Žene I Muzika U Srbiji Women and Music in Serbia Donne E Musica in Serbia
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
This book has been published with financial support from UNESCO Venice Office Palazzo Zorzi Castello 4930 30122 Venice Italy www.unesco.org/venice Žene i Muzika u Srbiji Women and Music in Serbia Donne e Musica in Serbia A cura di Fondazione Adkins Chiti: Donne in Musica Fondazione Adkins Chiti: Donne in Musica 4 Teatro Comunale Piazza Trento e Trieste, 1 Fiuggi Città (FR), Italy www.donneinmusica.org UNESCO Venice Office Palazzo Zorzi Castello 4930 30122 Venice, Italy www.unesco.org/venice With a contribution from the Mariann Steegmann Foundation With thanks to: All the women composers who contributed with materials and suggestions Embassy of the Republic of Serbia in Italy Composers Association of Serbia Radio Belgrade Cultural Centre, Belgrade Music Department, Faculty of Arts, Zvečan Žene u Muzici Kragujevac Biblioteca, Conservatorio “Santa Cecilia”, Rome Biblioteca, Conservatorio “Giuseppe Verdi”, Milan Association of Canadian Women Composers Finnish Music Information Centres (FIMIC) Proof Readers: Carole Kost and Dragana Tomić, Rome Tutti i diritti riservati. Nessuna parte di questo libro può essere riprodotta o trasmessa in qualsiasi forma e con qualsiasi mezzo elettronico, chimico o meccanico, copie fotostatiche incluse, né con sistemi di archiviazione e ricerca delle informazioni, senza autorizzazione scritta da parte dei proprietari del Copyright. Indice 5 ŽENE I MUZIKA U SRBIJI 9 Uvod 11 Marie-Paule Roudil, Šefica odseka za kulturu, UNESCO kancelarija u Veneciji Predstavljanje projekta 13 Patricia Adkins Chiti, Predsednica, Fondazione Adkins Chiti: Donne in Musica Mapiranje kulturalne istorije kompozitorki u Srbiji - Vrisak preko asimptote 19 Jelena Novak Leksikon Žene i Muzika u Srbiji 37 Ivana Neimarević, Olivera Vojna Nešić WOMEN AND MUSIC IN SERBIA 93 Introduction 95 Marie-Paule Roudil, Head, Section for Culture, UNESCO Venice Office Presentation 97 Patricia Adkins Chiti, President, Adkins Chiti Women in Music Foundation Mapping the Cultural History of Women Composers in Serbia - the Scream beyond Asymptote 103 Jelena Novak Biographical Dictionary for Women Composers in Serbia 121 Ivana Neimarević, Olivera Vojna Nešić DONNE E MUSICA IN SERBIA 177 Introduzione 179 Marie-Paule Roudil, Direttore, Capo Sezione Cultura, UNESCO Venice Office Presentazione 181 Patricia Adkins Chiti, Presidente, Fondazione Adkins Chiti: Donne in Musica Una mappatura delle Compositrici in Serbia - L’urlo oltre l’asintoto 187 Jelena Novak Žene i Muzika u Srbiji Žene i Muzika u Srbiji Uvod 11 Podrška umetničkom obrazovanju; valorizacija uloge žena u umetnosti; promocija muzičke kulture i kreativnosti – važni su ciljevi sadržani u još jednoj pionirskoj inicijativi vezanoj za žene i kreativnost u polju muzike. To su i razlozi zbog kojih je UNESCO, kroz Jedinicu za kulturu UNESCO kancelarije u Veneciji, odlučio da podrži Fondazione Adkins Chiti: Donne in Musica u realizaciji projekta čiji centralni deo je ova publikacija usredsređena na doprinos žena, kao kompozitorki i kreatorki muzike, istoriji muzike u Srbiji, a koja uključuje bibliografske jedinice za sto jedanaest žena, praćena i donacijom muzičkih i edukativnih materijala muzičkim školama u Srbiji. Uvod za bibliografski rečnik je ‘mapa’ koja istražuje raznolike muzičke jezike koje kompozitorke koriste i naznačava sociološki kontekst koji je doprineo njihovom stvaranju. Naša uloga u ovom poduhvatu je deo posvećenosti UNESCO kancelarije u Veneciji zaštiti i promociji kulturnog nasleđa, u Srbiji, kao i u čitavom jugoistočnom regionu Evrope, u svim opipljivim i neopipljivim oblicima: baština izuzetnog bogatsva i raznolikosti, sa kojom treba živeti i održavati je kao ključan činilac u dijalogu, međusobnom razumevanju, ljudskom i ekonomskom razvoju. Za mene, naročito kao ženu i profesionalku koja radi u polju kulture, zadovoljstvo je dvojako u očekivanju objavljivanja ove knjige, istovremeno odajući počast radu žena slavljenih u njoj i svim ženama u muzici u bilo kojoj epohi i delu sveta. Marie-Paule Roudil Šefica odseka za kulturu UNESCO kancelarija u Veneciji Predstavljanje 13 Dok smo sa južnoafričkim muzikologom Aronom Koenom radili na „Međunarodnoj enciklopediji kompozitorki“1 pronašli smo samo trideset i jednu savremenu kompozitorku u čitavoj Jugoslaviji. Bili smo daleko od istine: ova knjiga dokumentuje rad preko sto kompozitorki (u prošlosti i sadašnjosti) samo u srpskoj muzičkoj istoriji.2 U članku Studije Balkana i muzička istoriografija3 Tatjana Marković tvrdi da su „počeci balkanske muzičke kulture... povezani sa prvim sačuvanim muzičkim rukopisima ili dokumentima koji potvrđuju postojanje narodnih muzičara, ili čak kompozitora još u srednjem veku. Uobičajena je praksa da istorija muzike u Jugoistočnoj Evropi otpočinje sa seobom slovenskih plemena i njihovim pokrštavanjem... (počevši od) nastanka prvih rukopisa religijskih pesama i spisa svetovne muzike.“ Manja Radulović Vulić,4 ukazujući na ostatke instrumenata koji potiču od pre četrdeset hiljada godina pre nove ere, a koji su pronađeni tokom arheoloških iskopavanja u Crvenoj Stijeni pored Pljevalja, potvrđuje da su „zapise o... muzičarima, pevačima, sviračima žičanih instrumenata i horni među južnim Slovenima ostavili vizantijski istoričari i arapski putnici. Svedočenje o slovenskim muzičarima je možda sadržano u pesmama i plesovima dodola - devojaka ukrašenih cvećem koje igraju u selima dozivajući kišu“. „Narodne pesme podeljene su na herojske pesme sa jedne strane, koje su muškarci pevali uz gusle, i ženske pesme sa druge strane... 1 International encyclopaedia of women composers, Ed Aaron Cohen, Books and Music. USA, 1987. 2 Women and Music in Montenegro. Fondazione Adkins Chiti: Donne in Musica, Editore Colombo, Roma, 2007. 3 Appendix „Music Historiography: Surveys of Balkan or southeast Eu- ropean Music“. Kongres Međunarodnog muzikološkog društva, Budimpešta 2000. Sesija pod nazivom Muzika devedesetih godina u kontekstu socijalnih i političkih promena u zemljama bivše Jugo- slavije. U: Muzika: časopis za muzičku kulturu 5/1 (Jan-Jun 2001). 4 Manja Radulović Vulić „Drevne muzičke kulture Crne Gore“. Cetinje: Univerzitet Crne Gore, Muzička akademija 2002. balade i lascivne pesme, tužbalice, uspavanke, udvaračke i ljubavne 14 pesme, pčelarske pesme, pesme kojima se prkosilo susednom selu, ritualne pesme za dozivanje kiše, obredne pesme, svatovske i pesme pri obrezivanju...“ 5 Srednjevekovna srpska muzika imala je tri vida: (i) duhovna i liturgijska muzika za soliste i grupe pevača zasnovana na Osmoglasniku, pesme inspirisane Vaskrsnućem. Kraljica Jelena6 održavala je prilično veliki hor; (ii) dvorska muzika za praznike i ceremonije u kojoj su se koristile trube, horne, laute, psaltire, bubnjevi i cimbali (iii) tradicionalna narodna muzika favorizovala je gajde, kaval, dajre, tamburicu, gusle, tapan, šargiju, kemendže, zurlu i frulu. „Mapiranje kulturalne istorije kompozitorki u Srbiji“ Jelene Novak opisuje razvoj muzike u Srbiji nakon stoleća pod otomanskom i austrougarskom vladavinom i ukazuje na Julijanu Dimitrijević kao prvu srpsku kompozitorku čija muzika je objavljena 1795. godine. Sa rastućom popularnošću klavira (i potražnjom za časovima muzike), žene su ulazile u javni život kao učiteljice i izvođači, ali i kompozitorke: među njima je čuvena pijanistkinja i pedagog Jovanka Stojković.7 Međutim, tek u razdoblju između dva rata pojavila se prva profesionalna kompozitorka u Srbiji: Ljubica Marić. Nakon što je diplomirala na Beogradskoj muzičkoj školi 1929. godine, studirala je kompoziciju, dirigovanje i violinu na Konzervatorijumu u Pragu. Ovo pionirsko mapiranje kompozitorki (u mnogim različitim poljima: u klasičnoj i savremenoj muzici, džezu, popu, multimedijima, elektronskoj i crkvenoj muzici) zajedno sa 5 Mary P. Coote „Composition of Women’s Songs“ , in “Oral Tra- dition”, 7/2 (1992) quoting Vuk Stefanović Karadžić, and tradi- tional songs in Serbo-Croatian in preface 1843 Leipzig edition of „Srpske narodne pesme“. 6 Jelena Anžujska (Hélène d’Anjou), katolkinja, majka kraljeva Dra- gutina i Milutina, udata za Uroša I 1245. godine, potomak je vizan- tijske vladajuće porodice i Mađarske kraljevske kuće. 7 „Nakon studija sa Aleksandrom Drejšokom (Alexander Drey- schock) i Francom Listom (Franz Liszt) imala je značajnu pijanističku karijeru. Nije koncertirala samo u Srbiji, već i u Pešti, Gracu, Beču, Trstu, Londonu, Parizu, Danskoj i Rusiji.“ Alek- sandar N. Vasić „Srpska pijanistkinja Jovanka Stojković“, Temišvarski zbornik, 2002. istraživanjem koje su sprovele Ivana Neimarević 8 i Olivera Vojna Nešić 9 rezultiralo je objavljivanjem biografija preko 15 stotinu autorki. Danas Srbija verovatno ima podjednak broj kompozitorki i kompozitora. Rezolucija Evropskog parlamenta iz marta 2009. godine koja se odnosi na Ravnopravnost u tretmanu i pristupu za žene i muškarce u izvođačkim umetnostima 10 poziva učesnike u polju kulture da povećaju prisustvo autorki i njihovih dela u programiranju, prikupljanju, objavljivanju i savetovanju. Verujem da će ova knjiga i njena međunarodna distribucija obezbediti kompozitorkama u Srbiji zadobijanje zaslužene vidljivosti. „Udruženje Žene u muzici Kragujevac“ 11, naša podružnica u Srbiji, pomoglo je da odredimo muzičke škole i institucije kojima su poslati materijali prikupljeni tokom projekta „Music for the Mind for Serbia“: Fakultet umetnosti u Zvečanu, muzička škola Jovan Bandur u Pančevu, škola za osnovno i srednje muzičko obrazovanje Stevan Mokranjac u Požarevcu i Filološki umetnički fakultet u Kragujevcu. Od osamdesetih godina smo u svakodnevnom kontaktu sa muzičarkama i kompozitorkama