ATERPETUAK Haztegi, hiltegi eta bestelako zapalkuntza zentroetatik askatutako animaliak Hiltegiak existitzen diren bitartean, izanen da gudalekurik. LEON TOLSTOI Liburu honen bidez lortutako etekinak Wings of Heart babeslekuarentzat izanen dira. aurkako aldarriak dira, eta, gainera, aurpegia eta WingsofHeart.org gorputza jartzen dizkiete bestela ere oso bortitza [email protected] zen narrazio bati.

Borroka honetan, beste animaliak dira protagonis- ta; funtsezkoa da hori. Mendeak daramatzate esplo- tazioaren ondorioak sufritzen, otzantzearen alderik ilunena bizitzen: itxita bizitzea; familiarengandik urruntzea; adarrak, mokoak eta buztanak moztea; di- ziplina, errepikapena eta errepresioa; estimulu guztiak kentzea; produkzioan oinarrituriko irizpideen arabe- rako aukeratze genetikoa; haien bizitzaren une eta Argitaletxearen hitzaurrea alderdi guztien gaineko erabateko kontrola... Men- Lehen edizioa (gaztelaniaz) deetako prozesu bat da, eta erabat moldatu ditu za- 2015eko iraila paldutako animalien gorputza eta espiritua; gorputza, Animalientzako babeslekuek animalien askapena- errentagarritasunak gora egin dezan, eta espiritua, Euskarazko lehen edizioa ren funtsezko elementuak islatzen dituzte. Lehenik, berriz, mendekotasuna ezartzeko. Prozesu bizia izan 2018ko abendua honen guztiaren abiapuntua: animalien esplotazioa. da, eta aurrera egin du; hala ere, animaliek nolabait Nahikoa da babesleku batean bizi diren animaliei so EGILEA aurka egin diote bide horri, eta sufrimendua eragiten egitea berehala ulertzeko esplotazioak bizitza oso- Tras los muros dietenen aurka altxatu izan dira mundu osoan, modu rako arrastoa utzi diela. Haietako bakoitzaren isto- [email protected] batera edo bestera, indar handiagoarekin edo txikia- traslosmuros.com rioa ideia ezin okerrago baten isla da; horren arabera, goarekin. Izan dira lanean jarraitzeari uko egin dioten besteen bizitzak bitarteko gisa har daitezke, helburu idiak, eta haztegietatik ihes egin duten bisoiak; hesien gisa hartu beharrean. Bestetik, erreskatea bera oso azpian zuloak egin dituzten txerriak, eta hezitzaileari Obra honen edukia askatasunez zabaltzen eta kopiatzen ahal da, betiere agerikoa da babeslekuetan. Inor ez da bere kabuz salerosketarako erabiltzen ez den eta egilea nor den aipatzen den bi- eraso egin dioten tigreak. Zoologikoetan, ihesaldi ko- iritsi bertara: beste batzuek lagundu dituzte preso tartean. Ez da baimentzen lan honetatik eratorritako obrarik. Argitale- lektiboak egin izan dituzte, eta Suzy izurdeak, Flipper zeuden tokietatik ateratzen, enpatiak, elkartasu- txeari kontsultatu beharko zaio bestelako erabilera edo helburuetarako. telesail famatuko protagonistak, bere buruaz beste nak edo injustizien aurka egiteko ideiak bultzatuta. egin zuen –horri guztiari buruz gehiago jakin nahi ba- Azkenik, antiespezismoak proposatzen dituen ha- duzue, bila itzazue Jason Hribalen testuak eta Querer JATORRIZKO ARGITALETXEA rremanetarako molde berriak ere agerian gelditzen la libertad-en webgunea–. Tamalez, beste animaliak ochodoscuatro ediciones dira babeslekuetan: besteak ez bilakatzea salgai edo etxekotzeko prozesuak arrakasta izan du, eta milioi- [email protected] baliabide; norberaren askatasuna eta izaera errespe- ochodoscuatroediciones.org ka animaliak sufritzen dute esplotazioa modu otzan tatzea; guztien interesak kontuan hartzea, denonak batean; amore ematen dute, eta beren gorputzetan su- EDIZIO HONEN ARDURA ETA ITZULPENA berdin eta modu pertsonalizatuan, espeziea eraba- fritzen dituzte erasoak, une oro. Aldiz, erasotzaileek Nor - Euskal Herria Antiespezista kiak hartzeko irizpide gisa hartu gabe, eta abar. [email protected] ez dute inongo arazorik izaten. Babeslekuok mugimendu animalistaren oso zati ISBN:978-84-09-04430-6 Haiek kexatu egiten dira. Haien begiradak, oihuak, es- garrantzitsua dira; ezinbestekoak dira han bizi Lege gordailua: SS-860-2018 tresaren eta etsipenaren ondorioz elkarri edo norbere direnentzat, baina eredu gisa ere balio dute, eta po- buruari egindako zauriak; horiek guztiak egoeraren tentzial didaktiko handia dute. Haietako biztanleen Inprimatzailea: Gráficas Irala berri ematen diguten seinaleak dira. Askotan, seina- Bizkaian inprimatua biografiak, bere horretan, animalien esplotazioaren 3 le horiei esker, pentsamendu espezistaren katebegi nean, eta aldi berean errealitate horri aurre egiteko Beste hainbatek errealitate hori zabaldu egiten dute; egunez egun borrokan ikusi dituelako. Premiazkoak bat apurtzen da gure barruan, eta birpentsatu egi- eta gainditzeko ideien eta jardueren berri duenean, argitalpenak, webguneak, liburuak, hitzaldiak, jar- dira pertsona horiek. ten dugu jaso dugun munduari buruzko ikuspuntua. partekatzeko beharra sentitzen du; beharra sentitzen dunaldiak egiten edo antolatzen dituzte; kartelak Guk haien egoera ezagutzen dugu, eta, esan dugun du besteei ere zer gertatzen ari den ikusarazteko. In- eta eranskailuak jartzen dituzte, eta bururatzen Hainbatek beganismoa bultzatzen dute beste anima- bezala, jende gehiagok ezagutzea nahi dugu. Hori darrak batzea da helburua, hasiera-hasieratik, hori zaien guztia egiten dute gizakiz besteko animalien liak errespetatzen dituen bizimodu gisa; beganismoa da, hain zuzen ere, Tras Los Muros proiektuaren guztia bazter uzten saiatzeko. egoeraren berri emateko eta zabaltzeko. Pertsona ezagutarazten dute, jantokiak antolatzen dituzte, erre- zentzua. Fotoaktibismorako proiektu bat da, eta hori horiei esker, gero eta jende gehiago konturatzen da zetak prestatzen dituzte eta besteei erakusten diete bezain sinple eta konplexua du helburua: erakus- Nork bere trebetasunak ditu, nork bere ezagutzak ez dela bidezkoa besteak gure probetxurako erabil- modu orekatu batean elikatzen inor esklabo bihurtu tea zer dagoen animalien esplotazioaren harresien eta bere lehentasunak. Bereziki ongi egiten dugun tzea. Pertsona horiek ere behar ditugu. gabe. Pertsona horiei esker, gero eta jende gehiago ari atzean. Haren irudiek eta bideoek zapalkuntzari eta zerbait, errazago ikasten duguna, gure izaerarekin da animaliengandik eratorritako produktuen kontsu- askatasunari buruzko istorioak erakusten dizkigute; bat egiten duena. Garrantzitsua da gure izaerare- Batzuek ikerketak egiten baliatzen dute denbo- moari uko egiten, eta aldaketa horrek atea irekitzen gu astintzea dute helburu, eta guk mundu osoa as- kin bat datorren parte hartzeko modu bat bilatzea; ra, dokumentatzen, pentsatzen eta gero eta abe- dio, hain zuzen, pertzepzio eta balio-aldaketa bati, tin dezagun, sarraski espezista amaitu ahal izateko. horrela, onena emateko aukera izanen dugu, gure- ratsagoa, osatuagoa eta sendoagoa den diskurtso gora egin dezan gure enpatiak eta besteenganako ar- Liburu honetan, irudiak erakutsi ez ezik, Tras Los kin bat egiten ez duen zerbaitekin etsita gelditu be- antiespezista prestatzen, agerian uzteko maltzurrak durak. Pertsona horien premia ere badugu. Murosek idatziz ere jasotzen ditu bere hainbat go- harrean. Eta, jakina, uste duguna baino askoz ere eta funtsik gabeak direla espeziearen araberako na- goeta, historiaren bi aurpegiak zuzenean ezagutu eta gehiago egiteko gai gara. Hezi gintuzten ia deus egi- gusitasunari buruzko ideiak. Pertsona horiei esker, Hainbatek laguntza ematen die animalien aldeko bo- gero: esplotazio zentroak eta babeslekuak. ten ez jakiteko eta gai ez garela sinesteko; besteen- gero eta jende gehiagoren buruan dabil balantzaka rrokan aritzeagatik errepresioa jasan dutenei. Anima- gana jotzeko, diru truke gure ordez egin ditzaten lokatzezko oinak dituen erraldoi hau. Pertsona ho- liak askatzeko eta erreskatatzeko ekintzetan, proteste- Animalien askapenaren, edo eskubideen, edo dena gauzak. Lanari zeure kabuz ekiten badiozu, harritu riek ere beharrezkoak ditugu. tan, sabotajeetan, kanpainetan zein ikerketetan parte delakoaren aldeko mugimenduak lan asko du egi- egingo zara ikusita zenbat gauza egiteko eta ikasteko hartzeak isunak ekar diezazkieke ekintzaileei, bai eta teko. Espezismoa erabat errotuta dago gizartean, gai zaren, beste kideak bezala. Nork bere buruan du Beste batzuk esplotazio-zentroetan sartzen dira, espetxe zigorrak ere. Laguntzaile horiei esker, erre- mendeak eman baititugu beste animaliak nahierara lehen guda, eta, hor sartu digutena alde batera uzte- eta preso dauden animaliak erreskatatzen edo aska- presioa jasan duten ekintzaileak ez daude bakarrik; erabiltzen; horrek mito eta ideia mordoa eragin du, ko gai bagara, urrats handi bat egina izanen dugu. tzen dituzte; animalion itxialdia amaitzen dute, eta laguntza jasotzen dute auzi judizialetan, besteen bero- eta zaila da horiek guztiak atzean uztea. Horregatik, aukera ematen diete orain arte ukatu zaien bizitza tasuna jasotzen dute beren bizi-prozesuetan, komuni- zapalkuntza hau betikotzen jarraitzeari uko egin dio- Borroka honetan, lan-esparru asko daude. Denak izateko. Pertsona horiei esker, milaka eta milaka ani- tatean duten presentziari eusten diote, eta ahaleginak gunok zerbait sentitzen dugu gure barruan, eta senti- dira garrantzitsuak. Denek dute balioa. Denak dira maliak egin diote ihes zain zuten heriotzari; eguzkia eta bi egiten dituzte errepresioaren jomugan dauden tzen dugun horrek bultzatzen gaitu ezagutu ditugun beharrezkoak. Denek ekartzen dute zerbait. Bakar eta euria ikusi dituzte, jolasteko aukera izan dute, pertsonak txikitu ez ditzaten. Behar-beharrezkoak ideiak eta informazioa partekatzera, beharrezko- bat ere ez da besteak baino inportanteagoa. Bakar ba- eta beren bizitzaren jabe egin dira. Beharrezkoak dira horiek ere. tzat jotzen dugulako gure esku dagoen guztia egi- tek ere ez ditu bere kabuz beste animaliak askatuko. ditugu pertsona horiek ere. tea egungo egoera bazter utzi ahal izateko. Afrikar- Hainbat mailatan lan egin behar dugu, zapalkuntzak Jakina, azkenik, badira babeslekuak antolatzen dituz- amerikar atsotitz batek halaxe dio: «Each one teach ere hainbat mailatan duelako eragina. Maila askotan Badira protesta egiten dutenak ere, protesta egin eta tenak ere; babeslekuok oasi txikiak dira, gizakiz beste- one» (Nork besteari irakats). Esklaboei ikasteko eta funtzionatzen du. egin aritzen direnak; kaleetan, esplotazio zentroe- ko animaliak etengabe zigortzen dituen mundu baten alfabetatzeko aukera ukatzen zietenean, eta baten tako atarietan, besteen bizitzari buruzko erabakiak erdian. batek egunerokoan baliatzeko abileziaren bat ikas- Animaliak esplotatzen dituzten industrietan sar- hartzen dituzten lekuetan, behar den tokietan. Pro- ten edo irakurtzen bazuen, oso argi izaten zuten lelo tzen dira hainbat pertsona, gertatzen ari dena doku- testa egiten dute beste animalien egoera ikusarazte- Eta pertsona horiei esker gertatzen da orriotan iku- hori: ezagutza partekatu beharra dago. Are gehiago mentatzeko; batzuk esplotazio zentroetan sartzen ko, edo esplotatzen dituztenei traba egin edo dese- siko duzuen guztia. zapalkuntzari eusteko asmoz ezagutza hori ezkuta- dira, gure begi bilakatzeko. Pertsona horiei esker, roso sentiarazteko. Pertsona horiei esker, haztegiak tu egiten digutenean. Gauza bera gertatzen da bes- gero eta jende gehiagok daki zer dagoen animalien eta laborategiak itxi dituzte, eta ehizaldiak bertan Behar ditugu. te animalien egoerarekin eta ideia antiespezistekin: esplotazioaren kontsumoaren atzean. Pertsona ho- behera utzi. Aldaketak eragin dituzte, eta jende gutako batek errealitate itogarri horren berri due- riek beharrezkoak ditugu. askok arazo horren berri izan du pertsona horiek Ochodoscuatro ediciones

4 5 Harresiez bestalde

Abeltzaintza-industriak badaki zer-nolako komunika- tzeko indarra izan dezakeen irudi batek, eta, ondorioz, kontsumitzaileen begi-bistatik kanpo gordetzen du –eta ederki, gainera– esplotazio zentroetako pareten bestal- dean gertatzen dena, bai eta han dauden animaliek pai- ratzen duten min izugarria ere. Industriak jendaurrean erakusten dituen irudi idilikoetatik urrun da errealitatea, eta esplotatzen dituzten animalia gehienek pilatuta ema- ten dute bizitza osoa, ez mendi arteko belaze berdeetan. Behi eta oilo zoriontsuak dituen haztegiaren irudia publi- zitate kanpainetan baino ez da existitzen.

Haztegietan, gizakiz besteko milioika animalia pilatzen eta esplotatzen ditugu, modu sistematiko batean, elika- gaiak ekoizteko. Hori naturaltzat eta beharrezkotzat jo Injustiziak sufritzen dituztenei. dugu; normal bilakatu dugu, haien zeregina guri mesede Jarrera bat hartzen dutenei. egitea delakoan. Uste dugu haragia, arrainak, arrautzak eta esnea funtsezkoak direla dieta osasungarri bat izate- ko, eta, ondorioz, zentzuzkotzat jotzen ditugu abeltzain- tza, arrantza eta halako jarduerak.

Ideia hori txikitatik ezarri digute, eta erabat errotuta dago gure gizartean; negozio horiei etekina ateratzen dietenek bultzatzen dute, eta oso gutxitan jartzen da zalantzan.

Azken hamarkadetan, hainbat erakundetako ekintzaile ugari sartu dira haztegietan eta hiltegietan, eta hango ar- gazkien eta bideoen bidez erakutsi dute industriak desi- txuratu egiten duela errealitatea, ongi neurtutako eta an- tolatutako marketin kanpainen bitartez. Javier Bueno Aranzabali. Beti kritiko. Hamarkada luze batez egin ditudan ekintza gehienetan, Beti disidente. boikota egin diet animaliak esplotatzen eta ixten dituzten tokiei, eta protesta egin dut haien kontra; gainera, toki 1976 - 2016 horiek ikertu ditut, eta haiei buruzko informazioa jaso. 7 Ekoterrorismo hitza Ron Arnoldek sortu zuen, animaliak esplotatzen dituzten hainbat enpresa ordezkatzen dituen giza harremanetarako erakun- Irudi baten boterea de bateko lehendakariordeak; hitz hori 2011. urtean egin zen ezagun Espainiako Estatuan. Abeltzaintza-industria hermetikoa da. Saiatu: zoaz Urte hartan, hamabi ekintzaile7 atxilotu zituzten: hiltegi batera, eta eskatu hango lana dokumenta- Equanimal8 eta Igualdad Animal9 erakundeetako tzeko baimena. Ezetza ziurtatua duzu. Horregatik, kideak ziren, eta ekoterrorismoa eta Animaliak dauden irudi gehienak kamera ezkutuen bidez lor- Askatzeko Fronteko10 kide izatea egotzi zieten. tutakoak dira. Eta, kamera agerian izan gabe ere, Hainbat ehiztarik ibilbideagatik11 berriki saritu- oso zaila da sartzeko aukera izatea. Beste edozein tako epaile batek agindu zuen sarekada, zeinak jardueraren berri emateko ohikoa izanen litzatekeen oihartzun handia izan zuen Espainiako Estatuko lana espioitza lan bilakatzen da esparru honetan. hedabiderik garrantzitsuenetan.

Eta ez da kasualitate hutsa. Haztegi edo hiltegi Hogei pertsonatik gora inputatu zituzten –haietako batean lortutako irudiak kolpe latza izan daitezke hiru behin-behinean espetxeratzea agindu zuen industriarentzat eta industriaren interes ekono- epaileak–, eta, zazpi urteko instrukzio-prozesu ba- mikoentzat. Haiek badakite hori. ten ondoren, animalien eskubideen aldeko aktibis- moaren kontra sekula izan gabeko operazio bat Ikerketek gizartean –eta, ondorioz, industriaren jar- egin, eta, hamaika irregulartasunen ondoren, auzia dueran– izan duten eragina handia izan da; beraz, artxibatu egin zuten, eta arrazoia ekintzaileei eman. gogor egin dute ekintzaileon aurka. Ameriketako Alabaina, atea ireki zieten, bestalde, mugimendua- Estatu Batuetan, animalien eskubideen mugimen- ren aurkako jazarpenari eta kriminalizazioari. Argia duak ibilbide luzea egin du jada, eta animaliak esplo- da animaliak askatzeko lan egiten dugunok bazter tatzen dituen industriak berak bultzatutako legeak uzteko diseinatutako bidea: industriak du boterea, ari dira ezartzen; AEPA eta AETA3 dira gisa horre- eta haren jardunaren etika zalantzan jartzen dugu- tako legeak, eta haien helburua da animalien aldeko nok haien interes ekonomikoak mehatxatzen ditugu. aktibismoa kriminalizatzea eta aktibismo hori jar- Zenbait txerri amatasun-kaiola batean. duera (eko)terrorista4-tzat hartu eta zabaltzea. Ag gag Geure buruari galdetzen diogunean zerk bultzatu legeak (mozal legeak)5 ere sortu dituzte berriki; haz- gaituen gutako asko begano izatera eta beste ani- Bizipen horietan animalien aurkako gehiegikerien, erasoen eta bidegabekerien le- tegietan eta halakoetan zer gertatzen den grabatzea maliek jasaten dituzten bidegabekerien aurka jar- kuko izan nintzen, aldi berean, Tras Los Muros1 proiektuaren oinarria izan ziren. eta dokumentatzea debekatzen dute. dutera, gogora etortzen zaigu kontzientzia astindu Izen horren pean, dokumentazio- eta ikerketa-lanak argitaratzen ditut gizakiz bes- zigun lehen irudi hura, ardura hartzera bultzatu gin- teko animaliek hainbat esplotazio-esparrutan bizi duten zapalkuntzari eta haiek Europolek 2011. urtean egindako EU terrorism situa- tuena. Inork animaliak esplotatzeko zentroetan sar- askatzeko borrokari buruz. Horren adibide da liburu hau, zeinak ibilbide bisual tion and trend report txostenak hauek aipatzen ditu tu eta bertan egindako irudiek zer-nolako boterea bat ematen duen. Irudiotako protagonistak Wings of Heart babeslekuko2 bizi- puntu batean: ekintzaileek6 animaliak esplotatzeko eta eragina dituzten erakusten dugu; irudi horien lagun aterpetuak dira; ekintzaileen esku dago babesleku hori, eta bertan bizi dira zentroetan egiten dituzten dokumentazio eta iker- adibide eta ondorio gara. Ez lituzkete hainbeste abeltzaintza-industriatik erreskatatutako animaliak, errespetuzko eta berdintasu- keta-jarduerak. Industriak etengabe egiten du eraso baliabide erabiliko aktibisten kamerei zentro horie- nezko giro batean. ezkutuan gorde nahi duena azaleratzen saiatzen ga- tan sartzea eragozteko baldin eta irudiek ez balute renon aurka. aldaketarako botererik. 8 9 Industriak gezurra esaten du, eta guk lagundu egiten diogu Gisako frogak eta adierazpenak ikusita, pentsa daiteke ter utzita; ordea, ez dute baztertzen arrautzen eta es- finean ez dutela ezkutatzen zer gertatzen den. Baina nekien kontsumoa, pentsatzen baitute modu horre- Industria hermetikoa da, eta segurtasun-protokoloak ditu ekintzaileak sartzea kontua zera da: gisa horretako lekukotzak aurkitzeko, tan ez dutela animalion heriotzan edo eragiten dieten saihesteko; hala eta guztiz ere, harresiek ez dute industria erabat zeharkaezin bila eta bila aritu behar da askorik zabaltzen ez diren kaltean parte hartzen; bizkarra ematen diote benetan bilakatzen. Beste kide askok bezala, lortu dut toki horietan sartzea kamerarekin, txosten batzuetan; oharkabean pasatzen dira asko- gertatzen denari. eta industriak ezkutatzen digunaren lekuko izan naiz12. Oraindik ere haztegietan tan, gertaera erabat lazgarriak azaltzen dituzten arren. animaliei ematen zaien tratua egokia dela uste baduzu, haietako batean sartu Horri gehitu behar zaio industriak propaganda asko Urtean milioika arrautza ernaltzen eta inkubatzen besterik ez duzu ohartzeko engainatu egin zaituztela. Izan ere, denok engainatu zabaltzen duela. Helburua da sinetsaraztea anima- dituzte industria hornitzeko; ondorioz, bi sexuetako gaituzte. liak zoriontsu bizi direla haztegian, etxetzat dituztela txitak jaiotzen dira. Arrautzak ekoizteko erabilitako haztegiak. Baina ez da egia. Animalia batek munduan arrazako txita arrak ez dira behar adina gizentzen, FAO Nazio Batuen Elikadura eta Nekazaritza Erakundearen arabera, urtean13 egon nahi lukeen azken tokia dira haztegiak. eta, ondorioz, animaliok ez dira errentagarriak ha- 50.000 milioi animalia baino gehiago hiltzen dituzte gizakiak elikatzeko. Hori ragitarako saltzeko. Arrautzak ez dituztenez jartzen, 20 gertatzen den bakoitzean, beste animalia batek betetzen du animalia bakoitzak Etenik gabeko eta behartutako ernaldia , muturreko eta merkatuan inolako baliorik ez dutenez, haietako 21 22, 23 24 haztegian zuen tokia, eta horrela gertatzen da urtez urte, amaierarik gabeko pilatzea , buztana moztea , letaginak moztea , zi- asko bizirik35 txikitzen dituzte. AEBetan bakarrik, ziklo batean. Animaliak salgai hutsak balira bezala tratatzen dituzte, eta ne- kiratzea, mokoa moztea26, kumeak amengandik goiz 27, 28 29 gisa horretan hiltzen dira, urtean, 200 milioi txita kez imajinatzen ahal den indarkeria programatuzko bizitza bat ezartzen diete. bereiztea , edo argi-ziklo artifizialak ezartzea; baino gehiago. Nahikoa da industriaren beraren txostenak irakurtzea tragedia horren benetako horren guztiaren helburua ekoizpenaren erritmoa neurriez jabetzeko: kontrolatzea da. Industriaren araudian jasota daude Txekorrekin antzera gertatzen da. Haragitarako sal- jarduera horiek eta beste asko; ez dira tratu txarren tzen dituztenen %75 inguru esnekien36 industriatik «Hiru kiloko (gizaki) jaioberri bat gaur egungo indioilar baten erritmo berean ha- kasu bakanak. heldu dira. Arrautzen eta esnekien kontsumoak indus- ziko balitz, hemezortzi asteren buruan 680 kilo pisatuko lituzke» (Lancaster far- tria horien eraginpean diren animaliei egiten die kalte, ming).14 Bihotz- eta zirkulazio-arazoak, infekzioak, gorabehe- eta, gainera, haien guztien bizitza goiz amaitzea dakar. rak artikulazioetan, herrenak, hipotermia, hanketako «Beroaren ondorioz, 300.000 oilasko hil dira azken egunetan inguru honetako haz- 30 31 tegietan, Unió d’Agricultors i Ramaders erakundeak azaldu duenez» (El periódico degradazioa, hezurretako ahulezia, arnasketarekin 32 33 Egungo kontsumo-joerek erakusten dutenez, gero 15 lotutako gaixotasunak, erredurak , estres soziala , mediterráneo). eta haragi gehiago kontsumituko da esku hartzen ez kanibalismoa34, min kronikoa eta heriotza eragin de- badugu, eta industriak sendotu eginen ditu animaliak «Egungo oilaskoak hain azkar hazten dira, ezen bihotza eta birikak ez baitzaizkie zaketen bertzelako eritasun fisiko eta psikologikoak... nahikoa garatu gorputzaren pisuari eutsi ahal izateko; ondorioz, bihotzeko ara- Horiek guztiak normaltzat hartzen dituzte, eta ohiko- esplotatzeko moduak. Gero eta animalia esplotatu zoak dituzte, eta asko hil egiten dira» (Feedstuff).16 tzat jotzen dira industriak egiten dituen txostenetan. gehiago izanen dira, eta, gainera, kalte handiagoa «Porlanezko lurzoruak ez die uzten txerriei muturkatzen, eta, ondorioz, berezko Heriotza horiek guztiak zenbaki huts bilakatzen dira, pairatuko dute. joera horrek beste helburu batzuk bilatzen ditu: kortan diren beste txerrien buzta- beren ekuazio ekonomikoetan mesede egiten dieten Orain artekoa irakurri ondoren, akaso pentsatuko nak, adibidez. Hala, benetako kanibalismo bilakatzen ahal da hasieran asperraldiari zenbaki huts, alegia. aurre egiteko joko huts dena» (Stolba eta Woo-Gush, 1989).17 duzu konponbidea abeltzaintza ekologikoaren edo iraunkorraren gisako produkzio-sistema estentsiboak «[Esnetarako] Behiak sekulako ahalegina egiten du jezte-prozesuak goia jotzen Gaur egun, jende askok uste du «haztegietako animalien» duenean. Gizaki baten jarduerarekin alderatuta, egunero sei orduz korrika egitea aurkako «krudeltasuna» ez dagoela ongi, baina hori al- direla. Animalien aurkako tratu txarrekin eta osasuna- bezalakoa litzateke» (John Webster, Briston Universityko ohorezko irakaslea).18 datzeko aukerarik izanen ez balute bezala jarraitzen dute, rekin lotutako auzien inguruko interesak gora egin du edo gertatzen denaren ardura haiena ez balitz bezala. gizartean, eta horrek merkatu-esparru berri bat ekarri «Untxiak gaixotzen badira, zenbaitetan hobe da denak akabatzea ingurukoak ere kutsa- du. Gisako negozioak industria-haztegien alternatiba tu eta botiken eta artatzearen kostuei aurre egitea baino» (Toni Roca, untxi-hazlea).19 Gutxi batzuek harago jotzen dute, eta horren aurka etikotzat saltzen dituzte, baina ez da egia. Berriz ere, jartzen dira, haragiaren eta arrainen kontsumoa baz- engainatu egin gaituzte. 10 11 Ahuntz bat sorgortzera doaz hiltegi batean, pistola sorgortzaile batekin. Laura Luengo, Wings of Heart babeslekuaren fundatzailea, eta Alexia, abeltzaintza-industriatik erreskatatutako ahuntz bat.

Haztegi horiek ere ahalik eta etekin handiena atera nahi dute. Haien helburua da Informazio hori guztia jakinda, haztegietako harresien bestaldean diren animaliek kontsumitzaileari produktu osasuntsuagoak, ekologikoak edo kalitate hobea dute- sufritzen dituzten eraso eta gabeziak ezagututa, beharrezkoa da gure buruari galde- nak eskaintzea, eta, berriro ere, animaliak hori lortzeko baliabide huts dira. Haragia- ra egitea: industriaren eta haren krimenen laguntzaile garela justifikatzen jarraituko ren, esnearen edo arrautzen kalitatea interesatzen zaie; beraz, horren ondorio bes- dugu amarru eta gezurren bitartez, ala, kontrara, zapaldutakoak norbanakotzat har- terik ez da animalien ongizateari buruzko kezka. Animalientzat ez da ezer aldatzen. tu eta gure gain hartzen hasiko gara haiek askatzeko ardura? Baldintza naturaletan hamabost edo hogei urte bizi daitezkeen animaliak hiltegira bidaltzen dituzte jaio eta hainbat aste edo hilabetera, urik eta janaririk gabeko bidaia «Animalien ongizate» edo «heriotza duin» esamoldeek ez dute inolako zentzurik luze batean ―animalia askok ez diote eusten, eta iritsi baino lehen hiltzen dira―. beren bizitzaz aske gozatzen jarraitu nahi dutenentzat. Haien bizi-itxaropena nabarmen murrizten da.

12 13 Zapaltzaileak eta zapalduak

Norbanako bat zapalduta dago baldin eta saihestu nahi duen sufrimendu bat jasanaraz- ten badiote bere borondatearen aurka eta arbi- trarioki, edota desiratzen duen hori sentitzeko aukera ukatzen bazaio, hori ere arbitrarioki. Horren arabera, halabeharrez ondorioztatu behar dugu gizakiz besteko animaliak zapalduta daudela: ahal badute, saihestu egiten dute mina edo ezinegona sortzen dien hori, eta, inolako zalantzarik gabe, berdin saihesten dute haien bizitza arriskuan jartzen duen oro.

Etika norbanako guztiak errespetatzen dituen espaziotzat dugunontzat, argi dago gizakion ar- teko ezberdintasunek –sexu biologikoak, itxura fisikoak, adimenak edo generoak, besteak bes- te– ezin dutela inongo bazterketarik justifikatu. Era berean, onartzen dugu ezen mina sufri- tzeko edo esperientzia positibo bat gozatzeko gaitasuna dela ardatz nagusia berdintasunezko harreman bat sortzeko, eta gaitasun hori dela errespetu eta emantzipazio-eredu ororen sor- buru bakarra ere.

Horregatik gaude bazterketa sexistaren eta arra- zistaren aurka; bi ideologia horiek ardatz dituz- ten arrazoiak arbitrarioak direlako, eta bazterketa horrek kalte egiten dielako beste hainbat norba- Laura eta Hart. nakori. Gainera, aske bizitzeko aukera kentzen die bazterketa hori jasaten dutenei. 14 15 Alabaina, ez dugu berdin jokatzen animaliek nek aurrez aurre jartzen dituzten jarrerak, eta pairatzen duten bazterketarekin. Espezismoa, eztabaida publikoa eragiten duten, bai eta kal- hau da, espezie jakin batekoak ez diren anima- te larriak ere animalien heriotzarekin etekinak liak baztertzea espezieagatik beragatik –gehie- lortzen dituzten hainbat enpresari; plazaratu netan giza espeziekoak ez izateagatik–, sexis- dituzte ikerketak ere, esplotazio-zentroetan ani- moa bezain bidegabea da, arrazismoa bezain maliek sufritzen dutena agerian uzteko; anima- bidegabea, edo beste edozein jarrera bazter- liak ere askatu dituzte, eta jarduera instituziona- tzaile bezain bidegabea; izan ere, espezismoak lak bultzatu dituzte, legearen esparruan eragitea oinarri dituen diskriminazio-irizpideak azalaren helburu. kolorea, jatorria, generoa edo sexu biologikoa bezain arbitrarioak dira. Gatazka, kontzientziazioa eta nahaste politiko eta soziala37 batzen diren agertoki horretan Gizakiak ez diren animalien adimena, haien sortzen dira animalientzako babeslekuak; abel- gorputzen tamaina, hitz egiteko duten ezinta- tzaintza-industriaren biktima diren animaliak suna edo haien itxura ez dira arrazoi nahikoa aterpetzea dute xede, inolako zapalkuntzarik guk haiek hiltzeko, haztegietan ixteko, basoe- gabeko bizitza eskaintzeko haiei, errespetuzko tan tirokatzeko, laborategietan torturatzeko eta eta berdintasunezko giroan. itsasoan itotzeko. Wings of Heart babeslekuan, Eduk eta Laurak Hori guztia agerikoa den arren, biziki bortitza aterpea ematen diete, laguntzaile talde baten la- da haiekin daukagun harremana. Ezin era anke- guntzaz, hirurehun animaliari baino gehiagori, rragoan tratatzen ditugu. Erotu egiten ditugu guztiak abeltzaintza-industriatik erreskatatuak. hormen eta hesien bestaldean. Pilaka hiltzen Orrialdeotako protagonista guztiek daramatza- ditugu. Eta larriena: itxuraz, ez zaigu axola. te gehiegikeriazko, abandonuzko eta esklabotzazko istorio baten lorratzak. Hain zuzen, zentzugabekeria horri guztiari au- rre egiteko sortu ziren animalien askapenaren Irudiok –eta irudien lagungarri diren istorioak– ideia eta izen hori hartu duen mugimendua. lagin txiki bat dira ikusteko zer gertatzen den Emantzipazioa helburu duten beste hainbat egunero leku hauetan. mugimenduk egiten duten bezala, zapalkun- tzari erreparatzen dio, gizakiz besteko anima- liek pairatzen dutenari, haiek ere –zapaldutako edonork bezala– interesa baitute zapalkuntza- tik libre izateko.

Oinarri horietatik abiatuta, elkartasunak gora egiten du, zabaldu egiten da, eta hainbat bo- rroka moldetan gauzatzen: egin dituzte gizarte osoarentzako kontzientziazio-kanpainak, bai eta industriaren aurkako sabotajeak ere, zei-

Parchís. Coco. Laura Carmenekin paseatzen. Eduk afaria emango die ardi eta ahuntz aterpetuei: Mane, Conchi, Jill, Montxito, Pippin, Paco, Susie, Iri, Gene...

Babeslekua

Aspaldi, Laura Luengoren eta Eduardo Terrerren bizitza betiko aldatu zen. Azken sei urteotan, egunero altxatu dira goizean goiz babeslekuan aterpetutako Animaliak defendatzen ezagutu zuten elkar, eta urte luzez parte hartu zuten hirurehun animaliaren baino gehiagoren beharrak asetzeko: ardiak, behiak, txe- animaliek sufritzen dituzten esplotazio, kaiolatze eta gehiegikerien aurkako rriak, ahateak, antzarak, oiloak, ahuntzak, astoak eta zaldiak, guztiak programatu- protestetan. Denborak aurrera egin ahala, osatuz joan ziren haien ideiak eta tako esplotaziotik erreskatatuak. Babeslekuan duten bizitza eta haztegian zutena konpromisoa. Mugimendu osoaren ikuspegia harturik, eta jakinik zein zen erabat bestelakoak dira. Haztegian, produkziorako baliabideak ziren; babeslekuan, mugimendu horretan izan zezaketen tokirik egokiena, beste urrats bat egitea berriz, haien beharrek zehazten dituzte agenda eta lanaren erritmoa. erabaki zuten: babesleku antiespezista bat sortzea.

18 19 Laurak biberoia ematen die Lluvia eta Aireri. Pablito, bildots aterpetu bat, aulki gurpildunean. Atzeko hanka moztu zioten, esplotatzen zuten haztegian sortu zitzaion infekzio baten ondorioz.

Elkartasun-ariketa horrek bi ardatz nagusi ditu. Lehenenaren gainean eraikitzen da Zilegi ez den modu batez jaso ditugunez, ezberdinkeria baten ondorioz, uko egin besteekiko harremana: animalia guztiak dira bakarrak; haienak dira haien bizitzak, behar diegu, eta egun zapalduta daudenen aldeko aldaketarako tresna bilakatu eta hori aintzat hartu behar da guztiz. Ardatz hori beharrezko oinarritzat hartzen behar ditugu. da gizakien artean errespetuzko harremanak sortzeko, baina baztertu egiten da beste animaliekin ere erabili nahi denean. Bigarren ardatzaren gainean garatzen Bi ideia horiek ezin negoziatuzko baldintzak dira proiektu honekin bat egiteko. da gure konpromisoa: pribilegioei uko egitea. Gutako askok hainbat abantaila he- Babeslekua ez da lan-kanpaleku bat, ezta bakartzeko toki bat ere; inondik ere ez da redatu ditugu beste batzuen kaltetan. Egia da ez dugula zuzeneko erantzukizunik toki idiliko bat, askok hori uste badute ere. Proiektuarekin konpromisoa hartzen abantaila horiek jasotzeko moduan, baina badugu erantzukizunik, ordea, abantaila duenak bere egin behar ditu bi ardatz horiek, eta ulertu behar du animalien alde horiek erabiltzeko garaian. borrokatzeko toki bat dela. Eduk eta Laurak oso argi dute hori. Horri jarraikiz bizi dira eta egiten dute lan. Kontrakoa esanez gero, gezurretan ariko nintzaizuke.

20 21 Laura Amberri botika ematen. Laura eta Sonia Emi zaintzen.

Aterpetuak

Umetan landa-eremura joan diren guztiek gogoan duten istorioak gogoeta egina- Denok dakigu nondik datorren haragia, baina ez dugu horri buruz pentsatu nahi. razten digu. Familiarekin herrira joaten zirenean, jolasean aritzen ziren animaliekin, Animaliengandik eratorritako elikagaiak produktu prefabrikatutzat aurkezten dituz- eta estimuzko harreman bat garatzen zuten haiekin. Baina dena aldatu egiten zen te, eta, horrela, zailagoa da horretarako hil zituzten animalien bizitzekin identifika- jada izena zeukan txerri, untxi edo oilasko hura labeko erretilu batean agertzen tzea. Gainera, eufemismoak baliatzen ditugu oso gertaera larri batzuk izendatze- zitzaienean. Eta konturatzen ziren lehen haragi-puska soil bat iruditzen zitzaien hori ko eta, hala, sentsazio ezeroso oro saihesteko. Biktimak gizakiak balira, krimentzat gorputz bat zela, ezagutzen zuten eta haiekin jolasean aritu zen norbaiten gorputza. eta hilketatzat joko genituzke, edo, are okerrago, kontzentrazio-esparrutzat. Jarri gizakiak edozein haztegiko animaliak dauden tokian, eta esadazu zer ikusten duzun.

22 23 Sonia eta Laura Maruren sendaketa-saioan. Laura Fridaren sendaketa-saioan.

Esplotazio-zentroetan giltzapetzen ditugun animaliek badituzte ezaugarri bereziak, esperientziak garrantzitsuak direla haientzat, gureak geuretzat bezainbeste; ohar- eta bakarrak dira. Industriak, ordea, zenbaki bat ematen die, eta bazter uzten ditu be- tzen gara sufritu egiten dutela hurbilekoak galtzean, eta maitasuna ematen eta nahi reizgarri horiek; hala, merkataritza-jabetza bilakatzen ditu, eta, ondorioz, ezinezkoa izaten dutela. da animalion bizitzetara hurbiltzea. Izena emateak leheneratu egiten du animalien objektifikazioa; agerian uzten du animalion nortasuna, eta bakar eta garrantzitsu «Lur planeta osoan, babeslekuak dira toki bakarrak non abeltzaintza-industriatik bihurtzen ditu. Horregatik, Wings of Heart babeslekuan animalia guztiek dute ize- erreskatatutako animaliek beren nortasuna garatzeko aukera duten», dio Laurak, na. Eta hala, ulertzen dugunean behi hori ez dela bakarrik behi bat, Carmen bai- eta, Wings of Heart babeslekuaren gisako toki bat ezagutzen duzunean, benetan zik, antxume hori ez dela bakarrik antxume bat, Alfonso baizik, eta txerri hori ez ohartzen zara hitz horiek zer esan nahi duten eta zein sakonak diren. Babeslekuetan dela bakarrik txerri bat, Bakunin baizik, bada, orduan, errazagoa da animalia ho- aterpeturiko animaliek gogorarazten digute behar-beharrezkoa dela gure borroka- rien emozioen munduak geurearekin bat egitea. Orduan, konturatzen gara haien ren bidez eraiki nahi dugun mundu hori. 24 25 Bi istorio adibide gisa Esplotazioa nagusi den inguru batean, sekula ez duzu ikusiko bere kabuz zutik jartzeko gai ez den as- teme bat zaintzen dutenik, ez eta albaitarien ospitale batean bildots bat artatzen dutenik ere. Animalia ba- tek ezin badu bete ezarritako ekoizpen-erritmoa, hil egiten dute. Albaitariak animalia hori artatzea gares- tiagoa da merkatuan beste animalia bat jartzea baino. Akaso joka hilko dute, pareta baten kontra edo me- talezko barra batekin; edo, besterik gabe, zaborron- tzira botako dute. Industriarentzat errentagarriak ez diren animaliak zabortzat hartzen dituzte, eta zabor gisa tratatzen. Hain anker, hain sinple.

Zoaz haztegi bateko biosegurtasun ontziak dauden tokira, eta ireki ontzi horietako bat. Hildako anima- lien gorpuak aurkituko dituzu. Badakit hala dela; as- kotan ikusi dut.

Baina babeslekuek sku hartzen dutenean, anima- lion patua guztiz aldatzen dute; Lunaren patua eta Sergiorena aldatu zituzten, adibidez. Haien istorioek dena azaltzen dute.

Luna astemeak arazo bat zeukan aldakan, eta ezin zen bere kabuz zutitu; ondorioz, Eduk goizero la- guntzen zion zutik jartzen, polea bat erabilita. Luna hogei urtez esplotatu zuten, zama oso astunak ga- rraiatzera behartuz. Norbaitek azoka batean erosi zuen, eta animaliak babesteko elkarte batera eraman zuen, baina, zoritxarrez, elkarte horrek ere etekina ateratzeko erabiltzen zituen animaliak. Han zela, pel- bisa hautsi egin zitzaion, eta hiltzea erabaki zuten, ezin izanen zutelako gehiago erabili. Beste pertsona bat babeslekuarekin harremanetan jarri zen, Luna hil ez zezaten; babeslekukoek erreskatatzea erabaki zuen. Lunak babeslekuan aterpetuta eman zituen Eduk goizero zutitzen du Luna, bere kabuz jaiki ezin den asteme bat; arazo bat du aldakan. azken urteak, harik eta, berriki, hil egin den arte, bi- zitza osoan sufritutako esplotazioaren ondorioz.

26 Sergio UAX albaitaritza-ospitalean, albaitari-talde batek artatzen duen bitartean.

Sergio bildotsa baztertu egin zuten bere ama zegoen ardien erditze-gelatik, eta, Albaitaritza-ospitalerako joan-etorriak eguneroko kontu bilakatu ziren; Sergiok ez inolako gupidarik gabe, abandonatu egin zuten, hil zedin. Ikusi zuten Sergioren zuen hobera egiten, baina Eduk eta Laurak ez zuten amore eman. Gaixo dagoen osasunak kalte egiten ziola errentagarritasunari, eta erabaki zuten ez zuela merezi lagun edo senide baten alde ariko balira bezala jokatu zuten. Zoritxarrez, haren bizirik uztea. Sergioren negarrak erakarri zituen Edu eta Laura, zeinak inguruan bizitzako lehen orduetako gorabeherek markatu zioten patua, eta makalaldietako ziren, abandonatutako bildotsen bila. Hipotermiak jota zegoen aurkitu zutenean, baten ondorioz hil zen. ez baitzioten utzi amaren oritza hartzen –erditu ondoren ardiek ematen duten lehen esnea–. Bildots asko hiltzen dira jaio eta berehala oritzak dituen mantenu- Animalia guztiok bizitza osorako markatuta daude manipulazio genetikoen, eragi- gaiak ez hartzeagatik; horrek Sergio betiko markatu zuen. ten dieten sarraski metabolikoaren edo etxalde eta haztegietan hartzen ahal dituz- ten gaixotasunen ondorioz. Zaintzaileak ahalegintzen dira aurrera egin dezaten, baina askotan ez dute lortzen. Industriak ez du barkatzen.

28 29 Antonio. Ricky.

Babeslekuko biztanleen krotalak.

Iragana esklabo gisa Babeslekuko biztanle askok gorputzean dituzten markek gogorarazten digute ezen orain jolasean, korrika edo hondar-bainua hartzen ari diren animalia horiek indus- triaren esklabo izan direla, eta gehiegikeriaz eta zapalkuntzaz betetako iragan baten arrastoa daramatela. RAE Espainiako Errege Akademiaren hiztegiko aurreiritzi es- pezista baztertu eta pertsona hitzaren lekuan animalia jartzen badugu –gizakia edo giza- kiz bestekoa–, esklabo hitzaren definizioa zehatz-mehatz egokitzen zaio errealitateari. Enola. Watson.

1. Izlag: Pertsona bati buruz: Askatasunik ez duena, beste baten mende dagoelako.38

30 31 Yoko.

Alemania nazian, tatuajeak erabiltzen zituzten kontzentrazio-esparruetako pre- soak markatzeko; Afrikatik esklabotzarako ateratzen zituztenak burdina goriz markatzen zituzten. Bada, kasu horietan bezala, animalion gorputzetan ikusten ahal diren eta ezin ezaba daitezkeen arrastoek agerian uzten dute zein larria eta handia den egiturazko zapalkuntza hau: espezismoa.

Animaliak markatzea ohikoa da, eta animaliok sailkatu eta kudeatzeko lana erraz- tea du helburu. Tatuajeak egiten dizkiete, edo zuloak belarrietan, inolako aneste- siarik gabe; animalia askoren gorputzak, berriz, burdina goriz erretzen dituzte.

Julieta. 33 Clara. .

Pipi.

Halaber, agerikoa da oilo errule esaten zaien horiei mokoa mozten dietela. Animalia horiek izaki sentiberak eta sozialak dira; aske direnean, hierarkiak ezartzen dituzte, eta norbanako bakoitzak bere tokia du egitura horretan. Masiboki pilatzen dituz- tenean, oiloek ezin dituzte berezko dituzten harreman horiek behar bezala garatu, eta oldarkor bilakatzen dira; ondorioz, jarrera kanibalak sortzen zaizkie gehiene- tan. Industriaren lehentasuna ahalik eta gehien produzitzea denez, arazoa eragiten duen hori saihestu beharrean, oiloei mokoa mozteko sistema bat ezarri dute: xafla

gori batekin hezurra, kartilagoa eta ehun bigunak mozten dizkiete, eta oinaze bizi Elisa. Alicia. eta kronikoa eragiten diete.

34 35 Laura eta Luna.

Nahi dugun mundua Ez da nahikoa onartzea gizakiz besteko animaliak norbanako zapalduak direla eta elkartasuna merezi dutela: horrek ondorioak izan behar ditu gure egunerokoan. Are gehiago jakinda animalia zapalduak milioika direla, eta zapalkuntza horrek inten- tsitate handiagoa duela haien kasuan beste hainbat talde zapaldurenean baino. Ho- rretaz ohartzeko, nahikoa da hiltegi batean egotea zenbait minutuz, edo bibisekzioa nola egiten duten ikustea. Seguruenik, ezein gizakiren bizitza ez da gogorragoa haz- tegi industrial bateko oilo batena edo laborategi batean dagoen txakur batena baino.

Hansel, Edu eta Gretel. 37 Martita.

Beganismoa, animalien esplotazioa bazter uzteko pausotzat hartuta, ezin da izan hautu pertsonal bat, gehienek defendatzen duten bezala; zapalkuntza oro bazter utzi behar dugula onartzen badugu, beganismoak inperatibo moral bat behar du izan.

Uste badugu ez dela hautu bat haurren esklabotzaren, pertsonen salerosketaren edo kontzentrazio-esparruen aurka egotea, eta uste badugu horien aurka egotea erantzun egokia dela onartu ezinezko bidegabekeria horiei aurre egiteko, ezin dugu pentsatu beganismoa nork bere kabuz egiten duen hautu hutsa dela. Animaliek su- fritzen duten bazterketak ezin du izan hautu kontu soil bat.

38 Barry. Gainera, bada bazterrean utz ezin daitekeen beste kontu bat: jarduera bidegabe bati uko egiteak ez du berez desagerrarazten jarduera hori, existitu egingo baita beste batzuek parte hartzen duten bitartean.

Uste badugu gure erantzukizuna dela bidegabe- kerien aurka esku hartzea, gure ardura dela beste alde batera ez begiratzea, bada, orduan, ezinbes- tean ondorioztatu behar dugu animaliek sufritzen duten zapalkuntzatik askatzeko borroka ere ez dela hautu huts bat.

Beti izan dira pertsonak erabateko konpromisoa hartu dutenak amestutako munduaren aldeko bo- rrokan, bidegabekerien aurka altxatu direnak eta sufritzen ari direnei elkartasuna adierazi dietenak. Eta hori egin dute jarrera horren ondorio posi- bleak gorabehera, edo konpromiso horretarako beharrezko ahalegina gorabehera.

Egun espetxean diren kideek, industriaren aurkako kanpainak prestatzen ari direnek, indus- tria horretan industriak berak jakin gabe sartu direnek, etengabe kontzientziazio-lana egiten du- tenek eta hemen azaldu dudan istorioa gertatzea ahalbidetu dutenek uko egin diete beren pribile- gioei, eta jarrera bat hartu dute.

Erraza da historiari so egitea, atzera begiratzea eta pentsatzea esku hartu izanen genukeela iragane- ko gertaera lazgarrien lekuko izan bagina. Orain dugu aukera jakiteko hori benetan hala den edo geure buruari iruzur egin ote diogun.

Jarrera bat hartzeko ordua da.

Osasuna eta askatasuna.

Moni. Hope. Zenbait galdera Laurari

Nolakoak dira haztegietan esplotatzen ditugun animaliak?

Haiei buruzko okerreko ideiekin hazten gaituzte; haien gaitasunak gutxiesten ditugu, erakutsi bai- tigute jakiak bakarrik direla. Horrela justifikatzen dugu hilabete gutxiko kumeak hiltegira bidaltzea haragi guriagoa izateagatik, kumeak amaren on- dotik kentzea kume horien esnea lapurtzeko, eta animaliak bizitza osorako ixtea eta pilatzea haien arrautzak kentzeko. Denbora luzez gutxietsi ditugu animalien gaitasunak, eta bizi-baldintza miserableak pairatzera behartu ditugu, makinak balira bezala.

Ezein animalia ez da makina bat. Bizi besterik ez dute nahi; aske bizi.

Deskribaezina da ikustea lehen aldiz –esplotatuta bizi ondoren– libre ibil daitezkeela korrika, nahi duten lekura, eta sentitzen dutela maite dituztela eta seguru daudela, eta jolasten eta fidatzen has- ten direla.

Babeslekuak dira Lurreko leku bakarra non abel- tzaintza-industriatik erreskatatutako animaliek aukera duten benetan diren bezalakoak izateko.

Ricky eta Laura. 43 Zergatik ez da zuzena arrautzak jatea, arrautza horiek ematen dituzten oiloak erdi aske bizi badira ere?

Hainbat animalia «gauzatzat» ditugu, erabiltzeko gauzatzat. Inori ez zaio bururatzen txolarre bati arrautzak kentzea kontsumitzeko, baina besterik da oiloez ari garenean.

Gaur egungo oiloak hautespen genetikorako prozesu baten ondorioz dira diren bezalakoak; prozesu horrek erabat desnaturalizatu du haien bizitza. Inkubagailuetan jaiotzen dira; arrak baztertu egiten dituzte, eta bizirik txikitzen, pentsutarako. Lauzpabost hilabete dituztenean, oiloak saldu egiten dituzte haztegi industrialetara, haztegi ekologikoetara edo landako salerosketara. Industriak erabat aldatu ditu haien gorputzak, eta, ondo- rioz, egunean arrautza bat erruten dute, naturala litzatekeen baino 200 aldiz gehiago urtean. Hiru urte bete baino lehen hiltzen dira denak, arrautzak erruteak eragiten dizkieten arazoengatik: infekzioak, minbizia...

Oilo batek hamar urteko bizi-itxaropena du, baina nekez bizitzen dira hiru urte baino gehiago. Arrautzek hiltzen dituzte, literalki. Babeslekuetan, oiloak antzutzen saiatzen gara, arrautza gehiago jar ez dezaten eta osasuntsu bizi daitezen.

Badakit noizbait pentsatu duzula hau atzean uztea, baina zerbaitek jarraitzera bultzatu zaitu. Zerk?

Babeslekuko bizi-baldintzak gogorrak dira. Egunero ditugu indarrik gabe uzten gaituzten arazoak. Baina gure lana da. Animaliek ez dute ahotsik, eta ez ditugu bakarrik utziko, oso gogorra bada ere.

Zure «beste bizitza» atzean uztea erabaki zenuen. Aspalditik ez duzu izan denborarik lagunekin edo familiarekin egoteko, edo atseden hartzeko eta aisialdiaz gozatzeko. Uste duzu zuzena dela hartutako erabakia?

Babesleku batean ia laguntzarik gabe arituta, eta aurre egin behar izanda animaliengandik eratorritako produktuen kontsumoari, hain errotua dagoen zerbaiti, bada, ulertzen duzu zer den benetan garrantzitsua. Gizartekoiak gara, eta familiaren eta maite ditugunen babesa behar dugu, baina hainbat konturi balio handiegia ematen diegu gizarte honetan: gehiegi gurtzen ditugu zoriontasuna eta norberaren ongizatea. Zoriontasuna eta ongizatea garrantzitsuak dira, baina sentitzeko gai garen guztiok sentitu beharko genituzke sentimendu horiek, baita animaliek ere; hori da bidezkoa.

Gure gizartea ikuspuntu berekoi batean oinarritu dugu: askok dugu pribilegio askoz gozatzeko aukera, eta gehien- goak, berriz, ez du oinarrizkoa eskuratzerik ere.

44 Doc eta Laura. Zenbait galdera Eduri

Animaliei zer egiten diegun azaldu beharko bazenio norbaiti paragrafo batean, zer esanen zenioke?

Esplotatu eta sarraskitu egiten ditugu milioika animalia, bizi besterik nahi ez dutenak, guk be- zala, eta hitzez ezin azal daitekeen sufrimendua eragiten diegu, guztia modu sistematiko batean. Zapalkuntza titanikoa da, eta bere burua justi- fikatzen du esanez gizakiak gainerako animalien nagusi direla; ustezko nagusitasun horrek histo- rian gehien zabaldu den bazterketa arbitrarioa eragiten du: espezismoa, hau da, espeziearen araberako bazterketa. Iruditzen zaigu eskubidea dugula gizaki ez direnak torturatzeko, hiltzeko, ix- teko eta bortxatzeko. Halakoak egiteko ahalmena dugulako bakarrik.

Edu eta Ruth. 47 Jakinda milioika gizakik pairatzen dituztela hamaika egoera bidegabe, zergatik erabaki zenuen hain modu aktiboan murgiltzea animaliak defendatzeko lanean?

Bi arrazoirengatik. Lehena da animalien esplotazioa dela biktima gehien eragiten duen bidegabekeria; beste edozein injustiziak baino askoz ere biktima gehiago eragiten ditu. Aste gutxi batzuetan bakarrik, Lurrean bizi diren gizakiak adina animalia hiltzen dira hiltegi eta haztegietan.

Bigarrena da gizakiz besteko animaliek ezin dutela beren burua defendatu, ezin direla matxinatu. Sekulako sufrimendua jasatera behartzen ditugu, eta ez dute amore ematea beste aukerarik; aukera baliatzen dugu ebo- luzioak ez zielako gaitasuna eman bat egiteko eta etsai komunaren kontra borrokatzeko.

Bada hirugarren arrazoi bat, baina subjektiboa da. Gizakiz besteko animaliek halako xalotasun bat dute, haurrei eta jaioberriei igartzen zaiena bezalakoa; eta horregatik, niretzat, haien kontrako injustiziak are kru- delagoak eta bidegabeagoak dira.

Babeslekuan eman nituen asteetan, asko hitz egin genuen zapalduenganako konpromisoak hartzeko eta elkartasuna erakusteko beharraz. Zer da konpromisoa zuretzat?

Konpromisoa da uko egitea besteen bizkar zoriontsu izateko «eskubideari». Gure zoriontasuna eta ongizatea beti oinarritzen dira besteen zapalkuntzan; beste horiek kilometro gutxira egon litezke, edo munduaren beste puntan. Gure bizitza nola bizi erabakitzeko pribilegioa badugu, orduan besteek ere pribilegio hori izan deza- ten borrokatu behar dugu.

Konpromisoa da zure borroka ahal duzun borrokarik onena bihurtzea. Konpromisoa da elkartasuna izatea zapaldutakoekin, kopuruz eta sufrimenduz jazarrien daudenekin, eta indar guztiak erabiltzea haiek askatzeko borrokan.

Esplotatzen ditugun animaliek imajina dezakegun iraultzarik handiena behar dute. Eta hori ez dugu lortuko gure aisialdia emanez, ezta daukagun denbora guztia emanez ere. Guk ahal dugun neurrian borrokatzeko konpromisoa hartzea behar dute, eta beste gizakiak ere bide berera erakartzea. Ilunpean pizten den gar baten gisa: ez du distira egiten bakarrik, argi gehiago ere pizten ditu.

Niretzat hori da konpromisoa. Ulertzea animalien esplotazioa gerra bat dela, munduak beste animaliei dekla- ratua, segundo bakoitzeko ari baikara animaliak sarraskitzen. Ulertu eta onartu behar dugu aldaketa ez dela berez gertatuko, ezin konta ahala urrats txikien batuketa izanen dela. Luzea izanen bada ere, egin beharreko bidea da. Norbait lerrook irakurtzen ari den bitartean, milioika animalia ari dira hiltzen.

Konpromisoa zer den? Animalia esplotatuek duten aukera bakarra, besterik ez.

48 Edu eta Trasgu. Oharrak

1. Tras los Muros. [sarean]: (traslosMuros.com), [kontsultaren data: 2015- cunicultural), [kontsultaren data: 2015-08-11]. llos/), [kontsultaren data: 2015-08-11] . 38. Pertsona hitza gizakiaren sinonimo da, baina erabilera arruntean baka- 08-11]. Liburu honen egilearen webgunea. 20. Eva AYALA PEREZ, «Manual de manejo reproductivo en conejos». 33. Maria Guadalupe TORRES, M. E. ORTEGA, Isidro ALEJOS eta rrik. Pertsona hitzak adiera ezberdinak ditu legearen esparruan, mora- 2. Animalientzako babeslekua. Wikipedia, [sarean]: (es.wikipedia.org/ Xalapa: Universidad Veracruzana, 2011, [sarean]: (cdigital.uv.mx/ Javier PILONI, «Importancia del estrés social en el ganado bovino laren esparruan, filosofiarenean edo beste hainbatetan. Pertsona hitzak wiki/Santuario_de_animales) [kontsultaren data: 2015-08-11]. bitstream/123456789/29716/1/Ayala%20Perez.dpf), [kontsultaren lechero». Revista Chapingo Serie Zonas Aridas. 8, 2008, 81-88 or. [sarean]: moralaren esparruan dituen adieretako baten arabera, pertsona da mo- 3. Will POTTER, «Analysis of the Animal Enterprise Terrorism Act data: 2015-08-11]. (chapingo.mx/revistas/revistas/articulos/doc/rchszaVIII1055.pdf) ralaren ikuspuntutik aintzat har daitekeen norbanako oro. Filosofiaren (AETA)», [sarean]:(greenisthenewred.com/blog/aeta-analysis-109th), 21. Europako Batasuna. «Kontseiluaren 2008ko 2008/120/CE Zuzenta- [kontsultaren data: 2015-08-11]. araberako beste adiera baten arabera, kontzientzia duten izaki guztiak [kontsultaren data: 2015-08-11]. raua, txerriak babesteko gutxieneko arauei buruzkoa (0,15 m2 10 kilo 34. Ismael OVEJERO RUBIO, «El alojamiento para gallinas ponedo- dira pertsona. Adiera horiek aintzat hartuta, gizakiz besteko animaliak 4. Will POTTER, «FBI Says Activist Who Investigate Factory Farms baino gutxiagoko txerri batentzat, eta 1 m2 110 kilo baino gehiagoko ras. Presente y futuro», Mundo Ganadero. 3, 1993, 22-30 or. [sarean]: ere badira pertsona. Informazio zehatzagoa jasotzeko, hona hemen Can Be Prosecuted as Terrorists», 2011, [sarean]: (greenisthenewered. animalia batentzat)». Europako Batasunaren Egutegi Ofiziala. 2009- (magrama.gob.es/ministerio/pags/biblioteca/resvistas/pdf_MG/ intereseko erreferentzia akademiko bat: , «La cuestión com/blog/fbi-undercover-investigators-animal-entreprise-terrorism- 02-18, L45/7-13 or., [sarean]: (http://cea.unizar.es/normativa/Direc- MG_1993_3_93_22_30.pdf), [kontsultaren data: 2015-08-11]. de la personalidad legal más allá de la especie humana». Isonomía: Revista act/5440), [kontsultaren data: 2015-08-11]. tiva2008_120_CEProteccion%20cerdos.pdf) [kontsultaren data: 2015- 35. Associated Press, «Chicks Being Ground Up Alive Video», Huffington de Teoría y Filosofía del Derecho. 34, 2011, 55-86 or. [sarean]: (http://www. 5. Will POTTER, «Ag-Gag Laws: Targeting Investigators, Whistleblowers, 08-11]. Post, 2009-10-17, [sarean]: (huffingtonpost.com/2009/09/01/chicks- isonomia.itam.mx/docs/isonomia34/Isono_343.pdf), [kontsultaren and Journalists», 2011, [sarean]: (greenisthenewred.com/blog/tag/ag- 22. EFE, «España incumple las normal europeas de protección de cerdos, being-ground-up-al_n_273652.html) [kontsultaren data: 2015-08-11]. data: 2015-08-11] gag), [kontsultaren data: 2015-08-11]. dicen Los Verdes», EFE, 2013, [sarean]: (euroefe.com/3788_agricul- 36. Richard STILMMAN, «, Dairy, and Poultry Outlook». 6. Europol, TESAT: «EU terrorism situation and trend report», Den tura-pesca-y-medio-ambiente/2293588_espana-incumple-las-normas- United States Department of Agriculture, 2009, 15. or. [sarean]: Haag: Euro-pol, 2011, 32. or. europeas-de-proteccion-de-cerdos-dicen-los-verdes.html) [kontsultaren (usda.mannlib-cornell.edu/usda/ers/LDP-M/2000s/2009/LDP- 7. Espainiako estatuko animalien eskubideen mugimenduaren aurkako data: 2015-08-11]. M-05-19-2009.pdf) [kontsultaren data: 2015-08-11]. errepresio) Prozesua. [sarean]: (represionderechosanimales.info/el- 23. Nicolette HAHN NIMAN, «The Unkindest Cut», New York Times, 37. Iraultzarako edo gizartearen erabateko eraldaketarako prozesu orotan, proceso-de-represion-ecoterrorismo-derechos-animales.php) [Kontsul- 2005-03-07, [sarean: (nytimes.com/2005/03/07/opinion/the-unkin- beharrezkoa da astintzea; hau da, behar dira statu quo-arekin bat egi- taren data: 2015-08-11]. dest-cut.html?_r=0), [kontsultaren data: 2015-08-11]. ten ez duen ideia bat edo hainbat zabaltzeko ekintza politikoak. Haien 8. Equanimal. Wikipedia, [sarean]: (es.wikipedia.org/wiki/Equanimal) 24. Lucía CORDOVÍN, Alberto ABAIGAR, «Bienestar animal: manipula- helburua da gizartearen zati zehatz bat piztea, statu quo-aren kontrako [kontsultaren data: 2015-08-11]. ciones en lechones», Porcicultura, 2011-03-09, [sarean]: (http://www.en- ekintza politikoa egin dezan. 9. Igualdad Animal, [sarean]: (IgualdadAnimal.org), [kontsultaren data: gormix.com/MA-porcicultura/manejo/articulos/manejo-de-lechones- 2015-08-11]. t3273/124-p0.htm), [kontsultaren data: 2015-08-11]. 10. Front. [sarean]: (aninalliberationfront.com), [kontsul- 25. Espainiako Nekazaritza, Arrantza eta Elikadura Ministerioa, «Urriaren taren data: 2015-08-11]. 31ko 1135/2002 Errege Dekretua, txerriak babesteko gutxieneko arauei 11. La Voz de , «Los cazadores premian al juez Vázquez Taín con el buruzkoa. Estatuko Aldizkari Ofiziala. 2002 (azaroaren 20), 278, 40830- Conejo de Oro». La Voz de Galicia. 2015-06-05, [sarean]:(lavozdegalicia. 40833 or. [sarean]: (boe.es/boe/dias/2002/11/20/pdfs/A40830- es/noticia/pontevedra/portas/2015/06/05/portas-cazadores-pre- 40833.pdf), [kontsultaren data: 2015 08 11]. mian-juez-vazques-tain-conejo-oro/0003_201506P5C7992.htm) [kont- 26. Europako Batasuna. Kontseiluaren 1999/07/19ko 1999/74/CE Zu- sultaren data: 2015-08-11]. zentaraua. Europako komunitateen egutegi ofiziala. 1999, L 203/53-57 «Animalia» hitzaren erabilerari buruz 12. Concha LÓPEZ. «La realidad ‘Tras los Muros’, fotos para agitar con- or. [sarean]: (http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri ciencias». Eldiario, 2015-03-17, [sarean]: (eldiario.es/caballodenietzsche/ =OJ:L:1999:203:0053:0057:ES:PDF), [kontsultaren data: 2015 08 11]. Zenbaitetan, animalia hitza erabili dut gizakiz besteko animalia-ren ordez, irakurketa errazte aldera bakarrik. Gizakiok ere bagara anima- realidad-Muros-fotografias-agitar-conciencias_6_367173325.html), 27. Frances C. FLOWER, Daniel M. WEARY, «Effects of Early Separation liak, eta, horregatik, beste animaliak aipatzeko animalia hitza erabiltzea baztertzailea da, eta saihestu egin behar dugu, edo, erabiltzen [kontsultaren data: 2015-08-11]. on the Dairy Cow and Calf: 2. Separation at 1 Day and 2 Weeks after Bir- 13. AO, Nazio Batuen Elikadura eta Nekazaritza Erakundea, «Livestock th. Applied Animal Behaviour Science». 70, 2001, 275-284 or. [sarean]: badugu, zergatik egiten dugun azaldu. Primary. FAO Statistical Database» [sarean]: (faostat.fao.org/site/569/ (appliedanimalbehaviour.com/article/S0168-1591%2800%2900164-7/ default.aspx#ancor), [kontsultaren data: 2015-08-11]. abstract?cc=y=), [kontsultaren data: 2015-08-11]. Wings of Heart babeslekuko erreskateei buruz 14. A. ANDREWS, «Chicks Become ‘Superbirds’ If Critical Needs are 28. Juan José ORTIZ, «Aportes para mejorar el manejo nutricional en ter- Met». Lancaster Farming, 1992, A1 or.; in . Unnatural bree- neros». Actualidad Ganadera, 2015-08-20, [sarean]: (actualidadganadera. Zenbaitetan, eta nahita, askatze edo askapen hitzak erabili ditut erreskate hitzaren ordez; izan ere, finean, norbait itxita eta zapalduta ding techniques and results in modern turkey production. New York: Farm Sanc- com/articulos/aportes-para-mejorar-el-manejo-nutricional-en-terne- tuary, 2007, 10. or. ros.html), [kontsultaren data: 2015-08-11]. duten tokitik erreskatatzea askapena da, askatze hori legezkoa nahiz legez kanpokoa izan. Gaizki uler ez dadin, argitu egin nahi dut: 15. Tomás CASTELLON. «300.000 pollos mueren de calor». El Periódico 29. , «Prisoned Chickens Poisoned Eggs: An Inside Look at Wings of Heart babeslekuan egindako erreskate bakar bat ere ez da legez kanpo egin. Mediterráneo, 2003-06-13, [sarean]: (elperiodicomediterraneo.com/noti- The Modern Poultry Industry», Summertown: Book Publishing Com- cias/temadia/300-000-pollos-mueren-calor_56860.html), [kontsultaren pany, 1996, 52. or. data: 2015-08-11]. 30. Farm Sanctuary, «Unnatural Breeding Techniques and Results in Mo- 16. Kim W. STALLWOOD, «A Primer on : Leading Experts dern Turkey Production», New York: Farm Sanctuary, 2007, 2-3 or. Write about Animal Cruelty and Exploitation». New York: Lantern, 31. Jones-Hamilton Co. «Se observaron pérdidas significativas en las ganan- 2002, 173. or. Feedstuff-en aipatzen da, sektoreko aldizkari batean. cias debido a la dismunución del rendimiento causada por el amoníaco», 17. A. STOLBA eta D.G.M. WOOD-GUSH, «The Behaviour of Pigs in The Ag Forum, 2012, [sarean]: (jo-neshamiltonag.com/jh/wp-con- a Semi-Natural Environment». Animal Production. 48, 1989, 419-425 or. tent/uploads/2014/03/JHAGForum-Significant-Profit-Losses-Spa- 18. Jeffrey Moussaieff MASSON, «The Face on Your Plate: The Truth nish-214_FINAL.pdf), [kontsultaren data: 2015-08-11]. about Food». New York: W.W. Norton & Company, 2009, 85. or. 32. Edgar O. OVIEDO-RONDÓN, «Sugerencias para reducir la derma- 19. Toni ROCA, «Enfermedades más comunes en cunicultura», 2011, titis en los pollos». El sitio avícola. 2011-03-02, [sarean]: (elsitioavicola. [sarean]: (conejos-info.com/articulos/enfermedades-mas-comunes-en- com/articles/1913/sugerencias-para-redurcir-la-dermatitis-en-los-po-

50 51 Amildegiak ez gaitu gelditzen, ura are ederragoa baita amiltzen denean.

RICARDO FLORES MAGÓN

Liburu hau egin bitartean hildako aterpetuen omenez: Blacki, Esther, Sergio, Rebeca, Emma, Trasto, Eve, Permi, Coque, Ismael, Sonia, Hirosha, Nagasaki, Wings, Ronnie, Despeluchi, Martita, El Doctor eta Belén. 53 Arrainak kontuan hartu gabe, tonaka zenbatzen baitira, urtean 56.000 milioi animalia behartzen dituzte haragia, esnea eta arrautzak ekoiz- tera. Indarkeriazko eta gizakien mendeko bizitza programatu batera kondenatzen dituzte behiak, txerriak, oiloak, indioilarrak, astoak, zaldiak, untxiak eta beste hainbat animalia.

Injustizia hori ikusita, gizaki talde txiki —baina oso konprometitu— batek borroka egiten du bidegabekeria hori amaitzeko eta askapenaren aldeko mezua zabaltzeko. Konfrontazio, kontzientziazio eta astintze politiko eta sozialeko giro horretan sortzen dira babeslekuak: aterpea ematen diete abeltzaintza-industriaren biktima diren animaliei, eta inolako zapalkuntzarik gabe bizitzeko modua ematen diete.

Wings of Heart babeslekuan, Eduk eta Laurak, haiekin aritzen diren ohiko kolaboratzaileekin batera, abeltzaintza-industriaren biktima izandako hirurehun animalia baino gehiago aterpetzen dituzte. Animalia guztiok sufritu dute abeltzaintza-esplotazioren erregimen gogorra, eta oraindik badaramate gehiegikeriaz, abandonuz eta basakeriaz betetako istorio baten arrastoa. Hemen, askatu egiten dituzte, eta lapurtu zieten bizitza itzultzen diete.

Liburu honetan aurkituko dituzun irudiak toki horietako egunerokoaren lagin txiki bat dira.

LIBURU HAU SALTZEAGATIK LORTUTAKO ETEKINAK HONETARAKO IZANGO DIRA: