mediamonitor mediabedrijven en mediamarkten 2014-2015 © november 2015 Commissariaat voor de Media Colofon De Mediamonitor is een uitgave van het Commissariaat voor de Media Redactie Ivo Chamuleau Edmund Lauf Rosa van Santen Rini Sierhuis Vormgeving Studio FC Klap Druk De la Montagne Print + More, Hilversum Commissariaat voor de Media Hoge Naarderweg 78 lllll 1217 AH Hilversum Postbus 1426 lllll 1200 BK Hilversum T 035 773 77 00 lllll F 035 773 77 99 lllll [email protected] www.cvdm.nl lllll www.mediamonitor.nl ISSN 2211-2995 2 inhoudsopgave Voorwoord 5 Inleiding 7 Samenvatting 9 1. Trends en ontwikkelingen 15 2. Mediabedrijven 31 2.1 Voornaamste internationale mediaspelers 33 2.2 Voornaamste nationale mediaspelers 36 2.3 Ontwikkelingen grootste mediabedrijven 39 3. Mediamarkten 65 3.1 Dagbladen 67 3.2 Publiekstijdschriften 73 3.3 Televisie 80 3.4 Radio 88 3.5 Internet 95 3.6 Distributie 97 Verdieping 1: Onafhankelijkheid 103 4. Onafhankelijkheid van nieuwsredacties 109 4.1 Inleiding 109 4.2 Bedreigingen en beschermingsmogelijkheden in kaart 111 4.3 Resultaten onderzoek 119 Verdieping 2: Televisiepakketten 125 5. Diversiteit van televisiepakketten 129 5.1 Pakketaanbieders 129 5.2 Standaardpakketten 132 5.3 Pluspakketten 143 5.4 Televisieaanbod 2011-2015 147 6. Tevredenheid met het aanbod in televisiepakketten 151 6.1 Televisiekijkers en abonnementhouders 151 6.2 Ontvangst en kijkgedrag 152 6.3 Abonnementen op televisiepakketten 154 6.4 Tevredenheid televisiepakketten 156 6.5 Diversiteit en tevredenheid 163 Bijlagen 165 A. Over de Mediamonitor 167 B. Bronnenlijst 169 C. Methodische verantwoording 181 3 4 voorwoord In 2015 heeft het Commissariaat voor de Media stevig ingezet op twee toezichtthema’s: onaf- hankelijkheid van de media en transparantie van media-instellingen. In de Mediamonitor van dit jaar komen deze twee thema’s dan ook nadrukkelijk naar voren. De afgelopen maanden zijn er onder de paraplu van de Mediamonitor al diverse onderzoeksresultaten gepubliceerd. Dat gebeurde via de website en de digitale nieuwsbrief. Het inmiddels traditionele boekwerk dat nu voor u ligt biedt het totaalbeeld van trends, ontwikkelingen, onderzoek en actuele achtergrondinformatie over het medialandschap dat voortdurend in beweging is. Onafhankelijkheid van de media is een van de kernwaarden van de Nederlandse democratie én daarmee ook van het Commissariaat voor de Media. Het publiek heeft immers recht op onafhankelijke nieuwsvoorziening. Uit onderzoek van de Mediamonitor in het voorjaar van 2015 blijkt dat de onafhankelijkheid van nieuwsredacties steeds meer onder druk komt te staan. Door onder meer het teruglopen van de financiële middelen is de verwachting dat deze druk alleen nog maar toe zal nemen. Dat is een zorgelijke ontwikkeling. Het Commissariaat pleit er dan ook voor redactionele onafhankelijkheid nog steviger te verankeren in – bij voor- keur openbare – redactiestatuten. We zullen dit onderwerp met bijzondere aandacht blijven volgen en ook zelf aan deze maatschappelijke discussie blijven bijdragen. Ontwikkelingen in de media volgen elkaar in rap tempo op. De Mediamonitor heeft dit jaar een aantal organisaties, die branchebreed in de media opereren, gevraagd hun licht te laten schijnen op de trends van nu. De visies van het Commissariaat en de verschillende par- tijen komen grotendeels overeen. Het toenemende bereik van YouTube wordt als een van de opvallendste trends genoemd. Steeds meer mediabedrijven richten zich op online video- kanalen om op die manier een jongere doelgroep te bereiken. Hiermee samen hangt de ver- smelting van mediatypen en -markten. Steeds meer mediabedrijven ontwikkelen zich tot all- round mediaspelers, een interessante ontwikkeling. Net als vorig jaar sluit de Mediamonitor af met het onderzoek naar de diversiteit van en tevredenheid over het aanbod van tv-pakketten. En ook al is het medialandschap volop in beweging, het kijkgedrag van de Nederlandse tv-consument is het afgelopen jaar niet echt veranderd; men kijkt nog steeds ruim zes dagen per week lineair televisie. Hoe dit zich de aankomende jaren gaat ontwikkelen, is een cruciale vraag waar ook het Commissariaat graag antwoord op zou hebben. We beschikken niet over een glazen bol; gelukkig geeft onze Mediamonitor wel houvast in een snel veranderend medialandschap. Hilversum, najaar 2015 Commissariaat voor de Media prof. mr. dr. Madeleine de Cock Buning, voorzitter drs. Eric Eljon, commissaris Jan Buné RA, commissaris 5 6 inleiding Pluriformiteit, onafhankelijkheid en toegankelijkheid zijn de kernwaarden van het Commissariaat voor de Media die ook in de Mediamonitor hun weerslag vinden. De Mediamonitor biedt al bijna 15 jaar zicht op trends, eigendomsverhoudingen, concentra- tieprocessen en opiniemacht. Door de jaren heen is een overzicht van de ontwikkeling van de Nederlandse mediamarkten en de belangrijkste spelers daarin ontstaan die is terug te vinden op de website van de Mediamonitor. Deze editie behandelt de periode 2014 tot augustus 2015. Hoofdstuk 1 van deze Mediamonitor bevat de opvallendste trends uit 2014 en de eerste helft van 2015. Vervolgens komen de activiteiten en strategieën aan bod van de grootste Nederlandse mediabedrijven en de daarbij behorende belangrijkste personele wisselingen (hoofdstuk 2) en volgt een beschrijving van de situatie op de verschillende mediamarkten in 2014 (hoofdstuk 3). Speciale aandacht is er dit jaar voor de onafhankelijkheid van nieuwsredacties. Begin 2015 deed het Commissariaat hier uitgebreid onderzoek naar. Centraal stond de vraag in hoe- verre redacties bedreigingen ervaren voor de journalistieke onafhankelijkheid. De resultaten zijn te vinden in hoofdstuk 4. Daarnaast is in 2015 voor de tweede maal onderzoek gedaan naar de diversiteit van analoge en digitale televisiepakketten en naar de mening over de samenstelling van deze pakketten. In de hoofdstukken 5 en 6 worden de uitkomsten daarvan gepresenteerd. 7 8 samenvatting Een gezonde democratie leunt op een goed geïnformeerde bevolking. Onafhankelijke bericht- geving door de media is van essentieel belang. “Een levende democratie vergt onafhanke- lijke, pluriforme, kwalitatieve journalistiek die impact heeft op de samenleving” benadrukte Sander Dekker, staatssecretaris van OCW. De Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (RMO) noemt pluriforme nieuws- en informatievoorziening zelfs een essentiële voorwaarde voor de democratie. Het beschermen van deze essentiële voorwaarde is een belangrijke taak van het Commissariaat voor de Media, dat al meer dan 25 jaar toezicht houdt op de media. Sinds 2001 rapporteert het Commissariaat voor de Media in de Mediamonitor over de ont- wikkelingen binnen en buiten de Nederlandse mediasector. Mediabedrijven groeien, markten versmelten en er ontstaan kruisbestuivingen tussen markten en mediatypen. Zo beschikt Sanoma, van oorsprong een uitgever van tijdschrif- ten, dankzij de overname van televisiebedrijf SBS Nederland nu over een portefeuille met tijdschriften, websites én televisiezenders. Ook komt het steeds vaker voor dat radio- programma’s de luisteraars via webcams in de studio laten meekijken. Waar grenzen tussen mediatypen en -bedrijven vervagen, ontstaan ook nieuwe samen- werkingen. Een goed voorbeeld is Google, dat groot werd dankzij een zoekmachine op inter- net. Het bedrijf heeft zich in de loop der jaren dankzij tal van overnames breed ontwikkeld: van satellietbeelden (SkyBox Imaging) tot slimme thermostaten (NestLabs) en van mobieltjes (Motorola) tot videodienst YouTube. Ook de Amerikaanse webwinkel Amazon roert zich als content provider: het team van het populaire Britse autoprogramma Top Gear van de BBC gaat exclusief voor Amazon Prime een nieuwe serie maken. In Nederland kondigt KPN aan zich te begeven op de markt voor contentproductie. De serie Brussel bijvoorbeeld is exclusief beschikbaar voor abonnees van het KPN-netwerk. En in 2014 heeft Liberty Global dochteron- derneming UPC cablecom de sitcom Fässler-Kunz laten produceren voor MyPrime Zwitserland. Deze vervaging van grenzen binnen domeinen en tussen verschillende branches leidt tot een grijs gebied in regelgeving, waarbij nog duidelijk moet worden wat dit betekent voor regels omtrent reclame en de bescherming van minderjarigen. Van lineaire tv naar YouTube-kanaal Bewegend beeld is overal aanwezig. Het bekijken van audiovisuele content op mobiele appa- ratuur stijgt explosief. Dit komt onder meer door een steeds snellere en groeiende beschik- baarheid van Wifi. Het online videoaanbod stijgt navenant; steeds meer aanbieders proberen hun doelgroep te bereiken en zo hogere reclame-inkomsten te genereren. Videodienst YouTube groeit razendsnel: in 2013 werd wereldwijd per minuut 100 uur video- content geüpload. In 2014 is die hoeveelheid verdrievoudigd. Het aantal YouTube-kanalen groeit vooral, omdat het echt jongerendomeinen zijn. Dat is voor de reclame-industrie erg aantrekkelijk: commerciële boodschappen die op lineaire televisie niet mogen worden uit- gezonden, kunnen via YouTube-kanalen deze doelgroep direct en indirect bereiken. Lineaire 9 televisie lijkt nauwelijks nog een rol te spelen in het leven van de nieuwe generatie, zij volgen eerder hun favoriete ‘vloggers’. Hoewel publieke omroep noch commerciële zenders een rol van betekenis spelen op YouTube, beginnen zij nu ook in te zien dat er iets moet gebeuren. Medio februari 2015 maakt SBS Broadcasting bijvoorbeeld bekend een belang te hebben genomen in het Amsterdamse multi channelnetwerk Social1nfluencers, waarmee ze de ‘millennials’ – de generatie van 17 tot 24 jaar – via meerdere kanalen gaan benaderen.