Districtscommissaris Rolf Christiansen tijdens de herdenking op het vroegere kampterrein in Wobbelin, 2 mei 2014 mei 2 Wobbelin, in kampterrein vroegere het op herdenking de tijdens Christiansen Rolf Districtscommissaris Borstbeeld van Theodor Körner uit 1879 uit Körner Theodor van Borstbeeld Het reliëf ‘De Dodenmarsen in april 1945’ april in Dodenmarsen ‘De reliëf Het

De namenstenen bij de massagraven van KZ Wöbbelin KZ van massagraven de bij namenstenen De Het monument met alle namen van de slachtoffers de van namen alle met monument Het

Het monument bij de erebegraafplaats 'Am Bassin' in Ludwigslust in Bassin' 'Am erebegraafplaats de bij monument Het

Monument en namenstenen op het Stadskerkhof in Ludwigslust in Stadskerkhof het op namenstenen en Monument

Het park met erebegraafplaats en monumenten is vrij toegankelijk. vrij is monumenten en erebegraafplaats met park Het Rolf Christiansen, districtscommissaris en voorzitter van de vereniging de van voorzitter en districtscommissaris Christiansen, Rolf

maart 1945 het leven lieten. leven het 1945 maart en gedenkplaatsen in deze folder u tot een bezoek. een tot u folder deze in gedenkplaatsen en

klinkerstenen met de namen van gevangenen die tussen 17 februari en 24 24 en februari 17 tussen die gevangenen van namen de met klinkerstenen nog passender wijze tot uiting komt. Hopelijk inspireren de herinnerings- herinnerings- de inspireren Hopelijk komt. uiting tot wijze passender nog

mei 2015 een aanvullend monument onthuld worden, bestaande uit 82 82 uit bestaande worden, onthuld monument aanvullend een 2015 mei Waarmee de waardigheid van deze gedenkplaatsen en hun geschiedenis op op geschiedenis hun en gedenkplaatsen deze van waardigheid de Waarmee

en jongste buitenkamp van Neuengamme. Dankzij nieuw onderzoek kon in in kon onderzoek nieuw Dankzij Neuengamme. van buitenkamp jongste en monumenten en erebegraafplaatsen. en monumenten

vertelt een tentoonstelling de geschiedenis van KZ Wöbbelin, het laatste laatste het Wöbbelin, KZ van geschiedenis de tentoonstelling een vertelt de laatste jaren was restauratie, vernieuwing en uitbreiding van de de van uitbreiding en vernieuwing restauratie, was jaren laatste de

zandsteen dat herinnert aan de dodenmarsen in april 1945. Sinds 1965 1965 Sinds 1945. april in dodenmarsen de aan herinnert dat zandsteen Monument en voormalig kampterrein zijn vrij toegankelijk. vrij zijn kampterrein voormalig en Monument Rastow, Sülstorf, Uelitz en Groß Laasch. Het gemeenschappelijk streven in in streven gemeenschappelijk Het Laasch. Groß en Uelitz Sülstorf, Rastow,

en gevangenen van het KZ. In 1960 vervaardigde Jo Jastram het reliëf in in reliëf het Jastram Jo vervaardigde 1960 In KZ. het van gevangenen en Ludwigslust, Boizenburg, Hagenow, Parchim en de gemeenten Wöbbelin, Wöbbelin, gemeenten de en Parchim Hagenow, Boizenburg, Ludwigslust,

1951 rusten op de huidige erebegraafplaats meer dan 160 dwangarbeiders dwangarbeiders 160 dan meer erebegraafplaats huidige de op rusten 1951 De gedenkplaats is vrij toegankelijk. vrij is gedenkplaats De KZ. dit van Ludwigslust. De andere leden zijn Amt Ludwigslust-Land, de steden steden de Ludwigslust-Land, Amt zijn leden andere De Ludwigslust.

Dit op bevel van de Amerikaanse bevrijders. Sinds een herbegrafenis in in herbegrafenis een Sinds bevrijders. Amerikaanse de van bevel op Dit interactief - in het herinneringscentrum in Wöbbelin over de geschiedenis geschiedenis de over Wöbbelin in herinneringscentrum het in - interactief De vereniging werd in 2003 opgericht door het toenmalige bestuursdistrict bestuursdistrict toenmalige het door opgericht 2003 in werd vereniging De

nabijgelegen concentratiekamp Wöbbelen ter aarde besteld. besteld. aarde ter Wöbbelen concentratiekamp nabijgelegen Meer informatie vindt u in Mahn- und Gedenkstätten Wöbbelin. Gedenkstätten und Mahn- in u vindt informatie Meer massagraven. de naar en permanent - tentoonstelling vernieuwde een informeert 2014 Sinds

“Heldenhain” werden op 8 mei 1945 zeventig slachtoffers van het het van slachtoffers zeventig 1945 mei 8 op werden “Heldenhain” Aan L 72 richting Ludwigslust, afslag Weselsdorf, begint de bewegwijzering bewegwijzering de begint Weselsdorf, afslag Ludwigslust, richting 72 L Aan functie. functie.

Naast de graven van Theodor Körner en zijn familie in het toenmalige toenmalige het in familie zijn en Körner Theodor van graven de Naast het ontstaan van de erebegraafplaats. de van ontstaan het sculpturen. en informatiezuilen aandacht op deze gedenkplaatsen, op hun geschiedenis en vormende vormende en geschiedenis hun op gedenkplaatsen, deze op aandacht

op een verhoging van klinkerstenen en zuilen met historische foto’s over over foto’s historische met zuilen en klinkerstenen van verhoging een op KZ. het van geschiedenis de vertelt Wöbbelin Gedenkstätten und Mahn- met route een kampterrein vroegere het over loopt monument het organiseren van verschillende activiteiten en tentoonstellingen vestigen de de vestigen tentoonstellingen en activiteiten verschillende van organiseren

bouwden dit museum in 1937. in museum dit bouwden weer 51 davidsterren en 149 kruistekens. Sinds 2015 vertellen de teksten teksten de vertellen 2015 Sinds kruistekens. 149 en davidsterren 51 weer in Wöbbelin’ concentratiekamp weken ‘Tien tentoonstelling permanente De Achter lieten. leven het 1945 juni eind en februari 17 tussen hier die nen slachtoffers. voor de gedenkplaatsen in deze regio. Wetenschappelijk onderzoek en het het en onderzoek Wetenschappelijk regio. deze in gedenkplaatsen de voor

de nationaal-socialisten hebben Körner ingezet voor hun doeleinden. Zij Zij doeleinden. hun voor ingezet Körner hebben nationaal-socialisten de Division en ereburger van Ludwigslust - alle graven een tegel van graniet, graniet, van tegel een graven alle - Ludwigslust van ereburger en Division - gevange de van - nummer een alleen soms - geschreven namen de staan Mahn- und Gedenkstätten Wöbbelin kan u meer informatie bieden over de de over bieden informatie meer u kan Wöbbelin Gedenkstätten und Mahn- Parchim - betekent dit dan ook vooral ondersteuning, behoud van, en zorg zorg en van, behoud ondersteuning, vooral ook dan dit betekent - Parchim

dood van de jonge schrijver verheerlijkt, gebruikt en misbruikt werd. Vooral Vooral werd. misbruikt en gebruikt verheerlijkt, schrijver jonge de van dood Leonard Linton - indertijd ingedeeld bij de American 82nd Airborne Airborne 82nd American de bij ingedeeld indertijd - Linton Leonard plek. historische randen de langs stenen de In oppervlak. het wonden diepe als doorklieven - Ludwigslust district het in Herinneringscentra Verenigde - V. e. Parchim

laat zien hoe in het nationalistisch bewustzijn van de 19e en 20e eeuw de de eeuw 20e en 19e de van bewustzijn nationalistisch het in hoe zien laat 55e bevrijdingsherdenking van KZ Wöbbelin kregen op voorstel van van voorstel op kregen Wöbbelin KZ van bevrijdingsherdenking 55e deze over informatie u vindt klinkerstenen, van ook verhoging, een Op Scheuren Michaelis. Dörte kunstenares Mecklenburger de van ontwerp erebegraafplaats. - Ludwigslust Landkreis im Gedenkstätten und Mahn- Verein de Voor

‘Theodor Körner. 1791 - 1813. Dichter en patriot. Zijn verheffing tot idool’ idool’ tot verheffing Zijn patriot. en Dichter 1813. - 1791 Körner. ‘Theodor In de loop der tijd paste men de begraafplaats meerdere keren aan. Bij de de Bij aan. keren meerdere begraafplaats de men paste tijd der loop de In Wöbbelin. KZ in omstandigheden slechte extreem de naar klinkerstenen zwarte van monument een met begonnen werd 2005 In Op een verhoging, ook van klinkerstenen, vindt u het verhaal van deze deze van verhaal het u vindt klinkerstenen, van ook verhoging, een Op plekken, de gedenktekens. gedenktekens. de plekken,

zwaard’, hem daarmee erend als zanger en held. De tentoonstelling tentoonstelling De held. en zanger als erend daarmee hem zwaard’, gevangenen die tussen 27 maart en 24 april 1945 stierven als gevolg van van gevolg als stierven 1945 april 24 en maart 27 tussen die gevangenen ingewijd, naar ontwerp van de Mecklenburger kunstenares Dörte Michaelis. Michaelis. Dörte kunstenares Mecklenburger de van ontwerp naar ingewijd, verleden, en met politiek bewustijn. Centraal daarin staan de historische historische de staan daarin Centraal bewustijn. politiek met en verleden,

liet een jaar later een gedenksteen plaatsen met daarop een ‘draailier en en ‘draailier een daarop met plaatsen gedenksteen een later jaar een liet van Herbert Barholomäus, grafisch kunstenaar en schilder uit Ludwigslust. uit schilder en kunstenaar grafisch Barholomäus, Herbert van van namen de daarop met aan klinkerstenen 141 van monument een 2016 honger. uitputting, mishandeling, van gevolg als monument van 181 klinkerstenen - 148 mèt en 33 zonder naam - werd werd - naam zonder 33 en mèt 148 - klinkerstenen 181 van monument centra zich bezighouden met inzicht en duiding van gebeurtenissen in het het in gebeurtenissen van duiding en inzicht met bezighouden zich centra

in de omgeving van Gadebusch en werd in Wöbbelin begraven. Zijn vader vader Zijn begraven. Wöbbelin in werd en Gadebusch van omgeving de in onthuld. Het kubusvormige ontwerp, in zandsteen en klei, is van de hand hand de van is klei, en zandsteen in ontwerp, kubusvormige Het onthuld. van najaar het in legde Michaelis Dörte kunstenares Mecklenburger De landen, verschillende 25 uit gevangenen, 5000 totaal in de van 1000 dan naar hen die op deze plek begraven liggen. Tot op 2 mei 2016 een een 2016 mei 2 op Tot liggen. begraven plek deze op die hen naar generatie, zowel landelijk als regionaal. Een reden waarom de herinnerings- herinnerings- de waarom reden Een regionaal. als landelijk zowel generatie,

voor de bevrijding van Napoleons bezetting. Op 26 augustus 1813 stierf hij hij stierf 1813 augustus 26 Op bezetting. Napoleons van bevrijding de voor aan de slachtoffers van het Naziregime werd in 1951 een monument monument een 1951 in werd Naziregime het van slachtoffers de aan meer plek deze op stierven bevrijding, de tot bouw de van begin het van haar landgenoten een zwart granieten gedenksteen. Maar niets verwees verwees niets Maar gedenksteen. granieten zwart een landgenoten haar manier waarop wij omgaan met onze herinneringen, van generatie op op generatie van herinneringen, onze met omgaan wij waarop manier

Patriot Körner gaf als lid van het vrijwilligerskorps van Lützow zijn leven leven zijn Lützow van vrijwilligerskorps het van lid als gaf Körner Patriot werden geplaatst, 149 met kruisteken en 51 met davidster. Als eerbetoon eerbetoon Als davidster. met 51 en kruisteken met 149 geplaatst, werden vast. doden 140 de rond van aantal een stelde 2003 in stichting weken, tien Gedurende mensonterend. waren omstandigheden De kampen. Bartholomäus uit Ludwigslust onthuld. En de Republiek Italië plaatste voor voor plaatste Italië Republiek de En onthuld. Ludwigslust uit Bartholomäus Ons denken, ervaren en handelen wordt grotendeels bepaald door de de door bepaald grotendeels wordt handelen en ervaren denken, Ons

en officieren van de Duitse Wehrmacht. Tweehonderd withouten kruisen kruisen withouten Tweehonderd Wehrmacht. Duitse de van officieren en - Oorlogsgraven Duitse de van onderzoek Een gedenksteen. geplaatste andere uit ontruimingstransporten van opvang als nemen te gebruik In 1965 werd het monument ‘Schwurhand’ van kunstenaar Herbert Herbert kunstenaar van ‘Schwurhand’ monument het werd 1965 In

kamp Wöbbelin. Wöbbelin. kamp verplicht aanwezig bij de plechtigheid, net als de krijgsgevangen soldaten soldaten krijgsgevangen de als net plechtigheid, de bij aanwezig verplicht 1965 in de op staat u’, vermanen doden De - Wöbbelin KZ van massagraven in barakken afgebouwde half de besloten april medio werd geallieerden ontberingen.

- concentratie van slachtoffers de er men herdenkt Anderzijds gehouden. 1975 Améry, Jean allen in een eigen graf. De bevolking van Ludwigslust en omgeving was was omgeving en Ludwigslust van bevolking De graf. eigen een in allen ‘De ontdekt. plek deze werd eeuw vorige de van ’60 jaren de in Pas de van oprukken het bij Maar krijgsgevangenen. voor opvang een van bouw 1945 in veldhospitalen en ziekenhuizen aan de gevolgen van de geleden geleden de van gevolgen de aan ziekenhuizen en veldhospitalen in 1945

Theodor Körner, gesneuveld in de zogenoemde Vrijheidsoorlogen, levend levend Vrijheidsoorlogen, zogenoemde de in gesneuveld Körner, Theodor wordt.” werkelijkheid opnieuw de Amerikaanse bevrijders werden zij hier op 7 mei 1945 ter aarde besteld, besteld, aarde ter 1945 mei 7 op hier zij werden bevrijders Amerikaanse de doden. de hier ‘lijkencommando’ het van gevangenen de begroeven 1945 de met Neuengamme uit gevangenen 1945 februari in begonnen Daar lust. besteld. Zij stierven na hun bevrijding uit het KZ tussen 4 mei en 30 juni juni 30 en mei 4 tussen KZ het uit bevrijding hun na stierven Zij besteld.

veld in de Duitse geschiedenis. Enerzijds wordt de herinnering aan dichter dichter aan herinnering de wordt Enerzijds geschiedenis. Duitse de in veld het dat voorkomen te om rusten, laten niet verleden het mogen en moeten graven van 200 slachtoffers van concentratiekamp Wöbbelin. Op bevel van van bevel Op Wöbbelin. concentratiekamp van slachtoffers 200 van graven april eind tot maart eind Van Wöbbelin. concentratiekamp van massagraven - Ludwigs richting 72, L de aan Wöbbelin buiten kilometer drie zo’n ligt me 180 slachtoffers van concentratiekamp Wöbbelin in massagraven ter aarde aarde ter massagraven in Wöbbelin concentratiekamp van slachtoffers 180

- spannings een tonen Wöbbelin Gedenkstätten und Mahn- in exposities De We volk. zijn van geschiedenis de aan onttrekken zich kan “Niemand Aan weerszijden van het pad dat loopt van slot naar stadskerk liggen de de liggen stadskerk naar slot van loopt dat pad het van weerszijden Aan de liggen Lüblow, bij bos het in Ludwigslust, - Schwerin spoorlijn de Naast - Neuengam KZ Hamburger het van buitenkamp laatste het van terrein Het Tussen 4 mei en 30 juni 1945 werden op deze erebegraafplaats meer dan dan meer erebegraafplaats deze op werden 1945 juni 30 en mei 4 Tussen

Het herinneringscentrum in Wöbbelin in herinneringscentrum Het Waarschuwen – Waarderen Herdenken, – Herinneren Erebegraafplaats “Am Bassin”, Ludwigslust Bassin”, “Am Erebegraafplaats Wald Lüblower Neu Gedenkplaats kampterrein vroegere het Gedenkplaats, Gedenkplaats op het stadskerkhof van Ludwigslust van stadskerkhof het op Gedenkplaats

Elbbergmuseum Boizenburg De erebegraafplaatsen in Hagenow De Gedenkplaats in Sülstorf Ter nagedachtenis aan de dodenmarsen

In het westen van Boizenburg aan de Elbe, niet ver van het stadsdeel Vier, Aan de westelijke kant van de Parkstraße ligt de erebegraafplaats van Het ontruimingstransport uit Neuengammer buitenkamp Beendorf per Bij het oprukken van de geallieerden dreef de SS op 21 april 1945 30.000 Herinneren en Gedenken vindt u in een dependance van het Heimatmuseum twee tentoonstellingen concentratiekamp Wöbbelin. Op 8 mei 1945 werden hier tijdens een trein ging naar het noorden langs Marienborn, Magdeburg, Stendal, gevangenen van concentratiekamp Sachsenhausen, waaronder vrouwen en in en rond Ludwigslust-Parchim over Duitslands nieuwste geschiedenis. Zowel uit de nationaal- religieuze plechtigheid, waarbij de inwoners van Hagenow verplicht Wittenberge, Ludwigslust. Enkele honderden gevangenen stierven kinderen, te voet naar het noordwesten. Ook vrouwelijke gevangenen uit socialistische- als uit de DDR- periode zijn hier tastbare getuigen bewaard aanwezig waren, 144 slachtoffers - uit Rusland, Polen, Tsjechoslowakije, onderweg en werden langs het spoor haastig onder de grond gestopt. KZ Ravensbrück waren onderweg in die richting. Honderden stierven gebleven. In het eerste geval gaat het om de kelderkeuken van Boizenburg, België, Frankrijk, Italië, Nederland en Duitsland - ter aarde besteld. Dit Omdat het transport uit buitenkamp Schandelah al in de wacht stond op tijdens deze dodenmarsen of werden door de SS gefusilleerd. Voor de een buitenkamp van KZ Neuengamme. In het tweede geval om de in 1973 onder het toeziend oog van Amerikaanse militairen. De gemeente Hagenow het spoor naar KZ Wöbbelin, werd dat uit Beendorf omgeleid naar Sülstorf. meeste gevangenen eindigde de mars tussen 2 en 4 mei 1945 met gebouwde “Transitvorkontrollposten” - transitocontrolepost van de bouwde een houten poort aan de ingang met het opschrift ‘Ehrenfriedhof’, Deze trein met zo’n 4500 gevangenen van velerlei Europese nationaliteit, bevrijding door Russische of Amerikaanse troepen in het gebied Crivitz- douane - aan de toenmalige Duits-Duitse grens. en vernieuwde deze in 1992 en 2015. In 1979 werd naast het monument een waaronder een groot aantal joodse vrouwen, stond van 13 tot 15 april 1945 Parchim-Ludwigslust-Schwerin. gedenksteen voor de joodse slachtoffers geplaatst. Sinds 2016 vertellen de op een rangeerspoor bij het station. De mannen kwamen op 15 april aan in Het buitenkamp werd in augustus 1944 opgezet door de SS. Vierhonderd tekst op een verhoging van klinkerstenen en zuilen met historische foto’s KZ Wöbbelin. De vrouwen gingen verder op transport naar Sasel, In 1950 plaatste de ‘Vereinigung der Verfolgten des Naziregimes’, de VVN, uit Hongarije gedeporteerde joodse vrouwen werden van Auschwitz- over het ontstaan van de erebegraafplaats. Eidelstedt, Langenhorn en Wandsbek in Hamburg, ook buitenkamps van KZ op vele plekken in Mecklenburg zwerfkeien, voorzien van een rode Birkenau naar hier gehaald om onder onmenselijke omstandigheden als Schuin er tegenover, aan de oostelijke kant van de straat, werd in 1948 een Neuengamme. driehoek, als gedenksteen. Nabij het water van de Stör in Raben Steinfeld dwangarbeidsters te werken in de wapenindustrie van Firma Thomsen & Sovjet-Russische erebegraafplaats aangelegd. Hier vonden 125 gesneuvel- In 1947 vonden slachtoffers uit vijf massagraven een laatste rustplaats op bevindt zich sinds 1973 het de Mahn- und Gedenkstätte voor deze Co. De documentatie in de kelderkeuken van het KZ en een gedenksteen - de Sovjet-soldaten en -dwangarbeiders een laatste rustplaats. Ook de een tegenover het station Sülstorf aangelegde erebegraafplaats. ‘Ter dodenmarsen. Beeldhouwer Gerhard Thieme maakte het monument ‘De 100 meter verderop, in de richting van de stad - herinneren aan het slachtoffers uit graven in het oorlogsgebied werden er herbegraven. nagedachtenis aan 53 joodse vrouwen uit Hongarije, Weggevoerd uit hun moeder’, in 1976 door hem aangevuld met vier reliëfs. Deze werden ook droevige lot van deze vrouwen. Beide begraafplaatsen zijn in de afgelopen jaren gerestaureerd, respectie- vaderland, gestorven in april 1945 tijdens een transport van het ene opgesteld langs de route van de dodenmarsen; tot op heden een unieke velijk van nieuwe beplanting voorzien. concentratiekamp naar het andere,’ staat op de gedenksteen die in 1951 markering. In de jaren 1990 kwamen er meer gedenktekens, zoals de zuilen In de tentoonstelling over de geschiedenis van de binnengrens staan lokale werd opgericht door de joodse gemeenschap Mecklenburg. Het monument van beeldhouwer Wieland Schmiedel. gebeurtenissen centraal, geplaatst binnen het kader van algemene De oude synagoge is symbool voor alle slachtoffers. Want alleen al in de drie dagen op station informatie over het DDR-grensregime. De nadruk ligt op het dagelijks leven In Hagenow staat een van de weinige bewaard gebleven getuigen van de Sülstorf stierven bijna 300 gevangenen van verschillende nationaliteit en van de bevolking in de grensstreek, het transitoverkeer op verkeersweg 5, joodse gemeenschapscultuur in Mecklenburg, namelijk de voormalige gezindte, voornamelijk uit Frankrijk, Nederland en Hongarije. en de zogenoemde zaak Gartensschläger. In geluidsopnamen zijn synagoge met bijgebouwen aan de Hagenstraße 48. Dit sinds 1982 onder In 2016 werd de gedenkplaats aangepast, vernieuwd en vertellen de tekst Colofon ooggetuigen aan het woord over wonen in een ‘Sperr’gebied, over vluchten monumentenzorg vallende complex werd in 2001 aangekocht door de op een verhoging van klinkerstenen en zuilen met historische foto over het en gedwongen vertrek. gemeente als toekomstig onderdeel van het stadsmuseum. Vanaf 2007 ontstaan van dit monument. worden in de ‘Alte Synagoge’ dan ook - naast een tentoonstelling over Herinneren en Gedenken in en rond Ludwigslust-Parchim is een uitgave van sporen van het joodse leven in West-Meckelenburg - regelmatig speciale De gedenkplaats is vrij toegankelijk. Verein Mahn- und Gedenkstätten im Landkreis Ludwigslust-Parchim e.V. exposities gehouden, en biedt zij onderdak aan activiteiten op het gebied Geschäftsstelle van cultuur, wetenschap en vorming. Kortom, een voor de Meckelenburger Putlitzer Str. 25 19370 Parchim cultuurgeschiedenis belangrijke plek van herinnering, beleving, onderzoek, Telefoon: 03871/7224008 onderwijs en ontmoeting. Fax: 03871/397224008 E-Mail: [email protected] www.gedenkstaetten-woebbelin.de

QR-Code

Vormgeving: www.grafikagenten.de Controlepost aan de vroegere Duitse binnengrens Tentoonstelling en documentatie over KZ Boizenburg Foto’s: Elvira Grossert, Wladimir Jankelewitsch, Corinna Laub, Ramona Ramsenthaler, Thomas Tabbert Drukwerk: Druckerei Weidner De Gedenkplaats in Sülstorf

Gesponsord door: Het monument voor de slachtoffers van KZ Wobbelin De oude synagoge in Hagenow 'De Moeder' in Raben Steinfeld Mahn- und Gedenkstätten Wöbbelin

Verein Mahn- und Gedenkstätten im Landkreis Ludwigslust-Parchim e. V. Mahn- und Gedenkstätten Wöbbelin Ludwigsluster Str. 2 b B 192 D-19288 Wöbbelin Telefoon: 038753/80 792 Fax: 038753/88 342 E-Mail: [email protected] Monument, Erebegraafplaats Web: www.gedenkstaetten-woebbelin.de B 104 Gedenkplaats Dodenmars Openingstijden April - oktober De deelgemeenten Dinsdag - vrijdag 12.00 uur - 16.00 uur Zondag 11.00 uur - 16.00 uur B 104 A 14

November - maart Dinsdag - vrijdag 11.00 uur - 16.00 uur Zondag 11.00 uur - 16.00 uur. B 106 SCHWERIN Rondleidingen en projectwerk zijn ook buiten de openingstijden op afspraak. B 195 CRIVITZ Verdere mogelijkheden B 321 • filmpresentaties, speciale tentoonstellingen en lezingen ZARRENTIN GOLDBERG • gesprekken met ooggetuigen B 192 • regionale en internationale workcamps

Permanente tentoonstellingen „Theodor Körner. 1791 – 1813. Poet und Patriot. Seine Erhebung zum Idol“ A 24 WITTENBURG Sülstorf „Zehn Wochen Konzentrationslager Wöbbelin“

B 103

SCHWANHEIDE B 191 PLAU AM SEE Hagenow

Boizenburg B 5 B 321 Neu Lüblower Wald PARCHIM Wöbbelin B 198 B 195 KZ-Gedenkstätte L 72

B 103 B 321 Museum en herinneringscentrum met het nieuwe monument 'Die Gesichter des KZ Wöbbelin’ Ludwigslust A 14 LÜBTHEEN A 24

GRABOW

B 191 B 5

“Elbbergmuseum” Boizenburg

Heimatmuseum Boizenburg/Außenstelle Elbbergmuseum Am Elbberg Postadres: Heimatmuseum Markt 1 DÖMITZ D-19258 Boizenburg

Telefoon: 038847/62665 De Gedenkplaats in Sülstorf Fax: 038847/62669 Erebegraafplaats Hagenow E-Mail: [email protected] Gemeindebüro Sülstorf Web: www.boizenburg.de Hauptstr. 7 Museum für Alltagskultur der Griesen Gegend und Alte Synagoge D-19077 Sülstorf Lange Straße 79 Openingstijden: Telefoon: 03865/3234 D-19230 Hagenow Ter nagedachtenis aan de dodenmarsen Mei tot oktober - natuurlijk ook op 3 oktober Erebegraafplaats “Am Bassin”, Ludwigslust Gedenkplaats Neu Lüblower Wald Telefoon: 03883/722042 zaterdag en zondag van 14.00 tot 17.00 uur E-Mail: [email protected] Verein Mahn- und Gedenkstätten im Landkreis Ludwigslust-Parchim e. V. en na afspraak. Stadt Ludwigslust Stadt Ludwigslust Web: www.museum-hagenow.de Mahn- und Gedenkstätten Wöbbelin Schlossstraße 38 Schlossstraße 38 Ludwigsluster Str. 2 b Rondleiding en lezing na afspraak. D-19288 Ludwigslust D-19288 Ludwigslust Openingstijden: D-19288 Wöbbelin Telefoon: 03874/526 0 Telefoon: 03874/526 0 Dinsdag en donderdag 9.00 - 12.00 uur en 14.00 - 17.00 uur Telefoon: 038753/80 792 Fax: 03874/526 109 Fax: 03874/526 109 Zondag 14.00 - 17.00 uur Fax: 038753/88 342 E-Mail: [email protected] E-Mail: [email protected] E-Mail: [email protected] Web: www.stadtludwigslust.de Web: www.stadtludwigslust.de Wissel- en permanente tentoonstellingen, rondleidingen na afspraak. Web: www.gedenkstaetten-woebbelin.de

“Elbbergmuseum” De Gedenkplaats in Sülstorf Erebegraafsplaats van 200 slachtoffers van KZ Wöbbelin Gedenkplaats bij de maasgraven van KZ Wöbbelin Erebegraafsplaats van 144 slachtoffers van KZ Wöbbelin Gedenkplaats Dodenmars Bergrade

Districtscommissaris Rolf Christiansen tijdens de herdenking op het vroegere kampterrein in Wobbelin, 2 mei 2014 mei 2 Wobbelin, in kampterrein vroegere het op herdenking de tijdens Christiansen Rolf Districtscommissaris Borstbeeld van Theodor Körner uit 1879 uit Körner Theodor van Borstbeeld Het reliëf ‘De Dodenmarsen in april 1945’ april in Dodenmarsen ‘De reliëf Het

De namenstenen bij de massagraven van KZ Wöbbelin KZ van massagraven de bij namenstenen De Het monument met alle namen van de slachtoffers de van namen alle met monument Het

Het monument bij de erebegraafplaats 'Am Bassin' in Ludwigslust in Bassin' 'Am erebegraafplaats de bij monument Het

Monument en namenstenen op het Stadskerkhof in Ludwigslust in Stadskerkhof het op namenstenen en Monument

Het park met erebegraafplaats en monumenten is vrij toegankelijk. vrij is monumenten en erebegraafplaats met park Het Rolf Christiansen, districtscommissaris en voorzitter van de vereniging de van voorzitter en districtscommissaris Christiansen, Rolf

maart 1945 het leven lieten. leven het 1945 maart en gedenkplaatsen in deze folder u tot een bezoek. een tot u folder deze in gedenkplaatsen en

klinkerstenen met de namen van gevangenen die tussen 17 februari en 24 24 en februari 17 tussen die gevangenen van namen de met klinkerstenen nog passender wijze tot uiting komt. Hopelijk inspireren de herinnerings- herinnerings- de inspireren Hopelijk komt. uiting tot wijze passender nog

mei 2015 een aanvullend monument onthuld worden, bestaande uit 82 82 uit bestaande worden, onthuld monument aanvullend een 2015 mei Waarmee de waardigheid van deze gedenkplaatsen en hun geschiedenis op op geschiedenis hun en gedenkplaatsen deze van waardigheid de Waarmee

en jongste buitenkamp van Neuengamme. Dankzij nieuw onderzoek kon in in kon onderzoek nieuw Dankzij Neuengamme. van buitenkamp jongste en monumenten en erebegraafplaatsen. en monumenten

vertelt een tentoonstelling de geschiedenis van KZ Wöbbelin, het laatste laatste het Wöbbelin, KZ van geschiedenis de tentoonstelling een vertelt de laatste jaren was restauratie, vernieuwing en uitbreiding van de de van uitbreiding en vernieuwing restauratie, was jaren laatste de

zandsteen dat herinnert aan de dodenmarsen in april 1945. Sinds 1965 1965 Sinds 1945. april in dodenmarsen de aan herinnert dat zandsteen Monument en voormalig kampterrein zijn vrij toegankelijk. vrij zijn kampterrein voormalig en Monument Rastow, Sülstorf, Uelitz en Groß Laasch. Het gemeenschappelijk streven in in streven gemeenschappelijk Het Laasch. Groß en Uelitz Sülstorf, Rastow,

en gevangenen van het KZ. In 1960 vervaardigde Jo Jastram het reliëf in in reliëf het Jastram Jo vervaardigde 1960 In KZ. het van gevangenen en Ludwigslust, Boizenburg, Hagenow, Parchim en de gemeenten Wöbbelin, Wöbbelin, gemeenten de en Parchim Hagenow, Boizenburg, Ludwigslust,

1951 rusten op de huidige erebegraafplaats meer dan 160 dwangarbeiders dwangarbeiders 160 dan meer erebegraafplaats huidige de op rusten 1951 De gedenkplaats is vrij toegankelijk. vrij is gedenkplaats De KZ. dit van Ludwigslust. De andere leden zijn Amt Ludwigslust-Land, de steden steden de Ludwigslust-Land, Amt zijn leden andere De Ludwigslust.

Dit op bevel van de Amerikaanse bevrijders. Sinds een herbegrafenis in in herbegrafenis een Sinds bevrijders. Amerikaanse de van bevel op Dit interactief - in het herinneringscentrum in Wöbbelin over de geschiedenis geschiedenis de over Wöbbelin in herinneringscentrum het in - interactief De vereniging werd in 2003 opgericht door het toenmalige bestuursdistrict bestuursdistrict toenmalige het door opgericht 2003 in werd vereniging De

nabijgelegen concentratiekamp Wöbbelen ter aarde besteld. besteld. aarde ter Wöbbelen concentratiekamp nabijgelegen Meer informatie vindt u in Mahn- und Gedenkstätten Wöbbelin. Gedenkstätten und Mahn- in u vindt informatie Meer massagraven. de naar en permanent - tentoonstelling vernieuwde een informeert 2014 Sinds

“Heldenhain” werden op 8 mei 1945 zeventig slachtoffers van het het van slachtoffers zeventig 1945 mei 8 op werden “Heldenhain” Aan L 72 richting Ludwigslust, afslag Weselsdorf, begint de bewegwijzering bewegwijzering de begint Weselsdorf, afslag Ludwigslust, richting 72 L Aan functie. functie.

Naast de graven van Theodor Körner en zijn familie in het toenmalige toenmalige het in familie zijn en Körner Theodor van graven de Naast het ontstaan van de erebegraafplaats. de van ontstaan het sculpturen. en informatiezuilen aandacht op deze gedenkplaatsen, op hun geschiedenis en vormende vormende en geschiedenis hun op gedenkplaatsen, deze op aandacht

op een verhoging van klinkerstenen en zuilen met historische foto’s over over foto’s historische met zuilen en klinkerstenen van verhoging een op KZ. het van geschiedenis de vertelt Wöbbelin Gedenkstätten und Mahn- met route een kampterrein vroegere het over loopt monument het organiseren van verschillende activiteiten en tentoonstellingen vestigen de de vestigen tentoonstellingen en activiteiten verschillende van organiseren

bouwden dit museum in 1937. in museum dit bouwden weer 51 davidsterren en 149 kruistekens. Sinds 2015 vertellen de teksten teksten de vertellen 2015 Sinds kruistekens. 149 en davidsterren 51 weer in Wöbbelin’ concentratiekamp weken ‘Tien tentoonstelling permanente De Achter lieten. leven het 1945 juni eind en februari 17 tussen hier die nen slachtoffers. voor de gedenkplaatsen in deze regio. Wetenschappelijk onderzoek en het het en onderzoek Wetenschappelijk regio. deze in gedenkplaatsen de voor

de nationaal-socialisten hebben Körner ingezet voor hun doeleinden. Zij Zij doeleinden. hun voor ingezet Körner hebben nationaal-socialisten de Division en ereburger van Ludwigslust - alle graven een tegel van graniet, graniet, van tegel een graven alle - Ludwigslust van ereburger en Division - gevange de van - nummer een alleen soms - geschreven namen de staan Mahn- und Gedenkstätten Wöbbelin kan u meer informatie bieden over de de over bieden informatie meer u kan Wöbbelin Gedenkstätten und Mahn- Parchim - betekent dit dan ook vooral ondersteuning, behoud van, en zorg zorg en van, behoud ondersteuning, vooral ook dan dit betekent - Parchim

dood van de jonge schrijver verheerlijkt, gebruikt en misbruikt werd. Vooral Vooral werd. misbruikt en gebruikt verheerlijkt, schrijver jonge de van dood Leonard Linton - indertijd ingedeeld bij de American 82nd Airborne Airborne 82nd American de bij ingedeeld indertijd - Linton Leonard plek. historische randen de langs stenen de In oppervlak. het wonden diepe als doorklieven - Ludwigslust district het in Herinneringscentra Verenigde - V. e. Parchim

laat zien hoe in het nationalistisch bewustzijn van de 19e en 20e eeuw de de eeuw 20e en 19e de van bewustzijn nationalistisch het in hoe zien laat 55e bevrijdingsherdenking van KZ Wöbbelin kregen op voorstel van van voorstel op kregen Wöbbelin KZ van bevrijdingsherdenking 55e deze over informatie u vindt klinkerstenen, van ook verhoging, een Op Scheuren Michaelis. Dörte kunstenares Mecklenburger de van ontwerp erebegraafplaats. - Ludwigslust Landkreis im Gedenkstätten und Mahn- Verein de Voor

‘Theodor Körner. 1791 - 1813. Dichter en patriot. Zijn verheffing tot idool’ idool’ tot verheffing Zijn patriot. en Dichter 1813. - 1791 Körner. ‘Theodor In de loop der tijd paste men de begraafplaats meerdere keren aan. Bij de de Bij aan. keren meerdere begraafplaats de men paste tijd der loop de In Wöbbelin. KZ in omstandigheden slechte extreem de naar klinkerstenen zwarte van monument een met begonnen werd 2005 In Op een verhoging, ook van klinkerstenen, vindt u het verhaal van deze deze van verhaal het u vindt klinkerstenen, van ook verhoging, een Op plekken, de gedenktekens. gedenktekens. de plekken,

zwaard’, hem daarmee erend als zanger en held. De tentoonstelling tentoonstelling De held. en zanger als erend daarmee hem zwaard’, gevangenen die tussen 27 maart en 24 april 1945 stierven als gevolg van van gevolg als stierven 1945 april 24 en maart 27 tussen die gevangenen ingewijd, naar ontwerp van de Mecklenburger kunstenares Dörte Michaelis. Michaelis. Dörte kunstenares Mecklenburger de van ontwerp naar ingewijd, verleden, en met politiek bewustijn. Centraal daarin staan de historische historische de staan daarin Centraal bewustijn. politiek met en verleden,

liet een jaar later een gedenksteen plaatsen met daarop een ‘draailier en en ‘draailier een daarop met plaatsen gedenksteen een later jaar een liet van Herbert Barholomäus, grafisch kunstenaar en schilder uit Ludwigslust. uit schilder en kunstenaar grafisch Barholomäus, Herbert van van namen de daarop met aan klinkerstenen 141 van monument een 2016 honger. uitputting, mishandeling, van gevolg als monument van 181 klinkerstenen - 148 mèt en 33 zonder naam - werd werd - naam zonder 33 en mèt 148 - klinkerstenen 181 van monument centra zich bezighouden met inzicht en duiding van gebeurtenissen in het het in gebeurtenissen van duiding en inzicht met bezighouden zich centra

in de omgeving van Gadebusch en werd in Wöbbelin begraven. Zijn vader vader Zijn begraven. Wöbbelin in werd en Gadebusch van omgeving de in onthuld. Het kubusvormige ontwerp, in zandsteen en klei, is van de hand hand de van is klei, en zandsteen in ontwerp, kubusvormige Het onthuld. van najaar het in legde Michaelis Dörte kunstenares Mecklenburger De landen, verschillende 25 uit gevangenen, 5000 totaal in de van 1000 dan naar hen die op deze plek begraven liggen. Tot op 2 mei 2016 een een 2016 mei 2 op Tot liggen. begraven plek deze op die hen naar generatie, zowel landelijk als regionaal. Een reden waarom de herinnerings- herinnerings- de waarom reden Een regionaal. als landelijk zowel generatie,

voor de bevrijding van Napoleons bezetting. Op 26 augustus 1813 stierf hij hij stierf 1813 augustus 26 Op bezetting. Napoleons van bevrijding de voor aan de slachtoffers van het Naziregime werd in 1951 een monument monument een 1951 in werd Naziregime het van slachtoffers de aan meer plek deze op stierven bevrijding, de tot bouw de van begin het van haar landgenoten een zwart granieten gedenksteen. Maar niets verwees verwees niets Maar gedenksteen. granieten zwart een landgenoten haar manier waarop wij omgaan met onze herinneringen, van generatie op op generatie van herinneringen, onze met omgaan wij waarop manier

Patriot Körner gaf als lid van het vrijwilligerskorps van Lützow zijn leven leven zijn Lützow van vrijwilligerskorps het van lid als gaf Körner Patriot werden geplaatst, 149 met kruisteken en 51 met davidster. Als eerbetoon eerbetoon Als davidster. met 51 en kruisteken met 149 geplaatst, werden vast. doden 140 de rond van aantal een stelde 2003 in stichting weken, tien Gedurende mensonterend. waren omstandigheden De kampen. Bartholomäus uit Ludwigslust onthuld. En de Republiek Italië plaatste voor voor plaatste Italië Republiek de En onthuld. Ludwigslust uit Bartholomäus Ons denken, ervaren en handelen wordt grotendeels bepaald door de de door bepaald grotendeels wordt handelen en ervaren denken, Ons

en officieren van de Duitse Wehrmacht. Tweehonderd withouten kruisen kruisen withouten Tweehonderd Wehrmacht. Duitse de van officieren en - Oorlogsgraven Duitse de van onderzoek Een gedenksteen. geplaatste andere uit ontruimingstransporten van opvang als nemen te gebruik In 1965 werd het monument ‘Schwurhand’ van kunstenaar Herbert Herbert kunstenaar van ‘Schwurhand’ monument het werd 1965 In

kamp Wöbbelin. Wöbbelin. kamp verplicht aanwezig bij de plechtigheid, net als de krijgsgevangen soldaten soldaten krijgsgevangen de als net plechtigheid, de bij aanwezig verplicht 1965 in de op staat u’, vermanen doden De - Wöbbelin KZ van massagraven in barakken afgebouwde half de besloten april medio werd geallieerden ontberingen.

- concentratie van slachtoffers de er men herdenkt Anderzijds gehouden. 1975 Améry, Jean allen in een eigen graf. De bevolking van Ludwigslust en omgeving was was omgeving en Ludwigslust van bevolking De graf. eigen een in allen ‘De ontdekt. plek deze werd eeuw vorige de van ’60 jaren de in Pas de van oprukken het bij Maar krijgsgevangenen. voor opvang een van bouw 1945 in veldhospitalen en ziekenhuizen aan de gevolgen van de geleden geleden de van gevolgen de aan ziekenhuizen en veldhospitalen in 1945

Theodor Körner, gesneuveld in de zogenoemde Vrijheidsoorlogen, levend levend Vrijheidsoorlogen, zogenoemde de in gesneuveld Körner, Theodor wordt.” werkelijkheid opnieuw de Amerikaanse bevrijders werden zij hier op 7 mei 1945 ter aarde besteld, besteld, aarde ter 1945 mei 7 op hier zij werden bevrijders Amerikaanse de doden. de hier ‘lijkencommando’ het van gevangenen de begroeven 1945 de met Neuengamme uit gevangenen 1945 februari in begonnen Daar lust. besteld. Zij stierven na hun bevrijding uit het KZ tussen 4 mei en 30 juni juni 30 en mei 4 tussen KZ het uit bevrijding hun na stierven Zij besteld.

veld in de Duitse geschiedenis. Enerzijds wordt de herinnering aan dichter dichter aan herinnering de wordt Enerzijds geschiedenis. Duitse de in veld het dat voorkomen te om rusten, laten niet verleden het mogen en moeten graven van 200 slachtoffers van concentratiekamp Wöbbelin. Op bevel van van bevel Op Wöbbelin. concentratiekamp van slachtoffers 200 van graven april eind tot maart eind Van Wöbbelin. concentratiekamp van massagraven - Ludwigs richting 72, L de aan Wöbbelin buiten kilometer drie zo’n ligt me 180 slachtoffers van concentratiekamp Wöbbelin in massagraven ter aarde aarde ter massagraven in Wöbbelin concentratiekamp van slachtoffers 180

- spannings een tonen Wöbbelin Gedenkstätten und Mahn- in exposities De We volk. zijn van geschiedenis de aan onttrekken zich kan “Niemand Aan weerszijden van het pad dat loopt van slot naar stadskerk liggen de de liggen stadskerk naar slot van loopt dat pad het van weerszijden Aan de liggen Lüblow, bij bos het in Ludwigslust, - Schwerin spoorlijn de Naast - Neuengam KZ Hamburger het van buitenkamp laatste het van terrein Het Tussen 4 mei en 30 juni 1945 werden op deze erebegraafplaats meer dan dan meer erebegraafplaats deze op werden 1945 juni 30 en mei 4 Tussen

Het herinneringscentrum in Wöbbelin in herinneringscentrum Het Waarschuwen – Waarderen Herdenken, – Herinneren Erebegraafplaats “Am Bassin”, Ludwigslust Bassin”, “Am Erebegraafplaats Wald Lüblower Neu Gedenkplaats kampterrein vroegere het Gedenkplaats, Gedenkplaats op het stadskerkhof van Ludwigslust van stadskerkhof het op Gedenkplaats

Elbbergmuseum Boizenburg De erebegraafplaatsen in Hagenow De Gedenkplaats in Sülstorf Ter nagedachtenis aan de dodenmarsen

In het westen van Boizenburg aan de Elbe, niet ver van het stadsdeel Vier, Aan de westelijke kant van de Parkstraße ligt de erebegraafplaats van Het ontruimingstransport uit Neuengammer buitenkamp Beendorf per Bij het oprukken van de geallieerden dreef de SS op 21 april 1945 30.000 Herinneren en Gedenken vindt u in een dependance van het Heimatmuseum twee tentoonstellingen concentratiekamp Wöbbelin. Op 8 mei 1945 werden hier tijdens een trein ging naar het noorden langs Marienborn, Magdeburg, Stendal, gevangenen van concentratiekamp Sachsenhausen, waaronder vrouwen en in en rond Ludwigslust-Parchim over Duitslands nieuwste geschiedenis. Zowel uit de nationaal- religieuze plechtigheid, waarbij de inwoners van Hagenow verplicht Wittenberge, Ludwigslust. Enkele honderden gevangenen stierven kinderen, te voet naar het noordwesten. Ook vrouwelijke gevangenen uit socialistische- als uit de DDR- periode zijn hier tastbare getuigen bewaard aanwezig waren, 144 slachtoffers - uit Rusland, Polen, Tsjechoslowakije, onderweg en werden langs het spoor haastig onder de grond gestopt. KZ Ravensbrück waren onderweg in die richting. Honderden stierven gebleven. In het eerste geval gaat het om de kelderkeuken van Boizenburg, België, Frankrijk, Italië, Nederland en Duitsland - ter aarde besteld. Dit Omdat het transport uit buitenkamp Schandelah al in de wacht stond op tijdens deze dodenmarsen of werden door de SS gefusilleerd. Voor de een buitenkamp van KZ Neuengamme. In het tweede geval om de in 1973 onder het toeziend oog van Amerikaanse militairen. De gemeente Hagenow het spoor naar KZ Wöbbelin, werd dat uit Beendorf omgeleid naar Sülstorf. meeste gevangenen eindigde de mars tussen 2 en 4 mei 1945 met gebouwde “Transitvorkontrollposten” - transitocontrolepost van de bouwde een houten poort aan de ingang met het opschrift ‘Ehrenfriedhof’, Deze trein met zo’n 4500 gevangenen van velerlei Europese nationaliteit, bevrijding door Russische of Amerikaanse troepen in het gebied Crivitz- douane - aan de toenmalige Duits-Duitse grens. en vernieuwde deze in 1992 en 2015. In 1979 werd naast het monument een waaronder een groot aantal joodse vrouwen, stond van 13 tot 15 april 1945 Parchim-Ludwigslust-Schwerin. gedenksteen voor de joodse slachtoffers geplaatst. Sinds 2016 vertellen de op een rangeerspoor bij het station. De mannen kwamen op 15 april aan in Het buitenkamp werd in augustus 1944 opgezet door de SS. Vierhonderd tekst op een verhoging van klinkerstenen en zuilen met historische foto’s KZ Wöbbelin. De vrouwen gingen verder op transport naar Sasel, In 1950 plaatste de ‘Vereinigung der Verfolgten des Naziregimes’, de VVN, uit Hongarije gedeporteerde joodse vrouwen werden van Auschwitz- over het ontstaan van de erebegraafplaats. Eidelstedt, Langenhorn en Wandsbek in Hamburg, ook buitenkamps van KZ op vele plekken in Mecklenburg zwerfkeien, voorzien van een rode Birkenau naar hier gehaald om onder onmenselijke omstandigheden als Schuin er tegenover, aan de oostelijke kant van de straat, werd in 1948 een Neuengamme. driehoek, als gedenksteen. Nabij het water van de Stör in Raben Steinfeld dwangarbeidsters te werken in de wapenindustrie van Firma Thomsen & Sovjet-Russische erebegraafplaats aangelegd. Hier vonden 125 gesneuvel- In 1947 vonden slachtoffers uit vijf massagraven een laatste rustplaats op bevindt zich sinds 1973 het de Mahn- und Gedenkstätte voor deze Co. De documentatie in de kelderkeuken van het KZ en een gedenksteen - de Sovjet-soldaten en -dwangarbeiders een laatste rustplaats. Ook de een tegenover het station Sülstorf aangelegde erebegraafplaats. ‘Ter dodenmarsen. Beeldhouwer Gerhard Thieme maakte het monument ‘De 100 meter verderop, in de richting van de stad - herinneren aan het slachtoffers uit graven in het oorlogsgebied werden er herbegraven. nagedachtenis aan 53 joodse vrouwen uit Hongarije, Weggevoerd uit hun moeder’, in 1976 door hem aangevuld met vier reliëfs. Deze werden ook droevige lot van deze vrouwen. Beide begraafplaatsen zijn in de afgelopen jaren gerestaureerd, respectie- vaderland, gestorven in april 1945 tijdens een transport van het ene opgesteld langs de route van de dodenmarsen; tot op heden een unieke velijk van nieuwe beplanting voorzien. concentratiekamp naar het andere,’ staat op de gedenksteen die in 1951 markering. In de jaren 1990 kwamen er meer gedenktekens, zoals de zuilen In de tentoonstelling over de geschiedenis van de binnengrens staan lokale werd opgericht door de joodse gemeenschap Mecklenburg. Het monument van beeldhouwer Wieland Schmiedel. gebeurtenissen centraal, geplaatst binnen het kader van algemene De oude synagoge is symbool voor alle slachtoffers. Want alleen al in de drie dagen op station informatie over het DDR-grensregime. De nadruk ligt op het dagelijks leven In Hagenow staat een van de weinige bewaard gebleven getuigen van de Sülstorf stierven bijna 300 gevangenen van verschillende nationaliteit en van de bevolking in de grensstreek, het transitoverkeer op verkeersweg 5, joodse gemeenschapscultuur in Mecklenburg, namelijk de voormalige gezindte, voornamelijk uit Frankrijk, Nederland en Hongarije. en de zogenoemde zaak Gartensschläger. In geluidsopnamen zijn synagoge met bijgebouwen aan de Hagenstraße 48. Dit sinds 1982 onder In 2016 werd de gedenkplaats aangepast, vernieuwd en vertellen de tekst Colofon ooggetuigen aan het woord over wonen in een ‘Sperr’gebied, over vluchten monumentenzorg vallende complex werd in 2001 aangekocht door de op een verhoging van klinkerstenen en zuilen met historische foto over het en gedwongen vertrek. gemeente als toekomstig onderdeel van het stadsmuseum. Vanaf 2007 ontstaan van dit monument. worden in de ‘Alte Synagoge’ dan ook - naast een tentoonstelling over Herinneren en Gedenken in en rond Ludwigslust-Parchim is een uitgave van sporen van het joodse leven in West-Meckelenburg - regelmatig speciale De gedenkplaats is vrij toegankelijk. Verein Mahn- und Gedenkstätten im Landkreis Ludwigslust-Parchim e.V. exposities gehouden, en biedt zij onderdak aan activiteiten op het gebied Geschäftsstelle van cultuur, wetenschap en vorming. Kortom, een voor de Meckelenburger Putlitzer Str. 25 19370 Parchim cultuurgeschiedenis belangrijke plek van herinnering, beleving, onderzoek, Telefoon: 03871/7224008 onderwijs en ontmoeting. Fax: 03871/397224008 E-Mail: [email protected] www.gedenkstaetten-woebbelin.de

QR-Code

Vormgeving: www.grafikagenten.de Controlepost aan de vroegere Duitse binnengrens Tentoonstelling en documentatie over KZ Boizenburg Foto’s: Elvira Grossert, Wladimir Jankelewitsch, Corinna Laub, Ramona Ramsenthaler, Thomas Tabbert Drukwerk: Druckerei Weidner De Gedenkplaats in Sülstorf

Gesponsord door: Het monument voor de slachtoffers van KZ Wobbelin De oude synagoge in Hagenow 'De Moeder' in Raben Steinfeld