Polska Debata Wokół Białej Księgi W Sprawie Przyszłości Europy Jakie Scenariusze Dla Unii Europejskiej?

Przedstawicielstwo w Polsce

Polska debata wokół białej księgi w sprawie przyszłości Europy Jakie scenariusze dla Unii Europejskiej?

2017 Przyszłość Unii: wprowadzenie

Komisja Europejska, ani żadna osoba działająca w jej imieniu, nie ponosi odpowiedzialności za sposób wykorzystania informacji zawartych w niniejszej publikacji.

Europe Direct to serwis, który pomoże Państwu Od 2008 r. Unia Europejska funkcjonowała w try- znaleźć odpowiedzi na pytania dotyczące Unii Europejskiej. bie zarządzania kryzysami – od finansowego i za- Dr Marek Prawda Numer bezpłatnej infolinii (*): dłużeniowego, poprzez ukraiński, kończąc na kry- Dyrektor 00 800 6 7 8 9 10 11 zysie uchodźczym. Opanowanie lub znaczne (*) informacje są udzielane nieodpłatnie, większość połączeń również jest bezpłatna Przedstawicielstwa zmniejszenie dolegliwości tych kryzysów pozwoli- (niektórzy operatorzy, hotele lub telefony publiczne mogą naliczać opłaty). Komisji Europejskiej ło Unii Europejskiej myśleć o przejściu od trybu w Polsce zarządzania kryzysowego, czyli od logiki gaszenia pożarów, do logiki zarządzania wyzwaniami przy- Więcej informacji na temat Unii Europejskiej można znaleźć szłości i odnawiania samej Unii. O ile w fazie zma- w portalu Europa (http://europa.eu). gań z kryzysami na plan pierwszy wysuwały się Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce państwa członkowskie, o tyle teraz, kiedy należy ul. Jasna 14/16a | 00-041 Warszawa usprawnić funkcjonowanie Unii, wyznaczyć jej tel. (+48) 22 556 89 89 | faks (+48) 22 556 89 98 e-mail ec-poland@ec.europa.eu nowe cele i wzmocnić narzędzia zapobiegania Twitter @EUinPL kryzysom, przyszedł czas na bardziej aktywną rolę Facebook www.facebook.com/komisjaeuropejska/ Komisji Europejskiej. Jej przewodniczący Jean- ISBN: 978-92-79-76304-5 -Claude Juncker sformułował pięć scenariuszy in- doi: 10.2775/474562 tegracji europejskiej w kolejnych latach. Przedsta- wione w marcu 2017 r. w Białej księdze na temat © Unia Europejska, 2017 przyszłości Europy scenariusze stały się podstawą Powielanie materiałów jest dozwolone pod warunkiem podania ich źródła. do dyskusji na temat rozwoju Unii Europejskiej. Wydrukowano w Polsce

1 „Każdy dobry Debata ta toczyła się w roku wyborów w kilku o tym, jak postrzegamy projekt integracji 13 dokończenia wielkich projektów integracyj- projekt spogląda ważnych krajach Wspólnoty: m.in. w Holandii, lat po wstąpieniu do Unii. Zwieńczeniem ogól- nych, takich jak strefa Schengen, unia gospo- w przyszłość Francji i Niemczech, a także w cieniu zama- noeuropejskiej debaty, w której Polacy mieli darcza i walutowa, unia bankowa czy rozwój (…). Ojcowie chów terrorystycznych i innych dramatycz- swój widoczny udział, stała się propozycja nowych inicjatyw w obszarze europejskiej założyciele mieli nych zdarzeń skłaniających europejską opinię przewodniczącego Komisji Jean-Claude’a obronności. Argumentuje, że jak się na tej dro- jasną świadomość publiczną do uznania kwestii bezpieczeństwa Junckera, którą przedstawił w Orędziu o stanie dze wszyscy znajdziemy, to mówienie o Euro- bycia częścią za istotny aspekt oceny projektu integracyjne- Unii 2017 z 13 września 2017 r. (tzw. Szósty sce- pie różnych prędkości z czasem stanie się bez- wspólnego dzieła, go. Pojawiły się też obawy o zdominowanie nariusz). przedmiotowe. które przekraczało polityki na kontynencie przez antyunijny po- granice nie tylko pulizm. W końcu roku 2017 można już powie- Oferta Junckera jest skierowana do wszystkich państw, ale także dzieć, że choć populizm nie wywrócił europej- państw członkowskich i stanowi nowy, szósty Alternatywą wobec oferty Junckera byłaby wi- czasów, aby wiązać skiego porządku politycznego, to jednak stał scenariusz rozwoju UE, będący uzupełnieniem zja zróżnicowanych kręgów integracji, odsepa- ze sobą pokolenia, się trwałym elementem sceny politycznej. i rozwinięciem tych przedstawionych w marcu rowanych od siebie, jak i od unijnych peryferii. wszystkie równie 2017 r. Juncker wyciąga wnioski z poprawy sy- Jest to fałszywa alternatywa, bo opiera się na uczestniczące Z drugiej strony obserwujemy swego rodzaju tuacji gospodarczej i ogłasza koniec kryzysu. wykluczeniu, a nie na europejskich zasadach w budowaniu proeuropejskie przebudzenie, mobilizację Apeluje o zdyskontowanie tego optymizmu wspólnoty zobowiązań i włączenia. Juncker wspólnego domu” . społeczeństw zaniepokojonych wizją utraty oraz zapowiada wzmocnienie instrumentów, podjął próbę przerzucenia mostu nad prze- Papież Franciszek dorobku integracyjnego. Obie te tendencje są które pozwolą nam lepiej chronić zdobycze paścią prawdziwych lub wyolbrzymionych Rzym, 60. rocznica traktatów rzymskich. zarówno tłem, jak i niezbędnym punktem od- współzależności i otwarcia. Opowiada się za różnic. Jego oferta zakłada skupienie się na niesienia dla rozważań o przyszłości Unii. Nale- podejściem wolnym od gorsetów ideologicz- tym, co Europę łączy, przy zachowaniu mak- ży uwzględnić fakt, że obywatele, których licz- nych, szuka syntezy rozwiązań liberalnych i so- symalnej elastyczności uwzględniającej wie- ba sukcesywnie wzrasta, będą oceniać dziś cjalnych. Chce konsolidacji szerokiego obozu lość poglądów na takie kwestie, jak ostateczna Unię pod kątem jej zdolności do uchronienia zwolenników otwartości i współpracy: z lewej data przystąpienia danego kraju do strefy 2012 r. ich przed negatywnym skutkami procesów, i prawej strony sceny politycznej. euro. Należy podkreślać, co nas łączy, a to, co data przyznania Unii Europejskiej Pokojowej które sama kiedyś inicjowała (globalizacja różni, widzieć we właściwych proporcjach, by Nagrody Nobla za rolę, i wolny handel, otwarcie, różnorodność). Juncker zdaje sobie jednocześnie sprawę, że nie dzieliło. jaką odegrała w jednoczeniu jest wielu zwolenników pogłębienia integracji, Starego Kontynentu, Dyskusja poświęcona ewolucji Unii Europej- a tym samym poprawy funkcjonowania Unii, w procesie jego odbudowy skiej toczyła się również w Polsce, a niniejsza także w mniejszym gronie, jeżeli inaczej się nie po II wojnie światowej oraz wprowadzaniu publikacja jest przeglądem i podsumowaniem da. Przewodniczący Komisji chce jednak zro- zmian w krajach bloku opinii przytaczanych w jej trakcie. Dzięki niej bić wszystko, by do takiej sytuacji nie musiało wschodniego dowiadujemy się także więcej o nas samych, dojść. Dlatego proponuje wejście na drogę po upadku ZSRR.

2 3 Spis Biała księga w sprawie przyszłości Europy: treści scenariusze

Biała księga w sprawie przyszłości Europy – scenariusze 5 1 marca 2017 r. Komisja Europejska 3 scenariusz: opublikowała Białą księgę w sprawie ci, którzy chcą więcej, robią więcej Scenariusz szósty: „Złapać wiatr w żagle” 6 przyszłości Europy*, zawierającą pięć Niektóre państwa UE będą tworzyć „koalicje – Jean-Claude Juncker scenariuszy przyszłości Europy. chętnych” do intensywniejszej koordynacji Przygotowała także dodatkowe działań w niektórych obszarach (np. obron- Europa – skomplikowane zależności 8 dokumenty na temat wykorzystania ność, bezpieczeństwo wewnętrzne, podatki), Wspólne wartości 10 możliwości płynących z globalizacji, zawierać specjalne uzgodnienia prawne i bu- pogłębienia unii gospodarczej dżetowe, podobnie jak ma to miejsce w przy- Gospodarka i rynek 14 i walutowej, przyszłości europejskiej padku strefy Schengen czy strefy euro. Status Unia Europejska – mapa 18 obronności i finansów UE innych państw pozostanie niezmieniony i oraz jej społecznego wymiaru. będą mogły z czasem przyłączyć się do tych, Migracje i bezpieczeństwo wewnętrzne 20 którzy robią więcej. 1 scenariusz: Europa i świat 24 kontynuacja Kształt UE 28 UE-27 zajmie się realizacją obecnego progra- 4 scenariusz: mu reform. Priorytety będą regularnie aktuali- robić razem mniej, ale bardziej efektywnie Wnioski i zalecenia 33 zowane, a problemy rozwiązywane na bieżą- UE-27 zdecyduje się skoncentrować swoją co. Tempo procesów decyzyjnych będzie uwagę i ograniczone zasoby na mniejszej licz- zależało od przezwyciężania różnic w poglą- bie obszarów. W efekcie będzie w stanie dzia- dach. łać szybciej i w sposób bardziej zdecydowany w wybranych obszarach priorytetowych. 2 scenariusz: PUBLIKACJA przygotowana na zlecenie Przedstawicielstwa Komisji Europejskiej w Polsce. ograniczamy się do rynku 5 scenariusz: Unia skoncentruje się na pogłębianiu kluczo- robić wspólnie znacznie więcej

Tekst: dr Małgorzata Bonikowska wych aspektów jednolitego rynku. Nie będzie Państwa członkowskie zdecydują się współ- Współpraca: Agnieszka Ostrowska powszechnej determinacji do współdziałania dzielić więcej uprawnień, zasobów i decyzji Projekt graficzny i skład: Katarzyna Zbytniewska w takich dziedzinach jak migracje, bezpie- we wszystkich dziedzinach. Współpraca pój- Druk: BETAGRAF czeństwo czy obronność. Wspólne polityki dzie znacznie głębiej. będą stopniowo ograniczane, a współpraca w nowych kwestiach zostanie oparta przede wszystkim na kontaktach dwustronnych.

*https://ec.europa.eu/commission/sites/beta-political/files/biala_ksiega_w_sprawie_przyszlosci_europy_pl.pdf

4 5 Scenariusz szósty: „Złapać wiatr w żagle”

„W Europie siła prawa W corocznym Orędziu o Stanie Unii,*  pełne członkostwo w strefie euro, zastąpiła prawo siły wygłoszonym w Parlamencie Europejskim unii bankowej i strefie Schengen (…) Unia nie jest 13 września 2017 r., przewodniczący stało się normą dla wszystkich państwem, Komisji Europejskiej Jean-Claude Juncker państw członkowskich; lecz wspólnotą opisał swoją wizję przyszłości Europy. prawa” .  wzmocniliśmy podstawy unii Jean-Claude Juncker Jego zdaniem najgorsze minęło, więc korzy- gospodarczej i walutowej, aby móc Przewodniczący Komisji Europejskiej stając z ożywienia gospodarczego, trzeba „zła- bronić naszej wspólnej waluty zarówno pać wiatr w żagle” i płynąć z nową szybkością. w dobrych, jak i złych czasach, Europa ma nas chronić, wzmacniać i bronić. i nie musimy prosić o pomoc z zewnątrz; Trzeba dokończyć tworzenie unii energetycz- „Europa musi nej, unii bezpieczeństwa, unii rynków kapita-  jednolity rynek będzie bardziej oddychać łowych, unii bankowej i jednolitego rynku sprawiedliwy dla pracowników obydwoma płucami. treści cyfrowych, a także znaleźć konsensus zarówno ze Wschodu, jak i Zachodu; „Europa idzie naprzód W przeciwnym w sprawie reformy wspólnego systemu azylo- tylko wówczas, razie naszemu wego i wzmocnienia przepisów dotyczących  udało nam się zawrzeć porozumienie gdy ma dość kontynentowi delegowania pracowników. w sprawie silnego filara standardów odwagi” . zabraknie społecznych; O przyszłości Europy nie może decydować Jean-Claude Juncker powietrza” . Przewodniczący Komisji rozporządzenie. Musi być to wynik demokra-  zyski są opodatkowane tam, Europejskiej Jean-Claude Juncker Przewodniczący Komisji tycznej debaty i, ostatecznie, szerokiego kon- gdzie zostały wypracowane; Europejskiej sensusu. Scenariusz Junckera zakłada, że Euro- pejczycy obudzą się w Unii, w której:  terroryści nie mają żadnych luk prawnych do wykorzystania;

 wszyscy jesteśmy wierni  uzgodniliśmy stworzenie prawdziwej naszym wartościom; Europejskiej Unii Obrony;

 wszystkie państwa członkowskie  jeden przewodniczący, wybrany ściśle przestrzegają zasady w demokratycznej ogólnoeuropejskiej praworządnośc; kampanii wyborczej, kieruje pracami * http://europa.eu/rapid/press-release_ Komisji i Rady Europejskiej. SPEECH-17-3165_pl.htm

6 7 Europa: skomplikowane zależności

NATO

kanada stany zjednoczone Unia Europejska

Rada Europy Polskie debaty Strefa euro Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu • Wspólne wartości,

Strefa Schengen Strefa austria belgia estonia finlandia czechy lichtenstein szwajcaria Armenia korzenie i tożsamości Europy • Gospodarka i rynek francja niemcy grecja włochy dania norwegia azerbejdżan • Migracje i bezpieczeństwo

Łotwa litwa luksemburg malta węgry islandia bośnia i hercegowina wewnętrzne • Europa i świat holandia portugalia słowacja słowenia polska gruzja • Kształt UE

hiszpania szwecja była jugosłowiańska republika macedonii

cypr irlandia rosja mołdawia Europejski Obszar GospodarczyEuropejski

bułgaria chorwacja rumunia wielka brytania serbia czarnogóra

albania ukraina Europejska Unia Celna andora monako san marino turcja

8 9 Wspólne wartości, korzenie i tożsamości Europy

Badania opinii publicznej dowodzą, Powrót do korzeni Jednocześnie postępował proces dekoloniza- że polskie społeczeństwo jest mocno cji, co przyczyniło się do wzrostu migracji ludzi zakorzenione w Europie i przywiązane Premier Izraela Benjamin Netanjahu na spo- z innych kręgów kulturowych. W efekcie stara do najistotniejszych wartości Zachodu. tkaniu z premierami Grupy Wyszehradzkiej UE (Zachód) przestała być wyrazista, uległa Na pytanie, co jest ważniejsze: demokracja w Budapeszcie powiedział, że Europa musi nadmiernej poprawności politycznej, poszła czy dobrobyt, 59 proc. wskazuje pierwszą zdecydować: czy żyć i dalej się rozwijać, czy w kierunku zbytniej tolerancji, aż w końcu za- 2 odpowiedź, a 40 proc. drugą. więdnąć i zaniknąć . Podobne opinie słychać częła gloryfikować zachowania niegdyś zwal- Warsaw Global Forum Ponad połowa badanych widzi Zachód też w Warszawie. Zdaniem prawicy Europa jest czane. Wchodząc do UE, Polska zaczęła wyjała- jako źródło wartości, kultury i rozwoju na dziejowym zakręcie i nie podoła mu bez wiać się z własnej tożsamości. Prozachodnie intelektualnego, 79 proc. jest przeciwnych powrotu do korzeni, czyli wartości. Świat za- elity III Rzeczpospolitej, złożone w większości polityce administracji prezydenta Putina. chodni znalazł się bowiem na skraju upadku, z ludzi nowego układu (postkomunistyczne- „Unijne wzorce Aż 83 proc. popiera członkostwo w UE, a główna przyczyna leży w utracie „cywiliza- go), narzucili Polakom swoją narrację i postrze- w zakresie a 81 proc. jest za utrzymywaniem cyjnego kręgosłupa” – chrześcijańskiej moral- ganie świata hołdujące postawom kosmopoli- subsydiarności, bliskiej więzi z USA1. ności i miękkiej oraz twardej siły. Syci Europej- tycznym, co osłabiło obywatelskie poczucie większej partycypacji czycy nie są już gotowi walczyć o swoją więzi z własnym narodem i jego historią. społecznej i kultury cywilizację ani za nią ginąć. administracyjnej Tocząca się w Polsce merytoryczna debata W efekcie Europa jest dziś niezdolna do formu- doprowadziły o przyszłości Europy jest jednak silnie kształto- Środowiska prawicowe w Polsce widzą dziś łowania właściwej strategii rozwoju ani do do tego, że nawet wana przez dwie spolaryzowane grupy – zwo- w UE raczej źródło zagrożeń niż szans. Skła- obrony przed innymi cywilizacjami. Nową w kwestiach lenników i przeciwników obozu rządzącego – nia to ich do redefinicji roli tej organizacji w energię do walki o swoją przyszłość, a w zasa- planowania czy które nakładają na nią własną narrację kształtowaniu przyszłości Polski. Uważają, że dzie o przetrwanie, stara Europa mogłaby zaś realizacji strategii polityczną. W przypadku każdej ze stron punk- Europa Zachodnia przez kilkadziesiąt lat czerpać z nowej Europy – krajów Europy Środ- w lokalnych tem odniesienia jest obecna sytuacja Europy ewoluowała w kierunku odwrotnym od kowo-Wschodniej, które w okresie zimnej woj- samorządach i działania instytucji unijnych w sprawie kluczo- tego, którego chcieli założyciele wspólnot ny zakonserwowały dawne europejskie warto- pracuje się inaczej” . wych dla Wspólnoty wyzwań, jak i bieżące na- europejskich wywodzący się z ugrupowań ści. Remedium według polskiej prawicy jest Adam Jarubas pięcia w relacjach Bruksela – Warszawa. Mimo centroprawicowych (Robert Schuman, Kon- więc powrót do chrześcijańskich korzeni i bu- Marszałek woj. świętokrzyskiego, że obie strony mają odmienną wizję przyszło- rad Adenauer, Alcide de Gasperi). Z biegiem dowa „demokracji nieliberalnej”. [wypowiedź podczas ści UE, są zgodne, że podstawą jej rozwoju po- czasu z cywilizacji, której podstawą miała być konferencji Wyzwania rozwojowe Polski w Europie. winny być wartości. chrześcijańska moralność społeczna, Europa Podobne stanowisko reprezentuje polski Ko- Przyszłość Unii Europejskiej, pod wpływem Francji przyjęła kierunek laicko- ściół. Podkreśla, że separowanie polityki od w Kielcach] -liberalny, otwierając się na inności. wartości tworzy w Europie ideową próżnię.

10 11 „Kryzys gospodarczy, brak zaufania do elit i migracje spowodowały, Trzeba zatem postawić na europejską tożsa- wy i instytucjonalny), który umożliwił szybkie ski ze wszystkimi grupami społecznymi, także że fala populizmu mość, wypływającą ze wspólnych fundamen- wyjście z socjalizmu i zbudowanie gospodarki tymi najbardziej skrajnymi. Powinna też pozo- i nacjonalizmu zalała tów: etyki chrześcijańskiej, prawa rzymskiego wolnorynkowej oraz demokracji parlamentar- stać przestrzeń dla debat narodowych, np. na nie tylko Europę. i demokracji ateńskiej. To może dać Europie nej. Zmieniliśmy polityczny kurs, akurat gdy temat norm społecznych, edukacji czy bezpie- To dowód na to, spoiwo moralne, pozwalające rozstrzygać naj- Unia weszła w kluczowy moment swej historii, czeństwa wewnętrznego. że model trudniejsze kwestie. Kościół przypomina, że który określi relacje wewnątrz UE i sytuację na gospodarczy Europejczycy powołali Wspólnotę, bo wi- kontynencie na lata. Jeśli stanęlibyśmy teraz Najważniejsza jest jedność i społeczny nieco dzieli po dwóch światowych wojnach po- u boku Niemiec i innych zachodnich partne- szwankuje. Naszym trzebę budowania wspólnego dobra, które- rów, moglibyśmy ukształtować unię naszych Bez względu na polityczne podziały Polacy są zadaniem jest go podmiotem jest człowiek. Zachodnie marzeń i stać się jednym z jej najważniejszych zgodni, że podstawową wartością dla Europy koncepcje sprawiedliwości społecznej, soli- członków. Po raz pierwszy od setek lat mogli- powinna być jedność. Dzielenie Unii na różne bronić wartości darności czy ochrony godności ludzkiej nie byśmy mieć istotny wpływ na losy Zachodu, prędkości tylko pogłębi nieufność i utrudni re- europejskich rozwinęłyby się bez chrześcijańskich korzeni. współuczestnicząc w decyzjach dotyczących formy. Wyraził to dobitnie prezydent Andrzej i dorobku ostatnich także Polski. Marnujemy więc historyczną Duda: „Jeśli Europa będzie formalnie podzielo- dekad” . Europa jako wartość szansę. na na lepsze i gorsze kraje, straci wiele ze swo- Dr Henryka Bochniarz jej atrakcyjności w opinii członków uważanych Prezydent konfederacji Lewiatan [wypowiedź Środowiska opozycyjne wobec rządu kwestię Europę ukształtowało chrześcijaństwo, ale i re- za należących do drugiej kategorii”3. podczas Europejskiego europejskich wartości widzą inaczej. Ich zda- formacja, oświecenie czy rewolucja francuska. Forum Nowych Idei w Sopocie] niem to właśnie zachodnia cywilizacja, której Nie byłoby wspólnot europejskich bez poję- Kluczem do utrzymania europejskiej jedności Polska jest częścią od tysiąca lat, najlepiej wy- cia praworządności i praw obywatelskich. jest znalezienie wspólnej podstawy do podej- raża polskie wartości i polityczno-społeczno- Powinniśmy więc ustanowić rdzeń UE, który mowania decyzji przez wszystkie kraje człon- -kulturową przynależność. Mimo kryzysów wszyscy muszą akceptować. Jest on zapisany kowskie. Obecnie mają one „różną wagę” i nie Europa wciąż pozostaje najlepszym miejscem w art. 2 traktatu lizbońskiego i karcie praw każdy głos jest słuchany tak samo uważnie. do życia, czego dowodem jest fala migracji podstawowych (art. 6), lecz rozwadniany z Afryki i Azji. Polska ze swoim potencjałem przez populistów i radykałów. Oznacza re- mogłaby włączyć się w kształtowanie jej losów spektowanie wspólnego porządku politycz- wraz z innymi krajami Zachodu. nego, opartego na demokracji, rządach pra- 1 Badanie IPSOS przeprowadzone w krajach V4 w marcu 2017 r. dla Instytutu Republikańskiego (IRI) 83 proc. wa, niezależności sądów i trójpodziale władzy, na próbie 1020 osób. Taki odsetek Polaków popiera W ocenie tego środowiska Polska dzięki inte- prymacie prawa świeckiego nad kościelnym, 2 Europe has to decide whether it wants to live członkostwo naszego kraju grującej się Europie Zachodniej miała jasny wolnościach obywatelskich i prawach czło- and thrive or it wants to shrivel and disappear, w Unii Europejskiej. wypowiedź z 18.07.2017. punkt odniesienia i polityczny cel przez dwie wieka. W innych dziedzinach można pocho- źródło: badanie IPSOS przeprowadzone 3 Wystąpienie Prezydenta RP Andrzeja Dudy w krajach V4 w marcu 2017 r. dla dekady. UE dała nam kapitał (ludzki, finanso- dzić elastycznie przez ciągły dialog obywatel- na Warsaw Global Forum, 6 lipca 2017.6 lipca Instytutu Republikańskiego (IRI). 2017. 12 13 Gospodarka i rynek: cztery swobody i wspólne polityki

„Kapitalizm musi Europę mocno spajają wspólna polityka nie artykułować nasz narodowy interes i jak być kapitalizmem handlowa i celna oraz jednolity rynek. najszybciej odkupić część wyprzedanych klu- prospołecznym, Polacy są zgodni, że to jedno czowych przedsiębiorstw. Stąd usztywnienie ale tworzącym z największych osiągnięć w dorobku stanowiska wobec największych krajów UE jak najlepsze wspólnot europejskich. Może on (zwłaszcza Niemiec i Francji) czy dążenie do warunki do życia dalej wzmacniać jedność Unii, dywersyfikacji dostawców energii i partnerów gospodarczego jeśli będzie rzeczywiście jednolity handlowych, skoro prawie 80 proc. polskiego dla przedsiębiorców” . dla wszystkich członków. eksportu idzie dziś do krajów UE. Widoczna Mateusz Morawiecki, foto: EFNI foto: jest też intensyfikacja relacji z państwami spo- Wicepremier RP [wypowiedź na II Kongresie 590 Jednocześnie Polacy pozostają gorącymi za tzw. twardego jądra Unii (Wielka Brytania, w Rzeszowie] zwolennikami globalizacji4, a polskie firmy co- Grupa Wyszehradzka, kraje Trójmorza), szuka- „Razem stawiajmy raz skuteczniej i śmielej wychodzą poza grani- nie nowych sojuszy (Chiny, Izrael) i wzmacnia- czoło wyzwaniom ce europejskiego rynku. W ich opinii nie musi nie starych (USA). zewnętrznym on być związany z jedną walutą. Kryzys go- i gospodarczym. spodarczy wpłynął na istotny spadek przy- Partia rządząca w Polsce dość negatywnie oce- UE jest chylności Polaków dla euro. W roku 2004 lu- nia też jakość zachodniego ustroju gospodar- najpotężniejszym dzie utożsamiali je z wejściem do UE, obecnie czego, który doprowadził do olbrzymich dys- wspólnym rynkiem zaledwie 22 proc. deklaruje chęć rezygnacji ze proporcji pomiędzy przychodami większości na świecie. Unia – a nie złotówki5. a ogromnym majątkiem nielicznych, co może poszczególne kraje. spowodować kolejny światowy kryzys. Polska (...) Jeżeli chcemy Równość na rynku chce zwalczać patologie europejskiej gospo- budować dobrobyt, darki podważające zasadę swobodnego han- to tylko w ramach Zdaniem polskiej prawicy Polska, chcąc zna- dlu i świadczenia usług. Oczekuje zachowania Unii Europejskiej ” . leźć się „po zachodniej stronie” kontynentu, integralności jednolitego rynku i unijnych in- poszła za daleko. Odczucie zwasalizowania stytucji, bo dostrzega niebezpieczeństwo dez- Elżbieta Bieńkowska Komisarz UE ds. rynku kraju przez starą Unię dotyczy także spraw integracji wynikające z protekcjonistycznego około 512 mln wewnętrznego, przemysłu, gospodarczych. W opinii rządzących Polska podejścia niektórych krajów starej UE, np. Fran- Tylu konsumentów liczy przedsiębiorczości jednolity rynek UE-28. oraz małych i średnich przez nadmierną czołobitność i uległość utra- cji, niechętnej kiedyś polskiemu hydraulikowi, przedsiębiorstw ciła nie tylko swoje „rodowe srebra”, czyli naj- a teraz polskiemu kierowcy. W opinii obecnego źródło: Eurostat 2017. [wypowiedź podczas cenniejsze firmy, lecz także podporządkowała rządu to Europa Środkowo-Wschodnia bardziej Europejskiego Forum Nowych Idei w Sopocie] się zagranicznym interesom. Tymczasem „ka- dziś broni jedności Unii niż Zachód, który skła- pitał ma narodowość”, dlatego trzeba wyraź- nia się ku podziałom.

14 15 Środowiska opozycyjne widzą sprawę inaczej. kryzysu finansowego oraz nietraktowanie mowania decyzji. Różnice zdań ekspertów do- Ich zdaniem bliska współpraca gospodarcza przyjęcia wspólnej waluty jako czynnika tyczą momentu, w którym będzie to najbar- z głównymi partnerami europejskimi, zwłasz- zwiększającego polityczną pozycję w UE. Za- dziej opłacalne. Zwolennicy przyjęcia euro cza z Niemcami (ponad 27 proc. polskiego uważa się, iż Grecja czy Portugalia (które mają przypominają, że przed dekadą ówczesny pre- eksportu), wzmacnia pozycję Polski w Euro- euro) nie stanowią trzonu decyzyjnego mier Donald Tusk ogłosił zastąpienie złotówki pie, czego najlepszym dowodem są wyniki w Unii, natomiast Szwecja czy Wielka Brytania unijną walutą w ciągu trzech lat. Plany te zo- gospodarcze: stabilny wzrost nawet w cza- (przed brexitem) posługują się swoimi walu- stały jednak pokrzyżowane przez kryzys finan- sach kryzysu, rozwój przedsiębiorczości, tami, a mimo to mają spore wpływy. Przypo- sowy w Europie i spadek poparcia dla tej idei Forum Ekonomiczne zwiększenie jakości polskich produktów mina się także, iż nieposiadanie wspólnej wa- w Polsce. Argumentują, że w UE jest więcej w Krynicy-Zdroju i usług, które z powodzeniem konkurują na luty pozwoliło Polsce wyjść suchą nogą krajów, które pozostają poza strefą euro, europejskim i międzynarodowym rynku. z kryzysu w 2008 r. a przecież ostro odczuły kryzys, co świadczy o większym znaczeniu prowadzonej polityki Obie strony są jednak zgodne, że scenariusz Przeciwnicy szybkiego wprowadzania euro niż posiadanej waluty. ograniczający przyszłość UE jedynie do kwe- w Polsce cytują statystyki pokazujące, że stii rynku jest niedobry, bo oznaczałby cofnię- wśród pięciu najszybciej rozwijających się Wspólna waluta to brak różnic kursowych cie wielu procesów korzystnych dla wszyst- państw unijnych cztery posiadają waluty na- i ochrona przed zagrożeniami z zagranicznych kich państw członkowskich. Jednocześnie rodowe. Zwracają także uwagę, że wspólna rynków walutowych. Ich zdaniem po przyjęciu zwraca się uwagę na relacje z Wielką Brytanią, waluta skazuje kraje o słabszych gospodar- euro polska gospodarka może w krótkim czasie która pomimo brexitu pozostaje jednym kach na stałą recesję oraz zadłużanie się i że zwiększyć się o 1,5 proc. PKB i dalej rosnąć dzięki z najważniejszych krajów Europy. Polacy są w Grecji nie doszłoby do tak głębokiego kry- nowym inwestycjom. Gdyby na polskim rynku zdania, że trzeba dążyć do utrzymania bli- zysu, gdyby nie euro. Zauważają jednak, że istniała możliwość zaciągania pożyczek lub pro- skich więzi gospodarczych ze Zjednoczonym ustabilizowanie strefy euro jest w interesie wadzenia handlu w euro, udałoby się uniknąć Królestwem, tym bardziej że to dziś trzeci Polski, bo wszystkie kraje UE, także te bez problemu kredytów we frankach szwajcarskich partner handlowy Polski oraz miejsce pracy wspólnej waluty, są z nią i tak związane. oraz spadku eksportu wynikającego ze spekula- i życia ponad 1 mln naszych rodaków. cji na złotówce. W opinii środowisk opozycyjnych euro to nie Wspólna waluta? tylko ekonomia, lecz także instrument poli- W debatach zwracano uwagę na potrzebę racjo- tyczny. Stanowi najdalej posunięty etap inte- nalizacji mówienia o strefie euro w kategorii rze- Obecny rząd w Polsce nie przewiduje wejścia gracji kontynentu i wciąż będzie osią tego czywistych konsekwencji i rzeczywistych pro- 4 Badanie IPSOS, marzec 2017 rok, op. cit. do strefy euro w najbliższej przyszłości, nie procesu. Dlatego Polska powinna przystąpić gnoz. Nawet eksperci odczuwają niedosyt 5 CBOS, kwiecień 2017, prowadzi też publicznej debaty na ten temat. do unii walutowej – to nas włącza w obieg wiedzy na temat bilansu zysku i strat z uczestnic- http://wyborcza. Głównym powodem jest utrzymująca się nie- najbardziej rozwiniętych krajów europejskich, twa w unii walutowej tym bardziej, że wokół pl/7,75398,21703900,nowy- sondaz-cbos-polacy-chca-unii- stabilność w strefie wynikająca ze skutków pozwala na bycie w głównym nurcie podej- wspólnej waluty narosło wiele mitów. europejskiej-ale-nie-euro.html.

16 17 Unia Europejska: warto wiedzieć

Udział Europy w globalnym PKB (w proc.) 2015 2016 ISLANDIA USA 24 25 Miasta, w których mają siedziby UE-27 22 22 instytucje, organy i agencje unijne Japonia 6 7 Wielka Brytania 4 4 1995 Bruksela Parma FINLANDIA Chiny 15 15 Luksemburg Dublin Kanada 2 2 Strasburg Praga NORWEGIA 1995 Meksyk 2 1 Frankfurt Frankfurt nad Menem SZWECJA ESTONIA ROSJA Warszawa Wilno 2004 Brazylia 2 2 Indie 3 3 Londyn Budapeszt ŁOTWA Amsterdam Lizbona 1973 2004 Reszta świata 21 20 DANIA Turyn Haga LITWA źródło: Międzynarodowy Fundusz Walutowy Lubljana Paryż 1973 2004 IRLANDIA 1951/1957 Angers Wiedeń WIELKA HOLANDIA BRYTANIA 2004 BIAŁORUŚ Bilbao Tallin 1973 POLSKA Kolonia Heraklion 1951/1957 BELGIA 1951/1957 Solna Valenciennes NIEMCY UKRAINA Tessaloniki Alicante 1951/1957 LUKSEMBURG 2004 Helsinki Barcelona CZECHY SŁOWACJA 2004 1951/1957 Kopenhaga Ryga LICHTENSTEIN MOŁDAWIA FRANCJA AUSTRIA 150 mld euro Vigo SZWAJCARIA 1995 WĘGRY 2007 Tyle w przybliżeniu wynosi SŁOWENIA 2004 RUMUNIA 1951/1957 2004 roczny budżet ogólny UE WŁOCHY CHORWACJA SERBIA (łącznie około 997 mld euro 2013 BOŚNIA MONAKO I HERCEGOWINA na lata 2014-2020).

1986 2007 https://europa.eu/european-union/about-eu/countries_pl na podstawie: Mapa opracowana ANDORA KOSOWO* źródło: Komisja Europejska. Kraje członkowskie UE PORTUGALIA HISZPANIA CZARNOGÓRA BUŁGARIA WATYKAN 1986 FYROM** ALBANIA Kandydaci i potencjalni TURCJA kandydaci do UE 1981 GRECJA

Kraje niebędące członkami UE * Użycie tej nazwy nie wpływa na stanowiska w sprawie statusu 2004 Kosowa i jest zgodne z rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ CYPR 1244 (1999) oraz z opinią Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Deklaracji niepodległości Kosowa. 2004 MALTA ** była jugosłowiańska republika Macedonii

18 19 Bezpieczeństwo wewnętrzne i migracje

Kryzys migracyjny, intensywnie ców nie starała się w wystarczającym stopniu zapalnych lub ośrodkach przyjmowania (mi- relacjonowany w polskich mediach znaleźć konsensusu, który odpowiadałby grantów) na zewnątrz terytorium UE”8. Pre- i wykorzystywany w politycznych sporach, wszystkim państwom. Taka postawa jest po- mier Włoch określił list jako dawanie mu nie- spowodował zmianę postawy Polaków strzegana jako arogancja i „głuchota” dużych potrzebnych lekcji. Zadeklarował, że nie wobec cudzoziemców. Podobnie jak inni krajów starej Unii oraz dowód, że w praktyce przyjmuje „pouczeń ani słów pogróżek” oraz Europejczycy uważamy dziś migracje realizują już one trzeci scenariusz Białej księgi że ma prawo „domagać się solidarności”. i terroryzm za najważniejsze zagrożenia („ci, co chcą robić więcej, robią więcej”). Unia X Europejskie Forum dla Europy6. Europejska ma więc już wiele prędkości, Pomagać czy się bronić? Gospodarcze, Łódź, a w zasadzie dwie: centrum i peryferie. Na taki 16–17 października 2017 W Polsce prawie nie ma mniejszości etnicz- rozwój wypadków Warszawa się nie godzi. Sprawa imigrantów jest w Polsce przedmio- nych ani religijnych, a rośnie obawa przed na- Jest włączona w zapobieganie kryzysowi mi- tem szerokiej debaty społecznej. Pomimo sta- pływem obcych. Aż 70 proc. społeczeństwa gracyjnemu w Europie, ale chce to robić nowiska papieża Franciszka, który zachęca ka- jest przeciwne przyjmowaniu uchodźców w inny sposób. Stawia na zabezpieczenie gra- tolików do dawania schronienia uchodźcom, z krajów muzułmańskich7, a relokacja imi- nicy zewnętrznej, umowy o współpracy z kra- polski Kościół się od tego częściowo dystansu- grantów stała się jednym z najostrzejszych jami sąsiedzkim (takie jak z Turcją), readmisje, je. Dostrzega etyczny dylemat między chęcią „Uważamy, że punktów zapalnych w relacjach Warszawa – zwiększenie środków na obozy dla uchodź- niesienia pomocy potrzebującym a obawą Polska powinna być Bruksela. W opinii polskiego rządu Zachód nie ców poza granicami UE. o własny dom, jednak szukając rozwiązań, kła- otwarta na dalsze wziął poważnie pod uwagę ryzyk wskazywa- dzie większy nacisk na kwestie bezpieczeń- rozszerzanie się nych przez kraje Europy Środkowo-Wschod- Jako jeden z przykładów lekceważenia innej stwa i obrony wartości naszej cywilizacji. Unii Europejskiej niej i narzucił rozwiązanie preferowane przez wrażliwości krajów Europy Środkowo- i NATO. To zwiększa państwa bezpośrednio dotknięte kryzysem -Wschodniej cytuje się polemikę Grupa Wy- Zwolennicy rządu postrzegają wprowadzoną ludzki potencjał (Niemcy, Grecja, Włochy). Z kolei środowiska szehradzka – Włochy. We wspólnym liście sze- przez Niemcy politykę otwartych drzwi dla Unii. UE powinna opozycyjne podejście obecnego rządu do mi- fowie państw V4 zastrzegli, że odrzucają imigrantów jako ślepotę, z której jak najszyb- zweryfikować swoją gracji uważają za błędne, a poprzedni rząd mechanizm relokacji oraz przymusowej i au- ciej należy się wyleczyć – tym bardziej, że ko- politykę wewnętrzną, zgodził się na przyjęcie przyznanej Polsce tomatycznej redystrybucji. „Uważamy, że oso- ścioły są w Europie puste, a meczety pełne. stać się Unią równych kwoty uchodźców, respektując zasadę soli- by, które rzeczywiście ubiegają się o azyl, na- Intensywny napływ do Europy ludzi z innych państw i wolnych darności. leży zidentyfikować jeszcze przed wjazdem kręgów kulturowych, zwłaszcza muzułma- narodów” . na terytorium Unii Europejskiej. Nasze granice nów, jest odbierany jako jedno z najpoważ- dr Andrzej Duda Spór o relokacje zewnętrzne muszą być chronione. UE i jej niejszych wyzwań, któremu Stary Kontynent Prezydent RP [wypowiedź podczas państwa członkowskie powinny zmobilizo- nie sprosta bez zmiany podejścia i okazania Forum Ekonomicznego Według obozu obecnie rządzącego Polską wać środki finansowe i inne, by stworzyć bez- zdecydowania zamiast tylko współczucia. To w Krynicy-Zdroju] Unia Europejska w kwestii relokacji uchodź- pieczne i humanitarne warunki w punktach fundamentalne zagrożenie, przywołujące hi-

20 21 „ Widząc puste storię zachodniego cesarstwa rzymskiego, niu skali migracji oraz udzielaniu schronienia gen, która stanowi wielką wartość UE. Polacy, kościoły i pełne meczety, które upadło pod naporem barbarzyńców. i pomocy. Właściwą odpowiedzią na czekają- którzy są w strefie od 2007 r., nie chcą powrotu a także dzietność Jeden z posłów PiS przedstawił to obrazowo: ce nas dalsze migracje jest dobrze przemyśla- kontroli na granicach, ale jednocześnie boją tych ludzi, boję się jeśli dopuścimy, aby fale migrantów wlewały na wspólna polityka azylowa i migracyjna UE, się ataków terrorystycznych, wiązanych często tej fali uchodźców. się do Europy, skończymy jak Aborygeni bo napływ setek tysięcy ludzi do Europy ma z imigrantami, zwłaszcza muzułmanami. Trze- Wiem, że Europa w Australii – za jakiś czas trzeba będzie nas też pozytywne rezultaty. Z jednej strony bo- ba im dać poczucie bezpieczeństwa. się zmieni” . chronić jako mniejszość na własnym konty- wiem zwiększenie wewnętrznej wielokulturo- Macin Mamoń nencie9. wości wiąże się z koniecznością znalezienia Środowiska opozycyjne podkreślają, że Euro- Autor filmów dokumentalnych sposobu na skuteczną integrację nowych pa nie może się zamykać pod naciskiem stra- [wypowiedź podczas Polska prawica zwraca uwagę, że przyczyną obywateli i eliminowanie potencjalnych na- chu. Budowanie murów, gaz łzawiący czy drut konferencji Rola Kościoła współczesnych migracji są wielkie nierówno- pięć społecznych, z drugiej jednak może być kolczasty są sprzeczne z europejskimi warto- katolickiego w procesie integracji europejskiej, ści społeczne, które szybko nie znikną. To swe- remedium na niski przyrost naturalny i starze- ściami, takimi jak praca człowieka czy solidar- Kraków] go rodzaju współczesna wędrówka ludów. nie się Europejczyków. ność, które uczyniły z Europy to, czym dziś jest. Cytowane w debatach raporty NATO szacują, Jednocześnie przyznają, że myślenie o Euro- że w najbliższych latach około 60 mln ludzi Opozycja widzi konieczność większej współ- pie otwartych granic w czasach milionowych będzie się starało dostać do Europy. To ozna- pracy państw UE także w chronieniu ze- migracji z sąsiednich kontynentów jest poli- cza, że jesteśmy nie na końcu, lecz na począt- wnętrznej granicy strefy Schengen. Kryzys tyczną naiwnością, bo prowadzi do wzrostu ku kryzysu migracyjnego, a walka z nim to migracyjny rozwinął się głównie dlatego, że poparcia dla populistów i radykałów. Nie tylko zadanie na kilka pokoleń. Skuteczna integra- państwa „frontowe”, takie jak Grecja czy Wło- Polacy, ale i społeczeństwa Europy Zachodniej cja tak wysokiej liczby cudzoziemców nie jest chy, nie respektowały konwencji dublińskich obawiają się imigrantów. Chcą, by pozostawa- możliwa, trzeba więc wprowadzić inne roz- (państwo przyjmujące powinno zatrzymać li w UE przez ograniczony czas i wracali do wiązania niż polityka otwartych drzwi, nawet uciekiniera u siebie, przeprowadzić pełną pro- swoich krajów, kiedy sytuacja na to pozwoli. jeśli budzi to w nas wątpliwości moralne. W in- cedurę azylową, a następnie albo go odesłać, Zdecydowana większość sądzi, że zdolność nym przypadku Europa do końca straci swoją albo dać prawo pobytu) i przepuszczały ich krajów do przyjmowania uchodźców jest 1 mln tożsamość. uchodźców na północ. Gdy nałożyła się na to już wyczerpana. Liczba imigrantów, którzy polityka otwartych drzwi ze strony Niemiec, przekroczyli nielegalnie Środowiska opozycyjne myślą inaczej. Ich sytuacja wymknęła się spod kontroli. Brako- granicę UE w 2015 r. zdaniem kryzys migracyjny to wyzwanie dla wało koordynacji i współdziałania. 6 IPSOS, badania V4, marzec 2017 r. Było to 10-krotnie więcej niż w poprzednich latach. To przykład potwierdzający tezę, że współpra- 7 Sondaż CBOS, maj 2017 r. wszystkich członków UE, co wynika z zasady W 2017 r. ograniczono solidarności, której akurat Polaków nie powin- cy między państwami członkowskimi Unii Eu- 8 List premierów państw Grupy Wyszehradzkiej do premiera Włoch Paolo Gentiloniego, 19 lipca 2017 r. migrację do około no się uczyć. Trzeba więc uczestniczyć we ropejskiej powinno być więcej, a nie mniej. To 9 Wypowiedź podczas Forum Ekonomicznego 300 tys. osób. wspólnych inicjatywach służących zmniejsze- jest także klucz do zachowania strefy Schen- w Krynicy, 6 września 2017 r. źródło: Frontex.

22 23 Europa i świat: będziemy liderem czy statystą?

Polskie elity (rządowe i opozycyjne) Europejski wspólny front między narodami. Jeżeli godzimy się, by amu- są zgodne, że postępująca zmiana nicja do naszych czołgów była produkowana układu sił to okres rosnącej niestabilności. Polski rząd, ale i opozycja, rozumie wagę bar- np. w Czechach, musimy mieć pewność, że zo- Boimy się dziś najbardziej dziej równomiernego podziału obciążeń (tak- stanie nam dostarczona w dobie zbrojnego międzynarodowego terroryzmu że finansowych) między kraje członkowskie konfliktu – a nie przetrzymana np. na skutek i zagrożeń dla bezpieczeństwa kraju10. NATO i docenia rolę stabilności finansowania, szantażu Rosji. Nic więc dziwnego, że osoby de- Dostrzegamy także, że dobrze dlatego już dziś wypełnia zobowiązania so- cydujące o obronności wolą utrzymywać krajo- Warsaw Security Forum znanym wyzwaniom wynikającym jusznicze, przeznaczając na obronę 2 proc. wy przemysł zbrojeniowy. z geopolityki zaczęły towarzyszyć nowe: swego PKB. Jednocześnie popiera wzmacnia- szantaże energetyczne, cyberataki nie polityki bezpieczeństwa i obrony UE Jednocześnie Polska podkreśla wagę utrzyma- czy działania dezinformacyjne. w sposób pozwalający zapewnić rzeczywiste nia bliskiej współpracy z Wielką Brytanią po możliwości sprawcze (PESCO)12. Podkreśla jed- brexicie – przede wszystkim w obszarze bez- W opinii premiera Mateusza Morawieckiego nak niebezpieczeństwo dublowania działań pieczeństwa i obrony. Zwraca także uwagę na świat wchodzi w nowy bipolarny układ, w któ- podejmowanych przez NATO, skoro 22 kraje nierównomierne rozłożenie akcentów między rym na miejscu Rosji są Chiny. Moskwa jednak UE są jego członkami. sprawami Wschodu i Południa. Jako kraj gra- nie pogodziła się ze zmianą statusu i percepcji niczny, strzegący wschodniej flanki UE i NATO, z mocarstwa globalnego na regionalne, dlate- Polska debata o europejskim bezpieczeństwie oczekuje większej symetrii i wspólnego defi- „Kanclerz Bismarck go może się zachowywać irracjonalnie, co jest skupia się na nowych zagrożeniach: energe- niowania zagrożeń. mawiał, że Polacy typowe dla państw, które słabną11. Zdaniem tycznych, cyfrowych i informacyjnych, dostrze- to poeci w polityce zarówno rządu, jak i opozycji największym wy- gając wciąż ich niższą rangę od obszarów za- Europa i zagranica i politycy w poezji. zwaniem dla bezpieczeństwa Polski jest więc pewniających „twardą siłę”. Eksperci i politycy Dziś zostawiamy Rosja – ze względu na ofensywny charakter uważają jednak, że największym wyzwaniem Polscy politolodzy analizują role, jakie UE od- poezję na boku działań wymierzonych w Sojusz Północno- europejskiej polityki zagranicznej i bezpie- grywa na świecie. Dominującą jest rola cywil- i trzymamy się starej atlantycki, którego Polska jest członkiem, ła- czeństwa jest brak gotowości do pełnego nego aktora normatywnego. Dziś może być rzymskiej zasady: twość podejmowania interwencji militarnych współdziałania państw członkowskich ze kwestionowana ze względu na brak konse- jeśli chcesz mieć (Gruzja, Ukraina), a także generowanie zagro- względu na rozbieżności interesów. Dobrze kwencji UE w relacjach międzynarodowych pokój, szykuj się żeń hybrydowych. W tym kontekście kluczo- widać to na przykładzie misji interwencyjnych, (z Chinami, ale też z krajami objętymi europej- do wojny ” . wą sprawą dla Polski stała się strategiczna ada- które sprawdzają się wtedy, kiedy jeden z kra- ską polityką sąsiedztwa czy rozszerzenia). Jed- Mateusz Morawiecki ptacja NATO do zmienionej sytuacji jów bierze na siebie całą odpowiedzialność za nocześnie perspektywa wejścia do UE nie jest Wicepremier RP [wypowiedź na Warsaw międzynarodowej. akcję. Część polskich ekspertów powątpiewa już tak atrakcyjna jak kilka lat temu. Nawet dla Security Forum] w możliwość wypracowania wspólnej geopoli- państw korzystających z rozwojowego wspar- tyki Unii ze względu na ograniczone zaufanie cia Stary Kontynent przestał być najważniej-

24 25 „Im bardziej zintegrowana jest Europa Środkowa, szym punktem odniesienia, bo podobne moż- polityki rozszerzenia daje członkostwo w UE. Strategia globalna im większy jest rynek liwości wsparcia oferują Chiny, nie oczekując Unia zaczęła więc szukać elementów zapew- środkowoeuropejski, w zamian demokratyzowania ustroju czy niających bezpieczeństwo jej granic na W dyskusji wokół strategii globalnej UE widzi bardziej mobilny zmiany wartości. Wschodzie i Południu. Postawiła na wzmacnia- się zagubienie Europy i poszukiwanie odpo- i połączony nie swej twardej siły oraz wypracowanie indy- wiedzi na nową pozycję w świecie. Jeśli świat infrastrukturalnie, tym Dostrzega się więc w Polsce, że Unia powoli się widualnego podejścia do każdego z sąsiadów. stanie się bipolarny, Unia Europejska będzie lepiej się on przyczynia redefiniuje do roli normalnego aktora między- Od naciskania na demokratyzację przeszła do musiała wybierać między USA a Chinami. Eks- do wspólnego narodowego, co oznacza rezygnację z warto- naciskania na sekurytyzację (bezpieczeństwo). perci zauważają, że Państwo Środka stara się europejskiego ści jako głównej osi działań międzynarodo- Zwyciężył pragmatyzm, co jednak doprowa- konsekwentnie wzmacniać swoją pozycję na interesu” . wych na rzecz realizmu co do własnego dziło do spadku wiarygodności Unii, tkwiącej Starym Kontynencie także poprzez rozmowy Dr hab. Krzysztof Szczerski potencjału. W konsekwencji Europa chce uru- w pułapce dylematu, co jest ważniejsze: war- bilateralne, mówiąc każdemu państwu, że jest Sekretarz stanu,szef Gabinetu Prezydenta RP. [wypowiedź chomić szerszy wachlarz instrumentów polity- tości czy interesy. Pojawiła się także nowa ka- „bramą do Europy”, oferując kredyty i inwesty- podczas II Kongresu 590 ki zagranicznej (nie tylko soft power, ale i hard tegoria, „odporność”, rozumiana jako zdolność cje. Obecnie Europejczycy rywalizują o wzglę- w Rzeszowie] power). Słabnie chęć demokratyzowania in- stawiania czoła zewnętrznym i wewnętrznym dy Chin, ale są strategicznie związani z USA, nych krajów i propagowania wartości, zwłasz- niebezpieczeństwom. tymczasem optymalnym rozwiązaniem było- cza, że nie zawsze są dobrze odbierane. by ustawienie się pomiędzy obiema potęgami, „Trzeba promować Relacje transatlantyckie bez opowiadania się po którejś ze stron. To da- globalizację i związaną Polityka sąsiedztwa łoby Europie możliwość budowania naprze- z nią różnorodność. W polskiej debacie o przyszłości Unii nie brak miennych sojuszy w zależności od sytuacji, Naszym zadaniem Wiele uwagi w polskiej debacie o przyszłości niepokoju o relacje transatlantyckie. Przez pół bez rezygnowania z własnej tożsamości. jest edukowanie UE jest poświęcane europejskiej polityce są- wieku były one polityczną i gospodarczą siłą społeczeństwa siedztwa. Eksperci zauważają, że Unia – po 14 napędową Zachodu – dziś ich jakość stała się i pokazywanie, że to latach od sformułowania pierwszych jej zało- wypadkową bieżącej sytuacji w Europie i Ame- właśnie integracja żeń – zapadła w letarg i jest uwięziona między ryce. O ile trudno sobie wyobrazić rozpad tego przyniesie wszystkim wysokimi ambicjami a rzeczywistością. Dyso- związku, o tyle widać, że wkroczył on w chłod- 10 Odpowiednio 37 proc. i 33 proc. ankietowanych. Badanie Eurobarometru „Przyszłość Europy”, największą korzyść” . nans między stawianymi celami a rezultatami, niejszą fazę. Po raz pierwszy od zakończenia listopad 2017. Dr Jacek Krawczyk które przyniosła, sprawił, że europejscy polity- II wojny światowej Europa nie wie, jak postę- 11 Przemówienie inaugurujące Warsaw Security Europejski Komitet cy wrócili do politycznego realizmu – zmienili pować wobec USA. Również Biały Dom nie Forum, 8 listopada 2017. Ekonomiczno-Społeczny, 12 PESCO (ang. permanent structural cooperation) przewodniczący grupy podejście i instrumenty. Zorientowano się, że daje jasnej odpowiedzi, jak widzi rolę Ameryki – „stała współpraca strukturalna” krajów pracodawców [wypowiedź sztandarowe hasła z ostatnich lat, m.in. „więcej w nowym światowym ładzie, w którym Chiny członkowskich UE w dziedzinie obronności. podczas Europejskiego Forum za więcej”, się nie sprawdzają – także dlatego, coraz wyraźniej zastępują Rosję. Przystąpiły do niej 23 państwa, w tym Polska. Nowych Idei w Sopocie] Nie zdecydowały się na to: Wielka Brytania, Irlandia, że nie ma głównej nagrody, jaką w przypadku Dania, Malta i Portugalia.

26 27 Kształt Uni: więcej czy mniej Europy?

Polacy mają wciąż optymistyczne latach od „wielkiego rozszerzenia” Zachód Środowiska opozycyjne wobec rządu widzą sy- nastawienie do przyszłości Unii powinien zrozumieć, że Polska jest dziś takim tuację Unii Europejskiej odmiennie – jako źródło Europejskiej (69 proc.), ale ten odsetek samym członkiem UE jak Francja czy Włochy, szans, a nie zagrożeń. To tutaj – a nie do Rosji czy spada. W odczuciach są równo a Czechy i Słowacja – jak Holandia czy Belgia. Chin – chcą przyjeżdżać setki tysięcy migran- podzieleni – ufa jej i nie ufa po 44 proc. Tak jednak się nie dzieje. Polska prawica do- tów, liczących na lepsze życie. To drugi po Sta- ankietowanych13. Nie są jednak zgodni, strzega niedostatek brania pod uwagę przez nach Zjednoczonych udany projekt integracji co robić. 59 proc. chce jej większej państwa starej Unii optyki i wrażliwości kra- politycznej, oceniany na świecie jako success Europejskie Forum stabilności, a 33 proc. – głębszych zmian14. jów Europy Środkowo-Wschodniej, które story, którego miękka siła nie słabnie. Pomimo Nowych Idei, Sopot chcą mieć pełnoprawny i równorzędny głos kryzysów wewnętrznych i niekorzystnych W dyskusji nie brak głosów, że konieczne jest w dyskusji o przyszłości UE. Tym bardziej, że zmian w otoczeniu zewnętrznym wciąż udaje jakieś nowe podejście, wymuszane także przez mają dobre wyniki gospodarcze i nie są do- się zachować unijną jedność w wielu sprawach, zmienioną sytuację międzynarodową i szero- tknięte kryzysami. np. wspólny front w negocjacjach brexitu, co ko rozumiane nowe czasy („XXI wiek, głup- zaskakuje Londyn, czy utrzymanie sankcji wo- cze!”)15. Główne pytanie, które powinna sobie Klucz do zachowania jedności Europy polska bec Rosji, co zaskakuje Kreml. dziś zadawać Unia Europejska, brzmi: „Co chce- prawica widzi w efektywniejszym „zarządza- my dalej robić razem i dlaczego?”. niu różnicą zdań” w gronie 27 państw oraz Zdaniem zwolenników opozycji przyszłość Pol- „Mówienie przełożeniu na praktykę polityczną maksymy ski jest jednoznacznie po zachodniej stronie, o państwie Zarządzanie różnicą zdań „jedność w różnorodności”. Jeśli Europa nie a tworzenie alternatyw i backup-ów nie służy narodowym jest znajdzie sposobu na wyrównanie wewnętrz- europejskiej integracji. Trzeba rozwijać bliską dzisiaj istotne, Środowiska prawicowe postrzegają Unię Eu- nego układu sił, grozi jej postępująca frag- współpracę z pozostałymi krajami członkowski- zwłaszcza w okresie, ropejską jako organizm niewydolny i wyma- mentacja. Taka perspektywa skłania do budo- mi, zwłaszcza w formacie „Trójkąta Weimarskie- kiedy pewne reguły gający głębokich reform, nie wiadomo, czy w wania swoistej alternatywy między „tonącym go” Niemcy–Francja–Polska. Dodatkowy impuls i mechanizmy ogóle możliwych do przeprowadzenia. Naj- Zachodem” a nieprzewidywalną Rosją, przy w tym kierunku daje brexit, odsuwając Londyn integracji większą przeszkodą jest w ich opinii arogan- zachowaniu mocnych „kotwic siły” w postaci od Paryża i Belina. Polska mogłaby to wykorzy- europejskiej cja elit starej Unii, niechęć do słuchania kra- USA i Chin. W obozie prawicy dostrzega się stać dla wzmocnienia swej pozycji w Unii załamały się jów młodszych stażem i nieumiejętność konieczność budowania pozycji Polski w UE u boku Niemiec i Francji, co oznaczałoby wej- lub przeżyły” . „zarządzania różnicą zdań”, jak to określa mi- w kontekście pozycji całego regionu Europy ście do europejskiej pierwszej ligi. Konstruk- Prof. Konstanty A. nister ds. europejskich Konrad Szymański. Ta Środkowo-Wschodniej (zwłaszcza Grupy Wy- tywne propozycje płynące z Warszawy poma- Wojtaszczyk Uniwersytet Warszawski nierówność traktowania drażni członków szehradzkiej) oraz chęć prowadzenia samo- gające tworzyć europejską agendę i budować [wypowiedź podczas polskiej partii rządzącej, zachęcając do posta- dzielnej polityki bilateralnej i tworzenia wła- nowy kształt Unii dałyby Polsce szansę istotnie II kongresu Europejskiego w Szczecinie] wy sprzeciwu i walki o swoje racje. W opinii snych inicjatyw (m.in. Trójmorze). wpłynąć nie tylko na swoją własną przyszłość, obozu rządzącego w Polsce, po kilkunastu ale także na losy całego Zachodu.

28 29 „Państwa silniejsze nie Obie strony zauważają, że Unii Europejskiej po- Jako spore wyzwanie widzą hybrydowy cha- ledwo zauważa, bo dominują liderzy najsil- lubią wielostronności, trzebna jest nowa forma zarządzania, bardziej rakter Unii, będącej czymś pomiędzy organi- niejszych państw członkowskich. wolą – tak jak USA adekwatna do aktualnych i przyszłych wy- zacją międzynarodową a asymetryczną kon- – działać bilateralnie. zwań. Wynika to nie tylko ze zmian w otocze- federacją, w której interesy państw wciąż Przeciwnicy pogłębiania integracji odwołują Tak więc Niemcy niu zewnętrznym Unii, ale także z konsekwen- dominują nad interesem wspólnotowym. się do dorobku państw. Nie rozumieją dlacze- z punktu widzenia cji ostatnich rozszerzeń UE i konieczności go – przy obecnym stanie ducha i głębokości swojego interesu współdziałania w gronie tak dużej grupy człon- Zwolennicy głębszej integracji uznają za para- problemów, które przeżywa nasz kontynent nie powinny być ków. Proces decyzyjny i sposób pracy unijnych doks, że po 60 latach od podpisania traktatów – odpowiedzią ma być „więcej Europy”. w UE, gdyż są na tyle instytucji muszą zostać do tego dostosowane. rzymskich w Europie nadal poszukujemy na- Zwłaszcza, że wraz ze wzrostem niepewności silne, żeby rozgrywać Trzeba zniwelować występujące obecnie silne rodowych odpowiedzi na pozanarodowe wy- i nieprzewidywalności na świecie rośnie sprawy samodzielnie. napięcia między instytucjami państw narodo- zwania. Wciąż jedynie państwa i politycy kra- prawdopodobieństwo braku efektywności Integracja daje wych a instytucjami UE oraz zapanować nad jowi – a nie Unia Europejska – mają skuteczne działania Unii Europejskiej. Jeszcze kilka lat wartość dodaną, różnymi „prędkościami” Unii, które są faktem. narzędzia do zarządzania kryzysami i reago- temu to ona wydawała się najlepszą odpo- polegającą na tym, Takie wielopoziomowe zarządzanie będzie tyl- wania na kluczowe problemy społeczne, takie wiedzią na różne bolączki Europy. Dziś już tak że jest więcej ko wtedy efektywne, jeśli będzie oparte na in- jak bieda czy brak pracy. Jeśli Unia chce zanie jest, bo targające nią kryzysy osłabiły jej ograniczeń dla kluzywności i szerokiej debacie, uwzględniają- chować jedność, trzeba to zmienić. Tym bar- wiarygodność zarówno w oczach Europej- silnych państw, a więc cej głos wszystkich krajów. dziej że wiele kłopotów, które dziś przeżywa, czyków, jak i obserwatorów zewnętrznych. mniejsze państwa wynika właśnie z braku efektywnej współpra- czują się bezpiecznej Kształt Unii cy wszystkich państw (migracje, strefa euro). Zrobienie kroku wstecz, znalezienie mniejszej i mogą się lepiej Teoretycznie Europejczycy wiedzą, że „w jed- Inaczej zresztą Europa nie sprosta światowej liczby tematów, nad którymi wszystkie kraje rozwijać.” . ności siła”, jednak w społeczeństwach państw konkurencji, przestanie być jednym z głów- mogłyby pracować, zaowocowałoby nową ja- Prof. Dariusz Rosati członkowskich występuje duży opór wobec nych aktorów i stanie się statystą. Głębsza in- kością polityki europejskiej oraz spowodowa- Poseł do Parlamentu Europejskiego jednoczenia się państw w jeden organizm. tegracja oznacza większe ograniczenia dla łoby odbudowę wzajemnego zaufania i inte- [wypowiedź podczas Tak jest i w Polsce. Wyobrażenia Polaków dużych i silnych państw, które w relacjach bi- gracji między krajami członkowskimi. II Kongresu Europejskiego o docelowym kształcie Unii są różne – od „Eu- lateralnych mają i tak mocną pozycję i mogły- w Szczecinie] ropy ojczyzn”, z mocną rolą parlamentów na- by rozgrywać sprawy samodzielnie. Wielo- rodowych, po federację, ze wspólną walutą, stronność jest najkorzystniejsza dla prezydentem i rządem. Dostrzega się także mniejszych i słabszych, bo daje im większą 13 Eurobarometr, sierpień 2017 r. możliwość fragmentacji, czyli tak dużych po- siłę i skalę działania, a jednocześnie poczucie 14 IPSOS, marzec 2017 r. działów między poszczególnymi grupami bezpieczeństwa. Dla zachowania równorzęd- 15 Parafraza hasła „Gospodarka, głupcze!” (Economy, państw członkowskich, że trudno będzie mó- ności relacji wewnętrznych trzeba wzmacniać stupid!), używanego przez Billa Clintona, kandydata na prezydenta USA z ramienia Partii wić o spójności procesów integracyjnych. rangę unijnych przywódców, których świat Demokratycznej, w kampanii wyborczej w 1996 r.

30 31

Wnioski Wydarzenia objęte i zalecenia monitoringiem

WYDARZENIE DATA MIEJSCE ORGANIZATOR Przebieg debaty wokół Białej księgi nt. przy- prawa, trójpodział władzy, demokracja, otwar- szłości Europy oraz Orędzia o stanie UE 2017 Je- tość, pluralizm polityczny, solidarność, wol- Kongres 590 16–17.11 Rzeszów Fundacja im. S. Skrzypka i partnerzy an-Claude’a Junckera w Polsce potwierdza, że ność), wysoki poziom kultury instytucjonalnej zaproponowane przez Komisję Europejską (większa partycypacja społeczna, sprawność Myśleć globalnie, 9–10.11 Kraków Polskie Towarzystwo Studiów scenariusze nie są postrzegane jako wyczer- administracji, planowanie strategiczne), danie działać regionalnie Międzynarodowych pujące. Jednocześnie pomimo głębokich po- Polsce poczucie bycia częścią Zachodu, wpro- Warsaw Security Forum 8–9.11 Warszawa Fundacja im. K. Pułaskiego działów Polacy preferują scenariusz czwarty wadzenie reformy samorządowej w oparciu i partnerzy (robić razem mniej, ale efektywniej) jako naj- o unijną zasadę subsydiarności. bardziej realistyczny. Rola Kościoła w procesie 27–28.10 Kraków Uniwersytet Papieski w Krakowie integracji europejskiej Do najważniejszego dorobku wspólnot Wśród słabości Unii, zauważanych przez europejskich Polacy zaliczają: Polaków, najważniejsze to: X Europejskie Forum 16–17.10 Łódź Łódzka Agencja Rozwoju Gospodarcze Regionalnego i partnerzy  Pokój i wolność:  Mało pociągająca narracja i brak nad- Europejskie Forum 27–29.09 Sopot Konfederacja Lewiatan zapewnienie Europie pokoju po wyniszczają- rzędnego celu: trzeba odtworzyć poczucie Nowych Idei i partnerzy cych wojnach, swoboda przemieszczania się wspólnoty, odnaleźć silną, zbiorową emocję, obywateli UE po Europie (bez wiz) i świecie która poruszałaby ludzi i pozwoliła kształto- II Kongres Europejski 26–28.09 Szczecin Instytut Politologii i Europeistyki (mniej wiz), zniesienie szeroko rozumianych wać europejskiego ducha. Państwo w Unii Europejskiej Uniwersytetu Szczecińskiego barier między państwami kontynentu (np. ro- aming).  Stagnacja Zachodu i odejście od warto- Forum Ekonomiczne 5–8.09 Krynica Zdrój Fundacja „Instytut Wschodni” ści: warto sięgnąć do idei, które mieli ojco- i partnerzy  Rozwój gospodarczy: wie założyciele wspólnot europejskich, bu- Warsaw Global Forum 6.07 Warszawa Atlantic Council i PISM odbudowa kontynentu, stabilny wzrost PKB, dować europejską tożsamość (i tożsamości) zapewnienie ludziom dobrobytu, rozwój oraz wzmacniać poczucie wspólnotowości, Quo Vadis, Europo? 22.06 Warszawa Centrum Stosunków przedsiębiorczości i innowacyjności, wspólne bo bez tego nie będzie solidarności. Debata nad Białą księgą Międzynarodowych i Fundacja wysokie standardy jakości produktów i usług, o przyszłości UE im. Konrada Adenauera umożliwienie Polsce spektakularnego rozwoju  Rosnące zagrożenia wewnętrzne i ze- i nadrobienia zapóźnień wynikających z tkwie- wnętrzne: zmiana układu sił na świecie, ale Wyzwania rozwojowe 30.05 Kielce Wydział Prawa, Administracji nia w okresie zimnej wojny za żelazną kurtyną. i własne problemy osłabiły Europę. Szukając Polski w Europie. i Zarządzania Uniwersytetu Przyszłość Unii Europejskiej J. Kochanowskiego, Punkt Informacji odpowiedzi, Unia powinna wziąć pod uwagę Europejskiej Europe Direct  Standardy cywilizacyjne: wrażliwość krajów Europy Środkowo- poczucie przynależności do szerszej wspólno- -Wschodniej, które nie chcą być traktowane Europa z widokiem 26.05 Gdańsk Europejskie Centrum Solidarności ty państw i ludzi, opartej na wartościach (rządy jak członkowie drugiej kategorii. na przyszłość

32 Eriti sum quam vemono ntiore disquide volu partic JJ-06-17-328-PL-CJJ-06-17-328-PL-N

Polska debata wokół Bialej ksiegi w sprawie przyszłości Europy 2017

ISBN: 978-92-79-76305-2978-92-79-76304-5 doi:10.2775/12849doi:10.2775/474562