Het Succes Van 'Patrick' Op Zoek Naar Bewijzen En Verklaringen Van Het Janssens-Effect in Antwerpen
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Het succes van 'Patrick' Op zoek naar bewijzen en verklaringen van het Janssens-effect in Antwerpen Peter VAN AELST Michiel NUYTEMANS thi•iM•I The electoral succes of 'Patrick' In search of ev id ence and ex pl anations of th e Janssens-effect in Antwerp In di sc uss in g the resu lts of th e Be lgian local election s of 8 October 2006 the media devoted most attention to Antwerp. Not on ly because it is Fl anders biggest city, but especia ll y be cause of th e remarkabl e result of mayor Patri ck Jan sse ns and his sociali st party (S p. a-S pirit). They wo n ove r 35% of th e votes and beca me th e biggest party of th e city, a position that was taken by th e ex treme right party for more than ten years. In thi s articl e we tri ed to map and ex plain the so ca lled 'Jansse ns-effect'. By analysing th e electi on resu lts and th e data of an (inter-university) Internet panel we man aged to prove th at Patri ck Jan ssens had a large share in th e victory of hi s party. A lot of citi zens of Antwerp that normally wou ld not vote for th e social ist party supported Jansse ns. To explain th is perso nal success we suggested four plausibl e motives: th e perceived quali ties of Jansse ns as a mayo r; hi s presid enti al ca m pa ign; th e attention of and performance in the media; and finall y th e statement aga inst ex treme ri ght. Our panel data suggest th at a combination of these motives ca n explain the Janssens-effect. The appreciation for Jan sse ns as a ve ry ca pabl e mayor was present among the electorate long befo re the ca mpaign sta rted. This appreciation beca me th e basis for hi s electoral success. Th e fac t that many vote rs decided to switch to Janssens in th e months and weeks befo re the election is related to hi s ca mpaign and the medi a-attention it gener ated. Th e media strength ened the image of Antwerp as a polari sed city. Especia ll y th e vot ers th at changed their vote in te ntion during th e campaign we re convin ced that supportin g Jansse ns was the most ex plicit signa! aga in st th e extreme ri ght image of their city. 1. Inleiding De verkiezingsavond van 8 oktober had, zeker in Antwerpen, veel weg van een politieke thriller. Door technische problemen liet de uitslag van de grootste stad van Vlaanderen lang op zich wachten. Terwijl men in vele gemeenten en steden al in de namiddag wist hoe d e krachtverhoudingen lagen, duurde het tot in de 150 Res Publica T 2007 / 1 Op zoek naar bewijzen en verklaringen van het Janssens-effect in Antwerpen late avond vooraleer de eerste Antwerpse cijfers binnenliepen. De voorlopige re sultaten sloegen in als een bom. Het kartel Sp.a-Spirit had gedaan wat niemand voor mogelijk hield: het Vlaams Belang overtreffen en de grootste partij van de Scheldestad worden. Het VB groeide nauwelijks en kon de vooropgestelde doel stelling niet waarmaken. In de uren en dagen na de bekendmaking werden voor namelijk twee redenen naar voor geschoven om de uitslag te duiden: de toename van 'nieuwe Belgen' met stemrecht en de persoon Patrick Janssens. Over het eer ste argument was en is discussie, over het tweede veel minder. Alle commentato ren, partijgenoten en politieke tegenstrevers waren eensgezind over het 'Jans sens-effect'. Ondersteund door een uitzonderlijk hoog aantal voorkeurstemmen passeerden meerdere verklaringen voor het Janssens-effect de revue gaande van goed (eendrachtig) bestuur, over een hypergepersonaliseerde campagne tot de enorme media-exposure. Een meer wetenschappelijke analyse over het succes van de Antwerpse burgemeester bleef vooralsnog achterwege. In deze bijdrage trachten we eerst op systematische wijze na te gaan wat de bij drage is geweest van Patrick Janssens aan de verkiezingsoverwinning van Sp.a Spirit in Antwerpen. Dit doen we aan de hand van een analyse van de (persoon lijke) uitslagen en een vergelijking met het districtsniveau waar Janssens geen (prominente) kandidaat was. Daarnaast maken we ook gebruik van het Interuni versitair Internetpanel 2006. Dit panel bevat unieke vragen over de lijsttrekkers van de verschillende partijen en laat toe om de stemintenties en uiteindelijke stemkeuze te volgen over een periode van zeven maanden. Zo kan ondermeer worden nagegaan op welk moment Janssens er is in geslaagd kiezers van andere partijen los te weken. Omwille van de niet-representativiteit van het panel (zie bijlage 1) is echter voorzichtigheid geboden bij de interpretatie ervan. In een tweede deel van dit artikel gaan we dieper in op de verschillende motie ven die een (doorslaggevende) rol speelden bij de keuze voor Janssens. Was het de campagne, de media of simpelweg de burgemeesterkwaliteiten die kiezers los weekten van andere partijen? En wat met negatieve motieven, zoals een anti-VB stem? Elk van deze motieven zal theoretisch worden geduid en empirisch ge toetst. Een vergelijking van de deelnemers aan het Internetpanel laat toe om na te gaan of de motieven verschilden naargelang de partij waarvan men afkomstig was. Om een eventuele invloed van de media na te gaan worden de paneldata aangevuld met een kwantitatieve analyse van de Vlaamse kranten. 2. Patrick Janssens: de stemmenkampioen 2. 1 Het Janssens-effect in de verkiezingsuitslag De Sp.a heeft in Antwerpen een reusachtige sprong voorwaarts gemaakt ten op zichte van 2000. De partij scoorde toen met 19,5%, slechts een kleine drie procent Res Publica T 2007 /1 151 Deel II/. Wat bepaalt winst of verlies? meer dan de VLD en 13% minder dan het toenmalige Vlaams Blok. Zes jaar later is Sp.a-Spirit opnieuw de grootste partij van Antwerpen met meer dan 35%. De bijdrage van Janssens aan deze verkiezingsoverwinning kan op twee manieren uit de uitslag worden afgeleid: een vergelijking van de uitslagen tussen stads- en districtsniveau en de voorkeurstemmen. Een eerste potentiële manier om op zoek te gaan naar het effect van Janssens is het vergelijken van de scores van de gemeente met die van de districten. Patrick Janssens zette immers alles in op de gemeenteraadsverkiezingen en was enkel lijstduwer in het district Antwerpen. In de andere districten kon men op de dis trictslijst dus niet voor de burgemeester stemmen. Tabel 1 toont de scores van de verschillende partijen in de gemeenteraad en in de districtsraad.1 De cijfers geven aan dat de Sp(.a) zowel in 2000 als in 2006 beter scoort in de gemeente dan in de districten. Er lijkt dus ook in 2000 een bescheiden burgemeestereffect te zijn op gemeenteniveau. In 2006 is het verschil echter merkelijk groter (+3.4) 2 en gaat volledig ten koste van de coalitiepartners. Zelfs binnen de gemeente vinden we een groot verschil tussen het district waar Janssens opkomt en de andere distric ten. In het district Antwerpen haalt de Sp.a 32%, in de andere omgerekend slechts 29%. Het is natuurlijk niet bewezen dat de oorzaak van dit verschil (alleen) bij Janssens ligt, maar het feit dat hij als lijstduwer hier de meeste voorkeursstem men haalt suggereert dat het niet los van elkaar staat. Tabel 1. Verkiezingsuitslagen in Antwerpen van 2000 en 2006 op gemeentelijk en disctrictsniveau. SP/ VLD Agalev/ Vlaams Blok/ CD&V VU-ID Sp.a-Spiril (-Vivant) Groen! Belang (-N-VA) Gemeenteraad 2000 19,5 17,0 11,1 33,0 11 ,1 3,1 Districtsraad 2000 17,5 17,5 12,8 31,3 12,0 3,6 Verschil +2 -0 .5 -1.7 +1.7 -0 9 -0.5 Gemeenteraad 2006 35,3 9,7 4,7 33,5 11 ,2 Districtsraad 2006 31,9 12,1 5,2 33,3 13,1 Verschil +3.4 -2.4 -0.5 +0.2 -1 9 Naast de globale resultaten van de partij zijn de voorkeurstemmen een voor de hand liggende bron voor het aandeel van Janssens in het succes van zijn partij te kunnen inschatten. In 2000 haalde Dewinter nog meer dan dubbel zoveel stem men als toenmalig SP-kopstuk Leona Detiège. Op 8 oktober werd Sp.a-Spirit lijst- 1. De resultaten voor de districtsraad zijn berekend door de resultaten van alle districten bij el kaar op te tellen en te percenteren op het totaal aantal kiezers dat deelgenomen heeft aan de d istrictsverkiezi.ngen. 2. Groen! kwam in vier districten op in een kartel met Sp.a en Spirit. We hebben bij de bereke ning van de districtsresultaten deze resultaten volledig bij het kartel Sp.a-Spirit geteld . Dit wil zeggen dat we het verschil tussen de gemeenteraad en de districtsraad waarschijnlijk on derschatten. Zonder Groen' zou Sp.a-Spirit in 2006 immers lager scoren in de districten. 152 Res Publica ~ 2007 /1 Op zoek 11aar bewijzen en verklaringen van liet Jan ssens-effect in Antwerpen trekker Janssens de absolute stemmenkampioen van 't stad en zelfs van het land. Natuurlijk is het totaal aantal voorkeursstemmen afhankelijk van het aantal in woners in de gemeente waar je opkomt en het succes van je partij. Daarom bere kenen we in wat volgt de 'penetratiegraad' van verschillende politici in hun stad en hun partij. Dit is het percentage stemmen dat een politicus heeft gehaald ten opzichte van het totale aantal uitgebrachte stemmen in die stad of binnen de ei gen partij (zie tabel 2) . Als we dit percentage van stemmen binnen de eigen stad vergelijken met die van de burgemeesters in de vier andere provinciehoofdsteden, blijkt Janssens een zeer hoge maar niet uitzonderlijke score te behalen.