Zorg En Ruimte Voor Ouderen
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Zorg en Ruimte - voor ouderen Ruimtelijke strategieën voor levensloopbestendige buurten Gemeente Amsterdam Colofon Deze rapportage is opgesteld door Ruimte en Duurzaamheid van de Gemeente Amsterdam, in opdracht van wethouder Zorg en Welzijn, Ouderen en Ruimtelijke Ordening. Werkgroep Zorg & Ruimte Esther Reith, Margreet Leclercq, Tim Ruijs Met medewerking van Tony Dashorst (data), Anne Meijer (redactie), Koos van Zanen (schouwen, ateliers), Nada Ben Salah (atelier Indische Buurt), Jeroen Muller (atelier Bloemenbuurt) en Ingeborg Wannags (atelier Buitenveldert) Vormgeving en kaartmateriaal Jan van de Kamp, Yassin Mokadmi, Tim Ruijs Met dank aan Alle deelnemers van de schouwen: Bloemenbuurt: Marcia Meerum Terwogt (Senior Gebiedsmakelaar Noorderpark/ Bloemenbuurt), Ingrid Hezemans (Buurtmeester Volewijck, Stadsdeel Noord), Ad van der Stok (Stadsergonoom, R&D), Astrid van Ketel (GGD), Niek Bosch (Planoloog, fotograaf, R&D), Nelleke Penninx (Planoloog, R&D), Joukje Molenaar (klankbordgroep Veilig Thuis), Willemien Blankensteijn (Initiatiefgroep Toegankelijkheid in Amsterdam-Noord), Bonny Alberts (Initiatiefgroep Toegankelijkheid in Amsterdam-Noord), Marieke Hoffman (Strategieteam Ruimte en Economie) Buitenveldert: Martijn Companjen (Participatiemakelaar Buitenveldert, Dynamo), Daniël Haveman (Clusterstaf sociaal, stadsdeel zuid), Paulien Luimes (Regisseur Zorg en Welzijn Buitenveldert), Noortje Malmberg (Medewerker beleidsre- alisatie, Stadsdeel Zuid), Astrid Krikken (Beleidsadviseur Zorg, OJZ), Johan Osté (GGD), Berry den Brinker (Vereniging voor slechtzienden, werkgroep mobiliteit en toegankelijkheid) Indische Buurt: Martine Koehein (Gebiedscoördinator Indische Buurt), Annemiek Kroone (Civic), Daniël Kothe (steden- bouwkundige, fotograaf, R&D), Tom van Benthem (GGD), Michiel Beers (Ontwerper Openbare ruimte en verkeer, R&D), Jasper Veldhuis (journalist), Sonja Bhagwandin (Ouder adviesraad Oost) Meer informatie [email protected] Amsterdam, december 2016 Inhoud Samenvatting 5 1. Inleiding 9 Aanleiding 9 Afbakening 9 Vraag 9 Leeswijzer 9 Notabene 10 2. Stedelijke analyse 11 Inhoud 11 Afbakening 11 Kaartserie 1: buurtkenmerken 12 Kaartserie 2: buurtkenmerken gecombineerd 16 Kaartserie 3: waar liggen kansen voor ruimtelijke strategieën Zorg & Ruimte? 20 Conclusie stedelijke analyse 24 3. Ruimtelijke analyse pilotbuurten 25 Werkwijze 25 Bevindingen 26 Fysieke beperkingen 27 Dementie 30 Eenzaamheid 31 Warmtegevoeligheid 35 4. Conclusies 35 Discussies en dilemma’s 35 Vervolg 38 Bijlagen 41 A Meer cijfers en achtergronden bij kaarten stedelijke analyse 43 B Tabel indicatoren van vergrijsde buurten 46 C Kansen voor stadsstraten en nieuwbouwprojecten Koers2025 48 D Praatplaat Zorg en Ruimte, februari 2015 50 E Overzicht specifieke ingrepen per pilotbuurt Zorg & Ruimte 51 F Startnotitie Amsterdam Age Friendly City 58 G Beleidskaders voor de openbare ruimte 59 4 Samenvatting Inleiding Stedelijke analyse: waar? In opdracht van wethouder Van der Burg heeft Amsterdam maakt in relatief korte tijd een Ruimte en Duurzaamheid in 2015 onderzoek enorme groei door. Daarbij neemt het aantal gedaan naar de mogelijke ruimtelijke gevolgen ouderen het meeste toe. In 2030 zijn naar van de ontwikkelingen in de zorg (decentralisaties verwachting 144.000 Amsterdammers ouder en bezuinigingen) en de toenemende vergrijzing van 65 jaar (16% van de totale bevolking). De in Amsterdam. Belangrijke conclusie voor het gezondheid van Amsterdammers, inclusief die ruimtelijk domein was dat er in de toekomst van oudere Amsterdammers, is door de jaren veel meer ouderen en andere mensen met een heen gemiddeld sterk verbeterd. Ouderen zorg- of ondersteuningsbehoefte zelfstandig thuis worden tegenwoordig gemiddeld ouder en blijven wonen. Behalve sociale en maatschap- ervaren gemiddeld op latere leeftijd functione- pelijke consequenties heeft dit ook ruimtelijke ringsproblemen. De term ‘65+’ staat niet voor consequenties op verschillende schaalniveaus: niets ter discussie. Uiteraard doen veel ouderen op het gebruik van de woning, woonomgeving, nog gewoon mee aan het stedelijk leven. Daarbij openbare ruimte, spreiding van voorzieningen, is bovendien duidelijk dat in Amsterdam de groei toename verkeersbewegingen en leegkomend van het aantal ouderen met name in de groep zorgvastgoed. met midden- en hoge inkomens zit. Ook deze groeiende groep vitale ouderen vraagt echter Vraag om ruimtelijke condities om te kunnen bewegen, R&D heeft zich vervolgens gericht op de vraag: ontmoeten, ontplooien. Hierbij gaat het om Waar zijn welke ruimtelijke strategieën nodig, locaties voor ontmoetingen, stadsdorpen, CPO’s zodat Amsterdammers langer zelfstandig thuis enzovoort, waarbij veiligheid en toegankelijkheid kunnen blijven wonen? Hierbij lag de focus op belangrijke aandachtspunten zijn. Daarnaast stijgt kwetsbare ouderen en de woonomgeving. Er is ook het aantal mensen met functioneringsbeper- gewerkt op twee schaalniveaus: kingen. Deze mensen blijven langer zelfstandig Stedelijk niveau: waar zijn ruimtelijke strate- thuis wonen, waardoor andere eisen aan woning gieën gewenst? en woonomgeving zullen worden gesteld. Buurtniveau: welke specifieke en generieke ingrepen voor ruimtelijke strategieën zijn er? De stedelijke analyse geeft antwoord op de vraag waar in de stad, op basis van lage sociaal-econo- Context mische status, lage zorgvoorzieningendichtheid Sinds juli 2015 is Amsterdam aangesloten bij het en te verwachten hoge vergrijzing, ruimtelijke netwerk Age Friendly Cities, dat is opgezet door strategieën het meest gewenst zijn, om te zorgen de World Health Organisation van de Verenigde voor een ouderenvriendelijke stad. Het gaat om Naties. Op acht domeinen werken verschil- de volgende gebieden en buurtcombinaties: lende RvE’s aan een ‘ouderenvriendelijke stad’: Nieuw-West: De Kolenkit, Slotermeer, buitenruimte en bebouwing; vervoer; huisvesting; Geuzenveld, Middelveldsche Akerpolder, sociale participatie; respect en sociale inclusie; Sloter-/Riekerpolder maatschappelijke participatie en werk; communi- Noord: Tuindorp Oostzaan, Oostzanerwerf, catie en informatie; maatschappelijke ondersteu- Kadoelen, Banne Buiksloot ning en zorg. Via een ambtelijk kernteam onder Zuid-Oost: Bijlmer Centrum (D,F,H), Bijlmer leiding van de GGD wordt de integraliteit van de Oost (E,G,K), Nellestein, Holendrecht/ diverse domeinen geborgd. Er zijn drie pilot- Reigersbos, Gein buurten gekozen, waarin diverse onderzoeken op Binnen de ringzone: Indische Buurt Oost, de verschillende domeinen zullen plaatsvinden. Dapperbuurt, Betondorp, Zuid Pijp In deze drie pilotbuurten heeft R&D de ruimte- lijke buurtanalyses uitgevoerd. 5 Aandachtsgebieden Zorg en ruimte en kansen voor ontwikkellocaties Koers 2025 De te verwachten problematiek is het grootste is andere ruimtelijke strategieën breed inzetbaar bij de volgende drie gebieden: lijken en ook geschikt voor andere buurten. Banne Buiksloot Bijlmer Oost (E,G,K) De ruimtelijke strategieën en aandachtspunten Holendrecht/Reigersbos zijn beschreven rondom vier thema’s, waarop Vervolgens is in beeld gebracht welke ontwikkel- ouderen functioneringsbeperkingen kunnen locaties en stadstraten uit Koers2025 een kans ondervinden: fysieke beperkingen, dementie, kunnen bieden voor deze aandachtsgebieden. eenzaamheid en warmtegevoeligheid. Deze Op bovenstaande kaart zijn de aandachtsge- thema’s dienen als kapstok. De strategieën en bieden en ontwikkellocaties weergegeven. De aandachtspunten spelen ook in op de behoeften gebieden met grootste problematiek zijn met van vitale ouderen. Bij fysieke beperkingen een dikke lijn omkaderd. Drie projecten raken gaat het om nabijheid van (zorg)voorzieningen, twee van deze gebieden (uitroepteken). beweging, toegankelijkheid en veiligheid. Voor dementie zijn het in beweging blijven en herken- Buurtanalyses: wat? ning belangrijke aandachtspunten. Bij eenzaam- R&D heeft tegelijkertijd ontwerpend onderzoek heid gaat het om: erbij horen, ontmoeten en gedaan om te kijken welke ruimtelijke strategieën sociale veiligheid. Bij warmtegevoeligheid zijn kunnen bijdragen aan het vergroten van de verkoeling en schaduwplekken van belang. levensloopbestendigheid van een buurt. Discussies en dilemma’s De drie pilotbuurten zijn: Bloemenbuurt (tuin- Veel voorgestelde ruimtelijke strategieën van het dorp), Buitenveldert noord-oost (strokenbouw) en project ‘Zorg en Ruimte – voor ouderen’ heb- Indische Buurt noord-oost (gesloten bouwblok). ben eveneens betrekking op portefeuilles van Resultaat hiervan is een overzicht van ruimtelijke andere wethouders: groen, openbare ruimte aandachtspunten en strategieën die kunnen en verkeer. Daarom heeft R&D diverse ambte- bijdragen aan de levensloopbestendige buurten. lijke overleggen en MT-vergaderingen bezocht Soms blijken oplossingen echt maatwerk, terwijl om de bevindingen uit de analyses te delen. 6 Belangrijke vraag hierbij: hoe de bevindingen Kortvoort’ gestart. Over de bevindingen hiervan van R&D een bijdrage kunnen leveren aan het wordt apart verslag gedaan. werk van de andere domeinen, en andersom. Dit leverde een aantal dilemma’s op, die in Op basis van alle bevindingen, dilemma’s en hoofdstuk 4 worden beschreven: discussies heeft R&D een ‘top 3’’ gemaakt van 1. R&D-verhaal is erg ruimtelijk i.p.v. integraal. mogelijke vervolgacties: 2. Vraagt ‘levensloopbestendigheid’ om eigen 1. Testcase levensloopbestendige route beleid en kaders of juist niet? 2. Prijsvraag ‘ontmoeten in de openbare ruimte’ 3. De vergrijzing in Amsterdam valt wel mee. 3. Onderzoek sturingsmogelijkheden sociaal- 4. Problematiseren versus