Boekje OMD 2019 Jaarsveld
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Jaarsveld Kunst en Vermaak Plekken van Plezier zaterdag 14 september 2019 Open Monumentendag 2019 Een ode aan Jaarsveld In de Gouden Eeuw is Amsterdam een drukke en vieze stad. Rijke families gaan in de zomermaanden graag naar een Kunst en vermaak in Jaarsveld buitenverblijf op het platteland, waar ze kunnen genieten van de ruimte, natuur en frisse lucht. Een plek om vrienden te ontvangen, te wandelen in de tuin en zich te vermaken met muziek en gedichten. De kracht van Open Monumentendag is dat Bij de totstandkoming van dit boekje zijn vrijwilligers in elke stad of dorp het landelijk verschillende inwoners van Jaarsveld Zo komt Joost van den Vondel (1587-1679), een van de gekozen thema op een eigen manier vormgeven geïnterviewd om net iets meer te weten te grootste schrijvers en dichters van Nederland, regelmatig op en een programma met activiteiten uitwerken komen over het speciale karakter van dit dorp. bezoek in Jaarsveld, bij zijn vriend en beschermheer Johan die passen bij de cultuur van het dorp. In Lopik Het bleek dat vermaak lang niet in alle tijden van Verlaer die van 1608-1614 het Huis te Jaarsveld bezit. hebben we het landelijke thema ‘Plekken van vanzelfsprekend was. Toch kwamen er mooie Beide heren wonen aan de Warmoesstraat in Amsterdam en Plezier’ uitgewerkt en vertaald als ‘Kunst en verhalen naar boven want plezier maken is van Vondel kan zich de keuze van zijn mecenas voor Jaarsveld Vermaak’ in Jaarsveld. alle tijden, in welke vorm dan ook. Veel dank aan helemaal voorstellen. Zijn toneelstuk ‘Pascha ofte die alle personen die hun medewerking verleenden verlossinge Israels uit Egypten’ draagt hij aan Verlaer op. In Omdat elk monument iets is om te bekijken en door herinneringen te delen en foto’s het begeleidend (Franstalige) gedicht schrijft hij over hem: van te genieten, kunnen we het ook een plek beschikbaar te stellen. van plezier noemen. In Jaarsveld zijn we dan op ‘….Die geplaveide straten ontvluchtend, zijn voetstappen de juiste plek. Het hele dorp is een beschermd zal drukken op de velden; die de leeftijd van zijn jaren dorpsgezicht! Bovendien kunnen we dit jaar ook ver, ver buiten de ommuring van de stad, verdubbelen zal, genieten van monumentaal groen: de prachtige de lasten van het stedevolk zo ontlopend. tuinen op het grondgebied van het voormalig Die voor de groene boorden van de Lek, kasteel Veldenstein. verliet de blauwe Triton van de Amstel en die als kleine vorst van Jaersveldt niet verlangt Open Monumentendag belooft een zijn vrijheid in te ruilen voor een groter rijk. …..’ vermakelijke dag te worden, de opengestelde historische plaatsen vormen een podium voor Colofon allerlei ervaringen: muziek luisteren, schilders in actie, proeven van eten en drinken, het Dit boekje is een uitgave van opsnuiven van de buitenlucht en genieten van Dank aan de eigenaren voor het openstellen van Stichting Kunst & Cultuur Lopik Medewerking, hulp en bijdrages van prachtige vergezichten vanaf de Lekdijk en de de tuinen van Huize Jaarsveld, de Kerk, het kunstencultuurlopik.nl Regionaal Historisch Centrum Rijnstreek en toren van de kerk. Dijkhuis en het Verenigingsgebouw. Hulde aan facebook.com/kunstencultuurlopik Lopikerwaard • Hervormde Kerk Jaarsveld • alle vrijwilligers die met vereende krachten zich [email protected] Chr. Gem. Zangvereniging ‘De Lofstem’ • In dit boekje leest u allereerst over de historie hebben ingezet om u een onvergetelijke dag vol Buurt- en speeltuinvereniging ’t Jaarsveldje • van dit bijzondere dorp vol monumenten. Kunst en Vermaak te bezorgen. Geniet van de Redactie en teksten Polstokvereniging Jaarsveld • Piet van den Berg • En hoe kunst en vermaak in Jaarsveld door de verhalen, van de omgeving en maak er samen Carla Brokking Stichting Bazar Jaarsveld • Joris Huijsmans • eeuwen heen ingevuld werd. Verenigingen met de inwoners van Jaarsveld een bijzondere Jolanda Reijm (Lekdijk Oost 10-11a) Teus en Janny Eikelenboom • Nel de Groot • Carole Hoedemaker, tekstcorrecties Henk en Riet van Bruchem • Marrie Verheul-Verheij • spelen daar een belangrijke rol in. dag van. Ben en Bertha Groothedde • Griet den Hartog-de Met dank aan Ruiter • Cock Brokking-van Soolingen Dieny Scheffer, 8days.nl • Terberg Benschop Voorzitter Stichting Kunst en Cultuur Lopik 3 Open Monumentendag 2019 De kern Jaarsveld heeft de oudste bewoningsgeschiedenis van de gemeente Lopik. Al voor de grote ontginningen waren hier stukken grond in cultuur gebracht op oude oeverwallen en stroomruggen, die wat hoger lagen dan de rest van het gebied. Geschiedenis van Jaarsveld De overige delen van Jaarsveld waren erg Bestuurscentrum secretaris, was Warnardus Verhagen (1754 -1832) moerassig en lastig te ontginnen. Daarom heeft Jaarsveld was het centrum van bestuur, kerk, aangesteld in 1793. Na de Franse omwenteling men in de tijd van de grote systematische school en handel, voor de polders Batuwe, Graaf, werd hij door de burgerij opnieuw geaccepteerd ontginningen in de Lopikerwaard, met Jaarsveld Vogelzang, Wiel en Vijfhoeven. Het gebied als secretaris en de autoriteiten benoemden gewacht tot men over betere waterstaatkundige strekte zich uit vanaf de huidige Radiolaan in hem achtereenvolgens tot baljuw van Jaarsveld, inzichten en technieken beschikte. Lopikerkapel tot de Tiendweg. In het Noorden tot ‘maire’ in 1799 en burgemeester in 1825. De naam Jaarsveld komt van ‘het veld van Jarigs’. werd het begrensd door de huidige Wetering en Rond de hofstede van ‘Jarigs’ is het dorp ten zuiden door de Lek. Verder was hier het Buurtschappen ontstaan. De aanwezigheid van kasteel Jaarsveld kende verschillende buurtschappen: Veldenstein heeft de ontwikkeling van het dorp De Graaf, langs de Graafdijk. Aan beide sterk gestimuleerd. Wapen uiteinden daarvan lagen de Fuikebrug en de Het wapen van Jaarsveld is afkomstig van de Uitweg. Jaarsvelderkapel was de bebouwing ten Twistpunt tussen Holland en Utrecht familie Van Uten Goye. Leden van deze familie zuiden van de Enge IJssel, tegenover het dorp Heerlijkheden waren bestuurlijke eenheden, die waren al in 1285 en 1322 in meer of mindere Lopikerkapel ten noorden van de Enge IJssel, door een vorst in leen waren gegeven aan een mate met Jaarsveld beleend. dat onder Lopik viel. leenman. De leenman oefende daar als heer de Dit wapen was omschreven als ‘in blauw, twaalf macht uit. Hij had allerlei rechten, bijvoorbeeld klokjes van goud’. Dit bleek historisch niet juist om belasting (tienden en accijnzen) te innen, te zijn. Het moest gaan om 6 balken, die om en om functionarissen aan te stellen etc. In om van keel (rood) en van ‘vair’ waren. Vair was Jaarsveld was er constant geschil onder welk het bont van een eekhoornsoort en werd in de Uitweg hoger gezag het dorp viel: het Sticht Utrecht of wapenleer als blauw op zilver weergegeven. Holland. Tenslotte hakte Simon van Alteren rond De gemeente Jaarsveld werd in 1943 bestuurscentrum voor het dijkbeheer gevestigd. het jaar 1640 de knoop resoluut door en bracht opgeheven en bij de gemeente Lopik gevoegd. Het dorpsbestuur bestond uit een schout, zijn heerlijkheid onder het rechtsgebied en In het nieuwe wapen van Lopik werd in 1948 de 7 schepenen en een klerk (secretaris). De drost oppermacht van Holland. In de Franse tijd (na verbeterde versie van het wapen van Jaarsveld (of baljuw) was de belangrijkste bestuursambte- 1795) werden alle heerlijkheden opgeheven en ingebracht. Dat wapen heeft bestaan tot 1989, naar, die over de vonnissen ging. In de praktijk gemeentes gevormd. In 1805 werd Jaarsveld bij toen een gemeentelijke herindeling om een was hij meestal ook schout en secretaris. Warnardus Verhagen Utrecht ingedeeld. nieuw wapen voor Lopik vroeg. De meest bekende drost, tevens schout en 4 5 Open Monumentendag 2019 In Jaarsveld waren relatief veel arbeiders en weinig welgestelde boeren in verhouding tot de rest van de Lopikerwaard. De belangrijkste bronnen van inkomsten waren de landbouw, veeteelt, fruitboomgaarden en de griendcultuur. Kostwinning en leven met armoede door de heer verpacht. De vissers vingen vooral De griendwerkers woonden vooral in kleine Banken zalm, die ze vingen met zalmsteken, grote huisjes nabij het dorp, net als de grondwerkers. In Jaarsveld was geen bank. Uit de midden- schuttingen van wilgenteen met gaten waar Deze verdienden de kost bij dijkwerkzaamheden standsenquête van 1910, blijkt dat het voor fuiken in gehangen werden. en kleiafgravingen (o.a. voor de steenfabrieken). middenstanders moeilijk is voorschotten te In de crisisjaren (1929-1940) stortten deze krijgen. Men leent bij andere inwoners. De Grienduilen activiteiten in, waardoor veel dijk- en notaris uit Lopik schiet de kleinhandelaars bij Zoveel inwoners uit Jaarsveld waren betrokken grondwerkers zonder werk kwamen te zitten. teen- en fruitveilingen af en toe te hulp. bij de griendcultuur dat het hele dorp de bijnaam ‘Grienduilen’ kreeg. De teen uit de Industriële middenstand Crisis en het einde van zelfstandigheid grienden werd in december en januari Er waren verschillende ambachtslieden die een Omdat Jaarsveld zoveel arbeiders telde, was de gesneden, in februari gesorteerd en tot begin klein bedrijfje hadden. Zo waren er timmer- crisis hier extra ingrijpend. Mede omdat de Een rapport uit 1628 stelt al dat Jaarsveld een mei in het water gezet. De sloten stonden in die lieden, metselaars, schilders en klompenmakers. armoede en werkloosheid in Jaarsveld zo hoog arm dorp is. Een memorie van 1812 geeft tijd vol met de teenbundels, die tegen lange De meesten namen daarnaast nog andere werk waren, kon de gemeente haar zelfstandigheid hetzelfde beeld: de gronden zijn zo moerassig staken stonden. Vanaf mei werden de tenen aan, of hadden nevenactiviteiten. Zo had de niet meer handhaven. De samenvoeging met de dat er meer sloten nodig zijn om het water af te geschild en gebost. Het meeste ging weg voor kleermaker ook een manufacturenzaak, was de wat rijkere gemeentes Lopik en Willige Langerak voeren, waardoor minder land overblijft, dat ook de handel en het dorp ontwikkelde zich tot een schoenmaker ook barbier en de meelmolenaar per 1 januari 1943, was voor veel Jaarsvelders nog eens vaak onder water staat. Er zijn centrum van de wilgenteenhandel.