ՀՀ ՍՅՈՒՆԻՔԻ ՄԱՐԶ RA SYUNIK MARZ Մարզկենտրոնը` Marz Centre Ք
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
ՀՀ ՍՅՈՒՆԻՔԻ ՄԱՐԶ RA SYUNIK MARZ Մարզկենտրոնը` Marz centre ք. Կապան Kapan town Տարածաշրջանները` Territoires Կապան, Kapan, Գորիս, Goris, Սիսիան, Sisian, Մեղրի Meghri Քաղաքները` Towns Կապան, Kapan, ¶որիս, Goris, Սիսիան, Sisian, Մեղրի, Meghri, ք.Կապան Ագարակ, Agarak, s.Kapan Քաջարան, Qajaran, Դաստակերտ Dastakert ՀՀ Սյունիքի մարզը գտնվում է Հայաստանի Syunik marz is situated in the south of the Republic of Հանրապետության տարածքի հարավում: Armenia. Մարզը հյուսիսից սահմանակից է ՀՀ Վայոց ձորի In the North the marz borders with RA Vayots Dzor մարզին, հարավից պետական սահմանով սահմանակից marz, in the South it borders with Iran, (the length of border է Իրանին (սահմանի երկարությունը 42 կմ է), is 42 km), in the West - Nakhijevan and in the East - արևմուտքից` Նախիջևանին և արևելքից` Արցախին: Artsakh. Տարածքը 4506 քառ. կմ / Territory sq. km ՀՀ տարածքում մարզի տարածքի տեսակարար կշիռը 15.1% Territory share of the marz in the territory of RA Քաղաքային համայնքներ 7 Urban communities Գյուղական համայնքներ 102 Rural communities Քաղաքներ 7 Towns Գյուղեր 127 Villages Բնակչության թվաքանակը 2010թ. հունվարի 1-ի դրությամբ 152.9 հազ. մարդ / Population number as of January 1, 2010 ths. persons այդ թվում` including: քաղաքային 103.7 հազ. մարդ / urban ths. persons գյուղական 49.2 հազ. մարդ / rural ths. persons ՀՀ բնակչության ընդհանուր թվաքանակում մարզի բնակչության թվաքանակի տեսակարար կշիռը, 2009թ. 4.7% Share of marz population size in RA population size, 2009 Քաղաքային բնակչության թվաքանակի տեսակարար կշիռը 67.8% Share of urban population size Գյուղատնտեսական նշանակության հողեր 333598 հա / Agricultural land ha այդ թվում` վարելահողեր 43790 հա/ including: arable land ha Օգտակար հանածոներով հանրապետության It is the richest marz of the republic with useful minerals. ամենահարուստ մարզն է: Դրանցից կարևորագույններն The most important of them are non-ferrous metals (copper, են` գունավոր (պղինձ, մոլիբդեն, ցինկ և այլ գունավոր) molybdenum, zinc and athers non-ferrous) and precious և թանկարժեք (ոսկի, արծաթ) մետաղների metals (gold, silver) and also non-metal useful minerals հանքաքարերը, ինչպես նաև ոչ մետաղային օգտակար (construction and decorative stones, basalt raw materials, ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱՐԶԵՐԸ ԵՎ ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԸ ԹՎԵՐՈՎ, 2010 267 MARZES OF THE REPUBLIC OF ARMENIA AND YEREVAN CITY IN FIGURES, 2010 հանածոների մի ամբողջ շարք (շինարարական և limestone and burnt shale marble and granite resources). երեսապատման քարեր, բազալտային հումք, կրաքարի և այրվող թերթաքարերի, մարմարի, գրանիտի պերլիտի և դիատոմիտների պաշարներ): Կապան քաղաքից հարավ` Ծավ գետի կիրճում The biggest world sycamore relict park is situated in the գտնվում է աշխարհի ամենախոշոր բնական սոսիների Tsav river pass at the south of Kapan town that occupies 120 ռելիկտային պուրակը, որը զբաղեցնում է գրեթե 120 հա ha territory (trees age is numbered by centuries). Some տարածություն (ծառերի տարիքը հաշվվում է հարյուր- trees’ s diameter of this exceptional park reaches 3 m and ամյակներով): Այդ եզակի պուրակի որոշ ծառերի the height is 30-35 m. տրամագիծը հասնում է 3 մ-ի, իսկ բարձրությունը` 30- 35 մ-ի: Քաղաքից 4 կմ հեռու, Ողջի գետի աջ ափին, թավուտ In 4 km distance from the town, on the right bank of անտառում է գտնվում Վահանավանքը (X-րդ դար)` Voghji river is situated Shikahogh state preservation. պատմական Սյունիքի հոգևոր և մշակութային In the depths of forest Vahanavanq (X century is situated, կենտրոններից մեկը, իսկ 25 կմ հեռավորության վրա` which is one of spiritual and cultural centers of Syunik marz նեղ կիրճերով, թավուտ անտառներով <<Շիկահող>> and in 25 km distans in narrow defines and the depths of պետական արգելոցը: forest the “Shikahogh” state preservation). Ծովի մակերևույթից 3250 մ բարձրության վրա Meghri river begins from Kapuyt lake situated at the փռված Կապույտ լճից սկիզբ է առնում Մեղրի գետը, height of 3250 m above sea level and Kaputjugh river – from իսկ Կապուտջուղ լեռան (3905 մ) հալոցքաջրերից` melt water of Kaputjugh mountain (3905 m) that interlacing Կապուտջուղ գետը, որի հետ Քաջարանց գետի with Qajarants river forms Voghji river. միահյուսումից կազմավորվում է Ողջի գետը: Սյունիքի մարզի ամենագրավիչ վայրերից մեկը, One of the most attractive places in Syunik region is հայկական միջնադարյան ճարտարապետության medicval Armenian architecture monument Tatev հուշարձան Տաթևի վանական համալիրն է (IX դար), monastery complex (IX century) where in 1390-1435 acted որտեղ 1390-1435թթ գործել է Տաթևի նշանավոր the famous Tatev university. համալսարանը: Որոտանի կիրճում են գտնվում Տաթևի ՀԷԿ-ը` Tatev hydro-electric station, i.e. the firstling of Vorotan Որոտանի ՀԷԿ-երի կասկադի առաջնեկը և Շամբի hydro-electric stations cascade and Shamb reservoir are ջրամբարը, որտեղից 18 կմ երկարությամբ թունելով situated in the Vorotan pass, from where a water by tunnel ջուրը հասնում է Տաթևի ՀԷԿ-ի տուրբիններին: with a length of 18 km reaches to turbines of Tatev hydro- Սիսիանից 6 կմ հեռավորության վրա է գտնվում electric station. Շաքիի ջրվեժը` Փոքր Կովկասի լեռների ամենախոշոր Shaki waterfall, the biggest waterfall (18 m) of Small ջրվեժը (բարձրությունը 18 մ): Caucasus mountains is situated in 6 km distance from Sisian. ՀՀ Սյունիքի մարզը, գրավելով ռազմավարական և RA Syunik marz occupying strategic and geographic- աշխարհաքաղաքական նշանակության կարևոր դիրք, political important position, having rich resources of natural ունենալով բնահումքային հարուստ պաշարներ, raw materials, industrial big capacity and being one of the արտադրական մեծ ներուժ և հանդիսանալով biggest administrative and economic regions of the republic, հանրապետության ամենախոշոր վարչական ու at the same time is remained as a one of not enough տնտեսական մարզերից մեկը, միաժամանակ մնում է inhabited and economically developed marzes, which is համեմատաբար քիչ բնակեցված և տնտեսապես թույլ connected with a big distance from the capital and lack of յուրացված, ինչը մասամբ պայմանավորված է alternative modes of transport communication. մայրաքաղաքից ունեցած մեծ հեռավորությամբ և տրանսպորտային հաղորդակցության այլընտրանքային միջոցների բացակայությամբ: Մարզի տնտեսության ընդհանուր ծավալում The most developed branches of economy are industry գերակշռողը արդյունաբերության և գյուղատնտե- and agriculture. սության ճյուղերն են: 2009թ.-ին մարզի տնտեսության հիմնական In 2009 the share of economy main branches of RA հատվածների տեսակարար կշիռները Syunik marz in total volume of correspondent branches of հանրապետության համապատասխան ճյուղերի the republic comprised ընդհանուր ծավալում կազմել են. ¾ արդյունաբերություն` 14.1%, ¾ industry 14.1. %, ¾ գյուղատնտեսություն 6.1 %, ¾ agriculture 6.1 %, ¾ շինարարություն` 3.8 %, ¾ construction 3.8 % , ¾ մանրածախ առևտուր` 1.0%, ¾ retail trade 1.0 %, ¾ ծառայություններ` 1.0%: ¾ services 1.0 %. Մարզի արդյունաբերության հիմնական ճյուղը The main branches of marz industry are mining industry հանքարդյունաբերությունն է և էլեկտրաէներգիայի and production of electric energy. The prevailing part of արտադրությունը: Մարզում արտադրվող էլեկտրա- electrical energy produced in the marz belongs to Vorotan էներգիայի գերակշիռ մասը բաժին է ընկնում Որոտանի hydro-electric station cascade. ՀԷԿ-ի կասկադին: 268 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱՐԶԵՐԸ ԵՎ ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԸ ԹՎԵՐՈՎ, 2010 MARZES OF THE REPUBLIC OF ARMENIA AND YEREVAN CITY IN FIGURES, 2010 Գյուղատնտեսությունը հիմնականում մասնա- The agriculture of the marz is mainly specialized in plant գիտացած է բուսաբուծության (մասնավորապես` growing (especially grains and potato growing) and animal հացահատիկային մշակաբույսերի և կարտոֆիլի ար- husbandry (especially cattle farming). տադրություն) և անասնաբուծության (մասնա- վորապես` խոշոր եղջերավոր անասունների բուծում) մեջ: Բեռնաուղևորափոխադրումները մարզում իրակա- Freight and passenger transportations in the marz are նացվում են ավտոմոբիլային տրանսպորտով: implemented by road transport . Մարզի տարածքով է անցնում Հայաստանն Իրանի Armenia-Iran motor-road passes through the marz, հետ կապող ավտոմայրուղին, որն էական դեր ունի which has a great importance for the marz economy մարզի տնտեսության զարգացման գործում: 2008թ.-ին development. In 2008 the “Kapan-Tsav-Meghri” motor-road շահագործման է հանձնվել <<Կապան-Ծավ-Մեղրի>> of strategic importance was put into operation, which is ռազմավարական նշանակություն ունեցող ավտոմայ- alternative for “Kapan-Qajaran-Meghri” interstate road րուղին, որը, որպես այլընտրանք <<Կապան-Քաջարան- alternative and in technical indicators it surpassed the last Մեղրի>> միջպետական ճանապարհին` տեխնիկական one. ցուցանիշներով գերազանցում է վերջինիս: Կապան քաղաքը (2009թ. տարեվերջ` 45.5 հազ. Բնա- Kapan town (45.5 ths. inhabitants in the end of the year կիչ) գտնվում է Խուստուփ լեռան ստորոտում (3201 մ), 2009) is situated at the foot of Khustup mountain (3201 m), հեռավորությունը Երևանից 301 կմ: Հանրապետության is situated in 301km distance from Yerevan, It is one of big խոշոր արդյունաբերական քաղաքներից մեկն է: industrial towns of the republic. Տնտեսության առաջատար ճյուղն արդյունաբե- The main branches of economy are industry and րությունն է, ընդհանուր ծավալում գերակշռողը հան- construction. The leading trend of industry is mining քարդյունաբերությունն է, որից կարևորագույններն են industry, especially non ferrous and noble metals գունավոր և ազնիվ մետաղների արդյունահանումը: production. Որոշակի տեսակարար կշիռ ունեն նաև մշակող The manufacturing industry (production of food cloting, արդյունաբերությունը (սննդամթերքի, կարի, ոչ non-metallic construction materials aliuminium and metal հանքային շինանյութերի, ալյումինե և մետաղապլաս- plastic products, wood and wood products, furiture and տիկ իրերի, բնափայտի մշակման ու փայտե արտադ- equipment) and electricity production have also the րատեսակների, կահույքի և սարքավորանքի արտադ- siqnicant share. րության) և էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը: