ՍՅՈՒՆԻՔԻ ՄԱՐԶ SYUNIK MARZ Մարզկենտրոնը` Marz centre ք. Կապան Kapan town ԼՈՌԻ LORI ՏԱՎՈՒՇ TAVUSH Տարածաշրջանները` Territoires ՇԻՐԱԿ SHIRAK Կապան Kapan Գորիս Goris ԱՐԱԳԱԾՈՏՆ ԿՈՏԱՅՔ Սիսիան Sisian ARAGATSOTN KOTAYK Մեղրի Meghri ԱՐՄԱՎԻՐ ARMAVIR ø. ԵՐԵՎԱՆ YEREVAN CITY ԳԵՂԱՐՔՈՒՆԻՔ Քաղաքները` Towns GEGHARKUNIK ԱՐԱՐԱՏ Կապան Kapan ARARAT ՎԱՅՈՑ ՁՈՐ ¶որիս Goris VAYOTS DZOR Սիսիան Sisian Քաջարան Qajaran ՍՅՈՒՆԻՔ Մեղրի Meghri SYUNIK Ագարակ Agarak Դաստակերտ Dastakert Տարածքը 4 506 քառ. կմ/ Territory sq. km Հայաստանի Հանրապետության տարածքում մարզի տարածքի տեսակարար կշիռը, % 15.1 Territory share of the marz in the territory of the Republic of Armenia, % Համայնքներ, 2020թ. տարեսկզբի դրությամբ 8 Communities, as of the beginning of 2020 Քաղաքներ 7 Towns Գյուղեր 131 Villages Բնակչության թվաքանակը 2020թ. տարեսկզբի դրությամբ 137.3 հազ. մարդ/ Population number as of the beginning of 2020 ths. person այդ թվում` including: քաղաքային 93.2 հազ. մարդ/ urban ths. person գյուղական 44.1 հազ. մարդ/ rural ths. person Հայաստանի Հանրապետության բնակչության ընդհանուր թվաքանակում մարզի բնակչության թվաքանակի տեսակարար կշիռը 2019թ.,% 4.6 Share of marz population in the total population of the Republic of Armenia 2019, % Քաղաքային բնակչության թվաքանակի տեսակարար կշիռը 2019 թ.,% 67.9 Share of urban population size 2019, % Գյուղատնտեսական նշանակության հողեր 306 362.5 հա/ Agricultural land ha այդ թվում` վարելահողեր 43 962.1 հա/ including: arable land ha 380 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱՐԶԵՐԸ ԵՎ ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԸ ԹՎԵՐՈՎ, 2020 MARZES AND YEREVAN CITY OF THE REPUBLIC OF ARMENIA IN FIGURES, 2020 Սյունիքի մարզը գտնվում է Հայաստանի Syunik marz of the Republic of Armenia is situated in Հանրապետության տարածքի հարավում: Մարզը the south of the Republic of Armenia. In the North the հյուսիսից սահմանակից է Վայոց ձորի մարզին, marz borders with Vayots Dzor marz, in the South it հարավից` պետական սահմանով սահմանակից է borders with Iran, (the length of border is 42 km), in the Իրանին (սահմանի երկարությունը 42 կմ է), West - Nakhijevan and in the East - Artsakh. արևմուտքից` Նախիջևանին և արևելքից` Արցախին: Սյունիքի մարզը զբաղեցնում է Զանգեզուր Syunik marz of the Republic of Armenia lays on the բնաշխարհի տարածքը, որը ներառում է Որոտան, Zangezur nature area, which includes the basin of upper Ողջի գետերի վերին ու միջին հոսանքների ավազանը and average flows of he Vorotan, Voghch rivers and the և Զանգեզուրի՝ Մեծ Կովկասից հետո Հարավային eastern slopes of the Zangezur, which is the highest after Կովկասում ամենաբարձր լեռնաշղթայի, արևելյան the South Caucasus in the Caucasus mountain range. The լանջերը։ Մարզի ամենաբարձր լեռնագագաթը highest mountain of the marz is the Kaputjugh (3 906 m), Կապուտջուղն է (3 906 մ), իսկ ամենացածր վայրը՝ and the lowest place is the canyon of Meghri ( Arax valley- Մեղրու կիրճը (Արաքսի հովիտ 380մ)։ 380 m). Ծովի մակերևույթից 3 250 մ բարձրության վրա` Meghri river starts from the Blue Lake 3 250 meters above Կապույտ լճից սկիզբ է առնում Մեղրի գետը, իսկ sea level, and Kaputjugh river starts from Kaputjugh Կապուտջուղ լեռան հալոցքաջրերից` Կապուտջուղ mountain’s melting water, with which the Voghji River is գետը, որի հետ Քաջարանց գետի միահյուսումից formed from the interconnection of the river Kajarants. կազմավորվում է Ողջի գետը: Կապան քաղաքից հարավ-արևելք` Ծավ գետի In the south-east of the city of Kapan, on the Tsav River, հովտում է գտնվում «Սոսու պուրակ» պետական the Sosue Park is a state-of-the-art spot, which includes a արգելավայը, որն իր մեջ ներառում է Կովկասում 64.2 hectare relict grove of the largest natural orchids in ամենախոշոր արևելյան բնական սոսիների the Caucasus. The age of some trees at this unique park is ռելիկտային պուրակը, զբաղեցնելով 64.2 հա տարածք: over houdred years reaching a diametr of 3 m, and the Պուրակի որոշ ծառերի տարիքն անցնում է մի քանի height of 30-35 m. It is bordered by narrow lakes, in the հարյուր տարուց: Որոշ ծառերի բների տրամագիծը "Shikahogh" peninsula section, located 25 kilometers from հասնում է 3 մ-ի, իսկ բարձրությունը`30-35 մ-ի: Այն the town of Kapan, to the south-east of Mount Khustup սահմանակից է նեղ կիրճերով, թավուտ անտառներով and to the north of the Meghri mountain range. In the «Շիկահող» պետական արգելոց տեղամասին, որը upper basin of Tsav and Shikahogh Rivers, with a height of գտնվում է Կապան քաղաքից 25 կմ հեռավորության 700-2 800 m, occupying 12 137 hectares. It has a rare վրա, Խուստուփ լեռան հարավ-արևելյան և Մեղրու nature, dark letters, narrow gorges, rich animal life, and լեռնաշղթայի հյուսիս-արևելյան լանջերին, Ծավ և there are historical and cultural monuments in the area. Շիկահող գետերի վերին ավազաններում, 700 - 2 800 մ բարձրություններում, զբաղեցնելով 12 137 հա: Ունի հազվագյուտ բնություն, թավուտ անտառներ, նեղ կիր- ճեր, հարուստ կենդանական աշխարհ, տարածքում կան պատմամշակութային հուշարձաններ: «Խուստուփ» պետական արգելավայրը զբաղեց- “The Khustup” State Reserve occupies 6 946.7 hectares նում է 6 946.7 հա և ընդգրկում է Մեղրու լեռնաշղթայի and covers the high mountainous part of the Khustup հարավ-արևմտյան ճյուղավորության Խուստուփ լեռ- mountain range in the southwestern Meghri mountain նազանգվածի բարձր լեռնային հատվածը: Այն range. It provides the development of the upper part of the ապահովում է Խուստուփ լեռնազանգվածի անտա- Khustup mountain massif forest zone, the development of ռային գոտու վերին հատվածի, մարգագետնա- the meadow-steppe and marine natural ecosystems, the տափաստանային և մարգագետնային բնական landscape and biodiversity, the nature monuments, the էկոհամակարգերի զարգացման բնականոն ընթացքը, conservation of natural environment, and the sustainable լանդշաֆտային ու կենսաբանական բազմազա- use of natural resources. նության, բնության հուշարձանների, բնության ժառան- գության պահպանության, ինչպես նաև բնական պաշարների կայուն օգտագործումը: «Արևիք» ազգային պարկ տեղամասի տարածքում In the territory of the “Areviq” National Park, almost all առկա է լանդշաֆտային գոտիների գրեթե ողջ համա- the landscape zones are available, ranging from low and կարգը՝ սկսած ցածր և միջին լեռնային կիսաանա- medium mountainous semi-deserts to highland plains and պատներից մինչև բարձր լեռնային տափաստաններն landslide-type landscapes of the upper currents of the ու Մեղրի գետի վերին հոսանքների մերձալպյան Meghri River. The area is about 30 354 hectares. Special տիպի լանդշաֆտը: Տարածքը կազմում է շուրջ 30 354 attention is paid to rare and endangered species of wildlife. հա: Հատուկ ուշադրության առարկա են վայրի բնու- It has been discovered here in the Red Book of Armenia. թյան հազվագյուտ և ոչնչացող տեսակները: Այստեղ հայտնաբերվել է Հայաստանի Կարմիր գրքում գրանց- ված զոլավոր բորենի: «Բողաքար» պետական արգելավայր տեղամասը The area of "Boghakar" State Reserve is located in the գտնվում է Զանգեզուրի լեռնաշղթայի հարավային southern zone of the Zangezur Range, at the altitudes of լանջերին՝ 1 400-2 100 մ բարձրություններում։ Ստեղծ- 1 400 - 2 100 meters. It has been created to preserve the ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱՐԶԵՐԸ ԵՎ ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԸ ԹՎԵՐՈՎ, 2020 381 MARZES AND YEREVAN CITY OF THE REPUBLIC OF ARMENIA IN FIGURES, 2020 վել է բուսական ու կենդական աշխարհի էնդեմիկ և endemic and rare species of wild and wildlife. հազվագյուտ տեսակների պահպանության նպատա- կով։ «Զանգեզուր» պետական արգելավայրը “Zangezour” State Reserve occupies the Voghji and Geghi զբաղեցնում է Զանգեզուրի լեռնաշղթայի Ողջի և Գեղի River basins of the Zangezur Range and the slopes of the գետավազաններն ու Բարգուշատի լեռնաշղթայի Bargushat mountain range and borders the Meghri հարավային լանջերը և սահմանակցում է Մեղրու Mountain in the east. լեռնաշղթային` արևելքում: «Սև լիճ» պետական արգելավայր տեղամասը The "Black Litch" Sanctuary is located in the canyon of գտնվում է Սյունիքի հրաբխային բարձրավանդակի Mount Mets Ishkhanasar on the volcanic plateau of Syunik Մեծ Իշխանասար լեռան խառնարանային մասում` volcano, at 2 658 m high. The lake was formed from snow 2 658 մ բարձրության վրա: Լիճը կազմավորվել է and natural sources, flooding the mountain. There are 102 ձնհալից և բնական աղբյուրներից, լցվելով լեռան species of plants. The objective of the Argyle is to preserve խառնարանը: Առանձնացվում են 102 տեսակի a unique high-mountainous hog breeding pool and adjacent բույսեր: Արգելավայրի նպատակն է պահպանել բարձր natural sites. լեռնային հրաբխային ծագման եզակի ջրավազանը և նրա հարակից բնատարածքները: «Զանգեզուր» կենսոլորտային համալիր ՊՈԱԿ-ի "Zangezur" biosphere complex branches and the rich մասնաճյուղերի և շրջակայքի հարուստ բնապատմա- natural heritage of the surrounding area provide կան ժառանգությունը հնարավորություն է տալիս կազ- opportunity to organise a variety of forms of tourism (eco- մակերպել զբոսաշրջության տարատեսակ ձևեր (էկո- tourism, historical-cultural and scientific-cognitive), տուրիզմ, պատմամշակութային և գիտաճանաչողա- combined tours and hiking. կան), համակցված տուրեր և արշավներ: Ողջի գետի աջ ափին, անտառում է գտնվում Vahanavan (X century) is one of the spiritual and cultural Վահանավանքը (X-րդ դար)`պատմական Սյունիքի centers of historical Syunik in the forest and on the shore of հոգևոր և մշակութային կենտրոններից մեկը, իսկ 25 the “Shikahogh” state reserve with narrow gorges, 25 km կմ հեռավորության վրա` նեղ կիրճերով, թավուտ away. անտառներով «Շիկահող» պետական արգելոցը: Մարզի ամենագրավիչ վայրերից մեկը, հայկական One of the most attractive places in the region, the միջնադարյան ճարտարապետության հուշարձան monument of Armenian medieval architecture is Tatev Տաթևի վանական համալիրն է (IX դար), որտեղ Monastery complex (IX century), where 1390-1435 has 1390-1435 թթ. գործել է Տաթևի նշանավոր been working at the famous University of Tatev. համալսարանը: 2010թ.-ին շահագործման է հանձնվել 5.7 կմ In 2010 the longest ropeway of the world “Tatever” was երկարությամբ աշխարհի ամենաերկար «Տաթևեր»