sign in sign up
<<
Home , Aghvani, Akhlatyan, Angeghakot, Antarashat, Arajadzor, Aravus

ՍՅՈՒՆԻՔԻ ՄԱՐԶ MARZ Մարզկենտրոնը` Marz centre ք. Կապան town ԼՈՌԻ LORI ՏԱՎՈՒՇ TAVUSH Տարածաշրջանները` Territoires ՇԻՐԱԿ SHIRAK Կապան Kapan Գորիս

ԱՐԱԳԱԾՈՏՆ ԿՈՏԱՅՔ Սիսիան ARAGATSOTN KOTAYK Մեղրի ԱՐՄԱՎԻՐ ARMAVIR ø. ԵՐԵՎԱՆ CITY ԳԵՂԱՐՔՈՒՆԻՔ Քաղաքները` Towns GEGHARKUNIK ԱՐԱՐԱՏ Կապան Kapan ARARAT ՎԱՅՈՑ ՁՈՐ ¶որիս Goris VAYOTS DZOR Սիսիան Sisian Քաջարան Qajaran

ՍՅՈՒՆԻՔ Մեղրի Meghri SYUNIK Ագարակ Agarak Դաստակերտ

Տարածքը 4 506 քառ. կմ/ Territory sq. km Հայաստանի Հանրապետության տարածքում մարզի տարածքի տեսակարար կշիռը, % 15.1 Territory share of the marz in the territory of the Republic of , % Համայնքներ, 2020թ. տարեսկզբի դրությամբ 8 Communities, as of the beginning of 2020 Քաղաքներ 7 Towns Գյուղեր 131 Villages Բնակչության թվաքանակը 2020թ. տարեսկզբի դրությամբ 137.3 հազ. մարդ/ Population number as of the beginning of 2020 ths. person այդ թվում`

including: քաղաքային 93.2 հազ. մարդ/ urban ths. person գյուղական 44.1 հազ. մարդ/ rural ths. person Հայաստանի Հանրապետության բնակչության ընդհանուր թվաքանակում մարզի բնակչության թվաքանակի տեսակարար կշիռը 2019թ.,% 4.6 Share of marz population in the total population of the Republic of Armenia 2019, % Քաղաքային բնակչության թվաքանակի տեսակարար կշիռը 2019 թ.,% 67.9 Share of urban population size 2019, % Գյուղատնտեսական նշանակության հողեր 306 362.5 հա/ Agricultural land ha այդ թվում` վարելահողեր 43 962.1 հա/ including: arable land ha

380 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱՐԶԵՐԸ ԵՎ ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԸ ԹՎԵՐՈՎ, 2020 MARZES AND YEREVAN CITY OF THE REPUBLIC OF ARMENIA IN FIGURES, 2020 Սյունիքի մարզը գտնվում է Հայաստանի Syunik marz of the Republic of Armenia is situated in Հանրապետության տարածքի հարավում: Մարզը the south of the Republic of Armenia. In the North the հյուսիսից սահմանակից է Վայոց ձորի մարզին, marz borders with Vayots Dzor marz, in the South it հարավից` պետական սահմանով սահմանակից է borders with , (the length of border is 42 km), in the Իրանին (սահմանի երկարությունը 42 կմ է), West - Nakhijevan and in the East - Artsakh. արևմուտքից` Նախիջևանին և արևելքից` Արցախին: Սյունիքի մարզը զբաղեցնում է Զանգեզուր Syunik marz of the Republic of Armenia lays on the բնաշխարհի տարածքը, որը ներառում է Որոտան, nature area, which includes the basin of upper Ողջի գետերի վերին ու միջին հոսանքների ավազանը and average flows of he , Voghch rivers and the և Զանգեզուրի՝ Մեծ Կովկասից հետո Հարավային eastern slopes of the Zangezur, which is the highest after Կովկասում ամենաբարձր լեռնաշղթայի, արևելյան the South Caucasus in the Caucasus mountain range. The լանջերը։ Մարզի ամենաբարձր լեռնագագաթը highest mountain of the marz is the Kaputjugh (3 906 m), Կապուտջուղն է (3 906 մ), իսկ ամենացածր վայրը՝ and the lowest place is the canyon of Meghri ( Arax valley- Մեղրու կիրճը (Արաքսի հովիտ 380մ)։ 380 m). Ծովի մակերևույթից 3 250 մ բարձրության վրա` Meghri river starts from the Blue Lake 3 250 meters above Կապույտ լճից սկիզբ է առնում Մեղրի գետը, իսկ sea level, and Kaputjugh river starts from Kaputjugh Կապուտջուղ լեռան հալոցքաջրերից` Կապուտջուղ mountain’s melting water, with which the River is գետը, որի հետ Քաջարանց գետի միահյուսումից formed from the interconnection of the river Kajarants. կազմավորվում է Ողջի գետը: Կապան քաղաքից հարավ-արևելք` Ծավ գետի In the south-east of the city of Kapan, on the Tsav River, հովտում է գտնվում «Սոսու պուրակ» պետական the Sosue Park is a state-of-the-art spot, which includes a արգելավայը, որն իր մեջ ներառում է Կովկասում 64.2 hectare relict grove of the largest natural orchids in ամենախոշոր արևելյան բնական սոսիների the Caucasus. The age of some trees at this unique park is ռելիկտային պուրակը, զբաղեցնելով 64.2 հա տարածք: over houdred years reaching a diametr of 3 m, and the Պուրակի որոշ ծառերի տարիքն անցնում է մի քանի height of 30-35 m. It is bordered by narrow lakes, in the հարյուր տարուց: Որոշ ծառերի բների տրամագիծը "" peninsula section, located 25 kilometers from հասնում է 3 մ-ի, իսկ բարձրությունը`30-35 մ-ի: Այն the town of Kapan, to the south-east of Mount սահմանակից է նեղ կիրճերով, թավուտ անտառներով and to the north of the Meghri mountain range. In the «Շիկահող» պետական արգելոց տեղամասին, որը upper basin of Tsav and Shikahogh Rivers, with a height of գտնվում է Կապան քաղաքից 25 կմ հեռավորության 700-2 800 m, occupying 12 137 hectares. It has a rare վրա, Խուստուփ լեռան հարավ-արևելյան և Մեղրու nature, dark letters, narrow gorges, rich animal life, and լեռնաշղթայի հյուսիս-արևելյան լանջերին, Ծավ և there are historical and cultural monuments in the area. Շիկահող գետերի վերին ավազաններում, 700 - 2 800 մ բարձրություններում, զբաղեցնելով 12 137 հա: Ունի հազվագյուտ բնություն, թավուտ անտառներ, նեղ կիր- ճեր, հարուստ կենդանական աշխարհ, տարածքում կան պատմամշակութային հուշարձաններ: «Խուստուփ» պետական արգելավայրը զբաղեց- “The Khustup” State Reserve occupies 6 946.7 hectares նում է 6 946.7 հա և ընդգրկում է Մեղրու լեռնաշղթայի and covers the high mountainous part of the Khustup հարավ-արևմտյան ճյուղավորության Խուստուփ լեռ- mountain range in the southwestern Meghri mountain նազանգվածի բարձր լեռնային հատվածը: Այն range. It provides the development of the upper part of the ապահովում է Խուստուփ լեռնազանգվածի անտա- Khustup mountain massif forest zone, the development of ռային գոտու վերին հատվածի, մարգագետնա- the meadow-steppe and marine natural ecosystems, the տափաստանային և մարգագետնային բնական landscape and biodiversity, the nature monuments, the էկոհամակարգերի զարգացման բնականոն ընթացքը, conservation of natural environment, and the sustainable լանդշաֆտային ու կենսաբանական բազմազա- use of natural resources. նության, բնության հուշարձանների, բնության ժառան- գության պահպանության, ինչպես նաև բնական պաշարների կայուն օգտագործումը: «Արևիք» ազգային պարկ տեղամասի տարածքում In the territory of the “Areviq” National Park, almost all առկա է լանդշաֆտային գոտիների գրեթե ողջ համա- the landscape zones are available, ranging from low and կարգը՝ սկսած ցածր և միջին լեռնային կիսաանա- medium mountainous semi-deserts to highland plains and պատներից մինչև բարձր լեռնային տափաստաններն landslide-type landscapes of the upper currents of the ու Մեղրի գետի վերին հոսանքների մերձալպյան Meghri River. The area is about 30 354 hectares. Special տիպի լանդշաֆտը: Տարածքը կազմում է շուրջ 30 354 attention is paid to rare and endangered species of wildlife. հա: Հատուկ ուշադրության առարկա են վայրի բնու- It has been discovered here in the Red Book of Armenia. թյան հազվագյուտ և ոչնչացող տեսակները: Այստեղ հայտնաբերվել է Հայաստանի Կարմիր գրքում գրանց- ված զոլավոր բորենի:

«Բողաքար» պետական արգելավայր տեղամասը The area of "Boghakar" State Reserve is located in the գտնվում է Զանգեզուրի լեռնաշղթայի հարավային southern zone of the Zangezur Range, at the altitudes of լանջերին՝ 1 400-2 100 մ բարձրություններում։ Ստեղծ- 1 400 - 2 100 meters. It has been created to preserve the

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱՐԶԵՐԸ ԵՎ ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԸ ԹՎԵՐՈՎ, 2020 381 MARZES AND YEREVAN CITY OF THE REPUBLIC OF ARMENIA IN FIGURES, 2020 վել է բուսական ու կենդական աշխարհի էնդեմիկ և endemic and rare species of wild and wildlife. հազվագյուտ տեսակների պահպանության նպատա- կով։ «Զանգեզուր» պետական արգելավայրը “Zangezour” State Reserve occupies the Voghji and զբաղեցնում է Զանգեզուրի լեռնաշղթայի Ողջի և Գեղի River basins of the Zangezur Range and the slopes of the գետավազաններն ու Բարգուշատի լեռնաշղթայի mountain range and borders the Meghri հարավային լանջերը և սահմանակցում է Մեղրու Mountain in the east. լեռնաշղթային` արևելքում: «Սև լիճ» պետական արգելավայր տեղամասը The "Black Litch" Sanctuary is located in the canyon of գտնվում է Սյունիքի հրաբխային բարձրավանդակի Mount Mets on the volcanic plateau of Syunik Մեծ Իշխանասար լեռան խառնարանային մասում` volcano, at 2 658 m high. The lake was formed from snow 2 658 մ բարձրության վրա: Լիճը կազմավորվել է and natural sources, flooding the mountain. There are 102 ձնհալից և բնական աղբյուրներից, լցվելով լեռան species of plants. The objective of the Argyle is to preserve խառնարանը: Առանձնացվում են 102 տեսակի a unique high-mountainous hog breeding pool and adjacent բույսեր: Արգելավայրի նպատակն է պահպանել բարձր natural sites. լեռնային հրաբխային ծագման եզակի ջրավազանը և նրա հարակից բնատարածքները: «Զանգեզուր» կենսոլորտային համալիր ՊՈԱԿ-ի "Zangezur" biosphere complex branches and the rich մասնաճյուղերի և շրջակայքի հարուստ բնապատմա- natural heritage of the surrounding area provide կան ժառանգությունը հնարավորություն է տալիս կազ- opportunity to organise a variety of forms of tourism (eco- մակերպել զբոսաշրջության տարատեսակ ձևեր (էկո- tourism, historical-cultural and scientific-cognitive), տուրիզմ, պատմամշակութային և գիտաճանաչողա- combined tours and hiking. կան), համակցված տուրեր և արշավներ: Ողջի գետի աջ ափին, անտառում է գտնվում Vahanavan (X century) is one of the spiritual and cultural Վահանավանքը (X-րդ դար)`պատմական Սյունիքի centers of historical Syunik in the forest and on the shore of հոգևոր և մշակութային կենտրոններից մեկը, իսկ 25 the “Shikahogh” state reserve with narrow gorges, 25 km կմ հեռավորության վրա` նեղ կիրճերով, թավուտ away. անտառներով «Շիկահող» պետական արգելոցը: Մարզի ամենագրավիչ վայրերից մեկը, հայկական One of the most attractive places in the region, the միջնադարյան ճարտարապետության հուշարձան monument of Armenian medieval architecture is Տաթևի վանական համալիրն է (IX դար), որտեղ Monastery complex (IX century), where 1390-1435 has 1390-1435 թթ. գործել է Տաթևի նշանավոր been working at the famous University of Tatev. համալսարանը: 2010թ.-ին շահագործման է հանձնվել 5.7 կմ In 2010 the longest ropeway of the world “Tatever” was երկարությամբ աշխարհի ամենաերկար «Տաթևեր» put into operation (maximum height 380 m length 5.7) ճոպանուղին (առավելագույն բարձրությունը 380 մ), which passes through Vorotan river canyon, streches over որն անցնում է Որոտան գետի կիրճով, ձգվում սարերի mountains and reaches from village to Tatev վրայով և Հալիձոր գյուղից հասնում Տաթևի վանա- monastery complex. կան համալիր: Որոտանի կիրճում են գտնվում Տաթևի ՀԷԿ-ը` Tatev hydro-electric station, i.e. the firstling of Vorotan Որոտանի ՀԷԿ-երի համակարգի առաջնեկը և Շամբի hydro-electric stations cascade and reservoir are ջրամբարը, որտեղից 18 կմ երկարությամբ թունելով situated in the Vorotan pass, from where a water by tunnel ջուրը հասնում է Տաթևի ՀԷԿ-ի տուրբիններին: with a length of 18 km reaches to turbines of Tatev hydro- 2012թ. գործարկվեց Հին Խնձորեսկի երկու ձորափը electric station. (Ղանդունց նովն ու Ներքին թաղը) իրար միացնող իր In 2012 was launched the unique of its type and size տեսակի ու չափի մեջ եզակի կախովի կամուրջը: suspended bridge, which connects two sides of the Old Կամուրջը հսկա ձորի մի ափից մյուսը ձգվում է ավելի Xndzoresk (Ghandunc nov and Nerkin tagh). The bridge քան 160 մետր: Բարձրությունն ամենախոր տեղում 63 stretches more than 160 meters from one side of the huge մ է: Կամրջի բանուկ զանգվածը կախված է ամուր ու valley to another. The high is 63m from the deepest place. ձիգ ճոպաններից (կախովի կամուրջ), այդ պատճառով The mass of the bridge depends on strong and tatut ropes էլ քայլելիս կամուրջը ճոճվում է,այդ իսկ պատճառով (suspension bridge) that is why the bridge is swinging ժողովուրդն այն անվանել է «Ճոճվող կամուրջ»: when you walk in it, and for this reason people call it Սիսիան քաղաքից 6 կմ հեռավորության վրա է “Swinging bridge”. գտնվում Շաքիի ջրվեժը` Փոքր Կովկասի լեռների Shaki waterfall, the biggest waterfall (18 m) of Small ամենախոշոր ջրվեժը (բարձրությունը 18 մ): Caucasus mountains is situated in 6 km distance from Sisian town. Մարզի պատմամշակութային հուշարձանների մեջ Among the cultural and historical monuments of the marz հայտնիներից են «Զորաց քարեր» հուշարձանախում- most famous are the group of monuments of ,,Zorac qarer’’, բը, Բաղաբերդի, Հալիձորի, Որոտնաբերդի ամրոց- the castles of , Halidzor, Vorotnaberd, the ները, Տաթևի, Որոտնա, Բղենու վանքերը, Վահանա- monasteries of Tatev, Vorotna, Bgheni, the monastic վանքի և Երիցվանքի վանական համալիրները, complexes of Vahanavank and Ericavank, the mausoleum Աղիտուի դամբարանային հուշարձանը, Սիսիանի monument of , the mausoleum hill of Sisian since

382 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱՐԶԵՐԸ ԵՎ ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԸ ԹՎԵՐՈՎ, 2020 MARZES AND YEREVAN CITY OF THE REPUBLIC OF ARMENIA IN FIGURES, 2020 նեոլիթի ժամանակաշրջանի դամբարանաբլուրը, the neolit era, the little church of Meghri and the efensive Մեղրի քաղաքի փոքր թաղի եկեղեցին և քաղաքի towers of the city. պաշտպանական նշանակության աշտարակները։ Սիսիան քաղաքից 3.2 կմ դեպի հյուսիս գտնվում է ,,Zorac qarer’’ group of monuments is situated 3.2 km north «Զորաց քարեր» հուշարձանախումբը, որը հայտնի է from Sisian city. It is also called Qarahundj and it’s a նաև Քարահունջ անունով: Այն մեգալիթյան դարա- creation of megalitic era (BC II millennium). ,,Zorac qarer’’ շրջանի (Ք.ա. II հազարամյակ) ծնունդ է: «Զորաց is one of the famous ancient megalitic complexes and քարեր»-ը հանդիսանում են աշխարհում հայտնի observatories, it is a stone-aged cestificate of Indo- հնագույն մեգալիթիկ համալիրներից և աստղադիտա- European civilization, whose mysteries aren’t revealed by րաններից մեկը, հնդեվրոպական քաղաքակրթության the science yet. ,,Zorac qarer’’ is often called ,,Armenian քարեդարան-վկայարան, որի գաղտնիքները դեռևս Stonehenge’’ considering that there is a megalitic բացահայտված չեն գիտության կողմից: «Զորաց obseravatory there in researcher’s opinion. քարեր»-ը հաճախ անվանում են «հայկական Սթոունհենջ»` նկատի ունենալով, որ ուսումնասիրողների կարծիքով այստեղ ևս առկա է մեգալիթիկ աստղադիտարան: Սյունիքի մարզը, գրավելով ռազմավարական և Syunik marz occupying strategic and geographic-political աշխարհաքաղաքական նշանակության կարևոր դիրք, important position, having rich resources of natural raw ունենալով բնահումքային հարուստ պաշարներ, ար- materials, industrial big capacity and being one of the տադրական մեծ ներուժ և հանդիսանալով հանրապե- biggest administrative and economic regions of the տության ամենախոշոր վարչական ու տնտեսական republic, at the same time is remained as a one of not մարզերից մեկը, միաժամանակ մնում է համեմատա- enough inhabited and economically developed marzes, բար քիչ բնակեցված և տնտեսապես թույլ յուրացված, which is connected with a big distance from the capital and ինչը մասամբ պայմանավորված է մայրաքաղաքից lack of alternative modes of transport communication. ունեցած մեծ հեռավորությամբ և տրանսպորտային հաղորդակցության այլընտրանքային միջոցների բացակայությամբ: Օգտակար հանածոներով ամենահարուստ It is the richest marz of the republic with useful minerals. մարզն է: Դրանցից կարևորագույններն են` գունավոր The most important of them are non-ferrous metals (պղինձ, մոլիբդեն, ցինկ և այլ գունավոր) և թանկարժեք (copper, molybdenum, zinc and others non-ferrous) and (ոսկի, արծաթ) մետաղների հանքաքարերը, ինչպես precious metals (gold, silver) and also non-metal useful նաև ոչ մետաղային օգտակար հանածոների մի minerals (construction and decorative stones, basalt raw ամբողջ շարք (շինարարական և երեսապատման materials, limestone and burnt shale marble and granite քարեր, բազալտային հումք, կրաքարի և այրվող resources). թերթաքարերի, մարմարի, գրանիտի, պերլիտի և դիատոմիտների պաշարներ): Մարզի տնտեսության ընդհանուր ծավալում գերա- The most developed branches of economy are industry and կշռողը արդյունաբերության և գյուղատնտեսության agriculture. ոլորտներն են: 2019թ.-ին մարզի տնտեսության հիմնական հատ- In 2019 the share of economy main branches of the վածների տեսակարար կշիռները Հայաստանի Republic of Armenia Syunik marz in total volume of Հանրապետության համապատասխան ոլորտների correspondent branches of the republic comprised ընդհանուր ծավալում կազմել են.  արդյունաբերություն` 16.6%,  industry 16.6%,  գյուղատնտեսություն ` 6.9%,  agriculture 6.9%,  շինարարություն` 4.3%,  construction 4.3%,  մանրածախ առևտուր` 1.5%,  retail trade 1.5%,  ծառայություններ` 1.3%:  services 1.3%. Մարզի արդյունաբերության հիմնական ճյուղը The main branches of marz industry are mining industry հանքարդյունաբերությունն է, սննդամթերքի և and production of electric energy. The prevailing part of էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը: Մարզում electrical energy produced in the marz belongs to Vorotan արտադրվող էլեկտրաէներգիայի գերակշիռ մասը hydro-electric station cascade. բաժին է ընկնում Որոտանի ՀԷԿ-ի կասկադին: Գյուղատնտեսությունը հիմնականում մասնագի- The agriculture of the marz is mainly specialized in plant տացած է բուսաբուծության (մասնավորապես` հացա- growing (especially grains and potato growing) and հատիկային մշակաբույսերի և կարտոֆիլի արտադ- livestock breeding (especially breeding of large and small րություն) և անասնաբուծության (մասնավորապես` cattle). խոշոր և մանր եղջերավոր կենդանիների բուծում) մեջ: Freight and passenger transportations in the marz are Բեռնաուղևորափոխադրումները մարզում իրակա- implemented by road, railway and electric transports նացվում են ավտոմոբիլային և էլեկտրատրանս- (ropeway). պորտով (ճոպանուղի):

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱՐԶԵՐԸ ԵՎ ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԸ ԹՎԵՐՈՎ, 2020 383 MARZES AND YEREVAN CITY OF THE REPUBLIC OF ARMENIA IN FIGURES, 2020 Մարզի տարածքով է անցնում Հայաստանն Իրանի Armenia-Iran motor-road passes through the marz, which Իսլամական Հանրապետության հետ կապող ավտո- has a great importance for the marz economy development. մայրուղին, որն էական դեր ունի մարզի տնտեսության In 2008 the “Kapan-Tsav-Meghri” motor-road of strategic զարգացման գործում: 2008թ. շահագործման է importance was put into operation, which is alternative for հանձնվել «Կապան-Ծավ-Մեղրի» ռազմավարական “Kapan-Qajaran-Meghri” interstate road alternative and in նշանակություն ունեցող ավտոմայրուղին, որը, որպես technical indicators it surpassed the last one. այլընտրանք «Կապան-Քաջարան-Մեղրի» միջպե- տական ճանապարհին`տեխնիկական ցուցանիշներով գերազանցում է վերջինիս: Մարզով են անցնում Արցախը Հայաստանին The major motor-road which connects RA to Artsakh and կապող կարևոր ավտոմայրուղին և Իրանի Իսլամա- the only direct connection way between RA and The կան Հանրապետությունը ցամաքային անմիջական Republic of Islamic Iran are passing through the marz. կապով Հայաստանին կապող միակ ճանապարհը։ Կապան քաղաքը (2020թ. տարեսկզբին`42.3 հազ. Kapan town (as of the beginning of 2020 comprised 42.3 մարդ) գտնվում է Խուստուփ լեռան ստորոտում ths. person) is situated at the foot of Khustup mountain (3 201 մ), Երևանից 301 կմ հեռավորության վրա: Տնտե- (3 201 m), is situated in 301 km distance from Yerevan. սության առաջատար ոլորտն արդյունաբերությունն է, The main branches of economy are industry and ընդհանուր ծավալում գերակշռողը հանքարդյունաբե- construction. The leading trend of industry is mining րությունն է, որից կարևորագույններն են գունավոր և industry, especially non ferrous and noble metals ազնիվ մետաղների արդյունահանումը: Որոշակի production. The manufacturing industry (production of տեսակարար կշիռ ունեն նաև մշակող արդյունա- food,texstile produscts,non-metallic mineral products, բերությունը (սննդամթերքի, մանածագործական aliuminium and metal-plastic products, wood and wood արտադրատեսակների ոչ մետաղական հանքային products, furiture and equipment) and electricity արտադրատեսակների, ալյումինե և մետաղա- production have also the siqnicant share. պլաստիկ իրերի, բնափայտի մշակման ու փայտե արտադրատեսակների, կահույքի և էլեկտրական արտադրության) և էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը: Քաջարան քաղաքը (2020թ. տարեսկզբին` 6.9 հազ. Qajaran town (as of the beginning of 2020 comprised 6.9 մարդ), գտնվում է Երևանից 326 կմ հեռավորության ths. person), is situated in 326 km distance from Yerevan վրա, մարզկենտրոնից՝ 25 կմ: ՀՀ գունավոր մետա- and in 25 km from the centre of the marz is the centre of լուրգիայի կենտրոնն է` պղնձի և մոլիբդենի հզոր the republican non-ferrous metallurgy, based on the հումքային բազա հանդիսացող հազվագյուտ հանքա- exploitation of rare mine that is a powerful mine basis of վայրի շահագործման հիման վրա: cooper and molybdenum. Տնտեսության հիմնական և առաջատար ճյուղը The main branch of economy is mining industry. հանքարդյունաբերությունն է: Քաղաքի տնտեսության Construction also has its part in the economy of the town. մեջ իր բաժինն ունի նաև մշակող արդյունաբերությու- նը, որում առանձնանում են սննդամթերքի և պատ- րաստի մետաղե արտադրատեսակների արտադրու- թյունը: Գորիս քաղաքը (2020թ. տարեսկզբին` 20.4 հազ. The main branch of Ghoris town (as of the beginning of մարդ), գտնվում է Երևանից 236 կմ հեռավորության 2020 comprised 20.4 ths. person), it is situated in 236 km վրա, մարզկենտրոնից՝ 65 կմ, տնտեսության հիմնա- distance from Yerevan and 65 km from the centre of the կան ճյուղն արդյունաբերությունն է: Հիմնականում marz economy is industry. Basically, productions of զարգացած են էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը, electric energy, food, textile and sewing product, սննդամթերքի, մանածագործական արտադրատեսակ- aluminum and metal-plastic product, wood working and ների, կարի, ալյումինե և մետաղապլաստիկ իրերի, electronics are developed. բնափայտի մշակման ու փայտե արտադրատեսակնե- րի և էլեկտրասարքավորանքի արտադրությունները: Սիսիան քաղաքը (2020թ. տարեսկզբին`14.8 հազ. Sisian town (as of the beginning of 2020 comprised 14.8 մարդ), գտնվում է Երևանից 201 կմ հեռավորության ths. person), is situated in 201 km distance from Yerevan վրա, մարզկենտրոնից՝ 110 կմ, տնտեսության ծա- and 110 km from the centre of the marz economy is mainly վալում գերակշռողն էլեկտրաէներգիայի արտադրու- specialized in mining industry, in particular, non metal թյունն է, որոշակի տեսակարար կշիռ ունեն նաև այլ mineral production and food production, of which food ոչ մետաղական հանքային արտադրատեսակների և and beverages, textile and sewing produce productions. սննդամթերքի արտադրությունները: Դաստակերտ քաղաքը (2020թ. տարեսկզբին` Dastakert town (as of the beginning of 2020 comprised 0.3 0.3 հազ. մարդ), գտնվում է Երևանից 221 կմ հեռավո- ths. Person) is situated in 221 km distance from Yerevan րության վրա, մարզկենտրոնից՝ 130 կմ: and 130 km from the centre of the marz. Աշխատանքներ են տարվում պղնձի և մոլիբդենի հանքերը վերագործարկելու համար:

384 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱՐԶԵՐԸ ԵՎ ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԸ ԹՎԵՐՈՎ, 2020 MARZES AND YEREVAN CITY OF THE REPUBLIC OF ARMENIA IN FIGURES, 2020 Մեղրի քաղաքը (2020թ. տարեսկզբին`4.5 հազ. The prevailing trend of Meghri town (as of the beginning մարդ), գտնվում է Երևանից 376 կմ հեռավորության of 2020 comprised 4.5 ths. person), is situated in 376 km վրա, մարզկենտրոնից՝ 75 կմ, տնտեսության ընդհա- distance from Yerevan and 75 km from the centre of the նուր ծավալում գերակշռողը մշակող արդյունաբերու- marz economy is manufacturing. Electric energy, fruit tin թյունն է: Որոշակի տեսակարար կշիռ ունեն էլեկտրա- and beverages productions have certain share. էներգիայի և մրգերի պահածոների ու հյութերի արտադրությունը: Ագարակ քաղաքը (2020թ. տարեսկզբին` 4.1 հազ. The main branch of economy of Agarak town (as of the մարդ), գտնվում է Երևանից 388 կմ հեռավորության beginning of 2020 comprised 4.1 ths. person), is situated in վրա, մարզկենտրոնից՝ 87 կմ, տնտեսության առաջա- 388 km distance from Yerevan and 87 km from the centre տար ոլորտը հանքարդյունաբերությունն է, որից of the marz is mining industry, the main important of կարևորագույնը գունավոր մետաղների արդյունահա- which is non ferrous metal production. The town economy նումն է: Քաղաքի տնտեսության զարգացումը development is connected to cooper and molybdenum կապված է պղնձամոլիբդենային արտադրության production. Armenia-Iran border post, customs-house and հետ: Ագարակում են գտնվում Հայաստան-Իրան cross-border market are situated in Agarak. սահմանային և մաքսակետերը:

ՍՅՈՒՆԻՔԻ ՄԱՐԶԻ ՄՇՏԱԿԱՆ ԲՆԱԿՉՈՒԹՅԱՆ ՍԵՌԱՏԱՐԻՔԱՅԻՆ ԲՈՒՐԳԸ, 2020թ. հունվարի 1-ի դրությամբ AGE AND SEX PYRAMID OF SYUNIK MARZ DE JURE POPULATION 2020 as of January 1

% տղամարդ - 66 608 տարիք կին -70 704 male age famale

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱՐԶԵՐԸ ԵՎ ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԸ ԹՎԵՐՈՎ, 2020 385 MARZES AND YEREVAN CITY OF THE REPUBLIC OF ARMENIA IN FIGURES, 2020 ՄԱՆՐԱԾԱԽ ԱՌԵՎՏՐԻ ՕԲՅԵԿՏՆԵՐ RETAIL TRADE UNITS

Քանակը Number 2015 2016 2017 2018 2019 Մանրածախ առևտրի օբյեկտներ, 415 429 407 417 510 Retail trade units, total ընդամենը այդ թվում` including: խանութներ 226 263 265 275 402 shops կրպակներ 135 112 84 82 51 kiosks գյուղատնտեսական արտադրանքի - - - - - markets of agricultural produce շուկաներ սպառողական ապրանքների շուկաներ 7 5 4 6 5 markets of consumer goods առևտրի այլ օբյեկտներ 47 49 54 54 52 other trade units

ԿՐԹԱԿԱՆ ՀԱՍՏԱՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ EDUCATIONAL INSTITUTIONS

Քանակը Number 2015 2016 2017 2018 2019 Պետական նախադպրոցական 53 55 59 50 51 State pre-school Պետական հանրակրթական 121 118 118 117 117 State general educational Երաժշտական, արվեստի, գեղարվեստի Musical, art schools, creative դպրոցներ, մանկապատանեկան ստեղ- 18 18 18 17 17 centers for children ծագործական կենտրոններ Պետական նախնական մասնագիտական State preliminary vocational 4 4 5 5 5 (արհեստագործական) ուսումնական1 educational1 Պետական միջին մասնագիտական 7 7 7 7 7 State middle vocational educational ուսումնական Պետական բարձրագույն ուսումնական 1 1 1 1 1 State higher educational Պետական բարձրագույն ուսումնական 2 2 2 2 3 Branch of state higher educational հաստատության մասնաճյուղ Ոչ պետական բարձրագույն 1 1 1 1 1 Non-state higher educational ուսումնական

ՔԱՂԱՔՆԵՐ TOWNS/CITIES Մշտական բնակչության թվաքանակը 2020թ. հունվարի 1-ի դրությամբ, մարդ2 Անվանումը Name Number of dejure population as of January 1, 2020, person2 Կապան Kapan 42 184 Գորիս Goris 20 405 Սիսիան Sisian 14 757 Քաջարան Qajaran 6 942 Մեղրի Meghri 4 487 Ագարակ Agarak 4 122 Դաստակերտ Dastakert 283

1 Ներառյալ այն միջին մասնագիտական ուսումնական հաստատությունները, որոնք իրականացնում են նախնական (արհեստագործական) ծրագիր: Including those middle vocational educational institutions, which implement preliminary vocational program. 2 Հայաստանի Հանրապերության քաղաքների բնակչության թվաքանակը ներկայացված է Հայաստանի Հանրապերության 2011թ. մարդահամարի հիմքով վարվող բնակչության ընթացիկ հաշվառմամբ: Ppulation of city/towns of the Republic of Armenia are presented according to the current population statistics based on the 2011 Population Census of the Republic of Armenia.

386 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱՐԶԵՐԸ ԵՎ ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԸ ԹՎԵՐՈՎ, 2020 MARZES AND YEREVAN CITY OF THE REPUBLIC OF ARMENIA IN FIGURES, 2020 ԳՅՈՒՂԵՐ VILLAGES Մշտական բնակչության թվաքանակը 2020թ. հունվարի 1-ի դրությամբ, մարդ1 Անվանումը Name Number of dejure population as of January 1, 2020, person1 Կապանի տարածաշրջան Kapan district 1. Ագարակ Agarak 157 2. Աղվանի 62 3. Աճանան Atchanan 187 4. Անդոկավան Andokavan 92 5. Անտառաշատ 100 6. Առաջաձոր 121 7. Արծվանիկ 546 8. Բարիկավան Barikavan 182 9. Գեղանուշ 235 10. Գոմարան Gomaran 44 11. Գեղի Geghi 125 12. Գեղավանք Geghavank 3 13. Կարդ Kard - 14. Կիցք Kitsq - 15. Վերին Գեղավանք Verin Geghavanq - 16. Քարուտ Qarut - 17. Դավիթ Բեկ David Bek 628 18. Եղեգ Egheg 68 19. Եղվարդ Eghvard 222 20. Լեռնաձոր 340 21. Կավճուտ Kavchut 57 22. Կաթնառատ Katnararat 19 23. Ձագիկավան Dzagikavan 50 24. Ներքին Գիրաթաղ Nerqin Giratagh - 25. Վերին Գիրաթաղ Verin Giratagh - 26. Խդրանց Khdrants 52 27. Ծավ Tsav 280 28. Շիշկերտ Shishkert 43 29. Կաղնուտ Kaghnut 81 30. Ձորաստան Dzorastan 60 31. Ճակատեն 138 32. Ներքին Խոտանան Nerqin Khotanan 64 33. Ներքին Հանդ Nerqin Hand 84 34. Նորաշենիկ 115

1 ՀՀ մարզերի գյուղերի այս տվյալների սկզբնաղբյուրը` համայնքների կողմից տարեկան կտրվածքով ներկայացվող «Գյուղական բնակչության սեռատարիքային կազմը» վիճակագրական հաշվետվություններն են: Այդ սկզբնաղբյուրներով ՀՀ 954 գյուղական բնակավայրերի մշտական բնակչության թվաքանակների հանրագումարը`ամբողջությամբ և ըստ մարզերի, ունի որոշակի շեղում բնակչության ընթացիկ հաշվառման համանուն տվյալներից, որոնք խարսխված են Արդարադատության նախարարության Քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման և Ոստիկանության (ճշգրտված՝ տ/տ կենսապայմանների ամբողջացված հետազոտության արդյունքներով) վարչական ռեգիստրների տվյալների վրա: Ընդ որում, վերջինս վերագնահատված է ՏՏԿԱՀ արդյունքներով ստացված միգրացիայի տվյալներով (շեղումը` 01.01.2020թ.-ի դրությամբ ՀՀ մասշտաբով` կազմել է +10.8%): Շեղումը հիմնականում պայմանավորված է գյուղերի միջև տվյալ տեղեկատվության գրանցման, փոխանակման, համադրման և անվանական տվյալների մակարդակով ստուգաճշտման համակարգի բացակայությամբ: The sources of these data on RA villages are statistical annual reporting forms «Age and Sex composition of rural population» provided by the communities. According to this source the total resident population of RA 954 villages, as a whole and by marzes (regions), have some deviation from the same data of current statistics of population, which are based on the administrative registers of the Civil Status of the Ministry of Justice and the Police (Adjusted by the Results of Integrated Living Conditions Survey), while the latter is statistically adjusted by the migration results of ILCS (as of 01.01.2020 the deviation comprised +10.8% for the Republic). The deviation is mainly due to the lack of a system for recording, sharing, comparing and nominal data level calibration of the information given between the villages.

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱՐԶԵՐԸ ԵՎ ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԸ ԹՎԵՐՈՎ, 2020 387 MARZES AND YEREVAN CITY OF THE REPUBLIC OF ARMENIA IN FIGURES, 2020 Մշտական բնակչության թվաքանակը 2020թ. հունվարի 1-ի դրությամբ, մարդ1 Անվանումը Name Number of dejure population as of January 1, 2020, person1 35. Նոր Աստղաբերդ Nor Astghaberd 36 36. Աջաբաջ Ajabaj 11 37. Գետիշեն Getishen 58 38. Ոչեթի Vocheti - 39. Շիկահող Shikahogh 191 40. Շրվենանց Shrvenantz 58 41. Չափնի 109 42. Սյունիք Syunik 664 43. Բարգուշատ Bargushat 44 44. Դիցմայրի Ditsmayri 61 45. Խորձոր Khordzor 5 46. Սզնակ Sznak 107 47. Սրաշեն 82 48. Սևաքար Sevaqar 149 49. Վանեք Vanek 50 50. Վարդավանք Vardavanq 71 51. Վերին Խոտանան 174 52. Տանձավեր 166 53. Տավրուս Tavrus 87 54. Ուժանիս Ujanis 84 55. Փուխրուտ Poukhrut 14 56. Քաջարան Qajaran 200 57. Օխտար 73 Գորիսի տարածաշրջան Goris district 1. Ակներ Akner 1 102 2. Արավուս 171 3. Բարձրավան 109 4. Խնածախ 788 5. Խնձորեսկ 2 001 6. Խոզնավար 362 7. Խոտ Khot 933 8. Կոռնիձոր 1 052 9. Հալիձոր Halidzor 608 10. Հարթաշեն Hartashen 690 11. Հարժիս Harjis 752 12. Ներքին Խնձորեսկ Nerqin Khndzoresk 235 13. Շինուհայր 2 631 14. Շուռնուխ 146 15. Աղբուլաղ Aghbulagh - 16. Վանանդ Vanand - 17. Ձորակ(Փայտամշակման Dzorak (Village near wood- - գ.կ.) working factory) 18. Որոտան Vorotan 287 19. Սվարանց 263 20. Վաղատուր Vaghatur 388 21. Վերիշեն 2 121 22. Տաթև Tatev 830 23. Տանձատափ 88 24. Տեղ 2 195 388 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱՐԶԵՐԸ ԵՎ ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԸ ԹՎԵՐՈՎ, 2020 MARZES AND YEREVAN CITY OF THE REPUBLIC OF ARMENIA IN FIGURES, 2020 Մշտական բնակչության թվաքանակը 2020թ. հունվարի 1-ի դրությամբ, մարդ1 Անվանումը Name Number of dejure population as of January 1, 2020, person1 25. Քաշունի Qashuni 12 26. Քարահունջ Qarahunj 1 347 27. Քարաշեն Qarashen 531 Մեղրու տարածաշրջան Meghri district 1. Ալվանք Alvanq 255 2. Գուդեմնիս 35 3. Լեհվազ 556 4. Լիճք Lichk 117 5. Կարճևան 218 6. Կուրիս Kuris 34 7. Նռնաձոր Nrnadsor 128 8. Շվանիձոր 241 9. Վահրավար 30 10. Վարդանիձոր 156 11. Այգեձոր Aygedzor 0 12. Թխկուտ Tkhkut 53 13. Տաշտուն 103 Սիսիանի տարածաշրջան Sisian district 1. Ախլաթյան 523 2. Աղիտու Aghitu 337 3. Անգեղակոթ 1 508 4. Աշոտավան 469 5. Արևիս 43 6. Բալաք Balak 147 7. Բնունիս Bnunis 122 8. Բռնակոթ 1 831 9. Գետաթաղ Getatagh 130 10. Գորայք 427 11. Դարբաս 542 12. Շամբ Shamb 318 13. Թանահատ 19 14. Թասիկ 266 15. Իշխանասար Ishkhanasar 199 16. Լծեն 52 17. Լոր Lor 300 18. Ծղուկ 323 19. Հացավան Hatsavan 236 20. Մուցք 211 21. Նժդեհ Njdeh 96 22. Ցղունի Tsghuni 41 23. Նորավան Noravan 392 24. Շաղատ 908 25. Շաքի Shaki 1 266 26. Շենաթաղ Shenatagh 315 27. Որոտան Vorotan 233 28. Սալվարդ 215 29. Սառնակունք 463 30. Սպանդարյան Spandaryan 416 31. Վաղատին 550 32. Տոլորս 409 33. Տորունիք Torunik 106 34. Ույծ 453 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱՐԶԵՐԸ ԵՎ ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԸ ԹՎԵՐՈՎ, 2020 389 MARZES AND YEREVAN CITY OF THE REPUBLIC OF ARMENIA IN FIGURES, 2020 ՍՅՈՒՆԻՔԻ ՄԱՐԶԻ ՊԱՅՄԱՆԱԿԱՆ 10 000 ԲՆԱԿԻՉ ՈՒՆԵՑՈՂ ՀԱՄԱՅՆՔԻ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՄԻ ՇԱՐՔ ԲՆՈՒԹԱԳՐԻՉՆԵՐ, 2019թ. SOME SOCIAL INDICATORS OF DISTRICT COMMUNITY WITH 10 000 POPULATION IN SYUNIK MARZ, 2019

Ընդա- նրանցից` մենը including: Total կանայք1 տղա- women1 մարդիկ1 men1 Բնակչությունը, մարդ 10 000 5 146 4 854 Population, person Ծնվածներ, մարդ 98 48 50 Births, person Մահացածներ, մարդ 87 42 45 Deaths, person Ամուսնություններ 46 X X Marriages Ամուսնալուծություններ 11 X X Divorces Մեկ բնակչի ապահովվածությունն ընդհանուր Total area of housing stock provided 31.2 X X բնակմակերեսով, քառ.մ per inhabitant, square metre Կրթության ոլորտ, հաճախումը Education sphere, attendance to

կրթօջախներ, մարդ` educational institutions, person նախադպրոցական 336 165 171 pre-school հանրակրթական 1 244 605 639 general schools երաժշտական, արվեստի, գեղարվեստի դպրոցներ, musical, art schools, creative centers մանկապատանեկան ստեղծագործական 189 123 66 for children կենտրոններ նախնական մասնագիտական 25 5 20 preliminary vocational (արհեստագործական) միջին մասնագիտական 68 31 37 middle vocational բարձրագույն մասնագիտական 132 64 68 higher vocational Առողջապահության ոլորտ` Public health sphere annual attendance to polyclinic հաճախել են պոլիկլինիկա տարվա ընթացքում 38 001 … … during the year (number of (հաճախումների քանակը) attendances) Մարզիկներ, մարդ 168 31 137 Athletes, person Զբաղվածներ, մարդ 4 213 1 665 2 548 Employed, person նրանցից` գիտական հիմնարկներում - - - including - in Science establishments նրանցից` գիտության դոկտոր - - - including - doctors of Science գիտության թեկնածուներ - - - candidates of Science ուսուցիչներ 123 108 15 teachers բժիշկներ 18 … … physicians միջին բուժանձնակազմ 50 … … paramedical personnel Գործազուրկներ, մարդ 706 445 261 Unemployed, person Սոցիալական ապահովության ոլորտ Social insurance sphere ընդամենը կենսաթոշակառուներ, total pensioners/ as of the end of the 1 652 966 686 տարեվերջի դրությամբ, մարդ year/ person աղքատության ընտանեկան նպաստ և միանվագ families that get poverty family 205 X X դրամական օգնություն ստացող ընտանիքներ benefit and one-time benefit Հաճախումների քանակը տարվա ընթացքում Annual attendance during the year գրադարան 18 277 … … library թատրոն 1 107 … … theatre համերգ - - - concert թանգարան 1 345 … … museum Իրավական ոլորտ Law sphere հանցագործության դեպքերի քանակը, 57 X X total crimes, during the year տարվա ընթացքում այդ թվում` ոչ մեծ ծանրության 25 X X of which - not grave crime միջին ծանրության 18 X X medium crime ծանր 11 X X grave crime առանձնապես ծանր 3 X X special grave crime

1 Ցուցանիշները հաշվարկային են: The indicators are accountable. 390 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱՐԶԵՐԸ ԵՎ ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԸ ԹՎԵՐՈՎ, 2020 MARZES AND YEREVAN CITY OF THE REPUBLIC OF ARMENIA IN FIGURES, 2020