Kroisos Ve Pamphylia

Dr. VELI SEV~N

Arif Müfid Mansel'in (1905-1975) an~s~ na

24 Eylül 1943'ten 1, ölüm tarihi olan 18 Ocak 1975'e de~in 2, bir ömür boyu denecek kadar uzun bir süre, Pamphylia bölgesinde ara~t~ rmalarda ve kaz~larda bulunmu~~ olan de~erli hocam Ord. Prof. Dr. AR~F M~_~F~D MANSEL'in birinci ölüm y~ldönümü nedeniyle haz~rlam~~~ bulundu~um bu yaz~da, Pamphylia'n~n, M. Ö. 6. yüz- y~l~n ilk yar~s~nda, Lydia kral~~ ünlü Kroisos (M. Ö. 560-547/46) ile ili~kisini inceleme~e çal~~aca~~m. Bilindi~i gibi, bu konudaki yegâne kayna~~m~z Herodot'tur. Ancak, Herodot'un sözü edilen pasajda verdi~i bilgi, gerçekleri ne derece yans~tmaktad~ r? Herodot (I 28), Kroisos'un, Bat~~ Anadolu'daki Grek k~y~~ kent- lerine kar~~~ giri~ti~i ilk hareketlerinden sonraki icraat~ n~~ aynen ~u sözlerle aç~ klamaktad~r: Xp6vou ~-c~.ytvo[tov xcd xotTEc~rpattgbov cryAöv ~rdcv-rov•rt.7)v VTÖZ; "AXuo no•rocgoii obellgvo.~v• yacp KtXixo~v xai Auxion~~ Tönç &XXouç 7rdc~rrocç 1`.~ n'o.~ l~ci1-) ztxe xa-roccrTp4C4LEVO 6 KpoZo-oç. Ek~i o~2c, Au8ot, 41)p6ye, Muaoi, MocpwAuvoi, Xcaopzç, floccpXayöveç, Ouvoi TE xoci. B~ OuvoL, KE'cpeç, "Iowg, Ao~pt.e, AloXg, Hap.cpuXol,

A. M. Mansel'in ilk Pamphylia gezisi için bk. "Antalya Bölgesinde (Pam- filya) 1943 Y~l~~ Sonbahar~ nda Yap~lan Arkeoloji Gezisine Dair K~sa Rapor", Belleten 33 (1945), 135-145. 2 ölümünden sonra Arif Müfid Mansel hakk~ nda ç~ kan yaz~lar için bk. H. Taner, "Bir Hoca= Ölümü", Milliyet (2 ~ubat 1975) Hafta Sonu ~lâvesi; ayn~~ yazar, Belleten 154 (1975), 315-318; M. Darga "Yitirdi~imiz Büyük De~er", Cum- huriyet (15 ~ubat 1975); ayn~~ yazar, Mimarl~k Tarihi ve Restorasyon Enstitüsü Bülteni 3 (1975), 34-35; ayn~~ yazar, Belleten 154 (1975), 319-322; E. Akurgal, "Ord. Prof. Dr. Arif Müfid Mansel", Belleten 154. (1975), 309-311; U. i~demir, "Mansel'in Ard~ndan", Belleten 154 (1975), 313-314; U. B. Alk~m, "Ord. Prof. Dr. Arif Müfid Mansel'in Yay~ nlar~", Belleten 154 (1975), 323-337; U. B. Alk~m'~ n listesinden sonra, A. M. Mansel'in yay~mlanm~~~ bulunan en son makalesi için bk. "Die Nymphaeen von Perge", Istanbuler Mitteilungen 25 (1975), 367-372. 186 VELI SENIN

Çevirisi: Bir süre sonra, Kroisos, Halys ~rma~~n~n bat~s~nda oturan, Kilikiahlar ve Lykiahlar d~~~nda, bütün öteki uluslar~~ egemenli~i alt~ na ald~ ; bunlar Lydler, Phrygler, Mariandynler, Khalybler, Paphlagonlar, Thyn ve Bithyn Thraklar~, Karlar, 'onlar, Dorlar, Aioller ve Pamphylial~lar'd~r 3. Bu pasajdan anla~~laca~~~ gibi, Herodot, Kroisos'a tabi olan uluslar~n en sonuncusu olarak Pamphylial~lar'~n (HdcgcpuXoL) ad~n~~ saymaktad~r. Nitekim, gerek antik yazarlar 4 ve gerekse Pamphylia tarihiyle u~ra~an modern bilim adamlar~, bölgenin 5 ve bu bölgedeki kentkrin 4 M. O. 6. yüzy~l~n ortalar~ndaki durumunu Herodot'a göre aç~klama~a çal~~arak, Kroisos'un egemenlik sahalar~~ olarak kabul etmi~ler; baz~lar~~ da, bölgedeki Lydia egemenli~inin çok ~l~ml~~ ve hafif oldu~unu, yaln~zca düzenli vergilere (Herodot I 6; I 27: cp6pou cknacyor5) ve muhtemelen orduya kat~lma yükümlülü~üne ba~l~~ kald~~~n~~ ileri sürmü~tü'. 7. Bütün bunlardan anla~~laca~~~ üzere, Strabon ve modern bilim adamlar~n~n pek ço~u, Herodot'un (I 28)'de ileri sürdü~ü, Kroisos'un Pamphylia bölgesini egemenli~i alt~na ald~~~~ ~eklindeki görü~ünü tart~~mas~zca benimsemi~lerdir 5. Ancak sözü edilen pasajda, Kroisos'un do~u siyaseti konusuda verilmi~~ olan bilgilerin ayr~ nt~h bir ~ekilde incelenmesi ~eklinde bir yol izlenecek olursa, Herodot'un (I 28) sundu~u panoramarnn bir hayli kar~~~ k ve o derece de ~üpheli oldu~u ortaya ç~kar. örne~in, Herodot 1 8'ine, "Bir süre sonra Kroisos, Halys ~rma~~n~n bat~s~ nda oturan. . ." sözleriyle ba~lamakta ve sonra da Khalybler'in (Xcauf3E4) ad~m vermektedir. Bilindi~i gibi, Khalybler, demircilikleriyle ünlü

3 Herodot I 6'da da I 28'i destekleyen bir kay~t vard~r. 4 Strab. XII ~~ , 2. Ruge 1949, 364; Mansel 1956, 6; Bosch 1957, 18; X. de Planhol, De la plaine Pamphylienne awc lacs Pisidiens (Paris 1958), 69; G. E. Bean, Turkey's Southem Shore (London 1968), 25 ; E. Olshausen, "Pamphylia", KP, IV (1972), 443. A. M. Mansel, Die Ruinen von Side (Berlin 1963), 5; ayn~~ yazar, "Side", RE, Supll. X (1965), 88 ~~ ; ayn~~ yazar, Side Klavuzu (Ankara 1967), 6; Pekman 1973, 17. Weissbach 1931, 459 ; D. G. Hogarth, CAH, III (19604), 518 ; Bosch 1957, 5 ; H. Bengston, Criechische Geschichte 111/4 (München 1969), 75; Pekman 1973, 17. Schubert 1884, 66; Peciley 1968, 8 ~~ 'de bu uluslarm çok çabuk ve zor kullan- madan teslim oldu~unu, ayr~ca ad~~ geçen uluslardan, imparatorlu~a ba~lanma vergisi al~nd~~~n~~ ileri sürmü~tür. J. G. Pedley'nin, bu konuyu da kapsad~~~n~~ sand~~~m, en son çal~~mas~~ Ancient literary sources on Sardis`i (Cambridge 1972) ne yaz~k ki, henüz göremedim; Ayr~ca bk. Hwdey 1966, ~~ ~ o; Duchesne-Guillemin, "Kroisos", KP, III (1969), 352. KROISOS VE PAMPHYLIA 187

(Aishylos, Prometheus, 715), yerli bir Pontus kabilesi olup yerle~me sahalar~~ da bugünkü Ordu ili (antik Kotyora) ve civar~na dü~mek- tedir 9. Anla~~laca~~~ üzere, bu bölge Halys ~rma~~n~ n oldukça do~u- sunda olup Lydia devletinin do~u s~ n~r~ ndan da çok uzaklarda kalmaktad~ r. Ayr~ca Xenophon (Anabasis IV 7, 15) bu kaymi, tüm Pontus bölgesinin en sava~ç~~ kabilesi olarak, aynen ~u sözlerle anlat~r: " Khalybler (Helenlerin) ülkelerinden geçtikleri halklar~n en sava~ç~lar~~ idiler ve dö~ü~ten çekinmiyorlar& ." Lyd egemenli~inin bu yörelere de~in uzanm~~~ olabilece~ini kabul etsek bile, bütün vurucu gücü uzun m~zrakl~~ süvari birliklerine dayanan Lydia ordusunun (Mimnermos, frg. 14; Hdt. I 80), or- manl~ k bölgedeki bu cenkçi kav~ni ne ~ekilde egemenli~i alt~ na alm~~~ oldu~u sorununa çözüm bulabilmek bile olanaks~zd~ r. Buradan ~u gerçek ortaya ç~kmaktad~r: Herodot, Khalybler'in yaln~zca ad~ n~~ ve belki de onlar~ n Küçük Asya'n~ n kuzey taraflar~nda oturdu~unu bilmekte, fakat kesin yerle~me bölgeleri ve ya~am ~ekilleri hakk~ nda hiç bir bilgiye sahip bulunmamaktad~ r. Çünkü, eserinin birçok yerinde (I 6; I 28; I 72), Lydia krall~~~= en do~u s~n~ r~~ olarak Halys ~ rma~~n~~ gösterdi~i halde, bu ~ rma~~n daha do~usunda ya~am~~~ olduklar~~ bilinen Khalybler'in Lydia egemenli~i alt~na girmi~~ olduklar~ n~~ bildirmesi, dü~tü~ü çeli~kiyi ve Khalybler hakk~ndaki bilgisizli~ini aç~k bir ~ekilde kan~ tlamaktad~ r. Burada ayn~~ pasaj üzerine bir örnek daha verme~i yararl~~ buluyorum. Herodot (I 28), Kroisos'un egemenli~i alt~ na ald~~~~ uluslardan bir di~eri olarak Paphlagonlar'~n (IIoccpXayöveç) ad~ n~~ saymaktad~r. Ancak, modern bilim adamlar~ n~n ileri sürdükleri Lydia krall~~~- na tabi uluslar~ n askere kat~lma yükümlülü~ü ~eklindeki iddialar ve buna kar~~l~k da Xenophon'un (Kyropedia Il 1, 5), Kroisos'un Persler'e kar~~~ sava~~ ça~r~s~ na Paphlagoniahlar'~n olumlu cevap

9 Hernekadar, baz~~ antik ve modern yazarlar, Homeros (Il. II 856-857) ve Herodot'a (I 28) dayanarak, Khalybler'in önceleri Halys ~rma~~n~ n bat~s~ nda otur- duklar~ n~~ ileri sürmü~lerse de (bk. W. Ruge, "Chalybes", RE, 111/2 [1899], 2100; J. L. Myres, CAH, III [1925], 662), bu konudaki kan~tlar~, kan~mca çok yetersiz- dir. Khalybler, eskilerin ittifak ettikleri üzere, Halys'in bu taraf~ nda de~il, öteki taraf~ nda, Thermodon taraf~ nda oturuyorlard~. Bunun için bk. H. Stein, Herodotos I (Berlin 1962), 33 vd.; Chr. M. Danoff, "Pontos Euxinos", RE, Supll. IX (1962), 869-87o'teki harita ve ~~ o ~ 4; ayn~~ yazar, "Chalybes", KP,I (1964), 1127; W. Calder- G. E. Bean, "A Classical Map of Asia Minor", Anatolian Studies VII (1957), harita. 188 VELI SEVIN vermedi~i ~eklindeki aç~ klamas~~ göz önüne al~ nacak olursa, Paphla- gonlar'~ n da Lydia egemenli~ini tan~m~~~ olmas~~ çok ~üpheli bir duruma girer ~o. Çünkü, yabanc~~ bir devletin egemenli~ini tan~m~~~ ve ona gerekti~inde asker verme yükümlülü~üne girmi~~ bir ulusa egemen devletin sava~~ için yard~ m ça~r~s~nda bulunmas~~ ve hele olumsuz cevap almas~~ kabul edilecek gibi de~ildir". A~a~~da yeniden k~saca de~inece~imiz üzere, Herodot'un sözü edilen pasaj~ n~ n daha ilk bak~~ta ~üpheli bilgiler kapsad~~~~ aç~ kça anla~~lmaktad~ r. As~l konumuz olan Pamphylia bölgesinin Lydia egemenli~i alt~ na al~n~ p al~nmad~~~~ sorununu meydana ç~ karabilmek için, bölgenin bat~~ ve kuzey kesimlerine bir göz atmak gerekir. Pamphylia bölgesi, bat~dan Lykia, kuzeyden de Pisidia bölgeleriyle s~ mrlanmakta, bat~da yükseklikleri 1500 m.yi a~mayan da~lar, kuzeyde ise, yüksek- likleri bazen 3000 m.yi a~an, yamaçlar~~ sarp ve ar~zal~~ da~~ silsile- leriyle çevrilmi~~ bulunmaktad~ r n. Lydia bölgesinden karayolu ile ba~lant~~ sa~lanmas~~ gayet güç ve de zahmetlidir 13. Nitekim E. Bosch da, M.Ö. 188 y~l~nda yap~lan Apameia bar~~~ antla~mas~ ndan sonra, bölgenin Bergama kral~~ Eumenes II'ye (M. Ö. 197-159) verilmesini aç~ klarken aynen ~u soruyu sormaktad~ r ": "Fakat Eumenes, Ber- gama'dan karayolu ile irtibat temini bu kadar zor ve müdafaas~~ Bergama krallar~~ için güç bir mesele te~kil edecek olan, Pamphy- lia'n~n ele geçirilmesine acaba niçin bu kadar önem veriyordu?" Yine E. Bosch'un aç~klad~~~~ gibi, Bergama'n~ n kuvveti denizlere dayanmaktayd~. Selevkoslar devleti büyük bir devlet olamaktan ç~ k~nca, Bergama gibi bir deniz devletinin, Do~u Akdeniz egemenli~ini eline geçirebilmek için bu k~y~lar~~ elde etmek istemesi gayet do~ald~r. Ayn~~ ~ekilde, Attalos III'ün ölümünden sonra (M. 0.133), Bergama krall~~~~ topraklar~n~n Roma devletine geçi~i s~ ras~nda, Roma'n~ n

10 Ayr~ca Xenophon'un (Kyrop. VII 4, 2) "ot in~ xe'opLoL Pocai5,diov-reç" ~eklindeki ifadesinden, Paphlagonia'mn Persler ça~~nda, s~n~ rl~~ bir ~ekilde de olsa ba~~ms~zl~~~n~~ korumu§ oldu~u anla~~lmaktad~r ki, bu da bize Paphlagonial~lar'~ n Kyros'a kar~~~ Lydia'n~ n yan~nda sava~a kat~lmam~~~ oldu~unu göstermektedir. 11 Kr~l. F. K. Dörner, "Paphlagonia", KP, IV (1972), 1585. 12 Mansel 1956, 4.

12 Bölgeye aç~lan geçitler için bk. Ruge 1949, 360; Mansel 1956, 4; A. Erzen, Archiiologischer Anzeiger (1973), Abb. ~ . 14 Bosch 1957, 5. KROISOS VE PAMPHYLIA 18g henüz bir Do~u Akdeniz politikas~~ olmamas~~ nedeniyle, Pamphylia' n~ n Roma Imparatorluk ça~~n~ n ba~lar~na kadar ba~~ms~z kald~~~~ anla~~lmaktad~r 15. Çünkü, Pamphylia bölgesi, eskiça~da, ancak Do~u Akdeniz'deki deniz egemenli~i bak~m~ndan hayati önem ta~~yan bir üs durumundad~r 16. Lydia krall~~~~ ise denizci bir devlet olmay~p, tarihlerinin devam~~ süresince bir donanmaya sahip olup olmad~ klar~~ da pek ~üphelidir 17. Nitekim Herodot (I 27), Lydia'n~ n ancak Kroisos ça~~nda bir deniz filosu meydana getirmek için harekete geçti~ini, fakat bunun da k~sa bir süre sonra durduruldu~unu, aç~ k bir dille anlatmaktad~ r. Buradan anla~~laca~~~ üzere, Lydia krall~~~~ tamamen bir kara devleti görünümünde olup, kendisini, jeopolitik durumu bak~ m~ ndan zaman zaman denizin cazibesine kapt~rm~~, fakat uygulamak istedi~i deniz siyasetini hiç bir zaman yürürlü~e koyamam~~t~r. Bu nedenle Kroisos'un Pamphylia bölgesini, Do~u Akdeniz'e egemen olmak için, ele geçirmek istemesine olanak yoktur. Pamphylia bölgesi, Lydia krall~~~ n~~ deniz siyaseti yönünden ilgilendirmedi~i için, Kroisos'un gözünde bu bölgenin büyük bir stratejik önemi olmasa gerek. Lydia krall~~~= bir deniz devleti olmad~~~~ anla~~ld~ktan sonra, Kroisos'un, Pamphylia'y~~ egemenli~i alt~ na al~ p almad~~~~ sorunu, yaln~zca, bir kara devleti siyaseti aç~s~ ndan ele al~ nmal~d~ r. Yukar~da da belirtti~imiz gibi, Pamphylia bat~, kuzey ve do~u yönlerden yüksek da~larla çevrili olup, Lykia, Pisidia ve Kilikia Trakheia bölgeleriyle s~ n~ rlanmaktad~ r. Ayr~ca ula~~ m ve savunma yönünden de Lydia devleti için büyük zorluklar ta~~d~~~~ aç~ kt~r. Bunlardan ayr~~ olarak, Herodot (I 28), Kroisos'un Kilikia 18 ve Ly- kia'y~~ 19 egemenlik alt~na alamad~~~n~~ aç~ k bir dille belirtmektedir. Yine ayn~~ pasajda, da~l~k bölge halk~~ Pisidial~lar hakk~ nda hiç bir kayd~ n bulunmamas~, Kroisos'un Pisidia bölgesini dahi eline geçire- medi~ine i~aret eder. Ayr~ca, Arrianos'un (Alex. Anab. I 27, 5, 8) canl~~ ifadelerinden, Persler ça~~nda da özgür kalm~~~ olan Pisidia'n~ n

15 Pekman 1973, 25. 16 Bosch 1957, 1-6; Pekman 1973, 17, 21, 23. 17 Bk. Weissbach 1931, 458; Hanfmann 1960, 517 vd.; Pedley 1968, 81; V. Sevin, Lydia Krall~~~~ Tarihi (Istanbul 1973), 183 vdd. ve 328 vdd. (bas~lmam~~~ doktora tezi). IS Bk. A. Erzen, Kilikien bis zum Ende der Perserherrschaft (Leipzig 1940), 91 vd. 16 Bk. O. Ak~it, Likya Tarihi (Istanbul 1967), ~~ 12. 190 VELI SEV~N

egemenlik alt~na al~ nmas~ n~n ne derece güç bir i~~ oldu~u aç~ kça anla~~lmaktad~ r. Böyle bir durumda ise, Pamphylia bölgesini bat~, kuzey ve do~udan çevreleyen bu üç bölgenin, Lydia krall~~~na kar~~~ ba~~ms~zl~ klar~ n~~ ba~anyle sürdürdükleri de ortaya ç~ kar. Bu üç özgür bölgenin gerisinde gizlenmi~~ bulunan Pamphylia bölgesine Kroisos'un ne ~ekilde sefer düzenledi~i, bunu nas~l ba~ar~ya ula~t~ rd~~~~ ve Pam- phylial~lar'~n, Lydia egemenli~ini ne ~ekilde kabul etti~i sorusuna olumlu bir cevap bulmak, bugünkü bilgilerimize göre olanak d~~~d~r. Yukar~da belirtmi~~ oldu~umuz gibi, bir Lydia devleti donanmas~~ söz konusu olamayaca~~na göre, Pamphylia'n~ n, Kroisos'un egemenli~ini, ko~ullu da olsa, kabul etmesi, kan~mca hiç bir zaman mümkün ol- mam~~t~ r. Herodot'un sözü edilen pasaj~na (I 28) ne dereceye kadar gü- venilebilece~ini gösterebilmek için, bir-iki örnek daha verme~i yararl~~ buluyorum. Kroisos'un egemenli~i alt~ na alm~~~ oldu~u uluslar aras~ nda, He- rodot'un ad~ n~~ sayd~~~~ Phrygler ((l)pûyz) ve Mysler'in (Muaoi) de daha babas~~ Alyattes (M. Ö. 618/17-560) zaman~ nda Lydia egemenli~i alt~ na girmi~~ olduklar~ na kesin gözüyle bakabiliriz. Çünkü Phrygia, Alyattes'in, Med kral~~ Kyaxares ile yapt~~~~ ünlü K~z~l~ rmak (Halys) sava~~ n~ n (M. Ö. 585) ba~lang~c~ ndan önce ele geçirilmi~~ olmal~d~ r ki, Lydia ordular~, Medler ile be~~ y~l süren (Hdt. I 74) mücadelelerini Phrygia topraklar~~ üzerinde verebilecek rahatl~~~~ ve güveni duysunlar. Ayr~ ca, Alyattes'in, Bithynia üzerine bir sefer düzenledi~ini (Steph. Byz. 'A)ûtxrroc) 20 ve bu sefer s~ ras~ nda, Trerler ile beraber, bat~~ göç koluna mensup Kimmer boylar~m da kuzeye ve do~uya, Kappadokia'- ya do~ru sürmü~~ ve böylece de, hemen hemen tüm Bat~~ Anadolu'yu son Kimmer kal~ nt~lar~ ndan temizlemi~~ bulundu~unu bilmekteyiz (Hdt. I 16) 21. Bu olay, Lydia devletinin do~u s~ n~ r~ n~ n Halys ~ rma- ~~na de~in dayanmasma 22 ve dolay~s~ yle de Phrygia'n~ n, Lydia egemenli~i alt~ na girmesine neden olmu~tur 23.

20 E. Meyer, "Alyattes", RE, I/2 (1894), 1708; Brandis, "Bithynia", RE, 11111 (1897) , 515. 21 E. Bosch, Belleten 37 (1964), 42; Huxley 1966, 54; M. T. Tarhan, Eski- ça~da K~ mmerler Problemi (Istanbul 1972), 196 (basilmarru~~ doktora tezi). 22 Hdt. I 74; Thuk. I 16; J. Keil, "Lydia", RE, XIII 12 (1927), 2168. 23 J. Friedrich, "Phrygia", RE, XXI ~~ (1941), 890. KROISOS VE PAMPHYLIA 191

Ayn~~ fetih hareketi s~ras~nda, daha Gyges zaman~ nda büyük bir k~sm~~ ele geçirilmi~~ (Strab. XIII 590), fakat sonradan Trerler ve Kimmerler taraf~ndan i~gal edilmi~~ bulunan Mysia'n~n ve hatta Bithynia'n~ n 24 da Lydia egemenli~i alt~na girmi~~ olduklar~~ aç~kt~r. Ayr~ca Damascuslu Nicolaos'tan ö~rendi~imize göre 25 Alyattes, o~lu prens Kroisos'u, Mysia'n~ n kuzeyindeki Adramytteion ve Thebe düzlü~üne vali olarak tayin etmi~tir. Kroisos'un bu tayini de Mysia bölgesinin, Alyattes ça~~nda Lydia egemenli~i alt~nda oldu~unu aç~k bir ~ekilde gösterir 26. Bu k~sa aç~ klamalardan kolayca anla~~laca~~~ üzere, Herodot'un bu pasajda (I 28), Kroisos hakk~nda verdi~i bilgilerin büyük bir bölümü hatal~d~r. Nitekim bugüne de~in, Kroisos'un, Kyros hariç, Lydia'n~n do~usunda sava~~ yapm~~~ oldu~una de~inen bir tek antik kayna~a dahi rastlan~lmam~~~ olmas~, bu kral~ n fazla bir icraatta bu- lunmad~~~na i~aret etmektedir. Hemen bütün antik yazarlar~n, hakk~nda bir ~eyler yazabilmek için birbirleriyle adeta yar~~~ ettikleri Kroisos'un, do~udaki sava~lar~n~ n eskiça~~ yazarlar~na ilginç gelme- di~i ~eklindeki R. Schubert'in görü~ünü kabul etme~e olanak yoktur 27. O halde, Herodot'u, bu pasajda (I 28), gerçek d~~~~ bilgiler verme~e iten etken neydi? Kan~mca, Herodot bu pasajda (I 28) Kroisos'un koyu bir taraftar~~ görünümünü ta~~ makta olup, O'nu yüceltme çabas~~ içinde- dir. Özellikle egemenlik alt~na al~ nan uluslar aras~ na Lydler'in (Auaoi) de al~nm~~~ olmas~, Herodot'un Kroisos'u adeta bir "Grek Kral~" gibi görmü~~ oldu~unu aç~ klamaktad~ r 28. Asl~nda, Grekler'in, Kroisos'u, barbar olmakla birlikte, kendilerinden biri olarak kabul ettikleri ve büyük hayranl~ k besledikleri de bir gerçektir. örne~in, Pindaros (Pyth. I 94), Kroisos için ".... iyiliklerinin ve yard~mseverli~inin hat~ras~~ ölmez," der. Grekler'in Kroisos'a kar~~~ besledikleri hayranl~k-

24 K. Bittel, Grundzüge der Vor-und Frühgeschichte Kleinasiens (Tübingen 19502), 93- 25 Müller, FHG, III 65, 397. ~ 26 Adramytteion ad~n~n, Alyattes'in o~lu ya da üvey karde~i olan Adramys ad n- dan geldi~i san~l~r. Bk. Skylax 97; Xenophon, Anab. VII 8, 7; Strab. XIII 613. 27 Schubert 1884, 66. 28 Bk. J. Keil, RE, XIII/2 (1927), 2170. 192 VELI SEVIN

lar~ n~, M. Ö. 6. yüzy~l~ n ikinci çeyre~i ya da en geç ortas~ nda, zengin bir Grek aristokrat~ n~ n 29 (belki de Alkmaion o~lu Megakles) ", o~luna Kroisos ad~ n~~ vermesinden de anlayabiliriz. Grek dünyas~ n~ n Kroisos'a olan hayranl~~~m gösterecek daha pek çok örne~e sahip bulunmaktay~z. Ayr~ca, Herodot'un ana kayna~~n~, Delphoi rahipleri ve oradaki resmi kay~tlar~ n meydana ge- tirmi~~ oldu~u da bilinmektedir 31. Kroisos'un bu tap~ na~~~ ak~l almaz güzellik ve de~erde arma~anlarla büyülemi~~ oldu~u (Hdt. I 5o; I 51; I 54; I 92) hat~ rlanacak olursa, Herodot'un niçin Kroisos'un taraf~ n~~ tutmu~~ oldu~u daha iyi anla~~labilir. I~te, yukar~da k~saca belirtti~imiz nedenlerin etkisi alt~ nda Herodot, Kroisos'u, en uzak bölgelerin egerfieni gibi göstererek, yüceltme çabas~~ içine girmi~, Lykia ve Kilikia gibi kesinlikle bildi~i iki bölgenin ve Miletos kentinin (Hdt. I 141) d~~~ nda kalan bütün Anadolu parças~ n~, Halys ~rma~~n~ n (K~z~l~ rmak) daha do~usunda bulunan Khalybler ülkesine de~in, Kroisos'un egemenli~i alt~ na girdi~ini, çeli~kiler içine dü~erek ileri sürmü~tür. Lydia krall~~~~ tarihi ve Kroisos üzerine çal~~ malar yapan modern bilim adamlar~~ da bu kral~ n, daha çok, dillere destan zenginliklerine ve Grek dünyas~~ ile ili~kilerine birinci planda yer vermi~~ olduklar~ n- dan, ayn~~ hataya dü~mü~ler ve Herodot'un bu ünlü pasaj~ n~n (I 28) bilimsel bir ele~tirisini yapmay~~ dü~ünmemi~lerdir. Yaln~zca Weiss- bach 32, çok daha önceden, Herodot'un ifadesini, evvelce Lydia egemenli~i alt~ ndaki bu bölgelerin, bir süre sonra teker teker elden ç~km~~~ ve Kroisos'ça yeniden fethedilmi~~ olabilece~i ~eklinde yorum- layarak, gerçeklere bir parça yakla~m~~t~ r. Ancak, o da kaynaklar~ n bu konuda tamamen susmu~~ olmas~ n~~ agklayamad~~~~ için, konuyu çok üstü kapal~~ bir ~ekilde geçi~tirme yoluna gitmi~tir. Herodot'ta (I 28) ad~~ geçen bölge ve uluslar üzerine yap~lm~~~ bulunan bütün ara~t~ rmalarda, sözü edilen pasaj, M. Ö. 6. yüzy~l~ n ilk yar~s~~ ve ortalar~~ için s~ k s~ k delil olarak kullan~lm~~t~ r.

29 Hanfmann 1960, 518. 3° C. W. Ehot, Historia XVI/3 (1967), 281. 31 H. W. Parke-D. E. Wormell, The Delphic Oracle I (Oxford 1956), 129, 131 vd. 32 Weissbach 1931, 459. KROISOS VE PAMPHYLIA 193

Bütün bunlardan anla~~laca~~~ üzere, içinde baz~~ gerçek d~~~~ ve ~üpheli bilgiler bulundu~unu savundu~umuz Herodot'un bu ünlü pasaj~ na (I 28), özellikle bölge tarihi üzerine yap~lan incelemeler s~ ras~ nda, daha dikkatlice e~ilmek gerekmektedir.

B ~ BL ~ YOGRAFYA

CAH: Cambridge Ancient History. Bosch 1957: E. Bosch, Pamphylia Tarihine Dair Tetkikler-Studien tur Geschichte Pamphyliens, Ankara 1957. Hanfmann 1960: G. M. A. Hanfmann, "Sardis und Lydien", Ab- handlungen der Geistes und Sozialwissenschaftlichen Klasse VI (1960), 499-536- Huxley 1966: G. L. Huxley, The Early Ionians, London 1966. KP: Der Kleine Pauly. Mansel 1956: A. M. Mansel, likça~da Antalya Bölgesi, ~stanbul 1956. Pedley 1968: J. G. Pedley, Sardis in the Age of Croesus, Norman 1968. Pekman 1973: A. Pekman, Perge Tarihi - History of Perge, Ankara 1973. RE: Pauly - Wissowa, Realencyclopaedie der Klassischen Altertumswissens- chaft. Ruge 1949: W. Ruge, "Pamphylia", RE, XVIIII3 (1949), 354-407- Schubert 1884: R. Schubert, Geschichte der Könige von Lydien, Breslau 1884- Weissbach 1931 : Weissbach, "Kroisos", RE, Supll. V (1931), 455-472.

Bell~tm C. XL,