15 Jaar Euthanasiewet NVVE Postbus 75331 1070 AH Amsterdam Tel
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
15 jaar euthanasiewet NVVE Postbus 75331 1070 AH Amsterdam Tel. (020) 620 06 90 Website: www.nvve.nl E-mail: [email protected] Hoofd- en eindredactie: Laura De Vito Tekstcorrectie: Evelyn Jongman, Rockanje Vormgeving: Kees Wagenaars, Breda Foto omslag: Charlotte Bogaert ISBN: 978-94-92174-05-5 © NVVE, Amsterdam 2017 Gedeeltelijke overname is toegestaan met bronvermelding en kennisgeving aan de NVVE 15 jaar euthanasiewet Onder redactie van Laura De Vito Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde inhoud 15 jaar euthanasiewet 7 Introductie (Agnes Wolbert, directeur NVVE) 9 Voorwoord (Laura De Vito) 11 Lijst van afkortingen 13 Achtergrond van de wet 14 • Leo Enthoven – Euthanasiewet wortelt in bruut geweld 26 • Petra de Jong – Omzien 34 • Albert Heringa – 15 jaar euthanasiewet: zegen én medisch keurslijf 48 • Ton Vink – Euthanasie, dementie en autonomie 61 Bereik van de wet 62 • Ottilie Meijer - 15 jaar WTL en de (on)mogelijkheid van euthanasie bij de wilsbekwame 12-minner 72 • Johan Legemaate – Een verzoek om levensbeëindiging van een psychiatrische patiënt 82 • Willie Swildens-Rozendaal – Voltooid leven: waar een wil is... 98 • Theo Matthijssen – Euthanasie bij gevorderde dementie: een lijdensweg? 4 inhoud 119 Uitvoering van de wet 120 • Jeannette Croonen ( Stichting Euthanasie in de Psychiatrie) – ‘Help, mijn kind wil dood’ 128 • Bert Keizer – Over het ombrengen van ongelukkige diep- demente mensen 134 • Ton Vink – Hoe hulp bij zelfdoding uit de praktijk verdween 142 • Govert den Hartogh – De WTL: een ‘potemkindorp’? 167 Toekomst van de wet 168 • Gert van Dijk & Krista Tromp (KNMG) – De euthanasiewet: uitdagingen voor de toekomst 176 • Tim Vis – Cassatie in het belang der wet tegen oordelen van RTE’s: wat lost het op? 188 • Hendrik Kaptein - Haal de angst voor de dood uit het debat over zelfgekozen levenseinden 198 • Frans van Wijmen – Levenseindebegeleiding als medisch handelen 219 Woord van dank 5 agnes wolbert 6 introductie Introductie Het boek dat voor u ligt is tot stand gekomen ter ere van het 15-jarige bestaan van de Wet Toetsing Levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding (WTL). Het is een bundel van artikelen die een weerslag zijn van het ac- tuele debat over het zelfgekozen levenseinde. De artikelen weerspiegelen in die zin niet het gedachtegoed van de NVVE, maar juist de ver- schillende geluiden die er op dit moment te onderscheiden zijn, onder professionals en in de samenleving als geheel. Vanuit diverse perspectieven wordt het func- tioneren van de wet beschreven, door auteurs met uiteenlopende achtergronden. Zij kun- nen allen worden beschouwd als autoriteiten op het gebied van het zelfgekozen levensein- de. De NVVE is verheugd dat zoveel experts zich gecommitteerd hebben aan deze bundel en is hen zeer erkentelijk. Met deze bundel wil de NVVE de tijdgeest rondom het zelfgekozen levenseinde vastleg- gen. Het is daarmee een bijdrage aan het maatschappelijk geheugen, net zoals de opi- nies van de deskundigen uit het verleden een naslagwerk zijn voor ons. De NVVE heeft deze bundel gerealiseerd in de wetenschap dat de 15 jaar jonge wet knelpun- ten kent, maar dat we er als Nederlandse sa- menleving oprecht trots op mogen zijn! Agnes Wolbert, directeur NVVE 7 laura de vito 8 voorwoord Voorwoord Deze artikelenbundel kent drie soorten bij- Het derde deel gaat over de uitvoering van de dragen: essays, opiniestukken en weten- wet. Jeannette Croonen vertelt over de impact schappelijke verhandelingen. Dat betekent van psychiatrische aandoeningen op jonge dat de artikelen qua lengte, stijl en bronnen- mensen en hun familie, en onderstreept hier- en taalgebruik erg variëren. Er is voor gekozen in het belang van goed luisteren, ook als het niet nadrukkelijk aan te geven bij elk artikel een doodswens betreft. Bert Keizer neemt ons wat voor soort artikel het is, u zult het snel ge- mee in zijn leven als verpleeghuisarts en be- noeg merken. schrijft zijn zorgen en dilemma’s als het gaat om de uitvoering van euthanasie bij diep de- “De zestien artikelen in dit boek zijn inge- menterende mensen. Ton Vink deelt met ons deeld in vier thema’s: de achtergrond van de zijn observaties en verwondering ten aanzien wet, het bereik van de wet, de uitvoering van van de praktijk van hulp bij zelfdoding. Het de wet en de toekomst van de wet.” vierde artikel in dit deel is van Govert den Har- togh. Aan de hand van vele wetenschappelijke Het eerste deel schetst een achtergrond van onderzoeken en artikelen beschrijft en beoor- de wet. Leo Enthoven neemt u mee terug naar deelt hij verschillende aspecten van het Ne- de negentiende eeuw, naar de strafbaarstel- derlandse toetsingssysteem. ling van euthanasie en hulp bij zelfdoding. Petra de Jong blikt terug op haar ervaringen Het vierde en laatste deel van dit boek betreft als arts in een periode waarin euthanasie de toekomst. Gert van Dijk en Krista Tromp van strafbaar was, en geeft een beschrijving van artsenfederatie KNMG schetsen de door hen het ontstaan van de Levenseindekliniek. Al- verwachte uitdagingen voor de toekomst van bert Heringa beschrijft en bekritiseert het me- de euthanasiewet. Vervolgens gaat Tim Vis dische kader van de wet. Ton Vink rondt dit nader in op het idee om oordelen van de toet- deel af met een artikel over de rol van autono- singscommissies ambtshalve te laten toetsen mie binnen de euthanasiewet. door de Hoge Raad. Wat volgt is een meer ab- stract artikel over de wijze waarop wij met de Deel twee gaat over het bereik van de wet. dood (zouden moeten) omgaan door Hendrik De juristen Ottilie Meijer, Johan Legemaate, Kaptein, en het laatste woord is voor Frans van Willie Swildens-Rozendaal en Theo Matthijs- Wijmen. Hij pleit voor het in de toekomst be- sen beschrijven nauwgezet de mogelijkhe- schouwen van euthanasie als normaal me- den en hindernissen als het gaat om eutha- disch handelen. nasie bij achtereenvolgens minderjarigen, mensen met psychiatrische aandoeningen, Ik hoop dat u deze bundel geboeid zult lezen! mensen met een voltooid leven en mensen die dementeren. Laura De Vito, hoofdredacteur 9 10 lijst van afkortingen Lijst van afkortingen HR Hoge Raad KNMG Koninklijke Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst NJB Nederlands Juristenblad NVVE Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde RTE’s Regionale Toetsingscommissies Euthanasie SCEN Steun en Consultatie bij Euthanasie in Nederland Sr. Wetboek van Strafrecht VenJ Veiligheid en Justitie VWS Volksgezondheid, Welzijn en Sport WGBO Wet Geneeskundige Behandelingsovereenkomst WTL Wet Toetsing Levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding 11 12 Achtergrond van de wet • Leo Enthoven Euthanasiewet wortelt in bruut geweld • Petra de Jong Omzien • Albert Heringa 15 jaar euthanasiewet: zegen én medisch keurslijf • Ton Vink Euthanasie, dementie en autonomie 13 over de auteur Leo Enthoven Leo Enthoven (1943) is freelance journalist/trainer/con- sultant. Uit maatschappelijke betrokkenheid schrijft hij sinds de jaren tachtig over het zelfgekozen levenseinde en aanverwante onderwerpen, zowel voor massamedia als voor specialistische bladen. Van zijn hand verschenen twee boeken over het onderwerp: Op sterven na dood – euthanasie in Nederland (Bohn, Scheltema & Holkema) en Het recht op leven en dood (Kluwer). Sinds januari 2007 is hij lid van de redactie van Relevant, het kwartaal- blad van de NVVE. Het volledige copyright van dit artikel berust bij de auteur: © Leo Enthoven 14 euthanasiewet wortelt in bruut geweld Euthanasiewet wortelt in bruut geweld Een depressieve bakkersvrouw liet zich op een zomerse zondagavond in 1851 door een knecht de hals doorsnijden. Haar gruwelijke zelfgewilde dood veroorzaakte een schokgolf in binnen- en buitenland. Acht jaar later waren de reacties niet minder heftig toen twee jonggeliefden besloten samen zelfmoord te plegen. Het meisje overleed, de jongen niet. Beide zaken mond- den uit in de wetsartikelen die doden op verzoek en hulp bij zelfdoding tot op de dag van vandaag strafbaar stellen. Doden op verzoek Boterkopersknecht ‘slachtte’ depressieve bakkersvrouw Jan Slotboom was begin negentiende eeuw Zwaarmoedig vanuit zijn geboorteplaats Bochold in het Hendrina Pluckel omschreef haar zus Johan- koninkrijk Pruisen naar Nederland getrok- na als ‘ziekelijk en zwaarmoedig’ en vertelde ken. Eigenlijk heette hij Johan Heinrich Her- dat die slechts één ding verlangde: dood. Jo- mann Schlotbohm maar de jonge Pruis had hanna’s vriendin Antje Rustemeijer getuigde zijn naam vernederlandst. Hij belandde in later dat Johanna had verteld: ‘Ik ben onge- Utrecht. Daar werd hij op 19 januari 1835 ver- lukkig, want ik kan niet beter worden en ik oordeeld voor diefstal. Zijn straf: een kwartier kan niet sterven. Ik wil mijn man en kinderen tepronkstelling op een schavot gevolgd door geen schande aandoen door mijzelf van het zes jaar tuchthuisstraf. leven te beroven. Ik moet onthalsd worden.’ Johanna informeerde bij Antje of die iemand Na zijn vrijlating vertrok Slotboom naar Am- kende om dat klusje op te knappen. Ze stelde sterdam. Hij ging op kamers bij het echtpaar een beloning in het vooruitzicht: ‘Er zijn altijd Van Oenen-Thomas in de Rozenstraat, hartje mensen die geld willen verdienen.’ Antje ging Jordaan. Dit stadsdeel was geliefd bij Duitse niet op Johanna’s verzoek in. immigranten zoals Johanna Pluckel, eveneens afkomstig uit Bochold. Zij was getrouwd met Korte tijd later vroeg Johanna aan Slotboom broodbakker J.L. Keller. Als boterkopersknecht haar tegen vergoeding van het leven te bero- kwam Slotboom regelmatig bij de bakker over ven. Aanvankelijk stribbelde hij tegen en pro- de vloer. Hij kon zich Johanna vagelijk herin- beerde haar dat idee uit het hoofd te praten. neren uit zijn Bocholdse jeugdjaren. Maar uiteindelijk ging hij overstag. Ze beloof- de zelf voor een geschikt mes te zorgen. Johanna was ‘herhaaldelijk niet wel bij het hoofd’, vertelde haar man aan de onderzoeks- Op zondagmiddag 17 augustus 1851 overviel rechter na haar gewelddadige dood. Een keer Johanna haar familie met de mededeling dat had hij haar wegens krankzinnigheid een half ze een tijdje naar Amstelveen wilde om op jaar laten opnemen in het Buitengasthuis. verhaal te komen.