Nieuwsbrief november 2012

Lezing De Vlaamse Muziek tussen 1830 en 1940 ‘ Lied Van Mijn Land ‘ (over Vlaamse Romantische componisten) lezing door Wilfried Westerlinck

Het is opmerkelijk dat de zogenaamde Nationale scholen in de muziek verschijnen aan de geografische buitenzijde van de heersende muzikale centra: Parijs, Wenen, Leipzig, Munchen of Berlijn. En het is juist in deze perifere regio’s dat zij dit willen laten gelden met dat wat hun het dierbaarst is: de uitdrukking van hun volkskarakter. Een voorganger in deze beweging was Chopin voor Polen. Voor vele Europese landen is het verschijnen van één of meerdere figuren belangrijk om het ‘slapende’ muziekleven een nieuwe impuls te geven. Allen gaan op zoek naar hun literatuur, volksdansen en volksliederen, mythen en sagen, en putten daaruit een nieuwe kracht om hun muzikale ideeën gestalte te geven. Het is merkwaardig dat deze soort Nationale Romantiek tot diep in de 20ste eeuw levend blijft. De romantiek is dus erg lang…..

Voor Vlaanderen hebben we dit alles grotendeels te danken aan (1834-1901). Na tot volle ontplooiing gekomen te zijn als componist, spande Benoit zich gedurende zijn ‘Antwerpse periode’ ten volle in om het begrip ‘Vlaamse Muziek’ een eigen profiel te geven – en dit zelfs met verloochening van zijn eigen muzikale talenten. Het is zijn verdienste geweest om via het componeren van eenvoudige liederen, massa- koren, volksgetinte en breed uitgesmeerde cantates of oratoria, gedragen door volgzame harmonieën, het Muziekleven in Vlaanderen weer op gang te trekken. Edward Keurvels, Jan Blockx, Arthur Wilford werden de eerste apostelen van de idealen van Benoit. In Antwerpen werden ze gevolgd door velen, die het directeurschap van het Conservatorium dikwijls als hun Benoitsacralisatie beschouwden. Maar we mogen de Vlaamse muziek niet verengen tot het Antwerpse muziekleven. Ook in Brussel, , Gent en Brugge vinden we componisten die bijdroegen tot een boeiend muziekleven. Laten we dus niet voorbijgaan aan , Arthur De Greef, Jozef Ryelandt, Jules Toussaint De Sutter, of .

Hoezeer men het begrip ’Vlaamse Muziek’ heden ten dage ook wilt vermijden, en er zelfs een pejoratieve connotatie aan geeft, toch is het dank zij de inzet en creativiteit van deze romantische generaties Vlaamse componisten, dat we nu kunnen spreken van een bloeiend en uitwaaierend ‘Muziek in Vlaanderen’.

Datum: Zondag 9 december 2012 – 15u Waar: Opus 4 - Residentie Hertogenpark - Desguinlei,90 - 2018 – Antwerpen.

Indien mogelijk graag vooraf inschrijvingen: Ernest van der Eykenfonds vzw Willem Vandereyken – 0486/39 10 02 – [email protected].

Toegang: gratis (leden), 5 euro (niet-leden)

Aanbevolen parking aan de Karel Oomsstraat. Via een zij-ingang kan u toegang hebben naar het domein Hertogenpark.

Muziek Waarom Liszt en geen Lonque?

Bedienden die met de trein naar Brussel rijden, lezen onderweg een misdaadverhaal of een doktersroman. Je zult niet vaak iemand betrappen met gedichten van Rilke in de hand. Nochtans kan ik gedichten als treinlectuur warm aanbevelen. Ik las ooit op de terugreis uit Lyon de sonnetten van Louise Labé. Thuisgekomen heb ik drie ervan op muziek gezet. Ik ben trouwens niet de enige Vlaming die op Louise Labé heeft gecomponeerd. David Van de Woestijne deed het mij voor. Zijn meest succesrijke werk is de liedcyclus met orkest La belle cordière, in de jaren vijftig gezongen door Suzanne Danco. Na haar zong de even befaamde Ilona Steingruber de cyclus in het Concertgebouw. David Van de Woestijne was een eeuwige pechvogel. Hij vergalde hier zijn moment de gloire door bij het groeten op de sleep van de zangeres te trappen. In 2015 zou de componist honderd zijn geworden. Misschien kan bij die gelegenheid La belle cordière postuum nog eens overgedaan worden. Waar Danco en Steingruber destijds niet voor terugschrokken, dat zal een actuele sopraan van hun niveau vandaag ook wel aankunnen. Zonder sleep...

Een lezer van Rilke wordt hoger ingeschat dan een lezer van Aspe. Een groot auteur verhoogt het prestige van zijn lezer. Zo trekken uitvoerende musici zich op aan de naam van een componist. Een beginnend pianist presenteert zich liever met Liszt dan met Lonque, een dirigent liever met Brahms dan met Brusselmans. Er zijn ook zoveel goede voorbeelden van Liszt en Brahms en zo weinig van beide anderen. Minder bekende artiesten profileren zich noodgedwongen met beroemde namen. Bij hen geen plaats voor Vlaamse componisten. Als een dirigent tot de goddelijke status van een Karajan is opgestegen, hoeft de naam van de componist er zelfs niet meer bij, tenzij in kleine letters. Maar tussen onbekend en goddelijk bestaan vele gradaties. Daar ergens moet een evenwicht te vinden zijn, een opening naar het valoriseren van het eigen erfgoed. Zopas kreeg ik een gunstig signaal in deze richting: Philippe Herreweghe dririgeert als gast driemaal het Ricercare van Hendrik Andriessen met de Radio Kamer Filharmonie van de NOS. Een openheid die ik toejuich. De Nederlander Andriessen is ruw geschat honderdtwintig jaar geleden geboren en dertig jaar dood. Dan is er honderdzestig kilometer zuidwaarts misschien hoop voor de Passacaglia van Candael. Karel Candael is volgend jaar honderddertig jaar geleden geboren en vijfenzestig jaar dood. Zijn Passacaglia e bourrée voor orkest is vergelijkbaar met het Ricercare van Andriessen: neobarok uit de naoorlogse jaren veertig. Strengere lijnen bij Andriessen, straffere kleuren bij Candael, maar allebei van een kwaliteit waarvoor een groot professioneel zich niet hoeft te schamen. Verdient Antwerpen niet wat Amsterdam krijgt? Alleen al de NOS-orkesten spelen dit concert- seizoen drieëntwintig Nederlandse composities. Nederland dan toch een gidsland?

Vic Nees

Negentig

. In 1999 was ik in Macedonië aanwezig bij de negentigste verjaardag van Todor Skalovsk. Hij kreeg een avondvullend concert in de schouwburg van Tetovo. Ik heb zijn virtuoze Makedonska Humoreska herhaaldelijk als bisnummer gedirigeerd. Hij componeerde ook het nationaal lied van Macedonië. Hoe geliefd en gewaardeerd hij was, kon je zien aan de tientallen jonge meisjes die hem een kusje kwamen geven na het concert. Wat een contrast met onze August Verbesselt die op zijn negentigste totaal vergeten werd en onlangs op zijn 92ste overleed, zonder op radio en tv te komen, zonder artikel in de kranten. Alleen Wilfried Westerlinck schreef een mooi in memoriam voor zijn oud-leraar.

Dit jaar werd Gaston Nuyts 90 jaar. Hij volgde in 1990 Ernest Van der Eyken op als gedelegeerd bestuurder van Sabam. De verplichte stukken die hij componeerde voor het festival van Neerpelt, hoorde ik later vaak terug op andere internationale festivals. Ik vermoed dat hij ook graag kusjes had gekregen van jonge bewonderaarsters, maar met enige aandacht voor zijn muziek zou hij allang tevreden zijn. Vergeten we niet dat Gaston Nuyts, sinds het overlijden van Ernest Van der Eyken en August Verbesselt, de nestor is van de Vlaamse componisten. En al is Vlaanderen Macedonië niet, Nuyts is zeker Skalovsk waard.

Vic Nees

Aspirant-componisten in het Conservatorium

Naar goede gewoonte presenteren jaarlijks de jongste generatie uit de compositieklassen van Antwerpen zich met hun artistieke vruchten. Eind mei konden we naar 7 inktverse resultaten luisteren.

Niels Van der Plancken maakte met zijn pianowerk ‘Labyrinth’ een stevige indruk. Het middenpedaal van het instrument wordt als een goed bedacht constructief element ingezet en geeft een aandachtige luisteraar ook een muzikale voldoening. Spijtig genoeg kan dat niet gezegd worden van het ‘Houtblazerstrio’ van Pimpanit Karoonyavanich, waarin ze haar reis naar Antwerpen wil verklanken. Erik Desimpelaere koos in zijn tweedelig werkje ‘Dreams’ voor fluit, piano en triangel voor een verrassende zoektocht naar de roots van een Slavische dans van Dvorak, een speels en boeiend avontuur. Minstens even boeiend was het poëtische werk van Paolo Galli, die naast een solosopraan een koperblazertrio, een strijktrio en slagwerk subtiel inzette om verklanking te geven aan zijn ‘Il mare come materiale’. Het Waarom van ‘Warum?’ voor klarinet/basklarinet, cymbalen en pauken ontging mij wel, al moet ik zeggen dat een combinatie van deze instrumenten toch verassend was en soms boeiende passages opleverden. De miniaturen die Tobias Ertmann had bedacht in zijn ‘Silhouettes’ voor strijktrio konden mij niet overtuigen. Tot slot werd een ensemble op de been gebracht om het 5-delige ‘Quintet of Captivity’ van Bas Clabbers ten gehore te brengen. Spijtig dat het gebruik van dit alles zo onsamenhangend en opdringerig werd gebruikt. Wat mij in het geheel opviel is dat nogal wat componisten met een eigen verhaal zitten dat ze kwijt willen en menen in klanken te moeten omzetten, maar daarbij muzikale logica uit het oog verliezen. Uit deze reeks van jonge componisten was er bij Nils Van der Plancken, Erik Desimpelaere en Paolo Galli meer aan de hand. Zij hebben wel wat te zeggen.

Wilfried Westerlinck

Jan Van Damme

We konden op 7/10 in het Districtshuis te Ekeren een geslaagd Aperitiefconcert meemaken uitgevoerd door het ‘Strijkkwartet Arco Brillante’ met Edith Haesendonckx (viool), Steven De Roeck (altviool), Sabine Avondts (viool) en Ingrid Switsers (cello). Naast werk van Hans Aerts (°1958) en G. Rossini willen we hier toch vooral de creatie bespreken van het “Strijkkwartet # 2 Mondriaan” van Jan Hendrik van Damme (°1965). De componist en zijn vriendenkring wisten eerst niet zo goed of ze de ‘kleurvakjes en de geometrische figuren’ van Piet Mondriaan wel zo bijzonder vonden. Toch werd Van Damme later tijdens een tentoonstelling getroffen door mooie figuratieve schilderijen van Mondriaan. Later werd dit zelfs weer een ‘coup de foudre’ bij het bekijken van bepaalde ‘geometrische composities’. Hij bouwde rond dit thema zijn strijkkwartet. Het werd een erg mooi en interessant werk met een eigen muzikale interpretatie van de gekozen werken van Mondriaan. Het werden vijf delen: “Bossen, Lozenga#1, Primaire Kleuren, Lozenga#2 en Molen.” Terwijl men de schilderijen op de achtergrond op een scherm kon bekijken klonk zo een heerlijke en persoonlijke muzikale fantasie. Bij de figuratieve werken was de muziek melodischer, bij de geometrische schilderijen werd alles meer gestileerd, rationeel, aan regels gebonden. Daarbij moet men echter wel bedenken dat Mondriaan bij zijn klassieke figuratieve werken de ruimte liet voor een vrije subjectieve waarneming van het gekozen thema. Bij zijn geometrische werken met kleurvakken stond bij hem echter het zoeken centraal naar de perfecte kosmische harmonie, naar het absolute via de wetmatigheden van de lijnen, gebonden aan regels zoals de gulden snede en het zoeken naar de juiste passende kleurvlakken en vormen. Hierbij speelde bij Mondriaan vooral de symboliek van het zoeken naar het mystieke, het spiritueel-religieuze, het zoeken naar het goddelijke in het universum. Jan Van Damme heeft met zijn eigen mooie muzikale belevingswereld dit alles volgens zijn subjectieve interpretatie op een passende wijze kunnen verklanken.

Willem Vandereyken

Concert Jeugd en Muziek Orkest – viering 20 jaar ‘Phaedra’.

Op 28 oktober was er in de Singel te Antwerpen een erg geslaagd concert van het “Antwerps Jeugd en Muziekorkest” o.l.v. Ivo Venkov. De zang werd verzorgd door de sopraan Liesbeth Devos. We kunnen het belang van dit Jeugd en Muziekorkest, dat reeds sedert 1963 bestaat, niet genoeg onderschrijven. Het orkest speelde een grote historische rol in het Ant- werpse en het Vlaamse muziekleven door het vormen van jonge musici en het lanceren van nieuwe muzikale talenten. Daarenboven heeft het orkest zich ook verdienstelijk gemaakt door de regelmatige uitvoeringen van werken van Vlaamse componisten. Ook bij dit concert werden werken uitgevoerd van August De Boeck, , Frits Celis en Frédéric Devreese. Het gebeuren was des te belangrijker omdat het ook ging om een ‘huldeconcert’ t.g.v. het 20 jarig bestaan van ‘Phaedra CD’. Dit label heeft zoveel gedaan voor de promotie en de sensibilisering van werk van Belgische en vooral Vlaamse componisten en uitvoerders. Uiteraard stond bij deze huldiging hier vooral de bezielende en organiserende figuur Luc Famaey centraal. Hij heeft met zijn ‘Phaedra CD’ een zo grote rol gespeeld bij het bewaren van zoveel ‘muzikaal erfgoed’ en we hopen dat hij dit nog lang kan blijven doen en de wegbereider zal blijken voor verdere opvolgers en navolgers. De overheid en de VRT schoot op dit vlak al te vaak en al te veel schromelijk te kort. We kunnen ons daarom alleen maar aansluiten bij de vele lofwoorden, die de sprekers, Frits Celis en Jan Dewilde, hebben uitgesproken.

Willem Vandereyken

Advent Kerstconcert

Op zondag 9 december organiseert de ‘Elza Vis - De Clercq Stichting (afdeling Antwer- pen)’ het Advent Kerstconcert in de St.-Andrieskerk te Antwerpen om 15u.

Op het programma staat het Mannenensemble ‘Voces Capituli’ o.l.v. dirigent Dirk Maes die Vlaamse en Europese Kerstliederen brengen. Het Oekraïnse ‘Lubystock’ voorziet kerstmuziek uit Oost-Europa. Sopraan Ann Baert zint solo in afwisseling met instrumen- tale bijdragen door Ksenia Soucha en Dirk Van Bel (viool) en Michael Evans (klarinet). Zowel Dirk Baert (kabinetorgel) als Peter Possemiers (Johannesorgel) begeleiden de samenzang. Gastheer Dhr.. Rudi Mannaerts, pastoor van de St.-Andrieskerk, zingt een ‘Rorate Caeli’.

De muzikale leiding is in handen van concertzanger Dr. Pieter Vis. Hij viert dit jaar het lustrum van de Advent Kerstconcerten, maar ook zijn 35-jarige zangersjubileum in Vlaanderen. Op het kerstconcert zal hij voor het laatst te horen zijn als kunstzanger.

Praktisch: Voorverkoop tot 6 december, Kaarten: € 14 (€ 12voorverkoop) Reservatie en informatie: GSM 0404/70 46 58 GSM: 0478/34 65 56, [email protected], [email protected]

Pieter Vis

Artevelde Strijkkwartet

Een 100-tal leden en niet-leden hebben op 30 september genoten van het jaarlijks concert van het Ernest van der Eykenfonds vzw. in de muziekacademie in Ekeren. Het werd een geslaagde namiddag in aanwezigheid van het Artevelde Strijkkwartet.

Kunst Expo ‘Janet Cardiff - Thomas Tallis: The Forty Part Motet’

De Canadese hedendaagse kunstenares Janet Cardiff exposeert haar installatie ‘The Forty Part Motet’ op de zolder van het Sint-Janshospitaal. Veertig afzonderlijk opgenomen stemmen weerklinken door evenveel luidsprekers die in een ovalen vorm de ruimte strategisch vullen. Samen weergalmt een motet van de 16de -eeuwse componist Thomas Tallis: ‘Spem in alium’, gecomponeerd voor acht koren van vijf stemmen. Zo staan ook de luidsprekers opgesteld: in acht groepjes van vijf. Het polyfoon weefsel en elke stem op zich zijn glashelder te beluisteren. Dit project sluit aan bij het vierdaags ‘Surround’-Festival dat plaatsvindt van 7 tot 11 november in het Concertgebouw.

Praktisch: locatie: Sint-Janshospitaal, Mariastraat 38, B-8000 Brugge periode: van 7 november 2012 tot 27 januari 2013 dagelijks van 9:30 tot 17:00 (maandag gesloten) Kostprijs: € 8, korting senioren, jongeren en kinderen Meer info: Surround Festival - www.museabrugge.be

The Forty Part Motet | 2001 Janet Cardiff Photo: Atsushi Nakamichi / Nacása & Partners Inc. Courtesy of the Fondation d’entreprise Hermès, 2009

Literatuur Jo Gisekin

Op 17 oktober kon men de voorstelling bijwonen in de Galerij ‘De Zwarte Panter’ te Antwerpen van de jongste gedichtenbundel “Dooitijd” van dichteres Jo Gisekin (pseudoniem van Leentje Simons-Vandemeulebroecke). Het gaat om een mooie uitgave van het Poëziecentrum, extra verfraaid op het omslagblad door de gouache ‘Nocturne’ van Karel Dierickx, die de schilder speciaal voor deze gelegenheid voor Jo Gisekin had ontworpen. De voormalige oude kapel van ‘De Zwarte Panter’ zat overladen vol, in die mate dat de inrichters er aan dachten bij een volgende voorstelling van een dichtbundel van Jo Gisekin de kathedraal van Antwerpen te zullen moeten inhuren. Haar oeuvre omvat intussen reeds een tiental poëziebundels. Er werden ook reeds gedichten van haar getoonzet door de componisten Vic Nees, Wilfried Westerlinck en Ernest van der Eyken. De poëzie is haar met de genen meegegeven als kleindochter van Stijn Streuvels en tevens verre verwante van Guido Gezelle. Uit haar werk blijkt een grote eruditie en uiterste fijngevoeligheid met ook vaak bruggen naar de muziek en de schilderkunst. Zij reflecteert vaak over haar mens- en wereldbeeld. Zij is een zinzoekster, die enerzijds naar het volmaakte wil streven, maar tezelfdertijd bewust is van haar eigen tekortkomingen en haar uiteindelijke doelen onbereikbaar weet. We lazen: “de Dichter is de enige./De enige minnaar vertwijfeld op zoek/naar het niet geschreven vers.” En elders: “We blijven meedogenloos onszelf verschansen/met het eigen doorploegde hart. Een sluipweg/ onvindbaar in het nat.” Enerzijds vertrekt zij vaak van de gewone dingen rondom haar, het alledaagse, anderzijds wordt zij geraakt door de grote thema’s van de liefde, de vragen rond leven en dood, waarbij zij ook vaak de spirituele-religieuze dimensie opzoekt, het verlangen opgenomen te worden in het alomvattend geheel van het Universum. Daarbij blijven haar verzen teder-gevoelig, broos en vrouwelijk, zintuiglijk- aftastend. “Het soortelijk gewicht van zijde:/geheim van dure feesten” en “Satijn in oogwit van kinderen. Ze hebben een /eindeloos leven voor zich. Van alle/hemels staan de poorten open.” Soms wordt de toon wat meer nostalgisch en vertwijfelend. Zoals in de verzen: “Ik troost mij met de geur van vroeger.” en “Wreder kan dit katoen niet zijn/op het doodsbed/van de zwartste nacht.” Dichten is voor haar een deel van zichzelf, iets vanzelfsprekend en noodzakelijk, een middel tot zelfrealisatie en contact met de wereld en de anderen.

Willem Vandereyken

Uitreiking van de Nestorprijs 2012 van het tijdschrift Heibel

Op 25 augustus werd te Herentals de Nestorprijs 2012 van het tijdschrift Heibel uitgereikt aan Jo Gisekin, Ludo Simons en aan De Strangers voor hun globale levenswerk.

Willem Vandereyken

Lidmaatschap Ernest van der Eykenfonds vzw 2013

Wilt u graag op de hoogte gehouden worden van de interessante activiteiten van het “Ernest van der Eykenfonds”, wordt dan nu lid. Het lidmaatschap bedraagt slechts 10 euro/pp. Studenten betalen 5 euro/pp. Hiervoor ontvangt u 3 nieuwsbrieven per jaar en kan u aan een sterk gereduceerd tarief inschrijven op de diverse activiteiten van het fonds waaronder het jaarlijkse concert van het” Ernest van der Eykenfonds”. Bezorg ons ook uw contactgevens (naam,adres,telefoon,e-mailadres) Alvast bedankt voor uw bijdrage!

ERNEST VAN DER EYKENFONDS vzw Oudestraat 5-9140 Elversele - Temse T: 052/343628 - GSM: 0486/391002 [email protected] Rek Nr IBAN BE02 6528 1741 4840 www.facebook.com/ErnestvanderEykenfondsvzw