Oorlog in Afghanistan

...... OORLOG IN AFGHANISTAN

Uitgave van het Wetenschappelijk Bureau van de SP Verschijnt 11 keer per jaar, jaargang 11, nummer 7,10, augustus november 2009 2009 INHOUD OORLOG IN AFGHANISTAN 3 MEER DAN OPBOUW EN terrORISMEBESTRIJDING 8 het AFGHAANSE LEGER Deze aflevering van Spanning gaat Kamerlid Remi Poppe over wat voor de 13 grotendeels over de oorlog in SP steun aan Nederlandse soldaten en inktvlekMETHODE WERKT NIET Afghanistan. Een oorlog waarover in veteranen betekent. 15 de media weliswaar veel berichten De SP heeft onlangs het initiatief OORLOG EN ONTWIKKELING verschijnen, maar die toch ook een genomen voor een symposium in de gaan NIET SAMEN beetje een vergeten oorlog is. Iedere Eerste Kamer over de toekomst van de 17 dode is er een te veel, maar er vallen NAVO. Arjan Vliegenthart doet daar aFGHANISTAN IS GEEN EILAND zeker aan de kant van de Westerse verslag van en geeft ook de visie van de 19 militairen relatief weinig doden. De SP op die toekomst. “EERLIJK ZIJN OVER WAT WE soldaten die erheen gaan zijn in ieder De economische crisis is nog steeds daar AAN HET DOEN ZIJN” geval in ons land beroepssoldaten, en niet voorbij; van de berichten over 22 de kosten van de oorlog zitten herstel moeten we maar afwachten hoe verslag NAVO-symposium verborgen in de defensiebegroting. Er dat in het echt uitpakt. De val van de eerste Kamer 24 is weinig of geen sprake van massaal DSB wordt toegelicht door Arnold Een nieuw Strategisch Concept verzet vanuit de bevolking tegen de Merkies, medewerker van de SP-fractie 26 oorlog. Een vergelijking met de in de Tweede Kamer. sanering asbestcementdaken Vietnam-oorlog die wel eens wordt In het rijke Rooie Leven schrijft Sjaak 27 gemaakt, valt in dit opzicht negatief van der Velden over de kritiek die de dsB, tophypotheken en uit voor de strijd in Afghanistan. Karel radencommunist Anton Pannekoek topprovisies Koster geeft in een groot overzichtsar- had op de aanslag die Marinus van der 29 tikel aan wat de achtergronden van de Lubbe in 1933 op de Rijksdag in HET RIJKE ROOIE LEVEN oorlog zijn. Ann Jones laat vervolgens Berlijn pleegde. Het was een moedige 32 zien hoe de opbouw van een Afghaan- actie, maar ook een actie waarvan Opinie se vredesmacht naar westerse eigenlijk niets dan ellende viel te maatstaven gedoemd is te mislukken. verwachten. Socialisten horen volgens Colofon In één opzicht lijkt het huidige Pannekoek gezamenlijk voor een Spanning wordt uitgegeven door het conflict zeker op de Vietnam-oorlog, andere wereld te strijden en zich niet Wetenschappelijk Bureau van de SP de inktvlekstrategie waarover Oscar in te laten met individuele terroristi- Een abonnement kost 12 euro per jaar Salemink schrijft. sche acties. voor SP-leden en 25 euro voor niet- Farshad Bashir geeft kort aan dat het leden. De betaling gaat per incasso. argument dat de bevolking er beter Abonnementenadministratie van is geworden toen de Taliban hun Vijverhofstraat 65 regeringsmacht verloren, maar betrek- 3032 SC Rotterdam kelijk waar is. De Afghaanse vrouwen T (010) 243 55 40 zijn er in ieder geval niet op vooruit F (010) 243 55 67 gegaan. Diederik Olders sprak met E [email protected] Redactieadres Vijverhofstraat 65 2032 SC Rotterdam T (010) 243 55 35 onDerZoeK ONDERZOEK ONDERZOEK F (010) 243 55 66 HET GEVANGENISPERSONEEL AAN HET WOORD DE LERAAR AAN HET WOORD De Agent AAn het WoorD Wie weet beter welke veranderingen het gevangeniswezen In het debat over het onderwijs hebben jarenlang bestuur- Volgens agenten heeft 91 procent van de politici onvol- ten goede komen, de politiek of het personeel? Wat de ders, politici en zelfbenoemde deskundigen de boventoon doende kennis van de politie. Van de agenten zegt SP betreft moet de stem van het personeel meer worden gevoerd. Wat de leraar vond, leek vaak van ondergeschikt 81 procent dat de werkdruk te hoog is, vreest 89 procent gehoord in het debat over de gevangenissen. Zij weten belang. dat de bureaucratie blijft groeien en vindt 91 procent dat immers het beste wat er beter kan, en vooral, wat er niet de arbeidsvoorwaarden slecht zijn. moet worden verslechterd. E [email protected] De SP wil meer aandacht voor de stem van de leraar. Het gevangenispersoneel is in een enquête gevraagd naar Leraren weten immers als geen ander wat de gevolgen De minister denkt fors te kunnen bezuinigen. Wat bete- de werkdruk, de bezuinigingen, veiligheid, meerpersoons- van het beleid zijn in de klas. Zij zien wat onderwijsher- kent dit voor het dagelijkse werk van agenten? Wat voor celgebruik en resocialisatie. De resultaten zijn gerust vormingen betekenen voor leerlingen, voor henzelf en gevolgen zal dit hebben voor de veiligheid in Nederland? schokkend te noemen. Bijna driekwart van het gevangenis- voor de kwaliteit van het onderwijs. De SP heeft een grootschalig onderzoek gedaan onder personeel stelt dat de samenleving onveiliger is politiemensen. Samen met agenten hebben we een politie- geworden door het beleid van de afgelopen jaren, Duizenden leraren hebben de afgelopen maanden onze enquête opgesteld en naar alle politiebureaus in Nederland gestuurd. Meer dan 10.000 agenten hebben aan deze Redactie waaronder de bezuinigingen op het gevangeniswezen. vragen beantwoord over alle aspecten van het werk, zoals Van het personeel zegt 93 procent dat er niet meer werkplezier, werkdruk, schaalgrootte, zorgleerlingen, enquête meegedaan, waardoor dit onderzoek een goed bezuinigd kan worden. bureaucratie en salarissen. De resultaten zetten aan tot beeld geeft van de problemen op de werkvloer. Welke denken. Hoewel verreweg de meeste leraren positief zijn problemen komen agenten tegen in hun werk en welke over werken in het onderwijs, zijn zij ook erg kritisch. oplossingen zien zij? Welke opdracht geven zij Slechts een kwart van de leraren is trots op de kwaliteit aan de politiek? van het onderwijs. De helft van hen heeft minder plezier Diederik Olders gekregen in het werk. Drie van de vier leraren hebben te maken met een te hoge werkdruk.

Er is iets mis in het onderwijs. Als de omstandigheden niet verbeteren, zullen nog meer leraren de school de rug toe- keren. De kwaliteit van het onderwijs zal verder afnemen. Daarom is het hard nodig dat er eindelijk naar de leraar Sjaak van der Velden zelf wordt geluisterd. HET GEVANGENISPERSONEEL DE LERAAR DE SCHIPPER De Agent Redactieraad In de serie ‘Aan het woord’ wordt mensen op de werk- In de serie ‘Aan het woord’ wordt mensen op de werk- In de serie ‘Aan het woord’ wordt mensen op de vloer gevraagd naar hun werkomstandigheden. In deze vloer gevraagd naar hun werkomstandigheden. In deze werkvloer gevraagd naar hun werkomstandigheden. In serie verschenen onder andere ‘de leraar’, ‘de zorg’, serie verschenen onder andere ‘de leraar’, ‘de zorg’, deze serie verschenen eerder ‘de leraar’, ‘de zorg’, de AAn het WoorD AAN HET WOORD AAN HET WOORD jeugdzorg’,AAN ‘het gevangenispersoneel’ HET en ‘de schipper’. WOORD ‘de jeugdzorg’, ‘het gevangenispersoneel’, ‘de politie’ ‘de jeugdzorg’, ‘het gevangenispersoneel’, ‘de politie’ en ‘de schipper’. en ‘de schipper’. Hans van Heijningen MORGEN MOET HET BETER MORGEN MOET HET BETER TOEKOMST VOOR DE BINNENVAART Morgen Moet het beter Tiny Kox In de afgelopen maanden publiceer- Helaas blijkt er vaak een groot verschil Ronald van Raak de de SP een reeks rapporten over de tussen de papieren werkelijkheid van Arjan Vliegenthart problemen in een aantal beroepen. de regering en de werkelijkheid van de Basisontwerp Met uitgebreide enquêtes onder mensen die dagelijks aan de slag Thonik en BENG.biz leraren, binnenschippers, politie- moeten met onder meer onze zorg, Vormgeving agenten, jeugdhulpverleners en veiligheid en onderwijs. Robert de Klerk gevangenisbewaarders geeft de SP de De rapporten zijn te downloaden van Gonnie Sluijs mensen van de praktijk een stem. www.sp.nl/service/rapport/ Antoni Gracia Illustraties Len Munnik 2 SPANNING november 2009 Foto cover David Goldman/Polaris/Hollandse Hoogte DE OORLOG IN AFGHANISTAN: MEER DAN OPBOUW EN TERRORISMEBESTRIJDING Tekst: Karel Koster

Het politieke draagvlak voor de missie in Afghanistan steunt op een strikte definitie van het doel: de deelname aan de ISAF-strijdmacht (International Security Assistance Force, van de NAVO) werd gedefinieerd als een ‘wederopbouwmissie’. Dat beperkt het politieke debat. Zo bestaan er voor de Nederlandse politiek formeel geen geopolitieke belangen, maar is slechts sprake van handhaving van de internationale rechtsorde en ‘bestrijding van het terrorisme’. De officiële discussie gaat dus alleen over de mate waarin de missie nog ‘opbouwend’ is en de mate van militaire effectiviteit tegen de Taliban. Die symbolische scheiding is extra verwarrend door de geografische scheiding die onterecht wordt aangebracht tussen Uruzgan en de rest van Afghanistan: in Uruzgan wordt opgebouwd, terwijl elders wordt gevochten. De regionale ‘omgeving’ van Afghanistan – de buurlanden en hun belangen, komen er ook bekaaid af in het debat, evenals de vergaande privatisering van de oorlog.

Zo wordt de interne politieke discussie in Nederland se, heeft men het over heel andere bedoelingen: daar geprojecteerd op de verhoudingen in en om Afghani- spreekt men van een herleving van de negentiende stan. Maar in een guerrillaoorlog, zeker een in een eeuwse Great Game om invloed te winnen in Centraal- gebied als Centraal-Azië, is de bredere politieke context Azië. Indertijd werd daar tussen de Britse en Russische van de oorlog cruciaal. Doordat de strategische poli- rijken een strijd om invloed gevoerd. Het uitgangspunt tieke discussie niet aan de orde komt, gaan de debatten van de strategen is dat die confrontatie niet is verdwe- grotendeels over deelaspecten van de oorlog. Zulke nen maar is teruggekeerd, als een machtspolitiek spel misvattingen maken het makkelijker voor de regering tussen de NAVO-landen, Rusland en China. Daarbij om te pleiten voor een verder verblijf van Nederlandse spelen de toegang tot grondstoffen zoals olie en gas, en troepen in Afghanistan. De toezegging om de leiding in de controle over de mogelijkheden om die te transporte- de provincie Uruzgan in 2010 op te geven, sluit een ren, een essentiële rol. langer verblijf niet uit en de druk van de grootste Dat is geen vreemde gedachte: de naburige gebieden bondgenoot doet de rest. rondom de Kaspische zee en de Perzische golf herber- gen een zeer groot deel van de wereldvoorraad aan olie Terugkeer van de Great Game en gas reserves. In de wereld van internationale strategen, opiniemakers Landen die beslissende invloed daarop kunnen uitoefe- en denktanks, zeker de Russische en Anglo-Amerikaan- nen hebben in de internationale politiek een belangrijk

3 SPANNING november 2009 Foto: AriefFoto: Rorimpandey/ Audiovisuele Dienst Defensie machtsmiddel in handen. Daarbij is ook indirecte ten, krijgt de oorlog in Afghanistan een andere aanblik. controle van belang: wie de transportroutes van die Het is niet mogelijk om de strijd in Afghanistan te energiedragers (zoals gaspijpen) controleert kan de scheiden van die grotere confrontaties. ontvangende landen onder druk zetten. Dat werd voor Europa geïllustreerd met de Russische gascrises van de Moderne oorlogvoering laatste winters. Een vaak aangehaalde uitspraak van Napoleon Bona- Afghanistan heeft geen substantiële olie- of gasbronnen, parte luidt: “Een leger marcheert op zijn maag.” Dat is maar ligt wel op een plaats die het aantrekkelijk maakt een strategisch uitgangspunt dat nog steeds cruciaal is om olie- en gasleidingen vanuit de Centraal-Aziatische voor alle militaire operaties. De westerse strijdmachten bronnen aan te leggen naar de Pakistaanse of Iraanse in Afghanistan vormen daarop geen uitzondering. havens. Die mogelijkheid werd in de jaren negentig ook Integendeel, ze zijn afhankelijker dan ooit in de krijgsge- overwogen door de Taliban-regering die met het schiedenis van hun bevoorrading, hun zogenoemde Amerikaanse Unocal-consortium onderhandelde over ‘logistieke staart’. Die afhankelijkheid heeft op zijn beurt zo’n doorgaande route.1 vergaande gevolgen die raken aan de bovengenoemde De tweede geopolitieke invalshoek is gebaseerd op geopolitieke confrontaties. machtsprojectie: het vestigen van militaire bases en installaties aan de grenzen van potentiële rivalen. Het westerse beeld van oorlogvoering wordt misschien Zbigniew Brezinski, die veiligheidsadviseur was van sterk beïnvloed door de bioscoopfictie van Hollywood. voormalig Amerikaans president Carter, heeft aan deze De indruk dat het gaat om een zeer gevaarlijke activiteit vorm van machtspolitiek een heel boek gewijd.2 Cruciaal wordt versterkt door de gewelddadige incidenten die het bij zijn gedachtegang is het verhinderen van de totstand- nieuws halen. Er vallen regelmatig doden en gewonden koming van coalities die met de VS kunnen concurreren, onder de militairen in Afghanistan. Maar die aantallen zoals China en Rusland. Ook deze gedachtegang speelt behoeven relativering want vergeleken met voorgaande een rol in de strategische calculaties rond en in Afghani- grootschalige oorlogen, zijn de aantallen dode en stan. Een voorbeeld van een dergelijke machtsontplooi- gewonde soldaten relatief laag. Dat geldt zelfs voor de ing is de Amerikaans-Russische competitie om militaire burgerdoden. Door het gebruik van precisiewapens zijn invloed in Kirgizië. Daar slaagde Rusland er het afgelo- die ook lager dan in het verleden. Een blik op de pen jaar bijna in om de regering van dat land ervan te statistieken van doden en gewonden (zie pagina 5) leert overtuigen de Amerikaanse militaire aanwezigheid op de dat het gaat om duizenden burgerslachtoffers en Manas luchtmachtbasis te beëindigen. Het grote aantal honderden militairen. militaire installaties rondom de Golf speelt een vergelijk- Er is nog een verschil. De gemiddelde westerse militair of bare rol. burger brengt de levensstijl van een geïndustrialiseerde Tegen de context van die doelstellingen, invloed op consumptiemaatschappij met zich mee. De bijbehorende gas- en oliereserves plus competitie tussen de grootmach- verschijnselen zoals McDonalds, en de recreatie- en

4 SPANNING november 2009 Slachtoffers Afghaanse Oorlog guerrilla-oorlog. De gevolgen zijn bepalend voor de oorlogvoering. Om hun legers te bevoorraden moeten Dode militairen coalitie (niet-Afghanen) westerse landen materiaal, brandstof en munitie over 500 446 grote afstanden aanvoeren. Dat kan over land via 450 spoorwegen en wegen, maar ook door de lucht waarbij 400 medewerking van doorvoerlanden cruciaal is. 350 295 De economie van de aanvoerlijnen 300 232 250 191 Omdat Afghanistan in het binnenland ligt is de bevoorrading afhankelijk van de medewerking van de omrin- 200 131 150 gende landen. Ook het luchttransport moet door het 69 57 60 100 luchtruim van een of meerdere landen. De door de zee 50 12 aangevoerde goederen moeten in havens aan land 0 worden gezet en verder vervoerd. Meer dan 70 procent 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 van de voorraden voor de NAVO-troepen in Afghanistan Bron: http://icasualties.org/oef/ (1 november 2009) wordt in Karachi in Pakistan aan land gezet en met vrachtwagens vervoerd over de beruchte Khyber-pass Totaal sinds 2001 naar de depots in Afghanistan.3 Die vrachtwagens zijn veelal eigendom van plaatselijke 21 ondernemers die tegen zeer hoge tarieven – één bron 22 Verenigde Staten 26 Verenigd Koninkrijk heeft het over een Afghaans tarief van $1.000 per 28 Canada vrachtwagen – de vrachten naar de opslagplaatsen in 34 Frankrijk Afghanistan vervoeren.4 In de loop van 2008 werd deze 36 Duitsland aanvoerroute steeds vaker overvallen door Pakistaanse Denemarken Spanje of Afghaanse Talibanstrijders. Een reeks aanvallen op Italië konvooien bij Peshawar in december van dat jaar Nederland resulteerde in de vernietiging van 145 voertuigen met lading. Dit vervoer evenals de aanvallen daarop zijn niet alleen onderhevig aan militaire logica. De Taliban en andere overvallers die delen van de aanvoerroutes beheersen, maken een afweging. Die afweging gaat tussen het militaire nut om een lading te vernietigen of te stelen, of Dode militairen (Afghanen) om de NAVO aan te bieden om als beschermers van het Van 2007 tot maart 2009 sneuvelden 568 soldaten van het transport op te treden. Dat laatste is simpelweg een Afghaanse Nationale Leger. In dezelfde periode kwamen 1.504 variant op een oude maffiabedrijfstak: afpersing. leden van de Afghaanse Nationale Politie om het leven. De NAVO-klanten worden hier slechts indirect bij betrokken, vanwege het inhuren van transportbedrijven Burgerdoden die zorgen voor de afwikkeling met de Taliban. Dat De aantallen lopen uiteen van 18.000 tot 35.000 voor de hele maakt het mogelijk voor de betrokken landen om enige oorlog. Tot en met juli registreerde de VN 1013 burgerdoden in afstand te handhaven van de Taliban. Zij zijn immers 2009. niet verantwoordelijk voor het betalen van de ‘belasting’, oftewel het protectiegeld. Zo gaf minister van Middel- koop begin 2009 het volgende antwoord op Kamervra- sportmogelijkheden vormen een vast onderdeel van elke gen van Harry van Bommel en Remi Poppe: “Het westerse interventie. Zonder die verzorging wordt het Ministerie van Defensie maakt voor de aanvoer van moreel van de soldaten beslissend aangetast. goederen vaak gebruik van civiele dienstverleners. Deze Daarom geven westerse legers een hoge prioriteit aan en civiele dienstverleners kunnen een deel van de werk- nadruk op het beschermen en verzorgen van de zaamheden zelf weer uitbesteden. De maatregelen die soldaten. Om dat te doen is een gigantische ondersteu- lokale vervoerders naast de relevante afspraken met ningsorganisatie nodig. De middelen voor die onder- ISAF treffen voor de beveiliging van transporten zijn de steuning, of het nou gaat om bouwmateriaal, machines, verantwoordelijkheid van de betreffende dienstverle- brandstof, voedsel of munitie, moeten worden aange- ners. De afgelopen periode zijn berichten ontvangen dat voerd, grotendeels vanuit het buitenland. De aanvoerlij- in verband met toegenomen veiligheidsincidenten langs nen moeten op hun beurt worden verzekerd, tegen enkele hoofdwegen de kosten voor de beveiliging van aanvallen. transporten eveneens zijn toegenomen. Betrouwbare Die afhankelijkheid van de westerse soldaten en burgers bedragen of percentages zijn echter niet bekend”.5 staat in sterk contrast met de niet-geïndustrialiseerde tegenstander: de guerrilla-eenheden die de strijd Van belang is ook de brede concurrentie tussen verschil- aanbinden met de NAVO-troepen zijn minimaal lende groeperingen: men wedijvert om het vervoerscon- uitgerust en hebben een bijzonder kleine logistieke tract en controle over (delen van) de route, omdat de organisatie. Dat verschil is kenmerkend voor een inkomsten afhankelijk zijn van de mogelijkheid om een

5 SPANNING november 2009 Foto: DerekFoto: Henry Flood/Polaris/Hollandse-Hoogte keuze te maken tussen een overval op een konvooi dan doorvoerlanden. Deze diversificatie van de noordelijke wel het tegen een prijs door te laten gaan. Ook de NAVO- aanvoerroutes heeft twee hoofdtakken: één via Rusland, bevoorradingschefs moeten een afweging maken: is het de andere via de landen grenzend aan de Kaspische goedkoper om de konvooien te beschermen met eigen Zee.6 Zo hoopt men via de zuidelijke route naar NAVO- manschappen (waar altijd een tekort van is), een lidstaat Turkije Russisch grondgebied te vermijden. Al bewakingsmilitie in te huren of om een overeenkomst te deze opties hebben een financiële maar ook een poli- sluiten met de guerrilla’s? Dat er toch een toenemend tieke en een militaire prijs. De doorvoerlanden staan aantal overvallen plaatsvindt, heeft wellicht te maken niet zomaar het vervoer van militaire eenheden over hun met het niet nakomen door de partijen van eerder grondgebied toe. Ze kunnen een wederdienst bedingen gemaakte financiële afspraken, dan wel een politieke en weten ook dat de afhankelijkheid van de NAVO afweging om de druk op te voeren. verhoogd wordt door het gebruik van hun grondgebied. Om die reden wordt er door de NAVO-leiding ingezet op Er zijn nog meer partijen betrokken bij het transport: de het ontwikkelen van parallelle lijnen, naast de bestaande regering van het doorvoerland moet toestemming geven door Pakistan. en de plaatselijke autoriteiten (politiechef, douane, legereenheden) moeten meewerken. Ook dat heeft een Geprivatiseerde oorlog prijsverhogende werking. Verder is een ander econo- Er is nog een kant van de oorlogvoering die in Neder- misch feit relevant: een alternatieve inkomstenbron land onderbelicht is: de privatisering van de oorlogvoe- wordt gevormd door de export van de papaveroogst: een ring. Net als in Irak is in Afghanistan een groot aantal concurrentie die sterk prijsverhogend werkt in de taken van het leger overgenomen door zogenaamde transportbranche in Afghanistan en omringende contractanten. Over het Amerikaanse leger is het meeste landen. bekend. In Afghanistan waren in juni 2009 73.968 contractanten werkzaam voor de VS, vergeleken met Logistiek en politiek 55.107 militair personeel. Hoewel NAVO-bevelhebbers ontkennen dat er vergaande De werknemers van het State Department (Ministerie gevolgen zijn voor de bevoorrading van hun manschap- van Buitenlandse Zaken) en die van het beruchte pen, worden er al jaren stappen ondernomen om de voormalige Blackwater zijn niet in deze cijfers opgeno- aanvoerlijnen te diversifiëren. Behalve het dure en vaak men. Van de contractanten waren 51.126 Afghanen, de fysiek onmogelijke transport door de lucht, zijn er over rest Amerikanen en andere buitenlanders.7 Een groot land alternatieven die de vijandige delen van Pakistan en deel van de taken die vroeger werden uitgevoerd door Afghanistan mijden. Dat zijn de noordelijke routes via de militair personeel, vallen dus onder privé-ondernemin- noordelijke buurlanden en verder richting Europa. In gen voor wie winst maken centraal staat. het voorjaar van 2008 tekende de NAVO een overeen- Deze privé-sector wordt niet afdoende gecontroleerd en komst met Rusland voor het vervoer van niet-militaire ondermijnt de geloofwaardigheid van de internationale goederen per trein. Dit verdrag kon geografisch alleen in operatie in Afghanistan. Dat was de conclusie van werking worden gesteld door nadere verdragen met onderzoekers van de universiteit van New York. In een Turkmenistan, Oezbekistan en Tadzjikistan af te sluiten. nog recenter rapport van september dit jaar beschrijven Al eerder waren door Duitsland en Spanje afzonderlijke ze ook de rol van de Afghaanse privé-milities waarvan bilaterale verdragen afgesloten met de noordelijke uitgebreid gebruik wordt gemaakt door de ISAF-strijd-

6 SPANNING november 2009 Foto: AriefFoto: Rorimpandey/ Audiovisuele Dienst Defensie krachten. De laatste groep wordt gehuurd door krijgshe- gekozen regeringen, met alle gevolgen van dien. Wie ren om contraguerrilla-taken te vervullen, evenals de daarnaast het zeer beperkte debat in Nederland over bovengenoemde bewaking van bevoorrading van deze oorlog beschouwt, moet tot de conclusie komen dat konvooien. Deze stap is het gevolg van het ontbreken niet alleen de democratie van Afghanistan in het geding van een effectieve politiemacht in Afghanistan. De is. onderzoekers stellen dat de politie zo weinig vertrouwen geniet voor beschermingstaken, dat haar rol is overgenomen door de ingehuurde krachten.8

Een winstmakende interventieoorlog De oorlog in Afghanistan (en elders) is bijzonder winstgevend voor veel van de betrokken bedrijven. De kosten komen terecht op de oorlogsbegrotingen van de 1 A Creeping Collapse in Credibility at the White House: From ENRON Entanglements to UNOCAL Bringing the betrokken landen, waarvan de VS de belangrijkste is. Taliban to Texas and Controlling Afghanistan ; Tom Dat betekent dat in laatste instantie de burgers van de Turnipseed January 10, 2002 http://www.counterpunch. oorlogvoerende landen moeten betalen. Volgens het org/tomenron.html onderzoeksbureau van het Amerikaanse Congres, kwam 2 The Grand Chessboard: American Primacy and Its het bedrag de afgelopen jaren gemiddeld op 20 miljard Geostrategic Imperatives, New York: Basic Books October dollar, maar sprong het naar 37 en 34 miljard dollar in 1997 9 de periode 2008-2009. In de Nederlandse defensiebe- 3 The Guardian, December 9, 2008 groting wordt onder de ISAF-post, die niet alle kosten van de missie dekt, een totale uitgave van 802.025.000 4 The Times, December 12, 2008 euro (1,19 miljard dollar) voorzien voor de periode 5 27 jan.2009 antwoorden op de vragen van de leden Van 2008-2011, inclusief de terugtocht naar huis. Bommel en Poppe (beiden SP) over bedreigingen van de ISAF-aanvoerroutes naar Afghanistan. -Ingezonden 19 december 2008 met kenmerk 2008Z10079 / 2080908330 Er is een rookgordijn opgetrokken rond de redenen voor de interventie-oorlog in Afghanistan. Ondanks 6 Tamerlan Vahabov, NATO Supply Routes Through the veelvuldige beweringen over wederopbouw en democra- South Caucasus Publication, in: Eurasia Daily Monitor Volume 6, Issue 168 September 15, 2009 tie, staan er grote machtspolitieke en economische belangen op het spel. Niet alleen belangen die te maken 7 Moshe Schwartz Congressional Research Service, hebben met olie en gas uit de naburige landen, maar Department of Defense Contractors in Iraq and Afghanistan: Background and Analysis, September 21, ook ouderwetse macht over Centraal-Azië. Daarnaast 2009 zijn hele bedrijfstakken afhankelijk geworden van de oorlogsmachinerie die in Afghanistan wordt ingezet. 8 The Public Cost of Private Security in Afghanistan - Briefing paper Jake Sherman and Victoria DiDomenico Die belangen spelen een oneigenlijke rol bij de besluit- Sept 2009 Center on International Cooperation New York vorming over de aanwezigheid van de NAVO in Afghani- University stan. 9 The Cost of Iraq, Afghanistan, and Other Global War on Een steeds groter aandeel van de oorlogvoering Terror Operations Since 9/11 Amy Belasco ontsnapt zo aan de controle van de democratische Congressional research Service May 15, 2009

7 SPANNING november 2009 HET AFGHAANSE LEGER, EEN HERSENSPINSEL UIT WASHINGTON? Tekst: Ann Jones. Vertaling: redactie Foto: AriefFoto: Rorimpandey/ Audiovisuele Dienst Defensie

Het grote Afghanistandebat in Washington gaat niet over de vraag óf er meer troepen nodig zijn, maar over de vraag wélke troepen: Amerikaanse of Afghaanse – Onze of Hun troepen? Na in Afghanistan te hebben gezien hoe het ervoor staat, zou ik mijn geld niet op ‘Hun’ zetten. En, eerlijk gezegd, zou ik mijn geld ook niet op ‘Ons’ zetten. Na acht jaar zijn de Amerikaanse troepen minder welkom dan ooit. Alleen al hun aanwezigheid roept tegenstand op. Maar dat is een ander verhaal: ik wil het over ‘Hun’ – de Afghanen – hebben.

Afghanen zijn Afghanen. Ze hebben machtigste en volhardendste. communicatie. Onze trainers, hun eigen geschiedenis, hun eigen Afghanen denken niet en doen niet soldaten van de ‘Illinois National cultuur, hun eigen manieren van zoals Amerikanen. Toch weigeren Guard’, waren meesterlijk. Professio- denken en doen. Daar komen nog bij Amerikanen die aan de macht zijn dit neel, zeer kundig en hun missie hun recente ervaringen met tientallen ongemakkelijke punt te begrijpen. toegewijd – ze deden hun werk goed. jaren van oorlog, vluchtelingen, In de hitte van afgelopen zomer Het waren ook nog grote, sterke, verschrikkelijke armoede en voortdu- bezocht ik de trainingsvelden bij gecamoufleerde Amerikaanse rende bemoeizucht door andere Kabul, waar Afghaanse legerrekruten mannen in legerkisten en kogelvrij landen, dichtbij en ver weg. De getraind worden. Het werd snel vest, behangen met messen, handwa- Verenigde Staten was daarvan de duidelijk wat er fout gaat in de pens en God weet wat nog meer.

8 SPANNING november 2009 Amerikanen kunnen trots zijn op de verarmde mannen in een land zonder het ‘mentor’-proces zeggen officieren bereidheid van deze mannen om hun werk bij het Afghaanse Nationaal van het Kabul Militaire Trainings zware plicht te vervullen. Leger zijn gegaan om wat ze eraan Centrum dat het leger nu tussen de over kunnen houden (om te houden 88.000 en 92.000 soldaten telt. De Afghanen staken er magertjes bij of verkopen) – en dan hebben we het Afhankelijk van wie je spreekt. En af: honderen kleine Davids in niet over democratie en glorie. volgens het feitenoverzicht van het vergelijking met de volbepakte centrum ronden jaarlijks 28.800 Amerikaanse Goliaths die hen In het huidige Afghanistandebat in nieuwe soldaten de opleiding af die trainen. Vergeet niet dat de Afghaan- Washington stelt democraat Carl door de Amerikanen wordt betaald en se rekruten uit een wereld van Levin, voorzitter van de senaatscomis- geleid en bekend is onder de naam uitzichtloze armoede komen. Ze zijn sie Armed Services (Gewapende Basiskrijgstraining. Het einddoel voor bijna zonder uitzondering ondervoed Diensten), dat de Afghanen zelf hun het ANL is op het moment 134.000 en te licht. Velen zijn niet groter dan land zullen moeten verdedigen. manschappen en dat moet zijn bereikt ik (1 meter 62 en mager) en sommi- Senator John McCain, toprepublikein in december 2011. Afghaanse gen zijn waarschijnlijk niet veel sterker in dezelfde commissie, is het daarmee officieren vertelden me echter dat ze dan ik. Velen buigen, net als ik, onder eens maar voegt toe dat de Afghanen streven naar 200.000 manschappen het gewicht van een standaard daarbij nog meer hulp nodig hebben terwijl de westerse media vaak 240.000 kogelvrij vest. van nog meer Amerikanen. Waar men als het einddoel noemen. Hun Amerikaanse trainers spraken het over eens is – en President Obama Een aantal van 400.000 wordt vaak van “onderontwikkelde bovenlicha- grijpt elke overeenstemming met genoemd als het verwachte einddoel men” en schreven push-ups voor beide handen aan – is dat de VS, wat voor de gecombineerde veiligheids- omdat hun pupillen bezweken onder er ook gebeurt, het trainen van troepen: een leger van 240.000 de rugzakken met 22 kilo uitrusting ‘Afghaanse veiligheidstroepen’ moet manschappen en een politiemacht en munitie. Al dat materieel moet versnellen. Amerikaanse militaire met 160.000 agenten. Toch spreken vreemd overkomen voor de zonen en planners en beleidsmakers doen alsof leidinggevenden van de politiemacht broers van mannen die 20 jaar Afghanen, met voldoende training, ook over een veel hoger aantal van geleden met versleten Kalashnikov- kunnen worden omgebouwd tot 250.000 en zij beweren zelfs dat er al geweren en in alledaagse oude schaalmodel Amerikaanse opwindma- 149.000 zijn opgeleid. katoenen shirts en flodderbroeken het riniers. Dat gaat niet gebeuren: nu Politietraining is echter altijd proble- Rode Leger versloegen. De Ameri- niet en nooit niet. Hoe zeer ook veel matisch gebleken, deels doordat de kaanse trainers spreken verwonderd van onze leiders het er over eens zijn Europese bondgenoten vanaf het over Afghaanse soldaten die, zonder dat het moet, en steeds sneller. begin fundamenteel van mening zware uitrusting en uniform, de hele verschilden met de regering-Bush dag in berggebied kunnen rennen – Basiskrijgstraining over de rol die de Afghaanse politie eigenlijk precies wat de Taliban met Wat zijn die veiligheidstroepen zou moeten spelen. Duitsland begon succes doen – maar het leger van de eigenlijk? Ze omvatten het Afghaanse met de training van wat het zag als VS is vastberaden hen te trainen in Nationale Leger (ANL) en de een ongewapende macht die het een andere manier van oorlogvoeren. Afghaanse Nationale Politie (ANP). verkeer zou regelen, misdaad zou Internationale strijdkrachten en bestrijden en de openbare orde zou Toch komen de rekruten in de private bedrijven hebben sinds 2001 bewaren in het belang van de zinderende hitte van dit met stenen Afghaanse rekruten voor beide burgerbevolking. De VS namen het in bezaaide woestijnlandschap opdagen. getraind. De wil van westerse militaire 2003 over, gaven de taak in handen Onder hun zware uniforms dragen ze planners om een nationaal leger en van een privaat bedrijf met winstoog- de mooie rode, groene en blauwe een nationale politiemacht te vormen merk, DynCorp, en produceerden trainingspakken, die hen moeten was zo groot dat sommigen van hen vervolgens een zwaar bewapend, stimuleren ook in hun vrijetijd rapporten schijnen te hebben ongedisciplineerd en door en door oefeningen te doen. En hoewel de weggemoffeld, waarin Canadese corrupt paramilitair corps dat wordt Amerikaanse trainers erkennen dat soldaten melden dat zij zagen hoe veracht door de inwoners van Kabul de rekruten al hun uitrusting tegelijk leden van de Afghaanse veiligheids- en wordt gevreesd door Afghaanse aantrekken omdat ze vrezen dat in de troepen zich bezighielden met een burgers op het platteland. barakken achtergelaten spullen tamelijk veelvoorkomend tijdverdrijf, Anders dan de wijd verspreide worden gestolen, leggen zij dit uit als het misbruiken van jonge jongens. publieke opvatting verzekerde een een teken van hoeveel ze om het leger De huidige training en begeleiding Afghaanse officier van de ANP me dat geven. Mijn eigen interpretatie, worden geleverd door de VS, het de politie op dit moment wordt gebaseerd op wat ik heb gezien in de Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, getraind als politie en niet als jaren dat ik in Afghanistan heb Canada, Roemenië, Polen, Mongolië, paramilitaire hulptroepen van het doorgebracht, is anders. Het is een Nieuw Zeeland en Australië, en ook Afghaanse leger. Maar zoals hij zei: teken van hoe weinig vertrouwen ze door de private contractanten met “politiewerk is in Afghanistan anders” hebben in elkaar, en in de Amerika- winstoogmerk, waaronder MPRI, KBR omdat de politie opereert in oorlogs- nen die hen de mooie pakken gaven. (vroeger een onderdeel van Hallibur- gebied. Ik denk dat het ook iets anders ton), Paravant en RONCO. Washington laat tegenstrijdige duidelijk maakt: namelijk dat deze Nu, bijna acht jaar na het begin van berichten over dit onderwerp horen.

9 SPANNING november 2009 Foto: AriefFoto: Rorimpandey/ Audiovisuele Dienst Defensie Het besteedt de verantwoordelijkheid gebracht naar Kaboel voor de rest van om de Taliban te bestrijden in wat voor de ANP uit aan een privaat de opleiding. Hoeveel er terugkeer- wordt beschouwd als een van hun bedrijf dat als mentoren voormalige den is niet bekendgemaakt. bolwerken, werden ze slechts begeleid Amerikaanse wetsdienaren in dienst Je kunt vraagtekens stellen bij de door 600 Afghaanse manschappen heeft zoals een politiefunctionaris uit wijsheid om deze ‘halfbakken van wie de meesten politieagent Kentucky, een wetsdienaar uit Texas, producten’ massaal te produceren. waren. Waarom (zou je je kunnen een politieagent uit North Carolina Wat zou jij ervan vinden als de politie afvragen) trad het ANL, na jaren enzovoorts. Toch blijven politici uit in je gemeenschap na drie weken training en begeleiding 90.000 man Washington de politie met het leger opleiding losgelaten werd? En hoe zou sterk, niet zelfstandig op in Helmand? combineren als de ‘Afghaanse je je voelen als je een training van drie Een verklaring is niet gegeven. veiligheidstroepen’ en beïnvloeden zo weken kreeg met een rubberen Amerikaanse en NAVO-officieren wat DynCorp in zijn trainingshand- geweer om daarna te worden uitge- klagen vaak dat Afghaanse legereen- boek moet opnemen. Ze noemen de zonden om met een echte je land te heden eenvoudigweg niet klaar zijn laagste politierang zelfs ‘soldaat’. In verdedigen? om onafhankelijk te opereren, maar het trainingskamp van de Afghaanse Het opleiden van veiligheidstroepen is niemand geeft antwoord op de Nationale Politie zag ik een eenheid niet goedkoop. Tot nu toe bedragen eenvoudige vraag: Waar zijn ze? leerlingen leren (zij het met tegenzin) de geschatte kosten van training en Mijn beredeneerde gok is dat een hoe ze moeten reageren bij een grote begeleiding van de politie sinds 2001 dergelijk leger eenvoudig niet bestaat. hinderlaag. Hoewel ze slechts met minstens tien miljard dollar. Betrouw- Het zal best waar zijn dat Afghaanse rode rubberen Kalashnikovs waren bare cijfers over de trainings- en mannen wel zo’n 90.000 of meer bewapend, leek de oefening voor mij begeleidingskosten van het Afghaanse keren een of andere basiskrijgstrai- erg op de militaire menoeuvres die ik leger sinds 2001 zijn net zo onzicht- ning hebben gevolgd. Toen ik les gaf in het leger trainingskamp heb baar als het leger zelf. Wel is bekend in Afghanistan tussen 2002 en 2006 gezien. dat de VS op dit moment maandelijks kende ik mannen die geregeld een of Evenals de legertraining werd de ongeveer vier miljard dollar uitgeven andere ANL training volgden om de politietraining maanden geleden aan militaire operaties in Afghani- beloofde Kalashnikov en wat geld te geïntensiveerd om de ‘veiligheid’ te stan. krijgen. Daarna gingen ze een tijdje garanderen in de aanloop naar de naar huis om enkele weken later vaak presidentsverkiezingen. Met dat doel De onzichtbare manschappen terug te keren. Ze schreven zich dan in het achterhoofd verkortten de Wat heeft deze bijzonder dure onder een andere naam weer in. DynCorp-mentoren de basispolitie- training opgeleverd? Hoewel ze in In een land waar 40 procent van de training van acht weken naar drie Washington praten over 90.000 mannen werkloos is, is het een slimme weken, waarna de agenten werden soldaten in het Afghaanse Nationale aanpak om tien weken bij het ANL te verspreid over dorpen in het hele Leger heeft nog nooit iemand bericht gaan. Iedere keer als een man de land. Inclusief gebieden die in dat hij dat leger waar dan ook in basistraining weer gaat doen verlicht handen zijn van de Taliban. Na de Afghanistan heeft gezien. Toen in juli dat de armoede van veel gezinnen. verkiezingen zouden de snel opge- 4.000 Amerikaanse mariniers naar de Het is wel een erg omslachtige manier leide politie-‘soldaten’ terug worden provincie Helmand werden gezonden om zo, onbedoeld, zulke minimale

10 SPANNING november 2009 Foto: JeroenFoto: Oerlemans/Hollandse-Hoogte humanitaire hulp te verlenen. kennen hem al goed. De onbekende danten in Helmand schatten dat 60 Sommigen van deze telkens terugke- en gevoelige M-16 daarentegen mag procent van de politieagenten in rende soldaten zijn oudere, voorma- dan nauwkeuriger zijn op iets grotere Afghanistan aan de drugs is; we lige mujaheddin, de Islamitische afstanden maar dat is alleen zo als een hoeven ons nauwelijks af te vragen fundamentalisten die ooit door de VS soldaat hem schoon houdt en in staat waarom dat zo is. werden betaald om de Sovjets te is om zijn ongelofelijk gevoelige Een ANP-commandant vertelde me bestrijden. Ook zijn sommigen vizieren in en bij te stellen. De dat het een ‘probleem’ is om mannen ongetwijfeld Taliban. strijdende soldaten van het ANL te werven voor de Afghaanse Natio- Amerikaanse trainers hebben zullen niet in een keer slagen voor die nale Politie in de Pashtun-provincies opgemerkt dat als ANL-soldaten test. Nu het Amerikaanse leger zijn van Zuid-Afghanistan waar de Taliban verlof kregen na de basistraining om oude M-16’s gul aan de Afghanen sterk is. Als gevolg daarvan worden met hun loon naar huis te gaan, zij overdraagt kan het nieuwe kopen op niet-Pashtun leerling-agenten uit meestal niet terugkeren. Om bedrog kosten van de belastingbetaler. Dit Hazara, Tajik, Uzbek of van andere met loonstrookjes te voorkomen en vooruitzicht zal het hart van elke ethnische achtergrond naar Pahtun om de toenemende deserties een halt wapenfabrikant vast en zeker verblij- gebied gestuurd om de orde te toe te roepen hebben ze onlangs een den (overigens verdient de Nationale bewaren. Ze kunnen net zo goed systeem ontwikkeld dat het mogelijk Garde van Illinois een dankwoord schietschijven op hun voorhoofd maakt dat soldaten hun geld naar huis voor het riskeren van hun leven om schilderen. De agenten die samen met sturen zonder ooit de basis te verlaten. zulke prachtige bedrijfswinsten Amerikaanse mariniers naar de Dat klinks als een goed idee maar mogelijk te maken). provincie Helmand gingen, weigerden zoals zoveel dure Amerikaanse Ook bij de politie biedt de door de volgens berichten om hun zwaar oplossingen voor Afghaanse proble- Amerikanen betaalde training een bewapende begeleiders te verlaten men slaat ook dit idee de plank mis. soortgelijke draaideur. In Afghanistan voor zelfmoordposten in dorpen. De soldaten willen niet alleen geld is het echter wel heel wat gevaarlijker Enkele politie- en legersoldaten naar huis sturen, ze willen zelf ook om politieagent te zijn dan soldaat. beweerden, toen ze daar door naar huis. Terwijl patrouilerende soldaten de journalisten naar werden gevraagd, Eerder dit jaar werd het trainingspro- dans kunnen ontspringen, worden de provincie Helmand alleen voor gramma van de VS iets overtuigender vrijwel dagelijks politieagenten die op ‘vakantie’ te bezoeken. door de introductie van een in de VS hun post zitten vermoord. Aangesteld gemaakt wapen, de M-16. Dit geweer om in kleine aantallen dorpspolitie- Trainingsdag verving in vier maanden de eerbied- bureaus of controleposten langs de In veel districten vulden politieagen- waardige Kalashnikov. Zelfs Ameri- snelweg te bemannen, zijn ze schiet- ten onlangs hun lage loon aan en kaanse trainers geven toe dat de schijven voor Talibanstrijders. Als toonden hun loyaliteit aan lokale Kalashnikov in Afghanistan eigenlijk vertegenwoordigers van de volslagen krijgsheren door de verkiezingsboxen het betere wapen is. De Kalshnikov is in diskrediet geraakte regering van voor president Karzai tijdens de licht en nauwkeurig, hoeft zelfs in de president Hamid Karzai zijn de presidentsverkiezingen te blokkeren. stoffige woestijn niet te worden ongelukkige agenten handige Nog een bewijs dat geen enkele gereinigd en alle mannen en jongens symbolische doelen. Britse comman- hoeveelheid Amerikaanse training,

11 SPANNING november 2009 begeleiding of geld zal bepalen voor conflict omdat de trainer water dronk argument om nog meer manschappen wie of wat Afghanen zullen vechten, ‘voor de ogen van de lokale bevolking’ naar Afghanistan te sturen. Agres- als ze al vechten – denk ook aan het terwijl de leerlingen vastten vanwege sieve Amerikanen (nu 68.000 in getal) overlopen van de grote Islamitische de heilige moslimmaand Ramadan. zijn waarschijnlijk nóg minder fundamentalistische mujaheddien die succesvol dan aarzelende Afghaanse in hun jihad tegen de Sovjets werden Er bestaan overigens voldoende soldaten. Afghanen willen vrede, gesteund door de VS maar nu samen aanwijzingen dat het de Talibanstrij- maar de kharaji (buitenlandse) met de Taliban vechten. ders goed gaat; ze vechten trots en troepen (100.000 man als je de goed zonder de training die over het NAVO-bondgenoten meetelt) brengen Afghanen zijn wereldberoemde ANL en de ANP wordt uitgestort. Hoe dood en verwoesting waar ze maar strijders, deels omdat zij een oog komt het dat Afghaanse Talibanstrij- komen. Denk liever aan wat je had hebben voor het kiezen van de ders zo moedig en effectief lijken kunnen winnen – en nog zou kunnen winnende partij en ze staan klaar om terwijl de Afghaanse Nationale Politie winnen – als je al die miljarden had enthousiast van partij te wisselen tot zo hopeloos corrupt is en het Af- besteed aan voedsel. Of misschien aan ze de goede hebben. Nu ze hebben ghaanse Nationale Leger een flop? de landbouw. Of gezondheidszorg. Of ontdekt dat Afghanen de winnaar Toen ik in juli bases en oefenterrei- een banenprogramma. Is het daar- steunen gokken de Amerikaanse nen bezocht, hoorde ik sommige voor nu te laat? militaire strategiebepalers op een Amerikaanse trainers hun Afghaanse contra-guerrilla strategie waarbij leerlingen op dezelfde racistische wordt geprobeerd om veilig te stellen, manier beschrijven als ooit Afrikaan- te consolideren en op te bouwen. Dat se slaven in de VS werden beschreven: wil zeggen zo lang te blijven tot de lui, onverantwoordelijk, dom, Afghanen de zijde van de Amerikanen kinderlijk, enzovoorts. Zo zien voor kiezen. Maar het is veel te laat voor Amerikanen het Afghaanse verzet, die aanpak. Op dit moment zien ontwijking en sabotage eruit. De Amerikaanse troepen er meer dan Taliban strijden voor iets waar ze in ooit uit als een vreemde bezettings- geloven, dat hun land moet worden macht en voor de Taliban als schiet- bevrijd van buitenlandse bezetting. schijven. ‘Onze’ Afghanen proberen te Onlangs schreef Karen DeYoung in de overleven. Washington Post dat de Taliban nu geregeld zeer hoog ontwikkelde Meer manschappen? militaire technieken gebruiken, “alsof Toch gebeurt er iets bijzonders met de de opstandelingen een training ANL-rekruten die de complete tien hebben gevolgd zoals de commando- weken basistraining volmaken. Hun opleiding van het Amerikaanse leger tengere lichamen beginnen een die soldaten leert hoe ze in kleine beetje aan te komen. Ze krijgen meer groepen moeten vechten in een energie en zijn opgewekt, en dat onvriendelijke omgeving.” Natuurlijk allemaal omdat ze voor het eerst in hebben sommigen trainingen gevolgd hun leven genoeg voedzaam voedsel die ze leren te vechten in ‘onvriende- krijgen. Dit artikel is geschreven vanuit lijke omgevingen’, waarschijnlijk Betere voeding of niet, senator Levin!, Amerikaans perspectief. Het geeft meerdere keren. Als je een Tali- senator McCain!, ‘onze’ Afghanen interessante achtergronden bij de banstrijder was, zou je dan de training zullen nooit met of zonder Ameri- discussie die ook in Nederland woedt, niét volgen die wordt aangeboden aan kaanse troepen voor een Amerikaan- specifiek over de vraag hoe succesvol het Afghanen aan de andere kant? En zou se zaak vechten zoals wij ons dat opleiden van een Afghaanse leger- en je dat niet meer dan eens doen als je voorstellen. Ze zullen nooit met de politiemacht is. iedere keer goed betaald werd? energie – die de Taliban wel hebben – Ann Jones is de schrijfster van Kabul in vechten voor een nationale regering Winter: Life without Peace in Afghanistan, Zo’n training kwam zeker goed van die wij tegen de wens van de Afgha- New York: Metropolitan Books 2006 en ze pas voor bijvoorbeeld de Taliban- nen aan hebben gesteld. Voor een schrijft regelmatig over Afghanistan voor politieagent die in september acht nationale regering die we onlangs TomDispatch en The Nation. Dit artikel makkers afmaakte op zijn politiepost hielpen een andere verkiezing te verscheen oorspronkelijk op in de Kunduz-provincie in Noord- stelen en die we nu op het punt staan www.TomDispatch.com, een weblog van Afghanistan en de post overdroeg aan te installeren ondanks het onomstote- het Nation Institute dat een voortdurende de Taliban. Aan de andere kant kan lijke bewijs van opzichtige fraude. stroom alternatieve bronnen, nieuws en zo’n traning dodelijk zijn voor Waarom zouden ze? Zelfs als de VS meningen publiceert van Tom Engelhardt. Amerikaanse trainers. Neem het geval hun geesten zou winnen, dan zal hun Tom Engelhardt is mede-oprichter van the van de Amerikaanse trainer die in hart daar nog niet bij zijn. American Empire Project dezelfde week werd neergeschoten en Een kleine waarschuwing nog. (www.americanempireproject.com) en verwond door een van zijn rekruten. Gebruik de onzekere situatie van de schrijver van diverse boeken. Volgens de berichten ontstond er een Afghaanse veiligheidstroepen niet als

12 SPANNING november 2009 INKTVLEKMETHODE WERKT NIET STRATEGIE MAAKT OOK VEEL VIJANDEN ONDER BURGERS Tekst: Oscar Salemink Foto: JoseFoto: Lopez/Flickr Het Nederlandse kabinet moet wederom een besluit nemen over het al dan niet verlengen van de Afghanistanmissie in een situatie waarin de Nederlandse militairen op steeds meer tegenstand stuiten en waarin Afghaanse mensenrechtenorganisaties Nederlandse militairen beschuldigen van schendingen van mensenrechten. Er blijven voortdurend problemen bestaan met betrekking tot de deelname aan de alliantie en solidariteit met betrekking tot ISAF. Dat is een heel andere situatie dan men hoopte te creëren toen men aan de missie begon – een missie die vooral een ‘opbouwkarakter’ zou hebben waarbij veiligheid gecreëerd zou worden via de zogeheten ‘inktvlekmethode’.

Hoewel er in openbare bronnen etnografische kennis over lokale kelijk gebied effectief te controleren, weinig informatie over die tactiek te samenlevingen en culturen enerzijds, en dat het daarom nodig was om vinden is, verbaast het mij niet dat de en economische, politieke en gebruik te maken van lokale conflic- methode een mislukking blijkt te zijn. militaire belangen anderzijds, en ten. In een klassieke theorie die Dat heeft niet alleen te maken met daar werd de inktvlek tussen 1890 en culturele kennis verbindt aan een het gebruikelijke institutionele 1975 meermalen zichtbaar. Na 1890 koloniaal verdeel- en heersproject geheugenverlies waardoor instellin- heette de inktvlek overigens nog schreef hij: „Elke verzameling van gen steeds opnieuw het wiel uitvin- olievlek (tache d’huile) maar het individuen – een ras, een volk, een den. Ook heeft het te maken met principe – dat de vlek zich concen- stam of een familie – vertegenwoor- partijdige analyses die complexe trisch verspreidt vanaf het punt waar digt een som van gedeelde of tegenge- situaties tot simpele goedfoutschema’s de druppel is gevallen – is hetzelfde. stelde belangen. Als er gebruiken en reduceren of met al te rooskleurige gewoonten gerespecteerd moeten inschattingen en voorspellingen die Koloniaal Vietnam worden, dan zijn er ook rivaliteiten die geen rekening houden met kinken in Deze tactiek was ontwikkeld door wij uiteen moeten rafelen en in ons kabels. Het heeft evenzeer te maken kolonel Gallieni – die in 1914 als voordeel moeten gebruiken, door de met problemen rond die inktvlekme- maarschalk roem zou verwerven als ene groep tegen de andere op te thode zélf. de verdediger van Parijs – en werd zetten, en door op de ene groep te Ik heb de ‘inktvlekmethode’ bestu- met succes toegepast bij het neerslaan steunen om de andere te verslaan.” deerd in de locatie waar ze is ontwik- van verzet tegen de Franse onderwer- De koloniale orde, die het gevolg was keld en toegepast, namelijk in ping van Vietnam. Hij bedacht dat de van een olievlekmethode die zich Vietnam. Dat was een langetermijn- koloniale troepen met te weinig baseerde op ondersteuning en onderzoek naar de relatie tussen waren om een uitgebreid, ontoegan- bewapening van de ene groep ten

13 SPANNING november 2009 een dorp werd aangevallen. Tot het politieke en militaire tegenstand programma behoorden ook kleine komt, werkt de methode niet meer. ontwikkelingsprojecten om een reden Integendeel, dan blijkt dat deze te geven om voor te strijden en ook methode veel vijanden maakt, en morele steun en propaganda tegen daarmee zichzelf verslaat. vermeende etnische discriminatie Historisch gezien is deze dubieuze door de civiele en militaire autoritei- methode alleen ‘succesvol’ geweest ten van Zuid-Vietnam. De inktvlek- door verdeeldheid te zaaien en zolang methode bestond eruit dat vanuit een externe macht onbetwist militair veilige dorpen een steeds groter dominant is – wat in Afghanistan niet gebied en steeds meer andere dorpen het geval is. Op de lange termijn heeft zouden worden gepacificeerd. de inktvlekmethode daardoor Het programma was in het begin desastreuze gevolgen voor de harmo- succesvol tegen de Vietcong, maar nie tussen bevolkingsgroepen. zette de tribale groepen ook op tegen Ik weet niet wat de Nederlandse Oscar Salemink is hoogleraar sociale de Zuid-Vietnamese autoriteiten legerleiding en het kabinet bezield antropologie aan de Vrije Universiteit in waardoor het politiek niet houdbaar heeft om troepen met een dergelijke Amsterdam. was. Toen zich tussen 1963 en 1965 tactiek naar Afghanistan te sturen. Deze tekst is gebaseerd op een artikel een serie tribale opstanden tegen het Vermoedelijk interpreteert men de in NRC Handelsblad, 1 november 2007. Een Zuid-Vietnamese regime had afge- wereld in termen van goed (Karzai) uitgebreidere versie verscheen in Armex, speeld in Special Forces-kampen, werd en kwaad (de Taliban) zonder zich jrg. 92, nr 03, 2008. het programma ontbonden. De rekenschap te geven van de complexi- Special Forces werden deel van het teit van lokale relaties – zoals ook de reguliere Amerikaanse leger en de Amerikanen in Vietnam meenden dat koste van de andere, werkte zolang het Montagnards werden deel van het zij en hun bondgenoten ‘goed’ waren Franse koloniale bewind relatief stevig reguliere Zuid-Vietnamese leger en en daarom de hearts and minds zouden in het zadel zat. Toen na de Tweede tegen hun zin ingezet buiten hun winnen. Een kostbare illusie. Wereldoorlog serieuze gewapende eigen leefgebied. Indien de legerleiding iets anders oppositie opkwam van de kant van de De effectieve, kleinschalige ontwikke- bedoelt met ‘inktvlek’, dan is het hoog communistische Vietminh bleek de lingsprojecten werden overgeheveld tijd om daarover meer duidelijkheid te zwakte van de inktvlekmethode, want naar het Rural Reconstruction scheppen dan twee zinnen in beleids- die creëert niet alleen medestanders Program (wat lijkt deze naam weer documenten. Het schijnt namelijk dat maar ook ontevredenen en tegenstan- veel op de Provinciale Reconstructie de minister voor Ontwikkelingssamen- ders. Wanneer die tegenstanders Teams in Uruzgan) dat door zijn logge werking Bert Koenders de inktvlekken gesteund en bewapend worden, of en corrupte uitvoering de bevolking en provinciale reconstructieteams in wanneer een vijand die grote groep eerder afstootte dan aantrok. Uruzgan als aantrekkelijk model ziet. ontevredenen weet te mobiliseren, De militaire voordelen die waren Als het verleden iets zegt over de dan slaat het militaire voordeel om in behaald, werden tenietgedaan omdat toekomst dan belooft dat niet veel een nadeel. Het is dan ook geen toeval die gebaseerd waren op een verdeel- goeds. dat de Franse aftocht uit Vietnam en heersbeleid dat politiek niet werd gemarkeerd door twee militaire houdbaar bleek in een situatie waar de nederlagen in multi-etnische bergge- Amerikanen rekening moesten bieden – Diên Biên Phu in het houden met de soevereiniteit van de noorden en An Khê in het Centraal Zuid-Vietnamese staat. Het failliet van Hoogland – wat tevens het failliet van de inkspot werd pijnlijk duidelijk toen De inktvlek Uruzgan is sinds de de ‘tache d’huile’ betekende. in maart 1975 het Zuid-Vietnamese Nederlandse aanwezigheid daar nog leger grote nederlagen leed in het steeds niet veel meer dan een inktvlek. Amerikaanse inktvlek strategisch Centrale Hoogland, als Het onsuccesvolle optreden van Tijdens de ‘Amerikaanse’ Vietnamoor- voorbode op de val van Saigon op 30 Nederland en ISAF heeft geleid tot een log introduceerden de Amerikaanse april 1975. voortdurend wijzigen van (de benaming Special Forces – tot 1964 onder van) de methodes: smile and wave- supervisie van de CIA – vanaf 1960 de Inktvlek maakt zijn eigen vijanden strategie, via de inktvlek-strategie naar ‘inkspot’-methode in het multi-etni- Het beeld van de inktvlekmethode dat de drie D’s. Binnen het 3D-concept zijn sche Centraal Hoogland van Vietnam, hieruit oprijst, suggereert dat het Development, Diplomacy en Defence op een moment dat de communisten succesvol kan zijn als lokale groepen onlosmakelijk met elkaar verbonden. dat gebied dreigden over te nemen. onder bescherming van een externe Legerleiding (Middelkoop) en Het programma bestond uit het militaire macht worden bewapend ontwikkelingssamenwerking (Koenders) bewapenen van tribale groepen – zo- tegen andere groepen, en iets hebben zoeken voortdurend naar nieuwe geheten Montagnards – die hun eigen om voor te vechten. Zodra die externe concepten zonder enig inzicht in de dorpen dienden te verdedigen en uit macht – een koloniaal leger of achtergrond van die concepten. Kortom, kleine mobiele eenheden die de buitenlandse interventiemacht – zich men doet maar wat. strijders te hulp moesten komen als terugtrekt, of zodra er serieuze

14 SPANNING november 2009 OORLOG EN ONTWIKKELING GAAN NIET SAMEN Tekst: Farshad Bashir, SP-Tweede Kamerlid

De Verenigde Naties hebben 25 november uitgeroepen tot de Internationale dag van uitbanning van geweld tegen vrouwen. Wie de positie van de vrouw in Afghanistan analyseert, ziet dat het, ondanks het verdrijven van de Taliban, met de positie van de vrouw steeds dramati- scher gesteld is. De positie van de vrouw in Afghanistan lijkt alleen verbeterd te kunnen worden als de oorlog eindelijk stopt.

Na de val van de Taliban is de wereld land voor zijn kandidatuur voor verteld dat de Afghaanse vrouw de presidentsverkiezingen. bevrijd was. Ze mochten na jaren weer Karzai offerde in feite dus de werken, de meisjes mochten eindelijk toch al zeer verzwakte positie weer naar school en als vrouw mocht van de vrouw op om zijn je weer naar buiten zonder dat je presidentpost veilig te verplicht was om je te laten vergezel- kunnen stellen. Grote len door een man. Maar wie vandaag internationale druk was de dag naar Afghanistan kijkt, ziet nodig om president amper vrouwen die werken. Vrouwen Karzai uiteindelijk te op straat zijn nog steeds voornamelijk dwingen om nog eens gehuld in alles verhullende boerka's. naar de wet te kijken. Mensenrechtenorganisaties zoals Global Rights maken bovendien Achterstand melding van een toename van geweld democratisch tegen vrouwen in Afghanistan. Bijna gelegitimeerd alle Afghaanse vrouwen zouden er Het aantal zelfmoor- mee te maken hebben, zowel op straat den onder vrouwen als thuis. stijgt met de dag in Afghanistan: al Foto: Polaris/Hollandse Hoogte Vrouwonvriendelijke wet decennia hebben Op papier leken de vrouwen er acht vrouwen te maken jaar geleden goed uit te komen. Maar met psychische druk, in de praktijk is volgens mensenrech- maar ook lichame- tenorganisaties uit binnen- en lijke geweld zorgt Ruimte en tijd buitenland de positie van de vrouw ervoor dat vrouwen naar middelen Allereerst is het van belang vast te snel weer verslechterd. Ook op papier zoeken om uit hun situatie te komen. stellen dat er een strijd gevoerd moet trouwens. In april bijvoorbeeld Vrouwen slaan op de vlucht om worden in de hoofden van de Afgha- tekende Karzai, de Afghaanse uithuwelijking te voorkomen of ze zijn nen. En daarvoor is ruimte en tijd president, een wet waarbij vrouwen het zat om thuis opgesloten te zitten nodig. Afghanen zijn op dit moment toestemming van hun man nodig en maken een einde aan hun leven. met andere zaken bezig. De vraag hebben om werk te zoeken, naar de Vooral zelfverbranding komt steeds waar zij mee rondlopen is of ze de dag dokter te gaan of het huis te verlaten. vaker voor. veilig doorkomen. Of ze genoeg De voogdij over de kinderen werd brandstof voor de winterkachel alleen toegewezen aan vaders en Wie gehoopt had op verbetering van hebben. En of ze hun kinderen de grootvaders. De wet zorgde overigens de positie van de vrouw komt dus volgende dag genoeg te eten kunnen internationaal voor flinke ophef steeds meer bedrogen uit. Door alleen geven. Deze onzekerheden hebben omdat de wet verkrachting binnen het maar verkiezingen te organiseren vooral te maken met de oorlogssitu- huwelijk niet langer strafbaar maakt. maak je het niet automatisch een land atie in het land. De vrouwen moeten waar de mensenrechten gerespecteerd uiteindelijk voor zichzelf opkomen en Hoewel het wetsvoorstel in strijd is met worden. De achterstandspositie van de zichzelf organiseren. Maar daarvoor de internationale mensenrechtenver- Afghaanse vrouw heeft tot nu toe juist moet eerst de oorlog stoppen. Oorlog dragen die ook Afghanistan heeft democratische legitimatie gekregen. en ontwikkeling gaan niet samen. ondertekend, tekende president De vrouw in Afghanistan heeft dus Karzai de wet om steun te vinden bij meer nodig dan alleen formele streng-conservatieven op het platte- democratie.

15 SPANNING november 2009 2 0 0 4

AFGHANISTAN IS GEEN EILAND Als Afghanistan in het nieuws is, toont het journaal een rood landje in een blauwe vormloze zee – bij het Jeugdjournaal zie je ook nog waar Nederland ligt. Op buurland Pakistan na, waarnaar een deel van het gevecht met de Taliban zich heeft verplaatst, wordt over de directe omgeving van het Afghanistan nauwelijks gepraat. Terwijl het midden tussen landen met enorme gas- en oliereserves ligt en vlakbij economische en nucleaire grootmachten als Rusland, China en India. Het is al moeilijk genoeg om duidelijkheid te krijgen RUSLAND over de Westerse belangen in Afghanistan. Maar wat zijn eigenlijk de belangen in Centraal-Azië?

Rusland Irak Wil geen opstandige Islamitische beweging langs zijn grenzen. Nog steeds bezet, voornamelijk door de VS. Bezit zeer grote Onderhoudt daarom nauwe banden met de buurlanden en met de olievoorraden die grotendeels via de Golf worden geëxporteerd. noordelijke alliantie in Afghanistan. Verder streeft het naar Hier en elders in de Golf zijn een groot aantal Amerikaanse maximale controle over olie- en gastransportroutes in de regio. Een bases te vinden. door een succesvolle Afghanistan-missie sterkere NAVO is niet in het belang van Rusland. Oezbekistan Via Oezbekistan loopt een belangrijke bevoorradingslijn voor de China Duitse troepenmacht in Afghanistan. Deze route verving een KAZACHSTAN Deze wereldmacht in opkomst wil geen Westerse troepen aan zijn andere via Tadzjikistan, die door Taliban aanvallen werd grens. Heeft geïnvesteerd in mijnbouw in Afghanistan. Importeert afgesloten. Onder Duitse druk werd in oktober een belangrijk deel olie uit Iran. Wil verder gas en olie uit Centraal-Azië EU-wapenembargo tegen Oezbekistan opgeheven. In ruil voor halen via oost-west pijpleidingroutes die niet over zee lopen (en militiare bases, steunt de VS Oezbekistan met geld en antiterro- dus potentieel kwetsbaar voor de VS-marine). risme- en veiligheidstrainingen. De relatie tussen Oezbekistan en de VS staat onder druk, onder andere na kritiek van de VS op Kaspische het hard onderdrukken van een opstand in Andijon. Zwarte Zee Zee VS OEZBEKISTAN Grootschalige interventiemachten in Irak en Afghanistan, garnizoe- nen, steunpunten en bases in de regio. Permanente maritieme Tadzjikistan KIRGIZIE strijdmacht aanwezig in zowel de Perzische als Arabische Golf, Een van de armste landen ter wereld. Leeft vooral van de export onderzeeërs met kernwapens. Hoofdbelangen: controle oliebronnen van katoen en aluminium. en export routes; machtsprojectie via bases en vloten in de regio, TURKMENISTAN TADZJIKISTAN gericht tegen potentiële concurrenten in Azië. Turkmenistan CHINA Een vooral agrarisch land. Leeft verder van de export van India aardgas, aardolie(producten) en textiel. De doorvoer van drugs Regionale kernwapenmacht in opkomst, bondgenoot van VS. uit Afghanistan levert ook een belangrijke bijdrage aan de Staat op gespannen voet met Pakistan en heeft dus belang bij economie. verzwakt Pakistan. India wil dan ook haar invloed in Afghanistan uitbouwen via economische, politieke en mogelijk militaire Middellandse AFGHANISTAN Pakistan Zee IRAN aanwezigheid. Regionale kernwapenmacht, bondgenoot van China en VS. Moet IRAK rekening houden met zowel oude confrontatie tegen India in het Kazachstan oosten, als met opstandige noordelijke provincies. De bevolking Olie-exporteur; groeiende export naar China via nieuw is massaal tegen NAVO-aanwezigheid en -activiteit op aangelegde pijpleidingen, om minder afhankelijk van de Pakistaans grondgebied. Het leger ontvangt veel militaire hulp Russische export routes te zijn. uit de VS. PAKISTAN Kirgizië Iran Beheerst vanwege ligging een deel van de toegang tot noord Heeft grote olie- en gasvoorraden die de basis vormen voor grote Rode Afghanistan. Zowel Rusland als de VS beschikken tegen hoge regionale invloed. Heeft belang bij ontwikkeling van export routes Zee Perzische Golf betalingen over luchtmachtbases. Is voor de VS een belangrijk voor Centraal-Aziatische olie en gas over haar grondgebied. Iran is logistiek centrum voor luchttransport en luchttankeroperaties in nu omsingeld door potentieel vijandige strijdkrachten van de VS en de Afghaanse oorlog. haar bondgenoten, maar steunt de Afghaanse regering omdat de SSO (soennitische) Taliban worden beschouwd als onverzoenlijke De Shanghai SamenwerkingsOrganisatie (SSO) werd opgericht in religieuze vijand. 2001. Leden zijn China, Rusland, Kazachstan, Kirgizië, Tadzjikistan WERELD OLIE RESERVES PER REGIO en Oezbekistan. Mongolië, Iran, India en Pakistan zijn waarnemend INDIA 3% en kandidaat-lid. Daarmee zijn alle landen rondom Afghanistan, Arabische DE REGIO LIGT BINNEN HET BEREIK VAN behalve Turkmenistan, lid. De SSO wordt vaak beschouwd als een Zee antwoord op de NAVO, met als doel het voorkomen van conﬂicten % KERNWAPENMACHTEN 9 16 waardoor de NAVO zou kunnen ingrijpen in gebieden die aan % AANTALLEN KERNKOPPEN Rusland en China grenzen. De SSO oefent druk uit op de VS om met een planning te komen voor het terugtrekken van VS-troepen uit

8 Afghanistan. % 4718 VS Midden Oosten 2623 Rusland CVVO LEGENDA 1 Afrika % China De Collectieve VeiligheidsVerdragOrganisatie (CVVO) is een ander

7 300 alternatief voor de NAVO. Het Verdrag tussen Armenië, Bestaande Pijpleiding % Azië en Oceanië Noord Amerika Wit-Rusland, Kazachstan, Kirgizië, Rusland, Oezbekistan en Geplande Pijpleiding Tadzjikistan kent ook een 'artikel 5'-bepaling, namelijk dat een Centraal en Zuid Amerika Israel 80 aanval op de één een aanval op allen is. Ook bepaalt het verdrag Olie 5 Europa 60 India 6 dat lidstaten zich niet mogen aansluiten bij andere militaire Gas % Overige 60 Pakistan allianties (lees: de NAVO).

16 SPANNING november 2009 2 0 0 4

8 Afghanistan. % 4718 VS Midden Oosten 2623 Rusland CVVO LEGENDA 1 Afrika % China De Collectieve VeiligheidsVerdragOrganisatie (CVVO) is een ander

17 SPANNING november 2009 “EERLIJK ZIJN OVER WAT WE DAAR AAN HET DOEN ZIJN” Interview met REMI POPPE Tekst: Diederik Olders

Remi Poppe steunt ‘onze jongens en meisjes’ van het leger. Juist door een kritisch geluid te laten horen als ze op gevaarlijke en soms ondoordachte missies worden gestuurd, maar ook door echt wat voor ze te betekenen. Poppe: “Heel veel van die kritische geluiden heb ik van de militairen zélf gehoord.”

En wat hoorde je in die terug die lichamelijk of psychisch gesprekken? beschadigd zijn. Dat wordt voortdu- “Ik hoorde dat de nazorg voor rend gekleineerd, maar uit Ameri- veteranen niet goed was. Er zijn veel kaanse gegevens van de Irakoorlog veteranen die een trauma hebben blijkt dat wel 30 procent met combat opgelopen: ze hebben erge dingen stress terugkomt. Ook in Nederland Foto: AriefFoto: Rorimpandey/ Audiovisuele Dienst Defensie meegemaakt. Net als een treinbe- zijn het vaak jonge mensen die nog stuurder die iemand onder zijn trein een lang leven voor de boeg hebben. ziet springen: dat raak je niet meer Zij moeten gevolgd worden. Er is een kwijt, daar ga je van dromen. Of landelijk veteranenvolgsysteem, erger, je raakt maatschappelijk maar dat is vooral papieren bureau- helemaal van slag – scheiding, drugs, cratie. Als de minister niet met een alcohol. Er blijken nu bijvoorbeeld veteranenwet komt of als de kwaliteit militairen in de gevangenis te zitten, onvoldoende is, dan zullen PvdA en oud-militairen die doorgeslagen zijn. SP met een initiatiefwet komen. Ik zag schokkende cijfers over grote Gebaseerd op alle gesprekken en aantallen veteranen in gevangenissen overleggen met betrokken veteranen in Engeland, en nu wil ik ook weten en hun familieleden en het manifest hoe dat in Nederland zit. van het College Veteranenzaken.”

Maar ook zonder die cijfers weet ik Wat moet er anders? Je hebt goede contacten bij 'onze dat de nazorg voor militairen veel “Een voorbeeld is iets waarvoor ik jongens' en veteranen. Hoe is dat beter moet. Dat vonden militaire ook al een motie heb ingediend. Er zo gekomen? vakbonden en andere organisaties en moet een onafhankelijke, deskun- “Onze militairen zijn veelal jeugdige mensen waarmee ik sprak ook. Toen dige klachtencommissie komen, met jongens en meisjes. Toen ik na de heb ik voorgesteld om de handen psychiaters en zo. Niet alleen voor vorige verkiezingen woordvoerder ineen te slaan. Ik heb een clubje veteranen maar ook voor hun Defensie werd, lagen er brieven en bijeengekregen: we hebben het naasten, de familie; het zijn vaak de e-mails van veteranen op me te College Veteranenzaken genoemd. Ik naaste familieleden die de verande- wachten. In plaats van deze te heb ook de PvdA daarbij betrokken. ringen in het gedrag het eerste beantwoorden ben ik met die mensen Zo ben ik samen met Angelien Eijsink waarnemen. Zodat deze mensen gaan praten. Zo heb ik contact van de PvdA en met het clubje van goede hulp krijgen en klachten van gekregen met een hele club van veteranen eraan gaan werken dat er veteranen serieus worden genomen. veteranen – ik ben bij het Veteranen- een fatsoenlijke veteranenwet komt. Onafhankelijk, omdat de instituten instituut geweest, bij De Basis, het Er is een manifest geschreven en we die het nu doen, bijvoorbeeld het Sinaï Instituut, bij de Bond van Neder- zetten nu druk op de regering om Veteraneninstituut, nog een flinke landse Militaire Oorlogs- en Dienst- met een veteranenwet te komen. Met binding hebben met Defensie. Het slachtoffers (BNMO) en bij militaire het soort zware missies zoals in ministerie betaalt het instituut en vakbonden.” Afghanistan, krijgen we veel mensen een hoge officier is daar directeur

18 SPANNING november 2009 Foto: AriefFoto: Rorimpandey/ Audiovisuele Dienst Defensie

van. Mijn motie is aangenomen, Dat vind ik niet goed. Voor de op te komen. Maar het was óók goed maar de uitvoering wordt steeds missies die we doen, worden niet dat ze er de openbaarheid mee uitgesteld – ‘de uitvoerbaarheid voldoende geschikte mensen zochten. Meestal wordt aan zo’n wordt onderzocht’ heet dat dan. gevonden. uitreiking weinig ruchtbaarheid Defensie rekruteert dan ook onder gegeven, maar deze twee veteranen Militairen die uit een oorlogssituatie heel jonge kinderen. Vanaf elf jaar. wilden het in het Tweede Kamerge- terugkomen, krijgen nu een of twee Kijk op www.oranjebaretten.nl. Dat bouw doen. Beiden hadden een post dagen een debriefing – een pilsje is voor kinderen van 11 tot 16 jaar. Je traumatische stress stoornis (PTSS), drinken op Kreta in een mooi hotel. kunt al vanaf je 17e aspirant-militair en dat is niet niks. Ook zo'n span- En dan kunnen ze naar huis. ambtenaar worden. Dan mag je niet nende dag, met de pers erbij, dat is Dan moeten ze nog een formulier op missie, maar je krijgt wel de voor hen heel wat. Maar het is heel invullen, of ze geen problemen militaire opleiding, zodat je de dag goed gegaan en het heeft aandacht hebben, daar zitten ook wel wat na je verjaardag uitgezonden kan gekregen.” hulpverleners bij. Maar ja, ze zitten worden. Uit onderzoek blijkt dat nog helemaal in de stoere sfeer, je daar risico's aan verbonden zijn. Waarom is die zichtbaarheid bent net drie maanden steeds op Vanwege de verantwoordelijkheid belangrijk? patrouille geweest, je zit nog die je hebt voor de mensen in de bus “Die gewonden, dat zijn lichamelijk helemaal in een militaire omgeving. vinden we in Nederland dat je pas zwaar en lichtgewonden – overigens Dan ga je niet zeggen: ‘ik heb toch met 21 jaar buschauffeur mag is het goed om te weten dat als je een problemen’, want dan ben je een worden. Maar je mag op je 18e wel de been of een arm kwijtraakt, je in de watje. Dat is dus volstrekt onvoldoen- oorlog ingestuurd worden en categorie ‘lichtgewond’ valt – én de om geestelijke verwondingen te beslissen over leven en dood. De SP geestelijk gewonden. Ik vind dat die signaleren. Er zal als het ware ook vindt dan ook dat 21 de minimum- gevolgen, want dat zijn gevolgen een her-opleiding moeten komen om leeftijd daarvoor moet zijn.” waar deze mensen de rest van hun ze weer als zelfstandig individu in de leven mee te maken hebben, veel burgersamenleving te laten aarden. Je mocht een paar maanden meer zichtbaar moeten worden. Uit de gesprekken met organisaties, geleden bij twee veteranen het Zodat ouders en jongeren goed militairen en veteranen komt een Draaginsigne Gewonden doordrongen zijn van dát risico, beeld naar voren van een staat in de opspelden. Wat vond je daarvan? voordat ze in militaire dienst gaan.” staat, met eigen wetten en regels. “Ik vond dat een hele eer. Ik maak Het functioneert eigenlijk nog net daaruit op dat veteranen ervaren dat als voor de Tweede Wereldoorlog. ik mijn best doe om voor hun belang

19 SPANNING november 2009 Foto: SP-Archief

Socialisten en defensiepersoneel: Maar hoe valt dat in het leger? Zien moet je voorstellen dat je komt dat klikt dus wel? zij ons niet als een partij die hun opbouwen, bijvoorbeeld in de “Kijk, we zijn geen pacifistische partij; speeltjes afpakt, zoals de JSF? Baluchi-vallei een tijd geleden, waar we zijn een socialistische partij. Ikzelf “Nee, dat ligt heel anders. Ik spreek net de Amerikanen in het kader van ben wel anti-militarist, maar dat wil met militairen van alle rangen en hun oorlog tegen het terrorisme de niet zeggen dat ik tegen het leger ben. standen. Het beeld van de stugge, boel hebben platgebombardeerd. Waar ik tegen ben, is een te snelle harde vechtjassen klopt niet: ik merk Dan moet je niet denken dat de inzet van militaire oplossingen bij dat ze juist heel erg open zijn, over Afghanen dan zeggen: ‘hé daar politieke conflicten. Er wordt te snel het algemeen weldenkende en komen onze bevrijders’. We kunnen naar wapens gegrepen als er een overigens vaak ook hoogopgeleide daar niet met militair geweld een probleem is. mensen. Met hen heb ik het ook over democratie bijelkaarschieten. Je deze discussie. Nou gaat een moet vertrouwen opbouwen. En Ik vind dat we in Nederland een generaal natuurlijk niet meteen denk niet: ze doen zo vriendelijk andere krijgsmacht nodig hebben. We roepen: ‘ja dat is een goed punt, tegen ons, dus dat zit goed. Zij zien hebben nu een ‘expeditionaire’ Poppe!’ Maar ze zeggen ook niet buitenlanders die rondlopen met krijgsmacht, die overal in de wereld meteen nee.” stapels dollars, om geld te geven, tot in ‘het hoogste geweldsspectrum’ schadevergoedingen te betalen: die moet kunnen optreden. Dat betekent Wat vind je van de redenering: moet je te vriend houden. Natuurlijk zware wapens, F16's, JSF, pantserhou- onze jongens en meisjes doen ze vriendelijk. Maar 90 procent witsers, tanks en vechtsoldaten. verdienen steun, dus moet je niet van de lokale strijders, de Taliban, Terwijl als je missies gaat doen in kritisch zijn over hun missie? zijn lokale boerenzonen. De strijd crisisgebieden, dan ben je daar óf om “Onzin. Onze militairen zijn zelf ook veroorzaakt veel burgerslachtoffers, vechtende partijen uit elkaar te kritisch, maar kunnen dat niet altijd dat rekruteert weer nieuwe strijders.” houden, óf om hulpverleners te zomaar laten merken. Toen ik vorig beschermen tegen slechteriken. Dat jaar op bezoek was in Afghanistan, Maar als je beweert dat het werk vereist een nauw contact met de heb ik heel veel van die kritische zinloos is, is dat dan niet heel bevolking en een manier van optre- geluiden van de militairen zélf pijnlijk voor nabestaanden en den die anders is dan de militaire gehoord. Afhankelijk van de rangen gewonde veteranen? aanpak waarvoor ze worden opgeleid. en standen is dat openlijker of meer “Dat is het treurige van oorlog. Met Wat we nodig hebben is een leger tussen de regels door. Ik hoor daar dit argument komt er nooit een waarmee een humanitaire aanpak ook: ‘Dit is helemaal geen opbouw- einde aan een zinloze oorlog. Je kunt een grotere rol gaat spelen.” missie. Het is gewoon oorlog.’ Je een oorlog gemakkelijker beginnen

20 SPANNING november 2009 De manschappen staan klaar voor vertrek naar Uruzgan

Foto: Bram Saeys/Hollandse-Hoogte dan eindigen. Ik kan nabestaanden bar steenwoestijnlandschap. Ook al en veteranen uitleggen, dat het grote zijn wij het met deze missie niet eens, Agnes Kant: verhaal van de opbouwmissie niet ik kom daar toch voor op. Als we klopt, maar dat het werk dát ze doen eerlijk zijn over wat zij daar in “Respect” niet voor niks is. Dat wederopbouw- opdracht van ‘de politiek’ aan het verhaal, dat is een schimmig verhaal, doen zijn, zal ‘de politiek’ ook maar onze mensen die de missie moeten zorgen dat ze goed uitgerust uitvoeren doen hun best, ze opere- zijn, voor hun veiligheid. Ik ben geen ren zo voorzichtig mogelijk. Daar enkele militair tegengekomen die heb ik groot respect voor. Maar ik zegt dat we moeten blijven. Die zijn heb ook gezegd in een gezelschap er vast, maar ik heb ze niet gespro- van onder andere een generaal, het ken. Het leger loopt op zijn tand- hoofd van het provinciaal recon- vlees. Het lukt ze niet eens om structieteam, een overste en burger- nieuwe rekruten op te leiden, omdat medewerkers van Buitenlandse iedereen die die training zou Zaken: ‘het is toch eigenlijk kut wat kunnen geven, nodig is in Uruzgan. Remi Poppe en Krista van Velzen waren al jullie hier moeten doen.’ Dan schrikt Materieel slijt als een gek. Het eens in Afghanistan geweest. In oktober was iedereen even, maar als ik uitleg wat ambitieniveau is te hoog. De levens ook fractievoorzitter Agnes Kant op bezoek bij ik bedoel, dan komen zij ook met van militairen en de gevolgen voor de Nederlandse militairen. Kant: “Ons land kritische vragen, zoals: waar blijven het verdere leven van veteranen staat voor een belangrijke beslissing. de civiele hulpverleners? ondergeschikt maken aan een Verlengen we de missie weer voor twee jaar onhaalbaar politiek ambitieniveau: of niet. Ik heb geen aanleiding gevonden om Onze jongens en meisjes verdienen dat is geen steun, dat is het tegenover- ons standpunt aangaande de oorlog in steun. Niet door te applaudisseren gestelde.” Afghanistan te wijzigen.” Tijdens het verblijf bij een zinloze missie, maar door op Kamp Holland in Uruzgan werd ook echt wat voor ze te doen. Het uitgebreid gesproken met Nederlandse belangrijkste wat je hier voor ze kunt militairen en diplomaten. Kant: “Ik ben zeer doen is duidelijk maken dat we daar onder de indruk van de enorme betrokkenheid een oorlog aan het voeren zijn. Dat en inzet van de Nederlandse militairen. Hoe je heeft gevolgen voor simpele, maar ook denkt over deze missie, hier kan je niet enorm belangrijke zaken als goed anders dan respect voor hebben.” schoeisel voor patrouillelopen in een

21 SPANNING november 2009 “Veranderen of overbodig worden” Verslag NAVO-symposium Eerste Kamer Tekst: Arjan Vliegenthart

Internationale organisaties hebben de neiging om zichzelf te overleven. De omstandigheden waaronder zij werden opgericht kunnen radicaal veranderen, zonder dat deze organisaties in staat zijn om zich zelf daaraan aan te passen. Als de NAVO niet oppast, dreigt haar hetzelfde lot en wordt zij overbodig. Daarom is het van het grootste belang dat de NAVO haar plaats in de mondiale veiligheidsarchitectuur opnieuw definieert. Daarbij mag de alliantie niet bang zijn voor onorthodoxe oplossingen. Dat was de belangrijkste boodschap van het symposium NATO at 60- the future ahead dat de Eerste Kamer op vrijdag 23 oktober op initiatief van de SP organiseerde. Een impressie.

benadrukte hierbij dat het van het grootste belang is dat de NAVO-lidstaten niet langer Rusland als de belangrijkste vijand zien, maar als een poten- tiële bondgenoot in het creëren van een veilig Europa. Vooral in het voormalige Oostblok wordt Rusland als een bedreiging ervaren, terwijl omgekeerd veel Russen de NAVO als een vijandige organisatie zien. Kosachev wees onder andere op de oorlog in Kosovo en de toenadering van de NAVO tot Georgië en de Oekraïne. “Naar het Russische publiek toe kan ik helaas weinig pro- NAVO argumenten noemen”, stelde hij. Deze vijandbeelden staan een construc- tieve samenwerking in de weg en beide zijden zouden er werk van moeten maken ze actief tegen te gaan. Alleen zo kan er een begin worden gemaakt met een gemeenschappelijk denken over hoe vrede en veiligheid in het Europa van na de Koude Oorlog vorm zouden kunnen krijgen.

Daarbij refereerde Kosachev ook naar Arjan Vliegenthart aan het woord het plan van de Russische president Medvedev om nieuwe Europese veilig- heidsafspraken te maken. De tijd daarvoor dringt; de mogelijkheden zijn er Foto: SuzanneFoto: vandeKerk op dit moment, juist omdat zowel in Rusland als in de Verenigde Staten pre- De Koude Oorlog voorbij Koude Oorlog vandaag de dag nog sidenten aan de macht zijn die aangege- Alle sprekers benadrukten tijdens het steeds het belangrijkste referentiekader ven hebben werk te willen maken van symposium dat de Koude Oorlog echt waaraan besluiten worden getoetst. Wil ontwapening en die toenadering willen voorbij is en dat de uitdagingen waarde NAVO toekomst hebben, dan moet zoeken tussen oude vijanden. Als zij voor de NAVO staat niet opgelost kun- dit veranderen. echter geen resultaten kunnen berei- nen worden door terug te vallen op ken, is de kans groot dat in de toekomst strategieën die tijdens de Koude Oor- Konstantin Kosachev, lid van het Rus- de geschiedenis een andere draai log gebruikt werden. Dat mag wellicht sische parlement, de Doema, en voor- neemt en politici naar voren brengt die als een open deur klinken, maar voor zitter van de commissie voor Buiten- daartoe veel minder geneigd zullen beleidsmakers binnen de NAVO is de landse Zaken van dat parlement, zijn.

22 SPANNING november 2009 “Veranderen of overbodig worden”

Konstantin Kosachev Foto: SuzanneFoto: vandeKerk

Afghanistan en de toekomst van Volgens Lindley-French, die op dit mo- Nederland daarom een afwachtende de NAVO ment als adviseur meewerkt aan een ge- houding aan. De relatie met de Ver- Naast de relatie tussen de NAVO en meenschappelijk standpunt van de enigde Staten, zoals die verankerd is in Rusland stond ook de huidige oorlog in Amerikaanse, Britse en Franse rege- de NAVO, is voor de regering van het Afghanistan in het middelpunt van de ring, is het nu nog onduidelijk welke rol grootste belang. In dat opzicht is zij ge- belangstelling. De NAVO-operatie de NAVO op het wereldtoneel wil spe- voelig voor de wensen van de Amerika- loopt bijzonder stroef en de kans dat zij len en is een debat hierover uiterst nen, die van de NAVO een organisatie op een mislukking uitloopt stijgt met noodzakelijk. Daarnaast speelt de ver- willen maken die in principe overal ter de dag. Volgens professor Lindley- deling van financiële en militaire lasten wereld kan optreden. Zoals de missie in French, hoogleraar aan de Koninklijke een belangrijke rol binnen de huidige Afghanistan laat zien, is Nederland ook Militaire Academie in Breda, hangt discussie over de NAVO. Als de verschil- bereid daaraan een bijdrage te leveren. daarmee ook de toekomst van de lende lidstaten geen overeenstemming NAVO aan een zijden draad. Als de oor- kunnen bereiken over een nieuw ver- Tegelijkertijd lijkt het debat – of de Ne- log in Afghanistan niet tot een goed deelmodel, dan zou de NAVO als orga- derlandse regering dit nu wil of niet – einde kan worden gebracht, dan zou de nisatie wel eens definitief buitenspel toch begonnen te zijn. De ontwikkelin- legitimiteit van de NAVO wel eens een kunnen worden gezet. Binnen de Ver- gen in Afghanistan en de discussie over beslissende klap kunnen krijgen. enigde Staten bestond onder Bush gro- het nieuwe strategische concept dwin- te onvrede over het gedrag van de Eu- gen de NAVO ertoe zich opnieuw te be- Dat de kansen dat de missie in de Af- ropese partners die wel wilden zinnen op haar toekomst in een veran- ghanistan mislukt steeds groter wor- profiteren van de bescherming die de derde wereld. Of zij daarin ook een den, werd door alle sprekers op het NAVO biedt, maar daaraan niet willen plaats kan vinden, hangt vooral af van symposium gedeeld. Maar tot overeen- meebetalen. Als deze discussie onder de vraag hoe zij in staat is zich aan te stemming over de te volgen strategie Obama niet beëindigd wordt, is het snel passen aan de werkelijkheid van na de kwam men niet. Wel werd de vraag ge- gedaan met de NAVO. De organisatie Koude Oorlog. In de eerste twintig jaar steld of het verstandig is dat de NAVO zal dan wel niet worden opgeheven, na de val van het staatssocialisme heeft steeds zegt dat Afghanistan een soort maar de Amerikanen zullen er zich zij haar plek nog niet definitief kunnen lakmoesproef voor het bondgenoot- dan veel minder aan gelegen laten lig- bepalen. Als dat de komende jaren ook schap is. Afghanistan is immers geen gen. niet kan, zal zij haar rol op het interna- laboratorium, en zo zou het bondge- tionale toneel wel eens definitief kun- nootschap het ook niet moeten behan- Nederland afwachtend nen verliezen. delen. Dat is niet alleen gevaarlijk voor Volgens Hugo Klijn, onderzoeker aan de inwoners van het land en onze solda- het Clingendael Instituut in Den Haag, ten daar, maar staat ook een vruchtba- weet Nederland niet zo goed wat het re discussie over de rol van de NAVO met het debat over de toekomst van de wereldwijd in de weg. NAVO aanmoet. Op dit moment neemt

23 SPANNING november 2009 Een nieuw Strategisch Concept Tekst: Arjan Vliegenthart

De komende twee jaar buigt de NAVO zich over een nieuwe gezamenlijke bestaansverklaring en een nieuw strategisch concept voor het bondgenootschap. Het debat daarover is binnen de NAVO al begonnen, maar komt in Nederland nog maar mondjesmaat van de grond. Het symposium dat de Eerste Kamer op 23 oktober op initiatief van de SP organiseerde, kan in dat opzicht als opmaat gelden voor een dergelijk debat. Alle sprekers op het symposium waren het immers met elkaar eens dat een dergelijk debat gevoerd moet worden. Zij sloten zich daarbij aan bij de voormalig secretaris-generaal Jaap de Hoop Scheffer die al diverse malen voor een debat binnen de verschillende lidstaten over de toekomst van het bondgenootschap had gepleit. Om ook in de toekomst een rol te kunnen vervullen, heeft de NAVO volgens De Hoop Scheffer voldoende draagvlak in de lidstaten nodig is. Daaraan ontbreekt het nu in ernstige mate. Daarom pleit hij ervoor om in alle lidstaten een breed politiek en publiek debat aan te gaan over de toekomst van de NAVO.

Een goed voorstel, dat om nadere invulling vraagt. Het vo- oriëntatie weer meer naar de rest van de wereld richt. Dit rige Strategisch Concept dateert uit 1999 en kwam onder vraagt een wezenlijke herijking van de NAVO. Welke doelen Amerikaanse druk tot stand. De Verenigde Staten vonden stelt het bondgenootschap zich voor de komende tijd en op het, na decennialange bescherming van de Europese bond- welke manier wordt daaraan het beste inhoud gegeven? genoten, wenselijk ze nu aan zich te binden voor mogelijke Ontwikkelt de NAVO zich tot mondiale politieagent? Geeft militaire inzet elders ter wereld. Alleen zo kon de NAVO de alliantie zich het recht overal militair in te grijpen waar naar de mening van de Amerikaanse regering zijn bestaans- belangen van lidstaten in het geding zijn? Keert het bondge- recht behouden. Zoals de Amerikaanse Senator Lugar het al nootschap terug naar zijn oorsprong als territoriale verdedi- treffend voorspelde tijdens een NAVO-conferentie in 1993: gingsorganisatie? Of vinden de NAVO en zijn lidstaten een NATO has to go out of area, or out of business (De NAVO moet eigen plek in een nieuwe mondiale veiligheidsstructuur, buiten zijn grondgebied treden of zichzelf opheffen). In waaraan ook andere landen deelnemen? En waarin de Ver- 1999 gaf de NAVO zichzelf officieel het recht ‘out of area’ te enigde Naties, zoals bedoeld in 1945, de leiding hebben en gaan opereren. Met de luchtoorlog tegen Servië dat jaar het internationale geweldsmonopolie daadwerkelijk in han- werd de theorie onmiddellijk in praktijk omgezet. Daarbij den krijgen, om de internationale vrede en veiligheid te speelde ook een nieuw concept een rol: dat van de humani- handhaven? taire interventie – het bewapend interveniëren in een land om de bevolking te beschermen. Dit in het kader van het in De Nederlandse regering is echter tot nu toe terughoudend Canada ontwikkelde concept ‘verantwoordelijkheid om te geweest in dit debat. De vorige kabinetten-Balkenende beschermen’ (responsibility to protect). Volgens dat concept zou zagen niets in een discussie over de uitgangspunten van de een humanitaire 'inval' in een land gerechtvaardigd zijn NAVO. Ben Bot, de vorige minister van Buitenlandse Zaken, wanneer de burgers van dat land niet langer beschermd zag weliswaar dat de wereld veranderd was, maar was bang worden door de staat. Daarbij wordt de besluitvorming van dat een debat over de toekomst van de NAVO niet zo snel de VN-Veiligheidsraad omzeild. Zo'n beleid draagt grote ri- een eensluidende conclusie zou opleveren. En inderdaad, sico’s met zich mee. Ondanks de gemakkelijke beeldvor- binnen het bondgenootschap bestaan verschillende menin- ming waarbij soldaten de slachtoffers te hulp schieten, gaan gen over wat de NAVO nu eigenlijk zou moeten gaan doen. humanitaire interventies vaak gepaard met veel burger- Is het een verdedigingsorganisatie, vooral gericht tegen Rus- slachtoffers, zo leert de ervaring tot nu toe. land? Volgens veel van de nieuwe lidstaten in Oost-Europa zou de NAVO zich vooral daarop moeten richten. De voormalige communistische landen zijn bang dat een sterk Rus- Een veranderde wereld land een bedreiging zou kunnen vormen voor hun eigen on- Tien jaar later is het echter steeds duidelijker geworden dat afhankelijkheid en houden vooral vast aan de afspraak dat het concept uit 1999 niet langer voldoet. Niet voor de voor- een aanval op een van de NAVO-lidstaten de andere leden standers van de NAVO en niet voor de critici van het bond- verplicht om gemeenschappelijk dit land te verdedigen. An- genootschap. De wereld is – onder meer na de aanslagen dere lidstaten hebben andere prioriteiten en willen dat de van 11 september en de opkomst van het internationale ter- NAVO veel meer een flexibele organisatie wordt die overal rorisme – wezenlijk veranderd. Niet alleen staat het bondge- ter wereld de directe en indirecte belangen van de lidstaten nootschap voor andere uitdagingen, ook de omgeving is kan verdedigen. fundamenteel veranderd. Nieuwe landen zoals China, India en Brazilië dienen zich aan en willen in een internationale De Nederlandse opvatting is niet erg duidelijk. Het lijkt erop veiligheidsarchitectuur worden opgenomen, terwijl Rusland dat de regering vooral hecht aan een sterke band met de zich van de roerige jaren ’90 hersteld lijkt te hebben en zijn Verenigde Staten en dat de NAVO daarbij een belangrijk, zo

24 SPANNING november 2009 Sarkozy, De Hoop Scheffer en Merkel vieren het 60-jarig bestaan van de NAVO Een nieuw Strategisch Concept Foto: MehdiFoto: Chebil/Hollandse-Hoogte

niet het belangrijkste, middel is. Vandaar misschien ook wel standkoming van de nieuwe strategie. Daarnaast zouden de afwachtende houding. Maar wie niet actief meedoet aan ook verschillende maatschappelijke organisaties, waaron- het debat over de toekomst van de NAVO heeft daar ook der niet in de laatste plaats de vredesbeweging, betrokken geen invloed op. Het argument dat het lastig zal zijn over- moeten worden bij het proces. Het debat mag niet verzan- eenstemming te bereiken, mag geen reden zijn om maar den in een technische operatie, maar dient begeleid te wor- helemaal niet mee te doen en de discussie over te laten aan den met een debat over het nut en de noodzaak van de landen die er wel een duidelijk omlijnde mening op nahou- Atlantische Verdragsorganisatie die dit jaar haar 60e den. Een nieuwe Strategisch Concept komt er namelijk in verjaardag viert. ieder geval en wie niet meedoet, wordt wellicht geconfron- teerd met een strategie die men helemaal niet wil. De oude NAVO heeft zichzelf overleefd en of de nieuwe NAVO levensvatbaar is, is nu nog niet bekend. Wel staat Langzaamaan lijkt de Nederlandse regering dit ook te bevoor ons vast dat een NAVO waarvan niet duidelijk is hoe ze seffen. Onlangs informeerde minister Verhagen de Kamer zich verhoudt tot belangrijke landen en andere organisa- over de rol die Nederland denkt te kunnen spelen in het de- ties in de deze wereld een bedreiging kan vormen voor de bat over het nieuwe Strategische Concept. Op dit moment internationale rechtsorde. Daarom is het zo belangrijk dat ligt er een adviesaanvraag bij de Adviesraad voor Internati- duidelijk wordt hoe de NAVO zich tot bijvoorbeeld de onale Vraagstukken, die helder zou moeten maken welke Verenigde Naties en het internationaal recht zal verhouden. opties er op tafel liggen. Daarin zal, mede op aandringen Nederland, en daarmee ook het Nederlandse parlement, van de Eerste Kamer, ook aandacht besteed worden aan de heeft de grondwettelijke taak om de internationale rechts- vraag hoe de NAVO om zou moeten gaan met landen die orde te versterken. Het zal het nieuwe Strategische Concept geen lid van het bondgenootschap zijn, zoals Rusland en dan ook daaraan moeten toetsen: draagt de nieuwe NAVO China. Ook heeft de Nederlandse regering voormalig bij aan een veiligere wereld waarin niet het recht van de Shell-topman Jeroen van der Veer voorgedragen voor de sterkste geldt, maar de wetten van het internationaal recht? NAVO-commissie die moet werken aan de nieuwe strategie. De discussie over het Strategisch Concept van de NAVO Deze commissie staat onder leiding van de voormalig biedt de mogelijkheid om duidelijk te maken waarvoor Ne- Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Madeleine derland en de verschillende politieke partijen staan. Wij Albright en moet voor de zomer van 2010 een advies voor- zullen daarom in ieder geval blijven aandringen op een vol- leggen aan de nieuwe secretaris-generaal van de NAVO, waardig debat en daarbij onze visie inbrengen op hoe de Fogh Rasmussen. organisatie kan worden omgevormd van een verouderd product uit de Koude Oorlog tot een Nieuwe Algemene Naar een breed maatschappelijk debat Vredes Organisatie. Met deze stappen is op zichzelf niet veel mis, maar de NAVO is te belangrijk om het daarbij te laten. Het debat over de toekomst ervan mag niet overgelaten worden aan specialisten, maar dient breed gevoerd te worden. Daarom dringt de SP er op aan dat de parlementen van de verschillende lidstaten ook een belangrijke rol krijgen in de tot-

25 SPANNING november 2009 Sanering asbestcement daken Ook niets doen geeft veel kosten

Nieuw rapport van het Wetenschappelijk Bureau

praktijk is echter dat ze vanwege de hoge kosten voor sa- sAneRing nering geen prioriteit wil geven aan het preventief sane- AsBestCeMent dAken ren van asbestcementdaken. Kosten van calamiteiten Op verzoek van Remi Poppe heeft het Wetenschappelijk Bureau van de SP nu dus onderzoek gedaan naar de kosten van níét saneren, zoals kosten door calamiteiten. Om een idee te krijgen van de kosten is navraag gedaan bij gemeenten, verzekeringen en asbestverwijderaars. De hoogte van de kosten van sanering na een calamiteit hangt heel sterk af van de verspreiding van het asbest en de bebouwingsgraad van de omgeving. Vaak zijn brand- weer en gemeente als eerste bij de brand en dragen zij OOk niets dOen geeft veel kOsten ook zorg voor het opruimen van het vrijgekomen asbest. Voor zover de eigenaar aansprakelijk gesteld kan worden zullen de kosten bij hem of haar gedeclareerd worden. Remi Poppe Tweede Kamerlid Nico Schouten medewerker Wetenschappelijk Bureau Patrick van Lunteren Fractiemedewerker Milieu Het komt echter vaak voor dat men niet goed is verzekerd tegen het vrijkomen van asbest en dat dan alsnog de ge- 09-0324_Omslag.indd 1 05-10-2009 16:50:02 meenschap voor de kosten opdraait. Een schadeverzeke- Jaarlijks gaan in ons land ongeveer 800 mensen dood aan ring op zichzelf is namelijk duurder als rekening moet de gevolgen van asbest. Al tientallen jaren voeren milieu- worden gehouden met asbest. Ook op deze aspecten organisaties en de SP actie tegen het gebruik van asbest wordt in dit rapport nader ingegaan. en vóór het voorkomen van problemen door vroeger asbestgebruik. Er zijn in Nederland nog miljoenen vier- Verborgen kosten kante meters asbestcementdak. Gezien de leeftijd van die Ook gebeurt het nogal eens dat gemeenten veel werk daken mag worden verondersteld dat ze aardig aan het moeten verzetten om zaken goed te organiseren. Die verweren zijn. Uit internationaal onderzoek dat is verza- personeelskosten zijn verborgen kosten die voor eigen meld door TNO blijkt dat bij verwering jaarlijks ongeveer rekening zijn, maar eigenlijk ook bij de totale kosten 3 gram asbestvezels (≤ 5 micron) per m2 vrijkomt. Dat gerekend moeten worden. Net als de kosten voor een zou in Nederland neerkomen op meerdere tonnen rechtsgang bij schadeverhaal. In het rapport zijn voor- asbestvezels per jaar. Dit probleem kan men tijdelijk ver- beelden opgenomen waarbij de juridische strijd zelfs in helpen door het dak te impregneren. Maar dat is slechts de tonnen liep. uitstel van saneringskosten die toch eens gemaakt moeten worden. En een coating helpt niet tegen calamiteiten Vanwege de volksgezondheid is er alle reden om asbest- als een brand. cementdaken preventief te saneren. Het argument ‘het kost te veel om te saneren’ wordt in dit rapport uitgebreid Hoge kosten? weerlegd. De minister moet er dus eindelijk maar eens In februari 2008 overhandigde Tweede Kamerlid Remi vaart achter zetten. Poppe het SP-rapport Help asbest het dak af aan minister Cramer. In dit rapport deed de SP een aantal aanbevelingen: 1. Meer voorlichting en onderzoek, 2. Inventarisatie en verplichte sanering van asbest in publieke gebouwen door gemeenten, 3. Verplichte vervanging van asbestdaken, 4. Zoek samen met gemeenten en waterschappen Remi Poppe, Nico Schouten, Patrick van Lunteren, Sanering naar een oplossing voor het verwijderen van asbestdaken asbestcement daken. Ook niets doen geeft veel kosten, Den gecombineerd met de plaatsing van zonnepanelen of Haag: SP-Tweede Kamerfractie, oktober 2009 zonneboilers. De minister ontving het rapport welwillend en zegde toe de aanbevelingen ter harte te nemen. De Het rapport is te bestellen via www.sp.nl/shop/index.php

26 SPANNING november 2009 Sanering DSB, tophypotheken asbestcement daken Ook niets doen geeft veel kosten en topprovisies Tekst: Arnold Merkies (fractiemedewerker Financiën van de Tweede Kamerfractie) GerardTil/Hollandse Hoogte

“We zijn trots op je!” zei Balkenende nog niet zo lang geleden tegen Dirk Scheringa. Deze speelde volgens de premier “een geweldige rol in de financiële sector” en was een voorbeeld voor ons allemaal. Het kan verkeren. Helden die van hun voetstuk vallen, komen in de financiële sector wel vaker voor. Maar wat ging er nu eigenlijk mis bij DSB? Was er sprake van een mislukt avontuur van één man, zoals Bos ons graag doet geloven, of legt de affaire een groter probleem bloot, namelijk een ondeugdelijk financieel systeem?

Hoewel Dirk Scheringa met bedrijven als Frisia al sinds bat over DSB in de Tweede Kamer dat SP-Kamerlid de jaren zeventig bezig was, heeft de bank eigenlijk maar Ewout Irrgang had aangevraagd, is de toezegging kort bestaan. DSB ontstond toen ze in 2005 een bankver- gedaan dat daar een onderzoek naar komt. gunning kreeg van De Nederlandse Bank. Op 19 oktober dit jaar ging ze alweer failliet. De vraag is of Maar terug naar DSB. Wat was het probleem met de DNB die vergunning wel had moeten geven aan dit be- koopsompolissen? Een koopsompolis is een verzekering drijf, waarvan de voornaamste inkomsten bestonden uit waarvoor je in één keer de hele premie betaalt. Wanneer provisie-inkomsten uit de verkoop van koopsompolissen je een hypotheek afsloot bij DSB moest je deze verzeke- die tegelijk met de leningen werden verkocht. Over de ringen erbij nemen, waardoor je verzekerd was dat je je rol die de toezichthouders hebben gespeeld zijn veel vra- hypotheek kon blijven betalen als je werkloos of arbeids- gen gerezen. Hebben ze goed gehandeld in de periode ongeschikt zou worden. Het grote bedrag betaalde je vlak voor het faillissement? En hadden ze niet veel eer- niet in één keer, maar werd meegefinancierd met de hy- der moeten ingrijpen in de praktijken bij DSB? De pro- potheek. Je hypotheekschuld kon daardoor flink worden blemen waren tenslotte al veel langer bekend. In een de- verhoogd en zo ontstonden er hypotheken die ver boven

27 SPANNING november 2009 de waarde van het huis zelf uitkwamen, in extreme geval- sen en dit jaar heeft de AFM vastgesteld dat ook andere len tot wel 180 procent van de woningwaarde. De aanbie- banken koopsompolissen verkopen met “idioot hoge pro- dingen van DSB leken op het eerste gezicht erg aantrek- visies”. De AFM noemt de namen van die andere banken kelijk, maar in feite werden de lasten verschoven naar de niet, maar door de publieke aandacht die er nu voor is, toekomst doordat mensen werden opgezadeld met nog komen er steeds meer voorbeelden naar boven, zoals grotere schulden. De koopsompolissen bleken vaak over- Afab. bodig, omdat men bijvoorbeeld al verzekerd was. Ook werden er provisies ontvangen die op konden lopen tot Deregulering terugdraaien maar liefst 80 procent van de waarde van de koopsom. De Ook op het gebied van de provisies zijn de regels steeds informatie was voor veel mensen zo onduidelijk dat men meer losgelaten. Tot 1996 bestond er een maximumpro- er vaak pas achteraf achterkwam hoe hoog de hypotheek visie voor deze zogeheten tussenpersonen. De SP pleit er- was en hoe hoog de maandelijkse lasten ineens waren als voor deze weer in te voeren. Onder invloed van de inter- gevolg van de variabele rente. Overstappen bleek in de nationale mode om de rol van overheden zoveel mogelijk praktijk niet mogelijk, omdat andere banken niet zaten te vervangen door marktwerking werd begin jaren negen- te wachten op hypotheken met veel te weinig onderpand. tig een project gestart, genaamd ‘Marktwerking, deregu- Menden bleven daardoor ook zitten met hun dure koop- lering en wetgevingskwaliteit’. Op basis van de aanbeve- sompolissen. Eind september deden oud-medewerkers lingen die daaruit voortkwamen, besloot minister Wijers bij Nova een boekje open over een cultuur van agressieve (D66) een streep te halen door de maximumprovisies, verkoop van de koopsompolissen, waarbij geen rekening tegen de zin in van de branche zelf. Vervolgens gooide werd gehouden met de financiële draagkracht van de Zalm (VVD) er in 1999 nog een slag overheen door alle klant. beloningsregels voor tussenpersonen af te schaffen, op- dat de markt nog meer zijn werk kan doen. “Zicht op goede naleving” Wanneer we in de zomer van 2007 berichten horen over De tussenpersonen zijn zich sindsdien meer en meer de praktijken in de VS, waar hypotheken werden ver- gaan gedragen als verkopers in plaats van adviseurs, aan- strekt aan mensen die zich die eigenlijk niet konden ver- gemoedigd door de provisies die steeds meer afhankelijk oorloven, wil Ewout Irrgang van de minister van Finan- zijn geworden van hun verkoopresultaten. Consumenten ciën weten of dergelijke praktijken in Nederland ook krijgen daardoor steeds minder objectief advies en wor- voorkomen. Bos zegt geen problemen te verwachten, om- den opgezadeld met ingewikkelde hypotheken die de ad- dat de toezichthouders het allemaal goed in de gaten viseurs zelf vaak niet eens begrijpen. Een onderzoek door houden en de hypotheekverstrekkers bovendien zelf een de AFM uit 2007 gaf een ontluisterend beeld van de ken- gedragscode hebben gemaakt. Als voor de zoveelste keer nis van adviseurs en van het niveau van serviceverlening. blijkt dat ze zich niet aan hun eigen gedragscode houden, vraagt Ewout Irrgang begin 2008 nog eens of de Zalm en Bos hebben steeds ingezet op marktwerking, regels voor het voorkómen van overkreditering niet in de maar ze vergeten daarbij dat hypotheken niet zomaar wet kunnen worden vastgelegd. Bos antwoordt daarop: een product zijn. Als je een lampje koopt dat niet werkt, “Zolang er zicht blijft op goede naleving via zelfregule- dan zeg je: “pech gehad, de volgende keer koop ik wel ring, is het niet verstandig om deze regels wettelijk vast te een ander lampje.” Met een hypotheek is dat anders. Ban- leggen.” ken en verzekeraars hebben overstappen zo duur gemaakt dat je in de praktijk aan je hypotheek vastzit zodra Hetzelfde fenomeen zagen we eerder bij de woekerpolis- je hem hebt afgesloten. Als de lasten dan na verloop van sen. Ook daar was de mantra steeds dat er sprake was van tijd veel hoger blijken uit te vallen dan je aanvankelijk ‘zicht op een goede naleving via zelfregulering’. Zo kon dacht, dan heb je niets aan al die marktwerking en zelfre- het gebeuren dat de woekerpolissen meer dan tien jaar gulering. lang ongestoord konden worden verkocht. Een jaar geleden heeft de SP voorgesteld om nieuwe fi- nanciële producten eerst voor te leggen aan de toezichthouder. Wellink beweerde in een hoorzitting over de kre- dietcrisis dat dit de innovatie in de financiële sector in de kiem zou smoren, maar de vraag is of je wel gelukkig moet zijn met alle exotische innovaties in de financiële sector. Wanneer de toezichthouder vooraf inzicht krijgt, bereik je ook nog eens dat de toezichthouder eerder op de hoogte is en niet steeds achter de feiten aanhobbelt. Als die een stokje kan steken voor producten die mislei- den of zorgen voor onnodig veel risico, dan houd je alleen de zinvolle innovaties over.

Wat kunnen we nu doen aan al die torenhoge provisies voor de hypotheekadviseurs? DSB blijkt niet de enige te zijn waar gigantische provisies worden verstopt in de hypotheken. Eerder gebeurde hetzelfde bij de woekerpolis-

28 SPANNING november 2009 DEEL 50 Sjaak van der Velden over HET RIJKE Anton Pannekoek (1873-1960) ROoIE LEVEN Persoonlijke daad en socialisme

Anton Pannekoek over Marinus van der Lubbe

Anton Pannekoek was een wereldberoemde Nederlandse astronoom, en tevens een bekend marxistisch denker. Marinus van der Lubbe was een Leidse metselaar die in 1933 uit protest tegen de regering van Hitler de Rijksdag in Berlijn in brand stak. Er bestond tussen beiden een geestelijke band maar toch verwierp Pannekoek de actie van Van der Lubbe.

Pannekoek studeerde vanaf 1891 wis- los bij Anton Pannekoek maar de en natuurkunde in Leiden. Hij richtte richting waarin de revolutie zich daarbij zijn aandacht op de sterren- ontwikkelde deed dat niet. Hij was kunde en publiceerde al tijdens zijn ervan overtuigd dat de rol van de studie zijn eerste wetenschappelijke communistische partij veel te groot artikel. In 1902 promoveerde hij. was en hield voortdurend pleidooi- Na enkele omzwervingen vroeg de en voor de macht vanaf de basis, Leidse sterrenwacht hem in 1918 om via de sovjets of arbeidersraden. in dienst te komen, maar omdat Kleine groepen marxisten die geen Pannekoek bekend stond als links lid wilden worden van de CPN denker stuitte dit op een beroepsver- hielden hetzelfde pleidooi onder de bod. Aan de Universiteit van Amster- naam radencommunisten. dam kon hij wel aan de slag en daar werd hij uiteindelijk hoogleraar. Door Een van de leden van een dergelijke zijn toepassing van natuurkundige groep was Marinus van der Lubbe principes op de sterrenkunde werd hij (1909-1934). Op 16-jarige leeftijd Marinus van der Lubbe de grondlegger van de astrofysica. raakte deze leerling-metselaar een Internationaal kreeg hij waardering groot deel van zijn gezichtsvermogen en stak daar het parlementsgebouw met een eredoctoraat in Harvard. Het kwijt waarna hij van een uitkering en (de Reichstag) in brand. Hij werd Sterrenkundig Instituut Anton kleine baantjes in zijn levensonder- gearresteerd en eindigde na martelin- Pannekoek (IAP) van de Universiteit houd moest voorzien. gen en een schertsproces op het van Amsterdam is nog steeds toonaan- Hij was sterk als een beer en dat kwam schavot; het zou tot 2007 duren eer de gevend in zijn vakgebied. hem goed van pas tijdens de vele Duitse staat hem rehabiliteerde. werklozendemonstraties waaraan hij Er bestond binnen links bewondering Pannekoek werd na het lezen van deelnam. Van der Lubbe was korte tijd voor zijn daad maar ook veel kritiek Equality van Edward Bellamy een lid van de CPN, maar raakte teleurge- omdat de Nazi’s de brand gebruikten overtuigd socialist en later marxist. steld in het partijwezen. Evenals als een excuus om de jacht op links te Hij maakte snel naam in de socialisti- Pannekoek voelde hij meer voor de openen. De communisten beschreven sche beweging en kreeg een baan als gedachte dat arbeiders het heft zelf in hem als een homoseksuele praalhans docent op de school van de Sozialde- hand dienen te nemen, buiten alle en nog zwakbegaafd ook. Zeker de mokratische Partei Deutschlands partijen om. Nadat in januari 1933 laatste twee kwalificaties waren (SPD). Door zijn radicale opvattingen Hitler in Duitsland aan de macht aantoonbaar onjuist en de eerste doet kwam hij in 1918 in de problemen, kwam zag Van der Lubbe de rechtse uiteraard niet terzake. Mensen als waarop hij terugkeerde naar Neder- zegepraal en de besluiteloosheid van Anton Pannekoek hadden wel een land. De berichten over de Russische links als een reden om zelf iets te zakelijke kritiek op de daad van Van Revolutie maakten veel enthousiasme ondernemen. Hij reisde naar Berlijn der Lubbe.

29 SPANNING november 2009 HET RIJKE ROoIE LEVEN Persoonlijke daad

Over het in brand steken van het in brand gestoken wordt? Volkomen passieve massa meesleurt. De Rijksdaggebouw door Van der Lubbe waardeloos is dit, vergeleken bij wat proletarische revolutie heeft met die zijn de meest verschillende oordeelvel- de bourgeoisie zelf doet om de oude leidersromantiek niets van doen. lingen uitgesproken. In linkskommunis- arbeiders van hun waan te genezen, Van de klasse moet ook het initiatief tische organen is die daad geprezen door de Rijksdag zelf machteloos te komen. als uiting van een revolutionaire maken, naar huis te zenden en uit te Maar tenslotte bestaat ook de massa kommunist. Goedkeuren en prijzen schakelen uit het regeringsbedrijf. uit personen, en massale acties zijn betekent aanprijzen van herhaling van Duitse kameraden hebben daarbij opgebouwd uit een geheel van zoiets. Daarom is het nodig, goed na uitgesproken, dat dit alleen maar goed persoonlijke daden. Zeker; en hier te gaan, waarin het nut van zulke kan doen, omdat nu bij de arbeiders hebben we de werkelijke waarde van daden zit. De bedoeling van zulk een het geloof in het parlementarisme een persoonlijke daden. Los van een daad kan alleen zijn de heersende knauw zou krijgen. Dat is zeker waar; massabeweging zijn daden van een klasse te treffen, te benadelen, te maar het is de vraag, of zij zich de enkeling vruchteloos. Maar als deel verzwakken. Daarvan is hier geen zaak toch niet te eenvoudig voorstel- van massabewegingen zijn ze van de spoor aanwezig. Door de brand is de len. De democratische illusies nemen grootste betekenis. Een strijdende bourgeoisie niet in het minst bena- dan een andere weg; waar geen klasse is niet als een gelijkmatig deeld, haar heerschappij niet in het algemeen kiesrecht is, of waar het marcherend regiment van gelijke geringst aangetast. Het is aanleiding parlement machteloos is, wordt de poppen. Zij is een door één wil geweest voor de regering, om haar verovering van de volledige democratie bezielde massa van veelsoortige terreur tegen de arbeidersbeweging als doel opgesteld, en de arbeiders persoonlijkheden, die elkaar steunen, geweldig te versterken. Maar gesteld, geloven, dat ze er alleen langs die weg aanvuren, opwekken, en door hun dat een dergelijke daad inderdaad de komen kunnen. Voortdurende verschillendsoortige krachten hun bourgeoisie getroffen had. Dan zou het propaganda om inzicht in de ware beweging onweerstaanbaar maken. enige gevolg zijn, dat bij de arbeiders betekenis van het parlement en van de Hier vindt de durf van de dappersten het geloof ontstaat dat zij door zulke klassenstrijd te brengen is steeds de gelegenheid tot persoonlijke daden persoonlijke daden bevrijd kunnen hoofdzaak. van moed, terwijl het klare inzicht van worden. De grote waarheid dat alleen Kan echter niet een persoonlijke daad anderen deze daden op het juiste doel het massaoptreden van de gehele een signaal zijn, een stoot die grotere richt. En ook in een opkomende arbeidersklasse de bourgeoisie bewegingen door een krachtig beweging is deze wisselwerking van overwinnen kan zou dan voor hen voorbeeld aan de gang brengt? Het is krachten en daden van de grootste verduisterd worden. Het zou hen toch reeds dikwijls in de geschiedenis waarde, wanneer zij geleid wordt door afhouden van het zelfhandelen als gebeurd, dat de daad van een een klaar inzicht in wat er op dat klasse. De revolutionaire minderheden enkeling in tijden van spanning werkte ogenblik in de arbeiders leeft, wat zij zouden hun energie verspillen in als een vonk in een buskruitvat. Zeker; kunnen doen en hoe hun strijdvaardig- persoonlijke daden, die niet in staat maar de arbeidersrevolutie heeft niets heid te verhogen is. maar daarbij zullen zijn om een klasseheerschappij aan van de ontploffing van een buskruitvat. aan lust tot daden, moed en dapper- het wankelen te brengen. De bour- Mag de communistische partij zichzelf heid nog heel andere eisen gesteld geoisie zou met haar grote hulpbron- nog zo trachten wijs te maken dat de worden, dan die voor het in brand nen zulk een groep met een kleine revolutie elk ogenblik op uitbarsten steken van een parlementsgebouw inspanning gemakkelijk baas worden. staat, wij weten, dat de arbeidersklas- nodig waren. Heeft echter deze daad geen waarde se zich nog formeren moet tot de als demonstratie tegen de laffe nieuwe massale wijze van strijden. In De volledige tekst staat op parlementskiezerij, die de arbeiders de vroegere burgerlijke revoluties had www.marxists.org van hun werkelijke strijd afhoudt? Een de opkomende bourgeoisie te maken demonstratie heeft waarde, als zij door met vorsten; de aanslagen op een een krachtige indruk een overtuiging vorst of minister kon daar het sein voor wekt, of tot bewustzijn brengt. Maar een uitbarsting geven. In de voorstel- gelooft iemand, dat enig arbeider die ling dat ook nu nog een enkeling door tot nog toe meende door het kiezen een persoonlijke daad de massa in van een sociaaldemocraat of een beweging brengt, ligt de burgerlijke communist zijn belangen te bevorde- opvatting van de Leider, niet de ren, daaraan zal gaan twijfelen, gekozen partijleider, maar de zichzelf doordat het gebouw van de Rijksdag bepalende leider, die door zijn daad de

30 SPANNING november 2009 Sjaak van der Velden over Anton Pannekoek (1873-1960) DEEL 50

SAMEN STRIJDEN

reëel bestaande socialisme vandaan aanpak. In die zin sluit het artikel van kwamen intrigeerde mij mateloos. Pannekoek goed aan bij de belevings- Volgens rechtse krachten zat de wereld van de huidige SP. Nog steeds stalinistische terreur al besloten in de zijn er kleine groepen activisten die ideeën die Marx in de negentiende proberen met gerichte terroristische eeuw publiceerde. Nou bleek Marx acties maatschappelijke problemen op ook wel een onaangenaam heerschap, te lossen. Dat is nooit de aanpak van afgemeten aan de manier waarop hij de meeste socialisten geweest en ook socialisten bejegende die het niet voor niet van de SP. Het gaat de SP om de volle honderd procent met hem collectieve actie, samen strijden voor eens waren. Maar om de hele Goelag een solidaire samenleving. En sinds de die een halve eeuw na zijn dood was jaren negentig ook weer samen met ontstaan in zijn schoenen te schuiven Sjaak van der Velden. leek me toch weer wat overdreven. Anton Pannekoek Marx had toch in ieder geval beweerd dat de sociale revolutie het werk van de arbeiders zelf zou moeten zijn. Dan Mijn kennismaking met de theorieën kwam Lenin die in Rusland met het van Anton Pannekoek dateert uit de idee van een voorhoedepartij kwam, vroege jaren zeventig. Als lid van de een partij die bestond uit beroepsrevo- voorloper van de SP, de Kommunis- lutionairen en in plaats van de tiese Eenheidsbeweging Nederland arbeiders de macht moest overnemen, (marxisties-leninisties), las ik alles wat meer in aanmerking voor de titel los en vast zat. ‘grondlegger van het stalinisme’. Twee dingen maakten dat ik mij losmaakte van de KEN-ml en haar De Nederlandse marxist Anton gedachtegoed. Alle discussies werden Pannekoek verklaarde de gedachte- in die club van enkele honderden gang van Lenin vanuit de enigszins mensen steevast beslecht met een onontwikkelde Russische maatschap- beroep op de klassieken. Bedoeld pij van rond 1900. In zijn boek Lenin werden dan Marx, Engels, Lenin, als Filosoof analyseerde hij de theorie Stalin en Mao. Iedere afwijkende van Lenin zelfs als een moderne vorm De brand in de Reichstag mening op een afdelingsvergadering van burgerlijk materialisme zoals het of in geschrift werd beantwoord met Westen dat honderd jaar eerder had een citaat van een van die oude en gekend. Die analyse kon ik wel volgen toen nog niet eens allemaal dode en zette me aan tot het lezen van meer mannen. Verspreiding van een artikel boeken van Pannekoek. Deze interna- van Walter Ulbricht uit de jaren 30 tionaal vermaarde sterrenkundige over de organisatie van illegale had in de internationale arbeidersbe- buurtcellen, dat moest dienen om het weging een grote naam gehad maar werk in de Bond van Huurders en was aan de zijlijn geraakt toen hij koos Woningzoekenden te verbeteren, was tegen de Russische aanpak, tegen de voor mij de ene druppel die nog nodig partijdictatuur, tegen het bolsjewisme. was om de club te verlaten. Pannekoek was van mening dat het De tweede was dat het mij steeds socialisme het werk van de arbeiders onwaarschijnlijker leek dat de zelf moest zijn. Hij was er daarom ook verhalen over de terreur in China en van overtuigd dat terreurdaden van Rusland alleen maar rechtse propa- enkelingen het socialisme geen stap ganda waren. Ook (oud-)communis- dichterbij brengen. Ook al kon men ten beweerden dat het waar was en dat iemand als Marinus van der Lubbe om gaf me toch wel te denken. zijn persoonlijke moed bewonderen, Een gebroken Van der Lubbe De vraag waar die hersenloosheid van een betere samenleving hoeft de kameraden en de terreur in het niemand te verwachten van zijn

31 SPANNING november 2009 OPINIE Duitsland kernwapenvrij Waar blijft Nederland?

over de kernwapens in Nederland te plicht om verspreiding van kernwa- spreken. Toen ik recent in de Kamer pens tegen te gaan, maar ook moet sprak over de kernbommen op Volkel meewerken aan nucleaire ontwape- deed minister Verhagen of zijn neus ning. Dat kan door het Duitse en Bel- bloedde. ‘Mijnheer Van Bommel gische voorbeeld te volgen en open- schijnt dit allemaal te weten’ zo spot- lijk te spreken over kernwapens in te hij. Nederland en de wens uit te spreken dat deze worden verwijderd. Daar- Zowel president Obama als minister naast moet de nucleaire strategie van Verhagen hebben zich uitgesproken de NAVO ter discussie worden gesteld voor een kernwapenvrije wereld. Mi- en dienen er concrete stappen te wor- nister Verhagen wil echter niet in- den gezet in het afbouwen van de gaan op de wens van onder andere enorme voorraad kernwapens waar SP, PvdA en GroenLinks om Obama de verdragsorganisatie over beschikt. HARRY VAN BOMMEL op te roepen de kernwapens uit Ne- Nederland verliest ernstig aan geloof- SP-Tweede Kamerlid derland te verwijderen. Verhagen ziet waardigheid als het zich als niet-kern- de Nederlandse kerntaak als onder- wapenstaat afficheert, terwijl de aan- In Duitsland is er een nieuwe rege- deel van de nucleaire strategie van de wezigheid van kernbommen op de ring en dus ook een nieuw regeerak- NAVO. Hij wenst alleen verwijdering vliegbasis Volkel een publiek geheim koord. Onder de vorige regering zei van kernwapens als dat onderdeel is. SPD-minister Steinmeier dat Duits- uitmaakt van een tweezijdig ontwape- land kernwapenvrij zou moeten wor- ningsproces tussen de NAVO en Rus- De discussie in de NAVO en de VN den. Hij wilde dat Obama de Ameri- land. Zijn stelling is: “een kernwapen- over de rol van kernwapens in het vei- kaanse bommen van Duits grond- vrij Europa is niet voldoende. Ik wil ligheidsbeleid komt nu goed op gang. gebied zou verwijderen. Steinmeier is een kernwapenvrije wereld.” Dat zijn Ook in Nederland moet die discussie nu geen minister meer, maar zijn mooie woorden, maar ondertussen breed worden gevoerd, omdat veilig- idee is wel opgenomen in het nieuwe gebeurt er niets. Bovendien doet Ver- heid een thema is dat ons allen aan- regeerakkoord. Daar staat namelijk hagen daarmee onrecht aan het feit gaat. Wapenbeheersing en kernont- dat bij de uitwerking van het nieuwe dat er de afgelopen decennia steeds wapening zijn daarbij van cruciale strategisch concept van de NAVO de meer kernwapenstaten zijn bijgeko- betekenis. Niet alleen als onderdeel inzet moet zijn dat de in Duitsland men. Naast de erkende kernwapen- van een gewenste wereldwijde kern- aanwezige kernwapens worden terug- staten hebben inmiddels ook in ieder ontwapening, die nog ver weg is, getrokken. Dat is bijzonder nieuws. geval India, Pakistan en Israël kern- maar ook als belangrijk signaal naar Nederland heeft de aanwezigheid van wapens. Gezien de enorme voorraad landen die het bezit van kernwapens kernwapens op de luchtmachtbasis aan kernwapens, zowel in handen ambiëren. Anders valt te vrezen dat Volkel nooit formeel erkend. In van de NAVO als Rusland, kan het alle mooie toespraken over ontwape- Duitsland en België deed men daar echter geen enkel kwaad indien de ning nooit resulteren in concrete altijd al minder moeilijk over. In Bel- NAVO als eerste vertrouwenwekken- stappen op weg naar een kernwapen- gië gaat het parlement zelfs praten de stappen zet in kernontwapening. vrije wereld. over een initiatiefwetsvoorstel waarin Dat levert geen veiligheidsrisico op. de aanwezigheid van kernwapens il- Amerika en zijn bondgenoten in de legaal wordt verklaard. Dat wetsvoor- NAVO beschikken over voldoende stel is in lijn met een uitspraak van geavanceerde conventionele wapens het Internationale Gerechtshof in die dienen ter afschrikking en even- Den Haag, dat in 1996 de bedreiging tueel vergelding. of het gebruik van kernwapens beschreef als zijnde in strijd met de Nederland is net als veel andere lan- regels van internationaal recht. Het den ondertekenaar van het Non-Pro- zou onze regering en parlement sie- liferatie Verdrag. Dat betekent dat ren om op dezelfde wijze openlijk ons land zich niet alleen heeft ver-