Türk Sinemasında Orhan Kemal Uyarlamaları: Yedi Örnek
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T. C. YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI YENİ TÜRK EDEBİYATI BİLİM DALI TÜRK SİNEMASINDA ORHAN KEMAL UYARLAMALARI: YEDİ ÖRNEK DOKTORA TEZİ Funda MASDAR VAN-2011 T. C. YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI YENİ TÜRK EDEBİYATI BİLİM DALI TÜRK SİNEMASINDA ORHAN KEMAL UYARLAMALARI: YEDİ ÖRNEK DOKTORA TEZİ Hazırlayan Funda MASDAR Danışman Prof. Dr. A. Şefik GÜNGÖR VAN-2011 Bu çalışma YYÜ Bilimsel Araştırma Projeleri Başkanlığı tarafından 2010-SOB-D002 nolu proje olarak desteklenmiştir. I İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ ……………………………………………………………………..... IV GİRİŞ …………………………………………………………………..……. 1 I. BÖLÜM: SİNEMA - EDEBİYAT İLİŞKİSİ …………………………... 5 1.1. DÜNYADA SİNEMA-EDEBİYAT İLİŞKİSİ ………………..…….. 5 1.2. TÜRKİYE’DE SİNEMA-EDEBİYAT İLİŞKİSİ …………....…..….. 14 1.2.1. İLK YILLAR-İLK UYARLAMALAR ..…………………….... 14 1.2.2. TÜRK ROMANINDA TOPLUMCU GERÇEKÇİLİK ……..... 19 1.2.3. TÜRK SİNEMASINDA 1950 SONRASI SİNEMA- EDEBİYAT İLİŞKİSİ …………………………………………. 28 2. BÖLÜM: TÜRK EDEBİYATI VE TÜRK SİNEMASINDA ORHAN KEMAL …………….……………………………………………………. 38 2.1. ORHAN KEMAL’İN HAYATI ……………………………..………. 38 2.1.1. ORHAN KEMAL’İN AİLESİ……………..…………..……… 38 2.1.2. ORHAN KEMAL’İN ÇOCUKLUK VE GENÇLİK YILLARI. 44 2.1.3. ORHAN KEMAL’İN ADANA YILLARI VE EVLİLİĞİ …… 50 2.2. TÜRK EDEBİYATINDA ORHAN KEMAL ……………………….. 59 2.2.1. ORHAN KEMAL’İN YAZIN YAŞAMINDA ARAYIŞLAR DÖNEMİ ………………………………………………………. 59 2.2.2. NAZIM HİKMET İLE TANIŞMASI VE YAZIN HAYATININ ŞEKİLLENMESİ ……………………………… 61 2.2.3. ORHAN KEMAL’İN İSTANBUL YILLARI VE SANAT ANLAYIŞI ……………………………………………………. 64 2.3. TÜRK SİNEMASINDA ORHAN KEMAL ………………..……….. 76 2.3.1. ORHAN KEMAL’İN SENARYO YAZARLIĞI …………….. 76 2.3.2. ORHAN KEMAL’İN SENARYO VE TÜRK SİNEMASI ÜZERİNE DÜŞÜNCELERİ …………………………………... 79 2.3.3. ROMANLARINDAN YAPILAN UYARLAMALARIN VE SENARYOLARININ TÜRK SİNEMASINDA YERİ VE ÖNEMİ ………………………………………………….……... 83 3. ORHAN KEMAL’İN ROMANLARINDAN UYARLANAN FİLMLERİN İNCELENMESİ …………………………………..…….. 86 3.1. 72.KOĞUŞ …………………………………………………………... 87 3.1.1. FİLMİN KÜNYESİ ……………………….………………….. 88 3.1.2. FİLMİN SENARYO ÖZETİ ……………….………………… 89 3.1.3. TEMALAR ……………………………………………………. 90 3.1.4. KİŞİLER ………………………………….…………………… 92 3.1.5. ZAMAN ………………………………………...…………….. 98 3.1.6. MEKAN ……………………………………………...……….. 100 3.2. VUKUAT VAR ……………………………………………..……….. 103 3.2.1. FİLMİN KÜNYESİ …………………….…………………….. 105 3.2.2. FİLMİN SENARYO ÖZETİ …………………….……………. 106 3.2.3. TEMALAR …………………………………………………… 109 3.2.4. KİŞİLER ………………………….…………………………… 111 3.2.5. ZAMAN …………………………………………………...….. 115 3.2.6. MEKAN ………………………………………………………. 117 II 3.3. KAÇAK …………………………..…………………………………. 120 3.3.1. FİLMİN KÜNYESİ …………………….…………………….. 121 3.3.2. FİLMİN SENARYO ÖZETİ ………………..………………… 121 3.3.3. TEMALAR …………………………………….……………… 125 3.3.4. KİŞİLER …………………………………………...………….. 126 3.3.5. ZAMAN ……………………………………………….……… 129 3.3.6. MEKAN …………….…………………………………...……. 130 3.4. ESKİCİ VE OĞULLARI ……………………...…………………….. 131 3.4.1. FİLMİN KÜNYESİ …………………………………………… 133 3.4.2. FİLMİN SENARYO ÖZETİ ………………….………………. 134 3.4.3. TEMALAR ……………………………………….…………… 138 3.4.4. KİŞİLER …………………………………………….………… 139 3.4.5. ZAMAN ……………………………………………….……… 144 3.4.6. MEKAN …………………………………………………..….. 146 3.5. BEREKETLİ TOPRAKLAR ÜZERİNDE …………………………. 148 3.5.1. FİLMİN KÜNYESİ ………………………………………….. 151 3.5.2. FİLMİN SENARYO ÖZETİ …………………………………. 152 3.5.3. TEMALAR ……………………………………………………. 156 3.5.4. KİŞİLER ……………………………………………………… 158 3.5.5. ZAMAN ………………………………………………………. 162 3.5.6. MEKAN ………….…………………………………………… 162 3.6. BEKÇİ ……………………………………………………………….. 164 3.6.1. FİLMİN KÜNYESİ …………………………………………… 168 3.6.2. FİLMİN SENARYO ÖZETİ ………………………………….. 169 3.6.3. TEMALAR ……………………………………………………. 174 3.6.4. KİŞİLER ……………………………………………………… 175 3.6.5. ZAMAN ………………………………………………………. 179 3.6.6. MEKAN …………………………….………………………… 179 3.7. AVARE MUSTAFA ………………………………………………… 181 3.7.1. FİLMİN KÜNYESİ ……………………………………..……. 184 3.7.2. FİLMİN SENARYO ÖZETİ …………………………………. 185 3.7.3. TEMALAR …………………………………………………… 191 3.7.4. KİŞİLER ……………………………………………………… 192 3.7.5. ZAMAN ……………………………………………………… 198 3.7.6. MEKAN ……………………………………………………… 199 4. SONUÇ …………………………………………………………………… 201 5. RESİM DİZİNİ …………………………………………………………… 205 6. KAYNAKLAR …………………………………………………………… 207 7. ÖZET ……………………………………………………………………… 224 III ÖNSÖZ Türkiye’de 1950’li yıllarda yaşanan siyasal ve ekonomik dönüşümler özellikle tarımsal üretim ve iş ilişkilerinde büyük değişimler, bu değişimlere bağlı olarak da toplumsal hayatta farklılaşmalar ve çözülmeler yaratmıştır. Bu değişim ve çözülmelerin olumsuz etkilerini yaşayan ve gözlemleyen yazar Orhan Kemal, yaşadıklarını ve gözlemlediklerini, gerçekçi ve başarılı bir şekilde eserlerine yansıtmıştır. 1950 yılından itibaren Türk sinemasına senaryo ve diyaloglarıyla da katkı sunan yazarın, 1960’dan sonra eserleri farklı yıllarda, farklı ya da aynı yönetmenler tarafından beyazperdeye taşınmıştır. Yazarın eserleri günümüzde de sinema filmlerine ve televizyon dizilerine kaynaklık etmektedir. Yazarın yaşadığı dönem, edebi anlayışı, 1950 yılından itibaren sinema ile olan ilişkisi ve yaklaşık yarım asırdır halen Türk sinemasına eserleriyle nasıl kaynak oluşturduğunu ortaya koymak bu çalışmanın amaçları arasındadır. Özellikle Türk sinemasının yazara ve eserlerine karşı yeniden yorumlama yoluyla ortaya koymuş olduğu tutumu belirleme isteği ise bu çalışmanın asıl amacını oluşturmaktadır. Bu çalışma süresince değerli zamanını ve emeğini esirgemeyen danışmanım Prof. Dr. A. Şefik GÜNGÖR’e teşekkürü bir borç bilirim. Tez izleme jürimdeki hocalarım Prof. Dr. Alaattin KARACA ve Yrd. Doç. Dr. A. Mecit CANATAK’a, katkılarından dolayı Yrd. Doç. Dr. Handan TUNÇ’a teşekkür ederim. Arşivlerindeki bilgi ve belgeleri benimle paylaşan, Orhan Kemal Kültür Merkezi ve Müzesi kurucusu Sayın Işık ÖĞÜTÇÜ’ye, müze müdürü Sayın Yadigar GÜLYAS’a, değerli katkıları ve ayırdığı zaman için Sayın Alican SEKMEÇ’e sonsuz teşekkürler. Memduh ÜN, Tunç BAŞARAN, Feyzi TUNA, Sezer SEZİN ve Agâh ÖZGÜÇ’e benimle görüşmeyi kabul edip değerli zamanlarını ayırdıkları için teşekkür ederim. Çalışmaya katkılarından dolayı YYÜ Bilimsel Araştırma Projeleri Başkanlığı’na teşekkür ederim. Son olarak sevgili aileme ve adını sayamadığım dostlarıma sonsuz teşekkürler. 1 GİRİŞ Edebiyat ve sinema arasındaki ilişki köklü bir tarihe dayanmaktadır. Edebi eserlerin özellikle romanların sinemaya kaynaklık etmesine sinemanın ilk yıllarından itibaren rastlanır. Sinema tarihine bakıldığında özellikle geniş okuyucu kitlesine ulaşmış ya da tanınan, bilinen yazarların roman ve öyküleri sıklıkla sinema senaryosu olarak karşımıza çıkmaktadır. Sinema edebiyat ilişkisi, her iki sanat dalının avantaj ve dezavantajları bağlamında çok tartışılan bir konu olsa da çok sayıda eser beyaz perdede uyarlama olarak yerini almıştır. Dünya sinemasında, Jane Austen'in klasik romanı Aşk ve Gurur (Pride and Prejudice), Charles Dickens'ın Büyük Umutlar (Great Expectations), Tolstoy'un ölümsüz eseri Anna Karenina, Victor Hugo’nun eseri Sefiller (Les Misérables), Alexander Dumas'ın ünlü klasiği Monte Kristo Kontu (The Count of Monte Cristo) ve Ian McEwan'ın aynı adlı Booker Ödüllü romanı Kefaret (Atonement) beyaz perdeye uyarlanan önemli edebi eserlerin bir kısmıdır. Türk sinemasının edebiyatla olan ilişkisi biraz daha farklı ve köklü bir sürece dayanır. Sözlü kültürün, yazılı kültüre göre baskın olduğu Türkiye’de, Batı merkezli yayılan görsel kültüre geçiş de zor olmamıştır. Bu yüzden de Türk sineması ile sinema-roman birlikteliğinin ortak bir tarihe sahip olduğu söylenebilir. Türk filmlerinin de ilk örneklerini roman uyarlamaları oluşturmaktadır. Bu uyarlamaların ilki ise, Hüseyin Rahmi Gürpınar'ın, Ahmet Fehim Efendi tarafından beyazperdeye taşınan Mürebbiye romanıdır. Tarihsel süreç bu sanat dallarının kaynağını ve toplumumuzun bu sanatlarla tanışma tarihlerini hemen hemen ortak kılmıştır. Türk edebiyatı ilk yazın örneklerini Batı’dan özellikle de Fransız romanlarından yaptığı çevirilerle vermiştir. Aynı şekilde tiyatro da toplumumuza Batı’dan gelen ve uzun süre yabancılar tarafından bize sunulan bir sanattır. Sinema sanatının Türk Toplumu ile tanışması da benzer bir süreçten geçmiştir ve Türk sineması ilk eserlerini özellikle batı kaynaklı tiyatro oyunlarından uyarlamıştır. 2 Bu ilişki Türk yazın hayatının kazanımlarıyla paralel olarak ilerlemiş ve güçlenmiştir. Türk sineması özellikle popülaritesi olan edebi eserleri beyaz perdeye yansıtma konusunda zaman kaybetmemiştir. Türk sinema tarihi incelendiğinde konusunu roman ve öykülerden alan pek çok film karşımıza çıkar. Bu uyarlamalar beklenenin üstünde beğeni kazanmıştır. Mehmet Rauf’un Pençe, Halide Edip Adıvar’ın Ateşten Gömlek, Vurun Kahpeye, Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Efsuncu Baba, Gulyabani, Kerime Nadir’in Funda, Hıçkırık, Fakir Baykurt’un Yılanların Öcü, Necati Cumalı’nın Susuz Yaz, Boş Beşik, Dila Hatun, Ferit Edgü’nün Hakkâri’de Bir Mevsim, Yaşar Kemal’in Ağrı Dağı Efsanesi, Yılanı Öldürseler, Pınar Kür’ün Asılacak Kadın, Yusuf Atılgan’ın Anayurt Oteli, Orhan Pamuk’un Gizli Yüz ve bunun gibi sayısız eser Türk sinemasında edebiyattan beyazperdeye kazandırılan yapıtlardandır. Türk sinemasının edebiyatla ilişkisi sadece roman-öykü gibi edebi eserlerin sinemaya uyarlanması yoluyla olmamıştır. 1950’li yıllarda sinema-edebiyat ilişkisi farklı bir boyut kazanmış, sinemacılarla edebiyatçılar arasında bir yakınlaşma olmuştur. Dönemin edebiyatçıları sinema için birer senarist konumunu almıştır. 27 Mayıs 1960’tan sonra yürürlüğe giren anayasanın belli özgürlükler sağlaması; tartışma ortamı yaratmış, sanatçıları toplumsal eserler vermeye