GIDA Mühendisliği Terimleri
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
12 D dozu (Alm. sterilisierende Strahlendosis, f; Fr. dose efficace de stérilisation, f; İng. 12-D dose; irradiation sterilizing dose) gıda. pH değeri 4,5 üzerindeki konserve gıdalarda Clostridium botulinum sporlarının sayısında 12 logaritmik birim azalma sağlayacak ısıl işlem. A vitamini (Alm. Vitamin A, n; Fr. vitamine A, f; İng. vitamin A) 1. gıda. Hayvansal gıdalardan en çok balık, karaciğer yağı, karaciğer, tereyağı, yumurta sarısı ve yağlı sütte bulunan, eksikliğinde gece körlüğüne yol açan, kimyasal adı (2E,4E,6E,8E)-3,7-dimetil-9-(2,6,6-trimetil-1-siklohekzen-1-il)-2,4,6,8-nonatetraen-1-ol, yaygın adı retinol olan, yağda çözünen bir alkol. 2. tar. Çiftlik hayvanlarının yiyecekleriyle almak zorunda olduğu, hayvansal organizmada hem serbest alkol hem de yüksek yağ asitlerinin esterleri olarak bulunan, yeşil bitkiler, sarı mısır ve onun yan ürünleri ile havuç ve tatlı patateste zengin olan, yetersizliğinde gece körlüğü ve ilerlemiş durumda kseroftalmi, büyümede durma, kemik gelişiminde düzensizlikler ve canlı ağırlık kaybına neden olan, memeliler ve deniz balıklarında vitamin A1, tatlı su balıklarında ise vitamin A2 formunda bulunan, ısıya dayanıklı, oksidasyona yatkın, yağda çözünen bir vitamin. A-A-değil testi (Fr. A-pas-un test; İng. A-not-A test) gıda. Herhangi bir ürünün özelliklerinin önceden panel üyelerine sunulan bir başvuru örneğiyle aynı mı yoksa farklı mı olduğunun yanıtının beklendiği duyusal değerlendirme yöntemi. Abaza peyniri gıda. Süt, peynir mayası ile pıhtılaştırıldıktan sonra kaynatılıp bu sırada oluşan pıhtıların toplanarak bekletilip asitliğin pH 5 civarına gelmesinden sonra 80˚C’de olan suda tahta kaşıkla döndürerek istenilen şekil (genellikle örgü veya teker) verilmesi iler yapılan Abhaz mutfağına ait peynir çeşidi; eşanlam: Abhaz peyniri. Abbe refraktometresi (Alm. Abbe Refraktometer, m; Fr. réfractomètre d'Abbe, m; İng. Abbe refractometer) gıda. Skalası 1,3000-1,7100 arasındaki kırılma indisini veya %0-85 arasındaki kuru maddeyi gösteren refraktometre tipi. ABD Gıda ve İlaç İdaresi (Alm. Bundesbehörde zur Überwachung von Nahrungs- und Arzneimitteln; Fr. Agence américaine des produits alimentaires et médicamenteux, f; İng. FDA; Food and Drug Administration) gıda. ABD Sağlık Bakanlığına bağlı; gıda, diyet eklentileri, ilaç, biyolojik medikal ürünler, kan ürünleri, medikal araçlar, radyasyon yayan aletler, veteriner aletleri ve kozmetiklerden sorumlu büro. aböyör (Fr. aboyeur, m; İng. aboyeur; announcer; caller; kitchen clark) gıda. Garson tarafından alınan siparişleri mutfakta ilgili alana dağıtarak koordine eden, anons eden ve müşteriye götürülmeden önce tabak düzenini, içeriğini, sıcaklığının son kontrolü yapan mutfak personeli; eşanlam: sipariş anonsçusu. absorbans bkz. gıda. optik yoğunluk. absorpsiyon bkz. kim. soğurma. ACE engelleyici (Alm. ACE-Hemmer, m; Fr. inhibiteur de l'enzyme de conversion de l'angiotensine, m; İng. ACE inhibitor; angiotensin converting enzyme inhibitor) gıda. Peptidil-dipeptidaz A enziminin etkinliğini ketleyen, tansiyon düşürücü özelliği olan, bazı işlevsel gıdaların bileşeni olarak kullanılan süt, et, balık gibi gıdalarda doğal olarak bulunan bir enzim engelleyici. acıbadem (Alm. Bittermandel, m; Fr. amande amère, f; İng. bitter almond) gıda. Bademin olgunlaşmamış ve yoğun bitter tada sahip, tatlı bademden daha küçük, P. dulcis var. amara ağacından elde edilen ve daha çok likör ve özüt yapımında kullanılan türü. acıbadem kurabiyesi (Alm. Spekulatius, m; Fr. biscuit aux amandes amères, m; İng. bitter almond biscuit; bitter almond cookie) gıda. Badem unu, toz şeker ve yumurta beyazı karışımının şeker eriyene kadar kısık ateşte pişirilerek yapılan ve yuvarlak şekil verildikten sonra üstünde bir adet acı badem konularak fırında pişirilen, dışı çıtır geleneksel Türk kurabiyesi. acıbadem yağı (Alm. Bittermandelöl, m; Fr. essence d'amandes amères, f; İng. bitter almond oil) gıda. Acıbadem tohumlarının bileşimindeki hidrosiyanik asit uzaklaştırıldıktan sonra elde edilen, benzaldehit içeren ve oleik asitçe zengin yağ. acıka (Alm. Adschika, f; Fr. adjika, f; İng. adjika; ajika) gıda. Haşlanmış ve tohumlarından ayıklanmış acı ve/veya tatlı kırmızıbiberlerin ezilmesi ve içine ceviz içi, kavrulmuş fındık, sarımsak, tuz, kişniş, kimyon, kekik, cıbrısa ve reyhan ilave edilerek salça kıvamına gelinceye kadar ezilmesiyle elde edilen, kahvaltılık ya da meze. acılık (Alm. Ranzigkeit, f; Fr. rancidité, f; İng. rancidity; rancidness) gıda. Gıdanın içeriğinde bulunan, yağlarda doymamış yağ asitlerinin otooksidasyonu sonucunda oluşan uçucu bileşiklerin istenmeyen lezzet değişimlerine ve kayıplarına neden olmaları sonucu ortaya çıkan ve gıda endüstrisinde yaygın olarak karşılaşılan bir lezzet; eşanlam: acılaşma, ransidite. Aco yoğurt (Alm. Aco-Joghurt; İng. Aco-yoghurt) gıda. Normal yoğurdun Lactobacillus acidophilus konsantresi (5 x 107 / 200 ml) ile zenginleştirilmesi sonucu elde edilen fermente süt ürünü. açık yıldız duy (Fr. douille à pâtisserie étoile fermée, f; İng. open star tip) gıda. Yıldız, zikzak, midye kabuğu, rozet gibi işlerde kullanılan, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 32, 172, 199, 362,363, 364, 4B, 6B ve 8B, 2110 numaralı sıkma torbasına takılan pastacılık duyları. adaçayı (Alm. Salbei, f; Fr. sauge des près, f; İng. sage) gıda. Antioksidan aktivite gösteren, tüylü ve beyazımsı bir renkte olan, yapraklarının kurusu çay şeklinde demlenerek içildiği gibi, et yemeklerine koku ve lezzet vermek için katılan, kızartmalarda ve hamur işlerindeki yağların kokulandırılmasında, salamuralarda, etlerin dinlendirilmesinde kullanılan, Salvia cinsini oluşturan kokulu bitkilere verilen ad. Adams kıvamölçeri (Alm. Adams Stoffdichtemessgerät, n; Fr. consistomètre d’Adams, m; İng. Adams consistometer) gıda. Ürünlerin kıvamını, sabit sürede tüm yönlere yayılma derecelerini saptayarak ölçen cihaz; eşanlam: Adams konsistometresi. adil ticaret (Alm. fairer Handel; Fr. commerce équitable, f; İng. fair trade) gıda. Gelişmekte olan ülkelerdeki yerel üreticilere yardım etmeyi ve sürdürülebilirliği teşvik etmeyi amaçlayan sosyal ve çevresel standartlarının yanı sıra üreticilere daha yüksek ödeme yapılmasını savunan, ihracatlarda bilhassa el işleri, kahve, kakao, şeker, çay, muz, bal, pamuk, şarap, taze meyve, çikolata ve çiçek gibi ürünler üzerine yoğunlaşan, pazar odaklı organize bir sosyal hareket. Afyon kaymağı gıda. Manda sütünün tekniğine uygun kaynatılarak 92 oC'de en az 2 dakika tutulması ve tekniğine uygun soğutulması ile elde edilen ürün. Akdeniz diyeti (Alm. Kreta-Diät, f; Mittelmeer-Diät, f; Fr. diète méditerranéenne; régime crétois; régime méditerranéen; İng. Mediterranean diet) gıda. Akdeniz çevresindeki yerleşimlerde yaşayan kişilerde uzun yaşam süresi ve kronik hastalıkların az görülmesinin saptanmasıyla dikkat çeken; bitkisel kaynaklı ürünlerce zengin, özellikle hayvansal yağların yerini zeytinyağının aldığı, fındık, sebze, meyve, tahıl ve ekmek tüketimini kapsayan yüksek risk taşıyan kişilerde kalp sorunları riskini azalttığı tespit edilen beslenme tarzı. akıllı ambalajlama (Alm. intelligente Verpackung; Fr. emballage intelligent, m; İng. intelligent packaging; smart packaging) gıda. Sıcaklık-süre göstergeleri aracılığıyla ürünün taşıma ve dağıtımı aşamasında maruz kaldığı sıcaklık koşulları ve bunun sonucunda olabilecek gıda kalitesi veya biyoalgılayıcı yardımıyla üründe mikroorganizma gelişip gelişmediği gibi gıdanın güvenliği hakkında tüketiciye bilgi sağlayan ambalaj sistemleri. akışkan yataklı dondurucu (Alm. Wirbelschichtgefriermaschine, f; Fr. congélateur à lit fluidisé, m; İng. fluidized bed freezer) gıda. Özellikle taneli gıdaların topaklaşmadan dondurulmasında kullanılan, bandın altından verilen çok yüksek hızdaki havanın, bant üzerindeki parçacıkları adeta havada yüzer halde tutarak akışkanlaşmasını sağlamaya dayanan dondurucu tipi. akide şekeri (Alm. Kandelzucker, m; Kandiszucker, m; Fr. berlingo bonbon, m; berlingot, m; İng. berlingo candy; berlingot; rock candy; rock sugar) gıda. Şeker ve suyun 175-180 ˚C’ye kadar ısıtılıp karamelleşince ateşten indirilip mermer tezgâh üzerine dökülerek ve çeşitli baharatlar (karanfil, tarçın vb.) ve aromalı malzemeler (damla sakızı, gül yaprağı vb.) eklenerek 70 ˚C’ye yoğurularak soğutulması ve özel şeker makası ile kesilerek veya piramit şekli verilerek yapılan, ağızda güç eriyen şekerleme türü; eşanlam: ağda şekeri. aktif ambalajlama (Alm. aktive Verpackung; Fr. emballage actif; İng. active packaging) gıda. Gıdayı dış etkenlerden korumada kullanılan ambalaj materyaline CO2 tutucu veya üretici, koku soğurucu gibi ek bazı özellikler kazandırarak gıdanın bozulma tepkimelerinin hızının azaltılması ve raf ömrünün daha uzatılabilmesi için ambalaj içindeki ortamın değiştirilmesi. aktif gıda enfeksiyonu (Alm. aktive lebensmittelbedingte Infektion, f; Fr. infection active due à des denrées alimentaires, f; infection alimentaire active, f; İng. active food-borne infection; active food infection) gıda. Hastalık yapıcı (patojen) mikroorganizmanın gıda içerisinde çoğalması ve belirli bir sayıda hücrenin gıda ile birlikte alınması sonucu oluşan hastalık. aktif kuru maya (Alm. aktive Presshefe; aktive Trockenhefe; Fr. lévure sèche active, f; İng. active dry yeast) gıda. Canlı maya hücrelerinin ince bir cansız hücre tabakası ile kaplanmış olarak kurutulması sonucunda elde edilen, uygun paketleme sonrasında oda sıcaklığında bir yıl saklanabilen, kullanım için sıvıda çözündürülmesi ve ön canlandırma işlemi yapılması gereken yuvarlak ya da ince uzun şekilli küçük tanecikli ürün. akuakültür (tar. su kültürü) (Alm. Aquakultur, f; Wasserkultur,