Uva-DARE (Digital Academic Repository)
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Nieuw in Nederland: feesten en rituelen in verandering Stengs, I. DOI 10.5117/9789089644053 Publication date 2012 Document Version Final published version Link to publication Citation for published version (APA): Stengs, I. (2012). Nieuw in Nederland: feesten en rituelen in verandering. Amsterdam University Press. https://doi.org/10.5117/9789089644053 General rights It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Disclaimer/Complaints regulations If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You will be contacted as soon as possible. UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl) Download date:25 Sep 2021 Nieuw in Nederland Nieuw in Nederland Feesten en rituelen in verandering Onder redactie van Irene Stengs Omslagfoto: Toyah Boer / hema. Met dank aan hema / el hema Mediametics voor de toestemming voor het beeldgebruik. Ontwerp omslag: Sabine Mannel, neon graphic design company Vormgeving binnenwerk: Trees Vulto dtp en Boekproductie isbn 978 90 8964 405 3 e-isbn 978 90 4851 581 3 (pdf) e-isbn 978 90 4851 582 0 (ePub) nur 740 © Irene Stengs / Amsterdam University Press, Amsterdam 2012 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van arti- kel 16B Auteurswet 1912 jº het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Repro- recht (Postbus 3051, 2130 kb Hoofddorp). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Inhoud Voorwoord 7 Inleiding Nieuwe Nederlandsheid in feest en ritueel 9 Irene Stengs Van frak via sarong en kebaja naar bruidsjapon Molukse vieringen in verandering 25 Fridus Steijlen Onzichtbare gemeenschap Nieuwjaar op z’n Russisch 43 Helen Kopnina Nationale iftar De vermaatschappelijking van een ritueel 57 Thijl Sunier Verlangen en verleiden Multiculturalisme en festivals 77 Hilje van der Horst ‘Ik waag mijn geest er niet aan’ Winti in het publieke domein 97 Ineke van Wetering ‘Het geloof is niet aan mode onderhevig’ Veranderingen in Marokkaanse religieuze vieringen in Nederland 117 Karin van Nieuwkerk Thais Nieuwjaar in Waalwijk Viering van de Thaise eigenheid in een Nederlands-Europese context 133 Irene Stengs ‘Natuurlijk, ik ben joods!’ De Queer Shabbaton Amsterdam 2006: queer-joodse identiteit bevestigd 143 Gemma Kwantes Het Kwakoe Zomer Festival Een feest van eenheid in verscheidenheid 165 Hanne Reus Geboorte in een Ghanese pinksterkerk Postmodern vieren in Den Haag 189 Rijk van Dijk Over de auteurs 211 Register 215 In herinnering aan Ineke van Wetering Voorwoord it boek gaat over cultuur in Nederland. Cultuur bestaat weliswaar uit materiële en immateriële verschijnselen, maar daar achter gaan veel ongrijpbaarder processen schuil. Dit perspectief gaat in tegen de hui- Ddige neiging om cultuur op te vatten als een vastomlijnd, onveranderlijk en uniek eigendom of kenmerk van een bepaalde groep of samenleving. Nieuw in Neder- land laat zien hoe de personen, objecten, technieken en ideeën die cultuur dragen, creëren en doorgeven voortdurend in verandering zijn. In Nieuw in Nederland staat een aantal feesten en rituelen centraal die in Neder- land zijn ontstaan als gevolg van de komst van nieuwe Nederlanders. Anders dan vanuit een conventioneel perspectief, waarin deze vieringen als onderdeel van en behorende tot de culturen van migranten worden gezien, is de inzet van dit boek om te laten zien dat zij voortkomen uit onze Nederlandse samenleving als geheel. De meeste bijdragen in Nieuw in Nederland zijn gebaseerd op antropologisch veldwerk. Vragen als wie bepaalde feesten en rituelen vieren, en waarom en hoe, kunnen daarmee op empirisch onderbouwde wijze beantwoord worden. Zulk veldwerk vereist een langere periode van onderzoek; het kost tijd om de sociale werkelijkheid van anderen te leren interpreteren en van daar uit meer overstij- gende inzichten te kunnen formuleren. Juist omdat het thema ‘feest en ritueel’ als vanzelfsprekend met traditie en continuïteit geassocieerd wordt, is veldwerk cru- ciaal om dynamiek en vernieuwing zichtbaar te maken. De onderzoekers die hebben bijgedragen aan deze bundel werken aan uiteen- lopende Nederlandse universiteiten en instituten vanuit uiteenlopende disciplines en specialisaties. Het Meertens Instituut, centrum voor onderzoek naar taal en cultuur in Nederland, wil een platform bieden om deze academische vorm van verzuiling te overstijgen. Nieuw in Nederland is een van de initiatieven om lopend onderzoek in Nederland samen te brengen en in een vergelijkend perspectief te plaatsen. Nieuw in Nederland had niet tot stand kunnen komen zonder een aantal men- sen die bereid zijn geweest om gedurende de verschillend fasen van het traject kritisch met mij mee te lezen en te denken. In dit opzicht ben ik met name dank verschuldigd aan Jeroen Beets en Suzanne Kuik; het is mede dankzij hun betrok- kenheid dat het boek kon worden voltooid. De auteurs dank ik voor hun inzet, geduld en vertrouwen. Ten slotte gaan mijn gedachten uit naar Ineke van Wete- ring, die van het begin af aan op de haar kenmerkende kritische en verfrissende manier aan dit project heeft bijgedragen. Helaas heeft zij de verschijning van het boek net niet meer mee kunnen maken. Als antropoloog van het eerste uur van het postkoloniale Nederland blijft Ineke een voorbeeld voor ons. Ik draag het boek aan haar op. Irene Stengs Amsterdam, februari 2012 Inleiding Nieuwe Nederlandsheid in feest en ritueel* Irene Stengs p 15 december 2008 stond in de Amsterdamse krant Het Parool een kort bericht: ‘Marokkaanse vrouwen vieren kerstfeest’. Een aantal Marok- kaanse vrouwen uit Amsterdam-Oost had die dag meegedaan aan een Ovoor de buurt georganiseerd kerstfeest, waar een kerstverhaal in het Nederlands en in het Arabisch was voorgelezen. Het bericht eindigde met de mededeling dat de vrouwen stil wilden staan ‘bij feesten uit andere culturen.’ Het bericht laat zien dat het meedoen aan een feest of ritueel van ‘een andere cultuur’ niet altijd even vanzelfsprekend is. Want waarom haalt het feit dat een paar Marokkaanse vrou- wen naar de kerstviering in hun buurthuis gaan anders de krant? Wie de viering verder ook bezochten was kennelijk niet vermeldenswaardig. En wat betekent ‘stil- staan bij feesten uit andere culturen’ precies? In een notendop komt in dit bericht een aantal kwesties samen die in deze bundel aan de orde zullen komen. Dit boek gaat over politieke dimensies van feest en ritueel in Nederland, een land van steeds groter geworden culturele diversiteit (vgl. Ghorashi 2006). ‘Poli- tiek’ lijkt misschien niet de meest voor de hand liggende invalshoek te zijn om feest en ritueel te begrijpen. Feest staat immers op het eerste gezicht voor (gedeelde) vrolijkheid, terwijl ritueel vooral met religieuze activiteiten en spirituele beleving wordt geassocieerd. Daarbij lijkt in een moderne, geïndividualiseerde samenle- ving als de onze het wel of niet deelnemen aan feesten of rituelen steeds meer een privéaangelegenheid te zijn die los staat van collectieve opvattingen, verplichtin- gen, belangen of idealen. ‘Vier ik mijn verjaardag dit jaar wel of niet?’ ‘Laat ik mijn kinderen wel of niet dopen?’ ‘Ga ik met Koninginnedag de straat op of blijf ik lek- ker thuis?’ Het leidend perspectief van dit boek is echter dat feesten en rituelen altijd en onlosmakelijk verbonden zijn met bredere maatschappelijke kwesties en daar mede vorm en inhoud aan geven (zie bijvoorbeeld Baumann 1992; Handel- man 1998; Cohen 1993). Hierbij maakt het niet uit of het feest of ritueel zich afspeelt in een religieuze of seculiere context, of in de privésfeer dan wel in het publieke domein. Politiek wordt in dit verband niet in engere zin opgevat als partijpolitiek, maar als het geheel van patronen en strategieën waarmee groepen en individuen handelen vanuit machtsverhoudingen en belangentegenstellingen. Met hun bijdragen willen de auteurs de lezers ‘verrassen’ (zie Van Wetering in dit boek) door de blik te openen voor onbekende werelden in het hedendaagse Nederland. Alle bijdragen zijn gebaseerd op etnografisch onderzoek onder groe- 10 • Irene Stengs pen in Nederland waarvan de onderlinge etnische, culturele of religieuze verbon- denheid mede zichtbaar wordt door het vieren van bepaalde feesten of rituelen. In de meeste gevallen gaat het om mensen die (soms gedeeltelijk) een niet-Neder- landse achtergrond hebben, in die zin dat zijzelf of (een van) hun (groot)ouders niet in Nederland geboren zijn. De vieringen in dit boek houden verband met deze niet-Nederlandse achtergronden en zijn voor de deelnemers belangrijk in het bele- ven van ‘wie zij zijn’. Het onderscheid dat mensen tussen henzelf en anderen kun- nen ervaren op grond van hun achtergrond in het dagelijks leven krijgt tijdens feesten en rituelen een nadrukkelijker vorm. Als ‘boven zichzelf uitgetild leven’ (Bloch 2002: 406) – momenten van verhoogde intensiteit – maken vieringen expli- ciet wie tot een gemeenschap behoren en wie niet. Het verbindende karakter van feesten en rituelen draagt daarom ook altijd een element van uitsluiting in zich (vgl.