The Ceramic Findings from Giresun-Aretias/Khalkeritis Island Excavation
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Pamukkale University Journal of Social Sciences Institute ISSN 1308-2922 E-ISSN 2147-698 Article Info/Makale Bilgisi Received/Geliş: 28.03.2017 Accepted/Kabul: 08.05.2017 DOİ: 10.5505/pausbed.2017.39205 GİRESUN-ARETİAS/KHALKERİTİS ADASI KAZILARI SERAMİK BULUNTULARI Ertekin M. DOKSANALTI∗,Makbule EKİCİ∗∗ Özet Doğu Pontus Bölgesindeki tek ada yerleşimi olan Giresun-Aretias/Khalkeritis Adası’nda 2011 yılında yapılan kazı çalışmaları sırasında, adanın merkezinde yar alan ve 9.- 11. yüzyıla tarihlendirilen ana kilisesi (Katholikon) ortaya çıkartılmıştır. Kilise Helenistik döneme ait bir tapınağın üstüne ve kısmen bu tapınağın naos duvarlarının bir bölüsmünü temel alarak inşa edilmiştir. Kilisenin zemin seviyesi altında zemini mozaik kaplı, Roma İmparatorluk ya da geç Antik Dönem yapısı bulunurken, en alt seviyede Helenistik Döneme ait tapınağın temel taşları bulunmaktadır. Kilise temelleri altında bulunan, Arkaik Dönem Ionia kase parçası, Klasik Attik Siyah Glazürlü kantharos, kase ve balık tabaklarına ait parçalar Ada’nın Arkaik ve Klasik Dönemden itibaren iskan edildiğinin en önemli verileridir. Attik Siyah Glazürlü Helenistik kase parçaları Batı Anadolu kökenli Helenistik Gri Üretimli/Greyware kase ve tabak parçaları, yerel ya da Pontik Kırmızı Astarlı/Pontic Red Slipware kase parçaları Ada’nın Roma İmparatorluk dönemine dek kesintisiz iskanını göstermektedir. Bu çalışmada kazılar sırasında yüzeyde ya da kilise zemin seviyesi altında bulunan Arkaik, Klasik, Geç Helenistik ve Erken Roma İmparatorluk Dönemlerine tarihlendirilen seramik kaplara ait parçalar üretim yerleri ve tiplerine göre incelenerek sunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Karadeniz, Pontus, Giresun-Aretias/Khalkeritis Adası, Kerasous, Helenistik Seramik, Helenistik Gri Seramik, Knidos Gri Seramik, Pontik Kırmızı Astarlı Seramik THE CERAMIC FINDINGS FROM GIRESUN-ARETIAS/KHALKERITIS ISLAND EXCAVATIONS Abstract During the excavations of 2011 on Giresun-Aretias/Khalkeritis Island which is the only island settlement in Eastern Pontus Region, the major church (Katholikon) located in the centre of the island and dated to the 9th-11th century was discovered. The church was built above a temple from the Hellenistic period using some parts of the naos walls of this temple as its foundation. While there is a Roman Empire or a Late Ancient Period structure below the ground level of the church with its floor paved with mosaics, there are the foundation stones of a Hellenistic temple at the lowest level. Pieces of Classical Attic Black- Glazed kantharos, bowls and fish-plates found below the foundation of the church are important data indicating habitation on the island since Archaic- Late Classical period. Pieces of Attic Black-Glazed Hellenistic bowls, Western Anatolia originated Hellenistic Greyware bowls and plates, and Local or Pontic Red Slipware bowls show the continuous settlement on the island until the Roman Imperial. In this study pieces of ceramic ware found on the surface or below the ground level of the church, and dated to the Archaic, Classical, Hellenistic and Roman Imperial Periods have been analyzed and presented in regard to their places of production and types. Keywords: Black Sea, Pontus, Giresun-Aretias/Khalkeritis Island, Kerasous, Hellenistic Ceramic, Black- Glazed Ware, Hellenistic Greyware, Knidian Greyware, Pontic Red Slip Ware ∗ Doç. Dr.,Selçuk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü, KONYA. e-posta: [email protected] ∗∗ Yrd. Doç. Dr., Gaziantep Üniversitesi, Fen- Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, GAZİANTEP. e-posta: [email protected] Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 27, Mayıs 2017 E.M.Doksanaltı, M.Ekici Giresun Adası, Doğu Pontus bölgesinin önemli Grek koloni yerleşimlerinden biri olan Kerasous (modern Giresun) kentinin 1.7 km. açığında yer almaktadır1. Bu küçük ada Antik kaynaklardan edindiğimiz bilgilere göre, Klasik ve Helenistik Dönemde ‘Aretias’, Roma İmparatorluk Döneminde ise ‘Khalkeritis Adası’ (Plinius, Naturalis Historia, VI.13.32) olarak adlandırılmıştır2. Ada’nın iskanı ve kullanım süreci, hemen karşısında bulunduğu, Kerasous kenti ile ilişkilidir. Kayalık topografyasına bağlı olarak adadaki yerleşim alanı oldukça sınırlıdır. Buna karşın Doğu Karadeniz ve Kafkas rotasında stratejik bir noktada yer alması, küçük bir liman ve demirleme alanına sahip olması nedeniyle Arkaik Dönemden, Geç Antik Çağ ve Orta Çağın sonlarına dek yerleşime sahne olmuştur. Ada üzerinde son yıllarda yapılan Arkeolojik araştırmalar3 ve kazılar4 bu tespiti doğrular niteliktedir. Adadaki yerleşim ve yerleşimin niteliği ile ilgili Antik ve Orta Çağ kaynakları oldukça değerli bilgiler sunmaktadır5. Gerek arkeolojik veriler6 gerek edebi metinler ve Orta Çağ arşiv kayıtları (Panaretos, Choronika, 40. 76. 24) adadaki yerleşimin başlangıcından itibaren dinsel nitelikli olduğunu göstermektedir. Günümüzde ada üzerinde görülen kalıntıların büyük çoğunluğu Orta Çağ yerleşimine aittir. Bununla birlikte araştırmalarımızda tespit ettiğimiz liman alanı, açık hava/kaya kültü ile alakalı basamaklı altar ve sunu çukurları Arkaik-Helenistik yerleşimi göstermektedir. Bunun dışında kazı çalışmaları sırasında elde edilen seramik buluntular7, Arkaik Dönemden itibaren adada yerleşimin var olduğunu göstermektedir. Ada’da 2011 yılında gerçekleştirilen kazı çalışmalarında adanın merkezinde yer alan ve Eleousa ya da Aziz Phokas’a (Panaretos, Choronika, 40; 76; 24)8 adanmış manastır kompleksinin 9.- 11. yüzyıla tarihlendirilen ana kilisesi (Katholikon) açığa çıkartılmıştır9 (Fig. 1). Kilise, Helenistik döneme ait bir tapınağın üstüne ve kısmen bu tapınağın naos duvarlarının bir bölümünü temel alarak inşa edilmiştir10. Seramik buluntuların büyük çoğunluğunu Orta Çağ günlük kullanım ve depolama kapları meydana getirmektedir. Bunun dışında Bizans sırlı seramik kaplarına ve özellikle 11.- 12.yüzyıl ‘Zeuxippus Ware’ kaplarına ait tabak, kase parçaları bulunmuştur. Kilise zemin seviyesi ve temelleri altında bulunan Attik Siyah Glazürlü kase, kantharos ve balık tabaklarına ait parçalar Ada’nın geç Klasik Dönemden itibaren iskan edildiğinin en önemli verileridir. Yerleşimin devamlılığını ve Helenistik dönem iskânını göstermesi açısından yine Kilise zemin seviyesi altında bulunan Helenistik Attik Siyah Glazürlü ve Helenistik Gri Üretimli/Greyware kase, tabak gibi kaplara ait parçalar önemli bulgulardır. Çalışmalar sırasında zemin seviyesi altında bulunan ve M.Ö. 6.yüzyıla ait Gri Üretimli/Greyware gri-siyah astarlı bir Ionia skyphos parçası, adada ve Giresun bölgesindeki en erken buluntudur. Antik kaynaklar, edebi metinler dışında bu parça adadaki yerleşimin Arkaik döneme dek indiğini gösteren ilk verilerden birisidir. 1 Bu makale, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün 28.11.2011 tarih ve 135917 sayılı izni ile “Giresun İli ve İlçeleri ile Giresun Adası Yüzey Araştırması” kapsamında hazırlanmıştır. Çalışma ve makale Selçuk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) Koordinatörlüğü, “Giresun Kıyıları ve Giresun Adası Arkeolojik Sualtı ve Yüzey Araştırması” başlıklı ve 10401068 numaralı proje ile desteklenmiştir. 2 Adanın antik dönem isimlendirilmesi ile ilgili ayrıntılı bilgi için: Doksanaltı vd., 2011a: 146. 3 Bryer ve Winfield, 1985: 133- 134; Doksanaltı vd., 2011a: 145- 154; Doksanaltı ve Mimiroğlu, 2011: 85- 101. 4 Giresun Adası’nda ilk kez 2011 yılında, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün izni ile Giresun Müze Müdürlüğü başkanlığında ve Selçuk Üniversitesi’nin katılımı ile bilimsel kazı çalışması gerçekleştirilmiştir: Doksanaltı vd., 2011b: 163- 184. 5 Ada ile ilgili antik kaynakların ifadeleri ve bu ifadelerin değerlendirilmeleri: Doksanaltı vd., 2011a: 146; Doksanaltı ve Mimiroğlu, 2011: 87. 6 Doksanaltı ve Mimiroğlu, 2011: 89, 95- 99, figür 9, 12; Doksanaltı vd., 2011b:167- 168, figür 4, 6, 9. 7 Doksanaltı vd., 2011b: 170, figür 22; Doksanaltı ve Aslan, 2012: figür 18- 20. 8 Cuinet, 1882: 75- 76; Bryer ve Winfield, 1985: 131, dipnot 63. 9 Doksanaltı vd., 2011b: 163- 168. 10 Doksanaltı vd., 2011b: 164, 168, figür 4, 6, 9. 390 Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 27, Mayıs 2017 E.M.Doksanaltı, M.Ekici Seramik Buluntular Kilise kazısı sırasında gerek kilisenin temel seviyesi altında gerekse yüzey buluntusu olarak az sayıda Klasik, Helenistik ve Roma İmparatorluk dönemi ince ve günlük kullanım kaplarına ait parçalar bulunmuştur. Tüm ya da tüme yakın bir seramik kap bulunamamıştır. Ancak az sayıda ve küçük parçalar halinde de olsa bunların çeşitliliği, nitelikleri ve form repertuarı, Klasik ve Helenistik Dönemler için Karadeniz’deki bu küçük ada ile Batı Anadolu merkezleri ve Atina arasındaki ilişkiyi kısmen de olsa göstermektedir. Ionia skyphos parçası Karadeniz ve Batı Anadolu Ionia bölgesi ilişkisini göstermesi bakımından önemlidir. Parçaların büyük bir bölümü herhangi bir stratigrafi ya da tabakalaşma olmaksızın dağınık olarak M.S. 11. yüzyıl kilisesinin zemin seviyesinin altında bulunmuştur. Tablo 1- Giresun Adası Seramik Buluntu Grupları Cins Grup/Orijin Dönem Miktar11 1- Siyah Glazürlü Attik Siyah Glazürlü M.Ö.4.- 2.yy 11 (+12) Diğer Siyah Glazürlü (Pergamon?) M.Ö.3.- 2.yy 3 2- Gri Üretimli/Greyware Ionia Gri Grup M.Ö. 6.yy 1 Mikalı Üretim/ Micaceous fabric (Asia M.Ö. 2.- 1.yy 8 (+19) Minor?) Knidos Gri Üretimli/ Knidian M.Ö. 2.- 1.yy 3 (+4) Greyware Diğer Gri Üretimli M.Ö. 2.- 1.yy 3 (+5) 3- Colour-Coated Ware Rodos/Rhodian Family? M.Ö. 2.- 1.yy 2 4- Kırmızı Astarlı/Red