të drejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 61 62 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 ndodhet në paraburgim për vjedhje ose krime ndajpronës ndodhet nëparaburgim private. përvjedhjeosekrime nëparaburgimNumri itë mbetet miturve shqetësues dhefaktiseshumicaprej tyre informacioni mbikohëzgjatjenmesatare nëparaburgim të të apo burgim. miturve numri mesatarifëmijëve qëvuajnëdëniminmeburgim është rreth 22.Mungon 2013, numrimesatarifëmijëve nëparaburgim çdo muajështë rreth 84fëmijë, ndërsa dhe numrimesatarifëmijëve qëvuajnëdëniminmeburgim çdo muajrreth 16.Në parë të vitit2014,numrimesatarifëmijëve nëparaburgim çdo muajështë rreth 98 eDrejtorisë sëPërgjithshmeNga statistikat të Burgjeve rezulton senë6-mujorine drejtave të fëmijëve, është gjithashtunjënevojë epaplotësuar. dhe fazatzhvillimore të fëmijës. Trajnimi iavokatëve penalistë mbi çështjet etë ekomunikimit megjithatë mbetet endenevojë trajnimiityre nëfusha siteknikat eApelit.Gjyqtarët marrë trajnime mbitë drejtatnë Gjykatat kanë efëmijëve, sëParëseksioneve të eShkallës veçanta nëtë nëvend gjithaGjykatat sidhe nëdrejtësi qëllimgarantimineaksesittë është barabartë Me enevojshme ngritja dhënien edrejtësisë përtë miturnëprocesin gjyqësor. numrin mëtë madhtë çështjeve. përmirësuar ikëtyre seksioneve eka Krijimi “seksione të veçanta” të Rretheve përtë miturnëgjashtë Gjyqësore Gjykata me të PresidentitNë vitin2007,medekret të RepublikëssëShqipërisëungritën miqësorpërfëmijët në 6komisariate tëintervistimit policisësë Tiranës. e organizatës Save theChildren, Albania,gjatë vitit2013janëngritur dhomatë dhe përkëtë arsye atavendosen nëtë njëjtën qelimetëmbështetjen rriturit.Me dhomatë veçantarriturit, nëkomisariatet vetëm epolicisënukka përtë miturit paraprake punonjësit ePolicisë gjatë sëShtetit fazës përtrajtiminetë sëhetimeve miturve eproceduravepërcaktimin dheqartësimin dhezbatojnë qëduhettë ndjekin Pune gjatë fazës përtrajtiminetë sëhetimeve miturve paraprake”, meqëllim 08.07.2013, të Drejtorit të Përgjithshëm të Policisë sëShtetit “Procedura Standarde happozitivpsikologu. nëkëtë Një drejtim është miratimiiUrdhrit Nr. 300,datë eduhurdhenëdisaraste apo pandihmën enjë avokati kualifikimin nuk kanë e tyre nëpyetje bëhetnëambiente të papërshtatshme, ngapunonjëspolicieqë drejtësisë përtë mituritnukështë ipërshtatshëmdhemiqësorpërfëmijët. Marrja në kontaktinetyre të parë mepunonjësitepolicisë respektimit të dinjitetit të tyre 91 90 89 Ky protokoll upërgatit ngaQendraeShërbimeve dhePraktikave Ligjore të Integruara dhe Terre des Neni 28,Kushtetuta e R.Sh. Neni40/1KDFparashikonse “çdo fëmijë idyshuar, iakuzuarosepërtë Neni35,48-49,Kodi iProcedures Penale. masën earrestit nëburg. vjedhjenenjë nga imituripërfshin Vjedhja ekryer I mituriakuzohet përveprën pénaletë “Vjedhje”, dhënë ka përtë cilën Gjykata sigurohen ngapunae2motrave nërrobaqepësi. pasi prindëritjanëtë papunëdheatambijetojnë metë ardhura minimaleqë braktisuratë. Familjadhe mëpaseka ndodhetnëkushte të vështira ekonomike, I mituriF, shkollë klasë katër është fëmijë injëfamiljemepesëfëmijë. kryer Aika Hommes, mekontributinfinanciar të UNICEF, Europian Bashkimit dheSave theChildren Albania. ndihmuar nëriintegrimin nëshoqëridhemënyrë qëai të luajënjërol konstruktivnëgjirin e saj”. e njeriutdheliritë themelore të të tjerëve dheqëmerrparasysh moshënetijsidhedëshirën përtë ai ndjenjënedinjitetit dhetë vlerës ndjenjën erespektit sëpersonit,qëpërforcon të tijpërtë drejtat të shkeljetë drejtën ligjitpenal, ka enjëtrajtimitë tillë, kryer qëzhvilloncilin është tek thënëseka 91 92 . Pavarësisht rregullit setë mituritduhettë mbahentë veçuar ngatë 89 , të drejtën përndihmëjuridikedhepsikologjikeqë 90 . Megjithatë, jorrallëprocesi i është enjërrezikshmërie të vogël. Nëkëtë kuadërështë erëndësishme të alternativat ndajmasësarrest meburg nërastet kurvepra penaleekryer mesatare eqëndrimitnëparaburgim përnjëtë miturndërkohëqëmungojnë analizimi itë dhënave rezulton seështë evështirë të llogaritet kohëzgjatja e arrestit vendoset vetëm kurçdo masë tjetër është epapërshtatshme mban parasysh kërkesën përtë mosndërprerë proceset edukuese 94 93 92 në atë të gjykimit janë të njëjtasipërtë rrituritedhepërtë miturit,sinëfazën ehetimit edhe afateve të parashikuaraligjore. penitenciar, njëngaçështjet mëshqetësuese është zgjatjaehetimeve përtej Pavarësisht progresit nësistemin të arriturnëtrajtiminetë miturve aktivizuar nëaktivitet punësimi. të punësuarsipasmundësive qëofrojnë institucionet.Nëtotal, mësimor2013-2014 ciklin përfunduar të mitur kanë kuështë ngashkollapërkatëse dëftesën regjistruar.mituri përfiton Në total 45 eshkollës,mbi bazën i edokumentittë mbarimittë shkollës. përfundimin Me të tyre. janëvartëse Regjistrimi inxënësvese shkollatnëIEVP nëshkollakryhet dokumentacionet etjera,janëtë njëtrajtshmemeshkollatpublike, dukeqenë procesin arsimornëIEVP. Kurikulat mësimore, planet,regjistri ishkollës dhe sëDrejtësisë sëArsimit,mbibashkëpunimin midis Ministrisë dheMinistrisë me liritë kufizuar. Procesi shkollornëIEVP, zhvillohet nëbazë të marrëveshjes Në IEVP, zhvillohet 9vjeçarpër personat procesi iciklit arsimoridetyrueshëm R dotë zbatohennë IEVP ngaDrejtoritë dhënie mësimidhepraktikëprofesionale pranëIEVP. Kurset eformimit profesional të formimit profesional qëzhvillohen nëambiente të veçanta të përshtaturapër i personave të paraburgosur dhetë dënuarmeburgim realizohet përmeskurseve Formimi paslirimit. nëshoqëri, etyre të mundësive përri-integrimin profesional profesional nëI paraburgosur dhetë dënuarmeburgim, e Bashkëpunimitmeqëllim përga gjuhë ehuaj, miratuarMemorandumin etj. Aktualisht,MMSRdheMDkanë këtë qëllim,organizohen kurseprofesionale kompjuter, sizdrukthëtari, hidraulik, e të është miturve, trajnimiprofesional operacionale. dhepajisjameaftësi Për drejtoria einstitucionit.Elementë dherehabilitimin të rëndësishëm nëedukimin të nga gjithëtëdhe kontrollon miturit,sipasnjëgrafiku periodikisht të hartuar lidhjeve me familjen.Personeli të të miturve mjekësorviziton çdo ditë të miturit vëmendje Një tëqë atakanë. veçantë merrruajtja,përmirësimi oserivendosja e prirjetdheaftësitë arsimin,gjendjensocial-ekonomike, përshtatje mekapacitetin, Trajtimi nëambientet eparaburgimit/burgut itë miturve duhettë bëhetnë Neni 230/1,KodiiProcedurës Penale. Neni229/3,Kodi iProcedurës Penale. Neni323,KodiiProcedures Penale. me 1vite4muajburg. 7 muaj. Pas kësajkohe, Për këto vepër, qëndruarnë paraburgim imituriështë arrestuar përrreth dheka përditshme. shiturkëto sendemeçmimefare tëka ultadukesiguruarshpenzimetetijtë telefoni, njëtelevizori, meshumënprej dhenjëportofoli 5000lekë. Imiturii nstitucionet e Ekzekutimit të nstitucionet eEkzekutimit Vendimev 92 . Nëcaktiminemasëssësigurisëpërtë miturit,gjykata

Gjykata e Shkallës sëParë eShkallës marrë vendiminGjykata ka edënimit Sipas legjislacionipenal, afatet procedurale titjen përri-integrim të personave të ajonale të Formimit Profesional Publik. nëpërmjet organizimit të formimit . e Penale Të miturit,gjithashtu, janë

(IEVP), dhe krijimit (IEVP), dhekrijimit 9 të mitur janëtë 93 dhemasa 94 . Nga

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 63 64 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 18 vjeç, 15-18vjeç. pjesatjetër varionnëkategorinë Gjithashtu, rezulton se12%e fëmijëve janëtë moshës15vjeç, 4%janëtë moshës institucion. dhe vetëm për2%prej tyre është mëshumëse18muajkohëqëndriminë Kavajë, rezultonnë IEVP seperiudhamesatare eparaburgimi është 0-6muaj Praktikave Ligjore të 25fëmijëve të Integruara dheARSIS,siintervistimit nga Save theChildren, AlbanianëbashkëpunimmeQendrën eShërbimeve dhe Bazuar nëtë dhënatestudimitpërsistemin penitenciar nëShqipëri,të realizuar çështja erespektimit të afateve procedurale përtë miturit. dheK.Pr.P.miturit nëK.P Nëkëtë legjislacionduhettë gjejërregullim edhe të veçantë enjëkapitulli ndërmarrëpërtë iniciativën(MD) ka përhartimin e Procedurës Penale (K.Pr.P) osenjëkodtë eDrejtësisë mëvetshëm. Ministria të veçantënjë legjislaciontë posaçëm: kapituj nëKodinPenal (KP)dheKodin komunitetin. SipasKonventës sëtë Drejtëve të Fëmijëve, fëmijët duhettë kenë nga shërbimiiprovës kontekstin familjardhe sidhenjëqasjeecilapërfshin të dhënandajmasëssësigurisëarrest nëburg, roli dheshërbimeteofruara nëlegjislacioninpenalcilatjanëllojetemasavepërcaktohet alternative qartë

Frequency 10 15 20 0 5 - uj7-12muaj 0-6 muaj Koha eburgimit Koha eburgimit Më shumëse18muaj funksionimit të Shërbimit të Provës, numritotal ipersonave të vendosur me në provë osepunënëinteres publikdheqëndriminështëpi. Qëprej fillimit të gjysëmlirinë, pezullimiiekzekutimitpërfshijnë: të vendimit meburgim dhevënia 96 95 Trajtimi përgatitjen etyre përriintegrim të miturpërfshin itë dënuarve në ambientet eparaburgimit. eDrejtësisë,ende nëfazë miratimingaMinistria rregullojnë trajtiminetë miturve për Trajtimin RregullorjaePërgjithshme sidheDraft etë Dënuarve eBurgjeve, dhe veprimtari zbavitëse, nëpërputhjemestandardet ndërkombëtare. Ligjiiri ofron programe trajnimiprofesional, rehabilituese edukimi, aktivitete sportive paraburgimi përtë miturit ngarrethet: Elbasan,Durrës dheKavaje. Ky Institucion është përtë ngriturKavajë mituritedënuar, IEVP icilishërbenedhesiinstitucion bazohet nëRregulloren(IEVP) ePosaçme Nëvitin2009,në të Institucionit. Trajtimi itë eEkzekutimit miturittë të dënuarnëInstitucionet Vendimeve Penale Prej vitit2008,janëtë zbatueshmedënimetalternative përtë miturit bazë komunitare, mbeten sfida për të ardhmen. përbashkëta përkoordinimin etyre, sidhengritja eshërbimeve mbështetëse me referimisistemi të qartë përaktorë të pushtetit vendor, idokumenteve të hartimi të provës përtë lehtësuar procesin eriintegrimit dheii)ngritja të enjë të miturve punësimin. Nëkëto kushte: i)mbështetja estafeve të IEVP-ve dhe/oseshërbimit komunitetin eprogrameve efëmijës, hartimin nënivel të pushtetit vendor dhe tij nëshkollëdhesëdyti,mesiguriminenjërrjetimbështetës dhembrojtës në së të miturittë dënuar, sfidatpërriintegrimin lidhensëpari,meriintegrimin e me qendrateformimit profesional Nëvarësi dhe OJFtë ndryshme. të moshës Kjo realizohet sidhebashkëpunimiityre nëInstitucion ngastafet eedukimit qëduhettë jetë nëqendërtëky trajtimittë të mituritnësistemin edrejtësisë. Ligji Nr. 10024,Datë 27.11.2008 “Për dheshtesa nëligjinNr. disandryshime 8331,Datë 21.04.1998 Legjislacioni penalparashikon ngritjen eprogrameve edukuese dheshoqërore, të cilatsynojnë procedurave, përmbikëqyrjen eekzekutimit të dënimeve alternative”. “Për organizimin e funksionimineshërbimittë provës dhepërpërcaktimin estandardeve etë “Për ekzekutimin evendimeve penale”, VKM Nr. 302,Datë 25.3.2009 “Për miratimineRregullores përgatitjen përlirimtë të miturit,veçanërisht gjatë 6muajve të fundittë vuajtjessëdënimit

Frequency 10.0 12.5 0.0 2.5 5.0 7.5 5ve 6ve 7ve 18vjeç 17vjeç 16vjeç 15 vjeç Mosha Mosha 96 95 , të cilat , qëllim

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 65 66 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 mungesën eprofilizimit këtyretë punonjësve nëtrajtiminerasteve me miturit. të ofrimin eshërbimeve cilësore, sidhe dukepasurparasysh ngarkesënesecilëszyrë për ndjekjenerasteve të fëmijëve të dënuarmedënimealternative dhe për mesatarisht 15-20punonjës. Nëçdo rast,stafet vendore nukjanëtë mjaftueshme vendore të numritmëtëTirana, madhtë rasteve ecilapërshkak nëndjekje, ka të provës vendore nësecilënzyrë është 2-3punonjës, mepërjashtimtë zyrës dhe psikologjisë. Bazuarnëkëtë shifër, numrimesataripunonjësve të shërbimit rritur nga104në134punonjëstë arsimuarnëfushënedrejtësisë, punëssociale dhe organikës sëShërbimittë provës”, numriistafit të shërbimit të provës është UrdhrinMe Nr. 100,datë 21.02.2014të Kryeministrit “Për miratiminestrukturës bashkëpunimin ndërmjetgjykatave, njësive vendore dheshërbimittë provës. marrë dëniminalternativ kanë “punë nëinteres publik” sidhedotë përmirësojë të ndihmojënëmenaxhiminmëefektiv nëkonfliktmeligjin, tëtë cilët të miturve të bashkëpunojnëpërzbatiminedënimitalternativ përtë miturit.Ky program do vendorezyrave të shërbimittë provës sidheiqendrave pritëse metë cilatmund 2014, lançoi program “Google mapping”, i metë cilënbëhetimunduridentifikimi Drejtoria ePërgjithshme eShërbimittë Provës membështetjen eUNICEF, nëtetor Shkodër. Korçë, Krujë, Kukës, Kurbin, Lezhë, Lushnje, Përmet, Mat, Pogradec, Pukë, Sarandë, në Tiranë, Tropojë, Vlorë, Berat,Dibër, Durrës, Elbasan,Fier, Gjirokastër, Kavajë, ndeshen të menumrin22qëjanëaktualisht.Këto provës zyra qenë6krahasuar ka ngritjenMe eShërbimittë Provës rajonaletë nëvitin2008,numriizyrave shërbimit së tyre sidhezbatiminekuadritligjor. vendore meqëllimruajtjenestandardeve të shërbimittë ofruar, rritjenecilësisë Komunitare, Lirimitme Kusht dheStatistikave”, iciliinspekton punënezyrave Përgjithshme të Shërbimittë Provës është ngritur Shërbimeve“Sektori itë Miturve, dhetë tësë të rinjve miturve nëmoshëmadhore. Gjithashtu, pranëDrejtorisë së Madhore” dhetë nëMoshë të Rinjtë Miturit meqëllimvlerësimin errezikshmërisë Shërbimi iProvës hartuar membështetjen eOSBE-se, ka “Sistemin e Vlerësimit për shoqërore. fizike dhemendore,kapacitetet zhvillimin, dherrethanat personaledheato dosjen personale. Zbatimiidënimeve merrnëkonsideratë moshën,mirëqenien me dënimealternative igarantohet edrejta embrojtjes dhekonfidencialiteti në njëkursprofesional.kohë provë përtë kryer medetyrimin Të të dënuar miturve punënëinteres publik, qenëkryesisht gjatë vitit2013-2014,përtë mituritkanë fëmijët nëkonfliktmeligjin.Llojetedënimeve alternative dhënangaGjykatat, të tendencë nërritjeenumrittë dënimeve alternative për të dhënangagjykata në njëmesatare të dyviteve 2013dhe2014,përgjatë një6-mujorivihetre një në total është 325,ngatë cilët3femra dhe323djem.Nganjëvështrim krahasues, nga të cilët7femra dhe234djem.Ndërsanëvitin2013,numriifëmijëve të dënuar parë të vitit2014,numriifëmijëve të dënuarmedënimealternative është 241, të cilëtzënë rreth 18%të vendi. numrittotal të Gjatë tyre 6-mujorittë nëshkallë ealternativavendërgjegjësim përaplikimin të dënimitmeburgim përtë miturit, nga të të cilëtnumritotal është itë 1684.Siçmundtë miturve vihetre, një ka nënjërënvendim prej gjykate alternativave të dënimitmeburgim është 9356, 97 Urdhër Nr. 2,datë 11.01.2012 ‘Për miratimin estrukturës dheorganikës sëShërbimittë Provës”. 97 në ligj. të mungesëssëinstitucioneve tëaplikohen nëpraktikëpërshkak parashikuara marrë vendimin të dërgojë Këto këtafëmijë masanuk nëinstitucioneedukimi. nenit 46të KP, përfëmijë nënmoshënepërgjegjësisë mundtë penale, Gjykata penale, poratamundtë jenësubjektimasave edukueseaporehabilituese. Sipas Sipas KoditPenal (KP), të mituritnënmoshën14vjeçpërjashtohen ngandjekja Fëmijët nënmoshën14vjeçnëkonflikt meligjin përndjekjeneprocesit detyrimin arsimor.kur dënimialternativ përfshinë etyreshkollornërastet nëprocesin të eedukimit miturishsidhepërfshirja kategori të Provës, meqëllimqëtë garantohen ngritja eprogrameve të veçanta përkëtë të BashkëpunimitmeDrejtoritë pranë Zyrave Arsimore Rajonale Vendore të Shërbimit programeve arsimore, elidhjessëMemorandumeve duhettë vihetnëzbatimpraktika vështirësi shërbim metë fundi,përtë dënuarit.Së miturittë cilëtkanë nëndjekjene është enevojshme të zgjerohet vendore numriizyrave dukeeafruarmëshumëkëtë Për paraqiturpranëShërbimittë Provës, përt’u lehtësimin epërmbushjessëdetyrimit specialist ivetëm dhenevojave specifike qëparaqetndjekjaerastit një të mituri. të duke pasurparasysh ngarkesënesecilitspecialist,pranumriirasteve qëndjeknjë Mbështetje evazhdueshmepërshërbiminprovëskategori. është inevojshëm, profesional, të cilattë mundësojnëofriminekurseve profesionale papagesëpërkëtë dheqendrave të formimit sipunë-kërkues automatikisht ekësajkategorie përfshirjen të bashkëpunimitndërmjetshërbimittë provës të dhezyrave punësimitmeqëllim sëdënimit.Enjërëndësie të veçantëgjatë është gjithëkohëssëkryerjes ngritja eurave vendore të shërbimittë provës nëtë gjithëvendit qët’i ofrojnë mbështetje të miturve nëdhënienedënimeve alternativesensibilizim përgjykatën sidhehapjeezyrave dhe organeve të njësive të qeverisjes vendore, OJFetj. Nevojitet gjithashtumëshumë të përfshirë, shërbimittë provës, prokurorisë, organeve gjykatës, shtetërore qendrore rëndësie të veçantë. Ajokërkonsëparinjëbashkëpunimefektiv të të gjithëaktorëve Dhënia edënimeve veçanërisht alternative përtë mituritështë ngagjykata, enjë pasur parasysh faktin,sekëtafëmijë vijnëngafamiljemevështirësi ekonomike. paraqitur,vështirësi përt’u pasikjosjellkosto shtesë përtë dhefamiljenetijduke eShërbimittë Provës,Largësia evendbanimit ngazyrat bënqëtë miturittë kenë enevojshëmprovës për trajtiminekëtyretë rasteve. kualifikimin të cilëtnukkanë dënime alternative apostafishërbimittë provës dhengapunonjëstë shërbimittë ambiente të njëjtametë rrituritdhenëpranitë personave të tjerë, të dënuarme të miturit gjatë intervistimit të tij të mituritgjatë intervistimit mungesa eambienteve të përshtatshmenëfunksiontë ruajtjessëprivatësisë së Pavarësisht ecurisësëderitanishmetë Shërbimittë Provës, mbetet endesfidë për vendosjen efëmijës në “institucioni edukimi”, dukelënëtë papërcaktuar marrë marrë vendim parasysh ka këtënuk eka fakt dhe nëfundtë gjykimit ShtetërorShërbimit Social fëmija gjendej nënjëinstitucionrezidencial. Gjykata dëgjuar.dhe askujdestarët etijligjornukjanëthirrurpërt’u Urdhër Me të ndërkohëqëasfëmija i caktuarkryesisht, qenëipranishëmavokati ka gjykimit mëshumësenjëherë”, ekryer “Vjedhje bazuarnënenin134/2të KP. Gjatë Nga të dhënaterastitrezulton seakuzaedepozituar ngaprokuroria qenë ka edukimi. vendosi dhënienemasësedukuese dhedërgimin etë mituritnënjë institucion Në vendimin gjyqësor eRrethit përtë miturinmeinicialeG.F13 vjeç, Gjykata . Aktualisht, intervistimi i të miturve bëhetnë itë miturve Aktualisht, intervistimi

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 67 68 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 potencialin të ulë kriminalitetin tekpotencialin të të mituritmbi14vjeç. ulëkriminalitetin parandaluese mefëmijët ka nënmoshën14vjeçqëshfaqinsjelljekriminale, 98 Penal, KodineProcedurës Penale, LigjinpërMbrojtjen etë Drejtave të Fëmijëve epropozuaraligjore Kodin qëdotë prekin Ndryshimet plotësojë këtë hendek. enjëpakete eDrejtësisë, hartimin Ministria ASHMDFdheMMSRpo shqyrtojnë për ofriminembrojtjes sënevojshme. Aktualishtmendihmëne shoqërisëcivile, referimi dhetrajtimingapunonjësitepolicisëtek punonjësitembrojtjes sëfëmijëve Procedurës Penale, ngritja eshërbimeve mbështetëse dhenjësistemi identifikimi, Për samësipër, prioritet mbetet adresimi ikësajçështje nëKodinPenal, Kodine përpara setë mbushninmoshënpërpërgjegjësi penale të ndryshme qenënëkomisariatpërshkaqe rezultuar që32% e tyre kanë ka nënmoshënpërpërgjegjësi penale, sëtyre nëveprimtari kriminale përfshirjes Kavajë, përsaipërket nëIEVP i25të miturve Nga të dhënatemarrangaintervistimi mituri vlerësohet të jetë nësituatë risku. vetëm nërastet dhekuri kurështë nukështë imundurkontaktimiprindërve ShtetërorSocial aponëqendratë drejtuara ngaorganizata ndodh jo-fitimprurëse vepra penalepasmoshës14vjeç ekëtyre të funditnë nën moshënpërpërgjegjësi penaledheaspërpërfshirjen të diferencuara statistika ligjin nëtërësi. dhembibazë Nukka gjinie përfëmijët disponueshme nëdatabasetë Policisë sëShtetit janëpërtë mituritnëkonfliktme të sigurohet nëmënyrë alternative ngaorganizata jofitimprurëse. e Statistikat organikën eDrejtorive Policore Rajonale,bënqënëdisaraste prania epsikologut njerëzore ekzistenca të kufizuaradhemëkonkretisht vetëm enjëpsikologunë në momentineparë të kontaktitmepunonjësinepolicisë. burimet Megjithatë Atyre ugarantohet edrejta përndihmëligjore dheasistencë psikologjikeqë përgjegjësi nënevojë penaledhejosi kategori përmbrojtjecilët kanë sociale. Fëmijët nënmoshën14vjeçtrajtohen ngasistemi idrejtësisë njësojsifëmijët, të Xhafellari, M.,Gjoni,O., 2013Femijet nenpergjegjesine ligjore. Tirana:ARSIS/CILSP/Save the shtetit përveprën penaletëvjedhjes. shpalljes sëvendimit disaherë rezulton nëstrukturat tëjetëraportuar epolicisësë Shënim: institucionin qëngarkohetmeekzekutimit dheafatet përrealizimin etij. Children. Frequency 10 15 20 0 5 Aktualisht, fëmijanukështëvendosur nëasnjëinstituciondhengaditae ojo po . Referimi ngapunonjësiipolicisëpranëShërbimit

Komisariat Komisariat 98 . Kjotregon sendërhyrja Në vitin2011umiratuakuadriligjorpërofriminendihmëjuridikefalas Ndihma juridike falas nëkëtë proces.e përfshirë dhezbatimiiprogramevendimmarrëse trajnuesepërprofesionistët sidhehartimi dhe KodinPenal, përcaktimi imasave të diversionit, roli dhemandatiistrukturave masave të diversionit çështje mbeten: adresimi isajnëKodineProcedurës Penale drejtësinë restauruese. Nëkushtet enjëvakumiligjorpërvënien nëzbatimtë në kontekstin efëmijës siviktimë e moralitdhedinjitetit të fëmijës ngadëmtimiikundërligjshëmnukparashikohet falas mbetet shumë i ulët në krahasim menevojat.falas mbetet shumë i ulëtnëkrahasim ndihmëekonomike në të përfituar cilënndodhetfamilja,numriirasteve qëkanë rrënjët nëkushtetduke paturparasysh evarfërisë ikanë seshumëprej krimeve penale dhe3civile).Dukekonsideruarnumrinefëmijëve në konfliktmeligjin,dhe miratuardhënienendihmësjuridikepër8raste (5raste Në vitin2012,KSHNJka të mangësivepenale dhe13çështje nëdokumentaciontë civile)për shkak tyre. refuzuar 27kërkesaaplikuesishpërndihmë juridike(14çështje 2011, KSHNJka të domosdoshmepërtë bërë të mundurzbatiminendihmësjuridike. Gjatë vitit icilimëpasmiratoi aktet nënligjoreShtetëror përNdihmënJuridike (KSHNJ), në implementiminestandardeve Komisioni të ndihmësjuridike. Ukrijua përcaktimin epërgjegjësive të konkrete agjencive shtetërore dheatyre publike 102 101 100 99 përgjithshme, nëkuadrinesëdrejtës sëfëmijëve përmbrojtje të veçantë Mbrojtja efëmijëve viktimadhedëshmitarë sanksionohetnëmënyrë të Viktimat/dëshmitarët emitur vepra penale. kryer moshën përpërgjegjësi penaleqëkanë të Brendshëm dheMinistrit përmenaxhiminerastevedhe Rinisë të fëmijëve nën enjëUdhëzuesitë Përbashkëtetj sidhehartimin të Sociale të Mirëqenies Ministrit prej vitit 2011 ka filluarzbatimiindërmjetësimit prej vitit2011ka ediversionitMasat nukjanëtë parashikuaranëlegjislacioninshqiptar. Megjithatë, Masat ediversionit shëndetësor dheprograme të ndërhyrjes sociale. profesionale gjatë gjithëprocesit gjyqësor sidhereferimi tek qendratekujdesit dëshmitarë dheanëtarëve të sigurohet familjeve aksesipërndihmë të tyre t’u strukturave përkujdesinshëndetësor dheOJF-të. Gjithashtu, fëmijëve viktima/ shërbimeve socialedheshëndetësore, mësuesve, organeve të qeverisjes vendore, forcimi ibashkëpunimitndër-sektorial ndërmjetgjykatave, policisë, prokurorisë, Veç kësaj, iorganizmave duhettë garantohet mirë-funksionimi shtetërore sidhe edetyronautoritetet fëmijën të endryshme përjetojë sërishtraumëneabuzimit. abuzimeve të rënda ipërsëriturfëmijës siçjanëato seksuale, nga kuintervistimi të shmangurri-viktimiziminështë themelore nërastet kurfëmija është viktimëe dheri-viktimizimin.Nevoja për hakmarrjen kanosjen, ata ngadëmtimi,përfshirë e nevojshme të merren të gjithamasatpërtë parandaluardhepërt’i mbrojtur për moshënetyre, nivelin epjekurisëdhenevojat eveçanta individuale, është dëshmitarë janëtë cenueshëm dhekërkojnëmbrojtje të veçantë, të përshtatshme Neni54,Kushtetuta eRepublikëssëShqipërisë. LigjitNr. 10039,datë 22.12.2008 “Për NdihmënJuridike”. LigjinNr. 10385,datë 24.02.2011, “Për ndërmjetësimin përzgjidhjenemosmarrëveshjeve”. Ligji “Për mbrojtjen etë drejtave të fëmijëve”. 100 . Dukemarrë parasysh faktinqëfëmijët viktima/ 101 , njëpraktikë, ecilasynon 99 . Mbrojtja 102 dhe

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 69 70 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 zona gjeografike largëta.të Kjo vështirëson ndjekjeneprocedurave përndihmëjuridikefalasbanuesitnë Aksesi nëndihmënjuridikefalaskushtëzohet ngaprezenca eKSHNJnë Tiranë. të domosdoshmepërtë interesuarit sidhepërvetë ofruesitendihmësjuridike. hapurnjëfaqetë veçantëKSHNJ nukka nëinternet kutë publikojëinformacione ndihmës juridike, procedurën dhetë plotësimit të eaplikimit dokumentacionit. për përmbajtjeneligjitdhetë akteve të nënligjore, përfituese përkategoritë konstatohet semungoninformacioni përngritjen dhefunksionimineKSHNJ, Pavarësisht përpjekjespërngritjen esistemit të ofrimittë ndihmësjuridikefalas, paraburgimit. qëllim uljenenivelit të recidivizmit përfëmijët nësistemin e epërfshirë Realizimi iprogrameve integruese dheri–integruese të qëndrueshmemë shërbimit të provës. të provës përmesngritjes/përmirësimit të kapaciteteve të punonjësve të programe integrimi nëkomunitet, të forcohen eshërbimit mëtej zyrat dhe riintegrimin etyre nëshoqëri,është enevojshme të hartohen qëllimpromoviminMe edhëniessëdënimeve alternativë përtë miturit që ndikojnëmbifëmijët nëpërputhjememoshëndhepjekurinëefëmijës. çështjet civiledhepenale,përfshirë sidhenëprocedurat administrative një mënyrë të përshtatshmememoshëndhemiqësore përfëmijën, duke Të sigurohet edrejta dëgjuarnëçdo çështje efëmijës gjyqësore, përt’u në mbrojtjen efëmijës. në nivel vendor. Këto procedura duhettë mbështeten nëprocedurat për bashkëpunon nëpërmjetnjëqasjejendër-sektoriale meaktorët etjerë të udhëhiqen ngapunonjësisocial/punonjësiimbrojtjes së fëmijës, icili indërhyrjeveplanifikimi të nevojshme mbrojtëse dhepërkujdesiduhet në konfliktmeligjin.Kjodetyrë evlerësimit të nevojave të fëmijës dhe të konsiderohen fëmijë të faktorëve nërrezik çuar përshkak qëikanë interesin të fëmijës”, mëtë lartë mbibazën efaktitqëkëto fëmijë duhet Për fëmijët nën14vjeçështë erëndësishme të merren masambrojtëse “në ndalimit/internimit dhetrajtimit. mund të paraqesin ankesanëlidhjemepriviminelirisësëtyre, kushtet e shërbimi iprovës të të ankesave, kenëaksesnënjëmekanizëm kuata vendimeve penaleIEVP, siedhefëmijët pjesëedënimeve alternative, si Të gjithëfëmijët qëvuajnëdëniminnëinstitucioneteekzekutimit të fëmijëve duhetpërdorur sialternativa efundit. Gjithashtu, duhenpromovuar alternativat ndajburgimit dheburgimi i në kushte të njërrezikshmërie të dhejosipraktikëezakonshme. lartë, Paraburgimi ifëmijëve duhetpërdorur simasëejashtëzakonshme vetëm dheri-integrimin etyre,miturve dheaqmëpakparandalimin. Sistemi idrejtësisë ivetëm nukështëtë iaftë garantojë rehabilitimin etë të mirë midissistemit të drejtësisë dhesistemit të mbrojtjes sociale. të KDF),është erëndësishme qëtë ketë njëbashkëveprim dhekoordinim në mënyrë qëfëmija të luajënjërol konstruktiv nëshoqëri(sipasnenit40 dhuna nëfamilje. Për të përmbushurqëllimineri-integrimit të fëmijës dhe ndarjaapo sivarfëria, kontekst familjarmeprobleme social-ekonomike natyre sociale. vepra Fëmijët penaleshpeshvijnënganjë qëkryejnë Shumë ngarrethanat qëçojnë fëmijët nëkonfliktmeligjinjanë të një Çështje përadresim

Raport kombëtar mbi situatën e të drejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 71 72 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 aktive instrumentet embrojtjes juridike. të cilëtjanëmëtë kufizuarnëmundësinëpër të përdorur nëmënyrë pro- për ndihmëjuridike, sinjëedrejtë kushtetuese, veçanërisht përfëmijët, ligjit dhefunksioniminestrukturave përgjegjëse qëtë garantohet edrejta Duhet të ndërmerren të gjithamasatenevojshme përvënien nëzbatimtë dëshmitarë dheofrimiishërbimeve mbështetëse. iprogrameveHartimi të trajtimitdherehabilitimit të fëmijëve viktima/ dhe gjatë procesit gjyqësor nëpërputhjemeKodineProcedurës Penale. ndihmë tjetër efektive dheepërshtatshmeqënëfazatparatë procedimit Fëmijëve sigurohet asistencë viktimadhedëshmitarë duhett’u ligjore dhe

103 Vizatimi igojësdheveshit simbolizon institucioneve përtazhdukurkëtë fenomen. Arma simbolizon shkelen të drejtat. Policia fëmijët të jenësamëlarg efekteve epasojave të tyre. Nëpërmjet vizatimittë njëshisheje abuzimi dhedhune. këtij zogu duamtë themisefëmija duhettë jetë ilirë dhetë mbrohet nga çdo lloj Fëmija mearkënëdorë tregon dhe duhetruajturembajturpastër. Kemi të përmirësohet. mësohet dhebëhemigatipërjetë. Por dëshirojmë qëshkollatdhemësimdhënia anëtëMe libritkemisimbolizuar rëndësishme përne. Lulja elulëzuarështë përdorur si ngrohtësinë eduhur. tëfëmijët ndryshme, nukmarrindashurinëdhe edhefamiljekupërshkaqe ka anëtë zemrësMe paraqesim ndihmojnë përtabërë njëvend samëtë mirë. dëshirëna rrethon qëtë gjithëkëto dhedokishim institucioneqëthamëtë na përarsye pësuardhunëapoështë mërzitur tjetër.pasi aika Kjoështë bota që Fytyra e këtij fëmije emërzitur tregon emocionetetijtë shprehura metë qarë, të shpenzojnë mëtepër kohëmelojëra nënatyrë. sociale. Duamqëtë vendoset njëlimitdhekontroll përfëmijët, dhetë inkurajohen Stema efacebook-ut nërrjetet qëparaqet sesashumëkohëfëmijët kalojnë kushte përtabërë këtë.na krijohen Fëmija qëluan,tregon se kur dikushflet të tjerët duhettadëgjojnëatë. Grupdiskutimidrejtuar ngaASHMDFmepjesëmarrjen e20të rinjve, në12nëntor 2014,në Shkodër, lehtësuar nga WorldShkodër,lehtësuar Vision. Si është dhedëshironi tëjetabotaqëjurrethon?

paraqitur nëpërmjetnjëpeme është që imbron fëmijët dhevendi ku atamundtë denoncojnë kuriu gjakmarrjen

loja është erëndësishme përnedheështë mirë qëtë familjen shfrytëzimin efëmijëveshfrytëzimin përpunë. qëduhettë mosjetë mëdheduhetndihmae simbol imiqësisë shkollën alkooli dhecigares mjedisin/ambienti Kontributi iFëmijëve respektin , dashurinëqëmarrimdhejapimaty. Por , qëështë erëndësishme meqëaty qëduhettë kemipërnjëritjetrin, , ecilaështë shumëe , duantë bëjmëapelqë qëështë irëndësishëm, Me anëtëMe 103 104

Raport kombëtar mbi situatën e të drejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 73 74 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 Komunikimit”, Protokolli Opsional iKonventës përtë Drejtat eFëmijës “Për Procedurën e 02.11.2007 fëmijëve, prostitucionin mefëmijë dhepornografinë me fëmijë, Protokolli OpsionaliKonventës përtë Drejtat eFëmijëve nëlidhjemeshitjene 22.11.2007 e fëmijëve nëkonflikte armatosura,të Protokolli OpsionaliKonventës përtë Drejtat eFëmijëve nëlidhjemepërfshirjen Nr8920, datë 11.7.2002 trafikut të personave, veçanërisht të grave dhe fëmijëve”, organizuar ndërkombëtar e “Mbi parandalimin, pengimin dhendëshkimin Protokolli shtesë iKonventës të sëKombeve të Bashkuarakundërkrimit PROTOKOLLE 02.06.2011 Konventa sëKëshillit të Evropës eratifikuar meligjinNr. 10424,datë 02.06.2011 Konventa eKëshillit të Evropës eratifikuar meligjinNr. 10425,datë datë 2.6.2011 Konventa eKëshillit të Evropës 25.1.1996,eratifikuar meligjinNr. 10 425, “Për statusinjuridiktë fëmijëve të lindurjashtë martese” Konventa eKëshillit të Evropës ratifikuar meligjinNr. 10424,datë 2.6.2011 abuzimi seksual” 10071, datë 9.2.2009 Konventa eKëshillit të Evropës, Lanzarote 25.10.2007, ratifikuar meligjin “Për qenievetë njerëzore” masatkundërtrafikimit Konventa eKëshillit të Evropës ratifikuar meligjinNr. 9642,datë 20.11.2006 aspektet civiletë rrëmbimit ndërkombëtartë fëmijës” Konventa eHagësratifikuar meLigjinNr. 9446,datë 24.11.2005 lidhje mepërgjegjësinë prindërore dhemasatpërmbrojtjen efëmijëve” juridiksionin, ligjinezbatueshëm,njohjen,zbatimindhebashkëpuniminnë Konventa eHagës, ratifikuar meligjinNr. 9443,datë 16.11.2005 24.03.2005 Konventa Evropiane eKëshillit tëEvropës ratifikuar meligjinNr. 9359,datë mbrojtjen efëmijëve dhebashkëpuniminpërbirësimet jashtë vendit” Konventa eHagësratifikuar meligjinNr. 8624,datë 15.6.2000 këqija të punëssëfëmijëve, 1999”, eOrganizatës Ndërkombëtare të Punës Konventa Nr. 182,eratifikuar meligjin8774,më23.4.2001 Ndërkombëtare të Punës” 13.3.1996 Konventa Nr. 138,26Qershor1973 Konventa eOKB “Për të Drejtat eFëmijëve” “Në lidhjememoshënminimalepërpranimin nëpunëeOrganizatës “Për ushtriminetë drejtave të fëmijëve” “Për Marrëdhëniet meFëmijët” “Për statusinjuridiktë fëmijëve të lindurjashtë martese”. ratifikuar më14.02.2013 “Mbi ushtriminetë drejtave të fëmijëve” “Për mbrojtjen efëmijëve seksualdhe ngashfrytëzimi , RSH ka aderuarnëKonventëRSH ka më e ratifikuar meligjinNr. 8086,më Shtojca 1Legjislacioni LEGJISLACIONI NDËRKOMBËTAR

ratifikuar meligjin “Format mëtë ratifikuar më “Mbi “Për “Mbi

kufizuara” Ligji Nr. 93/2014 Ligji Nr. 44/2012 organeve nërepublikën eShqipërisë” Ligji Nr. 10454datë 21.7.2011 social” Urdhrin Nr. 344,date 19.08.2013 “Për ngritjenenjësisësëshërbimitpsiko- për nxënësit të arsimitbazë. që nukkanëndjekurtë paktëndyklasë Udhëzimi Nr. 31,datë 02.08.2013 “Për procedurat endjekjessëarsimitbazë bazë mekohe tëpjesshme. Udhëzimi Nr. 29,datë 02.08.2013, “Për procedurat endjekjessëarsimit Shqipërisë” Ligji Nr. 69/2012 Ligji Nr10347datë 4.11.2010 Ligji Nr10237datë 18.2.2010 Ligji Nr10221datë 4.2.2010 bashkëpunëtorëve të drejtësisë” Ligji Nr. 10173,datë 22.10.2009 Ligji Nr. 10039,datë 22.12.2008 Ligji Nr. 9952, datë 14.7.2008 Shqiptar të birësimit Ligji Nr. 9695, datë 19.3.2007 familjare ” Ligji Nr9669,datë 18.12.2006 alkoolit” Ligj Nr. 9518, datë 18.4.2006 ndryshuar Ligji Nr. 9355 datë 10.03.2005 Ligji Nr. 8876, datë 4.4.2002 Republikën eShqipërisë”, indryshuar Ligji Nr. 8872, datë 29.3.2002 Ligji Nr. 8153, datë 31.10.1996 Ligji Nr. 8528,datë 23.9.1999 ndryshuar Ligji Nr. 8331,datë 21.4.1998 burgim”, indryshuar Ligji Nr. 8328,datë 16.4.1998 Ligji Nr. 7939,datë 25.5.1995 të Arsimit Udhëzimi iMinistrit “Për EliminimineDhunësnëShkolla” Ligji Nr. 7952,datë 21.6.1995 27.1.1995 “Kodi Penal iRepublikëssëShqipërisë”, indryshuar. Ligji Nr. 23/2012 13.3.1996, dheLigjin9125datë 29.7.2003 Kodi iPunës Ligji Nr. 9062,datë 8.5.2003 Shqipërisë”, indryshuar Ligji Nr. 8116,datë 29.3.1996 Shqipërisë”, indryshuar Ligji Nr. 7905,datë 21.3.1995

; LigjiNr. meLigjin8085datë 7961datë 12.07.1995,ndryshuar “Për dhe aksesueshmërinëepersonave të meaftësi përfshirjen “Për shëndetin mendor” “Për sistemin arsimorparauniversitar nëRepublikëne “Për nëligjinNr. disashtesa dhendryshime 7895,datë “Kodi iFamiljes” “Për mbrojtjen ngadiskriminimi” “Për shëndetinriprodhues”, indryshuar “ Për mbrojtjen ngapërdorimi etë i miturve “Për mbrojtjen etë drejtave të fëmijëve” “Për parandalimin dhekontrollin eHIV/AIDS-it” “Për procedurat ebirësimit dheKomitetin “Për nxitjendhembrojtjen eushqimit megji” “Për Sistemin ArsimorParauniversitar dhe “Kodi iProcedurës CivilesëRepublikës së “Kodi iProcedurës Penale sëRepublikës “Për sigurinëdheshëndetinnëpunë”, indryshuar “Për masandajdhunësnëmarrëdhëniet “Për arsimindheformimin profesional në “Për ekzekutimin evendimeve penale”, i “Për të drejtatme dhetrajtiminetë dënuarve “Për migracionin”, indryshuar “Për transplantimineindeve, të qelizave dhetë “Për NdihmëndheShërbimetSociale”, i “Për statusinejetimit” “Për ndihmënjuridike” “Për mbrojtjen edëshmitarëve dhetë LEGJISLACIONI KOMBËTAR

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 75 76 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 së ndihmësekonomike”, të ndryshuar 787, datë 14.12.2005 “Për përcaktimin ekritereve, të procedurave dhetë masës VKM Nr. 376, datë 11.6.2014 ndihmësekonomike,të në dokumentacionit tëzonat pilot” përfitimit VKM Nr. 904, datë 12.12.2012 dokumentacionit dhetë procedurës sëshërbimittë kujdestarisë” VKM Nr. 89,datë 26.1.2012 Strukturat Shtetërore Përgjegjëse, Qendror nëNivel dhe Vendor“ Informacionit dhetë Dhënave Statistikore të KërkuarangaAgjencia enga VKM Nr. 267, datë 12.04.2012 qendror dhevendor përçështjet qëlidhenmembrojtjen edrejtave të fëmijëve” VKM Nr. 266, datë 12.04.2012 referimin erasteve të fëmijëve sidhemënyrën nërrezik, eprocedimit te tij” të bashkërendimit të punësndërmjetautoriteteve shtetërore përgjegjëse për VKM Nr. 265, datë 12.04.2012 Fëmijëve” vendosjes sësanksionit ngaAgjencia Shtetërore përMbrojtjen etë Drejtave të VKM Nr. 264,datë 12.04.2012 fëmijëve”. jofitimprurëse, për realizimin epolitikave vendore përmbrojtjen e të drejtave të institucionalëdheorganizatavepër bashkëpuniminmidismekanizmave VKM Nr. 263,datë 12.04.2012 “ dhe referiminpër identifikimin eviktimave/viktimave mundshme të trafikimit”.të VKM Nr. 582,datë 27.7.2011 viktima të trafikimit” të i veprimit kundërtrafikimit fëmijëve përluftën dhembrojtjen e fëmijëve, të qenieve njerëzore” kundërtrafikimit luftën dhe të dokumentitplotësues “plani VKM Nr. 142,datë 23.2.2011 pranëgjykatave të rrethevetë miturve gjyqësore” Nr.Dekret 6218,datë 7.7.2009 Shoqëror nëqendrat përpersonatetrafikuarosenërrezik rezidenciale” trafikimi VKM, Nr. 195,datë 11.04.2007 Shoqëror përfëmijët nëinstitucionerezidenciale” VKM Nr. 659datë 17.10.2005 VKM Nr. 658datë 17.10.2005 Për miratimineprocedurave standarde të veprimit “Për dheshtesa nëvendimin Nr. disandryshime ”Për miratimine “planit kombëtartë veprimit për “Standardet eShërbimeve të Përkujdesit “Për Standardet eShërbimeve Shoqërore”; “Për përcaktimin ekritereve, të “Për përcaktimin ekritereve, të procedurave dhe “Për Llojet,Mënyrën eShkëmbimittë “Për dhefunksioniminemekanizmit krijimin “Për sëkontrollit dhe procedurat ekryerjes Për Bashkërendimin emekanizmavenënivel “Standardet eShërbimeve të Përkujdesit Për përcaktimin erregullave të hollësishme, “Për krijimin e seksioneve penale për gjykimin e “Për eseksioneve penalepërgjykimin krijimin 104 Qarku Durrës Qarku Dibër Qarku Berat

Përditësimi ikësajliste është bërë nëdatën 20.11.2014 Shtojca 2ListaeNJDFdheNJMF Rrethi DurrësRrethi Dibër Rrethi BeratRrethi Rrethi MatRrethi BulqizëRrethi Skrapar Rrethi KuçovëRrethi Lista eNjësive përMbrojtjen eFëmijëve Bashkia Burrel Edlira Drici/ Blerta Hysa Edlira Drici/Blerta Koci Flogerta Burrel Bashkia Bulqizë Bashkia Anjeza Vokaj Peshkopi Bashkia Hysenbelliu Ritvana Serjani Majlinda Çorovodë Bashkia Kuçovë Bashkia Nazari Robert Berat Bashkia ahi hjkDanielaDeda OltaBajraktari Shkajoti Manushaqe Flora Neziri/Edison Troci Barhani Hismet Shijak Bashkia Violeta Tusha Cakoni Dylbere Durrës Bashkia Limani Mehmet Komuna Suç Komuna Rukaj Komuna Lis Vasfie Kurti Komuna Komsi Komuna Baz Klos Bashkia Deshati Majlinda Avdi Lushi Astrit Veshi Komuna Zerqan AliDamzi IsufOsmani Daci Gezim Komuna Zall-Dardhë Komuna Tomin Komuna Muhur XhuliHysi Komuna Maqellarë Dusho Rajmonda Komuna Luzni Valbona Gropa Komuna Arras Komuna Qendër Komuna Potom Komuna Leshnjë Qorri Nertila Sallo Marsela PoliçanBashkia AliSalillari LiljanaHitollari/ Komuna Perondi Papa Laureta Komuna Kozare HaxhiArberi/ Luto Mara Dallendyshe Lalo BorianaSofia Komuna Vërtop Fatbardh Shahini Komuna Velabisht Komuna Roshnik NeritaHeqimi Komuna Poshnje Komuna Otllak Komuna Cukalat Ura Bashkia Vajgurore Qama Valeriana Dyrmyshi/ Aurora 104

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 77 78 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 Qarku Elbasan

Elbasan Rrethi Gramsh Rrethi Krujë Rrethi Komuna Tregan Manjola Tashi Manjola DritaCerri Eglantina Doko Broshka Marsida Faire Vishkulli Komuna Tregan RexhepBoci Komuna Shirgjan DashuriMyrta Komuna Papër Kullaku Blerta Komuna Mollas Astrit Elezi Komuna Labinot-Mal Petrit Balliu Komuna Klos HazizMema Komuna Gjinar Komuna Gjergjan Nadire Kreka XhevairIbrahimi Ago Ilma Komuna Grekan Komuna Graçen Blerim Tafani Komuna Fierzë Anisa Topalli Komuna Bradashesh Elbasan Bashkia Qira Merita SabaSejdini Cërrik Bashkia Kaziu Ramazan Belsh Bashkia ElmiraDallaku Komuna Nikël Komuna Thumanë AlbanaSefa Komuna Çudhi Kodra/ AlmaBerxulli Merita Komuna Bubq Krujë Bashkia Fushë-Krujë Bashkia Lumturie Picari Komuna Xhafzotaj Qevani Rabije HajrieGashi Komuna Rrashbull EnglantinaReka Viola Ibrahimi Komuna Maminas iRi Komuna Katund Komuna Ishëm Komuna Gjepalaj Sukth Bashkia Manzë Bashkia ouaTnëTefta Teto HamitDermyshi Peja Gani Thellenxa Llalla Komuna Tunjë Fatime Daja Komuna Sult Kapedan Tarfo Rustem Bici Komuna Shenepremte (Lenie) Kastriot Tafa Komuna Poroçan ArjonaBici Komuna Pishaj Komuna Kushovë Komuna Kukur Komuna Kodovjat Gramsh Bashkia Muharrem Kabashi Arta Vila/ Ismete Serjani/ Shehi Dylbere Hoxha/ Gargaj/ Ingrid Mrika Qarku Korçë Qarku Gjirokastër Qarku Fier

Rrethi KorçëRrethi Gjirokastër Rethi FierRrethi Mallakastër Rrethi Lushnjë Rrethi PeqinRrethi Librazhd Rrethi Pogradec Rrethi ahi oç BrikenaCucllari/ Bedjava Marjanthi Korçë Bashkia Gjirokastër Bashkia JonidaSulaj Pandeli Cauli Valbona Myzeqari Ballsh Bashkia Komuna Allkaj AlmaAgalliu Lushnje Bashkia Erdi Kosta Fier Bashkia Peqin Bashkia Sefedin Kodraliu RexhepShaka Komuna Lunik Librazhd Bashkia Komuna Buçimas Robert Çekiçi/ Ervisa baci Ervisa Çekiçi/ Robert BesaXhani Zenelaku Albert Akrobati Ira Komuna Buçimas Gjylapi Dhimitraq Pogradec Bashkia Komuna Vreshtas Komuna Voskop JetaShehu/Stela Koca Sekulla Kristina BedriBashllari Komuna Vithkuq JonilaLilollari Komuna Qender, Bulgarec Komuna Mollaj Komuna Liqenas Komuna Gore ShabanSulaj Maliq Bashkia Agron Hoxhaj EdisonZylalaj Hajredin Serjanaj Komuna Qendër/Mallakaster Komuna Kutë Komuna Hekal Evisona Pepa Komuna Fratar AmarildoGllava Komuna Fier-Shegan Rrapi Vogli XheksilaHamataj Alda Gjata Komuna Ruzhdije Elida Tabaku Komuna Qendër Zenel Gordumi Komuna Levan Fadil Salliu Roskovec Bashkia Perparim Leka Komuna Shezë Mirursh Toci ZaideÇela Komuna Pajovë Komuna Gjocaj Ylli Kuka Gjeli Robert Komuna Stravaj Komuna Steblevë Komuna Rajcë Tefta Pepa Komuna Qukës Komuna Qendër(Librazhd) Komuna Polis Latollari Erjon Bacalli/Demirali

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 79 80 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 Qarku Lezhë Qarku Kukës Qarku Tiranë Qarku Shkodër

LezhëRrethi KukësRrethi Rrethi TiranëRrethi Shkodër Rrethi Mirditë Rrethi Rrethi KurbinRrethi Has Rrethi TropojëRrethi DevollRrethi KolonjëRrethi Komuna Trebinje Neki Laraku Neki Xhyra,Shpetim Besnik Leka Hoxha Doriana Komuna Trebinje Komuna Proptisht Komuna Udënisht Komuna Cerrave jsaBskaeN JoanaFilo 1 Nr Bashkiake Njesia Xhemal Kopshti RudinaKruja Vilma Kola Komuna Ana-Malit Shkoder Bashkia Lac Bashkia Arselajda Pepkolaj Violeta Paloka EmanuelaMirukaj Rubik Bashkia AnitaJaku Rrëshen Bashkia Komuna Zejmen ShaniKastrati Komuna Balldre Lezhë Bashkia Krume Bashkia Valentina Nezaj OrjolaGuri Morena Hoxha/ LirieBytyci BajramCurri Bashkia Kapo Diana Komuna Bicaj Kukës Bashkia Kravari Marjana Leonora Bilisht Kalavace Bashkia Komuna QenderLeskovik Leskovik Bashkia Komuna Qelez Nikoll Kolaj Nikoll EtlevaElezi Dashamir Shabaj Komuna Qafë-Mali Komuna Qelez Komuna Postribë OdetaNdrejaj Zef Pjetri Mamurras Bashkia Komuna Kthellë Komuna Fan Perparim Brati Muharrem Thaci BukurieAhmetaj Komuna Golaj Gjoka Shkurta Ponari/ Majlinda Ponari Izet Komuna Gjinaj Drilon Toskaj Komuna Fierzë (Tropojë) Komuna Bujan Demaj Ramadan Komuna Llugaj Zeqir Halilaj Komuna Margegaj Avni Dushi Komuna Terthore Komuna Shtiqën Qtesor Tafil Komuna Progër Enton Cacani Komuna QenderErseke Komuna Barmash Marku Gazmend Marku/ Malvina Kuqi Deshira Krasniqi/ Merita Qarku Vlorë

VlorëRrethi Kavajës i Rrethi ouaZl-erAda Qarri Xhabafti Mirela Isaku Hysni HajriLita Brahja Ivana Komuna Zall-Herr SamiKamberi Komuna Vaqar Komuna Pezë ElonaAllmuca/Luan Sallaku Komuna Paskuqan Karamuca Elida Dallendyshe Petku Komuna Ndroq DhurataCali Komuna Dajt Komuna Bërzhitë Komuna Bërxullë Kozeta Makaj Vorë Bashkia RudinaQendro Lorena Cela/Naxhie Osmani Kamëz Bashkia Biba Mirela 11 Nr Bashkiake Njesia Bakiasi Denisa 10 Nr Bashkiake Njesia Stela Prendi 9 Nr Bashkiake Njesia Adelina Shehu 8 Nr Bashkiake Njesia EmineKica 7 Nr Bashkiake Njesia Ada Isallari 6 Nr Bashkiake Njesia Adriatik Zaka 5 Nr Bashkiake Njesia 4 Nr Bashkiake Njesia 3 Nr Bashkiake Njesia 2 Nr Bashkiake Njesia Bashkia Orikum Klementina Curoj Klementina Himare Bashkia Orikum Bashkia Cara Marjusa Kavajë Bashkia Komuna Sevaster Inxhi Zykaj/Nero Gjonaj Inxhi Hava JetnorBejtaj Rrapaj/ EdiolaDoko ZamirQezari Komuna Sevaster Cane Seferi Komuna Qendër(Vlorë) Lefter Qejvanaj Haxhiraj Kastriot Dhroso Jonida Komuna Novoselë Komuna Kotë OrjetaMishtaku Komuna Horë-Vranisht Komuna Brataj Komuna Armen AlbanaSalillari Vlorë Bashkia Selenicë Bashkia Gjini Sabrie BesjanaXeka BesnikKaja Xhafa Ilirjana Komuna Synej Komuna Luz i Vogël AnaÇeka Komuna Lekaj Komuna Kryevidh Komuna Golem Rrogozhinë Bashkia Bollano Blerina Bala/Antoneta

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 81 82 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014

Rrethi Delvinë Rrethi Sarandë Rrethi ouaFnqFotini Spiro EleniShqevi Vitori Muçaj Komuna Mesopotam Komuna Finiq Stamato Naci Komuna Markat Thodhori Papa Komuna Lukovë Komuna Livadhja Komuna Ksamil Komuna Dhivër ahi evn AnilaJanku/Lorena Dizdari Delvinë Bashkia Stavro Çavo EmanuelaCetri/ AnilaPikuli Teuta Çokalli Komuna Aliko Sarandë Bashkia Konispol Bashkia Komuna Vllahinë Oljana Hoxhaj Oljana Ali Petani Komuna Vllahinë Komuna Shushicë Aleksandra Dhrami Hodaj/ Zamira Xhani/Nertila Shuka Valbona Oruci/Bashkim 105 oç Tatjana Gusho Jozef Serrmi ZhuljetaKume Alma Myrtaj Aurora Beci BlendiGremi Korçë NajadaKokoneshi Shkodër ElonaShaqiri Vlorë Fatjona Muhametaj Vlorë JonidaTroplini Zenulla Mehmeti Gjirokastër NevilaManga Elbasan Elbasan LindaMaci Kukës Palushi Artan Durrës Lorena Totoni Durrës Entela Lila Vasilika Cela Dibër Qafa Redina Dibër EnerjetaAvrami Lezhë Shkelzen Bushi Lezhë Tiranë Tiranë Berat Berat Fier Fier Qarku Përditësimi ikësajliste është bërë nëdatën 20.11.2014 Emri Mbiemri Lista eNjësive përtë Drejtat eFëmijëve 105

RaportRapop rt kombëtarkombëëtar mbi situatënsituatën e të drejtavedrejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 83 84 RaportRapop rt kombëtarkombëtar mbimbi situatënsituata ën e të drejtavedrejtavee të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014 Raport kombëtar mbi situatën e të drejtave të fëmijëve në Shqipëri 2013-2014